Filozofia romantyzmu

FILOZOFIA EPOKI: Filozofia romantyzmu wyrosła ze zwątpienia w hasła oświeceniowe, ujmujące świat jako sprawnie funkcjonującą maszynę, której działaniem rządzą poznawalne rozumowo,
niezmienne prawa – hasła obalone przez Wielką Rewolucję Francuską. Miała charakter metafizyczny i
idealistyczny, odrzucała empiryzm oraz realizm. Filozofowie romantyzmu proponowali odmienną wizję
świata jako żyjącego i rozwijającego się organizmu.
U podstaw romantycznej filozofii legły koncepcje myślowe wielkich filozofów niemieckich: I.Kanta
(1724-1804), J.G.Fichtego (17621811), F.W.J.Schellinga (1775-1854) i G.W.F.Hegla (1770-1831). Refleksje filozoficzne dotyczyły głownie dwóch tematów:
- wnętrze człowieka, jego indywidualna osobowość, przeżycia i uczucia
- świat zewnętrzny, otaczający człowieka — natura i rozgrywające się w niej wypadki historyczne.
Immanuel Kant – słynny myśliciel z Królewca, autor Krytyki czystego rozumu, dokonał – jak sam mówił
- „kopernikańskiego przewrotu” w filozofii. Odwrócił cały dotychczasowy sposób myślenia filozofów,
którzy zakładali, że poznanie musi stosować się do przedmiotów. Kant uznał cały świat zmysłowy za
subiektywny i przyjął, że jest on zależny od poznającego podmiotu. Przełom, jakiego dokonał Kant, polegał właśnie na uznaniu subiektywizmu. Człowiek postrzegając świat dodaje bowiem do wrażeń zmysłowych idealne wyobrażenia (np. pojęcie czasu) i idee (np. Boga, duszy) i przez ich pryzmat odbiera
rzeczywistość. Można powiedzieć, że Kant stworzył podłoże dla romantycznych haseł: indywidualizmu
(opartego na subiektywizmie poznania) i idealizmu.
Immanuel Kant głosił subiektywizm w postrzeganiu świata. Obraz świata zależy od poznającego go
podmiotu. Do wrażeń zmysłowych bowiem człowiek dodaje wyobrażenia. Rozum ludzki tworzy pewne
idee, przez które usiłuje uogólnić swe doświadczanie świata (idee duszy, Boga).
W tym nurcie filozofii mają swe źródła dwa naczelne hasła sztuki romantycznej – idealizm i indywidualizm.
Z nazwiskiem I. Kanta wiąże się także pojęcie z zakresu etyki – imperatyw kategoryczny – konieczność podporządkowania się jednostki temu, co jej zdaniem powinno stać się prawem powszechnym.
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 1
Jan Gottlieb Fichte – filozof-samouk, woli, czynowi, ideałowi przyznawał pierwszeństwo przed
rzeczywistością i materią;
- w swej filozofii czynu głosił jedność świata przedmiotowego i pozazmysłowego – uważał, że przed
zaistnieniem rzeczywistości musiał istnieć czyn, w wyniku którego ta rzeczywistość powstała.
- jego filozofia oscylowała w kierunku idealistycznej metafizyki. Za jedną z najważniejszych wartości J.
G. Fichte uznawał wolność.
- ogromne znaczenie przypisywał możliwościom jednostki (indywidualizm). Jej możliwości kreacyjne
stawiał na równi z mocą Boga.
Fryderyk Schlegel (1772—1829), brat Augusta Wilhelma, filozof, uczony i pisarz; wydawał
(wraz z bratem) programowe pismo „Athenäum”; kontynuator myśli J.G. Herdera, J.G. Fichtego;
- zajął się rolą artysty w społeczeństwie, głosił ideę sztuki spontanicznej oraz koncepcję uniwersalnej
poezji, zbliżającej się do religii. Tworzenie było dla niego aktem boskiej kreacji, w czasie której artysta
wznosi się ponad rzeczywistość ziemską, odrzuca wszelkie normy i prawa, dominuje nad swym dziełem i
odbiorcą.
- idealizował średniowiecze, proponował w jego duchu odnowę niemieckiego życia narodowego i religijnego;
- sformułował wiele istotnych dla literatury pojęć (m.in. ironia romantyczna);
- w badaniach postulował odrzucenie tradycyjnych metod filologicznych na rzecz poznania historycznego;
- w językoznawstwie wskazał na podobieństwo sanskrytu i języków indoeuropejskich.
Friederich Wilhelm Joseph von Schelling (1775—1854), profesor uniwersytetu w Erlangen i
Monachium, od 1841- w Berlinie;
- wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu; część widzialna tego bytu to przyroda,
część niewidzialna – duch; w absolucie dostrzegał czynniki irracjonalne, które łatwiej uchwycić za pomocą intuicji i wiary;
- kładł nacisk na rolę ludzkiej wyobraźni, symbolu i mitu;
- przyrodę pojmował jako twórczą siłę, mającą charakter duchowy – filozofia natury; twórca idealistycznego systemu filozofii przyrody;
- sztukę traktował jako sposób poznania rzeczywistości, najwyższy ludzki twór. Artysta przestaje naśladować świat zewnętrzny, usiłuje dotrzeć do „ducha”, do nieskończoności (irracjonalizm, intuicjonizm).
- głosił koncepcję miłości romantycznej jako uczucia, które ma wymiar kosmiczny – od miłości zmysłowej, miłości do kobiety poprzez więź z bliźnimi, z narodem sięga aż w sferę nieskończoności. (Taką syntezę wielu stopni miłości odnajdujemy u Konrada z III części Dziadów).
- w toku ewolucji swoich poglądów wprowadził ideę dialektycznego rozwoju przez przeciwieństwa;
- sformułował filozofię absolutnego rozumu (boga) jako realizującego tożsamość bytu idealnego i realnego;
- w teorii poznania doszedł do uznania wyższości wiary nad rozumem i stał się rzecznikiem filozofii objawienia (irracjonalizmu);
- System idealizmu transcendentalnego (1800, wyd. pol. 1979)
Johann Gottfried Herder (1744-1803) – pisarz i filolog, głosiciel historyzmu, historiozof; autor Myśli o
filozofii dziejów;
- zakładał, że dzieje są formą stopniowej realizacji boskiego planu. Człowiek, posiadając dar rozumu i
wolności, współuczestniczy w dziejach, poprzez swe czyny tworzy tradycję. Naród to jedność pokoleń
przeszłych, teraźniejszych i przyszłych, która egzystuje dzięki tradycji.
Georg Wilhelm Fryderyk Hegel (1770—1831); wykładał na uniwersytecie w Jenie, Heidelbergu, Berlinie;
- stworzył najpełniejszy system filozofii idealistycznej (dialektyczny rozwój idei); dialektyka – metoda
badania rzeczywistości poprzez opisywanie zjawisk w ich rozwoju, ruchu, powiązaniu;
- głosił, że byt, a więc i historia, to zjawiska intelektualne, które nieustannie się rozwijają. Rozwój ten ma
charakter logiczny. Dzieje świata nie są mozaiką przypadkowych wydarzeń, lecz celowym wcielaniem
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 2
się „ducha świata” w losy narodów, które powołane są do pełnienia swoich misji w dziejach. W sposób
szczególny dziejowe posłannictwo pełnią jednostki wybitne.
- widział w państwie najwyższy szczebel rozwoju społecznego; naród zorganizowany w państwo był
dlań największą potęgą, „ideą boską na ziemi”, „urzeczywistnieniem idei moralnej”
- jego system filozoficzny obejmował logikę (tj. naukę o formach rozwoju myśli, pełniącą funkcję ontologii), filozofię ducha; charakteryzowały go: 1) panlogizm, wyrażający się w tezie o tożsamości oraz
wynikającej z niej rozumności i logiczności praw rozwoju świata i historii; 2) historyzm
- uznawał, że cała rzeczywistość kształtuje się wg jednej, rozwijającej się idei, stanowiąc proces realizowania się absolutu (rozumu hist., ducha świata)
- rozum nie jest jedynie duchową władzą osoby ludzkiej, ale i tym, co przenika całość rzeczywistości –
„wszystko, co jest rozumne, jest rzeczywiste, a wszystko, co rzeczywiste, jest rozumne”; byt i duch stanowią jedność
- źródłem zmian jest ścieranie się przeciwieństw: każdej tezie odpowiada antyteza, a z nich dopiero wyłania się synteza – tzw. triada heglowska - dialektyka
- jego filozofia stała się jednym z głównych źródeł marksizmu;
- główne dzieła Hegla: Fenomenologia ducha (1807), Nauka logiki (1812), Encyklopedia nauk filozoficznych (1817, wyd. pol. 1990) — stanowiąca wykład pełnego systemu Hegla oraz wydane pośmiertnie wykłady z estetyki, filozofii historii, filozofii przyrody, filozofii religii, spośród których w tłumaczeniu polskim wyszły: Wykłady z filozofii dziejów, Wykłady o estetyce, Wykłady z historii filozofii.
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 3
1. Zadanie do pracy w grupie:
Uzupełnijcie tabelkę poprawnymi zapisami, korzystając z różnych źródeł informacji.
Przedstawiciel
Dzieła
Johann
Gottlieb Fichte
(1762-1814)
Krytyka wszelkiego objawienia
Mowy do narodu niemieckiego
Informacje o filozofie
- wybitny uczeń Kanta
-
Friedrich von
Schelling
(1775-1845)
- postkantysta
-
Johann Gott- Myśli o filozofii - niemiecki uczony i pisarz
dziejów
fried Herder
(1744-1803)
-
Poglądy
- entuzjastyczny kult wolności
- przyroda pochodzi od wyższej, podświadomej wyobraźni
- człowiek ponosi odpowiedzialność za siebie i świat
- twórca pojęcia jaźni artysty (istnieje „ja” aktywne i niezależne od świata zewnętrznego, które poprzez czyn jest
faktycznym konstruktorem rzeczywistości; to „ja” romantycy utożsamiają z własną jaźnią, stąd artysta to konstruktor nieskrępowany przez rzeczywistość i nienaśladujący
jej)
- kultura, historia...
- filozofia czynu
- cała przyroda, zarówno dusza ludzka, jak i rzeczywistość
fizyczna, jest wyrazem jednego Boga czy też ducha świata
- przyroda nie jest martwą materią, lecz żywym duchem
świata, pośredniczy między Bogiem a człowiekiem, pozwalając intuicyjnie przeczuwać wielkość bóstwa
- jedność bytu (jego część widzialna to przyroda, niewidzialna – duch)
- wpłynął na rozwój takich postaw i haseł: irracjonalizm,
intuicjonizm
- dostrzegał ogromną rolę sztuki, która...
- dzieje to ciągłość realizująca stopniowo boski plan
- w świecie – ład, przyroda – wzniosła i piękna, człowiek
– ma dar rozumu i wolności, współuczestniczy w dziejach,
przez swe dzieła tworzy tradycję
- cel człowieka – stopniowa humanizacja (postęp realizuje
się przez...
- historia – to proces, który...
- każda epoka ma...
Fryderyk
Schlegel (17721829)
-
-
-
-
-
-
Georg Wilhelm Fenomenologia Friedrich Hegel ducha
(1770-1831)
Nauka logiki
-
- człowiek zmierza od życia „tu i teraz” do wiedzy absolutnej
- triada heglowska - historia – rozumowy proces...
- w każdej epoce jeden z narodów jest powołany do pełnienia szczególnej misji
-
2. Zadanie do pracy indywidualnej:
Jaka jest cena wolności w rozumieniu Kanta, Fichtego i Hegla? W odpowiedzi pomoże Ci materiał podręcznikowy i pozapodręcznikowy.
3. Zadanie domowe:
Przemyślenia powyższych filozofów nie straciły na aktualności. Podaj po jednym przykładzie
zastosowania teorii we współczesnym świecie trzech wybranych filozofów.
Wioletta Wodnicka
Strefaefektywnejedukacji.pl
Strona 4