INFO NA WWW_JESIONx - Leśny Bank Genów Kostrzyca

„Leśny Bank Genów Kostrzyca w ochronie bioróŜnorodności ekosystemów leśnych”
RóŜnorodność biologiczna obejmuje zróŜnicowanie genów, gatunków i ekosystemów,
które tworzą Ŝycie na Ziemi. To takŜe mnogość zachodzących między nimi zjawisk
i procesów tworzących razem nierozerwalny system, w którym jednym z ogniw jesteśmy my
sami. Znaczenia róŜnorodności biologicznej dla ludzkości nie sposób przecenić, dlatego
podejmowane są działania mające na celu zachowanie oraz wzbogacenie składu
gatunkowego ekosystemów i dąŜenie do harmonijnego współŜycia człowieka ze
środowiskiem naturalnym. Tam, gdzie siedliska są bardzo zuboŜone podejmuje się prace
mające na celu zmniejszenie negatywnych skutków działalności człowieka lub ochronę
siedlisk całkowicie naturalnych (nienaruszonych).
Przykładem uboŜenia europejskich (i nie tylko) ekosystemów leśnych jest
obserwowane od wielu lat zamieranie jesionów i wiązów.
Pierwotnych przyczyn zamierania jesionów i wiązów upatruje się (tak, jak
w przypadku wielu innych gatunków roślin i zwierząt) w szeroko rozumianych zmianach
klimatu na Ziemi. Osłabione róŜnymi czynnikami abiotycznymi drzewostany stają się bardziej
podatne na zakaŜenie patogenami, które z kolei przyczyniają się do ostatecznej klęski
drzew.
W przypadku jesionu wyniosłego głównym sprawcą masowego zamierania jest
Hymenoscyphus pseudoalbidus i jego stadium anamorficzne – Chalara fraxinea (T.Kowalski
2006), a w przypadku wiązów Ophiostoma ulmi, Ophiostoma himal-ulmi i ich hybryda
Ophiostoma novo-ulmi. Patogeny te sprawiają, Ŝe proces ustępowania jesionów i wiązów
z naszych lasów przybrał w ostatnich kilkudziesięciu latach bardzo dynamiczny charakter.
Szczególnie szybkie jest tempo zamierania jesionu wyniosłego. Jak podaje EUFORGEN
(European Forest Genetic Resources Program) tempo rozprzestrzeniania się choroby od
miejsca jej pierwotnego wystąpienia moŜe dochodzić do 20-30 km rocznie (EUFORGEN
NEWS, dane z dnia 14.12.2012 r.). Początkowo zaistniałą sytuację określano jako chorobę
jesionu (ash disease), ale dość szybko zmieniono rangę choroby na zamieranie gatunku
(ash dieback).
Zamieranie jesionu zostało zaobserwowane w Polsce w połowie lat 90. XX w. oraz
w wielu innych krajach Europy między innymi w Wielkiej Brytanii, Austrii, Belgii, Danii,
Finlandii, Francji, Niemczech, Norwegii (Fot. 1, Fot.2).
Holenderska choroba wiązu (inaczej naczyniowa choroba wiązu, grafioza wiązu) –
choroba wywoływana przez grzyby Ophiostoma ulmi, Ophiostoma himal-ulmi i ich hybrydę
Ophiostoma novo-ulmi (Brasier, 1991).
Nazwa choroby pochodzi od miejsca jej pierwszej identyfikacji w 1920 roku tj. w Holandii.
Grzyb Ophiostoma ulmi rozprzestrzenił się w Europie po 1910 roku, do Wielkiej Brytanii trafił
w 1927 roku, do Ameryki Północnej wraz z przywoŜonym drewnem w 1928 roku.
Patogeny przenoszone są na drzewa za pomocą ogłodków (Scolytus spp.). Strzępki grzyba
wnikają do naczyń przewodzących, gdzie rozwijają się produkując zarodniki, które
przemieszczają się na znaczne odległości. Grzybnia patogenu Ŝyje zwykle jeden rok. Liście
na poraŜonych drzewach więdną, schną i opadają (Fot.4).
W dąŜeniu do zabezpieczenia róŜnorodności genetycznej ekosystemów leśnych w
Polsce, Leśny Bank Genów Kostrzyca, który od roku 1996 gromadzi i długotrwale
przechowuje zasoby genowe drzew i krzewów leśnych w postaci nasion z najcenniejszych
obiektów nasiennych Lasów Państwowych, parków narodowych, rezerwatów, pomników
przyrody- rozpoczął kolejne projekt ochrony róŜnorodności biologicznej- tym razem
dotyczący jesionów i wiązów.
Projekt pod nazwą „Zachowanie róŜnorodności biologicznej, poprzez ochronę ex
situ, jesionu wyniosłego, wiązu górskiego, wiązu pospolitego oraz wiązu
szypułkowego na terenie Dolnego Śląska na obszarach Natura 2000” jest
Fot.1 Zamieranie liści w koronie jesionu wyniosłegojeden z symptomów choroby zamierania jesionów
(Fot. T. Kowalski).
współfinansowany ze środków PGL LP
oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej we
Wrocławiu. Okres realizacji projektu to IV
kwartał 2013- I kwartał 2016 r. Zasięg
przestrzenny projektu obejmuje Dolny
Śląsk na obszarach Natura 2000 oraz
cztery rezerwaty przyrody: Łęg Korea,
Uroczysko Wrzosy, Skarpa Storczyków,
Ostrzyca Proboszczowicka.
Ochrona ex situ róŜnorodności
biologicznej
wyŜej
wymienionych
gatunków będzie polegała na zebraniu
nasion i skrzydlaków (wiązy i jesiony),
utworzenie
zasobów
genowych
w temperaturach -10°C i -150°C,
pozyskanie pędów jesionów z pąkami
spoczynkowymi w celu ich kriogenicznego
przechowania, a takŜe utworzenie banku
DNA (Fot. 3).
Fot. 2 Nekroza lokalna na strzałce jesionu wyniosłegojeden z symptomów choroby zamierania jesionów
(Fot. T. Kowalski).
Fot. 3 Tworzenie banku DNA izolowanego z tkanek jesionów
i wiązów. Temperatura -80°C (Fot. P.Hrydziuszko).
Fot. 4 Więdnięcie i usychanie liści wiązu
(Fot. P.Hrydziuszko)
Autorzy: Paulina Hrydziuszko, Małgorzata Pałucka