Wrocławska Konwencja na Rzecz Dialogu

Transkrypt

II W
KONWENCJA
NA RZECZ DIALOGU MIĘDZYRELIGIJNEGO
Być dla innych
Obraz bliźniego a obraz Boga
w różnych tradycjach religijnych
II Wrocławska Konwencja na Rzecz
Dialogu Międzyreligijnego - Biuletyn
Redakcja:
Mariusz Turowski
Wydawca:
Muzułmańskie Centrum Kulturalno-Oświatowe
we Wrocławiu
ul. Kasprowicza 24, 51-137 Wrocław
Opracowanie graficzne:
Grzegorz Jaszczyszyn [email protected]
Druk:
Formacja Poligraficzna PM Group Sp. z o.o.,
ul. Wincentego Pola 77a, 51-123 Wrocław
W publikacji wykorzystano zdjęcia z I edycji Wrocławskiej Konwencji
na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego autorstwa Tomasza Woźnego
II Wrocławska Konwencja na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego
Wrocławska Konwencja na Rzecz
Dialogu Międzyreligijnego
My, wyznawcy judaizmu, chrześcijaństwa, islamu i karaimizmu spotkaliśmy się na Wrocławskiej Konwencji na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego, by podkreślić olbrzymią rolę,
jaką w naszym życiu odgrywa budowanie wspólnej płaszczyzny porozumienia. Nie lekceważąc istniejących różnic, staramy się odkrywać to, co nas łączy. Jesteśmy przekonani,
że możliwość wzajemnego poznawania siebie przy jednoczesnym odkrywaniu bogactwa
własnej tradycji, pomaga wyraźniej dostrzec naszą jedność przed Bogiem naszym Stwórcą.
Kierując się wiarą w Boga i religijnymi przekonaniami, zdecydowanie opowiadamy się
za poszanowaniem godności ludzkiej i akceptacją drugiego człowieka oraz zapewnianiem
każdemu należytych warunków życia zgodnie z nakazami Stwórcy. Jednocześnie przeciwstawiamy się wszelkim formom dyskryminacji, szczególnie tym o podłożu rasowym i religijnym, które przyjmują postać antysemityzmu, chrystianofobii czy islamofobii.
Sygnatariusze:
Arcybiskup Metropolita Wrocławski Marian Gołębiewski
Mariola Abkowicz, przewodnicząca zarządu Związku Karaimów Polskich
Ks. Biskup Ryszard Bogusz, Diecezja Wrocławska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
w RP
O. Norbert Frejek SJ, Dyrektor Domu Spotkań im. Angelusa Silesiusa
Ks. dr Stanisław Grodź SVD, KUL, Lublin
Ks. prof. dr hab. Łukasz Kamykowski, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie,
Dyrektor Międzywydziałowego Instytutu Ekumenii i Dialogu
Ks. Mieczysław Oleśniewicz, sekretarz Diecezji Wrocławsko-Szczecińskiej Polskiego
Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego
Dominik Ptak, Dyrektor Domu Edyty Stein
Rabin Icchak Rapoport, Gmina Żydowska we Wrocławiu
O. Robert Reguła, Dominikanin, przełożony klasztoru w Ustroniu Hermanicach
Dr Wojciech Szczerba, Rektor Ewangelikalnej Wyższej Szkoły Teologicznej
Ks. Adam Wąs SVD, Dyrektor Centrum Dialogu Kultur i Religii
Stefan Wilkanowicz, Przewodniczący Fundacji Znak
Dr Janusz Witt, członek Synodu Kościoła Ewangelickiego Diecezji Wrocławskiej
Mufti Nedal Abu Tabak, Rada Imamów przy Lidze Muzułmańskiej w RP
Wrocław, 6 maja 2008
3
Idea i historia Konwencji
Pojęcie „dialog” już na stałe wpisało się w rzeczywistość współczesnego świata. W dobie
wielokulturowości, pluralizmu praktyk i idei oraz różnorodności „spojrzeń” – na siebie,
drugiego człowieka, świat i wreszcie Boga – nie sposób żyć bez ducha dialogu. Dialogu,
którego korzenie tkwią głęboko w naszych tradycjach religijnych, a jego obszar wyznaczają
podstawowe wartości humanistyczne, obecne zarówno w światopoglądach religijnych, jak
i świeckich, wspierające działania na rzecz rozwoju gospodarczego, wychowanie w duchu
tolerancji i przyjaźni, kształtowanie postaw prospołecznych, szacunek dla prawa i sprawiedliwości społecznej czy szeroko rozumiane „cnoty obywatelskie”.
W maju 2008 roku odbyła się Wrocławska Konwencja na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego. Z inicjatywy Muzułmańskiego Centrum Kulturalno – Oświatowego (Ligi Muzułmańskiej w RP) we wrocławskim Muzeum Architektury spotkali się przedstawiciele kościołów
chrześcijańskich oraz społeczności żydowskiej, muzułmańskiej i karaimskiej.W programie
obrad uwzględniono dwie sesje wystąpień zaproszonych gości, poczęstunek, pokaz teatralny „Legenda o Abrahamie” (etiudy teatralne inspirowane losami Abrahama w wykonaniu dzieci żydowskich, chrześcijańskich i muzułmańskich), koncert zespołu Elegant „Tres
Culturas del Mediterraneo” (prezentacja tradycji muzycznych judaizmu, chrześcijaństwa,
islamu).
Najważniejszym punktem Konwencji było uroczyste podpisanie deklaracji na rzecz dialogu międzyreligijnego przedstawicieli poszczególnych wyznań.
Więcej informacji – w tym biuletyn wraz ze szczegółowym programem dotyczącym I edycji Konwencji – na stronie: www.konwencja.wroclaw.pl
4
Dialogu Międzyreligijnego
Być dla innych.
Obraz bliźniego a obraz Boga w różnych tradycjach religij
Abraham, ojciec narodów i trzech wielkich Religii, jest nie tylko uosobieniem – trwającego od zarania dziejów świata – dialogu między Bogiem a człowiekiem, ale także
między ludźmi. Wierni obietnicy czynienia ziemi miejscem przyjaznym, w miłości i poszanowaniu każdego przekonania i postawy, pragniemy zaprosić Państwa do Wrocławia
na odbywającą się po raz drugi Wrocławską Konwencję Na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego.
Pragniemy, aby Wrocław – miasto o długiej i bogatej tradycji wielokulturowej – pozostał miejscem, w którym przedstawiciele trzech religii monoteistycznych: judaizmu,
chrześcijaństwa i islamu, spotykają się, wymieniają poglądy oraz podejmują wspólne
działania. Celem przyświecającym organizatorom Konwencji jest chęć zbudowania
platformy oraz forum porozumienia między przedstawicielami różnych wyznań, a także stworzenie płaszczyzny dla dialogu i tolerancji. Tym razem chcielibyśmy, aby tematem przewodnim naszego spotkania był problem bliźniego oraz relacji międzyludzkich
wyrażony w formule „Być dla innych”, której autorem jest wielki wrocławski teolog i
męczennik, Dietrich Bonhoeffer. Dzięki podjętym, pogłębionym dyskusjom – dla których wsparciem będzie między innymi organizowana przy okazji Konwencji konferencja naukowa zatytułowana „Teologia bliźniego. Obraz bliźniego a obraz Boga w trzech
wielkich religiach: judaizmie, chrześcijaństwie i islamie” – pragniemy przygotować zarys
projektów konkretnych działań i strategii realizowanych w ciągu kolejnych lat, stanowiących tym samym sposób urzeczywistnienia i wcielenia w życie zarówno konkretnego
przedmiotu naszego najbliższego spotkania, jak i bardziej ogólnych idei, które przyświecają całej tej inicjatywie – dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego oraz edukacji
w tym zakresie, wzajemnego szacunku i uznania, nauki tolerancji jako cnoty itd. Wyrażamy przekonanie, że wspólne korzenie oraz wartości zapewnią nam powodzenie w
realizacji tych przedsięwzięć.
Członkowie Komitetu Honorowego II Wrocławskiej Konwencji na Rzecz
Dialogu Międzyreligijnego:
Pan Jacek Gawroński
Ks. prof. dr hab. Bogdan Ferdek
Pan Dariusz Tokarz
Pastor Edward Pawłowski
Prof. dr hab. Adam Jezierski
Ks. bp Ryszard Bogusz
Ks. abp prof. dr hab. Jeremiasz Jan Anchimiuk
Rabin Michael Szudrich
Imam Ali Abi Issa
Prof. dr hab. Wojciech Szczerba
Patronat Honorowy: Rafał Dutkiewicz, Prezydent Miasta Wrocławia
5
Dialog z Bogiem i z bliźnim w teologii oraz
myśli religijnej - wprowadzenie
Imam Jarosław Banasiak
W imię Boga Miłosiernego, Litościwego!
Wyznajmy, że człowiek jest przechodniem pokornie stawiającym
kroki na obliczu ziemi, którego głos rozbrzmiewa apelem o pokój dla każdego napotkanego na jego ziemskiej ścieżce. Dbajmy o piękno oblicza naszej ziemi, powstrzymując
się przed jej niszczeniem. Kochajmy łagodność ukochaną przez Boga. Nieśmy pomoc
każdemu ziemskiemu stworzeniu. Niechaj uśmiech w spotkaniu z innymi ludźmi będzie
darem wzbogacającym serca. Gaśmy u zarzewia pożogę konfliktów i wojen. Ukazujmy
oczom ludzkim niezmierzoną przepaść między dobrem a złem. Uczmy wolności wiary,
troski o życie, szacunku dla każdego człowieka, świętości własności i rodziny. Okażmy
nieprzejednaną wytrwałość w tolerancji. Wysłuchujmy każdego człowieka i przemawiajmy do ludzi tak, aby nas rozumieli. Niechaj słychać będzie nasz wspólny głos rozbrzmiewający ku chwale Boga Jedynego. Bądźmy drogowskazami ku pomyślności, sprawiedliwości i pokojowi całego świata. Amin!
6
Dr Grzegorz Jacek Pelica
Przez wiele wieków na styku islamu i chrześcijaństwa swoją misję
sprawowały Kościoły prawosławne. Z oczywistych w danym czasie
względów mahometanie i prawosławni byli skazani na konfrontację;
pomimo braku krucjat jako takich, spotkania tych religii obfitowały w konflikty, chociaż
przeważnie pod egidą narodową, etniczną lub polityczno-militarną. Na skutek migracji
i przemian polityczno-kulturowych doszło do przemieszania wyznawców a także pojawienia się wspólnych zagrożeń: postmodernizm, nihilizm, wyalienowanie, synkretyzm
religijny, konsumpcjonizm, terroryzm medialny. Rodzi to swoisty imperatyw dialogu.
Na jakich przesłankach, podstawach a może fundamentach, można budować dialog
prawosławno-muzułmański? W jakim zakresie może on stać się swoistym labolatorium
„globalnego” dialogu islamu i chrześcijaństwa? Czy pomiędzy indywidualnym, osobowym
spotkaniem współwyznawców w czasie i przestrzeni a powołanym w 1971 r. w Genewie
Biurem ŚRK ds. Stosunków Międzyreligijnych i Dialogu, istnieją możliwości współpracy i
współistnienia bez odchylenia w kierunku sektaryzmu? Jakie obszary współpracy mogłyby
okazać się cenne dla współczesności oraz przyszłości Europy i świata? Dlaczego prawosławie może odegrać wyjątkową rolę jako chrześcijańska forpoczta dialogu z islamem a
wartości naturalne, afirmacja rodziny i zakorzenienie w tradycję, mogą być nieodzowne we
wspólnym ratowaniu obrazu Boga w człowieku?
Od pojawienia się wyznawców islamu na mapie Euroazji po najnowsze dramatyczne
wydarzenia w różnych krajach, gdzie przemieszała się ludność muzułmańska i prawosławna, pojawiają się ofiary, konflikty, nawet ludobójstwo i pogromy. Jednak nawet męczennicy,
którzy padli we wzajemnych kłótniach, nie dzielą tak mocno muzułmanów i prawosławnych jak męczennicy łacińskiej i ortodoksyjnej denominacji, polegli na skutek konfliktów
katolicko-prawosławnych. Dlatego wzajemne poznanie, wymiana myśli a następnie propagowanie wartości moralnych, autentyzm i przywiązanie do własnej, oczyszczonej z wszelkich ideologii, tradycji, stanowią zdrowe korzenie dialogu.
Istnieje wiele inicjatyw dialogicznych, publikacji oraz osób i działań, które w mikro- i
makroskali, lokalnie i w szerokim, europejskim zakresie, są inspiratorami a nawet „prorokami” dialogu. Inicjatyw wielkich i drobnych działań, których nie wolno przemilczać i
marginalizować. Zatroskanie o pamięć, dobro, pokój, o bliźniego w potrzebie oraz o rozwój duchowości na gruncie własnej tożsamości – to tylko niektóre cele i przedsięwzięcia
realizowane przez tych siewców dobrego jutra. Od Bartłomieja I w młodszej Stolicy Chrześcijaństwa – Bizancjum – Nowym Rzymie – po imama Mahmuda Taha Żuka, obecnego
w Lublinie, Tomaszowie, Tucholi czy Bydgoszczy. Należy o tym mówić dlatego, że dialog
dnia powszedniego musi dokonywać się w procesie wychowania i w pracy w młodzieżą.
Wdrożenie w szacunek, solidarność, właściwie rozumiany dialog a nie kompromis, zaangażowanie charytatywne i modlitewne – to kierunki działania i obszary wspólnej troski; od
polskiej ziemi poczynając.
7
Prof. Eugeniusz Sakowicz
Religie monoteistyczne, w tym chrześcijaństwo oraz islam, „wypowiadają się” o Bogu. Uporządkowana, usystematyzowana wypowiedź określana jest mianem „teologii”. Źródłem ludzkich słów o Bogu jest Boże Objawienie. Zarówno religia chrześcijan, jak i muzułmanów przekonana jest o posiadaniu pełni objawienia.
Jak ustosunkować się do chrześcijańskiego oraz islamskiego świadectwa o Bogu?
Wszakże znak równości w „materii” Boga między obu tradycjami religijnymi zaistnieć
nie może. Znaku tożsamości nie można też postawić między świętymi księgami (niewyczerpanymi źródłami prawdy objawionej) obu religii – Biblią i Koranem. Skoro Biblia
nie jest Koranem, a Koran Biblią nie jest, to czy Bóg, w którego wierzą chrześcijanie jest
Bogiem muzułmanów, a Bóg muzułmanów – Bogiem chrześcijan?
Jedni i drudzy wierzący w jednego Boga, nie tylko wierzą, ale wprost „wiedzą”, że
„Boga nikt nigdy nie widział” (J 1, 18). Skoro tak się ma sprawa, to czy nie lepiej byłoby
w tym miejscu zamilknąć? Niektórzy uczestnicy dialogów chrześcijańsko-muzułmańskich wyrażają następującą opinię: „Rozmawiajmy o wszystkim, o pokoju i tolerancji, o
prawach człowieka, a nade wszystko o prawach kobiet, ale na temat Boga nie wypowiadajmy się!” Rozmawiać rzeczywiście można o wszystkim, tak jak wszystko zbyć można
milczeniem. Jeżeli jednak rozmowa między ludźmi wierzącymi w Boga ma mieć sens to
przedmiotem tej rozmowy winien być nade wszystko sam Bóg: Wielki Nieznany, Niewyrażalny, Niepoznawalny, Nieporównywalny, Nieprzenikniony, Wszechmogący, Jedyny.
Bohater tytułowy Księgi Hioba, jednej z Ksiąg świętej Biblii, wyraził gorące pragnienie:
„(…) Mówić chcę z Wszechmogącym” (Hi 13,3). Co lub kto stoi na przeszkodzie, by
chrześcijanie i muzułmanie – bracia w monoteizmie, synowie jednego Abrahama – Ojca
wiary w jedynobóstwo, dzieci jednej świętej Matki – Jerozolimy, słabi, doświadczani losem, miażdżeni cierpienie, „niewiele mogący” – mówili o Wszechmogącym? Jeżeli jakakolwiek rozmowa chrześcijan i muzułmanów ma sens to jest to rozmowa o Bogu!
Chrześcijanie należący do różnych Kościołów i wspólnot eklezjalnych spotykali się z
muzułmanami przez wieki, spotykają się z nimi dziś i spotykać się będą do końca czasów.
Określona społeczność chrześcijańska ma swoje własne nauczanie na temat islamu. Kościół rzymskokatolicki, czyli powszechnie obecny pośród różnych kultur i religii świat,
mówił o islamie przez wieki, a od połowy XX wieku zaczął mówić o dialogu z tą religia.
Od Soboru Watykańskiego II (1962-1965) wypowiedzi Kościoła o islamie nabrały innego, nowego brzmienia. Urząd Nauczycielski Kościoła, a więc nade wszystko papież –
Głowa Kościoła, wyraził gotowość i pragnienie podejmowania i trwania w dialogu z muzułmanami. Zwrócił uwagę na tematy, które pojawiają się bardzo wyraźnie w kontekście
dialogu z muzułmanami o Bogu. Są nimi kwestie głębokie, zwięźle wyrażone: Tajemnica
Boga, Bóg Żywy, Bóg Żyjący, Świętość Boga, Transcendencja Boga, Bóg Wieczny, Bóg
Nieznany, Bóg Stwórca, Bóg jako Początek i Cel Życia Ludzkiego itd.
Papież Jan Paweł II na spotkaniu z młodzieżą muzułmańską w dniu 19 VIII 1985 r. w
Casablance w Maroko powiedział bez wahania: „Wierzymy w tego samego Boga, Boga
Jedynego, Boga Żyjącego, Boga, który stwarza świat i swoje stworzenie doprowadza do
8
doskonałości”. Sformułowanie powyższe należy rozumieć jako imperatyw, ze względu na
który dialog Kościoła katolickiego z muzułmanami ma stać się nie tyle przedmiotem dociekań mających odpowiedzieć na pytanie o możliwość tego rodzaju „spotkania”, ile nakazem, nakazem wyrażonym w ramach autorytetu urzędu papieskiego. Czy Jan Paweł II
mylił się, mówiąc do muzułmanów: „Wierzymy w tego samego Boga…”? Czy był omylny?
Odpowiedź Kościoła katolickiego, który chce być katolickim, jest prosta: „Był nieomylny!”
Dialog z muzułmanami o Bogu ma sens! – jest nieomylną drogą całego Kościoła!
Prof. Wojciech Szczerba
Niezmiernie cieszę się, że po raz drugi organizowana jest we Wrocławiu Konwencja na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego. Jestem przekonany, że tego typu inicjatywy potrzebne są w społeczeństwie polskim, szczególnie, jeśli
mogą przyczynić się do pogłębienia wzajemnego zrozumienia, tolerancji i wspólnych
działań na rzecz drugiego człowieka. Być może takie pragmatyczne podejście do dialogu międzyreligijnego oraz jego akademickie ujęcie pozwoli na przejście ponad doktrynalnymi różnicami dzielącymi poszczególne wyznania, tradycje eklezjalne i religie.
Wydaje się, że Wrocław, z wielowiekową tradycją tolerancji i ekumenicznych inicjatyw
jest naturalnym miejscem dla organizowanej Konwencji. Fundacja Krzyżowa, Dzielnica
wzajemnego szacunku, Dom pokoju, Fundacja Edyty Stein, Międzynarodowe Towarzystwo
Bonhoefferowskie to tylko kilka przykładów wielu tego typu inicjatyw. Wrocław, to mia-
9
sto spotkań i dialogu, które Jan Paweł II nazwał miejscem zetknięcia tradycji Wschodu
i Zachodu, gdzie harmonijnie współistnieją odmienne nurty myślenia, tradycje, religie,
wyznania. Wrocław to miasto, w którym „kamienie i księgi różnymi językami mówią”.
W niniejszym wstępie, chciałbym nakreślić kilka refleksji na temat teologicznego i filozoficznego wymiaru pojednania. Rozpocznę od tradycji filozoficznej i mitów początku,
które we wszelkich tradycjach kulturowych odgrywają rolę szczególną. Stanowią one istotną perspektywę hermeneutyczną, w oparciu o którą budowana jest tożsamość poszczególnych grup egzystencjalnych. Historie początku, powtarzane i kształtowane przez aoidów,
proroków, kapłanów, nabierają cech sakralnych, stają u podstaw wielowiekowych tradycji
istniejących w archetypiczny sposób do dziś, nawet jeśli nie do końca jesteśmy tego świadomi.
Jednym z fundamentalnych mitów początku w kręgu zachodnioeuropejskim jest orficka opowieść o Dionizosie Zagreusie. Według jednej z zachowanych wersji podania
Dionizos, syn Zeusa i Persefony, zostaje zwabiony przez Tytanów, którzy, po przegranej
wojnie z młodymi bogami olimpijskimi, chcą zemścić się na Zeusie. Porywają małego
Zagreusa, po czym mordują go i pożerają. Zeus, w szale, niszczy Tytanów, z Zagreusa
jednak jest w stanie uratować jedynie serce. Wszczepia je w Semelę, która rodzi nowego
Dionizosa, a z prochu Tytanów stwarza ludzi. Zachowane wersje podania różnią się między sobą, jednak istota mitu, przynajmniej na płaszczyźnie antropologicznej, pozostaje
taka sama. Ludzie należą do kategorii stworzeń, które łączą w swojej naturze dwa elementy: aspekt tytaniczny – materialny oraz cząstkę boskości – duszę, elementy Dionizosa spożyte przez Tytanów. Zgodnie z tą dualistyczną wizją natury człowieka, tytaniczna
część deprawuje ludzkość, prowadzi do upadku, niszczy pierwotną, założoną jedność.
Nieśmiertelna część boska – dusza, pociąga człowieka ku doskonałości, do odrodzenia
Boga, do odtworzenia pierwotnego stanu jedności, który został zaprzepaszczony.
10
Co ważne, w kontekście dyskusji międzykulturowych i międzyreligijnych, mit
ten wskazuje na organiczną łączność czy
wręcz jedność wszystkich ludzi – swego
rodzaju wspólnotę horyzontalną oraz bliską więź z bogiem – swego rodzaju zależność wertykalną. Mit ów jest o tyle istotny,
że jego filozoficzne konsekwencje legły u
podstaw antropologii głównych systemów
myślowych starożytnej Grecji, w szczególności filozofii Platona i większości filozofii
post-platońskich. W nurt ten wpisuje się w
dużej mierze również wczesna myśl chrześcijańska, która z jednej strony organicznie
osadzona jest w biblijnej tradycji semickiej, z drugiej zaś wiele czerpie z tradycji
greckiej, głównie platońskiej (np. Justyn
Męczennik, Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Ojcowie Kapadoccy, Augustyn).
Zgodnie z tradycją biblijną Bóg stwarza człowieka na swój obraz (Rdz 1,
27nn), ofiarowuje mu dech życia czyniąc
duszą żywą, wszczepia jakiś rodzaj pokrewieństwa z człowiekiem, czyniąc go
tym samym ukoronowaniem wszelkiego
stworzenia. Bóg czyni w ten sposób człowieka obiektem swojej szczególnej troski,
czego wyrazem – po mitycznym upadku
ludzkości – jest cała biblijna historia zbawienia, a w szczególności śmierć Chrystusa o nieograniczonym zakresie, za wszystkich ludzi. Oto dramatyczne – na krzyżu,
wyrażenie nieuwarunkowanej i nieskończonej miłości Boga do człowieka oraz
pragnienia, by „zbawić wszystkich ludzi”
(I Tm 4,10). Nie ma takiego upadku, nie
ma takiego upodlenia, które by skreślało człowieka w oczach Boga. Jak Ojciec
z przypowieści o Synu Marnotrawnym,
Bóg zawsze wychodzi na rozstaje dróg
i nawołuje tych, którzy odeszli. Oddaje
swoje życie, by odzyskać życie człowieka.
11
Wydarzenie zbawcze w Chrystusie nadaje szczególne znaczenie nie tylko relacji Bógczłowiek, ale również podkreśla organiczną wspólnotowość całej ludzkości jako stworzonej na obraz Boga i odkupionej na krzyżu. Apostoł Paweł wskazuje, że z perspektywy
dokonanego dzieła Chrystusa: „nie ma już Żyda, ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczyzny ani kobiety, ale jedno jesteśmy w Jezusie Chrystusie…” (Gal. 3,
28).
Z powyższych historii, odwołujących się do głównych korzeni kultury zachodnioeuropejskiej: tradycji greckiej i biblijnej, wyciągnąć można wiele wniosków. Przede wszystkim
jednak – w kontekście refleksji na temat pojednania – zasadna wydaje się implikacja, że naturalną konsekwencją powyższego ujęcia pochodzenia i natury istoty ludzkiej, jest dialog z
drugim człowiekiem, jest troska o drugiego człowieka, bez względu na jego pochodzenie i
prezentowane przekonania. Jako ludzkość jesteśmy ze sobą organicznie związani i współzależni. Jako ludzkość również stanowimy swego rodzaju zwierciadło Boga. Zbliżając się
do drugiego człowieka, zbliżamy się do Boga. Zbliżając się do Boga, musimy dostrzegać
drugiego człowieka.
Organizowana przez Muzułmańskie Centrum Kulturalno Oświatowe oraz Ewangelikalną Wyższą Szkołę Teologiczną Druga Konwencja na Rzecz Dialogu Międzyreligijnego odnosi się do nadrzędnej idei pojednania, ujmowanej jako naturalny i właściwy stan
istnienia ludzkości. Uwarunkowania społeczno-kulturowe, religijne czy problemy bytowe
niejednokrotnie poróżniają ludzi, leżą u podstaw konfliktów i głębokich podziałów. Mimo
to, być może naiwnie, ale jednak wierzymy, że jedność jest stanem pierwotnym/założonym
ludzkości oraz celem-telos jej istnienia. O tę jedność warto walczyć i ze wszech miar do
niej dążyć. Dietrich Bonhoeffer, broniąc idei „bycia dla innych”, jest współczesnym apostołem głęboko i właściwie pojętej jedności między ludźmi, inspirowanej duchowością/religią,
która łączy, nie dzieli ludzi. Prawdę tę dobrze wyrażają jego słynne słowa wrocławskiego
teologa Nic nie jest warte życia oprócz miłości.
12
Dialogu Międzyreligijnego - Program
12 października
Sala Sesyjna Urzędu Rady Miejskiej Wrocławka, ul. Sukiennice 9
Sympozjum z udziałem władz Wrocławia, głów kościołów
oraz przedstawicieli religii monoteistycznych
Prezydent Rafał Dutkiewicz, Rabin Michael Szudrich, Ks. abp Jeremiasz Jan Anchimiuk,
Ks. bp Ryszard Bogusz, bp Włodzimierz Juszczak, Ks. prof. Łukasz Kamikowski, o. Wacław
Stanisław Chomik OFM, Mufti Nidal Abu Tabaq
godz. 11:30
sesja 1 (11:30-12.45)
moderacja: Imam Ali Abi Issa
godz. 14:00
sesja 2 – panel dyskusyjny (13:00-14:00)
moderacja: prof. dr hab. Wojciech Szczerba
13 października
Aula Ewangelikalnej Wyższej Szkoły Teologicznej
ul. św. Jadwigi 12
Międzynarodowa konferencja naukowa „Teologia bliźniego.
Obraz bliźniego a obraz Boga w judaizmie, chrześcijaństwie
i islamie”
Referaty
Sesja I. godz. (11:40-13:20) Prowadzenie: prof. Wojciech Szczerba
ks. prof. Bogdan Ferdek, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, „Bóg i człowiek
w dialogu. Perspektywa katolicka”
prof. Jerzy Ochmann, Uniwersytet Jagielloński „Miłość drugiego człowieka w nurcie
‘judaizmu humanistycznego’”
13
dr Tomasz Stefaniuk, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, „Teologiczne aspekty
koncepcji bliźniego w islamie”
dr Grzegorz Jacek Pelica, Katolicki Uniwersytet Lubelski, „Nie tylko pokajanije i zakat.
Współpraca, konfrontacja, koegzystencja. Przesłanki dialogu Prawosławia z islamem i
muzułmanów z chrześcijanami prawosławnymi”
Sesja II. godz. (13:40-15:20) Prowadzenie: dr Jacek Zieliński
prof. Eugeniusz Sakowicz, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, „Dialog z muzułmanami… o Bogu? Odpowiedź kościoła katolickiego”
ks. prof. Adam Wąs, Katolicki Uniwersytet Lubelski, „Koncepcja Boga a relacje międzyludzkie. Kontrowersje wokół pojęcia „Allaha” w Malezji”
prof. Maciej Manikowski, Uniwersytet Wrocławski, „’Być osobą’ to ‘Być dla Drugiego’ –
perspektywa teologii prawosławnej”
dr Andrzej Ostrowski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, „Obraz Boga w filozofii
Lwa Szestowa”
Sesja III. godz. (15:40:17:20) Prowadzenie: dr Mariusz Turowski
prof. dr hab. Celestyn Mieczysław Paczkowski OFM, „Chrześcijański mnich i muzułmański władca.Spotkanie świętego Franciszka z Asyżu z sułtanem Malekiem al-Kamalem”
ks. Marcin Orawski, Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna „’Taki twój Bóg, jakie masz
serce’ (L. Feuerbach). Człowiek na podobieństwo Boga, Bóg na podobieństwo człowieka?”
dr Joel Burnell, Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna, „Spotkać Boga w bogu –
teologia bliźniego Dietricha Bonhoeffera”
Rafał Berger, imam Stowarzyszenia Jedności Muzułmańskiej, Bydgoszcz, „Umasowienie
społeczeństwa a dialog międzyreligijny”
14
Streszczenia referatów
Rafał Berger
Umasowienie społeczeństwa a dialog międzyreligijny
Współczesny świat jest „rozpuszczony”. Powszechne umasowienie wszelkich przejawów życia społecznego prowadzi do degradacji relacji między człowiekiem a Bogiem,
do umniejszania roli religii w życiu jednostek i społeczeństw. Religia powinna przejść do
ofensywy, być odpowiedzią na powszechny konsumpcjonizm, alternatywą komercjalizacji
i globalizacji. Jak tego dokonać? Poszukiwanie odpowiedzi na to z pewnością jedno z pytaniem wyznaczających cele dialogu międzyreligijnego, który powinien przenieść się poza
mury akademickie do i na tzw. „ulicę”.
Joel Burnell
Spotkać Boga w bogu: teologia bliźniego Dietricha Bonhoeffera
Bonhoeffer zaczął swoje poszukiwanie utraconej transcendencji nie od Boga, lecz od człowieka. Punktem wejściem jego teologii był etyka, a etyka z kolei wprowadził od spotkania
człowieka z człowiekiem. Spotkanie bliźniego jest spotkaniem etycznym, które wymaga
od nas decyzji – czy uznamy drugiego za osobę? Jeśli tak, nasze spotkanie definiuje nas
obydwu jako społeczno-etycznymi osobami. Wynikająca stąd transcendencja etyczna jest
ugruntowana w “Ty” Bogu, który stoi za ludzkiej “ty” (bóg).
Bóg jest wolny nie tylko od nas ale dla nas. Obraz Boga w człowieku, który odzwierciedla
więzi między boskimi osobami w Trójce Świętej, oznaczna że “wolność to więź między osobami”. Aby odpowiadać na pytania Bonhoeffera, „Kim jest Jezus Chrystus dla nas”, musimy
najpierw postawić pytanie odnośnie tego “innego”, przez którego Bóg konfrontuje nas i przemawia do nas, i wobec którego jesteśmy odpowiedzialni. W Etyce Bonhoeffer stosuje swoją
teologię bliźniego także do spotkania między religiami, głównie w kontekście spotkanie między „Chrześcijańską” Europą a Żydami, ale także do spotkania z światem muzułmańskim. Jak
pisze John De Gruchy: Aby odpowiadać na pytanie Bonhoeffera, „Kim jest Jezus Chrystus
dla nas?”, musimy najpierw zdać sobie sprawy z tego, kto jest tym bliźnym, przez którego Bóg
spotyka się z nami i przemawia do nas, i przed którym jesteśmy odpowiedzialni.
De Gruchy dalej wyjaśnia, że kształt naszej tożsamości i naszej wspólnoty zależy w
głównej mierze od tego, czy spostrzegamy “innego jako zagrożenie czy jako dar”.
Maciej Manikowski
„Być Osobą” to „Być dla Drugiego”. Perpspektywa teologii prawosławnej.
Dialog bywa dziś rozumiany całkowicie opacznie. Albo ma się na myśli zwykłe dogadywanie się czy negocjowanie, albo też za dialog uważa się zwyczajne codzienne rozmawianie.
Istotę dialogu odkrywa się wtedy, kiedy próbuje się zrozumieć jego fundament. A jest nim
wzajemne otwieranie się na siebie osób, czyli specyficznych bytów ludzkich.
Do istoty bycia człowiekiem należy to, że jest on osobą, czyli kimś niezwykłym, niepowtarzalnym, jedynym, unikatowym, do niczego innego niesprowadzalnym. Być człowie15
kiem to być osobą, a być osobą, to być dla innych. Osoba zawsze konstytuuje się w relacji
do drugiego – do drugiego człwieka czy do Boga.
Główym celem tego wystąpienia będzie próba przybliżenia prawosławnego rozumienia„bycia
osobą”, które osadza się na założeniu – teologicznym – że „bycie osobą” wyprzedza logicznie i ontologicznie „bycie bytem”. Inaczej rzecz ujmując: najpierw się jest osobą, a dopiero potem można
mówić o cechach wspólnych z innymi osobami. Warto tutaj podkreślić, że koncepcja osoby, jaka
pojawiła się w europejskim personalizmie, jest niejako spóźniona, bowiem jej pojawienie się w
teologii greckiej/prawosławnej jest datowane na spory chrystologiczne V i VI wieku.
Jerzy Ochmann
Miłość drugiego człowieka w nurcie „Judaizmu Humanistycznego”
Gdy relacje międyludzkie opierano na Bogu a zasady miłości bliźniego czerpano z Biblii,
dialog międzyreligijny był łatwy. Odmienne teologie (judaizmu, chrześcijaństwa i islamu)
sięgały do wspólnych tekstów i opierały wskazania etyki międzyludzkiej na wspólnej Biblii.
Sytuacja zaczęła się komplikować, gdy pewne nurty religii odrzuciły Biblię. Dialog z tymi
nurtami wymaga dokładniejszego rozeznania partnera, inaczej bowiem przebiega dialog
z nurtem teistycznym a inaczej z ateistycznym. W judaizmie XX wieku powstało kilka
nurtów, które odrzuciły teizm. Najbardziej ateistycznym nurtem judaizmu jest „judaizm
humanistyczny”. Jego założyciel T. Sherwin Wine (1928-2007), zachowując nazwę „religia
żydowska”, wyeliminował teizm i supernaturalizm. Przedstawił „humanizm bez Boga” jako
religię doskonalszą od tradycyjnej dlatego, że proponowany przez nią „obraz człowieka na
podobieństwo człowieka” jest doskonalszy niż „obraz człowieka na podobieństwo Boga”
oraz dlatego, że współczesne postulaty relacji międzyludzkich są wznioślejsze niż przedstawione w Biblii.
16
Krytyce poddany zostały biblijne wypowiedzi dotyczące człowieka zwłaszcza w opisach
stworzenia i zawierania Przymierza. Wine głosił, że opis stworzenia jest mitem, że Abraham był postacią mityczną, że Mojżesz nie otrzymał dekalogu na górze Synaj, że Księgi
Tory są tworem wielu ideologów z epok późniejszych i rodzajem konstytucji narodowej
nakierowanej na przyszłość, którą kreowano w atmosferze ówczesnej mentalności. Etyka
Tory nakazuje styl życia, który dziś powoduje zażenowanie. Należy odrzucić tyranię rodziny, nierówność płci, ekskluzywność plemienną, rządy teokratyczne, rytuał ofiarny, treść
przykazań. Tora powinna być dziś zakazana dlatego że uwłacza godności człowieka, a głoszonej przez nią teokratycznej wizji człowieka nie da się shumanizować. Również koncepcję narodu wybranego należy uznać za szowinizm hańbiący dla Żydów dlatego, że lansuje
wybranie z zewnątrz a nie na podstawie wartości oraz nakazuje pogardę dla nie-Żydów.
Współczesna koncepcja człowieka powinna oprzeć się na zasadach humanizmu współczesnego, według którego człowiek przedstawia wartość w sobie, jest istotą autonomiczną i kreatywną. Jego moc i stworzony przez niego potencjał dowodzi, że nie potrzebuje zasłaniać się
Bogiem. Jego symbolem jest nie Bóg lecz Adam, jego zdecydowanie i odwaga, racjonalność,
kreatywność i szlachetność. Człowiek ma prawo do własnego szczęścia, do własnej filozofii i
etyki, do własnego obrazu (a nie bycia obrazem Boga), do nadawania sensu, własnych decyzji
I kreowania swego losu. Każdy człowiek jako istota społeczna jest wtłoczony w społeczność,
ma prawo do równego traktowania, zaspokajania swych potrzeb, bycia wśród innych i łączenia się. Drugi człowiek ma prawo do pełnej autonomii ale i mojej pomocy, ma prawo do mnie
takie, jak ja mam wobec niego, jeden jest potrzebny drugiemu do tego by ten był człowiekiem.
Drugi jest nosicielem wartości i na ich podstawie łączę się z nim lub oddalam. We mnie leży
motywacja łączenia się, pomagania i przyjaźni. Moja wewnętrzna szlachetność jest źródłem
relacji do Drugiego i zaangażowania się w życie Drugiego. Etyka heteronomiczna wzywająca
mnie do dokonywania czegoś dla Drugiego kosztem siebie, jeżeli nie ma pokrycia w mojej
psychice, nie jest humanizmem. Zakres etyki mierzy się bliskością z Drugim, liczą się przede
wszystkim więzy emocjonalne (rodzinne, etniczne), psychiczne i intelektualne.
Ponieważ Judaizm Humanistyczny dotyczy Żydów, Wine skupia się na sytuacji gdy
Drugim człowiekiem jest Żyd. Rozpoczyna od stwierdzenia, że Judaizm Humanistyczny
nie nakazuje lepszego traktowania Drugiego dlatego że ten jest żydem, ale Żydów zbliżają ich wspólne zadania: mają obowiązek zastąpienia tradycji teistycznej przez humanistyczną, muszą przeinterpretować treści świąt w świetle wartości afirmujących ludzką
integralność i niezłomność, oraz przedstawić własną historię jako wynik ludzkiej intencji i czynów. Celem Judaizmu Humanistycznego jest zachowanie tożsamości żydowskiej
przy pomocy światopoglądu naukowego i etyki humanistycznej I przy ich pomocy pielęgnować więzi wśród Żydów niewierzących. Etyka humanistyczna, oparta na zdrowym
funkcjonowaniu mechanizmu etycznego jest bardziej niezawodna niż religijna, a przede
wszystkim jest “ludzka”, szanuje autentyczność osoby i unika rozdwojenia jaźni.
Wine i jego zwolennicy bardzo popierają związki humanizmu żydowskiego z nie-żydowskim. Podkreślają wyższość swego humanizmu tym, że jest bardziej awangardowy I
zdecydowany. Są bardzo zainteresowani dialogiem z innymi religiami, ale pragną prowadzić go wyłącznie na zasadzie koncepcji człowieka. Rozwój dialogu uzależniają od stopnia
17
rozwoju humanizmu po obu stronach. Ponieważ jest wielu Żydów niewierzących i następuje ciągły postęp laicyzacji, nurt ten rokuje wielką ekspansję i stąd zasługuje na uwagę
osób prowadzących dialog.
ks. Marcin Orawski
„Taki Twój Bóg, jakie masz serce” (Ludwig Feuerbach). Czy Bóg stworzył człowieka,
czy człowiek Boga?
Oświeceniowa krytyka religii, szczególnie w ujęciu tzw. „Mistrzów Podejrzliwości”, z
niespotykaną dotychczas mocą postawiła pytanie o genezę religii i jej wpływ na życie
społeczne człowieka oraz jego delecję z innymi. Z całą ostrością została postawiona teza,
ze religia nie jest niczym innym, niż wyrażeniem ludzkich pragnień. A zatem nie Bóg
stworzył człowieka, tylko człowiek stworzył Boga, na swój obraz i podobieństwo.
Sytuacja ta skłoniła wielu teologów do próby nowego odczytania chrześcijańskiego przesłania. Jednym z nich był urodzony we Wrocławiu luterański duchowny Dietrich Bonhoeffer.
Będąc pod ogromnym wpływem tragedii II Wojny Światowej i wielu negatywnych ról, jakie
odegrały w niej kościoły chrześcijańskie, przyjął XIX wieczną krytykę religii przyjął z optymizmem, a w postępującym procesie sekularyzacji upatrywał szansy na budowanie dojrzałego
chrześcijaństwa, opartego nie na mitach przeszłości, lecz szukaniu Boga w obliczu drugiego
człowieka. Chrześcijaństwo to w pierwszym rzędzie nie system nauk, ale „bycie dla drugiego
człowieka” – oto jedna z najbardziej znanych tez Bonhoeffera.
Andrzej Ostrowski
Sposób rozumienia Boga jako warunek dialogu między religiami – rozważania na
przykładzie filozofii L. Szestowa
W filozofii pytanie o „obraz Boga” oznacza pytanie o sposób w jaki człowiek „rozumie
Boga”. Zagadnienie jest niezwykle złożone, z tego powodu aby uczynić go przedmiotem
18
refleksji muszą być przyjęte różne założenia. Założenie podstawowe polega na tym, że
wszystkie próby odpowiedzi na to pytanie można zredukować do dwóch modelowych.
Odpowiedź na pytanie o sposób rozumienia Boga może być udzielona albo z perspektywy philosophia perennis, albo z perspektywy filozofii egzystencjalnej. Dla pierwszej, cechą
charakterystyczną jest między innymi abstrahowanie od indywidualnych doświadczeń
podmiotu wynikających na przykład z przeżyć religijnych czy też relacji interpersonalnych, dla drugiej indywidualne doświadczenie stanowi punkt wyjścia refleksji.
Filozofia Lwa Szestowa, tworzona zarówno w opozycji do zachodnioeuropejskiej jak
i rosyjskiej filozofii idealistycznej, jest dobrym przykładem ukazującym konieczność dokonania wyboru na rzecz jednej z dwóch wymienionych perspektyw. W oparciu o dokonany
wybór, przy uwzględnieniu wynikających z niego konsekwencji, można z kolei mówić o
podstawowym warunku dialogu między religiami jakim jest sposób rozumienia Boga.
prof. dr hab. Celestyn Mieczysław Paczkowski OFM
„Historyczny wymiar relacji braci mniejszych ze światem muzułmańskim”
Święty Franciszek z Asyżu pojawia się na scenie historii w chwili, gdy ponad stuletni okres
krucjat doprowadził do zamknięcia się w sobie chrześcijaństwa i rozjątrzenia antagonizmów. Biedaczyna dzięki Ewangelii zrozumiał, że istnieje inny język niż język zbrojnych
starć między ludźmi, którzy wierzą w tego samego Najwyższego Boga. Jego marzenie
było czymś nowym w ówczesnych czasach. W tym duchu Biedaczyna podjął wyprawę na
Wschód i udał się do obozu wroga. Trudno znaleźć niepodważalną dokumentację dotyczącą tej szczególnej podróży. Wiadomo, że Święty wyruszył z portu w Ankonie. Po przybyciu
na Wschód Biedaczynie z Asyżu udało się spokojnie przejść przez front wojsk krzyżowców
oblegających Damiettę i dotrzeć przed sułtana Egiptu Maleka al-Kamala, wnuka słynnego
Saladyna. Chrześcijański mnich pozyskał sobie życzliwość muzułmańskiego władcy. Jakkolwiek przebiegło spotkanie św. Franciszka z sułtanem Malek al-Kamalem, pewnym jest,
że władca potraktował Biedaczynę z wielkim szacunkiem i nie tylko pozwolił powrócić do
obozu krzyżowców, ale ponadto dał mu i jego braciom pozwolenie na odwiedzenie Miejsc
Świętych w Palestynie. Gorąca wiara i mądrość Boża Biedaczyny najwyraźniej zafascynowały sułtana. Utrzymuje się, że św. Franciszek dotarł do Palestyny drogą morską. Jego okręt
zawinął do portu w Akri (dzisiejsze Akko). Był to jeden z ostatnich przyczółków krzyżowców w Palestynie. Stamtąd udał się w głąb kraju, aż do świętego miasta – Jerozolimy. I choć
niedługo potem władza nad Ziemią Świętą przeszła całkowicie w ręce muzułmanów, bracia
mniejsi mogli tam pozostać i apostołować. Nawiązane wówczas relacje owocują do dziś.
Dzięki wspólnocie braci założonej przez Franciszka z Asyżu rozpoczął się nowy rozdział
w historii powszechnej ewangelizacji. Franciszek z Asyżu był pierwszym wśród założycieli
zakonów, który włączył do Reguły rozdział o wyprawach do „krajów zamieszkałych przez
niewiernych”. Na Kapitule generalnej Zakonu Braci Mniejszych w maju 1217 roku została
powołana do istnienia Prowincja Ziemi Świętej, zwana najpierw „Zamorską”, gdyż obejmowała kraje południowo-wschodniego basenu Morza Śródziemnego: od Egiptu, przez
Palestynę i Syrię, aż po Grecję. To poprzedniczka obecnej jednostki terytorialnej Zakonu
Franciszkańskiego na terenach Bliskiego Wschodu, zwanej Kustodią Ziemi Świętej.
19
Grzegorz Jacek Pelica
Nie tylko pokajanije i zakat. Współpraca, konfrontacja, koegzystencja. Przesłanki
dialogu prawosławia z islamem i muzułmanów z chrześcijanami prawosławnymi.
W artykule, po krótkim przypomnieniu doktrynalno-pastoralnych podstaw dialogu z Kościołem prawosławnym, autor przedstawia przesłanki dialogu z prawosławiem, podkreślając
jego moralno-egzystencjalny imperatyw. Przytacza konfliktogenne wydarzenia i procesy historyczne, utrudniające także dzisiaj dialog z chrześcijanami prawosławnymi. Ukazuje jednak
te historyczne zaszłości w nowym świetle, na tle relacji polsko-rosyjskich oraz dziejów Europy,
bez ideologicznej otoczki i antyprawosławnego nastawienia. Jak wynika z dalszego wywodu,
wobec wyzwań współczesności, bogactwo Tradycji i teologii prawosławnej, można przyjąć jako
przemieniający dar. Wieloaspektowe poznanie prawosławia, zwłaszcza w lokalnym wymiarze i
konkrecie codzienności, pomaga w dialogu społecznym i praktyce pastoralnej.
Eugeniusz Sakowicz
Dialog z muzułmanami … o Bogu? Odpowiedź Kościoła katolickiego
Referat stanowi zarys perspektyw dialogu Kościoła katolickiego z islamem, dotyczącego
Boga. Autor postuluje, że mimo fundamentalnych różnic między źródłami wiedzy na
ten temat – Biblią i Koranem – w obrębie obydwu tych religii, przedmiotem dyskusji i
porozumienia ich wyznawców nie powinny być wyłącznie zagadnienia etyczno-społeczne, takie jak tolerancja, pokój czy prawa człowieka. W myśl stanowiska Kościoła katolickiego – wyrażanego coraz częściej, szczególnie od czasów Soboru Watykańskiego II
– możliwy, a nawet konieczny, jest teologiczny dialog z muzułmanami również na temat
20
świadectwa o Bogu przekazanego w objawionej im Księdze. Właśnie w takim kontekście
ujawnia się waga słów papieża Jana Pawła II z jego przemówienia w Casablance z 1985
roku, w których podkreślił on, że muzułmanie i chrześcijanie wierzą w jednego – tego
samego – Boga.
Tomasz Stefaniuk
Teologiczne aspekty koncepcji bliźniego w islamie
Wystąpienie jest skoncentrowane na treści Koranu. Główne zagadnienia poruszane w
ramach referatu (po przedstawieniu pewnych niezbędnych uwag wstępnych na temat:
źródeł religii islamskiej; powiązania teologii z prawem; określenia, czym jest wg. islamu
religia – din etc.) to dwa „obrazy bliźniego” w islamie: obraz współwyznawcy oraz obraz
innowiercy. Omówiona tu zostanie również m.in muzułmańska koncepcja braterstwa
(w potrójnym rozumieniu tego określenia – jako braterstwa w człowieczeństwie, w perspektywie więzi rodzinnych oraz jako braterstwa w religii), a także koncepcja innowiercy i nakaz sprawiedliwego (oraz miłosiernego) traktowania go jako bliźniego.
Adam Wąs SVD
Koncepcja Boga a relacje międzyludzkie. Kontrowersje wokół pojęcia Allāh w Malezji
Na tle muzułmańskiej koncepcji teodycealnej ukazany jest współczesny problem międzyreligijny w Malezji. Dotyczy on interpretacji arabskiego pojęcia Boga (Allāh) i wdrażania
wynikających z niej decyzji. Autor rozpoczyna od wyjaśnień terminologicznych, odpowiadając na pytanie czy Allāh i Bóg odnoszą się do tej samej treści znaczeniowej. Następnie
omawia wybrane aspekty teologiczne i antropologiczne, koncentrując się na znaczeniu
absolutnego monoteizmu islamskiego, z którym związane są: nauka o jedności (tauhīd) i
koncepcja „prareligii” (dīn al-fitra). W artykule przywołane są również imiona i przymioty
Boga, dzięki którym Wszechmogący staje się bliski człowiekowi. W szczególny sposób wyeksponowane jest koraniczne przesłanie mówiące o wspólnotowym charakterze ludzkości
i jej zróżnicowaniu.
Druga część dotyczy monopolizacji terminu Allāh przez malezyjskich muzułmanów.
Pomocą w zrozumieniu kontekstu jest ukazanie sytuacji religijnej i etnicznej w Malezji oraz
porównanie jej z rzeczywistością indonezyjską. W zarysie przedstawiono historię problemu ze szczególnym podkreśleniem decyzji malezyjskiego Sądu Najwyższego i rządu oraz
miejsca, jakie w zaistniałym sporze zajął katolicki tygodnik „The Herald”. Autor przywołuje
również stanowisko muzułmańskich ugrupowań dialogowych i środowisk protestanckich;
podkreśla także rolę organów bezpieczeństwa.
Autor uważa, że malezyjski problem ma bardziej charakter etniczny niż religijny. Monopolizacja terminu Allāh jest wynikiem ekstremalnej nadwrażliwości malezyjskich Malajów
wobec wszystkiego, co – w ich odczuciu – osłabia islam, a w rzeczywistości zagraża ich
tożsamości i dominacji w Malezji. Poza tym – zdaniem autora – trwający konflikt pomaga
islamskim ugrupowaniom fundamentalistycznym w procesie islamizacji kultury w tym
kraju.
21
Autorzy referatów
Rafał Berger
Pedagog, należy do Stowarzyszenia Jedności Muzułmańskiej w Polsce, działacz społeczny, publicysta, autor i współautor publikacji książkowych m.in. Mistyka Azanu (2002),
Przemyślenia do Koranu sury 94-114 (2005), „Nauki Islamu szyickiego” (2007) oraz ok.
stu pięćdziesięciu publikacji prasowych. Sekretarz redakcji „Rocznika Muzułmańskiego”,
wchodzi w skład Rady Redakcji miesięcznika literacko-naukowego „Świat Inflant”, miesięcznika literackiego „Akant”. Jest także członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich
i Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego.
Dr Joel Burnell
Pochodzi ze stanu Oregon w USA. Ukończył Oregon State University w 1977 r. uzyskując
stopień inżyniera chemii (B.S.). Od 1980 mieszka w Polsce, działał w Ruchu Nowego Życia
i współpracował z Ruchem Światło i Życia (Oazą). W 1992 r. ukończył z wyróżnieniem
Western Conservative Baptist Seminary, uzyskując tytuł magistra w dziedzinie misjologii
(M.Div.), a rok później stopień magistra teologii (Th.M.). W 1993 r. został ordynowany na
urząd pastora w I Zboru Chrześcijań Baptystów w Roseburgu w stanie Oregon, i w tym
samym roku podjął pracę w BST (obecnie EWST). W 2007 r. obronił pracę doktorską na
Open University w Anglii (Ph.D.). Członek zarządu Stowarzyszenia im. Dietricha Bonhoeffera - sekcja Polska. Dyrektor Centrum Jonathana Edwards - Polska przy EWST. Żona
Renata, dwóch synów i córka.
Ks. prof. Bogdan Ferdek
Prof. nauk teologicznych, kierownik Katedry Teologii Dogmatycznej Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. Autor między innymi: „Sekty i nowe ruchy religijne
jako problem teologiczny” (1997), „Zukunft als theologisches Problem” (2000), „Teologiczna futurologia” (2001), „Eschatologia Taboru” (2005), „Nasza Siostra - Córą i Matką
Pana” (2007).
Prof. Maciej Manikowski,
Urodzony 10 października 1966 roku w Ostrzeszowie.Absolwent filozofii na Uniwersytecie
Wrocławskim w roku 1993. Doktorat z filozofii języka w roku 1996, habilitacja z filozofii
i teologii patrystycznej w 2003 roku. Indywidualne studia teologiczne (patrystyka, teologia fundamentalna i dogmatyczna) podczas stażów naukowych w Katholieke Universiteit
Leuven oraz Ruhr-Universität Bochum. Zajmuje się zagadnieniem Trójcy Świętej, zarówno
w aspekcie teologicznym, jak i filozoficznym, teologią fundamentalną (filozoficzną), chrystologią, filozofią dialogu, antropologią filozoficzną oraz średniowiecznym mistycyzmem.
Autor wielu publikacji (monografie, artykuły, tłumaczenia) z filozofii i mistyki średniowiecznej, filozofii dialogu oraz teologii fundamentalnej. Fotograf amator. Miłośnik prozy
Dostojewskiego i literatury czeskiej.
22
Prof. Jerzy Ochmann
Urodziłem się w 1934 w Warszawie. Do szkoły podstawowej i średniej uczęszczałem w Katowicach. W latach 1957-63 studiowałem filologię klasyczną na Uniwersytecie im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu. W r. 1964 przeprowadziłem się doWrocławia i od r. 1964-1974
pracowałem na Uniwersytecie Wrocławskim. W r. 1973 przeprowadziłem się do Krakowa i pracuję na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jestem żonaty (ślub w r.1964), mam dwie
córki. Otrzymałem sporo odznaczeń, w tym Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Napisałem 6 książek: Autobografia G. Cardana (1974), Polemiki Waleriana Magniego
(1988), Historia filozofii żydowskiej (t. 1, 2, 3, 6 1992-2000). Byłem redaktorem Nomos’u
(Kwartalnik Religioznawczy) 53/54 2006. Napisałem 92 artykuły, dokonałem 7 przekładów,
wziąłem udział w 48 konferencjach polskich i 37 konferencjach zagranicznych, pełniłem
funkcję promotora 155 magisteriów i 7 doktoratów. Prowadziłem przedmioty: Filozofia,
mistyka i etyka żydowska, Filozofia i etyka muzułmańska, Filozofia i etyka katolicka, Filozofia i etyka protestancka, Protestantyzm, Filozofia i etyka prawosławna, Etyka porównawcza religii, Etyka religii świata.
ks. Marcin Orawski,
Ksiądz Marcin Orawski - teolog ewangelicki, absolwent Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Studia ukończył w 1996 roku, broniąc pracy magisterskiej pt.
„Fenomenologia Świętości w ujęciu Rudolfa Otto”.
Po ukończeniu studiów został skierowany na praktykę kościelną do parafii w Skoczowie, a następnie w Bielsku Białej. Z dniem ordynacji na duchownego kościoła Ewangelicko-Luterańskiego w RP - 1 lutego 1998 roku – został skierowany do służby wika23
riackiej w parafii Opatrzności Bożej we Wrocławiu, gdzie w 2003 roku wybrano go na stanowisko drugiego proboszcza.
Od roku 2000 pełni funkcję duszpasterza więziennego Diecezji Wrocławskiej Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego (Luterańskiego) w RP.W 2010 roku z rąk ministra sprawiedliwości otrzymał brązowy medal za zasługi w pracy penitencjarnej.
W 2009 roku został powołany na członka komisji Systemu Internetowego Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego w RP, która jest odpowiedzialna za wizerunek kościoła w
sieci.
Ksiądz Marcin Orawski jest żonaty i posiada dwójkę dzieci.
dr hab. Andrzej Ostrowski,
Adiunkt w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej w Instytucie Filozofii na Wydziale
Filozofii i Socjologii UMCS w Lublinie. Specjalizacja naukowa: historia filozofii nowożytnej i współczesnej, filozofia egzystencjalna, filozofia religii, idealistyczna filozofia rosyjska XIX i XX wieku. Autor wielu artykułów i dwóch książek (Sołowjow. Teoretyczne
podstawy filozofii wszechjedności, UMCS, Lublin 2007, s. 380; Bierdiajew. Egzystencja
w perspektywie eschatologicznej, UMCS, Lublin 1999, s. 226).
prof. dr hab. Celestyn Mieczysław Paczkowski OFM
Mieczysław (imię zakonne Celestyn) Paczkowski jest franciszkaninem (OFM). Studiował w Jerozolimie i w Rzymie. Doktorat uzyskał na Papieskim Instytucie Wschodnim
(28 maja 1993 r.). Pracował jako wykładowca w Międzynarodowym Studium Teologicznym, Studium Biblicum Franciscanum oraz Instytucie Teologicznym św. Pawła SDB w
Kremizan (Betlejem). W 2001 r. podjął wykłady z patrologii w WSD OO. Franciszkanów
we Wrocławiu. Uzyskał habilitację na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 2004 r.
24
Obecnie pracuje na Wydziale Teologicznym UMK w Toruniu i jest kierownikiem Zakładu Patrologii i Antyku Chrześcijańskiego. Jest prof. nadzw.
Opublikował następujące monografie: Esegesi, teologia e mistica. Il prologo di Giovanni
nelle opere di S. Basilio Magno (SBF Analecta 39), Jerusalem 1995; Rzeczywistość, symbol
i tajemnica. Jerozolima w starożytnej literaturze chrześcijańskiej okresu przedchalcedońskiego (Biblioteka Ziemi Świętej: seria naukowa), Wrocław 2003. Publikował również
w seriach wydawniczych Studium Biblicum Franciscanum: Liber Annuus (Jerozolima),
Studia Orientalia Christiana Collectanesa (Kair), Vox Patrum (Lublin), Quaestiones Selectae (Wrocław), Antonianum (Rzym). Współpracuje również regularnie z czasopismami
popularnonaukowymi.
Grzegorz Jacek Pelica
Ur. 06.07.1961 r. Nauczyciel, publicysta, pochodzi z Lubelszczyzny. Absolwent teologii
KUL JP II i historii UMCS. Doktorat uzyskał w Instytucie Historii UMCS na podstawie
dysertacji Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918-1939), (wydanie I - Lublin 2007; II wyd.II – Lublin 2009). Współautor kompendium Socjologia życia religijnego
w Polsce pod red. prof. Sławomira H. Zaręby (Warszawa 2009). Oprócz tego wydał m.in.
następujące publikacje autorskie: Śladami wschodniosłowiańskiej tradycji cerkiewnej na
Polesiu Lubelskim, Horostyta 2007; Z dziejów straży pożarnej w Łęcznej, Łęczna 2008;
Byłem w więzieniu... Zarys dziejów prawosławnego duszpasterstwa więziennego na Lubelszczyźnie do 2009 roku, Lublin 2010. Autor ponad 1200 artykułów naukowych i publicystycznych (Akcent, Cerkiewny Wiestnik, Filantrop Naszych Czasów, Posłaniec Serca
Jezusowego, Roczniki Chełmskie, Wiadomości PAKP); współautor ośmiu almanachów li-
25
terackich.Współpracownik miesięcznika Przegląd Prawosławny i tygodnika katolickiego
Niedziela.
Prof. Eugeniusz Sakowicz
Ur. 1958 r. w Grudziądzu; teolog, religioznawca, encyklopedysta-leksykograf; doktor nauk
teologicznych w zakresie teologii fundamentalnej; doktor habilitowany nauk teologicznych
w zakresie teologii religii, profesor tytularny nauk teologicznych, profesor zwyczajny w
Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW) w Warszawie, kierownik Katedry Pedagogiki Kultury i Edukacji Międzykulturowej na Wydziale Nauk Pedagogicznych
UKSW; konsultor Rady do Spraw Dialogu Religijnego Konferencji Episkopatu Polski, członek Komitetu do Spraw Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi tej Rady; specjalizuje się
w zakresie dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego oraz edukacji i wychowania w
kulturach i religiach świata, a także w komparatystyce religii; autor ponad 300 publikacji
oraz ponad 1 600 haseł oraz artykułów encyklopedycznych w encyklopediach i leksykonach Wydawnictwa Naukowego PWN w Warszawie oraz w Encyklopedii katolickiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, a także w innych encyklopediach; redaktor: „Biuletynu Misjologiczno-Religioznawczego”,„Biuletynu Polonijnego”,„Biuletynu
Socjologii Religii” w „Collectanea Theologica. Kwartalnik Teologów Polskich”. Wydał kilkanaście książek m.in.: 1) Książki autorskie: Dialog Kościoła z islamem według dokumentów
soborowych i posoborowych (1963-1999) (Warszawa 2000); Pryncypia dialogu Kościoła katolickiego z religiami Dalekiego Wschodu i Indii w świetle nauczania Soboru Watykańskiego
II oraz dokumentów posoborowych (Warszawa 2006); Rozmowy o islamie i dialogu (Lublin
2007); Religioznawstwo (Lublin 2009); Religie ludów pierwotnych (Lublin 2009), Religie
niechrześcijańskie w Polsce (Lublin 2009); 2) Książki pod redakcją: Religie i pokój (Lublin
1994), Religie o drogach pokoju i bezdrożach wojny (Lublin 1995); Islam w dokumentach
Kościoła i nauczaniu Jana Pawła II (Warszawa 1997); Czy islam jest religią terrorystów?
26
(Kraków 2002), Jan Paweł II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu (Radom 2006); Żonaty
– żona Helena (52 lata), ojciec czworga dzieci: Filip (26 lat), Krzysztof (25 lat), Błażej (24
lata), Joanna (20 lat); e-mail: [email protected] oraz [email protected]
Dr Tomasz Stefaniuk
Data i miejsce urodzenia: 20 marca 1973, Lublin. Wykształcenie: a) 21.05.2003 uzyskanie
stopnia doktora nauk humanistycznych w zakresie filozofii w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, praca doktorska pod tytułem „Filozofia
kultury i myśl społeczna Mikołaja Danilewskiego“, promotor: prof. dr hab. Zdzisław J.
Czarnecki; b) 1993/94-1998/99 Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Filozofii i Socjologii, kierunek: filozofia, praca magisterska – 24 czerwca 1999 rok,
temat pracy: „Relacje między Wschodem a Zachodem w ujęciu dziewiętnastowiecznej
filozofii rosyjskiej. Czaadajew, słowianofile, okcydentaliści“ (promotor prof. dr hab. Zdzisław J. Czarnecki). Przebieg pracy zawodowej: 1998 1999 — staż w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej UMCS w Lublinie (V rok studiów); 1999-2003 — asystent w
Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej UMCS w Lublinie; od 2003 do chwili obecnej
— adiunkt w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej UMCS w Lublinie. Podejmowana problematyka badawcza: a) historiozofia i filozofia kultury ze szczególnym uwzględnieniem problematyki pluralizmu cywilizacyjnego; b) historia filozofii nowożytnej; c)
antropologia filozoficzna (okres nowożytnej filozofii europejskiej); d) rosyjska filozofia
i myśl społeczna (okres do Rewolucji Październikowej); e) filozofia arabska; f) historia
kultury arabsko-muzułmańskiej.
Ks. dr Adam Wąs SVD
Ur. 1963 r. w Chorzowie, islamolog i religioznawca, dyrektor Centrum Dialogu Kultur i
Religii w Lublinie; wykładowca teologii religii i religiologii na Katolickim Uniwersytecie
Lubelskim Jana Pawła II oraz w Misyjnym Seminarium Duchownym Księży Werbistów w
Pieniężnie (UWM w Olsztynie). Absolwent Pontificio Istituto di Studi Arabi e d’Islamistica
(PISAI) w Rzymie i KUL; studiował w Niemczech i w Jordanii. W latach 1991–1994 pracował jako duchowny katolicki w Kenii. Współprzewodniczący Rady Wspólnej Katolików
i Muzułmanów w Polsce, Członek Komitetu ds. Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi
przy Radzie ds. Dialogu Religijnego Konferencji Episkopatu Polski. Redaktor serii wydawniczych: „Materiały i Studia Księży Werbistów” oraz „Dialog Kultur i Religii”. Współpracuje z Instytutem Misjologicznym w St. Augustin k. Bonn i z Kontaktstelle für Weltreligionen
w Wiedniu. Zajmuje się m.in. dialogiem chrześcijańsko-muzułmański, fundamentalizmem
islamskim oraz problematyką chrześcijańskiej i islamskiej misji. Wybrane publikacje: Bracia Muzułmanie w Jordanii. Doktryna i organizacja Bractwa na przełomie XX i XXI wieku,
Lublin 2006; (red.), Werbiści a badania religiologiczne, Warszawa 2005; Stefanów J. J., Wąs
A. (red.), Księgi święte płaszczyzną dialogu, Warszawa 2006; Szyszka T., Wąs A. (red.), Oblicza Jezusa Chrystusa w kulturach i religiach świata, Warszawa 2007, Tłum., Tworuschka
U. (red.), Religie świata w dialogu, Poznań 2010.
27
Organizatorzy
Muzułmańskie Centrum Kulturalno–Oświatowe działa od 2004
roku, od początku swej działalności realizuje projekty adresowane do mniejszości muzułmańskiej oraz projekty z zakresu edukacji, kultury i nauki adresowane do lokalnej społeczności – mieszkańców Wrocławia i Dolnego Śląska. W 2005 roku i 2006 roku odbyły
się dwie pierwsze edycje Dni Kultury Muzułmańskiej. W maju 2007 roku odbyła się ich
trzecia edycja, w skład której weszły: konferencja naukowa, dzień artystyczny w Centrum
Kultury „Agora” oraz Dzień Otwartego Meczetu. W maju 2008 roku zorganizowane zostały czwarte DKM. W ramach tego projektu zrealizowano: wystawę kaligrafii w Akademii
Sztuk Pięknych, międzynarodową konferencję naukową z obradami w Aula Leopoldina
na Uniwersytecie Wrocławskim, wieczór filmów dokumentalnych w Kinie Warszawa oraz
Dzień Otwartego Meczetu. W maju 2009 roku odbyła się V edycja Dni Kultury Muzułmańskiej, a w jej programie znalazły się: wykład Ewy Jasiewicz i Przemysława Wielgosza na temat sytuacji w Stefie Gazy, wieczór filmowy w Kinie Warszawa, Dzień Otwartego Meczetu,
sympozjum naukowe w Ewangelikalnej Wyższej Szkole Teologicznej, wieczór poezji oraz
koncert muzyki orientalnej w Domu Edyty Stein.
Centrum realizuje projekt
edukacyjny „Lekcja muzealna” adresowany do uczniów
wszystkich typów szkół. Zajęcia te obejmują zwiedzanie meczetu jako miejsca
kultu, prelekcję lub wykład
na temat islamu, obrzędów,
a także prezentację dotyczącą kultury muzułmańskiej
lub działalności Centrum.
W marcu 2009 roku otwarta została wystawa sztuki i
architektury muzułmańskiej
adresowana do wszystkich
osób odwiedzających Centrum. Od maja tego roku w
Centrum prezentowana jest
również wystawa kaligrafii
arabskiej, autorstwa Salaha
Moussawy.
http://www.islam.net.pl/
http://www.dni-kultury.pl/
28
Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna
Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna (EWST) jest niepubliczną, międzywyznaniową uczelnią teologiczną o uprawnieniach uczelni zawodowej. Nadrzędną misją EWST
(www.ewst.edu.pl) jest kształcenie pracowników, animatorów i kadr kierowniczych dla
kościołów i organizacji chrześcijańskich w Polsce. Swoją misję uczelnia realizuje przede
wszystkim przez studia licencjackie i kształcenie studentów w zakresie teologii. Uczelnia
posiada międzywyznaniową i międzynarodową kadrę naukowo-dydaktyczną. W swojej działalności dydaktyczno-badawczej EWST blisko współpracuje z wieloma uznanymi
ośrodkami akademickimi w kraju i za granicą.
Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna prowadzi szereg kursów dokształcających z zakresu m.in. coachingu, języków biblijnych oraz apologetyki
kulturowej. Obok programów dydaktycznych uczelnia prowadzi działalność naukowo-badawczą, kulturową
oraz społeczną, stawiając sobie za cel
umacnianie jedności wśród chrześcijan różnych wyznań, upowszechnianie i
pogłębianie wiedzy biblijnej w Rzeczypospolitej Polskiej oraz propagowanie
inicjatyw charytatywno-opiekuńczych.
EWST blisko współpracuje m.in. z Wrocławskim Hospicjum dla Dzieci.
Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna jest pomysłodawcą i organizatorem m.in. Festiwalu Kultury
Protestanckiej we Wrocławiu (http://
www.fkp.ewst.edu.pl/), Dni Reformacji
(http://dnireformacji.ewst.edu.pl/) oraz
współorganizatorem Tygodnia Modlitw
o Jedność Chrześcijan.
Komitet organizacyjny:
dr Ali Abi Issa, Muzułmańskie Centrum Kulturalno-Oświatowe we Wrocławiu / Instytut Studiów Nad Islamem
dr Wojciech Szczerba, Ewangelikalna Wyższa Szkoła Teologiczna we Wrocławiu
dr Jacek Zieliński, Uniwersytet Wrocławski
dr Mariusz Turowski, Uniwersytet Wrocławski / Instytut Studiów Nad Islamem
29
30
Cywilizacja
Kultura
Religia
ISLAM W POLSCE
I NA ŚWIECIE
[email protected]
www.as-salam.pl
31
Organizatorzy
Współorganizatorzy
Patronat honorowy
Patronat medialny

Wrocławska Konwencja na Rzecz Dialogu

Transkrypt

Podobne dokumenty

14 PAŻDZIERNIKA DZIEŃ NAUCZYCIELA

Podgląd