LIBERADZ

LIBERADZ
Osadnictwo w Liberadzu sięga dalekiej przeszłości. W latach trzydziestych XX wieku
odkryto tu znaleziska archeologiczna ,jednak trudno jest określić czas ich powstania1.
Liberadz istniał już w początkach XV wieku. Pierwsze pisane wzmianki pochodzą z 1421
roku (Luberadz). Wtedy to jeszcze dziedziczył tu rycerz Mikołaj z Liberadza, który w tymże
właśnie roku sprzedał swoją część wsi Janowi z Miączyna. Od tej pory część Liberadza
została przyłączony do dóbr Miączyńskich herb Suche komnaty. W tym samym roku książę
Siemowit IV przeniósł również Liberadz na prawo niemieckie2.
Jednak w Liberadzu, oprócz Miączyńskich, dziedziczyli też inni rycerze pieczętujący się
herbem Pobóg i przyjęli oni z czasem nazwisko Luboradzy alias Liberadzcy. Z zapisów
genealogicznych wynika, iż była to dosyć awanturnicza szlachta. Liczne są zapisy na temat
bójek i awantur z udziałem Luboradzkich, co kończyło się często w sądzie3.
Luboradzcy byli dosyć licznym i ubogim rodem. Podziały ziemi w łonie rodziny
Luboradzkich i Miączyńskich spowodował podział wsi na mniejsze części. Z czasem oprócz
wymienionych rodów osiedlili się tu różne inne. Od początku XVI wieku pojawiają się zapisy
o miejscowościach: Liberadz Wielki, Liberadz Krzywki oraz Liberadz Podborny. Wszystkie
trzy miejscowości wymienia spis podatkowy z 1531 roku4.
Nazwa Krzywki wzięła się stąd, że dziedziczyli tu różne rycerze Krzywek, natomiast
Podborne oznaczało, że wieś leżała pod Borem, pod lasem. Luboradzcy mieszkali w tych
wsiach tworząc zaścianki szlacheckie. Luboradzcy nie zrobili takiej kariery jak Miączyńscy z
pobliskiego Miączyna, czy Mostowscy. Wśród wybitniejszych można wymienić żyjącego w
początkach XVII wieku Tomasza Luboradzkiego wojskiego płockiego. Natomiast w
początkach XVIII wieku notuje się Stanisława Luboradzkiego pisarza ziemskiego
Zakrzeńskiego. Wielu Luboradzkich zaciągnęło się do wojska. W 1652 roku król nadał
niejakiemu Michałowi Lubaradzkiemu dożywocie na wsi Łany w kamienieckim. Robili też
kariery w Kościele, Antoni Luboradzki był kanonikiem katedry płockiej od 1789 roku, potem
został proboszczem płockim (zm. 1822). Wiele wyjechało na ziemie wschodnie
Rzeczpospolitej5.
W XVIII wieku jeszcze notuje się Luboradzkich z Liberadzu, ale już w XVIII wieku
ostatecznie opuścili swoje gniazdo rodowe. Wśród wielu rodzin, które dziedziczyły w tej wsi
byli też Niccy herbu Radwan lub tępa Podkowa. Byli to wielcy dobrodzieje szreńskiego
kościoła6.
W XVIII wieku zaniknął podział na Liberadz Wielki, Podbory oraz Krzywki. Jedna z
tych dwóch ostatnich miejscowości została opuszczona i pozostały tylko dwie; Liberadz
Większy oraz Liberadz Mniejszy7. Ten podział istniał w końcu XVIII wieku, ale nie
wszystkie źródła wyróżniają dwie wsie8. Według danych z końca XVIII wieku Liberadz
podzielony był między trzech właścicieli ziemskich, byli to: Bloch, Bogurski i Kosiński9.
1
Piotrowski M. Szreńsk ….,s. 7
Słownik historyczno-geograficzny województwa …, z. 2 , s. 168
3
Boniecki A. Herbarz …
4
Słownik historyczno-geograficzny województwa …, z. 2 , s. 168
5
Boniecki A. Herbarz…, tom XV, s. 83-84
6
Materiały do dziejów …, s. 299
7
Tamże
8
Brak takiego podziału w regestrze Diecezjów oraz na mapie Królestwa Polskiego z 1839 roku, nie wspomina o
nim również Słownik Geograficzny
9
Regestre Diecezjów …, s. 630
2
W pierwszej połowie XIX wieku dobra Liberadza kupił Jan Adam Baliński herbu
Jastrzębiec urodzony w Kowalewu w 1789 roku. W tym czasie wiele wsi w okolicy zostało
wykupionych właśnie przez Balińskich10. Jan Adam Baliński ożenił się z Marianną Malewska
i miał syna Tadeusza Kajetana Wiktora (ur. 1816), który był zapewne dziedzicem Liberadza
po śmierci Jana Adama w 1852 roku11.
Liberadz na początku XIX wieku był niewielką miejscowością, w 1827 roku zanotowano
8 domów i 69 mieszkańców12. W następnych latach niewiele się zmieniło. W 1884 roku było
8 domów i 115 mieszkańców. Miejscowość liczyła 503 morgi obszaru, założono tu tartak
parowy13.
Tabela Miasta i Wsi Królestwa Polskiego oraz Słownik Geograficzny nie wyróżniały
dwóch wsi Liberadzów, jednak dane o stosunkach własnościowych w folwarku pokazują iż
taki podział istniał. Według spisu ziemian 1909 roku folwark zwany Liberadz lub Liberadz
Wielki należał do Adama Oleksińskiego, natomiast Liberadz Mały do Władysława
Kaniowskiego (1849-1914)14. Własność Oleksińskiego w późniejszym okresie przeszedł na
własność Kanigowskich lub też został rozparcelowana.
W końcu XIX wieku wybudowano w tej wsi dwór, najpewniej dla rodziny
Kanigowskich15. Władysław Kaniowski ożenił się z Natalią z Jabłońskich (1864-1941), mieli
jedno dziecko Władysława urodzonego w 1902 roku (Kaniowscy adoptowali jeszcze
dziewczynkę Zofię Paprocką). Po śmierci Władysława Kaniowskiego seniora w 1914 roku
majątek został podzielony między młodego Władysława Kaniowskiego oraz jego matkęwdowę. Władysław Kaniowski junior uczęszczał do szkoły średniej w Mławie, którą
ukończył w 1922 roku. Jeszcze w czasie nauki brał udział w rozbrajaniu Niemców w Mławie
w 1918 roku, należał do P.O.W. Następnie na ochotnika wziął udział w wojnie 1980 roku.
Należał do 201 pułku ochotniczego, w którym przeszedł cały szlak bojowy kończąc go na
Wołyniu. Następnie studiował rolnictwo w Warszawie (dyplom 1926). Objął wtedy
gospodarstwo po ojcu (250 ha). Prowadził je wzorowo, podobnie jak ojciec propagował
hodowlę
Czerwonych krów rasy polskiej. Udzielał się społecznie w Sejmiku Powiatowym i w Kółku
Rolniczym. Ożenił się z Cecylią Radlińską miał dwóch synów: Zygmunta (ur. 1932) i
Szymona (ur. 1934). W październiku 1939 roku został wraz z całą rodziną wysiedlony przez
Niemców ze swojego majątku. Mieszkał w Lublinie, a po wojnie na dolnym Śląsku. Pracował
w przemyśle cukierniczym. Zmarł w wypadku samochodowym w 1970 roku. Pochowano go
w Dąbrowie w grobowcu rodzinnym16.
W 1921 roku w Liberadzu było 11 domów i 51 mieszkańców. W miejscowych
folwarkach naliczono 4 domy i 43 mieszkańców (spis informuje o jednym folwarku)17. W
sumie do Kanigowskich należało 500 ha ziemi, polowa do Władysława Kaniowskiego, a
druga połowa do jego matki Natalii18.
2
10
Rodzina, herbarz …, tom I s. 77
Boniecki A, Herbarz…, t. 1, str, 87 popawione w t. l, 17): Balińscy H. Jastrzębiec
12
Tabela miast i wsi Królestwa Polskiego, warszawa 1827, tom 1, s.265
13
Słownik geograficzny …, tom V, s. 202
14
Spis ziemian …, s. 49
15
Tamże
16
Ziemianie Polscy XX wieku, tom V, Warszawa 2000, s. 55-56
17
Skorowidz …, s. 88
18
Księga Adresowa 1964
11