Kamienie budowlane południowego Kaukazu

ZE ŚWIATA
Kamienie budowlane
południowego Kaukazu
[ Gruzja, Armenia, Azerbejdżan ]
N
a terenach trzech republik południowego Kaukazu już w starożytności używano kamienia do
wznoszenia kościołów i nagrobków. Niniejszy tekst prezentuje kamienie
budowlane eksploatowane w kamieniołomach Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu.
Życie w sąsiedztwie wielkich krajów jest
zwykle raczej niebezpieczne. Szczególnie
odnosi się to do południowego Kaukazu.
Gruzja i Armenia posiadają starą chrześcijańską tradycję, podczas gdy Azerbejdżan
czerpał z kultury tureckiej i perskiej. Wszystkie trzy kraje posiadają znaczne zasoby kamieni budowlanych.
GRUZJA
Zgodnie z raportem Banku Światowego
w roku 2006 Gruzja stała się krajem najbardziej przyjaznym dla biznesu. Reformy
rządowe ułatwiły rozpoczynanie inicjatyw,
otrzymywanie kredytów, zatrudnienie i
prowadzenie działalności.
Gruzińskie skalne miasto Vardzia
56
nk 28 I 05/2007
Republika Gruzji ma najstarsze tradycje
w świecie, jeśli chodzi o wyrób wina. Znaleziska archeologiczne datują je na 5000
lat przed Chrystusem. Przez wieki Gruzja
była obiektem rywalizacji pomiędzy Persją,
Turcją i Rosją. Została podbita przez imperium rosyjskie w XIX wieku. Przez trzy lata
po rewolucji bolszewickiej (1918-1921) była
krajem niepodległym, po czym została włączona do ZSRR do czasu jego rozpadu w
1991 r. Obecnie Gruzja jest krajem niepodległym.
Kamień budowlany i zasoby
Marmury i wapienie skaliste z Gruzji były
eksploatowane przez wieki. Dziś stanowią
one ok. 40 procent zbadanych zasobów.
Według J. Sychowa w Gruzji jest kilkaset złóż
kamieni budowlanych, z których ok. 70 ma
obliczone zasoby. Łączne rezerwy tych złóż
to około 260 mln m3, z czego część to złoża
bloczne. Jeśli chodzi o wiek i przynależność
skał do określonych warstw geologicznych
– wszystkie marmury są wieku paleozoicznego, dolnojurajskiego lub górnokredowego. Godne uwagi wśród skał osadowych są
wapienie i dolomity zachodniej Gruzji, łączone z kredową geosynkliną. Ten materiał
jest z powodzeniem stosowany w budownictwie, m.in. na posadzki.
Skały wulkaniczne Gruzji to andezyty,
bazalty i doleryty. Szczególnie interesujące
jest złoże Marneulskoje – szarych i ciemnoszarych bazaltów. W zachodniej Gruzji
zainteresowanie budzi złoże szarych i zielonawoszarych cieszynitów.
Tufy i tufy brekcjowe występują praktycznie w całej Gruzji w warstwach wulkanitów środkowej jury i górnej kredy. Złoże
Bolniskoje (Sarachlinskoje) szarożółtych i
żółtoróżowych felsytowych tufów było intensywnie eksploatowane od wielu lat. W
Gruzji jest klika złóż skał intruzyjnych. Gabroidy nie występują jeszcze na rynku, lecz
tworzą wychodnie w strefie antykliny głównego grzbietu Kaukazu w masywie krysta-
Mapa Kaukazu. W centrum: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan
www.nowykamieniarz.pl
ZE ŚWIATA
Dwukondygnacyjny kościół Matki Boskiej i kaplica św. Grzegorza w
ormiańskim klasztorze Noravank
licznym Dzirulski oraz w systemie fałdowań
Adżaro-Trialeckim. Godne uwagi jest złoże
Rikockoje z szaroczarnym i zielonkawoczarnym gabrem.
Złoża położone są blisko Morza Czarnego, korzystnie w przypadku eksportu.
Praca J. Sychowa zawiera informacje o 22
gruzińskich kamieniach budowlanych ilustrowane kolorowymi fotografiami.
www.yellowpages.ge - zawierają nazwy i
adresy ośmiu firm Construction & Real Estate – Marble & Granite. Nie podano adresu email.
ARMENIA
Armenia szczyci się faktem, że jest pierwszym krajem w świecie, który przyjął chrześcijaństwo (rok 330). Według zapisu biblijnego arka Noego osiadła na szczycie Araratu
w Armenii. Poza okresami autonomii kraj
przez stulecia podlegał różnym imperiom
– rzymskiemu, bizantyjskiemu, arabskiemu,
perskiemu, tureckiemu.
W 1991 roku Armenia uniezależniła się od
Związku Sowieckiego. W latach 1995 – 2005
nastąpił rozwój gospodarki. Inwestycje w
budownictwie i przemyśle pomogły osiągnąć roczny przyrost PKB do 14 procent.
W najlepszym okresie w ramach ZSRR
Armenia przyjmowała rocznie ok. 600 000
turystów. Niszczące trzęsienie ziemi w roku
1988 i odłączenie się od Związku Sowieckiego w 1991 roku odcięły napływ turystów.
Ze względu na liczną emigrację Armenia
może być porównywana z Izraelem, Irlandią i Szkocją. Około 20 procent obecnych
turystów przyjeżdża z USA, zwiększając
przychody ludności. Do momentu silnego
trzęsienia ziemi w 1988 r. fabryka w Leninakan produkowała większość maszyn do
obróbki kamienia na potrzeby całego ZSRR.
Fabryka uległa zrujnowaniu i nie została od58
nk 28 I 05/2007
Wykonany z tufu pomnik ormiańskiego króla Argishti w stolicy
Armenii Erewaniu
budowana.
Kamień budowlany i zasoby
W Armenii rozpoznano około 200 złóż
kamieni budowlanych o łącznych zasobach
ok. 300 mln m3. Największe zasoby to wulkaniczne tufy. Znanych jest około 100 złóż,
z których 30 ma dobry jakościowo materiał.
Złoża położone są w centralnej i północnozachodniej części kraju i są zróżnicowane
kolorystycznie.
Wyróżnia się pięć głównych odmian tufów:
- typ Anisk – najtwardsze tufy o jednorodnej
strukturze
(drobnoziarniste
szkło wulkaniczne), bez inkluzji. Kolory:
żółtopomarańczowy i różowożółty,
- typ Artik – posiada widoczne wydłużone
pory i głównie różowofioletową barwę o
różnych odcieniach,
- typ Erewań – odznacza się teksturą
okruchową, niską porowatością i znaczną
spoistością. Kolory: ceglastoczerwony,
brązowy lub czarny,
- typ Biurakan – posiada liczne wtrącenia
łącznie z intruzjami czarnego jak smoła szkła
wulkanicznego na czerwono-brązowoczarnym tle skały,
- typ felsytowy o znacznej spoistości i
porowatości (tekstura drobnoporowa) i jasnej barwie złotożółtej, kremowej, różowej.
Czasami są smugi lub pasy.
Tufy pierwszych czterech typów należą
do czwartorzędu, natomiast typ felsytowy
do trzeciorzędu.Niemal cały obszar Armenii
obfituje w bazalty. Główne złoża leżą w centralnej i północno-zachodniej części kraju.
Najbardziej charakterystyczne kolory bazaltu to szary i ciemnoszary. Marmur i wapienie
skaliste są wydobywane w wielu regionach
Armenii. Kredowy różowoliliowy marmur z
prowincji Gagarkunik eksploatowany jest w
kamieniołomie Agveransk. Złoże Idzhewan
w prowincji Tawusz znane jest z różowobrązowych wapieni skalistych również wieku
kredowego. Bardzo dekoracyjne dewońskie
i karbońskie czarne wapienie wydobywane
są w centralnie położonej prowincji Ararat
ze złóż Dawalin i Korwirabsk.
Wśród różnych osadowych kamieni budowlanych Armenii występują także trawertyny, eksploatowane w prowincji Ararat. W okręgu tym odkryto również złoże
Agamzalin z marmurami onyksowymi w
kolorach perłowobiałym i pistacjowym.
W cytowanej literaturze znajduje się opis
z kolorowymi fotografiami 18 armeńskich
kamieni budowlanych.
Firmy budowlane
GETN Group - założona w 1958 roku, zajmuje się głównie kamieniem budowlanym
i asfaltem. Zgodnie ze stroną internetową
firmy posiada ona kamieniołomy bazaltów,
tufów, konglomeratów, marmurów i trawertynów. Importuje również bloki. Pełną
listę jej produktów zawiera strona www.
spyukam i getngroup.htm.
Mowsissyan – firma założona w 1997
roku, posiada własne kamieniołomy trawertynów i tufów w różnych rejonach Armenii. W ofercie są trawertyny o kolorach:
ciemnobeżowym, czekoladowym i złotym.
Od 2004 roku pracuje trak łańcuchowy firmy Fantini.
W kamieniołomie tufów w regionie Shiraki wydobywa się bloki w kolorach ciemnej
tabaki i czarnym. Dla klienta, który zamawia
kamień z importu, np. marmur z Grecji czy
granit brazylijski – czas oczekiwania na materiał wynosi kilka dni. W latach 1997 – 2000
w zakładach obróbczych firmy Mowsissyan
zainstalowano wiele maszyn z Włoch. Zarówno wyroby końcowe z Armenii, jak i z
www.nowykamieniarz.pl
ZE ŚWIATA
importu są sprzedawane na rynku lokalnym
i kierowane na eksport.
Inne informacje: www.mowsissyan.am
Karart – założona w 2003 roku, jest wyspecjalizowana w wydobywaniu i obróbce
kamienia naturalnego. Kamieniołom tufów
felsytowych w regionie Tawusz jest wyposażony w traki z linami diamentowymi firmy
Benetti. Sprzedaje się bloki tufów objętości
5-10 m3 pod nazwą handlową Armenian
Gold.
Nowy kamieniołom założono ostatnio w
celu eksploatacji unikalnego kamienia pod
nazwą Blue Sedan. Strukturą jest on podobny do łupka ilastego i jest używany do wystroju zewnętrznego, na nagrobki, pomniki
oraz do wystroju wnętrz. Zakłady przeróbcze Karart znajdują się w miejscowości Iljewan (północno-zachodnia Armenia). Zakłady są wyposażone we włoskie maszyny.
Więcej informacji: www.karart.am.
Neolita – uważana za jedną z wiodących
firm eksportujących kamień naturalny,
bloki i płyty do tysięcy klientów na całym
świecie. Firma posiada własne kamieniołomy marmurów, tufów felsytowych i trawertynów, wyposażonych we włoskie maszyny.
Zakłady przeróbcze posiadają linię szlifierską Pedrini.
e-mail: [email protected].
Karastgh – firma założona w Artik (2003)
– „tufowej” stolicy Armenii. Posiada ponad 50 ha powierzchni z kamieniołomami
w dolinie Araratu. Zakłady przeróbcze w
Artik mają własną stację kolejową. Firma
Karastgh oferuje trawertyn, bazalt i tuf dla
klientów z najdalszych zakątków świata,
włączając Europę, USA i Rosję. Produkty
obejmują również bruki, płyty chodnikowe,
kolumny i rzeźby.
Informacje: www.travertin.org
Shen Stones – aktualnie szuka sumy 3,5
mln dolarów na umaszynowienie produkcji
wysokiej jakości płyt z krajowych materiałów - tufów, bazaltów, marmurów i trawertynów. Pełne informacje: www.armeniaemb.
org/BusinessEconomy/Investment/Mining/
ShenStones.htm
AZERBEJDŻAN
Słowo Azerbejdżan znaczy: kraj ognia.
Stolica Baku od stuleci zadziwia odwiedzających z powodu płonącego gazu i ropy.
Marco Polo pisał: „ogień, którego nie można ugasić”. Ropę i gaz wydobywa się z brzegów Morza Kaspijskiego od stu lat lub więcej na skalę przemysłową. W krótkim czasie
było więcej milionerów w Baku niż gdziekolwiek na świecie. Kraj z turecką ludnością,
w większości muzułmańską, otrzymał na
nowo niepodległość po rozpadzie Związku Sowieckiego w 1991 roku. Azerbejdżan
przeżywa potężne problemy byłej republiki sowieckiej, zmieniającej gospodarkę z
60
nk 28 I 05/2007
Fragment Starego Miasta w Baku - stolicy
centralnie sterowanej na wolnorynkową.
Lepsze rokowania na przyszłość związane
są ze znacznymi zasobami energetycznymi
kraju.
Pierwsza ropa została przesłana rurociągiem BTC z Baku przez Tbilisi do Ceyhan w
czerwcu 2006 roku. Gazociąg Baku – Tbilisi
– Erzerum był gotowy w końcu 2006 roku.
Ogłoszono, że zysk skarbu państwa z obu
linii przesyłowych wyniesie z górą 140 mld
dolarów w ciągu 20 lat.
Kamienie budowlane i złoża
Tak jak południowokaukaskie kraje, sąsiadujące od północy, Azerbejdżan ma wielowiekową tradycję użytkowania kamieni
budowlanych. Najbardziej znana jest Wieża
Maiden (Gyz-Galasy) na przedmieściu Baku.
Uważa się, że dolna część wieży pochodzi
z VII-VI wieku przed Chrystusem. Wieża
wysokości 29,5 m ma osiem pięter połączonych kamiennymi schodami. Inskrypcje na
schodach wykonano podczas prac rekonstrukcyjnych w XII wieku. Prace renowacyjne wykonano również w 1960 roku. Zgodnie
z cytowaną pracą J. Sychowa Azerbejdżan
jest krajem o znacznych bogactwach kamiennych. Poznano ponad 100 złóż, kamień budowlany eksploatowany jest z 21,
których zasoby określa się na ok. 54 mln m3.
Zasoby dalszych 36 złóż kamienia budowlanego ocenia się na 440 mln m3.
Ponad 85 procent kamieni budowlanych
w Azerbejdżanie to skały węglanowe: marmury, wapienie skaliste i trawertyny. Większość złóż położona jest w południowo-zachodniej części kraju.
W Nachiczewańskim Rejonie Autonomicznym są trzy główne złoża kremowych
trawertynów (Szachtaktinsk, Buzgow i Karabaglyar) oraz złoże czarnych wapieni skalistych w Ulia-Noraszensku. Godne uwagi są
Wieża Maiden w Baku, której fragmenty
pochodzą z VII - VI w. p. n. e.
złoża konglomeratów w miejscowości Julfinsk oraz różowokremowych wapieni skalistych w Gyulablinskoje (Kilably). W przeszłości były popularne różowe wapienie z
Gorowskoje, lecz ich znane wystąpienia zostały wyczerpane. Na północny zachód od
tego złoża występują szarobiałe wapienie
skaliste Daszkesan, a także jedyne znane w
kraju złoże marmurów Amirwar.
Wapienie jako materiał budowlany są
wydobywane z wielu zasobnych złóż w południowo-zachodniej i wschodniej części
kraju (półwysep Apszeron i tereny przyległe). Wapienie detrytyczne z Gyulabachtsk
posiadają żółtawy odcień i część z nich jest
stosowana jako wykładziny.
W Azerbejdżanie nie ma wielu złóż skał
wulkanicznych. Ich wystąpienia są ograniczone do nielicznych ciał intruzyjnych w
górach Małego Kaukazu. Były one badane
w czasie poszukiwań złóż blocznych.
Szare, mioceńskie cieszynity odkryto w
Nachiczewańskiej Republice Autonomicznej. Na północnym zachodzie kraju jest
złoże czarnych porfirów (Musakeiskoje). W
Gadrutskoje odkryto złoże zielonawoszarego gabrodiorytu. Na południu kraju, blisko
granicy z Iranem, jest złoże szaroczarnego
gabrodiabazu.
Niewielkie złoże jasnożółtego tufu zwanego Gajialylarsk znaleziono na północnym
zachodzie kraju. J. Sychow opisuje i ilustruje
11 kamieni budowlanych Azerbejdżanu. 
Paul Daniel
tłumaczenie i opracowanie:
Henryk Walendowski
Literatura:
Sychow J. i in.: Decorative Stones of the CIS Countries
and the Baltics. s. 450. Tekst w jęz. rosyjskim i angielskim. Wyd. Polet Kamni i My. Moskwa ISBN 5099004461-5
www.nowykamieniarz.pl