poradnik - szkol¥cy - Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie

Transkrypt

Umiejętności niezbędne do partycypacji
Poradnik do kształcenia szkolących seniorów do aktywności obywatelskiej
PRACA ZBIOROWA
Redakcja polskiego wydania: Anna Wiśniewska, Jerzy Jedliński
Tłumaczenia: Agnieszka Sababady
Europejski Projekt SEVIR
(Senior Volunteers in Interest Representations – Wolontariat seniorów
w reprezentowaniu interesu: europejski projekt szkoleniowy)
Umowa nr 229992 - CP – 1_ 2006 - 1 - DE – Grundtvig-G1
Polscy Partnerzy Projektu:
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie
Kraków 2008
SPIS TREŚCI
Wstęp
1. Wprowadzenie
2. Punkt wyjścia – ogólnoeuropejskie trendy społeczne
2.1 Seniorzy i ich cenny wkład w Ŝycie społeczne – zmiana nastawienia i podejścia do ludzi
starszych w Europie
2.2 Seniorzy pomiędzy partycypacją a wykluczeniem
2.3 Partycypacja seniorów – aktywna postawa obywatelska jako waŜny wkład w proces
demokratyzacji
2.4 Partycypacja seniorów – aktywna postawa obywatelska jako uznanie ich kompetencji
2.5 Aktywna postawa obywatelska seniorów jako jakość Ŝycia – nieoceniona wartość dla krajów
europejskich
3. Program edukacyjny – ramy ogólnoeuropejskie
3.1 Wnioski z analizy wymagań, jakie musi spełniać trening i wsparcie
3.2 Kluczowe koncepcje metod dydaktycznych
3.3 Spis kompetencji - trenowane umiejętności
3.4 Struktury dydaktyczne
3.5 Narzędzia
4. Realizacja w róŜnych krajach, curricula narodowe
4.1 Bułgaria
4.2 Niemcy
4.3 Włochy
4.4 Polska
4.5 Wielka Brytania
4.6 Synteza i wnioski z porównania specyfiki róŜnych krajów, konsekwencje dla poziomu
ogólnoeuropejskiego
5. Wskazówki i wytyczne dla opracowujących programy edukacyjne dla seniorów
angaŜujących się w aktywność obywatelską w krajach europejskich
6. Literatura
7. Adresy
2
Strona
PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO
Problem profesjonalnego stymulowania aktywności obywatelskiej seniorów stał się
przedmiotem wspólnego Projektu pod nazwą SEVIR (Senior Volunteers in Interest
Representations – Wolontariat seniorów w reprezentowaniu interesu), przeprowadzonego w
latach 2007-2009 w sześciu krajach europejskich (Niemcy – koordynator, Bułgaria, Polska,
Szwajcaria, Wielka Brytania, Włochy) w ramach programu Unii Europejskiej Socrates-Grundtvig
(Umowa nr 229992 - CP – 1_ 2006 – 1 - DE – Grundtvig-G1).
Ze strony polskiej Projekt realizowany był w partnerstwie: Wojewódzka Biblioteka
Publiczna w Krakowie (WBPK) – Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie (TPNK), które
prowadzi program „Szkoła @ktywnego Seniora” (S@S). Innymi partnerami były: uniwersytet
(University of Lancaster, Wielka Brytania), instytucje edukacyjne i eksperckie oraz organizacje
pozarządowe.
Jednym z najwaŜniejszych efektów Programu SEVIR są ramowe europejskie poradniki
dla: (1) osób szkolących seniorów do aktywności obywatelskiej; (2) seniorów-wolontariuszy
gotowych do podjęcia się misji reprezentowania interesu swojej grupy społecznej wobec władz,
środowiska lokalnego czy mediów. Opracowane zostały programy, według których
przeprowadzono pilotaŜowe szkolenia. Struktura programów była ujednolicona we wszystkich
krajach uczestniczących w Projekcie, ale sposób realizacji uwzględniał specyfikę danego kraju.
Przejawiało się to moŜliwością róŜnego rozłoŜenia akcentów na poszczególne elementy szkoleń.
Poradniki, opracowane w ramach Projektu SEVIR, wydane w postaci dysków CD, są
publicznie dostępne. Przy korzystaniu z nich prosimy o zachowanie powszechnie
obowiązujących zasad dotyczących praw autorskich, w tym o powoływanie się na Poradniki jako
materiały źródłowe. Obaj polscy uczestnicy Projektu są gotowi do konsultacji czy do podjęcia
współpracy z chcącymi prowadzić podobny typ działalności.
Anna Wiśniewska
Jerzy Jedliński
WBPK – Dyrektor
TPNK - Prezes
3
Strona
Wstęp
Okres następujący po zakończeniu aktywności zawodowej, rozumiany jako „królestwo
moŜliwości", niosący ze sobą szanse „późnej wolności” (słowa wiedeńskiego gerontologa
Leopolda Rosenmayra), jest etapem Ŝycia doskonale nadającym się do osiągania osobistych
korzyści i zysków, juŜ po zakończeniu ograniczeń i zobowiązań płynących z Ŝycia zawodowego.
Aktywna postawa obywatelska przybierająca formę udziału seniorów w Ŝyciu publicznym
doskonale nadaje się do nadania znaczenia swojemu Ŝyciu.
Interesy i potrzeby seniorów nie znajdują wystarczającego zrozumienia w ramach politycznego
procesu decyzyjnego. Takie wnioski płyną z doświadczeń ludzi starszych w wielu krajach
europejskich. Jest to dość zaskakujące, szczególnie jeśli pod uwagę weźmie się zmiany
demograficzne polegające na zwiększeniu udziału procentowego seniorów w całym
społeczeństwie. Potrzeby seniorów nie mają wysokiego priorytetu u decydentów, którzy są
raczej gotowi przypisywać większe znaczenie róŜnym potrzebom innych grup społecznych,
organizacji lobbingowych i grup nacisku.
W niniejszym podręczniku chcemy przedstawić przyczyny takiej sytuacji.
Aktywna postawa obywatelska juŜ teraz istnieje krajach europejskich: seniorzy angaŜują się
w reprezentowanie interesów własnego środowiska. MoŜna zaobserwować olbrzymi potencjał
gotowości do zaangaŜowania się w Ŝycie publiczne, na scenie politycznej (w tym sensie polityka
oznacza wspólny interes), do mówienia o potrzebach ludzi starszych. Nawet jeśli jedynie
mniejszość seniorów jest aktywna, dla powstania Ŝywej demokracji kwestia, czy jest ich
wystarczająco wielu, ma ogromne znaczenie. Ich działania przyczyniają się do współŜycia we
wspólnotach i społecznościach lokalnych.
W celu zagwarantowania adekwatnej uwagi decydentów w tej trudnej sytuacji, aktywni starsi
ludzie potrzebują specjalnych warunków do działania. Zostaną one opisane w niniejszej ksiąŜce.
Siła i słabość, szanse i zagroŜenia, jakie niesie ze sobą obywatelskie zaangaŜowanie się
seniorów, rzucają światło na postać demokracji w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Na
pierwszy rzut oka twierdzenie takie wydaje się dziwne, bo kraje te są stabilnymi demokracjami.
A jednak współudział obywateli w tworzeniu polityki nie jest sprawą oczywistą. W tej sytuacji
pojawiają się próby wzmocnienia suwerenności narodu rozumianego jako podstawa demokracji
oraz podkreślenia roli obywatela. System reprezentacji powinien zostać uzupełniony przez
elementy demokracji bezpośredniej, partycypacji politycznej obywateli występujących w roli
ekspertów. Usiłowania mające na celu wzmocnienie reprezentacji interesów seniorów w Ŝyciu
publicznym są częścią ruchu na rzecz rozwoju demokracji bezpośredniej i większej
odpowiedzialności obywateli za wspólne dobro.
Grupy odbiorców i odniesione przez nie korzyści
Niniejszy podręcznik przedstawia pomysły do wykorzystania w róŜnych grupach docelowych.
Jest kierowany do ekspertów w zakresie edukacji dorosłych, do ludzi starszych
zainteresowanych aktywną postawą obywatelską, do osób odpowiedzialnych w organizacjach
zajmujących się seniorami, do decydentów politycznych zajmujących się seniorami
w samorządach, ministerstwach regionalnych i narodowych oraz w partiach politycznych.
4
Strona
Osoby zajmujące się edukacją dorosłych zyskają informacje dotyczące obszarów
zaangaŜowania seniorów reprezentujących swoje środowisko. Pozwolą one rozpoznać cele
nauki ludzi aktywnych na tym obszarze (seniorów, pracowników samorządu itp.).
Osoby starsze zyskają ogólny pogląd na róŜne moŜliwości, które niesie ze sobą aktywna
postawa obywatelska.
Organizacje reprezentujące seniorów zyskają wsparcie pozwalające w przyszłości na udział
uczestników szkolenia w działaniach społeczeństwa obywatelskiego.
Decydenci polityczni i urzędnicy samorządowi zyskają sugestie, jakie zmiany ułatwią integrację
aktywnych obywatelsko osób starszych oraz jak zlikwidować przeszkody stojące na drodze tego
procesu.
5
Strona
1. Wprowadzenie
Punkt wyjścia
Osoby starsze stanowią coraz liczniejszą grupę w całym społeczeństwie. Średnia długość Ŝycia
rośnie. Ta tendencja demograficzna jest dla Unii Europejskiej i jej członków zarówno
wyzwaniem, jak i szansą, w obydwu znaczeniach: ilościowym i jakościowym. „Między rokiem
1960 a 2004 procentowy udział osób starszych (powyŜej 65 roku Ŝycia) w społeczeństwach 25
krajów Unii Europejskiej wzrósł z 10% do niemal 17%. Wszystko wskazuje na to, Ŝe ta tendencja
utrzyma się w kolejnym stuleciu. Szacuje się, Ŝe odsetek ludzi powyŜej 65 roku Ŝycia w całym
społeczeństwie będzie rósł aŜ do 2050 roku. W 25 krajach UE wzrośnie on z 16% w 2004 do
30% w 2050 roku”. (Komisja Europejska 2006, s. 58)
W swym komunikacie ‘Ku Europie dla wszystkich – niezaleŜnie od wieku; promocja dobrobytu
i solidarności międzypokoleniowej’ (COM(1999)221 wersja ostateczna), Komisja stwierdziła,
Ŝe ‘rozmiar zmian demograficznych u progu XXI wieku stawia Unię Europejską przed
koniecznością zmian anachronicznych form relacji z ludźmi starszymi, a jednocześnie daje jej
szansę na przemodelowanie ich. Zarówno na rynku pracy, jak i po przejściu na emeryturę,
ludzie znajdujący się w drugiej połowie swojego Ŝycia powinni dostać szansę na łatwiejszy
udział w Ŝyciu społeczeństwa i przyczynianie się do jego wzrostu. Ich niewykorzystane
moŜliwości to przykład niewystarczającego rozpoznania i uaktywnienia istniejących zasobów,
zdarzającego się dotychczas często.’ (Komisja Europejska 2006, s. 58). Oczekiwanie stworzenia
takich szans dotyczy całej Europy, a jednak nadal nie są one powszechne.
Reakcję Unii Europejskiej na zmiany demograficzne wyraŜa hasło „aktywnego starzenia się” –
oczekuje się, Ŝe kolejne pokolenia seniorów będą aktywniejsze, zdrowsze i zamoŜniejsze niŜ
dotychczasowi emeryci. Umiejętności, które zdobyli w trakcie Ŝycia, mają przynieść poŜytek
równieŜ społeczeństwu. Jedną z moŜliwości ich przekazania jest dobrowolne zaangaŜowanie się
Na poziomie europejskim tendencja demograficzna jest powiązana z perspektywami
ekonomicznymi. Obawy dotyczące ekonomicznej przyszłości Europy wiąŜą się z narastającym
problemem szybkiego starzenia się jej społeczeństw. “ (Komisja Europejska 2006, s. 7). Jak
zauwaŜa Zielona Księga Komisji Europejskiej ‘Wobec zmian demograficznych: nowa solidarność
między pokoleniami', „nowa równowaga między pokoleniami inwestująca w młodych,
wspierająca w większym stopniu rodziny oraz zachęcająca starszych do kontynuowania
aktywności, moŜe w szczególny sposób przyczynić się do zwiększenia spójności społecznej,
wzmocnienia ufności wobec przyszłości i przyspieszenia rozwoju ekonomicznego Europy.”
(Komisja Europejska 2006, s. 7).
I tutaj do seniorów kieruje się prośbę o kontynuację aktywności i wzięcie udziału w budowaniu
przyszłości Europy, zamiast wycofania się i oddania relaksowi. WaŜną częścią aktywności
seniorów jest ich czynna postawa obywatelska. Jej elementem jest reprezentacja społeczności
seniorów. Z tego punktu widzenia nie moŜna zlekcewaŜyć znaczenia dobrowolnego
zaangaŜowania się jako przyczynienia się do rozwoju Europy.
Według „Karty osób starszych” EURAG opublikowanej w 2005 roku „osoby starsze mają nie
tylko prawa, ale i obowiązki. Dotyczą one zarówno wspólnoty jako całości, jak i przyszłych
pokoleń. Dlatego odpowiedzialność seniorów pociąga za sobą przyczynianie się do
pozytywnego rozwoju społeczeństwa” (EURAG 2005, s. 2).
6
Strona
Uznanie dla dobrowolnego zaangaŜowania seniorów nie moŜe łączyć się z wykorzystywaniem
ich. Wręcz odwrotnie, ich zaangaŜowanie ma się opierać na odpowiedzialności za siebie.
Aktywna postawa obywatelska charakteryzuje się następującymi cechami: Jest „dobrowolna
i zorientowana nie na zysk finansowy, a na dobro publiczne, odbywa się w przestrzeni publicznej
jako współpraca i współdziałanie.” (Deutscher Bundestag, 2002, s. 38). Partycypacja starszych
ludzi w Ŝyciu politycznym – jako specyficzna forma ich aktywnej postawy obywatelskiej – jest
istotną częścią innowacyjnej strategii mającej na celu sprostanie wymaganiom stawianym przez
zmiany demograficzne i odzwierciedla załoŜenia nowoczesnej polityki wobec seniorów,
opierającej się na ich prawie do samostanowienia i reprezentowania interesów ich samych oraz
ich grupy wiekowej.
W codziennej praktyce politycznej interesy seniorów nie są brane pod uwagę w sposób
wystarczający. W porównaniu z innymi zagadnieniami, np. ekonomią, są uznawane za mniej
istotne. Ponadto aktualne nastawienie opinii publicznej do seniorów staje się coraz mniej
pozytywne. Z tego powodu seniorzy potrzebują kogoś, kto skutecznie i w zdecydowany sposób
będzie reprezentował ich interesy wobec polityków, administracji i na płaszczyźnie publicznej.
Starsi ludzie mogą zrobić to najlepiej, poniewaŜ wiedzą dokładnie, czego potrzebują seniorzy
i dzięki temu mogą reprezentować swą grupę wiekową, przyjmując aktywną postawę
obywatelską. Takie osoby Ŝyją w wielu krajach europejskich. SłuŜą interesom starszych ludzi
w róŜnych strukturach, organizacjach i inicjatywach. JednakŜe takie działania naleŜy pod
wieloma względami ulepszyć i zintensyfikować.
Istnieje rozdźwięk pomiędzy aktualnymi a planowanymi dokonaniami na polu tego rodzaju
aktywności obywatelskiej. W celu zwiększenia skuteczności reprezentacji interesów seniorów
konieczny jest rozwój umiejętności politycznych i komunikacyjnych seniorów zaangaŜowanych
w nią. Im lepiej są oni wykwalifikowani, tym lepszą pozycję osiągną w procesach decyzyjnych
i tym większe będzie ich przyczynienie się do dobra publicznego. Istnieją róŜne europejskie
programy szkoleniowe na rzecz aktywnej postawy obywatelskiej, niektóre z nich dedykowane
właśnie seniorom. JednakŜe brakuje programów mających na celu aktywizację dobrowolnego
zaangaŜowania politycznego starszych ludzi, skoncentrowanych na ich umiejętnościach
politycznych i komunikacyjnych.
Niniejszy projekt stanowi część europejskiej debaty na temat aktywnej postawy obywatelskiej,
którą moŜna zdefiniować jako wykorzystywanie przez obywateli szans na aktywizację i działania
demokratyczne poprzez definiowanie i rozwiązywanie problemów własnej społeczności oraz
zwiększanie jakości własnego Ŝycia. Z drugiej strony wielu ludzi ma trudności lub uwaŜa, Ŝe są
powstrzymywani przed aktywnym udziałem w Ŝyciu społeczeństwa. Ta konstatacja dotyczy
równieŜ seniorów, gotowych zaangaŜować się w Ŝycie publiczne.
W kontekście europejskim pojęcie „aktywna postawa obywatelska” stało się wyraŜeniem
kluczowym dla polityki edukacyjnej. Zgodnie z podstawowym dokumentem europejskich ram
dot. kwalifikacji, „Zaleceniem w sprawie kompetencji kluczowych dla uczenia się przez całe
Ŝycie” Parlamentu Europejskiego i Rady UE (OJEU, Dziennik Unii Europejskiej, 12-30-2006),
celem przywołanej powyŜej „kompetencji obywatelskiej” jest (przygotowanie, B. E.) kaŜdej osoby
do udziału w Ŝyciu politycznym, oparte na wiedzy o koncepcjach i strukturach społecznych
i politycznych oraz zaangaŜowaniu w aktywną i demokratyczną partycypację.
7
Strona
ZaangaŜowanie obywatelskie seniorów jest scenariuszem o charakterze win-win, poniewaŜ
„prowadzi do obopólnych korzyści” (Zeman 2008, 1), po pierwsze dla aktywnych
i zaangaŜowanych starszych ludzi, po drugie dla społeczeństwa oraz wspólnot i społeczności
lokalnych.
Minione dziesięciolecia to renesans idei społeczeństwa obywatelskiego. Miało to miejsce
podczas gwałtownych zmian zachodzących w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz
dzięki debatom nad ponowną oceną społeczeństw obywatelskich. Nowe ruchy społeczne
i inicjatywy społeczno-kulturalne, jak równieŜ pragnienie większego zaangaŜowania obywateli
wielu krajów europejskich, miały swój udział w tym procesie. „Demokracja jest jedynym
systemem społecznym, którego trzeba się uczyć – nie raz na zawsze, jak gdyby kierował się
stałym, niezmiennym zestawem zasad, ale raz za razem od nowa, z wysiłkiem trwającym aŜ do
późnego wieku. A taki proces uczenia się jest niewykonalny bez praktycznego stosowania
przyswojonego materiału w solidarnej i kooperacyjnej partycypacji.” (Negt, 2008, s. 7f). Aktywna
postawa obywatelska ludzi starszych działających jako reprezentanci, adwokaci, jest jedną
z dróg prowadzących do nauczenia się zachowań i nabrania nawyków demokratycznych. SEVIR
opracował program edukacyjny mający na celu ułatwienie tego procesu
Grupy odbiorców i ich korzyści
Ten podręcznik przedstawia rezultaty i pomysły do wykorzystania w róŜnych grupach
docelowych. Jest kierowany do ekspertów w zakresie edukacji dorosłych, do ludzi starszych
zainteresowanych aktywną postawą obywatelską, do osób odpowiedzialnych w organizacjach
zajmujących się seniorami, do decydentów politycznych zajmujących się seniorami
w samorządach, ministerstwach regionalnych i narodowych oraz w partiach politycznych.
Nasze główne grupy docelowe obejmują
1. Osoby zajmujące się edukacją dorosłych z ukierunkowaniem na kształcenie w zakresie
politycznej i społecznej partycypacji seniorów w Ŝyciu publicznym. Niniejszy podręcznik
ma słuŜyć stymulacji i inspiracji osób zajmujących się edukacją dorosłych, aby oferowali
kursy dla seniorów chętnych do reprezentowania interesów ich grupy wiekowej.
Otrzymają oni sugestie dotyczące ich praktyki zawodowej oraz oferowanych programów;
mają one na celu wsparcie aktywnej postawy obywatelskiej seniorów.
2. Seniorzy zainteresowani podjęciem aktywnego uczestnictwa w Ŝyciu publicznym poprzez
reprezentowanie swojej grupy wiekowej; otrzymają oni moŜliwość treningu
pozwalającego rozwinąć umiejętności i zyskać wiedzę.
3. Organizacje seniorów; otrzymają one wsparcie w zakresie projektowania, wdraŜania
i zarządzania procesem uczenia się aktywnych seniorów.
4. Decydenci polityczni zajmujący się polityką dot. seniorów; otrzymają oni sugestie
dotyczące dopingowania i wspierania udziału seniorów w reprezentowaniu ich środowisk
poprzez dostosowywanie programów edukacyjnych do ich potrzeb.
Dostępny jest teŜ inny podręcznik, skierowany do organizacji seniorów, decydentów na poziomie
samorządowym, regionalnym i narodowym jako głównej grupy docelowej. Koncentruje się on na
warunkach społeczno-ekonomicznych i kulturowych oraz ramach politycznych, niezbędnych do
skutecznego stosowania aktywnej postawy obywatelskiej.
8
Strona
Podręcznik jako trwały rezultat europejskiego projektu edukacyjnego
Niniejszy podręcznik jest trwałym rezultatem europejskiego projektu
sponsorowanego przez Komisję Europejską i program Sokrates/Grundtvig 1.
edukacyjnego,
Jego głównym celem jest stworzenie programu szkoleniowego dla seniorów chętnych do
reprezentowania swych środowisk w Ŝyciu publicznym. U jego źródeł leŜy ocena potrzeb oparta
na analizie zapotrzebowania na szkolenie i wsparcie, rewizji istniejących modeli i ewaluacji
doświadczeń w zakresie edukacji dorosłych i zaangaŜowania obywatelskiego. Przeprowadzona
ocena zapotrzebowania dała waŜne wskazówki pozwalające na opracowanie programu
szkoleniowego i miała znaczący wpływ na jego treści.
Następnym krokiem było stworzenie europejskiego programu kształcenia doskonale
przystosowanego do potrzeb grupy docelowej. Na program składają się jednolite ramy
europejskie wraz z podstawowymi koncepcjami i zasadami dydaktycznymi, moduły szkoleniowe
i zestawy narzędzi metodologicznych oraz curricula narodowe specyficzne dla Bułgarii, Niemiec,
Włoch, Polski i Wielkiej Brytanii.
Projekt programu szkoleniowego został sprawdzony podczas pilotaŜowych seminariów oraz
dwukrotnie zrewidowany: podczas narodowych spotkań przy okrągłym stole oraz warsztatów
z partnerami i ekspertami – w ich ramach zebrano oraz przedyskutowano koncepcje dotyczące
dalszego rozwijania curriculów. Na poziomie europejskim warsztat z ekspertami z róŜnych
krajów dostarczył wskazówek, sugestii oraz uwag pozwalających stworzyć kompletny europejski
program edukacyjny, udokumentowany w postaci dwóch podręczników. Jeden z nich jest
skierowany przede wszystkim do zajmujących się edukacją dorosłych, drugi zaś do organizacji
seniorów.
2. Punkt wyjścia – ogólnoeuropejskie trendy społeczne
2.1 Seniorzy i ich cenny wkład w Ŝycie społeczne – zmiana nastawienia i podejścia
do ludzi starszych w Europie
Dyskusja na temat zmian demograficznych i ich konsekwencji spowodowała, Ŝe politycy i media
zwrócili uwagę na problemy ludzi starszych. Procentowy udział seniorów w społeczeństwie
będzie znacznie wzrastał, zarówno w kategoriach bezwzględnych, jak i względnych.
Następujące w Europie zmiany społeczne są oceniane negatywnie, czemu towarzyszy obawa
o zasoby, wydolność słuŜby zdrowia i emerytury. Istnieje kilka waŜnych stereotypów
dotyczących starości. Seniorów „uznaje się za uzaleŜnionych od pomocy” (Findeisen 2008, s. 4)
oraz za czynnik generujący koszty. Nie negując wyzwań, przed jakimi stawia zaawansowany
wiek, naleŜy podkreślić pozytywne aspekty zmian demograficznych. Po raz pierwszy w historii
tak wielu ludzi starszych ma szansę na opiekę zdrowotną i gwarantowane emerytury.
Jeszcze nigdy ludzie starsi nie mieli szansy na tak powszechne długie Ŝycie, ciesząc się
doskonałą opieką zdrowotną i świadczeniami socjalnymi.
Seniorzy doświadczają dziś sprzeczności: z jednej strony traktowani jak osoby nieproduktywne
i zbędne dla rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Z drugiej strony ich
przywilejem jest zwolnienie z (niemal) wszystkich obowiązków społecznych. Zapomina się o ich
9
Strona
kompetencjach, mających kluczowe znaczenie dla rynku pracy. Wielorakie doświadczenia
i umiejętności seniorów moŜna wykorzystać równieŜ wtedy, gdy są oni juŜ na emeryturze.
Według opinii publicznej, w oczach młodszych pokoleń, seniorzy są niemobilni, nieelastyczni,
słabi i nie są stanie sprostać zadaniom. Zapomina się przy tym, Ŝe wielu z nich jest aktywnych
i skutecznie działa aŜ do zaawansowanego wieku.
Odpowiedzią na takie poglądy jest próba wykorzystania potencjału osób starszych, który mogą
zaoferować jako „skarbiec doświadczeń”, ich umiejętności i wolnego czasu dla dobra
społeczeństwa. Maksymalizacja „produktywności starości” poprzez zintegrowanie umiejętności
seniorów dla dobra społecznego jest magiczną formułą pozwalającą na produktywne
zarządzanie zmianami demograficznymi. Rozpoczęcie dyskusji na ich temat spowodowało
zmianę wizerunku starości. „Udane”, „produktywne”, „aktywne” i „kompetentne” starzenie się to
slogany stworzone przez europejskich naukowców i polityków w minionych dziesięcioleciach.
Przyczyniły się do zmiany wyobraŜenia o starości jako procesie biologicznego rozkładu
i pozwoliły na skupienie się na szansach, jakie niesie ze sobą Ŝycie po zakończeniu obowiązków
rodzinnych i zawodowych, na „późnych wolnościach”. Seniorzy ok. 65 roku Ŝycia są teraz
opisywani jako osoby aktywne, kompetentne, wyedukowane, skłonne do konfrontacji, zdrowe,
atrakcyjne, szczęśliwe i zadowolone z Ŝycia. „Młodych staruszków” uwaŜa się za alternatywę dla
kryzysu społecznego spowodowanego przez zmiany demograficzne. Społeczeństwo powinno
wykorzystać duŜy potencjał doświadczeń osób starszych, nadal dostępnych podczas długiego
Ŝycia po zakończeniu pracy i obowiązków rodzinnych. Tą zmianę nastawienia wobec seniorów
moŜna zauwaŜyć w kierowanych do nich programach politycznych. Osoby starsze nie są juŜ
traktowane jako obciąŜenie systemu emerytalnego i ochrony zdrowia, ale jak niedawno odkryte
źródło pracy wykonywanej w ramach wolontariatu.
Z jednej strony jest to trend pozytywny, pokazujący, Ŝe potencjał tkwiący w ludziach starszych
został dostrzeŜony oraz przysłonił negatywne stereotypy na temat starości. Kompetencja,
kreatywność, zdolność uczenia się i dobrowolne zaangaŜowanie nie kończą się wraz z 50.
urodzinami. Taka perspektywa wnosi do dyskusji publicznej istotne aspekty, ale nie pozwala
jeszcze na stworzenie kompletnego obrazu starości. Przede wszystkim grupy starszych nie
wolno instrumentalizować – co mogą oni zrobić dla nas –, naleŜy pytać w sposób bardziej
pozytywny – jaki rodzaj koegzystencji wszystkich pokoleń najbardziej wszystkim się przysłuŜy?
Z drugiej strony takie pozytywne stereotypy na temat starości mogą spowodować ignorowanie
słabości i schorzeń, jakie ze sobą niesie. Mogą pojawić się oczekiwania wobec seniorów, aby
byli sprawni i stanowili aktywną część społeczeństwa, a nie korzystali z opieki i stawali się
cięŜarem społecznym. Takie sytuacje mogą zostać zinterpretowane jako osobista słabość
i niezdolność do zmierzenia się ze starością. Wtedy nieunikniony jest brak solidarności ze
„starymi seniorami”. „Nawet pozytywnie zabarwione obrazy starości mogą przyczynić się do
powstania zagroŜenia, Ŝe istniejący potencjał nie zostanie wykorzystany, szczególnie jeśli
moŜliwości działania przeradzają się w jego przymus, a seniorzy czują się naciskani
i wykorzystywani” (Niemiecki Parlament Federalny 2006, s. 50).
Do dyskryminacji społecznej w stosunku do seniorów dochodzi równieŜ wtedy, gdy brak jest
struktur umoŜliwiających im kształtowanie swych warunków Ŝyciowych. Starsi ludzie chcą być
czymś więcej niŜ tylko zaleŜnym beneficjentem systemu gwarantującego emeryturę. Nadchodzi
czas na zmianę paradygmatu. Seniorzy nie chcą być poszkodowani przez Ŝycie publiczne, ale
10
Strona
stać się jego uczestnikami, nie przedmiotem, a podmiotem polityki dotyczącej osób starszych, jej
struktur i procesów. Dlatego takiej polityki nie powinno planować się dla seniorów, a z nimi; to
oni chcą przejąć odpowiedzialność i juŜ to robią w krajach Europy na wiele róŜnych sposobów.
2.2 Seniorzy pomiędzy partycypacją a wykluczeniem
Według Zielonej Księgi Komisji Europejskiej “Wobec zmian demograficznych – nowa solidarność
między pokoleniami” (Bruksela 2005) seniorzy w Unii Europejskiej będą w przyszłości cieszyć
się lepszym zdrowiem i sytuacją ekonomiczną, będą aktywniejsi i sprawniejsi, jeśli tylko aktualny
trend demograficzny utrzyma się (s. 10). Nie naleŜy jednak zapominać, Ŝe ludzie starsi nie są
grupą homogeniczną. RóŜnią ich warunki i styl Ŝycia, cele, kompetencje i potrzeby, a takŜe
moŜliwości, jakimi dysponują i trudności, którym muszą stawić czoła. Pluralizm grupy seniorów
wzmacnia fakt, Ŝe część z nich stała się obywatelami krajów europejskich w wyniku imigracji
mającej miejsce w minionych dziesięcioleciach.
Z powodu róŜnic w warunkach Ŝycia ludzie starsi nie podzielają wspólnych interesów. Wśród
nich moŜna stwierdzić „zróŜnicowane formy świadomości społecznopolitycznej, zaleŜne nie od
samego wieku, ale od czynników społecznoekonomicznych, statusu, rasy, płci, religii i miejsca
zamieszkania” (Walker/Naegele 1999, s. 20). Zagadnienia potencjałów i zasobów naleŜy
połączyć z zagadnieniami ryzyka i zagroŜeń. Pamiętając o moŜliwościach powstałych dzięki
stosunkowo dobrym warunkom Ŝycia starszego pokolenia, nie naleŜy zapomnieć o moŜliwości
jego wykluczenia.
„Szanse, jakie niesie ze sobą Ŝycie, nie są dostępne w jednakowy sposób wszystkim członkom
dzisiejszych społeczeństw. Efektywny i równy dostęp do zatrudnienia, uczenia się przez całe
Ŝycie, świadczeń socjalnych i zdrowotnych w znacznym stopniu róŜni się pomiędzy krajami Unii
Europejskiej; duŜa część populacji UE doświadcza biedy i wykluczenia społecznego, jest
konfrontowana z powaŜnymi trudnościami stającymi na drodze do osiągnięcia odpowiedniego
poziomu Ŝycia" (Komisja Wspólnot Europejskich 2007, s. 8). Dotyczy to równieŜ starszych
pokoleń. Właściwie bieda dotykająca seniorów jest powaŜnym problemem w wielu krajach UE.
Według badania opublikowanego ostatnio przez European Centre for Social Welfare Policy and
Research w Wiedniu znaczny procent seniorów Ŝyjących w 25 krajach Unii Europejskiej jest
zagroŜony biedą – „nawet jedna na sześć osób Ŝyjących w prywatnych gospodarstwach
domowych (Centrum Europejskie 2006, s. 45). „Za wyjątkiem Cypru, wszystkie pozostałe kraje
w wysokim stopniu zagroŜone biedą pochodzą z dawnej ‘piętnastki’.” (tamŜe) Wykluczenie
społeczne jest związane nie tylko z wysokością dochodu i posiadanym mieniem. „Szacunki
mówią, Ŝe zagroŜenia takie jak uzaleŜnienie czy brak samodzielności ludzi starszych i ich
społeczna izolacja będą rosnąć. Na dzień dzisiejszy 28% populacji powyŜej 70. roku Ŝycia Ŝyje
samotnie” (Komisja Wspólnot Europejskich 2007, s. 4). Izolacja ludzi starszych moŜe prowadzić
do takich problemów jak samotność, alkoholizm i schorzenia psychiczne. Według AGE,
problemy te dotyczą w większym stopniu ludzi starszych, niŜ tych w wieku średnim.
Stanowią one olbrzymie wyzwanie dla wizji społeczeństwa europejskiego, opierającego się na
takich wartościach, jak sprawiedliwość społeczna, równość i solidarność. NaleŜy rozróŜniać
między trzecim i czwartym wiekiem, między seniorami „młodymi ” (między 55. a 75 rokiem Ŝycia)
i „starymi”. Doświadczenie uczy, Ŝe ci ostatni w mniejszym stopniu angaŜują się przybierając
aktywną postawę obywatelską, poniewaŜ ich sytuacja Ŝyciowa jest naznaczona zmianami
11
Strona
fizycznymi. W Europie powoli pojawia się nowy wizerunek starości. Seniorów nie moŜna określić
jako bezsilnych i pasywnych lub konsumentów czasu wolnego. Istnieją seniorzy, którzy chcą
angaŜować się obywatelsko, nawet jeśli ich spojrzenia na zagadnienia dotyczące Ŝycia
publicznego bardzo się róŜnią. Pośród wolontariuszy moŜna spotkać seniorów gotowych do
reprezentowania interesów własnego środowiska, partycypacji politycznej i społecznej. Komisja
Wspólnot Europejskich określa taką postawę w następujący sposób: „istotność tradycyjnych
form partycypacji politycznej jest oceniana coraz niŜej, a zaufanie do instytucji publicznych jest
często nikłe. Ale jednocześnie zauwaŜa się poszukiwanie nowych, bardziej elastycznych form
partycypacji obywatelskiej oraz chęć kształtowania przyszłości” (Komisja Wspólnot Europejskich
2007, s. 4). Projekt SEVIR prezentuje nowe modele partycypacji politycznej i społecznej
seniorów wraz z niezbędnymi strategiami. PoniŜej zajmiemy się specyficzną sytuacją
poszczególnych krajów i grup krajów.
Codzienna walka o przeŜycie charakteryzuje sytuację Ŝyciową i nastawienie do Ŝycia wielu
seniorów, szczególnie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej znajdujących się w fazie
przemian. Na tych obszarach występuje bardzo mały potencjał obywatelski. W Niemczech
wymiar biedy dotykającej osoby starsze zmniejszył się na przestrzeni lat 1973 – 1998 i aktualnie
przypomina ten dotyczący całej populacji. Według 3. raportu narodowego na temat biedy
i zamoŜności w Niemczech, opublikowanego w czerwcu 2008, procent seniorów popadających
w biedę nie zwiększył się. Jednak róŜnica zamoŜności pomiędzy seniorami bogatymi i biednymi
wykazuje tendencję rosnącą.
2.3 Partycypacja seniorów – aktywna postawa obywatelska jako waŜny wkład w proces
demokratyzacji
•
•
•
•
•
„Demokracja to wtrącanie się we własne sprawy” (słowa Maxa Frischa).
Aktywna postawa obywatelska posiada długą tradycję w Europie – poczynając od
greckiej polis, przez Republiki Rzymian i średniowieczne miasta, aŜ po współczesną
debatę nad koncepcją aktywnego obywatelstwa.
Klasyczny filozof grecki Arystoteles określił ludzi jako „zoon politikon”, czyli istoty myślące
i działające w kategoriach politycznych.
Według filozofa Immanuela Kanta źródłem ludzkiej godności jest autonomia
i samostanowienie.
Politolog Hannah Arendt stwierdziła, Ŝe ludzie w podeszłym wieku powinni znajdować się
w centrum społeczeństwa, a nie na jego obrzeŜach. (Arendt 1960).
Unia Europejska jest dziś częścią tej tradycji intelektualnej. “Unia Europejska jest nie tylko
obszarem gospodarczym, ale teŜ projektem politycznym, społecznym i kulturalnym, co odróŜnia
nas od innych regionów świata” (Frey 2007, s. 11). Partycypacja pojmowana jako aktywność
obywateli jest kluczową wartością europejską, którą naleŜy stosować w praktyce. Polityczne
zaangaŜowanie obywateli jest zachowaniem standardowym w silnej demokracji, a misja
społeczeństwa obywatelskiego powinna polegać na skłonieniu poszczególnych jego członków
do czegoś więcej, niŜ tylko udziału w wyborach.
Dlatego niniejszy projekt opiera się na koncepcji szeroko pojętej polityki i demokracji. W tym
kontekście idea polityki zawiera w sobie odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące sposobu
organizacji Ŝycia społecznego, zarówno w małej, jak i wielkiej skali. Demokracja jest czymś
12
Strona
więcej niŜ tylko organizacją władzy państwowej na poziomie instytucji: W tradycji filozofii
pedagogicznej Johna Dewey’a demokracja rozumiana jest nie tylko jako “maszyna rządowa”, ale
teŜ jako “współpraca społeczna”, czyli forma kooperacji interpersonalnej, podlegającej
określonym regułom i normom. Dewey był przekonany, Ŝe taki ustrój demokratyczny jest w
stanie wyzwolić potencjał inicjatywy i kreatywności oraz wzbudzić protest przeciw
niesprawiedliwości, co jest niezbędne dla dobrego rozwoju społecznego (Himmelmann 2005, s.
43).
Demokratyczny proces decyzyjny ma charakter reprezentacyjny; jednakŜe powinien być
uzupełniony przez element partycypacyjny. Dlatego właśnie naleŜy rozwijać istniejące oraz
tworzyć nowe formy partycypacji seniorów. Wśród nich moŜna wymienić następujące struktury
(nazwy podano w oryginalnej wersji językowej, jako Ŝe w polskich dokumentach na stronach UE
nie sa one tłumaczone): citizens’ groups, advisory boards, associations, round tables, planning
cells, consensus conferences I citizens juries. UwaŜa się, Ŝe w krajach, w których wymienione
formy działań demokratycznych nie istnieją, warto promować modelowe projekty pozwalające
seniorom dostrzec wartość aktywnej postawy obywatelskiej oraz odczuć wynikające z niej
uznanie oraz radość. NaleŜy wzmocnić “szczęście płynące z zaangaŜowania w sferze
publicznej” (sformułowanie Hannah Arendt), przyjemność związaną z aktywną postawą
i ‘mieszaniem się w sprawy’.
Doświadczenia krajów Europy Środkowej i Wschodniej pokazują, Ŝe demokracja polityczna
potrzebuje oparcia w silnym społeczeństwie obywatelskim. W krajach tych podmioty polityczne
nie są przygotowane do wzmacniania partycypacji politycznej seniorów, do wspierania
właściwych struktur i współpracy z seniorami chętnymi do podjęcia aktywności obywatelskiej.
W tej sytuacji za niezbędne uwaŜa się wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, będącego
uzupełnieniem infrastruktury państwowej. Z doświadczeń zebranych w krajach Europy
Środkowej i Wschodniej, będących nowymi członkami Unii Europejskiej, wynika, Ŝe rozwój
demokratycznego potencjału – przybierającego formę równości, wolności, sprawiedliwości
i tolerancji – dzięki zaangaŜowaniu i kooperacji jest moŜliwy tylko wtedy, gdy demokracja
posiada oparcie w społeczeństwie obywatelskim.
Dotyczy to równieŜ innych krajów europejskich, np. Włoch, gdzie podmioty polityczne nie są
jeszcze przygotowane do wzmacniania aktywnego obywatelstwa seniorów. Społeczeństwo
obywatelskie powstaje dzięki zaangaŜowaniu jednostek poza sferami państwa i rynku. Definiuje
się je jako „arenę państwową, na której samoorganizujące się grupy, ruchy i jednostki,
stosunkowo niezaleŜne od państwa, starają się wyraŜać wartości, tworzyć stowarzyszenia
i budować solidarność oraz realizować swoje interesy”. (Linz/Stephan 1996, s. 7)
Do trzeciego sektora naleŜą grupy wsparcia, autoorganizacje, stowarzyszenia oraz organizacje
pozarządowe, w których działalność ludzie angaŜują się czasowo lub trwale. Aktywna postawa
obywatelska charakteryzuje się następującymi cechami: dobrowolne zaangaŜowanie,
zorientowanie na dobro wspólne oraz niekomercyjna motywacja. Aktywną postawę obywatelską
seniorów trzeba rozwijać i wzmacniać we wszystkich krajach europejskich, ale tylko niewielu
zaangaŜowanych jest zdania, Ŝe aktywne zaangaŜowanie polityczne ma istotne znaczenie.
Niniejszy projekt nawiązuje do naukowej debaty nad dyskursywną strategią polityczną. “Celem
polityki dyskursywnej jest demokratyzacja społeczeństwa; wynika z tego złoŜenie
13
Strona
odpowiedzialności za prowadzoną politykę w rękach ludzi aktywnych społecznie i politycznie.
Demokrację definiuje się jako otwarty proces z elementami wspólnych konsultacji i partycypacji
politycznej (Lösch 2005, s.14). “Hasło ‘polityka dyskursywna’ moŜna rozumieć na róŜne
sposoby. MoŜe się ona “koncentrować na ekspertach” – w poszukiwaniu rady, uzyskania
ekspertyz zewnętrznych, moŜe teŜ być demokratyczna – w celu prowadzenia dyskusji,
znalezienia wspólnych rozwiązań podczas dyskusji i procesu konsultacji” (Lösch 2005, s. 194).
KaŜde formalne czy teŜ nieformalne zaangaŜowanie seniorów w Ŝycie publiczne moŜe, jako
reprezentacja interesów ich środowiska, odegrać istotną rolę w procesie dyskursu.
Starsi ludzie mogą w nim wziąć udział jako eksperci, jako osoby, których dotyczy dane
zagadnienie lub jako reprezentanci takich osób, szczególnie pochodzących z ich własnego
środowiska. MoŜna odwołać się do podobnych doświadczeń zebranych przez starszych
polityków i ciała doradcze seniorów. Taki proces zmienia role zaangaŜowanych osób i instytucji:
•
•
•
obywatele: altruistycznie nastawieni “asystenci” przeradzają się w autonomicznych
i zaangaŜowanych obywateli,
przedstawiciele polityki/administracji: porzucają swą dominującą postawę biurokratyczną
i zaczynają wspierać partycypację,
organizacje promujące aktywną postawę obywatelską: przechodzą od poszukiwania
wolontariuszy do wspierania ich.
2.4 Partycypacja seniorów – aktywna postawa obywatelska jako uznanie ich kompetencji
SEVIR: wiedza i doświadczenie nie są na emeryturze
Osoby starsze dysponują zgromadzoną wiedzą. Jeśli otrzymają odpowiednie wskazówki
i wsparcie, są w stanie wykorzystać swój potencjał kreatywności. Zarządzający personelem
i politycy zauwaŜyli ich znaczenie jako istotnego i niezbędnego elementu zasobów ludzkich.
Biorąc pod uwagę wspomniane wcześniej zmiany demograficzne, jasnym staje się, Ŝe udział
seniorów w procesach publicznych jest niezbędny.
Istotnym warunkiem wstępnym jest rozpoznanie i uŜycie umiejętności i kompetencji oraz wiedzy
i kwalifikacji pozyskanych w Ŝyciu zawodowym i osobistym. Według futurologa Matthiasa Horxa
uznanie kompetencji, zainteresowań i motywacji starszych ludzi przyczynia się do szacunku
wobec ich dokonań.
Wiedza praktyczna jest wynikiem róŜnych procesów uczenia się:
1. Kształcenie formalne w instytucjach publicznych, np. szkołach, kolegiach, uniwersytetach
itd.
2. Nieformalne zdobywanie wiedzy w ciągu całego Ŝycia: w rodzinach, miejscach pracy,
we wspólnotach i społecznościach lokalnych, poprzez zaangaŜowanie społeczne. Choć
nadal za właściwą naukę uwaŜa się kształcenie formalne, to jednak nieformalne procesy
uczenia się kształcą nasze zdolności do radzenia sobie z codziennym Ŝyciem i jego
zmieniającymi się wyzwaniami. Według komisji Faure UNESCO 70% wszystkich
czynności związanych z uczeniem się stanowią procesy nieformalne. W ustawicznie
zmieniającym się świecie to one są warunkiem niezbędnym do wprowadzania zmian
14
Strona
ekonomicznych i społecznych. Dotyczy to nie tylko wymagań stawianych przez
nowoczesne warunki pracy, ale teŜ wszelkich innych obszarów Ŝycia.
“MoŜemy zagwarantować, by zasoby talentów, zainteresowań i wartości zgromadzonych przez
całe Ŝycie mogły być wykorzystywane tak długo, jak to tylko moŜliwe, a nie przekreślane wraz
z nadejściem starości. Wielu ludzi odczuwa potrzebę, aby nie tylko efektywnie korzystać z tych
zasobów w zaawansowanym wieku, ale teŜ wzbogacać je. W ten sposób starają się zapobiec
brakowi wyzwań, którego doznają po utracie zadań związanych z Ŝyciem zawodowym. Okres
następujący po zakończeniu go oferuje większą przestrzeń na samorealizację, ale jednocześnie
oznacza to konieczność znalezienia innych źródeł uznania społecznego.
(Zeman 2008, 11)
Ludzie u progu emerytury mogą odwołać się do podołania wielu obowiązkom Ŝyciowym, dzięki
czemu zyskali doświadczenie i wielorakie kompetencje. Ale – co dotyka wyników nieformalnych
procesów uczenia się – umiejętności te bardzo często ulegają zapomnieniu. Kompetencje
uzyskane w procesach nieformalnych – w przeciwieństwie do tych będących przedmiotem
kształcenia formalnego – są wynikiem indywidualnego uczenia się. Z tego względu
niekoniecznie moŜna zmierzyć czy sprawdzić efektywność ich przyswajania, co prowadzi
do nieuznawania potrzeby certyfikacji.
Kompetencje pozyskane poprzez zdobywanie doświadczenia moŜna aktywnie i celowo
zastosować na róŜnych obszarach jedynie wtedy, gdy człowiek jest świadomy ich posiadania.
Potrzeba do tego motywacji i odpowiednich metod działania. Kifas sp. z o. o. opracowała „bilans
kompetencji” ułatwiający wymienienie i ocenę róŜnych umiejętności metodologicznych,
osobistych i społecznych. Podstawą i warunkiem dla uczenia się przez całe Ŝycie jest
nieustanny proces refleksji i działania, treningu rozumianego jako zyskiwanie (lub rozwijanie)
umiejętności.
Unia Europejska podkreśla wagę uznania i stosowania kompetencji nieformalnych (2002): tak
naleŜy rozumieć zapisy w Deklaracji Kopenhaskiej mówiące o rosnącym politycznym
zainteresowaniu procesami uczenia się pozainstytucjonalnego. W minionych latach w całej
Europie rozpoczęto wiele inicjatyw mających na celu opracowanie nowych koncepcji nadających
znaczenie nieformalnym procesom uczenia się. Informacja na temat uczenia się przez całe
Ŝycie (2001) kładzie nacisk na „ocenę uczenia się” i konieczność wymiany doświadczeń w tym
zakresie.
Badania naukowe potwierdzają róŜnorodność i jakość zyskiwania umiejętności dostępnego jako
wartość indywidualna i społeczna po przejściu na emeryturę. Aby wykorzystać swą wiedzę
i umiejętności ludzie potrzebują ofert i moŜliwości. Kształcenie ustawiczne odgrywa istotną rolę:
jego zadaniem jest dotarcie do istniejącego „skarbca kompetencji”, rozwinięcie istniejącego
potencjału i dostosowanie go do wybranego pola działania. Dlatego praktyczne uznanie
kompetencji jest warunkiem wstępnym dla skutecznego procesu uczenia się i zaangaŜowania.
O sukcesie człowieka angaŜującego się moŜna mówić gdy:
•
•
potrafi być on autonomiczny, niezaleŜny, elastyczny, innowacyjny, kreatywny, stabilny
mentalnie, odporny, zdolny do uczenia się oraz wytrzymały
potrafi być on niezawodny, odpowiedzialny, otwarty na krytykę, zdolny do współpracy
15
Strona
•
posiada on kompetencje doradcze, organizacyjne i negocjacyjne, decyzyjne i potrafi
rozwiązywać problemy.
Zdaniem SEVIR trening kompetencji nie jest warunkiem uczestnictwa, ale w większości
przypadków jest pierwszym krokiem efektywnej partycypacji.
2.5 Aktywna postawa obywatelska jako jakość Ŝycia – nieoceniona wartość dla krajów
europejskich
Gdy ludzie opuszczają świat pracy mówimy, Ŝe przechodzą na emeryturę. Ten „czas spoczynku”
kojarzy się często ze stagnacją, brakiem aktywności, redukcją działań i odsunięciem się emeryta
od pracy do końca Ŝycia.
A jednak nie musi tak być. Z oczywistych względów niektóre funkcje mentalne ulegają wraz
z biegiem lat spowolnieniu – spowodowane jest to zmniejszeniem precyzji i tempa percepcji.
Mimo to właściwe funkcje opracowywania informacji moŜna zachować w dobrym stanie równieŜ
w zaawansowanym wieku. Ludzie starsi mogą wyrównać straty wynikające ze zmniejszonego
tempa i precyzji reakcji swą wysoką motywacją, doświadczeniem i mądrością zdobytą podczas
całego Ŝycia. DuŜa chęć do nauki rekompensuje mniejsze tempo przyswajania informacji,
a wszelkie deficyty kompetencji moŜna w pełni zniwelować dzięki zastosowaniu treningu
ukierunkowanego.
Odkrycia z dziedziny gerontologii i badań nad mózgiem potwierdziły, Ŝe procesy rozwoju
osobistego i uczenia się odbywają się przez całe Ŝycie. Ogólny stan zdrowia ludzi starszych
polepszył się. Poprawa ta wraz z ukierunkowanym treningiem i stymulacją potencjału uczenia
się umoŜliwiła seniorom realizację ich interesów oraz podejmowanie się nowych zadań i wyzwań
aŜ do zaawansowanego wieku, bez zauwaŜalnych negatywnych skutków dla zdrowia fizycznego
czy psychicznego. Według najnowszych badań ludzie aktywni, zdolni do osiągania
zamierzonych celów i czujący, Ŝe są potrzebni innym, są szczęśliwi i czują zadowolenie z Ŝycia.
Osoby sprawne podejmujące się nowych zadań i wyzwań po zakończeniu kariery zawodowej
nie odczuwają znacznego zmniejszenia swych zdolności kognitywnych, nawet
w zaawansowanym wieku. Nasuwa się następujący wniosek: „Tak jak dbamy o naszą kondycję
fizyczną, tak samo musimy zatroszczyć się o zajęcie dla mózgu równieŜ w starszym wieku, jeśli
chcemy, aby funkcjonował sprawnie. ‘Organ nieuŜywany zanika’ to fenomen dotyczący
w równym stopniu moŜliwości mentalnych i fizycznych.”
Z literatury wiemy, Ŝe niektóre funkcje mentalne mogą rozwijać się z wiekiem i dojrzewaniem
intelektu. MoŜna tu powołać się na mądrość, doświadczenie i ulepszoną kontrolę nad własnym
Ŝyciem, lub teŜ na zdolność do działania z rozwagą, bardziej logiczne myślenie i pełniejsze
rozumienie sytuacji.
Emerytura otwiera przestrzenie wolności. Seniorzy mogą unikać nadmiernego obciąŜenia
obowiązkami i samodzielnie kontrolować redukcję aktywności, która wraz z wiekiem staje się
konieczna.
Jeśli emerytura nie oznacza podjęcia nowych aktywności lub powoduje zaburzenie równowagi
pomiędzy innymi obszarami Ŝycia, to moŜe okazać się problemem. Przykładowo po przejściu na
16
Strona
emeryturę na znaczeniu mogą stracić orientacja w danej dziedzinie lub zajęcia wyuczone
i dominujące w Ŝyciu zawodowym; mogą one równieŜ przejść na dalszy plan, moŜliwa jest teŜ
zmiana alokacji parametrów zadań. Ludzie odnoszący sukcesy starzejąc się to nie ci, którzy po
prostu kontynuują lub zastępują swoje zadania tak długo, jak tylko się da; oni znajdują równieŜ
zastępców swych przyjaciół i innych bliskich osób, które umierają.
Związki z Ŝyciem wspólnoty i społeczności lokalnej pozwalają na społeczne zaangaŜowanie
w praktyczne zajęcia promujące zdrowie i dobre samopoczucie. Integracja społeczna moŜe mieć
dla seniorów takie samo znaczenie, jak zachęty finansowe. W przypadku dobrowolnego
zaangaŜowania się, szczególnie aktywności o zabarwieniu politycznym lub podczas
reprezentacji interesów osób starszych, kluczową rolę odgrywa uznanie społeczne.
Wiele z takich aktywności jest opartych o wiedzę związaną z wykonywanym wcześniej zawodem
oraz o umiejętności nabyte w trakcie Ŝycia. Kreują one pozytywne związki pomiędzy wiekiem
i uznaniem społecznym. Ma to znaczenie dla procesu tworzenia toŜsamości, który trwa równieŜ
w zaawansowanym wieku. Zajęcia wymagające przejęcia róŜnych ról społecznych mają
pozytywny efekt na samopostrzeganie seniorów. Partycypacja społeczna przyjmująca formę
promocji moŜliwości kompensacji i aktywny tryb Ŝycia wraz z takimi czynnikami jak polepszenie
kondycji fizycznej i zdrowa dieta mają generalnie dobry wpływ na zdrowie i spowalniają procesy
starzenia się mózgu.
AngaŜując się w wolontariat w sferze publicznej, ludzie mają szansę dzielić swe zainteresowania
i pasje z innymi. To z kolei daje im moŜliwość wzmocnienia ich związków ze społeczeństwem,
spotkania ludzi w róŜnym wieku i wzięcia udziału w poŜytecznych zajęciach. Młodzi dorośli
czerpią sens ze zdobywania kolejnych celów edukacyjnych i zawodowych, natomiast aspekty
partycypacji społecznej nabierają znaczenia w późniejszych etapach Ŝycia.
Aktywna partycypacja w Ŝyciu publicznym wiąŜe się z olbrzymimi zyskami dla społeczeństwa.
Świadomość trendów społecznych nasuwa wniosek, Ŝe odsunięcie seniorów od Ŝycia
publicznego i odczuwana przez nich dyskryminacja oznaczałyby zmarnowanie ich umiejętności.
Aktywna partycypacja seniorów w Ŝyciu publicznym oznacza olbrzymi zysk dla nich samych.
Ludzie dziwią się dowiadując się, Ŝe ich zaangaŜowanie w Ŝycie publiczne pozwoli im coś
zyskać i Ŝe jest to działanie polepszające jakość Ŝycia oraz promocja zdrowia, poniewaŜ
powszechna opinia koncentruje się raczej na wysiłku, stresie, a nawet rozczarowaniu
związanym z działaniem.
ZaangaŜowanie obywatelskie ludzi starszych polepsza ich Ŝycie i stan zdrowia. „Satysfakcja
z Ŝycia moŜe równieŜ wynikać z bycia częścią procesu rozwoju, testowania własnych moŜliwości
dzięki innym, wyciągania wniosków z ich ocen, osiągania celów nie tylko osobistych, ale
o znaczeniu społecznym.” (Zeman 2008, s. 12) Pozytywny związek pomiędzy wolontariatem
seniorów i ich stanem zdrowia jest coraz bardziej zauwaŜalny i ceniony na płaszczyźnie
europejskiej.
„Opracowanie strategii promujących zdrowy styl Ŝycia i zapobieganie przyszłym problemom
zdrowotnym stanie sie w kontekście starzejącego się społeczeństwa priorytetem” (Komisja
Wspólnot Europejskich 2006, s. 21). Promocja zaangaŜowania się seniorów ma olbrzymie
17
Strona
znaczenie dla całego społeczeństwa i jest istotną częścią programu prozdrowotnego dla
pokolenia seniorów w Europie. Dlatego teŜ Unia Europejska powinna stworzyć inicjatywy na tym
obszarze i udostępnić stosowne źródła finansowania.
18
Strona
3. Program edukacyjny – ramy ogólnoeuropejskie
3.1 Wnioski z analizy wymagań, jakie muszą spełniać trening i wsparcie
3.1.1 Cel
Cenne wskazówki otrzymane w wyniku przeprowadzonej oceny potrzeb pozwoliły na stworzenie
doskonale dostosowanego do potrzeb grupy docelowej programu edukacyjnego w postaci
jednolitych ram ogólnoeuropejskich i curriculów narodowych. Instrumentem owej oceny była
analiza oczekiwań i wymagań stawianych treningowi i wsparciu seniorów chętnych
reprezentować swoje środowisko w przestrzeni publicznej w krajach objętych programem –
Bułgarii, Niemczech, Polsce, Włoszech i Wielkiej Brytanii.
3.1.2 Punkt wyjścia
Potrzeby treningu i wsparcia dotyczą zidentyfikowanych róŜnic pomiędzy aktualnie istniejącymi
umiejętnościami i oferowanym wsparciem a umiejętnościami i poziomem wsparcia
zdefiniowanymi jako cel szkolenia. Oczekiwania wobec efektów kursu wyraŜane przez samych
seniorów dotyczą zlikwidowania róŜnicy pomiędzy aktualnie posiadanymi umiejętnościami
i oferowanym im wsparciem a umiejętnościami i poziomem wsparcia, które chcą osiągnąć dzięki
odbyciu szkolenia. W Ŝyciu zawodowym potrzeby kształcenia i treningu wyraŜałaby róŜnica
między profilem pracy czy wymaganiami stawianymi zatrudnionym a spełnieniem ich dzięki
posiadanym przez nich umiejętnościom.
W niektórych przypadkach umiejętności, których mogą potrzebować seniorzy wolontariusze, nie
da się łatwo ani dokładnie zdefiniować. ZaleŜy to od róŜnych czynników: środowiska lokalnego,
regionalnego i narodowego, róŜnych sposobów definiowania aktywnej postawy obywatelskiej
i typów partycypacji (formalna, nieformalna, konwencjonalna, niekonwencjonalna). Ponadto
mogą wystąpić róŜnice w postrzeganiu tego, jakie umiejętności i rodzaj wiedzy są niezbędne;
zaleŜy to od punktu widzenia i rodzaju polityki, w którą seniorzy mogą się zaangaŜować.
Tradycyjnie była to polityka społeczna, ale w dzisiejszych czasach zaangaŜowanie moŜe
dotyczyć wszelkich debat politycznych. W naszym przypadku największe znaczenie ma wymiar
subiektywny: czyli rodzaj umiejętności, które są istotne w oczach seniorów- wolontariuszy.
3.1.3 Przeprowadzenie analizy
Między listopadem 2006 a marcem 2007, a częściowo równieŜ w późniejszym czasie, zgodnie
z moŜliwościami organizacyjnymi i finansowymi niniejszego projektu przeprowadzono
przykładowe badania terenowe, wywiady pogłębione z ekspertami, staŜe towarzyszące oraz
analizę źródeł wtórnych.
Na badania terenowe w Bułgarii składały się analiza róŜnych tekstów oficjalnych, wiadomości,
prasy i informacji umieszczanych w Internecie oraz własne obserwacje. Tak samo wyglądały
one we Włoszech. Dodatkowo doświadczenia zebrane w załoŜonym lokalnym ciele doradczym
w Weronie zostały ujęte w analizie potrzeb treningu.
19
Strona
W Niemczech wyniki uzyskano na podstawie dwóch róŜnych kwestionariuszy. Jeden z nich
dotyczył potrzeb ocenianych z punktu widzenia profesjonalistów, a odpowiedzi udzieliło 10
pełnoetatowych ekspertów (naukowców, dyrektorów wydziałów komunalnych zajmujących się
sprawami seniorów itp.). Natomiast kwestionariusz dotyczący zapotrzebowania na wsparcie
(z punktu widzenia samych zainteresowanych) zawierał odpowiedzi 20 reprezentantów seniorów
na poziomie landu (regionalnym) oraz kilku członków lokalnych komitetów seniorów. Odpowiedzi
udzielone w róŜnych regionach Niemiec (wschód – zachód, tereny wiejskie – miasta) z grubsza
pokrywają się. Wyniki pozwalają stworzyć całościowy obraz sytuacji, choć nie moŜna ich uwaŜać
za reprezentatywne w naukowym rozumieniu.
W Wielkiej Brytanii badanie polegało na wywiadach z ekspertami na poziomie lokalnym
i regionalnym, pracującymi w Radzie Miejskiej Lancaster i Radzie Hrabstwa Lancashire,
odpowiedzialnymi szczególnie za zapewnienie usług na rzecz osób starszych. Ponadto badanie
objęło równieŜ lokalną organizację charytatywną, przekonującą mieszkających w mieście ludzi
starszych do tworzenia grup samopomocy i chętną do wsparcia SEVIR na wszelkie moŜliwe
sposoby. Seniorzy, którzy wzięli udział w wywiadzie, pochodzą z wielu róŜnych grup. Jedną
z nich jest Senior Learners Programme (SLP; Program Edukacji Seniorów) na uniwersytecie
w Lancaster. Uczestniczą oni w kursach uniwersyteckich jedynie dla przyjemności lub zdają
egzaminy, piszą eseje i zdobywają kwalifikacje. Istotne jest, Ŝe uczą się w swojej grupie, a więc
mamy tu do czynienia z ustrukturyzowaną wspólną nauką ludzi starszych.
3.1.4 Identyfikacja oczekiwań i Ŝyczeń wobec treningu
Do umiejętności niezbędnych do efektywnego reprezentowania swojego środowiska seniorzy
zaliczają know-how oraz umiejętności społeczne i metodologiczne. Do wiedzy specjalistycznej
naleŜy według nich ogólne know-how w zakresie systemu prawnego i administracji publicznej
oraz procesów i procedur stosowanych podczas podejmowania decyzji politycznych,
szczególnie te ich aspekty, które dotyczą seniorów. Umiejętności społeczne to np. komunikacja
i umiejętność pracy w zespole. Do kompetencji metodologicznych naleŜą mechanizmy oceny
problemów/zagadnień i/lub waŜne narzędzia do ich rozwiązywania, podstawowe umiejętności
biurowe i obsługi komputera, elementy PR i zarządzania oraz wiedza na temat finansów i Ŝycia
publicznego (negocjacje, lobbing, zarządzanie w sytuacji konfliktowej, przemówienia).
Ogólnie rzecz biorąc, doświadczenie Ŝyciowe ludzi starszych obejmuje całą gamę umiejętności,
które mogą być uŜyteczne podczas reprezentacji interesów swego środowiska. Z jednej strony
moŜna w jej ramach zastosować niemal wszystkie umiejętności. Ocena posiadanych
umiejętności zmienia się w zaleŜności od kraju:
Ocenia się, Ŝe seniorzy w Bułgarii dysponują podstawowymi umiejętnościami organizacyjnymi,
które nabyli jako uczestnicy róŜnego typu obowiązkowych działań społecznych w miejscu pracy
w czasach demokracji ludowej. Seniorzy są przyzwyczajeni do udziału w wydarzeniach
kulturalnych. W Niemczech ludzie starsi posiadają pewną wiedzę na temat politycznych
procesów decyzyjnych i gerontologii. Najbardziej brakuje umiejętności metodologicznych.
Dostępne są natomiast pewne umiejętności społeczne. NaleŜą do nich odwaga, grzeczność,
odporność na frustrację, cierpliwość, empatia, altruizm, gotowość do kompromisu, (czasem zbyt
duŜa) cierpliwość oraz umiejętność zachowania własnej opinii. W Wielkiej Brytanii i Polsce
20
Strona
posiadane umiejętności dotyczą przede wszystkim obszaru społecznego (komunikacja),
przywództwa/zarządzania i metodologii (finanse, planowanie, rozwiązywanie problemów).
Cechą łączącą wszystkich seniorów chętnych do obywatelskiego zaangaŜowania się jest
gotowość do podjęcia aktywności i kształtowania własnej sceny społecznej i politycznej zgodnie
z potrzebami swego otoczenia, czyli starszych pokoleń. Są oni świadomi problemów, z jakimi
zmagają się ludzie starsi. Ogólnie rzecz biorąc dysponują oni olbrzymim skarbem doświadczeń
zebranych podczas pracy zawodowej, dobrowolnego zaangaŜowania się i w Ŝyciu rodzinnym.
Jako przykłady moŜna wymienić umiejętność pracy w zespole, zdolności przywódcze oraz
ducha współpracy. Ze względu na odrębne doświadczenia osobiste i zawodowe, seniorzy
dysponują róŜnymi umiejętnościami. Większość z osób aktualnie aktywnie angaŜujących się
posiada doświadczenie organizacyjne i/lub wykształcenie wyŜsze.
3.1.5. Konsekwencje dla programu edukacyjnego
Analiza potrzeb i oczekiwań wobec treningu pozwoliła na sformułowanie kliku wytycznych
pomagających stworzyć nasz program edukacyjny:
a. Kształcenie ustawiczne jest kluczem do efektywnej partycypacji politycznej. Potrzebna
jest kampania mająca na celu zwiększenie publicznej świadomości w zakresie znaczenia
takich programów edukacyjnych.
b. Trening powinien być dostosowany ściśle do potrzeb reprezentantów własnego
środowiska, koncentrując się na umiejętnościach negocjacyjnych i zarządzaniu
w sytuacjach konfliktowych oraz rozwiązywaniu innych problemów.
c. Lista moŜliwych tematów jest bardzo długa, co naleŜy wziąć pod uwagę, planując treści
kursów treningowych. Trzeba się zastanowić nad wszelkimi zagadnieniami dotyczącymi
interesów seniorów. Trening musi dotyczyć umiejętności waŜnych dla specyficznego typu
zaangaŜowania, ale teŜ uwzględniać potrzeby edukacyjne seniorów. Obejmują one
kombinację politycznego know-how oraz umiejętności metodologicznych i społecznych.
Kursy powinny koncentrować się na potrzebach konkretnej grupy „studentów”.
d. Z analizy wynika, Ŝe naleŜy zająć się następującymi tematami:
− Zagadnienia wolontariatu: know-how i przegląd dotyczący wolontariatu, jego
zagadnień społecznych, istniejących moŜliwościach wsparcia, wolontariatu
seniorów w innych krajach,
− Zagadnienia z zakresu gerontologii: realistyczna ocena starości, jakości
i pojmowania Ŝycia w podeszłym wieku, jakość Ŝycia seniorów w innych krajach
− Zagadnienia polityczne: wiedza na temat politycznych procesów decyzyjnych,
istotne zapisy prawne, trendy społeczne i ekonomiczne, polityka państwowa
w kontekście Unii Europejskiej i procesów globalizacji, wraz z takimi tendencjami
demograficznymi jak starzenie się społeczeństw i migracja, państwowe regulacje
rynku, historyczne i przyszłe systemy ubezpieczeń
− Umiejętności metodologiczne: zarządzanie w sytuacjach konfliktowych,
prezentacje, public relations, team building, tworzenie sieci, praca w grupie/team
building, umiejętności negocjacyjne, marketingowe, badawcze, technologie
informacyjne, wiedza z zakresu finansów
− Umiejętności społeczne: komunikacja, pewność siebie, samoocena, trening
asertywności, cierpliwość, przywództwo i zrównowaŜenie emocjonalne.
21
Strona
e. Koncepcja dydaktyczna oparta o doświadczenie i kompetencje Ankietowani podkreślają,
Ŝe trening powinien odbywać się w oparciu o doświadczenie i kompetencje. Powinien
róŜnić się od nauki w szkole, która często była skoncentrowana na osobie nauczyciela
i alienowała uczniów. Przytoczone stwierdzenia pochodzą z przeprowadzonych
wywiadów:
− Nauczyciele powinni cenić umiejętności seniorów. Powinni stworzyć atmosferę,
w której wcześniejsze doświadczenia osobiste i zawodowe są respektowane jako
punkt wyjścia dla procesu treningowego
− Kurs powinien być laboratorium treningowym, tworzyć atmosferę, w której
wszyscy mogliby uczyć się od siebie nawzajem.
− Powinien tworzyć świadomość własnych mocnych i słabych stron dzięki
atmosferze stymulującej samoocenę. Musimy pamiętać, Ŝe osoby starsze nie są
tak chętne do chwalenia się swymi osiągnięciami lub umiejętnościami, jak ludzie
młodzi.
− Kurs powinien mieć wymiar praktyczny. W centrum treningu powinno znajdować
się znaczenie reprezentacji.
− WaŜne jest, aby nauczyciele rozumieli specyficzną sytuację zaangaŜowanych
seniorów. Jedną z moŜliwości jest zatrudnienie nauczycieli z tego samego
pokolenia co uczestnicy, a przynajmniej nie młodszych niŜ najmłodszy z nich.
f. Partycypujący i aktywizujący proces edukacyjny Proces edukacyjny powinien mieć
charakter partycypujący i aktywizujący. Program edukacyjny, który rości sobie prawo do
przemiany ludzi zainteresowanych w zaangaŜowanych lub przetransformowania
biernych przedmiotów polityki dotyczącej seniorów w aktywne podmioty dbające o swoje
własne interesy, musi wykorzystywać aktywny proces uczenia się.
g. Elastyczność na stosownym poziomie Seniorów nie wolno zdominować. NaleŜy
zagwarantować odpowiedni poziom treningu, pamiętając Ŝe moŜe on się róŜnić
w zaleŜności od grupy. Programy muszą być elastyczne i dawać moŜliwość adaptacji do
specyficznych warunków. Ma to wpływ m. in. na metody treningu, wykorzystanie źródeł
i materiałów drukowanych. Z badań wynika, Ŝe ludzie wraz z wiekiem tracą chęć
do udziału w edukacji formalnej, dlatego musimy zaoferować cały wachlarz lokalizacji,
źródeł i metod kursu, a niektórym uczestnikom edukację w moŜliwie największym stopniu
nieformalną.
3.2 Kluczowe koncepcje metod dydaktycznych
Jest rzeczą oczywistą, iŜ nie istnieje jeden uniwersalny program edukacyjny, który moŜna
by zastosować we wszystkich krajach. Konieczne jest znalezienie stosownej równowagi między
wspólną europejską esencją a charakterystyką narodową oraz politycznymi i społecznymi
realiami kaŜdego z krajów. W niniejszym projekcie mamy do czynienia z europejską spójną
ramą i curriculami dostosowanymi do indywidualnych cech narodowych.
Następujące koncepcje i zasady dydaktyczne wyznaczają standardy programu edukacyjnego
SEVIR:
22
Strona
Specyficzna przestrzeń nauki i zarządzania procesem edukacyjnym
Uczestnicy programu to osoby starsze, które szkolą się w celu uzyskania kompetencji
aktywnego obywatela. Mają one reprezentować interesy swej grupy wiekowej w sposób aktywny
i kreatywny i są odpowiedzialne za swe strategie uczestnictwa. W związku z tym proces uczenia
się powinien postępować zgodnie z tymi celami. Ci, którzy chcą zyskać umiejętności waŜne dla
uczestnictwa, powinni dostać szansę wypróbowania ich w procesie nauki. Kursy tworzą
chronioną przestrzeń potrzebną do ćwiczenia waŜnych umiejętności w przyjaznej i ubogacającej
atmosferze. Osoby mogące odwołać się do pozytywnych doświadczeń podczas treningu, będą
bardziej zmotywowane oraz będą miały więcej odwagi do rozwiązywania konfliktów
i znajdowania wyjścia z trudnych sytuacji. Kursy treningowe mają być miejscem „nauki na
przykładzie” prowadzącej do powstania aktywnej postawy obywatelskiej. Pod pojęciem uczenia
się na przykładach rozumiemy połączenie treści i celów kształcenia ze specyficzną sytuacją
uczestników – w tym przypadku ludzi starszych (Negt 1971).
Podstawa to doświadczenie i kompetencje
Program edukacyjny za punkt wyjścia przyjmuje umiejętności aktualnie posiadane przez
zaangaŜowanych obywateli-seniorów. Koncepcje edukacyjne i procesy uczenia się są
zestrojone z ich sytuacją Ŝyciową – jako przedstawicieli ich grupy wiekowej. “Celem nie jest
w przygotowanie obywateli do pełnienia określonych zadań publicznych, ale w pierwszym
rzędzie praca nad ich kompetencjami, zdolnościami i Ŝyczeniami.” (Klie 2000, s. 121) Kursy nie
są traktowane instrumentalnie, celem jest raczej zyskanie indywidualnej i kolektywnej
samoświadomości przez seniorów.
Metody aktywizacji i kreatywność
Program edukacyjny, który rości sobie prawo do przemiany ludzi zainteresowanych
w zaangaŜowanych lub przetransformowania biernych przedmiotów polityki dotyczącej seniorów
w aktywne podmioty dbające o swoje własne interesy, musi wykorzystywać aktywny proces
uczenia się. Uczestniczący w kursach są podmiotami procesu uczenia się. Nauczyciele pełnią
funkcję trenerów, mają za zadanie kształtować wydajne procesy uczenia się. Ich rola nie polega
na prowadzeniu, a na wspieraniu. Inicjują, organizują i towarzyszą procesowi uczenia się,
poniewaŜ powinien on w moŜliwie duŜym stopniu biec swoim własnym torem. Koncepcją, na
której opiera się program, jest pojęcie uczenia się zorientowanego na doświadczenie i proces
oraz uczenia się przez uczestnictwo, co ułatwia rozwój zdolności oceny, samodeterminacji
i partycypacji. W konsekwencji w procesie uczenia się powinny zostać zastosowane metody
ułatwiające prowadzenie dialogu oraz takie metody aktywne i wspomagające refleksję, które są
zgodne z biografiami i wiedzą starszych ludzi.
Uczestnicy powinni mieć w trakcie kursu moŜliwość zastosowania świeŜo przyswojonych
kompetencji. W sytuacji idealnej uczestnicy współdecydują o wyborze i znaczeniu poznawanych
treści. Powinni wiedzieć dokładnie, czego mogą oczekiwać od kursu i czego oczekuje się od
nich. Kursy powinny gwarantować ramy ułatwiające komunikację i nawiązywanie kontaktów;
powinny teŜ celować w róŜnorodności metodycznej, spójności dydaktycznej oraz być
zorientowane na praktykę.
Program edukacyjny dla ludzi starszych
“Ludzie starsi potrafią się uczyć, ale w zasadzie nie ma moŜliwości uczenia ich.” Procesy
uczenia się ludzi starszych odbywają się w oparciu o dziesięciolecia specyficznych doświadczeń
edukacyjnych. Najprawdopodobniej ich dotychczasowa nauka formalna i zawodowa odbywała
23
Strona
się zgodnie z paradygmatem zajęć skoncentrowanych na nauczycielu. W trakcie Ŝycia starsi
ludzie zyskali liczne kompetencje. Ich oczekiwania, Ŝe bogactwo zebranych przez nich
doświadczeń zostanie wykorzystane, są słuszne. Przeprowadzone przez nas analizy oczekiwań
wobec szkoleń pokazują, Ŝe starsi ludzie często nie oczekują sytuacji typowo szkolnych, ale
raczej procesu wspólnego uczenia się w grupach.
Nauczanie komplementarne
NaleŜy zastosować moduły nauki oraz komunikacji on-line, częściowo jako formy kontaktu
z nauczycielem, częściowo jako forum europejskiej wymiany i dialogu międzyregionalnego
i międzynarodowego. Z doświadczeń zebranych podczas szkoleń próbnych przeprowadzonych
w ramach niniejszego programu wynika, Ŝe seniorzy mają istotne trudności w zrozumieniu
instrumentów uczenia się on-line. Jeśli te narzędzia miałyby zostać skutecznie uŜyte podczas
projektu wspierającego zaangaŜowanie obywatelskie, seniorzy biorący w nim udział muszą
wcześniej zaznajomić się z korzystaniem z narzędzi informatycznych.
Unikanie ograniczeń dostępu
Program powinien być dostępny dla obydwu płci i wszystkich klas społecznych oraz grup
etnicznych. Nie będzie to łatwe, poniewaŜ grupa docelowa, czyli zaangaŜowane społecznie
starsze osoby, naleŜą głównie do wyŜszych klas społecznoekonomicznych. Bardzo istotne jest
zwrócenie uwagi na dyskryminację seniorów oraz nierówności społeczne między starszymi
pokoleniami. Podczas planowania kursu naleŜy zlikwidować wszelkie przeszkody mogące
utrudnić dostęp do niego poszczególnym grupom, np. kobietom lub członkom niŜszych klas
społecznoekonomicznych. Ma to konsekwencje dla marketingu kursów, wyboru miejsca i czasu,
w którym będą się odbywały, angaŜowania metod i nauczycieli. Dzięki temu uniknie się
zignorowania seniorów mających utrudniony dostęp do kursów. Jednak bezpośrednią grupą
docelową tego projektu są osoby zajmujące się szkoleniem dorosłych, seniorzy zainteresowani
podjęciem aktywnej roli w Ŝyciu publicznym jako wolontariusze oraz organizacje reprezentujące
seniorów. Oczywiście korzystna jest obecność na kursie seniorów z wszystkich klas
społecznych jako reprezentantów ich specyficznych grup. Planując treści i marketing kursów
moŜemy zagwarantować moŜliwość zrozumienia i wzięcia udziału w dyskusji ludziom bez
tytułów naukowych. Jednak musimy wziąć pod uwagę, Ŝe jedynie mała grupa obywateli,
niewielu seniorów, jest gotowych na aktywność w tym sektorze. Jest to jednak waŜny filar Ŝycia
w demokracji.
RóŜne grupy docelowe – róŜne kursy
Główną grupą docelową projektu są seniorzy chcący aktywnie realizować swą postawę
obywatelską, biorąc udział w szeroko pojętym Ŝyciu politycznym. Powoduje to, Ŝe niezbędnym
minimum jest ich wraŜliwość na procesy polityczne. Spodziewamy się, Ŝe uczestnikami kursu
będą seniorzy naleŜący do dwóch grup:
1. Seniorzy obecnie nie zainteresowani polityką i tego rodzaju zaangaŜowaniem, ale
potencjalnie chętni do działań na tym polu w przyszłości.
2. Starsi ludzie posiadający doświadczenie w przyjmowaniu aktywnej postawy
obywatelskiej lub zdecydowanie deklarujący gotowość do zaangaŜowania się.
Dla tych dwóch typów postaw przygotowujemy odrębne kursy.
24
Strona
Dla seniorów juŜ angaŜujących się lub chcących się zaangaŜować tworzymy seminaria mające
na celu umoŜliwienie im zastosowania swych umiejętności w aktywnym działaniu obywatelskim
jako reprezentantom swych środowisk. W sytuacji, gdy seniorzy nie brali dotychczas pod uwagę
moŜliwości zaangaŜowania się, oferujemy kursy, których celem jest uwraŜliwienie na potencjał i
moŜliwości, jakie niesie ze sobą aktywność obywatelska seniorów. Na te seminaria zapraszamy
seniorów, organizacje seniorów i decydentów zajmujących się polityką dotyczącą seniorów.
3.3 Spis kompetencji – trenowane umiejętności
1. Wstęp
Ogólnym celem projektu SEVIR jest stworzenie programu treningu kompetencji niezbędnych do
partycypacji seniorów w reprezentacji ich własnego środowiska. Istotną częścią tego programu
edukacyjnego są moduły treningowe. Opisują one, w jaki sposób naleŜy trenować i uczyć się
w praktyce istotnych umiejętności. Analiza potrzeb treningowych, będąca częścią projektu,
wykazała, Ŝe seniorzy potrzebują specyficznego know-how oraz kilku umiejętności społecznych
i metodologicznych, aby skutecznie reprezentować interes swojego środowiska w Ŝyciu
publicznym.
Teksty modułów treningowych opisują konkretne warunki, w jakich moŜna uczyć się o tych
umiejętnościach, zawierające m. in. określenie celów, treści i metodologii nauczania.
2. Przegląd umiejętności trenowanych w ramach kursów
Analiza potrzeb i oczekiwań seniorów wobec treningu i wsparcia, przeprowadzona w krajach
biorących udział w projekcie, czyli Bułgarii, Niemczech, Włoszech, Polsce, Szwajcarii i Wielkiej
Brytanii, wykazała, Ŝe przedmiotem szkolenia będą następujące umiejętności:
Z ‘filozofii’ Interakcji Zorientowanej na Temat przejmujemy koncepcję mówiącą, Ŝe skuteczne
zaangaŜowanie wymaga syntezy wielu róŜnych wymiarów działania, obejmujących kompetencje
osobiste, umiejętności społeczne i metodologiczne i łączące je z wiedzą na temat świata
i środowiska społecznego i politycznego
Spektrum kompetencji potrzebnych seniorom do przyjęcia aktywnej postawy
obywatelskiej w celu reprezentacji ich grupy w Ŝyciu społecznym
Wymiar kompetencji
Umiejętności społeczne i
osobiste
Umiejętności
metodologiczne
Opis
Umiejętność podjęcia
interakcji z innymi ludźmi,
działań zorientowanych na
relacje i grupę, zdefiniowania
celów i przekształcenia ich w
zadania i ich poszczególne
etapy
Komunikacja
Przywództwo
Asertywność
Przykłady
Komunikacja
Przywództwo
Asertywność
Team building
Rozwiązywanie konfliktów
Prezentacje
25
Strona
Wiedza na temat
środowiska społecznego i
politycznego
Umiejętność rozpoznawania
i oceny sytuacji społecznych
i politycznych oraz struktur i
procesów istotnych dla
interesów reprezentacji
seniorów
Public relations
Networking –
nawiązywanie kontaktów i
tworzenie sieci współpracy
Negocjacje
Umiejętności badawcze
Obsługa komputera
Zwiększenie świadomości
Struktury i procesy
decyzyjne / legislacja na
poziomie lokalnym istotna
z punktu widzenia
seniorów
Główne tematy polityki
dotyczącej seniorów
3. Szczegóły modułów treningowych
3.1.
Umiejętności społeczne i osobiste
Temat modułu
treningowego
Umiejętności komunikacyjne
Grupa(y) docelowa(e)
Seniorzy pełniący, lub chcący pełnić, aktywną rolę w
reprezentacji ich środowiska w Ŝyciu publicznym
Uczestnicy potrafią:
Zrozumieć, jak i dlaczego komunikujemy się w specyficzny
sposób
Zidentyfikować stosowną metodę komunikacji w
konkretnym kontekście reprezentacji interesów
Opracować kilka praktycznych umiejętności skutecznej
komunikacji w sytuacjach symetrycznych (grupa
aktywnych seniorów) i asymetrycznych sytuacjach
komunikacyjnych (negocjacje z decydentami na poziomie
lokalnym)
Zademonstrować wiedzę i rozumienie głównych teorii
związanych z komunikacją werbalną, niewerbalną i
pisemną
Cel(e)
Treści
Czym jest komunikacja?
Komunikacja werbalna i niewerbalna
Znaczenie języka ciała
Znaczenie rozumienia poziomów treści i relacji
Aktywne słuchanie
Problemy i bariery komunikacji, strategie pokonywania ich
Formy komunikacji pisemnej – struktury, style, konteksty
Skuteczne wykorzystanie symboliki obrazu
26
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Technika pięciu zdań w argumentacji
Skuteczne negocjacje, szkoła harvardzka
Symulacje z przejmowaniem roli, triady, mini wykłady,
studia przypadku
6 godzin
Próbki komunikacji pisemnej, wideoklipy z wywiadem,
konwersacje – przykłady dobrych i złych praktyk
Obszerne pomieszczenie konferencyjne z dającymi
się przestawić meblami i wieloma duŜymi stołami
umoŜliwiającymi uczestnikom pracę w grupach
Starsi uczestnicy z pewnością rozwinęli swoje własne
style komunikacji i będzie im z tym dobrze. Jeśli jednak
zamierzają zająć się reprezentowaniem swojego
środowiska, będą prawdopodobnie musieli zaadaptować
swój styl do wymogów języka pisanego lub mówionego.
Temat modułu
treningowego
Kompetencje przywódcze
Seniorzy, którzy są lub chcą być aktywni, reprezentując
interesy swej grupy
„Wiedzieć znaczy móc" (Francis Bacon). W naszym
współczesnym społeczeństwie kaŜdy chce potrafić
mówić o wszystkim! Dlatego naleŜy zachować ostroŜność:
Uwaga! Kompetencje i wiedza czynią nas potrzebnymi i
interesującymi, ale musimy być zdolni do interakcji z taką
rzeczywistością, która jest nieustanną zmianą,
porównaniem z rzeczywistościami zewnętrznymi, a
umiejętności społeczne pozwolą nam na interakcje
fachowe i świadome oraz zyskanie adekwatnego
przywództwa w poszczególnych sytuacjach.
“Kto zbudował siedem wieŜ Babel? KsiąŜki są pełne
imion królów. Czy to królowie ciągnęli surowe bloki
skalne? Gdzie zniknęli budowniczowie wieczorem
owego dnia, gdy ukończono Wielki Mur?” (Bertold
Brecht)
Skuteczne zaangaŜowanie zespołu lub grupy seniorów
wymaga przywódcy. Ktoś musi być odpowiedzialny za
przemawianie w imieniu całej grupy. Sztuką przywódcy jest
prowadzenie bez dyktatury. Niebezpieczeństwem jest
przywództwo nad seniorami przeradzające się w dyktaturę,
a tak właśnie często się dzieje. Niektóre z aspektów
pokrywają się z modułem „team building”.
ZaangaŜowanie seniorów dzięki stymulacji ich być moŜe
uśpionych potencjałów przywódczych
ZaangaŜować w równym stopniu kobiety i męŜczyzn
Przesłanki racjonalne uzasadnienie
Cele edukacyjne
27
Strona
Cel(e) kształcenia
Treści
Metodologia
Uczestnicy naleŜący do grupy docelowej powinni nauczyć
się, co jest istotne dla dobrego przywódcy grupy seniorów
przyjmujących aktywną postawę obywatelską.
1. Definicja dobrego lidera grupy aktywnych seniorów: Kto
jest idealnym liderem? Stworzenie profilu
osobowościowego lidera. Co oznacza przywództwo? Czy
słuŜy obudzeniu zainteresowania czy awersji? Czy
skuteczne przywództwo wiąŜe się z osobą czy wynika z
serii działań i sposobu zachowania się?
2. Umiejętności przywódcze – strategie pozytywnego
przywództwa w ramach dobrowolnego zaangaŜowania się
Stajesz się liderem: strategie osiągania pozycji lidera
– wewnętrzne ulepszanie jej
3. Strategie podziału przywództwa pomiędzy aktywnymi
seniorami
“Nauczyciel... nie zaprasza cię do domu mądrości, ale
raczej prowadzi na granicę twego rozumu” (Gibran,
Prorok). Tak jak mistrz u Gibrana, prawdziwy lider wie, jak
przewodzić, ‘słuchać’, ‘obserwować’ grupę. Lider musi
dysponować istotnymi kompetencjami, jednocześnie będąc
częścią grupy. Tak naprawdę grupa jest silna i działa
skutecznie jedynie wtedy, gdy kaŜdy jej członek czuje się
wolny, nie przymuszany. Doświadczenie pracy grupowej
stymuluje motywację i dzięki interakcjom i porównywaniu
się z innymi pozwala na ocenę kompetencji kaŜdej osoby.
Jeśli lider ogranicza się do scentralizowania i koncentracji
całej władzy, jego zespołowi brakuje autonomii, przez co
nie czuje się on odpowiedzialny za wspólne dobro.
Natomiast jeśli grupa bierze udział w przywództwie lidera,
atmosfera staje się aktywna i moŜliwa jest współpraca.
Przywództwo naleŜy rozumieć jako słuŜenie wspólnocie. W
Talmudzie czytamy: “Kto jest naprawdę mądry? Ten, kto
uczy się od wszystkich wokół.”
4. Zadania lidera: na płaszczyźnie wewnętrznej (zespół,
ciało doradcze seniorów) łączenie podejmowanych
działań. Na płaszczyźnie zewnętrznej lider stara się
wzmocnić własną strategię i ochronę interesów, nawet w
obliczu oporu i przeszkód. Lider wskazuje kierunek
działania i daje orientację, a takŜe mobilizuje
zaangaŜowanie.
Badania on-line.
Praca grupowa symulująca daną sytuację (gra z podziałem
na role).
Ekspert zewnętrzny – jeśli to tylko moŜliwe, powinien
równieŜ być seniorem, aby lepiej rozumieć problemy
tego środowiska. Na przykład w takich obszarach jak:
samoświadomość jako element sukcesu –kontrola
28
Strona
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Wskazówka praktyczna
własnych emocji – motywacja i osiąganie celów; zna on
problemy swego otoczenia i spróbuje uświadomić
uczestnikom znaczenie działania zgodnego z posiadanymi
umiejętnościami, co przekłada się na większą partycypację
społeczną
10 godzin
Materiały drukowane (treść prezentacji PowerPoint),
flipcharty i tablice korkowe dla wizualizacji, łącze
internetowe
Dwa obszerne pomieszczenia potrzebne do:
o prezentacji
o pracy w dwóch grupach
o spotkania grup na dyskusję i pracę praktyczną (patrz rola
lidera)
o końcową ewaluację przez eksperta
Docelowa grupa seniorów musi dysponować średnim
poziomem kultury lub wykształcenia zawodowego,
doświadczeniem w pracy na stanowisku podwładnego w
celu zwiększenia potencjału przywódczego, którego praca
ta nie stymulowała, chęcią do ulepszenia swych
umiejętności komunikacyjnych dzięki kursowi przywództwa
oraz do reprezentowania własnego środowiska w
społeczeństwie wykluczającym osoby starsze.
Temat modułu
treningowego
Umiejętności związane z asertywnością
Grupa docelowa
Seniorzy chcący działać jako reprezentanci swego
środowiska
Uczestnicy potrafią: analizować umiejętności, którymi juŜ
dysponują i skutecznie ich uŜywać, identyfikować sytuacje
konfliktowe, wzmocnić zaufanie wobec własnych
umiejętności związanych z asertywnością i uŜyć ich w
trudnych sytuacjach podczas angaŜowania się na rzecz
własnego środowiska
Postawy autorefleksyjne i reakcje w sytuacjach
konfliktowych. Jaki wpływ na zachowanie mają myśli
i uczucia? RóŜnica między asertywnością i agresją
Definicje asertywności i praw
Analiza typów konfliktu i róŜnych technik asertywności
Rozwiązywanie konfliktów poprzez wprowadzenie
sytuacji typu win-win, które zaspokajają potrzeby kaŜdego
Stosowanie technik asertywności w celu rozwiązania
sytuacji konfliktowych pojawiających się podczas
reprezentacji własnego środowiska
Cel
Treści
29
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny
materiał
Lokalizacja
Pomocne
wskazówki
praktyczne
Seminaria w małych grupach, gry z podziałem na role,
triady, w których dwóch uczestników odgrywa role, a trzeci
obserwuje ich działania i następnie komentuje je.
4 godziny
flipchart, tablica suchościeralna
Dowolne pomieszczenie seminaryjne zapewniające
miejsce na gry z podziałem na role
Sytuacja ta wymaga od uczestników analizowania swych
myśli i emocji, co moŜe sprawiać nauczycielowi trudności
w kontrolowaniu sytuacji
3.2 Umiejętności metodologiczne:
Temat modułu
treningowego.
Cel(e) kształcenia
Treści
Team building
interesy swej grupy
Uczestnicy naleŜący do grupy docelowej powinni nauczyć
się, co jest istotne dla dobrej pracy grupowej oraz jakie
korzyści dla seniorów reprezentujących swe środowisko z
niej wynikają
1. Czynniki wywierające wpływ na sytuację w zespole
seniorów reprezentujących swe środowisko w Ŝyciu
publicznym
Pojedyncze osoby/członkowie zespołu: w dobrym
zespole kaŜdy zaangaŜowany senior moŜe zwracać uwagę
na swoje interesy i pomysły.
Zespół: dobry zespół charakteryzuje się wzajemną
akceptacją, otwartością i silnym poczuciem solidarności.
Zadanie: dobry zespół ma wizję i zadanie. Jasno
sformułowane i obligujące cele, precyzyjnie podzielone
kompetencje i dobrze ustrukturyzowane planowanie oraz
ewaluacja są istotnymi elementami umoŜliwiającymi
realizacje zadania w najlepszy moŜliwy sposób.
Ujęcie globalne: dobry zespół seniorów reprezentujących
swe środowisko w Ŝyciu publicznym jest postrzegany przez
otoczenie polityczne i społeczne jako waŜny i
kompetentny.
2. Elementy dynamiki grupy: kaŜdy dobrze
funkcjonujący zespół ma co najmniej jednego
przedstawiciela obejmującego następujące role:
Lider: przedstawiciel, szef
Ekspert: osoba kreatywna przedstawiająca pomysły,
dbająca o kontakty z ekspertami róŜnych z róŜnych
dziedzin, oceniający
30
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Współpracownik: lojalny pomocnik, sumienny pracownik,
“cichy, pracowity członek zespołu” Outsider: klaun, „czarna
owca”
Wskazówki:
Formalne przywództwo niekoniecznie pokrywa się z
byciem prawdziwym liderem. Trudna (ale jednocześnie
interesująca) jest sytuacja, w której wielu członków zespołu
chce przejąć wiodącą rolę. W rezultacie dochodzi do
współzawodnictwa. W trudnej sytuacji jest outsider stojący
na skraju grupy i chcący porzucić zespół tak szybko, jak to
tylko moŜliwe. NaleŜy koniecznie podkreślić, Ŝe outsiderzy
są istotną częścią zespołu i są akceptowani tak samo, jak
jego członkowie.
wykład, praca w małych grupach/praca indywidualna,
prezentacja i dyskusja plenarna
Około 3 godzin
Materiały drukowane(treść prezentacji PowerPoint),
materiały ćwiczeniowe dla małych grup lub, alternatywnie,
praca indywidualna.
Materiały w PowerPoincie: zespół seniorów
reprezentujących interesy swojego środowiska
Flipchart i tablica korkowa do wizualizacji
Lista kontrolna
Pomieszczenie seminaryjne na tyle obszerne, aby
przeprowadzić kurs bez zakłóceń.
Ten moduł treningu moŜna łatwo połączyć z innymi
częściami, takimi jak „Struktury i procesy" „Komunikacja”,
„Umiejętności negocjacyjne”, „Przywództwo” i „Public
relations”. Jeśli uczestnicy mają niewielkie doświadczenie
w pracy grupowej, naleŜy skupić się na ich oczekiwaniach,
chęciach i obawach istotnych dla pracy grupowej. Bardzo
waŜne są nieustanne odwołania do doświadczeń
zaangaŜowanych seniorów, po pierwsze do ich know-how
dotyczącego team building’u, które zdobyli przez całe
Ŝycie, po drugie do ich aktualnych doświadczeń
wynikających z aktywności obywatelskiej, o ile taka
występuje. Ten moduł treningowy został zaprojektowany
jako nauka praktyczna. Seniorzy trenują elementy dobrej
pracy zespołowej, aby zastosować je później w praktyce.
Dzięki temu kurs jest miejscem „nauki na przykładzie”
prowadzącej do powstania aktywnej postawy
obywatelskiej. Pod pojęciem uczenia się na przykładach
rozumiemy kombinację treści i celów kształcenia ze
specyficzną sytuacją uczestników – w tym przypadku ludzi
starszych.
31
Strona
Temat modułu
treningowego
Cel nauczania
Treści
Rozwiązywanie konfliktów
interesy swej grupy
Uczestnicy (naleŜący do grupy docelowej) mają nauczyć
się radzenia sobie z konfliktami oraz konstruktywnego i
otwartego rozwiązywania problemów podczas
angaŜowania się na rzecz reprezentacji interesów swego
środowiska.
Z analizy zapotrzebowania i oczekiwań wobec treningu
wynika, Ŝe kompetencje komunikacyjne i retoryczne naleŜą
do najbardziej poŜądanych przez seniorów będących, bądź
chcących być, aktywnymi reprezentantami interesów
swego środowiska. Pośród szerokiej gamy zachowań w
róŜnych sytuacjach komunikacyjnych radzenie sobie z
konfliktami naleŜy do najistotniejszych, jako Ŝe seniorzy
działają na bardzo konfliktowym obszarze. Doświadczenie
aktywnych obywatelsko seniorów i wspomniana powyŜej
analiza pokazuje, Ŝe: muszą oni zmierzyć się z
potencjalnymi trudnościami w kontaktach z
przedstawicielami innych interesów na szczeblu polityki
lokalnej i dotyczącej seniorów, takimi jak urzędnicy
miejscy, partie polityczne i decydenci. Ponadto muszą
radzić sobie z wewnętrznymi konfliktami w podmiotach
grupujących seniorów. Starsi ludzie reagują w takich
sytuacjach bardzo nieprofesjonalnie i czują się bezradni.
Powinni nauczyć się radzenia sobie z konfliktami i
konstruktywnego i otwartego rozwiązywania problemów
podczas angaŜowania się na rzecz reprezentacji interesów
swego środowiska. W róŜnych krajach europejskich
seniorzy nie znają sposobów konstruktywnego
rozwiązywania problemów. W procesach socjalizacji
przyzwyczaili się unikać ich. Dotyczy to w szczególny
sposób krajów postkomunistycznych w Europie Środkowej
i Wschodniej, gdzie konflikty uznawano za niepasujące do
systemu politycznego. W związku z tym naleŜy pokazać,
Ŝe demokracja, jak równieŜ uczestnictwo seniorów nie
działają bez umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Wspomniany poniŜej zestaw narzędzi słuŜących do
rozwiązywania konfliktów pozwala przyswoić sobie
konstruktywne strategie rozwiązywania konfliktów
pojawiających się na drodze reprezentacji interesów
seniorów, nawet jeśli same metody są typowe dla innych
obszarów działania.
Przegląd głównych treści:
Zasady komunikacji
Model góry lodowej: model góry lodowej ilustruje fakt, Ŝe
32
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
jedynie niewielka część konfliktu, porównywalna do czubka
góry, rozgrywa się na płaszczyźnie świadomości, a jego
przyczyny są ukryte jako poziomy pragnień, obaw,
przyzwyczajeń i relacji
Model słuŜący do opisu dynamiki nieporozumień podczas
dialogu
RóŜnica pomiędzy zdolnością do radzenia sobie z
konfliktem, unikaniem konfliktu i wpływem osobistego
nastawienia wobec konfliktu i jego konsekwencji dla
rozwiązania.
RóŜne formy konfliktów interpersonalnych
I: pomiędzy dwoma osobami, pomiędzy trzema osobami i
w grupie
RóŜne formy konfliktów interpersonalnych
II: konflikt w związkach, konflikty interesów i konflikty
wartości
RóŜne style rozwiązywania konfliktów, od ustępowania do
upierania się, od unikania do wspólnego rozwiązywania
problemów
Dynamika eskalacji konfliktu, od polemik do absolutnej
konfrontacji
Komunikacja: techniki konstruktywnego rozwiązywania
problemów
Rozwiązywanie konfliktów w relacjach
Rozwiązywanie konfliktów interesów
Jak wypracować kompromis
Aspekty interkulturowe konstruktywnego rozwiązywania
problemów
Transfer przyswojonych treści do sytuacji, w jakiej
seniorzy reprezentują interesy swojego środowiska
Wykład, trening nastawienia wobec konfliktów, gry z
podziałem na role dotyczące rozwiązywania konfliktów w
oparciu o sytuacje konfliktowe charakterystyczne dla
aktywności uczestników na polu reprezentacji interesów
swojego środowiska (opcjonalnie nagranie wideo)
Proces odgrywania sytuacji z podziałem na role:
przygotowanie: wybór tematu i ról, ustalenie czasu
przygotowania gry przez graczy i obserwujących,
określenie ról obserwatorów: kto i co będzie obserwował?
Następnie realizacja gry, nagranie (opcjonalne) i analiza
Około 6 godzin
Rozdanie materiałów (treści z prezentacji PowerPoint),
materiały ćwiczeniowe i gry z podziałam na role
(opcjonalne nagranie wideo), flipcharty i tablica korkowa do
wizualizacji procesu
Pomieszczenie na tyle obszerne, aby odgrywać sytuacje z
podziałem na role, najlepiej dwa pomieszczenia, jedno dla
33
Strona
Pomocne wskazówki
praktyczne
Temat modułu
treningowego
Cel(e)
Treści
całej grupy i drugie, mniejsze, do równoczesnego
odgrywania sytuacji, o ile to konieczne. Wynika z tego
konieczność obecności przynajmniej dwóch moderatorów.
Ten moduł treningu będzie udany, jeśli uczestnicy są
chętni do zaangaŜowania się w tak delikatny temat, jakim
są konflikty. Dobrym punktem wyjścia jest sytuacja, gdy
uczestnicy znają się między sobą i są otwarci wobec
tematu. Pracę nad tematem zaleca się rozpocząć w
późniejszych częściach kursu.
Bardzo waŜne są nieustanne odwołania do doświadczeń
zaangaŜowanych seniorów, po pierwsze do ich know-how
dotyczącego rozwiązywania konfliktów które zdobyli przez
całe Ŝycie, po drugie do ich aktualnych doświadczeń
wynikających z aktywności obywatelskiej, o ile taka
występuje. Gry z podziałem na role dają szansę na
zintegrowanie w ramach kursu Ŝycia uczestników i
ich doświadczeń jako wolontariuszy. Odgrywane scenki
powinny naśladować sytuacje, w jakich znaleźli się
seniorzy w ramach swego wolontariatu, co pozwoli wnieść
ich praktyczne doświadczenie w proces edukacyjny.
Ten moduł treningowy został zaprojektowany jako
nauka praktyczna. Seniorzy trenują elementy procesu
rozwiązywania konfliktów, aby zastosować je później w
praktyce.
prowadzącej do powstania aktywnej postawy
obywatelskiej. Pod pojęciem uczenia się na przykładach
rozumiemy kombinację treści i celów kształcenia ze
specyficzną sytuacją uczestników – w tym przypadku ludzi
starszych.
Umiejętności związane z prezentacjami
reprezentacji ich środowiska
Uczestnicy potrafią:
zgłębiać i stosować róŜnorodne techniki i umiejętności
potrzebne w sytuacjach wymagających przygotowania
i przedstawienia prezentacji
tworzyć, planować i przedstawiać prezentacje
zidentyfikować docelową publiczność i dostosować
prezentację do jej specyfiki
Identyfikacja wymagań stawianych przez publiczność
Pozytywne i negatywne czynniki mające wpływ na jakość
prezentacji
Metody tworzenia i planowania prezentacji
34
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Temat modułu
treningowego
Cel(e) kształcenia
Treści
Pomoce i zasoby
Wysyłanie i przyjmowanie informacji zwrotnych
Umiejętności związane z pewnością siebie
Dyskusja o róŜnych typach scenariuszy i kontekstów
prezentacji
Demonstracja dobrych i złych prezentacji
Uczestnicy przedstawiają jednominutową prezentację
na wybrane tematy związane z ich praktyką w
reprezentowaniu swojego środowiska w Ŝyciu publicznym i
otrzymują informacje zwrotne od tutora i grupy
Uczestnicy dzielą się na grupy trzyosobowe i przygotowują
oraz przedstawiają prezentację przy wsparciu tutora (patrz
Pomocne wskazówki praktyczne)
Informacje zwrotne od wszystkich
6 godzin
PC, rzutnik multimedialny, flipcharty, markery/pisaki,
karty z materiałem stymulującym / podpowiedziami,
nagranie DVD dobrych i złych prezentacji
DuŜe pomieszczenie zapewniające przestrzeń dla małych
grup
UŜycie technologii takich jak PowerPoint jest dziś
powszechnie akceptowanym sposobem prezentacji.
Jednak nie wszyscy uczestnicy-seniorzy opanowali tak
zaawansowane umiejętności informatyczne. Dlatego
waŜne jest włączenie i ćwiczenie innych metod
przeprowadzania prezentacji, takich jak slajdy czy plakaty,
w zaleŜności od poziomu umiejętności grupy.
Public relations
interesy swej grupy
Osoby zajmujące się edukacją dorosłych organizujące
seminaria dla aktywnych seniorów
Uczestnicy uczą się podstawowych elementów
efektywnego public relations
Zyskują konkretną motywację i opracowują rozwiązania
dotyczące komunikowania swoich potrzeb grupie
docelowej
Public relations – definicje
Public relations: jak wzmocnić i polepszyć relacje
ze wszystkimi znaczącymi osobami i instytucjami
Marketing: wszystkie działania ulepszające obrót
produktem lub usługą, od stworzenia produktu po strategię
marketingową
35
Strona
Cele public relations
1. Publiczna informacja na temat własnych celów, zadań i
usług.
2. Wzrost zainteresowania własnym zaangaŜowaniem
3. Apel o zaufanie i wsparcie
4. Promocja określonych celów (np. dialogu
międzypokoleniowego)
5. Wpływ na polityczny proces decyzyjny
6. Ukazanie niesprawiedliwości społecznych i ich
likwidacja
Pięć strategicznych kroków public relations
1. Analiza wizerunku i corporate identity
Co sądzi o mnie moja grupa docelowa? Kim jestem i jakie
wraŜenie chcę zrobić?
2. Definicja celów: Co chcę osiągnąć?
Informacja kluczowa: tak dokładna jak to tylko moŜliwe,
najlepiej kryteria sprawdzalne: np. znaleźć dwóch nowych
współpracowników do grupy zajmującej się reprezentacją
interesów
3. Analiza grupy docelowej: Z kim muszę się
skontaktować, aby osiągnąć zamierzony
cel?
MoŜliwie precyzyjne zdefiniowanie grupy docelowej
4. Koncepcja: W jaki sposób mogę dotrzeć do tej
grupy?
Koordynacja działań i środków mająca na celu dotarcie do
grupy docelowej
5. Kontrola sukcesu: Czy osiągnąłem to, co
zamierzałem?
ZróŜnicowanie sceny mediów
1. ZróŜnicowanie ze względu na sposób publikacji (media
drukowane, newsletter itp.)
2. ZróŜnicowanie ze względu na zasięg publikacji
3. ZróŜnicowanie ze względu na grupy docelowe
Metodologia
Potrzebny czas
Kryteria decydujące o uznaniu informacji za
interesującą (aktualność, tragedia, konflikt, humor,
strategię marketingową
Struktura praktyczna
Doświadczenie seniorów w określonych dziedzinach
Wykład eksperta
Transfer do praktyki seniorów, uczestnicy pracują nad
przykładami z ich własnego Ŝycia
Co najmniej 6 godzin, jeśli uczestnicy będą wykonywać
36
Strona
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
praktyczne ćwiczenia
Materiały drukowane (treść prezentacji PowerPoint),
flipcharty i tablice korkowe do wizualizacji
O sukcesie projektu decyduje ścisłe połączenie zagadnień
public relations ze specyficznym doświadczeniem
seniorów. Mają oni zyskać umiejętność zastosowania
nabytej podstawy teoretycznej na temat public relations w
ich własnych projektach. Mogą np. stworzyć ulotkę z
zaproszeniem na konkretne wydarzenie lub napisać
komunikat prasowy albo plan kampanii. Nad tymi
zagadnieniami moŜna równieŜ pracować równolegle w
małych grupach.
Temat modułu
treningowego
Networking (nawiązywanie kontaktów i tworzenie
sieci) – negocjacje – lobbing
Grupa docelowa
interesy swej grupy
Uczestnicy potrafią przeprowadzić skuteczne
nawiązywanie kontaktów i tworzenie sieci – negocjacje –
lobbing.
Pytania do kierowania dyskusją:
1. Dlaczego nawiązywanie kontaktów i tworzenie sieci jest
dla nas waŜne?
2. W jaki sposób tworzymy sieci kontaktów i jakie
umiejętności są istotne?
3. Lobbing: Jak pozyskać decydentów zajmujących
stanowiska w polityce i administracji dla swych
postulatów?
4. Jak negocjować i jakie umiejętności są istotne? (np. jak
zyskać wsparcie finansowe?)
Trzy proste kroki do efektywnego lobbingu:
Zgromadź kilka podstawowych faktów dotyczących
twojego postulatu!
Uwierz w swoją sprawę!
Zastosuj przekonujące narzędzia komunikacji: bądź
przygotowany, wyraŜaj się jasno i krótko! Bądź dokładny!
Bądź przekonujący! Bądź wytrwały.
Wykład eksperta
Transfer do praktyki seniorów, uczestnicy pracują
nad przykładami z ich własnego Ŝycia
Co najmniej 6 godzin, jeśli uczestnicy będą
wykonywać ćwiczenia praktyczne
Cel nauczania
Treści
Metodologia
Potrzebny czas
37
Strona
Potrzebny materiał
Pomocne wskazówki
praktyczne
4 tablice korkowe, 2 flipcharty i 1 przybornik moderatora
O sukcesie projektu decyduje ścisłe połączenie zagadnień
public relations ze specyficznym doświadczeniem
seniorów. Mają oni zyskać umiejętność zastosowania
nabytej podstawy teoretycznej na temat public relations w
ich własnych projektach. Mogą np. stworzyć ulotkę z
zaproszeniem na konkretne wydarzenie lub napisać
komunikat prasowy lub plan kampanii. Nad tymi
zagadnieniami moŜna równieŜ pracować równolegle
w małych grupach.
Temat modułu
treningowego
Umiejętności badawcze
Cel(e)
Treści
Metodologia
reprezentacji ich środowiska
Uczestnicy:
zyskują pojęcie, czym są badania;
zostają wprowadzeni w róŜne metodologie badawcze i
teorie za nimi stojące;
opracowują kilka praktycznych umiejętności w zakresie
planowania, przeprowadzania i protokołowania badań.
Czym są badania i czym róŜnią się od recenzji czy
streszczenia
Sytuacje i motywacje mogące skłaniać seniorów do
przeprowadzenia badań
RóŜnice/podobieństwa badań jakościowych i ilościowych
oraz sytuacje, w których stosowne są poszczególne
metody
Przegląd kilku moŜliwych metodologii i metod, których
seniorzy mogą uŜyć
Badania prowadzone z osobami, które moŜna łatwo
zranić
Jak rozróŜnić dobre i złe badania
Badania w działaniu – przegląd
Wprowadzenie uczestników w podstawy tworzenia
kwestionariusza
Grupy wybierają kilka tematów i planują badania nad
nimi
Transfer nabytej wiedzy do praktyki seniorów
reprezentujących interesy swego środowiska w Ŝyciu
publicznym
Analiza wydarzeń bieŜących: wykorzystanie artykułów
prasowych w celu zapoznania się z innymi badaniami
Dlaczego warto przeprowadzać badania: dyskusja
grupowa na temat powodów, dla których ludzie chcą
przeprowadzać badania
Jak naleŜy prowadzić badania: krótki wykład na temat
38
Strona
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Temat modułu
treningowego
Cel(e) kształcenia
Treści Zagadnienia ogólne
badań jakościowych i ilościowych oraz dyskusja na
sesji plenarnej treningu na temat kontekstu ich
zastosowania
Badania spełniające standardy etyczne: dyskusja na
temat pewnych zagadnień etycznych, z którymi
uczestnicy kursu mogą zostać skonfrontowani podczas
przeprowadzania badań, np. praca z osobami, które
łatwo zranić czy poufność
Ocena badań: uŜycie badań skonstruowanych
poprawnie i niepoprawnie dla podkreślenia róŜnic
Około 6 godzin
Materiały drukowane – jak rozróŜnić poprawnie i
niepoprawnie przeprowadzone badania
flipcharty
prasa
Obszerne pomieszczenie konferencyjne z dającymi się
przestawić meblami i wieloma duŜymi stołami
umoŜliwiającymi uczestnikom pracę w grupach
Bardzo waŜne jest, aby uczestnicy kursu zostali
wprowadzeni w metodologię przeprowadzania badań
w sposób uwzględniający ich potrzeby. Celem tego
modułu jest pokazanie, Ŝe kaŜdy potrafi poprawnie
przeprowadzić badania empiryczne. Dlatego zajęcia
muszą mieć charakter interaktywny, z duŜym udziałem
uczących się. NaleŜy połoŜyć nacisk na poszczególne
cechy charakterystyczne badań, ale naleŜy
zagwarantować, Ŝeby zostały przedstawione w
przystępny sposób. Tak jak w innych modułach, cel
nauczania będzie łatwiej osiągnąć, kiedy uŜyte przykłady,
anegdoty i materiały drukowane będą przystosowane do
potrzeb i zainteresowań uczących się.
Główne tematy polityki dotyczącej seniorów
interesy swej grupy
Osoby zajmujące się edukacją dorosłych organizujące
seminaria dla aktywnych seniorów
Uczestnicy naleŜący do grupy docelowej powinni poznać
aktualny stan zagadnień związanych z polityką dot.
seniorów.
Powinni nauczyć się, jak postępować z owymi
zagadnieniami, aby skutecznie reprezentować interesy
seniorów.
Jako Ŝe reprezentacja interesów seniorów powinna
dotyczyć szerokiego zakresu tematów, to właściwie
wszystkie tematy dotyczące Ŝycia starszej generacji mogą
39
Strona
Istotne punkty
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
mieć znaczenie: oznacza to zajmowanie się jakością Ŝycia
na starość, od opieki medycznej przez problemy związane
z mieszkaniem, ustawicznym uczeniem się i trudnościami,
jakie sprawia uŜywanie nowoczesnych narzędzi
komunikacji, aŜ po transport publiczny czy spędzanie
czasu wolnego.
Tematy, jakimi aktywni seniorzy powinni się zająć,
są czymś więcej niŜ tylko polityką społeczną.
Polityka dot. seniorów jest wyzwaniem stojącym na
styku wielu zagadnień.
Ten wybór tematów dotyczy jedynie kliku najistotniejszych
zagadnień:
• jakość i sens Ŝycia na starość
• dialog międzypokoleniowy
• bieda w Ŝyciu seniorów
• dyskryminacja seniorów
• infrastruktura społeczna przystosowana do potrzeb ludzi
starszych
Wykłady i dyskusje wzbogacone o badania społeczne:
literatura, Internet, raporty ekspertów.
Jeśli temat pojawia się na róŜnych sesjach, badania
są przeprowadzane pomiędzy nimi. Jako Ŝe ten moduł
przekazuje więcej faktów niŜ inne, moŜna zastosować
uczenie się on-line. Informacja dotycząca istotnych
struktur i procesów politycznych: informacje na temat
struktur i procesów związanych z podejmowaniem decyzji,
główne zagadnienia polityki dot. seniorów, istotne
elementy legislacji na poziomie lokalnym i dotyczącym
seniorów moŜna umieścić na stronie internetowej projektu,
aby umoŜliwić indywidualną naukę przy własnym
komputerze.
Wykład eksperta
Transfer nabytej wiedzy do praktyki
zaangaŜowanych seniorów
Co najmniej 2 godziny poświęcone kaŜdemu tematowi
Materiały drukowane(treść prezentacji PowerPoint),
flipcharty i tablice korkowe do wizualizacji
Decydujące znaczenie ma łączenie tematyki z
doświadczeniami seniorów przyjmujących aktywną
postawę obywatelską.
NaleŜy umoŜliwić im warunki pozwalające odkryć,
jak połączyć własne pomysły i dany temat. NaleŜy
unikać takich sytuacji, w których seniorzy przyjmą
40
Strona
informacje jako waŜne tematy, lecz wobec olbrzymiego
wymiaru problemów będą czuć się bezradnie. PowyŜsze
tematy naleŜy zilustrować w następujący sposób:
Podczas dyskusji nad tematem „bieda dotykająca
osoby starsze” naleŜy podnieść kwestię, jak seniorzy
reprezentujący interesy swego środowiska mogą aktywnie
i konkretnie wspierać potrzeby starszej generacji i walczyć
z dotykającą ich biedą.
Temat modułu
treningowego
Punkt wyjścia
Cele społeczne
Kompetencje związane z technologią
komputerową
UŜycie komputerów i Internetu staje się w kontekście
aktywnej postawy obywatelskiej coraz waŜniejsze i
niezbędne. Mimo Ŝe zaangaŜowani seniorzy coraz
powszechniej stosują te technologie, wielu z nich nadal nie
czuje się swobodnie wykorzystując moŜliwości narzędzi
informatycznych. Aby zmniejszyć wykluczenie ludzi
starszych ze społeczeństwa informacyjnego, projekt ten
stawia sobie za cel trening kompetencji związanych z
komputerami skierowany do grupy docelowej, czyli
seniorów aktywnie reprezentujących swe środowisko.
Seniorzy nie posiadający Ŝadnych bądź niewielkie
kompetencje informatyczne, którzy chcą aktywnie
reprezentować swe środowisko (lub juŜ są zaangaŜowani
na tym polu).
Grupy powinny składać sie z ok. 10 osób dysponujących
umiejętnościami na tym samym poziomie (przede
wszystkim natury technicznej) i dzielących wspólne
zainteresowania.
Grupa docelowa moŜe składać się wyłącznie z
początkujących (1. Poziom kursu) lub mogących posiadać
podstawowe umiejętności obsługi programu Word i
Internetu (2. Poziom kursu)
Ta aktywność jest wkładem w walkę przeciw wykluczeniu
ze społeczeństwa opartego o wiedzę ludzi nie
podąŜających dotychczas za tym trendem. Dostęp do
wiedzy jest istotnym warunkiem integracji społecznej i
partycypacji seniorów. Internet jest olbrzymim źródłem
informacji i narzędziem komunikacji. Faktem jest, Ŝe
znaczna część grupy docelowej seniorów
przygotowywanych do zaangaŜowania obywatelskiego nie
posiada niezbędnych kompetencji z zakresu mediów, które
dają im moŜliwość komunikacji on-line.
ZaangaŜowanie seniorów pomaga im czuć się nadal
aktywnymi i potrzebnymi oraz zdolnymi do rozwoju
osobistego
Przede wszystkim dotyczy to seniorów Ŝyjących w
41
Strona
Cel(e) kształcenia
Treści
Metodologia
„trudnych” okolicach; w takiej sytuacji umiejętności
informatyczne są świetnym narzędziem socjalizującym,
pozwalającym zbliŜyć się do innej rzeczywistości i dzięki
temu uniknąć izolacji
Udział seniorów, niepełnosprawnych i emigrantów w
kursie obsługi komputera jako narzędzie komunikacji
Równy udział kobiet i męŜczyzn
Grupa docelowa uzyskuje narzędzie technologiczne
pozwalające kontaktować się z członkami środowiska
Grupa docelowa moŜe interweniować bezpośrednio
poprzez zastosowanie nowych technologii
Grupa docelowa jest szybko informowana o
wydarzeniach/sytuacjach (politycznych, społecznych itp.),
co wzmacnia poczucie pełnienia aktywnej roli w
społeczeństwie i wobec instytucji
”Satysfakcja płynąca z rozwoju i uczenia się: wzrastanie
nie oznacza jedynie starzenia się”
Trening komputerowy 1. stopnia: Dla ludzi którzy
nigdy nie uŜywali myszki i klawiatury: od klawiatury do
najprostszych aplikacji słuŜących do pisania.
Treści naleŜy konfrontować z wiekiem grupy docelowej i
niskim poziomem wiedzy ludzi starszych na temat języka
komputerowego. Dlatego naleŜy nauczyć jedynie kilku, ale
za to bardzo prosto wyłoŜonych elementów.
Trening komputerowy 2. stopnia: Kierowany do osób
posiadających podstawową wiedzę na temat
popularnych programów oraz potrafiących poruszać
się w sieci
1. Usystematyzowanie posiadanej wiedzy informatycznej
(podstawowa wiedza na temat programów biurowych,
uŜycia wyszukiwarek i poczty elektronicznej)
2. Dyskusja na temat wad i zalet Internetu Przegląd stron
internetowych zajmujących się zagadnieniami dotyczącymi
seniorów, które mogą pomóc im w aktywnym udziale w
rozwiązywaniu problemów społecznych
3. UŜywanie narzędzi poczty elektronicznej, forów i grup
Yahoo! oraz wyszukiwarek
4. Tworzenie forum on-line, nawiązywanie kontaktów (z
członkami środowiska, instytucjami i mediami)
Omówienie i ocena symulacji sytuacji
Wybór metodologii jest zaleŜny od faktu, Ŝe uczestnikiem
kursu jest senior, czasami absolutnie początkujący
uŜytkownik narzędzi komputerowych.
Dobrym rozwiązaniem byłoby zaangaŜowanie
nauczyciela-seniora, który rozumie problemy swego
środowiska. Grupa docelowa seniorów musi być
42
Strona
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
prowadzona krok po kroku, poniewaŜ uczestnicy mogliby
czuć się niezręcznie musząc zadawać najprostsze pytania,
co wiąŜe się z faktem, Ŝe nie zostali wprowadzeni w język
komputerowy w młodym wieku, i nie są tak elastyczni w
procesie uczenia się rzeczy nowych jak młodsze
pokolenia.
NaleŜy sprawdzić, czy seniorzy zrozumieli koncepcje
i zagwarantować duŜo zajęć praktycznych dla ich
przećwiczenia.
15 godzin
Jeśli mamy mniej czasu, treści wymienione w pkt. 13 są absolutnie niezbędne.
10 komputerów i łącze internetowe
Pracownia informatyczna
Grupa docelowa moŜe być absolutnie początkująca
zakresie obsługi komputera (1. stopień kursu), a kurs
pokaŜe im, Ŝe:
• komputer nie jest tajemniczym przedmiotem
• nie tylko młodzi i bardzo młodzi mogą go trochę
zrozumieć
• pewnych rzeczy moŜna sie nauczyć w “stosownym
momencie”, a potem juŜ nie da się nadrobić ewentualnych
zaległości
Grupa docelowa moŜe równieŜ posiadać podstawową
wiedzę na temat programu Word i Internetu (2. poziom
kursu), a kurs da im szansę na: o interakcję ze
środowiskiem za pomocą nowych technologii
o natychmiastowe otrzymywanie informacji na temat
wydarzeń/sytuacji
o zbliŜenie się do innej rzeczywistości w przypadku
seniorów Ŝyjących w „trudnych” okolicach, co pomoŜe im
przełamać izolację
Grupy powinny składać sie z ok. 10 osób dysponujących
umiejętnościami na tym samym poziomie (przede
wszystkim natury technicznej) i dzielących wspólne
zainteresowania.
3.3 Wiedza na temat środowiska społecznego i politycznego
Temat modułu
treningowego
Cel(e)
Zwiększenie świadomości
Seniorzy, decydenci, osoby zajmujące się edukacją
dorosłych
Wprowadzenie uczestników w popularne trendy społeczne w
Europie i w poszczególnych krajach oraz europejską i krajową
politykę zajmującą się ich zagadnieniami
Wprowadzenie uczestników w zagadnienia związane z
43
Strona
Treści
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Temat modułu
treningowego
aktywną postawą obywatelską, wolontariat i reprezentację
interesów
UmoŜliwienie uczestnikom identyfikacji czynników
wzmacniających i osłabiających społeczeństwo obywatelskie
oraz istniejące i moŜliwe typy zaangaŜowania obywatelskiego
Zachęcenie seniorów do obywatelskiego zaangaŜowania się
(na rzecz własnego środowiska)
Przekonanie decydentów do stworzenia ram ułatwiających
obywatelskie angaŜowanie się seniorów
Przekonanie osób zajmujących się edukacją dorosłych do
stworzenia treningów i seminariów poświęconych
kompetencjom niezbędnym seniorom do obywatelskiego
zaangaŜowania
Zmiany demograficzne i ich konsekwencje
Polityka Komisji Europejskiej wobec problemów wynikających
ze zmian demograficznych
Aktywna postawa obywatelska i demokracja
Wolontariat: istotne elementy
Kluczowe koncepcje reprezentacji interesów
Aktualny stan reprezentacji interesów w kraju
Korzyści płynące z obywatelskiego zaangaŜowania się
seniorów na rzecz samych siebie (wkład w polepszenie
jakości Ŝycia) i na rzecz społeczeństwa
Czynniki, od których zaleŜy zaangaŜowanie obywatelskie
Modele reprezentacji interesów – moŜliwości ich zastosowania
lub stworzenia nowych
Wprowadzenie do tematu z prezentacjami – opracowane w
taki sposób, aby dotrzeć do róŜnych grup i przedstawić róŜne
punkty widzenia
Praca grupowa polegająca na zidentyfikowaniu czynników
związanych z zaangaŜowaniem obywatelskim
Studium przypadku – jak aktywna postawa obywatelska
wpływa na politykę
Około 6 godzin
Rzutnik multimedialny i laptop
Flipchart
Materiały drukowane
Papier i zakreślacze
DuŜe pomieszczenie, najlepiej konferencyjne, z
dającymi przestawić się meblami
WaŜne jest zaproszenie uczestników naleŜących do róŜnych
poziomów grupy docelowej: seniorów, decydentów, osób
zajmujących się edukacją dorosłych.
Struktury i procesy decyzyjne / legislacja na
poziomie lokalnym dotycząca seniorów istotna z
44
Strona
Motto
Cel(e) kształcenia
Treści
ich punktu widzenia
interesy swej grupy
„Nie dać się oszukać ani władzy innych, ani potędze własnej
bezsilności – to zadanie niemal niemoŜliwe do zrealizowania”
(Theodor. W Adorno, filozof).
„Działania polityczne to połączenie nieustannego stawiania z
pasją niezmiennych Ŝądań oraz przenikliwej oceny sytuacji"
(MAX WEBER)
Uczestnicy naleŜący do grupy docelowej powinni nauczyć się,
jakie ramy, struktury, normy, oficjalne i nieoficjalne reguły
determinują, dominują i mają wpływ na działania seniorów
aktywnie reprezentujących swe środowisko.
Uczestnicy powinni przemyśleć polityczne, prawne i
administracyjne ramy wpływające na zaangaŜowanie seniorów
w Ŝycie publiczne oraz określić moŜliwości dla swych działań.
Dlatego waŜne jest, aby poznać istotne postaci, ich interesy
oraz strategie.
Uczestnicy powinni poznać dostępne zasoby i potencjalne
wsparcie dla ich zaangaŜowania.
Zagadnienia ogólne
Działania są przeprowadzane w istniejących ramach
politycznych. Są to tzw. „ogólne warunki władzy
politycznej”, które, mimo Ŝe podlegają zmianom, są
prezentowane jako „kluczowe reguły znormalizowanego
kontekstu instytucjonalnego” i „streszczenie reguł gry”. NaleŜą
do nich prawa konstytucyjne i podstawowe oraz prawo
stanowione i zwyczajowe wraz z jawnymi i niejawnymi
regułami akcji politycznych.
Istotne punkty
1. Wprowadzenie w tematykę poprzez Interakcję
Zorientowaną na Temat. Pomiędzy czterema wymiarami:
jednostką, zespołem, wizją/misją i wymiarem globalnym musi
istnieć dynamiczna równowaga. W kolejnej części zajmiemy
się wymiarem globalnym, ramami środowiskowymi, prawnymi,
politycznymi, historycznymi i społecznymi.
2. Prawa, zwyczaje, normy i reguły.
3. Otwarte i ukryte procesy tworzenia znaczeń i tworzenia
polityki oraz wpływ na tworzenie polityki (komunalnej).
4. RóŜnice pomiędzy praktycznym i symbolicznym
wymiarem polityki: praktyczny wymiar polityki uwaŜa
się za konkretną pracę administracji legislacyjnej i politycznej
w Ŝyciu codziennym. Wymiar symboliczny oznacza tą część
polityki, która często zajmuje uwagę mediów. Zawiera ona
działania symboliczne (np.: otwarcie nowo wybudowanej
drogi przez polityka) oraz debaty pomiędzy partiami
politycznymi. Dla image’u polityka prezentacja oraz percepcja
45
Strona
wymiaru symbolicznego ma kluczowe znaczenie. Dla
obywatela, często bardziej liczą się decyzje podjęte w sferze
praktycznej. Przykładem niech będzie fakt, Ŝe wzrost bądź
obniŜka emerytur ma powaŜny wpływ na sytuację seniorów.
Dla seniorów angaŜujących się w Ŝycie publiczne na rzecz
swego środowiska znaczenie ma obecność w obydwu sferach
polityki. W sferze symbolicznej skuteczne mogą okazać się
zabawne działania. W sferze praktycznej istotne jest
kompetentne i cierpliwe wykonywanie cięŜkiej pracy lobbingu.
5. Radzenie sobie z władzą polityków i własną słabością:
“Władza oznacza szansę na implementowanie, w ramach
relacji społecznej, własnych pomysłów, równieŜ w obliczu
przeszkód, niezaleŜnie od tego, na czym ta szansa się
opiera.” (MAX WEBER, niemiecki socjolog) Władza
angaŜujących sie seniorów jest niewielka, ale prawdopodobnie
większa, niŜ się zwykło sądzić. A jednak dobre pomysły mają
wielu ojców. Dobre pomysły seniorów są czasem
przejmowane przez polityków i prezentowane jako własne.
ZaangaŜowani seniorzy mogą wcielać w Ŝycie swe impulsy i
pomysły, jeśli uda im się nauczyć i zastosować reguły gry
działań politycznych. W tym celu muszą się zaangaŜować i
być kompetentni.
Muszą wiedzieć, kto wspiera, a kto jest przeciwny ich
pomysłom. Muszą wiedzieć, jak bardzo wpływowi ludzie są
zainteresowani ich pomysłami i stworzyć strategię ich
implementacji. „Działania polityczne to połączenie
nieustannego stawiania z pasją niezmiennych Ŝądań oraz
przenikliwej oceny sytuacji" (MAX WEBER). ZaangaŜowani
seniorzy muszą pozostać aktywni prowadząc rozmowy
formalne, a przede wszystkim nieformalne, uczestniczyć w
spotkaniach i wydarzeniach, podczas których dyskutuje się
nad ich pomysłami. ZaangaŜowani seniorzy muszą wykazać
się cierpliwością i twardością. „Odwaga cywilna oraz wola do
obrony wolności i godności ludzkiej w Ŝyciu codziennym
stanowią granice swobody rządzących i są największą
wartością społeczeństwa (Wolf Wagner, Jak działa polityka?,
Erfurt 2002, s. 98). Ktoś mógłby zaprotestować twierdząc, Ŝe
nie jest to moŜliwe w obliczu istniejących warunków
politycznych. MoŜe to być prawdą w niektórych przypadkach,
ale historia jest pełna przykładów ruchów, którym udało się
wiele osiągnąć, mimo Ŝe zaczynały jako małe grupki.
Spójrzmy na ruch obywatelski w krajach postkomunistycznych
Europy Środkowej i Wschodniej lub na ruchy zrzeszające
pracowników, kobiety czy ekologów. Źródła i potencjalne
wsparcie seniorów reprezentujących swe środowisko w Ŝyciu
publicznym: prawa, zwyczaje, normy, reguły, przykłady
najlepszych praktyk.
46
Strona
Metodologia
Potrzebny czas
Potrzebny materiał
Lokalizacja
Pomocne wskazówki
praktyczne
Wykłady i dyskusje wzbogacone o badania społeczne:
literatura, Internet, raporty ekspertów. Jeśli temat pojawia się
na róŜnych sesjach, badania są przeprowadzane pomiędzy
nimi. Jeśli dysponujemy wystarczającą ilością czasu, treści
moŜna trenować w praktyce w oparciu o przykłady – aby
przeanalizować konkretne doświadczenia w partycypacji
seniorów w ciałach doradczych.
Jako Ŝe ten moduł przekazuje więcej faktów niŜ inne, moŜna
zastosować naukę on-line. Informacja dotycząca istotnych
struktur i procesów politycznych: Informacje na temat struktur i
procesów związanych z podejmowaniem decyzji, główne
zagadnienia polityki dot. seniorów, istotne elementy legislacji
na poziomie lokalnym i dotyczącym seniorów moŜna umieścić
na stronie internetowej projektu, aby umoŜliwić indywidualną
naukę przy własnym komputerze.
Co najmniej 9 godzin, o ile zakładamy zajęcie się wszystkimi
aspektami.
Materiały drukowane(treść prezentacji PowerPoint), flipcharty i
tablice korkowe do wizualizacji
NajwaŜniejszym zagadnieniem jest zagwarantowanie
konkretnych moŜliwości społecznego zaangaŜowania
seniorów. Istnieje prawdopodobieństwo, Ŝe moŜliwości
osiągnięcia sukcesu są większe niŜ się przypuszcza. Dotyczy
to równieŜ dostępności zasobów i potencjalnego wsparcia.
Jednak jest więcej czynników sprzyjających niŜ się
przypuszcza.
Jeśli zagadnieniem zajmujemy się na wykładzie, referent musi
posiadać konkretne kwalifikacje: musi być profesjonalistą,
posiadać praktyczne doświadczenie w temacie, ale teŜ
potrafić krytycznie ocenić istotne działania. Ponadto musi
odznaczać się grzecznością i otwartością wobec społecznego
zaangaŜowania seniorów.
WaŜne jest, aby rozumiał specyficzną sytuację odbiorców i
odnosił się do doświadczenia zaangaŜowanych seniorów.
prowadzącej do powstania aktywnej postawy obywatelskiej.
Pod pojęciem uczenia się na przykładach rozumiemy
kombinację treści i celów kształcenia ze specyficzną
sytuacją uczestników – w tym przypadku ludzi starszych.
3.4. Struktury dydaktyczne
Niniejszy projekt definiuje trzy typy kursów:
1. Kursy kierowane do seniorów
47
Strona
2. Kursy doskonalące dla osób zajmujących się edukacją dorosłych i organizacji seniorów
3. Kursy mające na celu uwraŜliwienie kierowane do seniorów, organizacji seniorów
i decydentów zajmujących się polityką dot. seniorów
Kursy kierowane do seniorów mają na celu specjalne przygotowanie ich do aktywnego
obywatelstwa oraz wspieranie i ulepszanie ich aktywności. Kurs moŜe przybierać róŜne formy –
obszerne, wielotygodniowe kursy na róŜne tematy lub wiele niezaleŜnych modułów, w ramach
których istnieje moŜliwość zajęcia się zagadnieniami najistotniejszymi dla grupy docelowej.
Seminaria kierowane do seniorów
Specyficzne grupy docelowe
Cele nauczania
Treści/struktura 4 moduły
Narzędzia metodologiczne
Seniorzy, którzy są lub chcą być aktywni,
reprezentując interesy swego środowiska
Seniorzy są w stanie wnieść swe
kompetencje, wzbogacając tym samym
aktywną postawę obywatelską podczas
reprezentowania interesów swoich środowisk.
1. moduł: Informacje wstępne (podstawowa
wiedza pozwalająca zorientować się w
seminarium)
2. moduł: Metody
3. moduł: Specyficzne know-how
4. moduł: Warsztat nowych pomysłach,
wspomagający kreatywność
Metody aktywacyjne
Celem kursów doskonalących dla osób zajmujących się kształceniem dorosłych i organizacji
seniorów jest zaznajomienie z programem aktywującym i jego koncepcjami dydaktycznymi.
Kursy doskonalące dla osób zajmujących się edukacją dorosłych
i organizacji seniorów
Osoby zajmujące się kształceniem dorosłych i
organizacje seniorów
Cele nauczania
Wybrane pomysły dot. organizowania procesu
kształcenia oraz wspierania zaangaŜowania i
aktywnej postawy obywatelskiej
Treści
Pomysły, jak kształtować proces edukacyjny i
jak wspierać aktywną postawę obywatelską
Metody aktywacyjne
Te dwa typy kursów zakładają, Ŝe istnieje pewna otwartość i wraŜliwość na zagadnienia
związane z aktywną postawą obywatelską ludzi starszych oraz na ich potrzeby edukacyjne.
Niniejszy projekt sugeruje rozpoczęcie od kursów mających na celu uwraŜliwienie i promocję
kierowanych do seniorów, organizacji seniorów oraz decydentów zajmujących się polityką dot.
seniorów.
48
Strona
Kursy mające na celu uwraŜliwienie kierowane do obywateli-seniorów,
organizacji seniorów i decydentów zajmujących się polityką dot. seniorów
Seniorzy, organizacje seniorów, decydenci
zajmujący się polityką dot. seniorów w
sytuacji, gdy nie istnieje zaangaŜowanie w
reprezentację interesów
Cele nauczania
Uczestnicy stają się świadomi moŜliwości
płynących z przyjęcia przez seniorów aktywnej
postawy obywatelskiej.
Treści
Zmiany demograficzne i sytuacja seniorów
Doświadczenie seniorów jako źródło tworzenia
wspólnoty
Aktywna postawa seniorów: potencjał,
potrzeby, strategie
Metody inspirujące, ale raczej w formie
konferencji, demonstracja najlepszych praktyk
Organizacja
Ogólne spotkania informacyjne
Lokalne forum strategii konkretyzacji z
zainteresowanymi organizacjami i osobami
3.5 Narzędzia
W sytuacjach związanych z treningiem naleŜy uŜyć następujących narzędzi:
• Kwestionariusz screeningowy w celu znalezienia optymalnej pozycji i zdiagnozowania
potrzeb seniorów zainteresowanych podjęciem aktywności obywatelskiej,
• Materiały z pytaniami pomagającymi rozwiązać problemy związanymi z networking
(nawiązywaniem kontaktów i tworzeniem sieci współpracy),
• Materiały z istotnymi pytaniami dotyczącymi negocjacji,
• Lista kontrolna pomocna przy planowaniu działań w Ŝyciu publicznym.
Kwestionariusz screeningowy dla zainteresowanych wolontariuszy
Dziękujemy za zainteresowanie podjęciem wolontariatu i obywatelskim zaangaŜowaniem się!
Dzięki Twojemu wkładowi interesy Twojego środowiska mogą być lepiej reprezentowane.
W celu znalezienia dla Ciebie najbardziej odpowiedniego zadania oraz określenia Twoich
oczekiwań wobec treningu przygotowaliśmy poniŜszy kwestionariusz.
49
Strona
50
Strona
51
Strona
52
Strona
53
Strona
Materiały ćwiczeniowe
Problemy towarzyszące tworzeniu sieci i nawiązywaniu kontaktów
Nazwisko: ……………………………………………………………………
Nie mam wystarczającego doświadczenia w rozmowach telefonicznych
Nie lubię marketingu telefonicznego
Nie lubię mówić o moich sprawach
Nie chcę być postrzegany jako petent
Chcę pozostać anonimowy
Nie znam wystarczająco wielu wpływowych ludzi
Nie potrafię przekazywać jasnych informacji
Cele tego wywiadu nie są dla mnie jasne
Lubię podejście osobiste, nie oparte na konkretnych technikach (‘miękkie’)
DuŜe koszty telefonów i podróŜy
Nie mam czasu
Przeprowadziłem/am się i nie znam tu nikogo
Czy mogę sprostać zadaniu jedynie telefonując?
Moi przyjaciele nie zajmują wiodących pozycji
Moje specyficzne problemy
Środki pozwalające je rozwiązać
54
Strona
Kwestie istotne dla negocjacji
1. Czym jest negocjacja typu win-win?
Najpierw naleŜy stwierdzić, jakie są istniejące potrzeby, a potem znaleźć sposoby ich
zaspokojenia. Wymaga to otwartej, racjonalnej i szczerej dyskusji, a takŜe elastyczności.
Wymaga to takŜe umiejętności unikania potencjalnie błędnych załoŜeń to tym, czego
chce, lub o czym myśli druga strona.
Sytuacja typu win-win ma miejsce, gdy zawartemu kompromisowi towarzyszy poczucie
obydwu stron, Ŝe większość ich postulatów i potrzeb została spełniona.
2. Które z naszych potrzeb mają dla nas znaczenie decydujące, a co ma charakter
drugorzędny?
3. O czym naleŜy pamiętać tworząc strategię negocjacyjną?
−
−
−
−
−
Nastawienie: utrzymanie pozytywnego nastawienia i wizualizacja pozytywnych
rezultatów, które starasz się osiągnąć. Będzie to miało bardzo dobry wpływ na
moŜliwość osiągnięcia sukcesu.
Scenariusz typu win-win: obie strony muszą czuć, Ŝe osiągnęły ustępstwa.
Szukanie kompromisów
Zaprezentuj wszystkie swoje postulaty od razu: w przeciwnym razie stworzysz
podejrzenie, Ŝe zawsze będzie kolejny punkt do otwarcia, a druga strona straci
chęć do dyskusji na temat kolejnych zagadnień. Uporządkuj swoje postulaty
według kategorii, np. finansowych.
Nie podejmuj spontanicznych decyzji podczas negocjacji. Granice elastyczności
w reagowaniu na kontrpropozycje musisz ustalić przed przystąpieniem do
negocjacji.
Stawiaj zdepersonalizowane Ŝądania „Czy gmina byłaby gotowa...?”
4. Jak przygotować się do prowadzenia rozmów negocjacyjnych?
− Zrób notatki na temat zagadnień kluczowych.
− Zacznij od punktów pozytywnych – z czym się zgadzasz.
− UŜywaj pytań, a nie Ŝądań. Np.: „Czy to podlega negocjacjom?”
− Nie naciskaj zbyt mocno.
Lista kontrolna pomocna przy planowaniu działań w Ŝyciu publicznym
Planowanie infrastrukturalne
•
Wyznacz jednego pracownika lub wolontariusza do pracy nad zagadnieniami w zakresie
polityki j i nawiązywania relacji z rządzącymi.
55
Strona
•
•
•
Ustal, które pomieszczenie biura, komputer, drukarka, ksero, telefon i adres email mogą
być uŜywane w celach lobbingu i innych związanych z działaniem na rzecz polityki.
Przeznacz i przygotuj część strony internetowej do opisu kluczowych zagadnień
z zakresu polityki.
Zrób listę potencjalnych sojuszników wraz z wyborcami, klientami, dawcami, członkami
grup i społeczności lokalnej, którzy wspierają Twoją organizację i mogą wspomóc
wolontariatem Twoje działania w zakresie polityki i lobbingu.
Planowanie zagadnień
•
•
•
•
•
Zidentyfikuj aktualne i przyszłe potrzeby rządu spełniającego swoją misję.
Sprawdź ustawy, regulacje i politykę społeczną, które mają wpływ na działanie
Twojej organizacji.
Zidentyfikuj rządzących, którzy kształtują ustawy i regulacje mające wpływ na
działanie Twojej organizacji.
Skontaktuj się ze stowarzyszeniami działającymi na polu Twoich usług, aby nawiązać
znajomość z kimś, kto pracuje na obszarze polityki mającej znaczenie dla Twojej
organizacji.
Sprawdź, jakie aktualnie obowiązujące ustawy i regulacje mogą zostać zmienione, co
wspomoŜe Twoją misję i usługi. Napisz klika zdań o tym, jak wyglądałoby Ŝycie
Twojej organizacji/wspólnoty, jeśli polityka zmieniłaby się na Twoją korzyść.
Planowanie pozyskiwania funduszy
•
•
•
Ile pieniędzy potrzebujemy?
Jaki mamy plan finansowania/ pozyskania wsparcia finansowego?
Czy jeśli nie uzyskamy bezpośredniej pomocy finansowej, znamy inne sposoby
zyskania pomocy rzeczowej?
Planowanie wolontariatu i działania organizacji
•
•
•
•
W oparciu o Twoje potrzeby przygotuj zaangaŜowanie zarządu organizacji oraz
kluczowych wolontariuszy zajmujących się aspektami polityki istotnymi dla usług
przez Ciebie świadczonych.
Przejrzyj swój plan strategiczny i stwierdź, jak zmiany w polityce mogą zmienić Twoje
cele i kierunek, w jakim podąŜa organizacja.
Przyjrzyj się swej misji i wartościom. Opracuj racjonalne uzasadnienie dla pracy na
arenie politycznej, które łączy się z wyznawanymi wartościami i celami Twojej
organizacji.
Stwórz mały komitet pracowników, członków zarządu, klientów, rezydentów i innych
wolontariuszy, który przedyskutuje i zaplanuje kolejne kroki na arenie politycznej.
56
Strona
Planowanie działania
•
•
•
Weź udział w spotkaniu koalicyjnym lub powołaj spotkanie organizacji zajmujących
się podobnymi zagadnieniami, aby przedyskutować problem i zaplanować
moŜliwości wspólnej pracy nad kształtowaniem polityki.
Stwórz plan krótkich spotkań z legislatorami na poziomie gminy, powiatu,
województwa i kraju, uprawnionymi do dyskusji nad zmianami polityki, których
oczekujesz Ty i Twoja koalicja. Weź ze sobą członka zarządu organizacji i osobę,
która skorzysta z usług przez Ciebie świadczonych.
Doprowadzaj do końca kroki podjęte na spotkaniach z legislatorami lub innymi
przedstawicielami rządzących. Naciskaj w kwestii uzgodnienia terminów spotkań
i zachowania ich planu.
57
Strona
4. Realizacja w róŜnych krajach, curricula narodowe
4.1. BUŁGARIA
4.1.1 Tło
Jeśli chodzi o umiejętności seniorów niezbędne do aktywnej i skutecznej partycypacji
w procesach politycznych, to dysponują oni podstawowymi umiejętnościami organizacyjnymi,
które nabyli jako uczestnicy innego typu obowiązkowych działań społecznych w miejscu pracy
w czasach demokracji ludowej. Bez wątpienia seniorzy są przyzwyczajeni do udziału
w wydarzeniach kulturalnych róŜnego typu. Większość osób aktualnie aktywnie angaŜujących
się posiada doświadczenie organizacyjne i/lub wykształcenie wyŜsze.
Jednak jedynie nieliczni seniorzy aktywnie uczestniczą w procesach politycznych, a ich
partycypacja mogłaby być duŜo efektywniejsza, co przełoŜyłoby się na skuteczność
reprezentowania interesów ich środowisk. Aby zilustrować brak skuteczności warto wspomnieć
dwa aspekty: zakończone fiaskiem protesty i negocjacje w latach 2006-2007 mające na celu
polepszenie jakości Ŝycia ludzi w starszym wieku; fakt, iŜ róŜne organizacje reprezentujące
seniorów rzadko pojawiają się w mediach i trudno do nich dotrzeć ze względu na brak informacji
na temat moŜliwości kontaktu z nimi.
MoŜna wspomnieć równieŜ róŜnorakie trudności wyłaniające się przed chcącymi aktywnie
uczestniczyć w Ŝyciu politycznym: nierówność ekonomiczna osób starszych, co moŜe prowadzić
do społecznego wykluczenia i izolacji, stosunkowo nowe aspekty społeczeństwa obywatelskiego
(wartości, metody aktywności obywatelskiej, nowa retoryka), niedostateczna obecność
zagadnień dotyczących seniorów w strategicznych dokumentach, dyskryminacja ze względu na
wiek oraz brak kluczowych kompetencji – szczególnie w zakresie obsługi komputera
i znajomości języków obcych.
Niektóre z tych trudności nie mogą zostać rozwiązane jedynie przez trening i wsparcie, jako Ŝe
powodują je inne czynniki, takie jak warunki społecznoekonomiczne. Aby polepszyć jakość
reprezentacji seniorów waŜne jest, aby zwiększyć świadomość na temat ich potrzeb i warunków
nie tylko wśród samych seniorów, ale w całej opinii publicznej. Reprezentanci seniorów
potrzebują wsparcia, aby zarządzać działaniami wynikającymi z rosnącej świadomości oraz
treningu umiejętności metodologicznych i społecznych. Działania wynikające z rosnącej
świadomości powinny obejmować zagadnienia wolontariatu, gerontologii, polityki,
zaangaŜowania obywatelskiego i aktywnej postawy obywatelskiej. Umiejętności, nad którymi
trzeba pracować w ramach kursów to komunikacja, negocjacje, rozwiązywanie konfliktów, praca
zespołowa i inne.
Podczas wyznaczania celów szkoleń (przyszłych) reprezentantów seniorów naleŜy wziąć pod
uwagę następujące zagadnienia:
•
•
Trening skoncentrowany na uczestniku
Stworzenie środowiska, w którym wcześniejsze doświadczenia osobiste
i zawodowe są respektowane jako punkt wyjścia dla procesu treningowego
58
Strona
•
•
•
•
•
•
•
•
Stworzenie środowiska, w którym kaŜdy moŜe uczyć się od kaŜdego
Stworzenie świadomości procesu uczenia się
Stworzenie środowiska, w którym stymulowane są samookreślenie i samoocena
Stworzenie świadomości przynaleŜności do społeczeństwa, wytworzenie
pewności siebie dzięki zaznajomieniu z trendami społecznymi i ekonomicznymi,
polityką państwową w kontekście Unii Europejskiej i procesów globalizacji, wraz
z takimi tendencjami demograficznymi jak starzenie się społeczeństw i migracja,
państwowymi regulacjami dot. rynku, dawnym i przyszłym systemem
ubezpieczeń
Zaznajomienie z wolontariatem i jakością Ŝycia seniorów w innych krajach
Trening skoncentrowany na potrzebach konkretnej grupy
Trening skoncentrowany na potrzebach konkretnego uczestnika
Rozwój pewności siebie
Ogólnie rzecz biorąc bardzo niewielu Bułgarów kształci się po ukończeniu szkoły,
w szczególności nie jest to popularne wśród ludzi starszych, i podobnie rzecz ma się
z zaangaŜowaniem obywatelskim. Trening seniorów mógłby pozytywnie wpłynąć na ich
zaangaŜowanie obywatelskie. RównieŜ odwrotnie, ludzie zainteresowani aktywnością
obywatelską mogliby zechcieć wziąć udział w programie szkoleniowym. NaleŜy więc
zminimalizować czynniki ograniczające osobom nieprzyzwyczajonym do aktywności
obywatelskiej i programów treningowych dostęp do szkolenia.
Programy edukacyjne dla seniorów nie cieszą się w Bułgarii popularnością. Tak waŜne
uatrakcyjnienie programu mogłoby nastąpić w wyniku działań zwiększających świadomość
obywatelską. Mogłyby one stać się szansą na lepsze Ŝycie dla ludzi starszych.
4.1.2. Projekty edukacyjne
Zidentyfikowaliśmy dwie róŜne grupy docelowe
•
•
Obywatele-seniorzy, którzy są lub chcą być aktywni, reprezentując interesy wraz
z organizacjami seniorów,
Osoby zajmujące się edukacją dorosłych.
Dla tych dwóch grup przygotowujemy odrębne kursy:
Specyficzna grupa docelowa: obywatele-seniorzy, którzy są lub chcą być aktywni,
reprezentując interesy, oraz organizacje seniorów
Cele nauczania
Seniorzy i organizacje seniorów są w stanie wnieść swe doświadczenia, wzbogacając tym
samym aktywną postawę obywatelską podczas reprezentowania interesów swoich środowisk.
Treści
• Zagadnienia polityczne: skoncentrowane na planach strategicznych istotne dokumenty
narodowe i międzynarodowe,
• Zagadnienia aktywnej postawy i zaangaŜowania obywatelskiego,
59
Strona
•
•
Umiejętności metodologiczne: rozwiązywanie konfliktów, przywództwo w grupie, public
relations, prezentacje, umiejętności medialne, komunikacja,
Umiejętności społeczne: empatia, altruizm, cierpliwość, zaufanie, umiejętność
zachowania własnej opinii w obliczu grupy oraz gotowość do podjęcia odpowiedzialności,
kreatywność, umiejętność przekonywania.
Specyficzna grupa docelowa: Osoby zajmujące się edukacją dorosłych
Cele nauczania
Osoby zajmujące się kształceniem dorosłych powinny zyskać pomysły, w jaki sposób
kształtować proces edukacyjny i jak wspierać aktywną postawę obywatelską.
Treści
• Sytuacja seniora w trakcie procesu uczenia się oraz jej konsekwencje dla planowania
kursu.
• Czynniki hamujące i ułatwiające zaangaŜowanie seniora-wolontariusza działającego
w Ŝyciu publicznym w interesie własnego środowiska.
4.1.3 Zebrane doświadczenia
W kwietniu 2008 wraz z prof. Vladimirem Topencharovem, reprezentującym Bułgarską Partię
Socjalistyczną, przeprowadziliśmy kurs dotyczący rosnącej świadomości na temat reprezentacji
interesów. Jego celem była prezentacja polityki narodowej i międzynarodowej (europejskiej)
wobec wyzwań płynących ze zmian demograficznych i nowego miejsca seniorów w
społeczeństwie. Szanse płynące z zajęcia aktywnej postawy obywatelskiej udało nam się
połączyć z wyzwaniami wynikającymi z trendów demograficznych. Dające przewidzieć się skutki
takich zmian pomogły nam zwiększyć świadomość szans związanych z zaangaŜowaniem
obywatelskim seniorów. Inicjatywę Komisji Europejskiej dokumentuje Zielona Księga „Wobec
zmian demograficznych: nowa solidarność między pokoleniami”; wsparła ona Bułgarską
Strategię Narodową, a tym samym pośrednio równieŜ aktywną postawę obywatelską seniorów.
4.2 NIEMCY
Specjalne programy szkoleniowe zostały opracowane dla dwóch grup docelowych uznawanych
za rokujące największe nadzieje na wyzwolenie aktywności obywatelskiej seniorów: dla osób juŜ
zaangaŜowanych lub gotowych do zaangaŜowania się w działalność rad seniorów oraz osób
zaangaŜowanych w działalność publicznych instytucji opieki lub innych organizacji
reprezentujących interes tego pokolenia.
WaŜnym zadaniem jest przygotowanie oferty szkoleń dla osób mających nadzorować lub
prowadzić prace z seniorami, takich jak decydenci polityki lokalnej, eksperci lokalnej
administracji, nauczyciele ustawicznego kształcenia, czy teŜ osoby działające w organizacjach
seniorów.
Przed procesem szkolenia kaŜdej z tych grup stawia się inne cele i zadania.
60
Strona
4.2.1 Szkolenia dla seniorów reprezentujących interes swojej społeczności
Podczas szkolenia tej grupy naleŜy dostosować program do posiadanego przez uczestników
doświadczenia w zakresie aktywnej działalności obywatelskiej i, ewentualnie, według tego
kryterium dokonać podziału na grupy. Inne są bowiem cele stawiane w szkoleniu nowicjuszy,
a inne podczas treningu oferowanego osobom dysponującym juŜ doświadczeniem w pracach
tego typu.
Koncepcje dydaktyczne i pedagogiczne zostały juŜ zawarte w europejskim programie
szkoleniowym (3.3); mają one zastosowanie równieŜ w przypadku opracowania programów
szkoleń tej grupy docelowej w Niemczech, dlatego moŜna je wykorzystać.
Wykazano, Ŝe szkolenia pomagają seniorom pracować bardziej kompetentnie na rzecz
reprezentowania interesu swojego środowiska.
Potrzeba do tego umiejętności i wiedzy z zakresu zagadnień społecznych, metodologicznych
i eksperckich z róŜnych dziedzin, wskazanych w rozdziale 3.2. Jak wykazała analiza
zapotrzebowania zgłaszanego przez uczestników szkoleń, właśnie tego oczekują seniorzy,
Przyjmuje się, Ŝe w Niemczech do pewnego stopnia rozwinięte jest know-how i wiedza
w zakresie politycznego procesu decyzyjnego czy gerontologii. Najbardziej brakuje umiejętności
metodologicznych, ale dostępne są niektóre umiejętności społeczne, takie jak odwaga,
przyjazne podejście, odporność na frustrację, cierpliwość, empatia, altruizm, zdolność do
kompromisów, (czasem zbyt wielka) cierpliwość oraz umiejętność zachowania własnej opinii.
Wydaje się, Ŝe seniorzy mają duŜe oczekiwania wobec edukacji. Uczestnicy zajęć szukają
moŜliwości osiągnięcia sukcesu, a zaangaŜowani obywatelsko wkładają duŜo energii
i entuzjazmu w swe działania, licząc na spełnienie oczekiwań. Jest waŜne, by umieć unikać
frustracji lub łagodzić jej skutki oraz tonować oczekiwania. Frustracji nie da się całkowicie
uniknąć, ale moŜna stworzyć przestrzeń pozwalającą na jej wyraŜenie i przepracowanie. MoŜe
to mieć miejsce podczas treningu lub w ramach lokalnego wsparcia zaangaŜowania. Otwarta
i szczera atmosfera w grupie moŜe być bardzo pomocna.
Szkoleni powinni aktywnie współtworzyć model procesu uczenia. Przekazywane informacje,
idee i impulsy muszą mieć znaczenie praktyczne. Uczestnicy potrzebują moŜliwości wyraŜenia
swych pytań, problemów i potrzeb. Dlatego teŜ zajęcia powinny wykorzystywać metody oparte
na integracji i prowadzić do integracji środowiskowej.
Dla tej grupy docelowej stworzono system kursów szkoleniowych złoŜony z jednego kursu
bazowego i trzech modułów tematycznych. W efekcie seniorzy powinni potrafić wykorzystać
własną wiedzę i kompetencje podczas realizacji misji polegającej na reprezentowaniu
środowiska swoich rówieśników.
61
Strona
Moduł podstawowy został stworzony dla chcących się zaangaŜować w reprezentację interesów
seniorów. Przekazuje podstawową wiedzę niezbędną podczas tego typu aktywności.
Moduł I koncentruje się na wzmocnieniu kompetencji komunikatywnych. Uczestnicy mają
nauczyć się reprezentowania interesów starszego pokolenia i działania z pasją opartego
o realistyczną ocenę sytuacji. Trening dotyczy podstawowych umiejętności komunikacji
i retoryki. Zostaną w niego włączeni róŜni aktorzy, istotni z punktu widzenia aktywnych seniorów
(przede wszystkim reprezentanci świata polityki i administracji). Zostanie pokazany udział osób
starszych w sprawowaniu władzy, ich bezsilność i zainteresowanie lokalną polityką. W fazie
otwartej dyskusji uczestnicy będą mieli szansę zaprezentować, przedyskutować i znaleźć punkty
wspólne swych pomysłów na skuteczną partycypację.
Moduł II został zaprojektowany jako warsztat kreatywny. Podczas intensywnej
i usystematyzowanej metodycznie dyskusji uczestnicy będą mieli moŜliwość stworzenia
i opracowania nowych pomysłów na swe zaangaŜowanie. UŜyte zostaną metody stosowane
równieŜ w kolejnych warsztatach lub podobne techniki. Nacisk zostanie połoŜony na
praktycznym zastosowaniu inicjatyw.
Moduł III posłuŜy jako forum aktualnych zagadnień politycznych mających negatywny wpływ na
reprezentację interesów. Kurs ten wyróŜnia się spośród innych podobnych mu ze względu na
swój punkt wyjścia: jest nim istniejące doświadczenie uczestników; jego wpływ jest
konsekwentnie łączony z potencjalnym wpływem aktywnej reprezentacji seniorów.
Przykładowy program pilotaŜowy: skuteczna reprezentacja seniorów 26.- 28.11.2008,
Fulda, Niemcy
Cele szkoleniowe: wskazanie, iŜ polityka wobec seniorów jest złoŜona i obejmuje szerokie
spektrum problemów z róŜnych dziedzin, oraz Ŝe wykracza ona poza klasycznie pojmowaną
politykę społeczną. Seniorzy powinni poznać struktury interesów i władzy mające wpływ na
prowadzoną w stosunku do nich politykę oraz sformułować zadania i znaleźć komunikacyjne
i argumentacyjne instrumenty skutecznej reprezentacji interesu swojego środowiska na scenie
politycznej.
Opis
Czy polityka jest brudną grą, cyrkową areną, na której moŜni i zarozumiali rozgrywają swoje
gierki, i lepiej trzymać się od niej z daleka? Tak faktycznie jest, ale oddziałuje ona przecieŜ na
Ŝycie kaŜdego z nas. Jest sceną, na której reprezentacje polityczne zajmują się potrzebami
62
Strona
seniorów. Realizacja własnych koncepcji jest zwykle trudna i kłopotliwa. Potrzebna jest
rozwinięta umiejętność perswazji!
Proponowane szkolenie objęło swym zakresem moc polityki wobec seniorów oraz wykorzystanie
jej w ramach skutecznej reprezentacji interesu tej społeczności . Uczestnicy mają nauczyć się
praktycznego korzystania z technik prowadzenia skutecznej debaty w ramach zaangaŜowania
politycznego. Treścią szkolenia będzie prowadzenie negocjacji, a takŜe uŜywanie
przekonujących argumentów i radzenie sobie z nieuczciwymi zachowaniami.
Program
•
•
•
•
Interesy, władza i bezsilność w wymiarze lokalnej polityki w kontekście
problematyki dotyczącej seniorów – konsekwencje w odniesieniu do reprezentacji
seniorów
“Powiedziane-wysłuchane-zrozumiane-wykorzystane”: podstawy przekonującej
komunikacji oraz retoryki w działalności politycznej, warstwy i rodzaje
argumentacji
Wzmacnianie umiejętności prowadzenia dialogu, asertywności, osiągania
kompromisu w ramach politycznego procesu decyzyjnego
Faza otwartej dyskusji: polityka rozumiana jako przewiercanie grubej i twardej
deski z pasją i wyczuciem
Doświadczenia uzyskane w programie pilotaŜowym
W opinii uczestników – seniorów aktywnych jako wolontariusze, w większości działających
w lokalnych radach doradczych seniorów – kursy były bardzo interesujące i poŜyteczne oraz
przydatne z uwagi na zorientowanie na praktykę. Seminaria były motywujące i stymulujące
aktywność, a informacja teoretyczna i praktyczna odpowiadała zapotrzebowaniu uczestników,
wynikającemu z profilu własnego zaangaŜowania.
W opinii trenerów program kursu charakteryzowała właściwa proporcja teorii i praktyki w ramach
dwóch modułów: „struktury i procesy” oraz „umiejętności negocjacyjne”. Bardzo dobre rezultaty
dały wykorzystane metody dydaktyczne: odgrywanie ról w połączeniu z nagraniem wideo oraz
tzw. technika pięciozdaniowych wypowiedzi.
4.2.2 Programy szkoleń dla osób zajmujących się edukacją dorosłych, organizacji
seniorów, decydentów politycznych
Program szkolenia wyposaŜa osoby stymulujące obywatelską aktywność seniorów i doradzające
seniorom w profesjonalną wiedzę podstawową. Zakres przekazywanej wiedzy moŜe być
zróŜnicowany. Na dalszy rozwój pozwalają oferowane programy edukacyjne. Lokalni decydenci
polityczni mogą umoŜliwić partycypację oraz wskazać lub udostępnić niezbędne zasoby.
Eksperci administracji lokalnej organizują administracyjne i merytoryczne wsparcie aktywnych
seniorów.
Z przeprowadzonych analiz zapotrzebowania na szkolenie wynika, Ŝe współpraca seniorów
z lokalnymi władzami nie jest pozbawiona konfliktów.
Badani seniorzy oraz eksperci w dziedzinie wolontariatu twierdzą, Ŝe politycy i pracownicy
administracji są często ludźmi o wąskich horyzontach. Przez to wolontariusze tracą duŜo energii,
63
Strona
poniewaŜ często nie dostają przyzwolenia na realizację swoich propozycji, ich kwalifikacje są
kwestionowane, a celowość współpracy jest podwaŜana. Dzieje się tak głównie dlatego, Ŝe
propozycje dobrych rozwiązań nie są chętnie akceptowane. Z tego powodu bardzo potrzebne są
jasne zasady i klarowne struktury precyzyjnie określające kompetencje i zaleŜności między
róŜnymi podmiotami. Bardzo istotnym warunkiem wolontariatu jest odpowiednio duŜa
przestrzeń, pozwalająca na powstawanie nowych idei i rozwiązań.
RównieŜ współpraca między ekspertami i wolontariuszami wymaga ulepszeń, by nie stanowiła
źródła frustracji. RównieŜ tu istnieje potrzeba podziału kompetencji i stworzenia precyzyjnych
zasad współpracy.
Uznanie dla aktywności obywatelskiej seniorów wzrasta z uwagi na czynniki demograficzne oraz
na inicjatywy polityczne na poziomie państwowym (analiza – komisja w rządzie federalnym),
regionalnym i lokalnym. DostrzeŜono znaczne korzyści społeczne związane z taką postawą.
JednakŜe konieczne jest opracowanie i wdroŜenie strategii pozwalającej na wbudowanie tego
rodzaju aktywności w system funkcjonowania społeczeństwa. Dalsza edukacja powinna pomóc
w wymianie doświadczeń i dyskusji modeli efektywnej partycypacji.
Globalny cel edukacyjny: osoby zajmujące się edukacją dorosłych, organizacje seniorów,
decydenci powinni opracować koncepcję kształtowania i rozwijania procesu szkolenia oraz
wspierania aktywności obywatelskiej.
Biorąc pod uwagę aspekty merytoryczne, za warte przedstawienia moŜna uznać następujące
propozycje:
−
−
−
−
−
−
Rozpoczęcie projektów i ułatwienie partycypacji – uwraŜliwienie na znaczenie aktywności
seniorów w istniejącym kontekście demograficznym;
Zwiększenie udziału obywatelskiego w społecznościach politycznych – uwarunkowania
socjo-polityczne, doświadczenia z uczestnikami;
Prezentacja i objaśnianie wybranych metod i instrumentów partycypacji obywatelskiej;
Alibi czy rzeczywista partycypacja?
Czynniki warunkujące skuteczność modeli partycypacji;
Sposoby organizacji współpracy między wolontariuszami i ekspertami.
Jak dotąd nie uzyskano doświadczenia w powyŜszych kwestiach.
4.3 WŁOCHY
4.3.1 Skłonność seniorów z Werony do aktywności obywatelskiej
Pomiędzy seniorami, do których kierujemy nasze zainteresowanie, a tymi, których szkolimy, by
stali się “grupą nacisku” na seniorów, istnieją róŜnice. W tej (pierwszej) grupie daje się zauwaŜyć
dwa typy seniorów:
- zmotywowanych do działania
64
Strona
Chcieliby oni się zaangaŜować, ale postrzegają swój emerytalny stan spoczynku, jako
pozbawiający moŜliwości aktywnego udziału w Syci społecznym. Chcieliby znaleźć dla siebie
nową rolę, ale nie potrafią tego zrobić. Stanowią mniejszość, ale mają potencjał pozwalający do
nich kierować ofertę utworzenia politycznej „grupy nacisku”. Ponadto trzeba pamiętać, Ŝe mają
oni bardzo duŜo wolnego czasu. Często dysponują rozlicznymi poŜytecznymi umiejętnościami,
a takŜe szukają dla siebie nowej roli, czy to poprzez rozwijanie zainteresowań czy hobby.
- ostroŜnych i zdystansowanych
Są oni aktywni w obszarze kultury lub kultury fizycznej, wykorzystując dostępną ofertę, ale nie
angaŜują się na wyŜszym poziomie aktywności obywatelskiej z obawy,
iŜ nie mają
wystarczających zdolności lub moŜliwości. Mogą naleŜeć do grupy niezbyt rozwiniętej
intelektualnie, kulturalnie, a takŜe o niskim statusie ekonomicznym (gospodynie domowe,
robotnicy, rolnicy). Mają jednak ogromną chęć poprawy swego stanu, nawet jeśli utrudnia to
wspomniana obawa wynikająca z pewnych kompleksów. Dobrze skonstruowane programy
szkoleniowe mogłyby dać pozytywne rezultaty i obudzić chęć wzięcia aktywnego udziału
w „grupie nacisku” w społeczeństwie.
4.3.2 Zainteresowanie seniorami na poziomie politycznym
Znamiennym jest, Ŝe politycy zwracają uwagę zarówno na seniorów, jak teŜ na młode pokolenie.
Obie grupy są uznawane za wyborców nieskrępowanych politycznymi schematami czy planami.
Obserwują krytycznie scenę polityczną i w systemie dwupartyjnym, w którym nawet niewielkie
przesunięcie sympatii wyborców moŜe przewaŜyć szalę zwycięstwa na rzecz którejś z koalicji,
naleŜą do najczęściej chcących zmienić poparcie w głosowaniu wyborczym. Z drugiej strony
wiadomo, Ŝe w pewnych okolicznościach grupy seniorów czy młodych wyborców poprzez małe
kampanie protestu mogą osiągnąć duŜo więcej niŜ silne polityczne grupy lobbujące.
Zainteresowanie jest o wiele większe, gdy dotyczy własnego okręgu wyborczego i spraw
mniejszego kalibru. Rady lokalne muszą liczyć się ze środowiskiem i organizacjami grupującymi
seniorów i zauwaŜać ich problemy.
4.3.3 Rady lokalne jako ogniwo łączące administrację publiczną i obywateli
Rada miasta Werona podzieliła obszar miasta na osiem lokalnych rad, reprezentujących
„wspólnoty zintegrowane terytorialnie, urbanistycznie, socjoekonomicznie, historycznie
i kulturalnie”. Statut Rady stwierdza, Ŝe tak utworzona „dzielnica stanowi główną jednostkę
z punktu widzenia funkcji administracyjnych, programowania i rozwoju usług oraz lokalizacji
urzędów”.
Rady lokalne są jednym z najwaŜniejszych i najbardziej efektywnych instrumentów
egzekwowania decentralizacji administracji i są „fundamentem demokratycznej struktury
wspólnoty gminnej”. Ich zadaniem jest zmniejszenie przepaści między obywatelem
a administracją publiczną oraz bycie jak najbliŜej obywatela i jego potrzeb, które mogą być
zaspokajane łatwiej niŜ w scentralizowanych organizacjach.
RóŜne komisje rad lokalnych, których jest około 10, zajmują się m. in. Polityką dotyczącą
seniorów oraz młodego pokolenia. Opracowują one strategie dotyczące ochrony zdrowia, sieci
65
Strona
dróg, bezpieczeństwa, kultury. Robią to dobrze, bo dzięki zamieszkiwaniu przez ich członków
w poszczególnych częściach miasta oraz dysponowaniem większą ilością wolnego czasu, mają
dobre rozeznanie w problematyce. Nie jest przypadkiem, Ŝe koszty projektów kulturalnych
i innych adresowanych do seniorów stanowią około połowy wydatków budŜetowych lokalnych
rad.
4.3.4 Działalność kulturalna rad lokalnych
Administracja Rady Miasta od początku zdawała sobie sprawę z tego, jak waŜną rolę
w obszarach usług i projektów kulturalnych mają do odegrania zdecentralizowane rady lokalne.
Wiadomo, Ŝe działalność kulturalna, w obszarach związanych z wiedzą, komunikacją, rekreacją,
budowaniem samoświadomości, wypoczynkiem czy róŜnymi formy socjalizacji, powinna
wychodzić naprzeciw potrzebom obywateli, by moŜliwie całkowicie wypełniać ich wolny czas.
Działalność kulturalna rad lokalnych przybiera następujące formy:
1.
2.
3.
4.
Projekty samych rad;
Działalność prowadzona we współpracy ze stowarzyszeniami (np. AUSER);
Działania społeczne;
Projekty sportowe.
4.3.5
Solidarność i wzmocnienie środowiska seniorów, AUSER-ONLUS: przykład
zdobywania środków dla seniorów
Auser-ONLUS jest stowarzyszeniem społecznych promotorów i wolontariuszy stawiających
sobie za cel zwiększenie roli seniorów w społeczeństwie. Zaczęło działać w 1989 roku,
wypromowane przez Cgil oraz związek zawodowy emerytów Spi-Cgil. Koncentruje się na
przeciwdziałaniu wszelkim formom wykluczenia społecznego oraz poprawie jakości Ŝycia,
a takŜe na upowszechnianiu kultury i solidarności tak, by uznano, Ŝe kaŜde pokolenie ma swoją
wartość, a kaŜdy człowiek swój „projekt śyciowy”, którego realizacja przynosi korzyści jemu
samemu i jego otoczeniu. Auser zajmuje się rozdzielaniem i pozyskiwaniem pomocy,
zwiększaniem umiejętności, stwarzaniem moŜliwości spotykania się, wspieraniem tworzenia
i rozrastania społeczności lokalnej. We Włoszech w 1200 centrach Auser jest 250 tys. osób
zarejestrowanych i 60 tys. wolontariuszy.
AUSER oznacza samodzielne zarządzanie i solidarność, a swą działalność stowarzyszenie
rozpoczęło w 1989 roku w Weronie. Funkcjonuje w dziedzinie kultury, organizuje wydarzenia
społeczne i w obszarze aktywnego wypoczynku dla seniorów, niepełnosprawnych i społecznie
wykluczonych, a takŜe prowadzi usługi na rzecz społeczeństwa.
W 2006 roku w AUSER w Weronie pracowało 3 tys. wolontariuszy, skupionych w 13 klubach.
Regularnie w tygodniu pracowało ponad 300 wolontariuszy. Tyle samo wolontariuszy pomagało
co miesiąc. „AUSER Razem” (promocja społeczna) ma 1250 członków, 14 wydziałów
„latającego” uniwersytetu, 4 kluby i dział turystyczny, który, zatrudniając ponad 300 nauczycieli,
organizuje 50 podróŜy, pobytów i wycieczek z przewodnikiem dla członków.
66
Strona
4.3.6
Umiejętność obsługi komputera i zdolności przywódcze – dwie waŜne
kompetencje warunkujące skuteczność aktywnej postawy obywatelskiej
Pomimo, Ŝe spektrum działalności AUSER pokrywa ogromny obszar z dziedziny kultury, dwa
inne obszary zostały zidentyfikowane podczas analizy potrzeb szkoleniowych jako niezwykle
waŜne dla osiągania zakładanych efektów aktywności obywatelskiej: umiejętność obsługi
komputera oraz rozwój zdolności przywódczych. Korzystanie z komputerów i Internetu jest coraz
waŜniejsze takŜe w działalności obywatelskiej. Mimo wzrastającej liczby seniorów posiadających
umiejętności w zakresie obsługi komputera, nadal wielu z nich nie dysponuje w tym obszarze
elementarną wiedzą i sprawnością. Dla zminimalizowania zagroŜenia wykluczeniem osób
starszych ze społeczeństwa informacyjnego w ramach tego projektu przeszkoli się w zakresie
obsługi komputera grupy seniorów aktywnie reprezentujących interes swoich rówieśników.
Te działania są wkładem w walkę z wykluczeniem grupy społecznej seniorów ze społeczeństwa
opartego na wiedzy. Trzeba bowiem wziąć pod uwagę, Ŝe duŜej części adresatów tych działań
brakuje umiejętności pozwalających na uczestniczenie w komunikacji w trybie on-line.
Komputer moŜe być uŜytecznym instrumentem socjalizacji, pozwalającym poprzez kontakt ze
światem zewnętrznym na unikanie poczucia izolacji. We Włoszech wielu seniorów naleŜy do
grupy całkowicie początkujących w tym obszarze. Muszą oni najpierw zrozumieć, Ŝe komputer
nie jest czymś tak tajemnym, Ŝe tylko młodzi i bardzo młodzi ludzie mogą się nim posługiwać i w
jakimś stopniu zrozumieć go oraz Ŝe nie jest prawdą, iŜ pewne umiejętności moŜna nabyć tylko
na określonym etapie rozwoju człowieka, we „właściwym do tego czasie”, a na innym etapie jest
to juŜ niemoŜliwe.
Seniorzy dąŜący do stworzenia „grupy nacisku” chcą poprawić własne umiejętności
komunikowania się, by dobrze reprezentować interes grupy rówieśników w społeczeństwie
zmierzającym do wykluczenia ludzi starszych. Potrzebni są liderzy o odpowiednich
predyspozycjach: przekonujący rzecznicy, wywaŜeni i skuteczni mediatorzy w sprawach
wartości, potrzeb, kulturalnego wizerunku grup, do których naleŜą. Bycie liderem nie jest jednak
łatwe. Grupa jest naprawdę silna i skuteczna, gdy jej członkowie czują się wolni i nieskrępowani
oraz nie do niczego przymuszani. Jeśli lider scentralizuje władzę i skupi ją w swoim ręku, jego
grupa rówieśników straci autonomię i poczucie odpowiedzialności za wspólne dobro.
I przeciwnie: jeśli lider umie zorganizować współpracę i nie dominuje, atmosfera w grupie
pozwala na jej skuteczne działania. Przywództwo musi być rozumiane jako słuŜba społeczności.
4.3.7
Metodologie dydaktyczne
Program szkolenia musi być dopasowany do adresata, czyli trzeba w nim uwzględnić jego wiek
oraz małą znajomość technik komputerowych. Dlatego waŜne jest, by ograniczyć się do
niewielu, ale jasno i kompletnie przedstawionych zagadnień. Dobrze, gdy nauczycielem jest
senior, dobrze rozumiejący problemy swoich rówieśników. Seniorzy muszą być przeprowadzeni
przez szkolenie krok po kroku. Szkoleni mogą odczuwać zakłopotanie i bać się zadawania
prostych pytań, jako Ŝe, w przeciwieństwie do młodszych pokoleń, podczas swojego Ŝycia
z wieloma sprawami się nie stykali (np. z komputerami i specyficznym językiem informatycznym)
oraz z powodu trudności w percepcji nowych elementów. NaleŜy sprawdzać, czy seniorzy
rozumieją zagadnienia oraz czy intensywnie ćwiczą w praktyce materiał będący przedmiotem
szkolenia.
67
Strona
Podczas przedstawiania takich tematów, jak wpływ pewności siebie na osiągnięcie sukcesu
(panowanie nad emocjami pozwalające sobą kierować), motywowanie i osiąganie celów,
nauczyciel będący seniorem ma automatycznie na uwadze problemy swoich rówieśników
i spowoduje, Ŝe zrozumieją oni, iŜ pracując nad swoimi umiejętnościami zmierzają do
osiągnięcia nadrzędnego celu, jakim jest poprawa skuteczności aktywnej partycypacji
w społeczeństwie.
4.3.8
Edukacja jako klucz do stymulowania
doświadczenia ze szkoleń pilotaŜowych
aktywnego
zaangaŜowania
–
W końcowej fazie szkoleń zaobserwowaliśmy, poza pozytywną oceną ich tematyki ze strony
uczestników, wyraŜane przez nich pragnienie wykreowania dla siebie nowej roli poprzez
przemianę z pasywnych konsumentów w aktywnych obywateli. Zaczęli interesować się tym, co
dzieje się wokół nich, w ich otoczeniu, poza gronem ich najbliŜszej rodziny. Zainteresowali się
na przykład, jak zaadaptować stary budynek dla potrzeb kultury. Zaczęli głośno domagać się
przekazania tego domu na cele związane z realizacją zadań publicznych, przez co przyciągnęli
zainteresowanie mediów.
Ponadto seniorzy wzięli aktywny udział w debacie w siedzibie Dzielnicy Miasta nad budową
w okolicy nowej autostrady i związanym z tym zagroŜeniem wzrostem zanieczyszczenia
środowiska. W ten sposób szkolenie z zakresu obsługi komputera doprowadziło do uaktywnienia
seniorów i wyjścia poza dotychczasowe horyzonty myślenia i działania, ograniczone do
własnych gospodarstw domowych i Ŝycia codziennego. Pozyskanie umiejętności, dla nich mniej
lub bardziej całkowicie nowych, wypełniło ich dumą i radością i dało szansę na poznawanie
nowych światów. Ten proces uczenia się otworzył ich takŜe na sprawy społeczne. Zyskanie
nowych moŜliwości stało się, bowiem krokiem powodującym zwiększenie pewności w zakresie
dostępu do środków pozwalających na udział w Ŝyciu publicznym, co stymulowało seniorów do
aktywności jako grupy lobbującej w interesie obywateli. Stali się oni osobami zaangaŜowanymi
w Ŝycie i rozwiązywanie problemów lokalnej społeczności. Zmienili takŜe podejście:
z ograniczonego do swojej, rozpatrywanej jako izolowanej, sytuacji, na ukierunkowanie na dobro
i dobrobyt wspólnoty. WaŜnym jest fakt, Ŝe problemy Ŝycia publicznego, którymi zajmują się
seniorzy, wpływają takŜe na ich Ŝycie. To sprawia, Ŝe ich zaangaŜowanie ma związek
z interesem osobistym.
4.4 POLSKA
4.4.1 Zapotrzebowanie na szkolenia i wsparcie
Jednym z najwaŜniejszych warunków udanego przeprowadzenia rozpoczętej w 1989 roku
transformacji systemowej w Polsce jest utworzenie społeczeństwa obywatelskiego. Wymaga to
zmiany mentalności obywateli, czego elementem jest takŜe integracja grup społecznych.
Seniorzy są jedną z najbardziej rozproszonych grup. Jej integracja dla wyłonienia reprezentacji
na poziomie krajowym i lokalnym moŜe być dokonana tylko przy zastosowaniu specjalnych
zapewniających skuteczność instrumentów. W szczególności dlatego, Ŝe ta grupa społeczna
jest naraŜona na wiele zagroŜeń wynikających ze zmiany systemu z niewydajnego opartego
o centralnie sterowaną gospodarką na określany mianem „gospodarki konkurencyjnej”.
68
Strona
Nowe rozwiązania systemowe nie są zrozumiałe dla zwykłych obywateli. Dlatego jest niezbędne
skoncentrowanie się na przekazaniu i rozwijaniu wśród seniorów wiedzy na temat tych
rozwiązań i obowiązujących zasad po to, by mogli dobrze zdefiniować swoje oczekiwania oraz
kierować je do właściwych organów administracji publicznej. Skuteczność aktywności publicznej
warunkowana jest stosowaniem profesjonalnych instrumentów. KaŜda reprezentacja grupy
społecznej powinna być w te instrumenty wyposaŜona. Dotyczy to dwóch rodzajów
instrumentów: (1) zapewniających uzyskiwanie wsparcia opinii publicznej i reprezentowanego
środowiska, oraz (2) pozwalających na sprawną i skuteczna prace w grupie.
Jest wiele barier dla publicznej aktywności seniorów. Seniorzy muszą być przekonani, Ŝe jest
celowe poświęcenie własnego czasu i energii na reprezentowanie interesu swojej grupy.
WaŜnym jest jednoznaczne przekonanie ich, Ŝe poniewaŜ ich osobista sytuacja jest w praktyce
uwarunkowana dobrobytem w skali publicznej, trudno jest wpływać na swoją sytuację bez
uzyskania wpływu na procesy decyzyjne zachodzące na poziomie Ŝycia publicznego. Ponadto,
z uwagi na fakt, iŜ partie polityczne chcą zagospodarować przestrzeń związaną z reprezentacją
w Ŝyciu publicznym niemal wszystkich grup społecznych, myśląc jednak w kategoriach polityki
sprowadzonej do wytworzenia mechanizmów dających poparcie w wyborach, a nie
w kategoriach czysto społecznych, których celem jest pomoc tym grupom, potrzebne jest
stworzenie specjalnych platform dla tworzenia rzeczywistych reprezentacji takich grup
społecznych.
Seniorzy są postrzegani głównie jako odbiorcy pomocy społecznej. Ten stereotyp naleŜy
zmienić. Jednak z uwagi na to, Ŝe ta grupa ma raczej niski status społeczny (średnie dochody są
relatywnie niskie), potrzebne jest wsparcie finansowe dla wysiłków zmierzających do
stymulowania aktywności seniorów i tworzenia reprezentacji. Chodzi o uruchomienie
zewnętrznych źródeł finansowania dla róŜnych przedsięwzięć.
NajwaŜniejsze potrzeby dotyczące grupy społecznej seniorów moŜna określić w następujący
sposób:
•
•
•
stworzenie instrumentów pozwalających na integrację tego środowiska, a wśród nich
centrów, będących miejscami spotkań, dyskusji, organizacji interesujących wydarzeń,
rozwoju zainteresowań i ujścia dla kreatywności;
udostępnienie moŜliwie wszechstronnej oferty zajęć (kultura, edukacja, rekreacja);
wsparcie publicznej aktywności poprzez edukacje, szkolenia, róŜnorodną pomoc
praktyczną.
W Polsce nie ma jeszcze ani opracowanej metodologii edukacji seniorów do reprezentowania
ich interesu w Ŝyciu publicznym ani nauczycieli specjalizujących się w tej dziedzinie i mających
doświadczenie na tym polu. Z tego powodu, a takŜe ze względu na brak mechanizmów
stymulowania seniorów do udziału w Ŝyciu publicznym, wysiłki zmierzające do tego celu mają
w naszym kraju charakter działań pionierskich.
69
Strona
4.4.2 ZałoŜenia wyjściowe dla programu
Ogólnym celem jest aktywowanie mechanizmu prowadzącego do przygotowania seniorów do
udziału w Ŝyciu publicznym (społecznym, kulturalnym, politycznym) poprzez reprezentowanie ich
interesów.
Prowadzący szkolenia, będący wykwalifikowanymi specjalistami, gotowymi do podzielenia się
z seniorami swoją wiedza i swoimi umiejętnościami, odgrywają kluczowa rolę w działaniu
takiego mechanizmu.
4.4.3 Konkretne programy edukacyjne
Cele szkoleń są następujące: przekazać przyszłym szkolącym/trenerom wiedzę i umiejętności
potrzebne do prowadzenia szkoleń seniorów do reprezentowania interesu tej grupy społecznej
na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym oraz przekonać do metod skutecznego
przekazania seniorom swojej wiedzy i umiejętności. Program szkoleń zawiera trzy następujące
moduły: (1) polityczny – system polityczny; (2) społeczny; (3) metodologiczny.
Moduł polityczny: Wiedza o otoczeniu społecznym i politycznym
• Administracja publiczna: zasada funkcjonowania, struktura, podział kompetencji i procesy
decyzyjne;
• Polityczny wymiar problemów społeczności seniorów (w tym: główne zagadnienia
dotyczące strategii oraz prawa państwowego i lokalnego w odniesieniu do seniorów).
Moduł społeczny:
• Metody analizowania i określania potrzeb grup społecznych – głównie seniorów;
• Inicjatywy społeczne - rola, funkcjonowanie, kontakty z administracją publiczną;
• Bariery dla aktywności społecznej – przyczyny, skutki, metody usuwania/łagodzenia.
Moduł metodologiczny:
• Reprezentowanie interesu grupy seniorów – kto, gdzie, co, jak: ogólne zasady
i konkretne przykłady;
• Integracja środowiskowa: zasady i praktyka;
• Pozyskiwanie wsparcia dla działań - komunikacja społeczna, marketing, public relations;
• Praca zespołowa – budowania zespołu, psychologiczne aspekty pracy w grupie,
zarządzanie i współpraca;
• Zarządzanie konfliktem;
• Budowa sieci oraz zasady negocjacji i lobbowania na rzecz interesu grupy społecznej;
• Elementy wiedzy finansowej.
Adresatami szkoleń byli zaangaŜowani seniorzy, uznani za kandydatów na trenerów oraz za
potencjalnych wolontariuszy. Harmonogram zakładał zastosowanie mieszanego podejścia: dwa
bezpośrednie spotkania na szkoleniach były uzupełnione o wykonywanie prac domowych oraz
konsultacje internetowe w okresie między szkoleniami.
Tematyka szkoleń dla seniorów-wolontariuszy i dla kandydatów na trenerów była podobna,
jednak inaczej zostały rozłoŜone akcenty, co znalazło odbicie w liczbie godzin poświęconych na
poszczególne moduły i tematy.
70
Strona
4.4.4 Doświadczenia płynące ze szkoleń pilotaŜowych
Na ogłoszenie o kursach/szkoleniach odpowiedzieli w praktyce głównie ci seniorzy, którzy
wcześniej okazywali zainteresowanie Ŝyciem publicznym (dzielnice, miasto), aktywnością
obywatelską (członkowie stowarzyszeń) oraz nauczyciele. W konsekwencji – taki był skład
uczestników szkoleń.
Nacisk połoŜono na umiejętności pozwalające na prowadzenie szkoleń. Więcej czasu niŜ
planowano poświęcono na wiedzę i umiejętności metodologiczne. Podczas „pracy domowej”
uczestnicy szkoleń zajmowali się następującymi zagadnieniami: (1) poznanie rozkładu
obowiązków i odpowiedzialności między jednostkami administracji publicznej; (2) przygotowanie
tematów na „studium przypadku” do zaprezentowania pozostałym uczestnikom zajęć,
odgrywającym wtedy rolę osób szkolonych przez prezentującego studium.
Uczestnicy szkoleń aktywnie poszukiwali tematów, a „praca domowa” okazała się dobrym
pomysłem. Powinna ona być uznana za waŜną część szkoleń, gdyŜ seniorzy najczęściej nie są
na tyle biegli w zakresie obsługi komputera, by dostatecznie szybko, na intensywnych
i skonsolidowanych zajęciach, uzyskać zadowalające rezultaty. Potrzebują oni na to więcej
czasu i spokojniejszej atmosfery – przynajmniej na etapie uczenia się.
Jak się spodziewano, uczestnicy uznali szkolenia za działania pionierskie.
Na podstawie przeprowadzonych szkoleń moŜna bez wątpienia stwierdzić, Ŝe powinno się
stosować dwa warianty szkoleń:
•
•
Długotrwałe i mniej intensywne;
Krótkotrwałe i bardziej intensywne.
Dobór kandydatów do poszczególnych wariantów powinien następować po krótkiej rozmowie
i/lub uzyskaniu odpowiedzi na pytania postawione w kwestionariuszu.
4.5 WIELKA BRYTANIA
4.5.1 Tło
Ze względu na to, Ŝe w Wielkiej Brytanii system włączania seniorów do procesu politycznego
jest bardziej rozwinięty niŜ w innych krajach europejskich, naleŜało szczegółowiej sprecyzować
ofertę dla tej grupy społecznej. Pomimo zamiaru zagwarantowania udziału w szkoleniach osób
wcześniej niezaangaŜowanych w podobne działania, szybko okazało się, Ŝe dominować w nich
będą jednak seniorzy mający juŜ doświadczenie w tym zakresie. Funkcjonuje znaczna liczba
organizacji pracujących z seniorami w ramach wolontariatu, co ułatwiło rekrutację na szkolenia,
a jednocześnie oznaczało, Ŝe będziemy trenować osoby entuzjastycznie nastawione do działań,
doświadczone, a tym samym zdolne do krytycznej oceny naszej oferty. Organizatorzy musieli
zatem dokładać starań podczas opracowania odpowiedniego programu kursów i właściwego
dobrania ich adresatów.
Większość uczestników brała udział w specjalnym programie prowadzonym przez uniwersytet
w
Lancaster:
Lancaster
University’s
Senior
Learners
Programme
(http://www.lancs.ac.uk/depts/conted/ seniorlearners.htm). Z tego względu wielu spośród
71
Strona
szkolonych było zmotywowanych do nabywania nowych umiejętności i wykorzystywania ich
podczas udziału w Ŝyciu publicznym. Ponadto przeprowadziliśmy rekrutację poza uniwersytetem
i w ten sposób pozyskaliśmy uczestników o róŜnych umiejętnościach. Niekiedy powodowało to
problemy z ustaleniem poziomu zajęć, z drugiej strony doprowadziło do powstania dynamicznej
grupy studentów o róŜnej wiedzy i doświadczeniu, co oŜywiło zajęcia i sprawiło, Ŝe miały
interaktywny charakter.
4.5.2 Program szkoleń
Przeprowadzono dwa kursy: jeden dla bardziej doświadczonych osób kierujących działalnością
seniorów, a drugi dla zainteresowanych rozwijaniem umiejętności na polu reprezentowania
interesu rówieśników.
Celem było takŜe sprawdzenie, które aspekty szkoleń w ramach projektu SEVIR będą
najbardziej atrakcyjne dla seniorów mieszkających w regionie. Chciano teŜ zweryfikować
trafność wstępnej analizy potrzeb seniorów, na podstawie której tak przygotowano program
szkoleń, by w moŜliwie pełny sposób odpowiadał ich oczekiwaniom.
Mimo Ŝe formalnie wyodrębniono dwie powyŜej określone grupy uczestników, podział ten nie był
nigdy całkiem ostry. Liczni uczestnicy zajęć pasowali do profilu obydwu grup: niektórzy
kierujący/zarządzający w Ŝyciu prywatnym uczestniczyli jako wolontariusze w kampaniach na
rzecz problemów seniorów. To sprawiło, Ŝe za bardziej produktywne uznano szkolenie
polegające na dyskusjach i pracy w grupie, gdzie uczestnicy mogli wnieść swe róŜnorodne
doświadczenia.
Kurs A:
W tym celu uprościliśmy nasz pierwszy kurs, trwający 3 dni. Osobom posiadającym
doświadczenie w zapewnianiu seniorom świadczeń i reprezentowaniu interesu rówieśników
przedstawiliśmy cele SEVIRu.
Struktura kursu była następująca:
1. Wprowadzenie do projektu SEVIR (struktura, główne cele): ta część miała za zadanie
uzasadnienie, dlaczego uwaŜamy, Ŝe projekt jest waŜny, i naszej chęci udziału w nim.
Chcieliśmy teŜ, by uczestnicy zastanowili się nad zastosowaniem efektów projektu
SEVIR (w tym rezultatów szkolenia i powstałych poradników) w ich pracy.
2. Wprowadzenie do tematu „Udział seniorów w procesach politycznych”, z wykorzystaniem
modułu specjalnie opracowanego w Lancaster na potrzeby projektu SEVIR. Doszliśmy
do wniosku, Ŝe istnieje potrzeba umiejscowienia projektu SEVIR w zaistniałym
kontekście politycznym (zmiany społeczne, ekonomiczne i, w szczególności,
demograficzne) wpływającym na reakcje seniorów i rządu.
Celem tego modułu było umoŜliwienie szkolonym odkrycie i określenie pewnych barier
przeszkadzających im oraz ich rówieśnikom w partycypacji w procesach politycznych.
Zamiarem organizatorów i zarazem kryterium sukcesu było osiągnięcie przez uczestnika
następujących celów:
72
Strona
•
•
•
•
Umiejętność dyskusji na temat barier na drodze do efektywnego udziału seniorów
w procesie politycznym
Stosowanie istotnych koncepcji politycznych w debatach na temat seniorów
i procesu politycznego
Identyfikacja niektórych przeszkód w zaangaŜowaniu w proces polityczny
Analiza podejścia do tego zagadnienia w róŜnych krajach i interpretacja jej
wyników z perspektywy sytuacji w Wielkiej Brytanii.
Zajęto się następującymi tematami:
•
•
•
Przedmiotowe teorie i koncepcje: komunitarianizm, prawa pozytywne i kapitał
społeczny – omówienie istoty oraz związku z i wpływu na zaangaŜowanie
w proces polityczny
Struktury i regulacje na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim
oraz ich wpływ na moŜliwość efektywnego zaangaŜowania seniorów
ZaangaŜowanie seniorów w proces polityczny w innych krajach europejskich.
Ewaluacja
Szkolenia były bardzo poŜytecznym doświadczeniem. Uczestnicy byli zaangaŜowani
i przekazywali wiele konstruktywnych sugestii. To spowodowało, Ŝe bardzo entuzjastycznie
promowali Kurs B wśród swoich przyjaciół i znajomych – mieli poczucie, iŜ przyczynili się do
jego treści, struktury i stylu.
Kurs B
Jego celem było przeszkolenie uczestników w zakresie umiejętności potrzebnych do
reprezentowania interesu rówieśników. Wykorzystano opracowane wcześniej moduły oraz
niektóre sugestie zgłoszone przez uczestników Kursu A. Mimo Ŝe w porównaniu z kursem
A w tym kursie skoncentrowano się bardziej na umiejętnościach niŜ na teorii, uczestnikom
przekazano równieŜ powody udziału w projekcie oraz zagadnienia, które uznaliśmy za istotne
z punktu widzenia seniorów.
Omówiono następujące problemy:
• Chęć seniorów do późniejszego przechodzenia na emeryturę
• Chęć seniorów do aktywnego wykorzystania czasu po przejściu na emeryturę
• MoŜliwość optymalnego wykorzystania przez organizacje chęci do działania
w wolnym czasie okazywanej przez wielu posiadających rozliczne umiejętności
seniorów oraz zapewnienia ich pełnej integracji ze społecznością lokalną
i społeczeństwem
• Wprowadzenie zapisów prawnych gwarantujących równość oraz zniesienie wieku
emerytalnego
• Fakt, Ŝe emerytury państwowe nie są juŜ obliczane według przeciętnej płacy, co
spowodowało ich realne obniŜenie
• śądania w zakresie usług zdrowotnych
• Prywatyzacja usług w zakresie opieki.
73
Strona
PowyŜsze czynniki wskazują, Ŝe seniorzy chcą mieć wpływ na politykę stosowaną wobec nich
i jednym z zadań SEVIRu było przeanalizowanie moŜliwości optymalnej współpracy w tym
zakresie.
Grupę uczestników podzielono na cztery zespoły. Zajęto się czterema opracowanymi przez
SEVIR modułami: umiejętności negocjacyjne, rozwiązywanie konfliktów, umiejętności badawcze
oraz team building. Poszczególne grupy brały po kolei udział w treningach, tak Ŝe w połowie
trzeciego. dnia wszystkie grupy miały za sobą wszystkie szkolenia. Następnie poproszono
uczestników o ocenę modułów w grupach i przedstawienie jej na forum. To była bardzo
konstruktywna metoda nauczania i pozwoliła uczestnikom szkoleń na ocenę własnych
doświadczeń.
Metody nauczania dobierano bardzo ostroŜnie, włączając w nie zajęcia prowadzone przez
studentów, odgrywanie ról, pracę w grupie, korzystanie z materiałów wideo lub audio. W ten
sposób uwzględniono potrzeby uczestników preferujących róŜne style pracy. Ocena
sformułowana przez uczestników była bardzo pozytywna, jak to wynika z arkuszy
ewaluacyjnych.
4.6 Synteza i wnioski z porównania specyfiki róŜnych krajów, konsekwencje dla poziomu
ogólnoeuropejskiego
Pomimo olbrzymich róŜnic w statusie i istotności reprezentacji potrzeb seniorów w Ŝyciu
publicznym, istnieją dwa uniwersalne doświadczenia:
i.
ii.
Potrzeby ludzi starszych są w mniejszym lub większym stopniu ignorowane w Ŝyciu
społecznym oraz przez polityków. Ich interesy zdają się być mniej istotne niŜ te
artykułowane przez inne grupy społeczne i organizacje lobbingowe.
W takich warunkach konieczne jest, aby seniorzy sami zabrali głos, gdyŜ tylko w ten
sposób ich postulaty zostaną usłyszane.
Struktury i tradycja partycypacji politycznej ludzi starszych reprezentujących swe środowisko
bardzo się róŜnią w poszczególnych krajach europejskich. W Polsce i Bułgarii takie struktury
i tradycje reprezentacji seniorów są niemal nieobecne, a ludzie starsi są grupą wykluczoną ze
społeczeństwa. W przeszłości Ŝycie społeczne było zmonopolizowane przez partie
komunistyczne, nie cieszące się popularnością.
W Niemczech zaangaŜowanie obywatelskie seniorów posiada znaczącą tradycję i dobre
parametry ilościowe i jakościowe, szczególnie w licznych komitetach doradczych seniorów;
a jednak niewielu seniorów jest zainteresowanych i zaangaŜowanych w tego typu działalność
obywatelską. We Włoszech dzięki podzieleniu duŜych miast na dzielnice, posiadające
kompetencje w szeregu zagadnień, stworzono komitet zajmujący się polityką dotyczącą
seniorów, w którego skład wchodzą ludzie starsi.
Doświadczenia zebrane w ramach projektu SEVIR prowadzą do następujących konkluzji: tam,
gdzie dotychczas brak struktur, strategii i inicjatyw, naleŜy je stworzyć, zarówno na poziomie
krajowym, jak i społeczeństwa obywatelskiego. Dotyczy to przede wszystkim Bułgarii, gdzie
74
Strona
zostały podjęte przygotowania do stworzenia podkomisji parlamentarnej poświęconej seniorom,
co ma związać organizacje seniorów z parlamentem narodowym. Struktury polityczne, od
poziomu krajowego aŜ po lokalny, powstały w celu tworzenia i implementacji polityki na rzecz
seniorów. Poza strukturami i programami państwowymi niezbędne są organizacje seniorów
działające w społeczeństwie obywatelskim, których zadaniem jest reprezentowanie interesów
osób starszych w Ŝyciu publicznym oraz wobec decydentów politycznych. W sytuacji idealnej
organizacje seniorów są dzięki zagwarantowaniu im konkretnych dróg i struktur partycypacji
włączane w system polityczny. Tam, gdzie takie struktury są obecne, naleŜy sprawdzić ich
skuteczność, aby wspomóc dialog pomiędzy strukturami, osobami kluczowymi w polityce
i seniorami angaŜującymi się w reprezentację swojego środowiska, oraz moŜliwości ich uŜycia
w celu respektowania praw i potrzeb osób starszych w systemie politycznym.
Edukacja jest kluczem do poprawienia kondycji osób starszych poprzez uznanie ich potrzeb,
a działa ona na wiele sposobów:
1. W celu zwiększenia świadomości na temat moŜliwości i wartości partycypacji
politycznej seniorów
2. W celu przygotowania aktywnych seniorów do tego rodzaju zaangaŜowania
obywatelskiego
3. W celu zaznajomienia struktur politycznych i ich reprezentantów ze specyfiką
współpracy z aktywnymi seniorami.
Taki projekt edukacyjny byłby strategią stosowną do integracji
ze społeczeństwem oraz promowania solidarności międzypokoleniowej.
starszych
pokoleń
Na poziomie europejskim projekt SEVIR prowadzi do następujących wniosków:
1. Wolontariat na poziomie politycznym (w szerokim pojęciu) jest cięŜką i wymagającą
pracą, jako Ŝe obraz sektora polityki jest zły (brudne zajęcie). Wolontariusze muszą
uporać się z posiadającymi władzę instytucjami, organizacjami (grupami lobbingowymi)
i osobami.
2. Wolontariat na poziomie politycznym ma olbrzymie znaczenie. Takie zajęcia jak
reprezentacja interesów czy adwokatura (w szerokim, nieprawniczym sensie) pomagają
w promocji zaniedbanych interesów i niezaspokojonych potrzeb.
3. Brak sprecyzowanej struktury partycypacji politycznej seniorów na poziomie lokalnym
regionalnym czy narodowym jest charakterystyczny równieŜ dla poziomu europejskiego,
poniewaŜ w krajach członkowskich Unii Europejskiej istnieją zbyt róŜnorodne
uwarunkowania wstępne. Za wspólny wymóg moŜna uznać fakt, Ŝe seniorzy zajmujący
się reprezentacją interesów swego środowiska powinni dysponować realnym i trwałym
dostępem do procesów decyzyjnych i osób kluczowych dla polityki lokalnej i dotyczącej
seniorów.
75
Strona
5. Wskazówki i wytyczne dla opracowujących programy edukacyjne
dla seniorów angaŜujących się w aktywność obywatelską w krajach
europejskich
Znajdujące się poniŜej wyniki obserwacji są wskazówkami i wytycznymi dotyczącymi warunków
niezbędnych do zagwarantowania skuteczności opisywanej aktywnej postawy obywatelskiej
ludzi starszych w róŜnych krajach europejskich. Z projektów wynika, Ŝe spełnienie warunków
wstępnych jest sensowne i niezbędne. Nawet jeśli pod uwagę weźmiemy specyfikę
poszczególnych krajów, to pewne wskazówki dotyczą całej Europy. ZaangaŜowanie seniorów
w wolontariat na poziomie politycznym ma olbrzymie znaczenie. Takie działania pomagają
promować interesy i potrzeby starszego pokolenia, często zaniedbywane przez państwo,
społeczeństwo i organizacje społeczne, oraz wzmacniać dialog międzypokoleniowy.
Najlepszym rozwiązaniem jest partycypacja seniorów w ich najbliŜszym otoczeniu, w ich
społecznościach. Skuteczna reprezentacja własnego środowiska zaleŜy od tego, czy aktywni
seniorzy angaŜujący się w partycypację polityczną w swych społecznościach dysponują wolną
przestrzenią dla swych działań. Wolna przestrzeń powinna dawać im moŜliwość reprezentacji
własnych spraw i pomysłów oraz moŜliwość dalszej edukacji, połączonej z profesjonalnym
kierownictwem ich zaangaŜowania.
”Wolna przestrzeń dla partycypacji politycznej” oznacza, Ŝe partycypacja seniorów powinna
spotykać się z prawdziwą aprobatą decydentów politycznych. Aktywni seniorzy potrzebują
realnych praw do partycypacji. Powinni dysponować konkretnymi, solidnymi i trwałymi drogami,
którymi wprowadzaliby zagadnienia związane z interesem seniorów do dyskusji politycznej
i procesu decyzyjnego. Jest to moŜliwe dzięki respektowaniu prawa do informacji, składania
petycji i zabierania głosu oraz dzięki członkostwu w lokalnych instytucjach lub komisjach. Czysto
symboliczna partycypacja szybko zaniknie, jeśli ludzie starsi zorientują się, Ŝe ich udział w Ŝyciu
politycznym nie ma realnego charakteru, a ich wkład nie jest traktowany powaŜnie. Ze strony
decydentów polityki lokalnej niezbędne jest takie wykonywanie władzy, by obywatelom
(-seniorom) łatwiej było kształtować społeczeństwo.
„Bez wsparcia ze strony otoczenia społecznego, ze słabym wsparciem politycznym,
z niewielkimi środkami i nielicznymi modelami, z których moŜna brać przykład, ludzie starsi
obierają zwykle bierny tryb Ŝycia, wegetują na skraju społeczeństwa i marzą jedynie
o przyciągnięciu do siebie innych seniorów” (Findeisen 2008, s. 9).
I tak doszliśmy do tego, co stanowi punkt krytyczny. Strategia integracji seniorów
reprezentujących swe środowisko z dyskusją i procesami politycznymi oznacza, Ŝe decydenci
polityczni muszą podzielić się swą władzą i uprawnieniami i muszą wprowadzić w Ŝyciu
politycznym więcej przejrzystości. Często nie jest to łatwe.
Dlatego wielu ludzi, wśród nich równieŜ seniorów, sądzi, Ŝe aktywna postawa obywatelska jest
pustym hasłem. Jest to związane z rozczarowaniem polityką i przeŜywaną frustracją. Aktywne
zaangaŜowanie wydaje się nie być cenione. Nie moŜna niczego zmienić, nawet jeśli
zaangaŜowaniu politycznemu poświeci się mnóstwo wysiłku. (por. Zeman 2008, s. 8)
76
Strona
A jednak zaangaŜowanych seniorów trzeba traktować powaŜnie. Takie otwarcie sfery politycznej
na społeczeństwo współgra z inicjatywami Unii Europejskiej. Traktat reformujący UE określa
dialog społeczny mianem zadania politycznego. Ma on za zadanie wzmocnienie partycypacji
obywateli. Instytucje UE i jej członkowie ustalili prowadzenie otwartego, transparentnego
i regularnego dialogu z organizacjami społeczno-obywatelskimi. Dialog moŜe być inicjowany „od
góry”, gdy władza zaprasza seniorów na konsultacje, lub „od dołu”, jeśli organizacje domagają
się swego prawa do partycypacji politycznej, np. gdy organizacje seniorów chcą realizować swe
prawo do partycypacji na polach politycznych dotyczących spraw osób starszych.
Lokalna administracja będzie musiała podjąć się zadań, które nie zawsze są zgodne z jej
autodefinicją. Będzie musiała stać sie partnerem reprezentacji seniorów, inicjować dyskusje
publiczne oraz promować samopomoc i partycypację. W sytuacji idealnej strategia całej
społeczności jest zgodna z potrzebami ludzi starszych. Jako przykład posłuŜyć moŜe Rheine,
niemiecka gmina. Utworzono tam grupę roboczą ”planowanie miejskie zgodne z potrzebami
seniorów”. Członkowie lokalnej administracji i rady seniorów opracowali wspólnie model miasta
zgodny z wymaganiami ludzi starszych. Jeśli osoba starsza podejmuje się zadania reprezentacji
interesów starszej generacji, potrzebuje całego zestawu umiejętności i zasobu wiedzy. Dlatego
kształcenie ustawiczne jest niezbędne, co wynika równieŜ z doświadczeń, zadań i wiedzy osób
związanych z projektem.
Aktywności obywatelskiej musi towarzyszyć profesjonalne przewodnictwo i nadzór. Politycy
powinni stworzyć infrastrukturę stosowną do promocji zaangaŜowania ludzi starszych. Dokonać
tego moŜe specjalny wydział administracji lokalnej lub agencja zewnętrzna. Zadaniem
profesjonalnego przewodnictwa i nadzoru jest doradzanie reprezentantom seniorów, wsparcie
administracyjne i kształcenie ustawiczne aktywnych seniorów, chyba Ŝe jest to gwarantowane
przez inne instytucje. Kolejny przykład: kasy chorych i ubezpieczenie społeczne wspierają
struktury samopomocowe w przypadku choroby.
Inwestycje finansowe w aktywność obywatelską czynione przez instytucje krajowe lub lokalne
opłacają się nie tylko ze względu na korzyści społeczne, ale teŜ ekonomiczną wartość dodaną.
Doświadczenia pokazują, Ŝe inwestycje w aktywność obywatelską ludzi starszych mają sens,
poniewaŜ lokalne społeczności odnoszą dzięki nim wysokie korzyści, jako Ŝe zainwestowane
sumy przynoszą zysk, a korzyści społeczności są duŜe. Według szacunków rządu Bawarii jedno
euro zainwestowane w zaangaŜowanie seniorów przynosi zysk w wysokości ok. siedmiu euro.
Władzy opłaca się inwestować w aktywność obywatelską seniorów.
Nie wolno jednak naduŜywać tej aktywności jako taniej alternatywy dla świadczeń społecznych,
oszczędzać
na
profesjonalnie
zorganizowanych
świadczeniach,
ani
przerzucać
odpowiedzialności za nie z władzy na obywateli w czasach okrojonego budŜetu.
ZaangaŜowanie w ramach wolontariatu posiada własną, bezcenną wartość. Alois Glück, były
prezydent bawarskiego Landtagu wspomina ten aspekt w kontekście zadań władzy: „aktywną
postawę obywatelską naleŜy traktować jako jeden z filarów społeczności lokalnej oraz jako
ogólną i pojemną koncepcję społeczno-polityczną. Wydajne i zrównowaŜone państwo
opiekuńcze nie moŜe istnieć bez aktywności obywateli. Dlatego właśnie aktywną postawę
obywatelską i jej potrzeby naleŜy promować w taki sam sposób jak aktualnie wspiera się
edukację, badania, gospodarkę i technikę (Glück 2004, s. 332). Promocja ta nie powinna
77
Strona
pociągać za sobą ograniczenia wydatków na inne świadczenia społeczne. Aktywni seniorzy nie
powinni ani nie chcą łatać dziur powstałych w wyniku źle funkcjonujących świadczeń, za które
odpowiedzialne jest państwo lub samorząd.
Tak jak w innych organizacjach działających na zasadzie wolontariatu, równieŜ tu brak chętnych
do pracy. A jednak badania pokazują, Ŝe wśród ludzi starszych moŜna zauwaŜyć olbrzymi
potencjał aktywności obywatelskiej. NaleŜy go wykorzystać.
Doświadczenia zebrane w trakcie projektu pokazują, Ŝe:
•
•
•
•
Ludzie, którzy zakończyli karierę zawodową są gotowi podzielić się zgromadzoną wiedzą
i doświadczeniem Ŝyciowym ze społeczeństwem i szukają stosownych moŜliwości
zaangaŜowania się, aby brać udział w rozwoju swych społeczności, takich jak
reprezentacja seniorów. Osoby aktywne przez całe Ŝycie wykazują większą chęć do
kontynuowania działania równieŜ w trzeciej fazie swego Ŝycia.
Motywacja ludzi starszych dotycząca zaangaŜowania się nie wynika jedynie z pobudek
altruistycznych. Chcą oni polepszyć jakość swego Ŝycia dzięki kontaktom z innymi
seniorami i uniknąć w ten sposób izolacji. Grupy seniorów tworzy zwykle kilkunastu ludzi
myślących w podobny sposób – stają się one więc doskonałą okazją do spotkań
towarzyskich.
ZaangaŜowanie seniorów jest powodem zwiększenia ich zaufania do samych siebie.
Zyskują doświadczenie pokazujące im, Ŝe są w stanie osiągnąć konkretne rezultaty
w polepszaniu jakości Ŝycia (nie tylko) ludzi starszych.
Dla wielu seniorów uczestnictwo w kursach jest moŜliwością opuszczenia zamkniętego
światka rodziny i przyjaciół i zaangaŜowania się na rzecz polepszenia warunków Ŝycia
ich społeczności, co moŜe doprowadzić do zainteresowania reprezentowaniem ludzi
starszych.
Dzięki projektowi udało się zidentyfikować te czynniki jako warunek skutecznego wykreowania
i promocji aktywności obywatelskiej ludzi starszych.
Zamieszczona poniŜej lista kontrolna wymienia czynniki mające pozytywny wpływ na skuteczne
tworzenie inicjatyw na rzecz zaangaŜowania ludzi starszych w aktywność obywatelską,
a w szczególności w reprezentowanie ich własnego środowiska.
Aktywność obywatelska jest realna, jeśli stworzone zostaną następujące warunki:
1. Atmosfera szacunku i uznania wobec umiejętności i kompetencji ludzi starszych.
2. Potencjał ludzi starszych chętnych do reprezentowania swych interesów.
3. Grupa seniorów dysponujących moŜliwościami odegrania kluczowej roli jako
moderatorzy, inicjatorzy, koordynatorzy i rzecznicy.
4. Chęć seniorów do wykorzystania swych umiejętności i wiedzy na rzecz swego
środowiska.
5. Gotowość lokalnych i regionalnych decydentów do współpracy z aktywnymi seniorami.
Istotne jest umoŜliwienie prawdziwej partycypacji ludzi starszych i stworzenie przestrzeni
do wykorzystania ich kreatywności. Jeśli tak się nie stanie, przewaŜą rozczarowanie
i frustracja.
78
Strona
6. Gotowość społeczności lokalnych do wspierania reprezentacji ludzi starszych poprzez
profesjonalne przewodnictwo i nadzór ich zaangaŜowania się wraz ze stworzeniem
i utrzymaniem stosownej infrastruktury, łącznie ze wsparciem finansowym i innymi
potrzebnymi środkami.
Zmiany demograficzne są wyzwaniem, ale jednocześnie oferują nowe moŜliwości, zarówno dla
całej Europy, jak i poszczególnych krajów. Integracja aktywności obywatelskiej seniorów
w strategie europejskie, krajowe, regionalne i lokalne pozwala na sprostanie wyzwaniom
naszych czasów: reprezentacja interesów środowiska seniorów staje się sejsmografem potrzeb
i Ŝyczeń starszych pokoleń.
Ludzie starsi zainteresowani i zaangaŜowani w aktywność obywatelską wnoszą do projektów
własne pomysły, doświadczenia i umiejętności, przyczyniając się w ten sposób do podniesienia
jakości Ŝycia i spójności społecznej.
79
Strona
6. Literatura (tytuły w wersji oryginalnej)
AGE (2008): Contribution to the European Commission’s consultations on Europe’s Social
Reality: a ‚stocktaking’, Brussels.
Arendt, Hannah (1960): Vita activa oder vom tätigen Leben (vita activa or about active life),
Stuttgart.
Back, K & Back, K (1991) Assertiveness at Work: A Practical Guide to Handling Awkward
Situations McGraw
Bishop, S (1996) Develop Your Assertiveness. Better Management Skills Kogan Page.
Campbell, M, (2000) Assertiveness Training. University of St Andrews, School of Psychology.
Commission of the European Communities (2005): Green Book. Facing demographic changes –
a new solidarity among generations, Brussels.
Commission of the European Communities (2006): The social situation in the European Union
2005-2006. The balance between generations in an ageing Europe, Brussels.
Commission of the European Communities (2007): opportunities, access and solidarity: towards
a new social vision for 21st century Europe, Brussels.
Cornelius, H & Fire, S (1989): Everyone Can Win: How to Resolve Conflict Simon & Schuster
Detjen, Joachim (2007): Politische Bildung (political education), München.
Deutscher Bundestag (2002): Bericht der Enquete-Kommission „Zukunft des bürgerschaftlichen
Engagements“ (report of the commission „future of civic commitment“, Berlin.
Deutscher Bundestag (German National Parliament) (2006): Fünfter Bericht zur Lage der älteren
Generationen in der Bundesrepublik Deutschland (fifth report about the situation of the elder
generations in the Federal Republic of Germany) Berlin.
Dickson, A. (1982): A Woman in Your Own Right: Assertiveness and You, Quartet Books.
EURAG (2005): Charter for the Elderly, declaration of the rights and responsibilities of older
persons, Ljubljana.
European Centre for Social Welfare Policy and Research (2006): Poverty of elderly people in
EU-25, Vienna.
Evans A., Secrets of Performing: confidence for actors, musicians, performers, presenters and
public speakers, A & G Black, 2003.
Filipp, Sigrun-Heide/Mayer, Anne-Kathrin (2005): Zur Bedeutung von Altersstereotypen, in: Aus
Politik und Zeitgeschichte, (The importance of age stereotypes, in: From politics and chronicle
49-50/2005 Bonn.)
Findeisen, Dušana (2008): The Importance of Education for the Effective Participation of Senior
Citizens in Community Affairs-Changing Attitudes and Approaches towards Older People in
Europe, niepublikowany wykład wygłoszony podczas konferencji w Veronie, październik 2008.
Findsen, B, (2007): Older Adults as Learners: a critical perspective, in Guidance for Life, working
and learning in the third age, edited by Clayton et al, Milan.
Frey, Peter (2007): Vorwort. Die Sache mit den Werten. Was gilt heute? (preface. The hassle
with values. What is relevant today?), in: the same (editor): 77 Wertsachen. Was gilt heute?, (77
values, What is relevant today?), Freiburg.
Gaskin, Katherine et al. (1996): Ein neues bürgerschaftliches Europa (A new civic Europe),
Freiburg.
Glaab, Manuela /Kießling, Andreas (2001): Legitimation und Partizipation (Legitimation and
participation) , in: Karl-Rudolf Korte/Werner Weidenfeld (editors), Deutschland-TrendBuch.
Fakten und Orientierungen (Germany-trends book, facts and orientations), Opladen.
80
Strona
Grymer, Herbert et al (2005): Altengerechte Stadt – das Handbuch (City, meeting the
requirements of the older generations – the handbook), Münster.
Himmelmann, Gerhard (2005): Demokratie lernen (Learning democracy), Schwalbach 2005, 2
Edycja
Klie, Thomas (2000): Bürgerschaftliches Engagement – Perspektiven zivilgesellschaftlicher
Entwicklung in der modernen Gesellschaft (Civic engagement – perspectives of a civic
development in modern societies), in Peter Zeman (editor), Selbsthilfe und Engagement im
nachberuflichen Leben (self help and engagement in post-professional life), Regensburg, str17134.
Linz, J./Stephan A. (1996): Problems of democratic consolidation, Baltimore/London.
Lösch, Bettina (2005): Deliberative Politik (Deliberative politics), Münster.
McCarthy P., Hatcher C., Presentation Skills: the essential guide for students, Sage 2002.
Negt, Oskar (1971): Soziologie und exemplarisches Lernen (Sociology and exemplary learning),
Frankfurt/Main, 3 Edycja.
Negt, Oskar (2008): Demokratie als Lebensform. Mein Achtundsechzig (democracy as form of
life), in: Aus Politik und Zeitgeschichte (From politics and chronicle) 14 - 15/2008, str. 3-8.
Olk, Thomas (2008): Political participation of senior citizens by senior advisory boards, in:
Federal Association of the regional senior advisory boards (editor), Political participation of
senior citizens on federal, regional and local level, str. 10-12.
Putnam, Robert D. (editor) (2001): Gesellschaft und Gemeinsinn. Sozialkapital im
internationalen Vergleich (Society and public spirit, social capital in an international comparison)
Gütersloh.
Walker Alan/Naegele Gerhard (editores) (1999): The politics of old age in Europe,
Buckingham/Philadelphia.
Zeman, Peter (2008): Active Citizenship of Senior Citizens. benefitting the individual senior and
the Community, niepublikowany wykład wygłoszony podczas konferencji w Veronie, październik
2008.
81
Strona
7. Adresy
7.1 Partnerzy Projektu
kifas gGmbH, Instytut Katolickiego Ruchu Pracowników dla Ustawicznej Edukacji
i Stosowanej Etyki Społecznej, Waldmünchen Niemcy – Koordynator Projektu
Koordynator: Bernhard Eder
Hofgartenstr. 2, D-93449 Waldmünchen
Tel.: +49 99 72 94 14 85
E-mail: [email protected]
www. kifas.org
Uniwersytet „Lancaster University”, Wydział Edukacji Ustawicznej, Lancaster, Wielka
Brytania
Koordynator: Rory Daly
Ash House Lancaster LA1 4YT, United Kingdom
Tel.: +44 15 24 59 26 22
www.lancs.ac.uk/depts/conted/
Federalne Stowarzyszenie Regionalnych Reprezentacji Interesów Seniorów w Niemczech,
Berlin, Niemcy
Koordynator: Egon Backes
Salvador-Allende-Str. 91, D-12559 Berlin
Tel.: +49 22 97 14 83
www.bagso.de/portrait.html?id=14
Stowarzyszenie Integra, Sofia, Bulgaria
Koordynator: Aneta Moyanova
P.O.Box: 1461, Sofia 1000, Bulgaria
Tel.: +359 2 952 639 6
www.integra.bg
ISIS, Instytut Infrastruktury Społecznej, Frankfurt nad Menem, Niemcy
Koordynator: Karl Mingot
Kasseler Straße 1a, D-60486 Frankfurt am Main
Tel.: +49 69 26 48 65 21
www.isis-sozialforschung.de
Stowarzyszenie Polo Europeo (Biegun Europejski), Verona, Włochy
Koordynator: Stefano Cobello
c/o Scuola Media Statale "A. Manzoni", Via Velino 20, I-37136 Verona
Phone: +39 34 82 68 18 98
82
Strona
www.europole.netfirms.com
Towarzystwo Polsko-Niemieckie w Krakowie, Polska
Koordynator: Jerzy Jedliński, Chairman
ul. Skałeczna 2, PL-31-065 Kraków
Tel.: +48 12 4306127
www.tpnk.org.pl
Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, Polska
Koordynator: Olga Kalińska, pracownik Biblioteki
ul. Rajska 1, Pl-31-124 Kraków
Tel.: +48 12 37 52 285
www.wbp.krakow.pl
SVEB, Szwajcarska Federacja Edukacji Dorosłych, Zurich , Szwajcaria
Koordynator: Ruth Jermann
Oerlikonerstr. 38, CH-8057 Zurich
Tel.: +41 443 11 64 55
www.alice.ch
7.2 Europejskie instytucje działające z obszarze “seniorów”
AGE, the European Older People’s Platform
Europejska Platforma Osób Starszych
Rue Froissart 111, B-1040 Bruxelles
Tel.: +32 2 280 14 70
www.age-platform.org
Centre for European Policy Studies
Centrum Europejskich Studiów Strategicznych
CEPS, 1 Place du Congrès, B-1000 Brussels
Tel.: +32 2 229 3911
E-mail [email protected]
www.ceps.be
EURAG, the European Federation of Older Persons
Europejska Federacja Osób Starszych
Kontakt: Jaap van der Spek
Tel.: +31 264 72 35 88
www.eurageurope.org
83
Strona
EAEA, European Association for the Education of Adults
Europejskie Stowarzyszenie Edukacji Dorosłych
Rue de la Concorde 60, B-1050 Brussels
Tel.: +32 2 513 52 05
www.eaea.org
European Commission – Directorate General Education and Culture
Komisja Europejska – Dyrektoriat Generalny : Edukacja i Kultura
BERL 10/38; Rue de la Loi 200; B-1049
http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/index_en.html
European Parliament Intergroup on Ageing
Grupa Parlamentarna Parlamentu Europejskiego ds. starzenia
Kontakt: Mihael Brejc, [email protected]
European Parliament – News headlines on social affairs
Parlament Europejski – informacje dotyczące spraw społecznych
www.europarl.europa.eu/news/public/documents_par_theme/908/default_en.htm
7.3 Inne interesujące projekty w obszarze edukacji dorosłych i aktywnego starzenia
DARE - Democracy and Human Rights Education in Adult Learning
Demokracja i prawa człowieka w edukacji dorosłych
Kontakt: Deyana Kurchieva, DARE network assistant, c/o Partners Bulgaria Foundation
2A, Yakubitsa Str. fl.3, apt.13, BG-1164 Sofia
Tel.: 0359 2 962 31 74
www.dare-network.eu
HealthPROoelderly
Zdrowie dla dorosłych
Kontakt: Charlotte Strümpel, Austrian Red Cross, Wiedner Hauptstr. 32, A-1041 Vienna
Tel.: +43 1 58 90 01 28
www.healthyproelderly.com
Isolation to Inclusion
Od izolacji do włączenia
Kontakt: Stephan Würz, Hessische Staatskanzlei Wiesbaden, Department office,
Landesehrenamtsagentur Hessen, Otto-Fleck-Schneise 4, D-60528 Frankfurt am Main
Tel.: +49 69 678 94 26
www.i2i-project.net
84
Strona
Learnship, Strengthening Paritcipative Democracy through Collaborative Learning
Wzmacnianie amtywnej demokracji przez wspólne uczenie się
Kontakt: Fritid og Samfund, Steffen Hartje, Skt. Nicolaus Gade 2, DK-8000 Århus C
Tel.: +45 86 18 26 27
www.learnship.eu
SenEmpower
Wzmacnianie seniorów
Kontakt: Karin Stiehr, ISIS Institut für Soziale Infrastruktur, Kasseler Straße 1a, D-60486
Frankfurt am Main
Tel.: +49 69 264 86 50
Email: [email protected]
www.senempower.eu
85
Strona

poradnik - szkol¥cy - Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Projekt "Razem przeciwko starości" cz. I - "Nie chcę żyć w

Co, gdzie, jak - Organizacje seniorskie, ciekawe programy unijne

Zajęcia sportowo-rekreacyjne dla seniorów

V Turniej Scrabble dla Seniorów

otym jak to seniorzy aktywowali aktywnego seniora

aktywny senior wtorki i piątki o godzinie 11.00

II Żeglarskie Mistrzostwa Polski Seniorów 60+ MCŻiTW Giżycko, 18

V Kongres „Obywatel Senior”