KRWAWE DOŁY - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
Transkrypt
KRWAWE DOŁY - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej
GDYNIA 2012 Projekt Planu Ochrony Rezerwatu Przyrody „KRWAWE DOŁY” Wykonanie projektu planu ochrony dofinansowano w ramach działania 5.3 priorytetu V Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 2 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Zespół autorski: mgr inż. Mariusz Lewczuk - kierownik projektu dr hab. prof. UG Martin Kukwa mgr inż. Jacek Wojtyniak mgr inż. Wojciech Bajerowski mgr inż. Jarosław Reszka mgr inż. Kamil Walenciuk mgr inż. Bartłomiej Bujnik inż. Jan Kowalkowski Piotr Zabrocki 3 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Autorzy składają serdeczne podziękowanie: Panu dr Ryszardowi Markowskiemu za cenne uwagi, panu dr Barłomiejowi Hajkowi za rozpoznanie mchów, panom Marcinowi Wildze i Mirosławowi Wantoch – Rekowskiemu za pomoc przy oznaczaniu grzybów, Zastępcy Wójta Gminy Stara Kiszewa Panu Andrzejowi Hinc za życzliwość i współpracę oraz pracownikom Nadleśnictwa Kościerzyna za pomoc i życzliwość podczas pracy nad niniejszym projektem planu ochrony. 4 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY SPIS TREŚCI 1. CZĘŚĆ OGÓLNA ................................................................................................................ 11 1.1. PODSTAWA PRAWNA UTWORZENIA REZERWATU .......................................................................... 11 1.2. PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROJEKTU PLANU OCHRONY .................................................... 12 1.3. OCENA ZGODNOŚCI Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM I PRAWEM UNIJNYM ........................................ 12 1.4. RODZAJ, TYP I PODTYP REZERWATU ........................................................................................... 13 1.5. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW I DOKUMENTÓW ............................................................. 13 1.6. HISTORIA REZERWATU ............................................................................................................ 14 1.7. STAN ZBADANIA I WYKORZYSTANIA REZERWATU ........................................................................... 16 1.8. DOTYCHCZASOWA OCHRONA I OCENA WYKONYWANYCH POPRZEDNIO DZIAŁAŃ OCHRONNYCH .............. 17 2. OPIS REZERWATU ............................................................................................................ 19 2.1. POŁOŻENIE ........................................................................................................................... 19 2.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE................................................................................................... 19 2.1.2. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE .............................................................................................. 20 2.1.3. POŁOŻENIE PRZYRODNICZE I FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE .............................................................. 21 2.1.4. POŁOŻENIE REZERWATU W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY .......................................... 23 Parki Narodowe ................................................................................................................. 23 Rezerwaty przyrody ........................................................................................................... 23 Parki Krajobrazowe ............................................................................................................ 25 Obszary chronionego krajobrazu ....................................................................................... 26 Sieć NATURA 2000 ............................................................................................................. 26 Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, aleje pomnikowe i stanowiska dokumentacyjne ....................................................................... 28 Położenie rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych ........................................................ 29 2.2. GRANICE, PODZIAŁ POWIERZCHNIOWY ....................................................................................... 30 2.3. STAN POSIADANIA ORAZ ZESTAWIENIE RODZAJÓW UŻYTKÓW .......................................................... 31 2.4. DROGI I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...................................................................................... 32 2.5. OTOCZENIE I STAN ŚRODOWISKA W REJONIE REZERWATU ............................................................... 33 2.6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ..................................................................................... 34 2.7. STAN ATMOSFERY .................................................................................................................. 36 3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA REZERWATU ............................................................ 38 3.1. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA .......................................................................................... 38 3.1.1. Rzeźba terenu .......................................................................................................... 38 5 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 3.1.2. Klimat....................................................................................................................... 38 3.1.3. Budowa geologiczna ................................................................................................ 41 3.1.4. Charakterystyka gleb ............................................................................................... 41 3.2. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW ......................................................................................... 51 4. SZCZEGÓŁOWY OPIS FLORY I FAUNY REZERWATU ............................................................ 54 4.1. PRZEBIEG PRAC INWENTARYZACYJNYCH ....................................................................................... 54 4.2. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FLORY................................................................................ 54 Wykaz gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych w rezerwacie ............................... 55 Wykaz gatunków brioflory stwierdzonych w rezerwacie.................................................. 58 Określenie struktury ekologicznej flory............................................................................. 60 Ocena stopnia naturalności flory ...................................................................................... 60 Charakterystyka flory pod względem udziału gatunków szczególnej troski ..................... 60 Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników flory ................... 61 Określenie zagrożeń flory i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń............... 61 4.3. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY ZBIOROWISK ROŚLINNYCH ORAZ SIEDLISK PRZYRODNICZYCH .......... 62 Wykaz zespołów i zbiorowisk roślinnych w rezerwacie .................................................... 62 Charakterystyka wyróżnionych syntaksonów ................................................................... 62 Określenie stopnia naturalności oraz tendencji dynamicznych zbiorowisk roślinnych .... 64 4.4. TYPY SIEDLISK Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ ............................................................... 67 4.5. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY POROSTÓW ........................................................................ 67 Wykaz gatunków porostów stwierdzonych w rezerwacie ................................................ 68 Wykaz gatunków grzybów naporostowych stwierdzonych w rezerwacie ........................ 71 Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników bioty porostowej ........................................................................................................................ 71 Określenie zagrożeń bioty porostów i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń ............................................................................................................................ 74 4.6. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY GRZYBÓW WIELKOOWOCNIKOWYCH ........................................ 74 Wykaz gatunków Macromycetes stwierdzonych w rezerwacie........................................ 76 Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników Macromycetes .. 78 Określenie zagrożeń Macromycetes i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń ............................................................................................................................ 78 4.7. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FAUNY ............................................................................... 80 Wykaz gatunków awifauny lęgowej stwierdzonych w rezerwacie ................................... 81 6 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Wykaz gatunków awifauny migrującej i zimującej stwierdzonych w rezerwacie ............. 83 Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników awifauny ............ 83 Określenie zagrożeń awifauny i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń ........ 83 Wykaz gatunków ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców stwierdzonych w rezerwacie .......................................................................................................................... 83 Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców ..................................................................................................... 90 Określenie zagrożeń ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń ................................................................................................ 95 4.8. ZNACZENIE REZERWATU PRZYRODY W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY............................... 96 5. OCENA ZAGROŻEŃ PRZYRODY ......................................................................................... 98 5.1. ZAGROŻENIA EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH I NIELEŚNYCH ORAZ SPOSOBY ELIMINACJI LUB OGRANICZENIA TYCH ZAGROŻEŃ ...................................................................................................................... 98 5.2. STOPIEŃ ZAGROŻENIA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH W SKALI REGIONALNEJ I OGÓLNOKRAJOWEJ ........... 98 5.3. ZAGROŻENIA DLA FAUNY REZERWATU ................................................................................... 99 6. ZASADY OCHRONY, ZADANIA KONSERWATORSKIE ORAZ PRZEWIDYWANE SKUTKI REALIZACJI PROJEKTU PLANU ............................................................................................ 100 6.1 ZASADY UDOSTĘPNIENIA REZERWATU........................................................................................ 103 7. SYNTETYCZNY OPIS BIOCHOR......................................................................................... 104 8 MONITORING DZIAŁAŃ OCHRONNYCH ORAZ STANU PRZEDMIOTÓW OCHRONY ............. 105 9. KOSZTY REALIZACJI PROJEKTU PLANU ............................................................................ 107 10. WNIOSKI DO MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO........... 109 11. WNIOSKI DOTYCZĄCE OTOCZENIA REZERWATU I POTRZEBY WYZNACZENIA OTULINY .. 114 12. LITERATURA................................................................................................................. 116 13. DOKUMENTACJA FOTOGRFICZNA ................................................................................ 122 14. KRONIKA REZERWATU ................................................................................................. 133 15. ZAŁĄCZNIKI .................................................................................................................. 137 15.1. WSPÓŁRZĘDNE PUNKTÓW ZAŁAMANIA GRANICY REZERWATU ..................................................... 137 15.2. WYPIS Z REJESTRU GRUNTÓW.............................................................................................. 138 15.3. OPINIE I UZGODNIENIA ....................................................................................................... 139 15.4. UWAGI DO STANDARDU DANYCH GIS W RAMACH PROJEKTU PLANU OCHRONY ............................ 144 15.5. PROJEKT ZARZĄDZENIA REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU ............. 145 16. MAPY .......................................................................................................................... 157 7 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY SPIS TABEL Tab. 1. Zestawienie powierzchni działek ewidencyjnych, na których położony jest rezerwat, wg wypisu z rejestru gruntów .................................................................................................. 32 Tab. 2. Syntetyczna charakterystyka miejscowego klimatu na podstawie danych stacji meteorologicznej w Kościerzynie............................................................................................. 39 Tab. 3. Średnie wieloletnie (1970 – 2000) temperatury powietrza oraz opady atmosferyczne dla stacji Chojnice (na podstawie Biuletynów Państwowej Służby HydrologicznoMeteorologicznej) .................................................................................................................... 40 Tab. 4. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego podtypów gleb w rezerwacie ....... 42 Tab. 5. Opis taksacyjny drzewostanów w rezerwacie.............................................................. 52 Tab. 6. Wykaz gatunków roślin naczyniowych odnotowanych na terenie rezerwatu Krwawe Doły w latach: 1984 r., 1998 r. i 2012 r. ................................................................................... 56 Tab. 7. Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum ........................................................... 63 Tab. 8. Lista gatunków porostów w rezerwacie ...................................................................... 68 Tab. 9. Wykaz gatunków grzybów naporostowych ................................................................. 71 Tab. 10. Wykaz gatunków grzybów niezlichenizowanych, które są umieszczane często w wykazach biot porostów .......................................................................................................... 71 Tab. 11. Zestawienie gatunków grzybów stwierdzonych w rezerwacie Krwawe Doły............ 78 Tab. 12. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie Krwawe Doły w 2012 roku ................... 82 Tab. 13. Wykaz biochor wyróżnionych w rezerwacie Krwawe Doły wraz z proponowanymi czynnościami konserwatorskimi ............................................................................................ 104 Tab. 14. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań ................... 106 Tab. 15. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań ................... 107 Tab. 16. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu.............................................. 137 SPIS RYCIN Ryc. 1 Położenie geograficzne rezerwatu Krwawe Doły .......................................................... 19 Ryc. 2 Położenie na tle ortofotomapy rezerwatu Krwawe Doły .............................................. 20 Ryc. 3 Położenie rezerwatu Krwawe Doły na tle podziału administracyjnego na gminy ........ 20 Ryc. 4 Położenie rezerwatu na tle podziału fizycznogeograficznego wg Kondrackiego .......... 21 Ryc. 5 Położenie rezerwatu na tle regionalizacji przyrodniczo-leśnej wg Tramplera .............. 22 Ryc. 6 Położenie rezerwatu na tle regionów geobotanicznych ............................................... 23 Ryc. 7 Położenie rezerwatu na tle innych rezerwatów ............................................................ 24 Ryc. 8 Położenie rezerwatu na tle parków krajobrazowych .................................................... 25 Ryc. 9 Położenie rezerwatu na tle obszarów chronionego krajobrazu .................................... 26 Ryc. 10 Położenie rezerwatu na tle obszarów Natura 2000 .................................................... 28 Ryc. 11 Mapa położenia rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych ........................................ 30 Ryc. 12 Mapa przebiegu granic rezerwatu na tle podziału powierzchniowego Lasów Państwowych ........................................................................................................................... 31 Ryc. 13 Mapa dróg leśnych i aktualnego rozmieszczenia tablic .............................................. 33 Ryc. 14 Mapa położenia rezerwatu na tle zlewni .................................................................... 34 Ryc. 15 Mapa położenia rezerwatu na tle zbiorników wód podziemnych .............................. 35 Ryc. 16 Graficzna ilustracja średnich miesięcznych temperatur w poszczególnych okresach 39 Ryc. 17 Graficzna ilustracja sumy opadów w okresach w poszczególnych miesiącach oraz średnie roczne .......................................................................................................................... 40 Ryc. 18 Udział procentowy poszczególnych podtypów gleb w rezerwacie ............................. 42 Ryc. 19 Mapa wykorzystania terenu przez chiropterofaunę ................................................... 91 8 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ryc. 20 Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa ...................................................... 112 Ryc. 21 Fragment mpzp obrębu Wdzydze gminy Kościerzyna, obszar w sąsiedztwie rezerwatu ................................................................................................................................................ 113 SPIS FOTOGRAFI Fotografia na stronie tytułowej: Cladonia deformis (Fot. ML) Fot. 1 Północny narożnik rezerwatu (tab. urzędowe, informacyjne oraz edukacyjne WPK) (ML)......................................................................................................................................... 122 Fot. 2 113 letni drzeowstan sosnowy (ML) ............................................................................ 122 Fot. 3 Środek rezerwatu (ML) ................................................................................................. 123 Fot. 4 Widok na wydzielenie 572a – naturalną otulinę rezerwatu (ML) ................................ 123 Fot. 5 Część południowa rezerwatu, wydzielenie 572c – samosiew sosny i licznyc udział porostów (ML) ........................................................................................................................ 124 Fot. 6 Nieliczne martwe drewno w rezerwacie (ML) ............................................................. 124 Fot. 7 Cladonia digitata (ML) .................................................................................................. 125 Fot. 8 Cladonia gracilis (ML) ................................................................................................... 125 Fot. 9 Cladonia uncialis (ML) .................................................................................................. 126 Fot. 10. Hypogymnia tubulosa (ML) ....................................................................................... 126 Fot. 11 Cladonia cornuta (ML) ................................................................................................ 127 Fot. 12 Cladonia cervicornis (ML) ........................................................................................... 127 Fot. 13 Cladonia arbusscula s.l. (MK) ..................................................................................... 128 Fot. 14 Cladonia rangiferina (MK) .......................................................................................... 128 Fot. 15 Cladonia uncialis (MK) ................................................................................................ 129 Fot. 16 Hypogymnia tubulosa (MK) ........................................................................................ 129 Fot. 17 Parmeliopsis ambigua (ML) Fot. 18 Cladonia portentosa (MK) ........................ 130 Fot. 19 Maczużnik główkowaty Cordyceps capitata (WB) ..................................................... 131 Fot. 20 Siedzuń sosnowy Sparassis crispa (WB) ..................................................................... 131 Fot. 21 Pozostałe w rezerwacie egzemplarze świerka (WB) .................................................. 132 Fot. 22 Odnowienie naturalne sosny (ML) ............................................................................. 132 Autorzy fotografii: ML – Mariusz Lewczuk MK – Martin Kukwa WB – Wojciech Bajerowski 9 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 10 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 1. CZĘŚĆ OGÓLNA 1.1. Podstawa prawna utworzenia rezerwatu Rezerwat Krwawe Doły został powołany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Monitor Polski Nr 75 z dnia 9 grudnia 1996 roku poz. 681). Poniżej przytacza się treść ww. rozporządzenia: „Na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114, poz. 492, z 1992r. Nr 54, poz. 254, z 1994r. Nr 89, poz. 415, z 1995r. Nr 147, poz. 713 i z 1996r. Nr 91, poz.409) zarządza się co następuje: §1. Uznaje się za rezerwat przyrody pod nazwą „Krwawe Doły” obszar lasu o powierzchni 13,02 ha położony w gminie Stara Kiszewa w województwie gdańskim. §2. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin. §3. W skład rezerwatu przyrody wchodzi obszar oznaczony w planie urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Kościerzyna, według stanu na dzień 1 stycznia 1988r., jako oddział lasu nr 572 b. §4.1. Na obszarze rezerwatu przyrody zabrania się: 1) Pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, z wyjątkiem przypadków uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, ujętych w planie ochrony, 2) Zbioru dziko rosnących roślin, a w szczególności owoców, nasion i grzybów, z wyjątkiem zbioru nasion na potrzeby hodowli lasu, 3) Polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj, 4) Wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza, 5) Wydobywania skał i minerałów, 6) Niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania, a w szczególności przez pozyskiwanie ściółki leśnej, 7) Zakłócania ciszy, 8) Palenia ognisk, 9) Stosowania środków chemicznych w gospodarce leśnej, 10) Zmiany stosunków wodnych, 11) Umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa, 12) Wstępu na teren rezerwatu poza miejscami wyznaczonymi przez Wojewodę, z wyjątkiem służb leśnych oraz służb ochrony przyrody, 13) Ruchu pojazdów, z wyjątkiem pojazdów służb leśnych oraz służb ochrony przyrody. 2. Zakazy, których mowa w ust. 1, nie dotyczą: 1) Prowadzenia badań naukowych za zgodą Wojewody, 2) Prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem publicznym i ochroną przeciwpożarową, 3) Wykonywania zadań z zakresu obronności państwa, 4) Wykonywania zabiegów ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych za zgodą Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, udzielaną w przypadku potrzeby likwidacji zagrożeń ochranianej przyrody, nie ujętych w planie ochrony. §5. Bezpośredni nadzór nad rezerwatem przyrody sprawuje Wojewoda Gdański. §6. Zarządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa: S. Żelichowski” 11 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 1.2. PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROJEKTU PLANU OCHRONY Opracowanie projektu planu ochrony rezerwatu „Krwawe Doły” wykonane zostało w latach 2011 - 2012 r. na podstawie umowy nr ZR-2710-42/11 zawartej w dniu 10 października 2011 r. pomiędzy Biurem Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni, a Skarbem Państwa Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Gdańsku. Projekt planu ochrony sporządzono w ramach realizacji projektu „Plany ochrony dla rezerwatów RDLP w Gdańsku", współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach działania 5.3. priorytetu V. Prace nad opracowaniem projektu planu ochrony wykonane zostały zgodnie z zapisami: art. 19 ust. 1a, 2 oraz art. 20 ust. 1, 2, 3 i 5 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 151 poz. 1220 ze zm.), Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym projekcie planu oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz. U. Nr 94 poz. 794) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz. 401). Podczas wykonywania prac przy projekcie planu ochrony uwzględniono również wytyczne Regionalnego Konserwatora Przyrody przedstawione w punkcie III opisu przedmiotu zamówienia (Załącznik nr 2 do SIWZ nr postepowania 2710-RDLP-4-2011). 1.3. OCENA ZGODNOŚCI Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM I PRAWEM UNIJNYM Opracowanie dokumentu, jakim jest Projekt Planu Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły, wiąże się z koniecznością przeanalizowania i uwzględnienia w treści dokumentu wymagań, zadań i zobowiązań wynikających nie tylko z celów i planów o charakterze gospodarczo-rozwojowym Polski, ale także wynikających ze zobowiązań, jakie Polska poczyniła przyjmując i ratyfikując szereg konwencji międzynarodowych, w tym zobowiązań wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. W odniesieniu do dokumentów strategicznych na poziomie międzynarodowym, Projekt Planu jest zgodny z: Konwencją Berneńską o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych. Celem Konwencji Berneńskiej jak i Projektu Planu jest ochrona gatunków zagrożonych, ginących roślin i zwierząt oraz ich naturalnych siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania państw. Szczególny nacisk położono na ochronę zagrożonych i ginących gatunków wędrownych. Konwencją o różnorodności biologicznej, która wskazuje na konieczność ochrony przyrody w skali globalnej przez ochronę całego bogactwa przyrodniczego. W myśl Konwencji, należy opracować krajowe strategie ochrony różnorodności biologicznej wraz z planami i programami osiągnięcia ich celów, które obejmują min. ochronę różnorodności biologicznej i zrównoważone użytkowanie jej elementów. Europejską Konwencją Krajobrazową, która ma na celu ochronę różnorodności krajobrazów europejskich, zarówno naturalnych jak i kulturowych, a także racjonalne zagospodarowanie i planowanie krajobrazu. Projektowany dokument ze względu na przedstawienie ochrony krajobrazów leśnych jest zgodny z celami omawianej Konwencji. W odniesieniu do dokumentów europejskich, Projekt Planu jest zgodny z: Dyrektywą Ptasią 2009/147/WE z 30 listopada 2009, która ustanawia, jako główne cele utrzymanie (lub dostosowanie) populacji gatunków ptaków na poziomie odpowiadającym 12 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym, podobnie jak założenia ochronne Projektu Planu. Dyrektywą Siedliskową 92/43/EWG, której głównym celem jest zapewnienie różnorodności przyrodniczej poprzez zachowanie siedlisk naturalnych oraz gatunków dzikiej flory i fauny w stanie sprzyjającym ochronie (z możliwością działań odtwarzających taki stan), przy uwzględnieniu wymogów gospodarczych, społecznych i kulturalnych oraz specyfiki regionalnej i lokalnej. Podobnie jak Projekt Planu, Dyrektywa ta wskazuje konkretne gatunki, które mają być objęte ochroną. Ponadto Projekt Planu Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły jest zgodny z polityką zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej oraz dokumentami europejskiej i krajowej polityki wodno-środowiskowej i ekologicznej. Projekt Planu jest spójny z podstawowymi dokumentami strategicznymi Unii Europejskiej: „Strategią Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej" oraz „VI Programem Działań na rzecz Środowiska Unii Europejskiej 2002 - 2012". 1.4. RODZAJ, TYP I PODTYP REZERWATU Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr 60 poz. 533) rezerwat Krwawe Doły klasyfikowany jest jako: Rodzaj rezerwatu: Rodzaj: L – leśny Typ i podtyp rezerwatu wg dominującego przedmiotu ochrony: Typ: PFi – fitocenotyczny Podtyp: zl – zbiorowisk leśnych Typ i podtyp rezerwatu wg dominującego typu ekosystemu: Typ: EL – leśny i borowy Podtyp: bni – borów nizinnych 1.5. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW I DOKUMENTÓW Mapa geologiczna utworów powierzchniowych 1:50 000. Mapy topograficzne i ortofotomapy. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Uchwała nr 1004/XXXIX/2009 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 172, poz. 3361). Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Kościerzyna według stanu na 01.01.2009 r. BULiGL O.Gdynia. Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Kościerzyna na lata 2009 – 2018. BULiGL O.Gdynia. Program Ochrony Środowiska Województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy 20011-2014, którego część stanowi projekt Planu Gospodarki Odpadami dla województwa Pomorskiego 2010 (Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 191/XII/07).2007. Fałtynowicz W. Projektowany rezerwat leśny „Krwawe Doły” we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym. mscr. Gdynia 1984. Plan Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły na lata 2000-2019. BULiGL O.Gdynia. Gdynia 1999. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gdańsk. 2011. 13 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 20072010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-14 obejmujący lata 2007-2008. Departament Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z dnia 10 maja 2010 r.). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. 2012 nr 0 poz. 81. Strategia działania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku na lata 2009 – 2012. Wytyczne sporządzania planów ochrony rezerwatów przyrody. MOŚZNiL, Warszawa 1997 r. Wytyczne wykonywania zabiegów ochronnych w różnych typach rezerwatów przyrody. Departament Ochrony Przyrody MOŚZNiL, Warszawa 1997 r. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220 ze zm.). Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220). Załącznik nr 1 do rozporządzenia nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r. USTALENIA PLANU OCHRONY WDZYDZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO. Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy Stara Kiszewa na lata 2010 – 2013 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2014 – 2017. Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla gminy Stara Kiszewa na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014 -2021. Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gminy Stara Kiszewa. Glob Przedsiębiorstwo Powierniczo – Wykonawcze Gdańsk 2003. 1.6. HISTORIA REZERWATU Z opracowania „Proces wylesień na ziemiach polskich od czasów najdawniejszych” (prof. J. Broda) wynika, że oddziaływanie człowieka na las rozpoczęło się w epoce neolitu (4200 - 1700 lat p.n.e.), a z końcem epoki brązu (1700 - 650 lat p.n.e.) szczególnie Wielkopolska i Pomorze były gęsto zasiedlone przez ludność łużycką. W epoce żelaza (650 lat p.n.e. - XIII wiek n.e.) procesy wylesień miały różny przebieg, a w dobie przedpiastowskiej rolnictwo i technika uprawy były nieźle rozwinięte. Czasy przedhistoryczne to okres przynależności do kasztelani garczyńskiej. W okresie kształtowania się państwa polskiego ziemie te były w znacznym stopniu wylesione i były własnością książąt pomorskich. W 1281 roku Mściwój II nadał wieś Kiszewę Mikołajowi Przedpełkowicowi z rodu Łodziów, wielmożowie wielkopolskiemu pełniącemu funkcję sędziego w Poznaniu. Nadanie dotyczyło wsi Vela Kissewa w skład której wchodziły dzisiejsze wsie: Olpuch, Konarzyny, Wygonin, Chwarzno, Chwarzenko, Foshuta, Strzelki i Stara Kiszewa. Ponadto do Kiszewy należały wsie w okolicach jeziora Wdzydzkiego i Piechowic. Po zagarnięciu w 1308 roku Pomorza przez Krzyżaków Kiszewa nadal stanowiła własność rodu Przedpełkowiców jednak w 1316 synowie Mikołaja zostali zmuszeni do przekazania swoich dóbr Krzyżakom. Okres ten to administracja wójta tczewskiego i Wielkiego Mistrza z Malborka a okręg kiszewski zwany był komornictwem. Po wojnie trzynastoletniej (1454 – 1466) teren przejęli Polacy i funkcjonował on jako starostwo niegrodowe w powiecie tczewskim. 14 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Najbardziej niekorzystnym okresem był okres gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej (XVI XVIII w.). Lasy traktowano przeważnie jako uzupełnienie gospodarstwa rolnego, nie wykazując dbałości o ich stan. Ogromny popyt na drewno, przy braku racjonalnej gospodarki w lasach, wpływał na tempo wylesień i dewastacji lasów w Polsce. Wzdłuż Brdy i Wdy ludność w znacznym stopniu żyła ze smolarstwa, a mówią o tym dokumenty z lustracji z 1565 r. obejmującej między innymi starostwa: tucholskie, kiszewskie, mirachowskie, a w której mówi się o powszechnym niszczeniu lasu (dane zaczerpnięte z opracowania „Wisła w dziejach Polski” - S. Gierszewskiego - 1988r.). W okresie zaborów do połowy XIX wieku dominowała, jak w okresie wcześniejszym, dotychczasowa ekstensywna gospodarka leśna. Gospodarstwo leśne rozwijało się w niewielkim zakresie. Zjawiskiem niekorzystnym dla stanu lasów w okresie zaborów były duże zmiany własnościowe, bowiem masowo rozprzedawano lasy państwowe, które ogólnie biorąc jako lasy prywatne były gorzej zagospodarowane, nadmiernie eksploatowane. Niekorzystne było wprowadzanie jednogatunkowych upraw na miejsce naturalnych, różnogatunkowych i różnowiekowych drzewostanów. Na mapie z 1802 roku teren ten jednak oznaczono jako leśny. Rysunek 1 Karta s4+9 Danzig sektorIV, Friedrich Willhelm III. König von Preufsen, Fren Derrn von Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802, Karte von Ost=Preussen nebst Preussisch Litthauen, West=Preussen nebst dem Netzdistrict, Gestechen von C.Jäck Berlin 1804 15 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY O gospodarce leśnej na omawianym terenie w okresie przedwojennym, z braku dokumentacji historycznej, wiemy niewiele. Jakość lasów po II wojnie światowej była niezadowalająca. Drzewostany były nadmiernie przerzedzone i dość niskiej jakości technicznej. O ich użytkowaniu decydowało często zapotrzebowanie na określone sortymenty i łatwość wywozu. Materiał sadzeniowy sprowadzano z zewnątrz. Działania te niekorzystnie wpłynęły na jakość drzewostanów. Przejęte grunty porolne zalesione były sosną. W latach 1921 - 1924 miała miejsce gradacja strzygoni choinówki. Na terenach Nadleśnictwa Kościerzyna wycięto wówczas kilkaset hektarów drzewostanów. Powierzchnie te są zajęte aktualnie przez jednowiekowe drzewostany sosnowe powstałe z sadzenia w zbyt luźnej więźbie (sadzonki sprowadzano z odległych nadleśnictw) i opis ten można by odnieść do drzewostanów rezerwatu. Na terenie Nadleśnictwa Kościerzyna, gdzie zlokalizowany jest rezerwat, w okresie powojennym gradacja brudnicy mniszki rozpoczęła się w 1979r., a skończyła w 1983r.. Jej zwalczanie przeprowadzono na całym obszarze. Drzewostany Nadleśnictwa położone są w strefie silnego zagrożenia występowaniem szkodników pierwotnych. Już w roku 1994 zaszła konieczność ponownego zwalczania brudnicy mniszki, a także barczatki i strzygoni, na obszarze około 12000 ha. W latach 70-tych drzewostany osłabione, w tym głównie na gruntach porolnych, były zasilane nawozami mineralnymi rozsiewanymi z samolotów. Ponadto w okresie powojennym pierwszoplanowymi zadaniami było porządkowanie drzewostanów, które ucierpiały w okresie wojennym, oraz odnawianie powierzchni wylesionych. Duże zwarte kompleksy leśne, zwłaszcza w obrębie Bąk, zabezpieczano przed możliwością rozprzestrzeniania się pożarów stosując szerokie pasy przeciwpożarowe – prawdopodobnie wydzielenie wokół rezerwatu jest właśnie takim zalesionym pasem. Nazwa rezerwatu pochodzi od występujących w sąsiedztwie obniżeń wytopiskowych dawno temu porośniętych licznie rosiczkami oraz torfowcem Sphagnum rubellum, których barwa kojarzyła się z kolorem krwi, a które miejscowa ludność nazywała krwawymi dołami. Nazwa ta utrwaliła się i jest stosowana np. na mapach. Do chwili obecnej obniżenia te uległy tak dalekim przeobrażeniom (na części występują lasy z naturalnych odnowień sosnowych), że trudno byłoby patrząc na te tereny odnieść podobne jak przed laty skojarzenia. 1.7. STAN ZBADANIA I WYKORZYSTANIA REZERWATU Informacje o rezerwacie Krwawe Doły po raz pierwszy pojawiają się w niepublikowanych materiałach W. Fałtynowicza (1984), które stanowiły potem podstawę wniosku o utworzenie rezerwatu. Nieco danych o roślinach naczyniowych okolic rezerwatu znajduje się w dwóch notatkach florystycznych (Głażewska i in. 1984 oraz Gos i in. 1993). Do głębszego poznania przyrody omawianego obiektu przyczyniły się niewątpliwie wykonane prace do planu ochrony na lata 2000 2019. Dotyczy to m. in. warunków glebowych, stanu flory i zbiorowisk roślinnych. Brak było do tej pory jakichkolwiek informacji o faunie tego terenu. Od czasu powołania rezerwatu „Krwawe Doły” w 1996 roku prawie w ogóle nie jest on wykorzystywany dla celów naukowych. Położenie rezerwatu wewnątrz kompleksu leśnego bez oznakowanego dojazdu, jak też brak spektakularnych walorów (szeroko rozreklamowanych) powoduje absencję turystyki przyrodniczej i edukacyjnej. Szlaki wiodące po jego granicach są w okresie letnim dosyć intensywnie wykorzystywane do turystyki pieszej i rowerowej. Najintensywniej wykorzystywane jest sąsiedztwo rezerwatu, jak też on sam, w okresie grzybobrania (wrzesień – październik). 16 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 1.8. DOTYCHCZASOWA OCHRONA I OCENA WYKONYWANYCH POPRZEDNIO DZIAŁAŃ OCHRONNYCH Rezerwat „Krwawe Doły" powołano w 1996 roku. Przed utworzeniem rezerwatu jego obszar wchodził w skład lasów gospodarczych – gospodarstwa zrębowego. W złożonym projekcie utworzenia rezerwatu (por. Fałtynowicz 1984) proponowano dla niego status rezerwatu częściowego oraz ograniczenie zabiegów ochrony czynnej do cięć sanitarnych i pielęgnacyjnych. Postulowano też usunięcie podsadzonego, regionalnie obcego, świerka oraz zaniechanie dalszego wprowadzania dębu. Aktualnie jest to gospodarstwo specjalne - rezerwat. Przed ustanowieniem rezerwatowej formy ochrony ogólne zasady gospodarowania regulowały kolejne plany urządzenia gospodarstwa leśnego. Na obszarze obejmującym rezerwat zabiegi ustalano na podstawie „bieżących potrzeb hodowlanych stwierdzanych na gruncie podczas prac taksacyjnych”. W przygotowanym projekcie zarządzenia o powołanie rezerwatu („Uzasadnienie”) przewidywano, w ramach realizacji planów ochrony, pozyskiwanie drewna z przebudowy drzewostanów, zabiegów ochronnych i cięć sanitarnych. Zgodnie z zarządzeniem powołującym z 1996 roku, na obszarze rezerwatu wprowadzone zostały ogólne zakazy: 1. pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, z wyjątkiem przypadków uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, ujętych w planie ochrony, 2. zbioru wszystkich dziko rosnących roślin, a w szczególności owoców, nasion i grzybów, z wyjątkiem zbioru nasion na potrzeby hodowli lasu, 3. polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj, 4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza, 5. wydobywania skał i minerałów, 6. niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania, w szczególności przez pozyskiwanie ściółki leśnej, 7. zakłócania ciszy, 8. palenia ognisk, 9. stosowania środków chemicznych w gospodarce leśnej, 10. zmiany stosunków wodnych, 11. umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa, 12. wstępu na teren rezerwatu poza miejscami wyznaczonymi przez Wojewodę, z wyjątkiem służb leśnych oraz służb ochrony przyrody, 13. ruchu pojazdów, z wyjątkiem pojazdów służb leśnych oraz służb ochrony przyrody. W opisie taksacyjnym drzewostanu (wg stanu na 1.01.1988r.) była planowana w ramach wskazań gospodarczych trzebież późna (8 m3/ha). Rezerwat posiadał w latach 2000-2004 zatwierdzony plan ochrony, ale został on unieważniony wejściem w życie Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. Zawarto w nim następujące zalecenia ochronne – czynności konserwatorskie: 1. Usunięcie w pierwszym 5-leciu regionalnie obcego świerka. Ochrona częściowa o charakterze zachowawczym. Nadleśnictwo Kościerzyna wykonało na terenie rezerwatu w ostatnim okresie: 17 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 1. W roku 2000 w ramach przygodnych trzebieży późnych usunięcie 7,76 m3 drewna sosnowego; 2. W roku 2009 porządkowanie powierzchni całego rezerwatu – wycięto i usunięto sztucznie wprowadzone podszyty świerkowe poza rezerwat w okresie zalegania pokrywy śnieżnej; 3. W ramach ww. czynności porządkowania w roku 2009 pozyskano 28,75 m3 drobnicy iglastej. Aktualnie brak jest obowiązującego planu ochrony. Obszar rezerwatu znajduje się w administracji Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Bezpośrednim wykonawcą zadań ochronnych jest Nadleśnictwo Kościerzyna. Nadzór nad wykonywaniem ochrony sprawuje Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gdańsku. Ocena: Świerk został w większości usunięty z terenu rezerwatu. Wskutek wyekspirowania planu ochrony zabieg usunięcia został wstrzymany i obecnie znajduje się na powierzchni do 5 m3 Picea abies. Z chwilą wejścia w życie Zarządzenia zatwierdzającego nowy plan ochrony pozostały świerk zostanie usunięty i fitocenoza wolna od obcych geograficznie elementów drzewostanu będzie mogła kontynuować spontaniczny proces unaturalniania. 18 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 2. OPIS REZERWATU 2.1. POŁOŻENIE 2.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Punkt centralny rezerwatu położony jest ok. 2,4 km na południowy zachód od centrum miejscowości Olpuch, 2,2 km na wschód od rezerwatu zlokalizowana jest siedziba Leśnictwa Cięgardło. W pobliżu rezerwatu znajdują się również jeziora: 300 m na północny zachód jez. Chądzie, 1,4 km na północny zachód jez. Gołuń oraz 1,9 km na północny wschód jez. Przywłoczno. 800 m na wchód przebiega linia kolejowa Kościerzyna – Bydgoszcz. Najkrótszy dystans pomiędzy północno wschodnią granicą rezerwatu a obrzeżem terenów zamieszkanych (zabudowa letniskowa nad jeziorem Przywłoczno) wynosi w linii prostej ok. 1,5 km. Centralnie położony punkt rezerwatu Krwawe Doły charakteryzują poniższe współrzędne: długości geograficznej wschodniej: 18° 0' 28,53" E szerokości geograficznej północnej: 53° 59' 25,54" N Współrzędne geograficzne punktów załamania granicy rezerwatu zawiera załącznik nr 10.1. Ryc. 1 Położenie geograficzne rezerwatu Krwawe Doły 19 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ryc. 2 Położenie na tle ortofotomapy rezerwatu Krwawe Doły 2.1.2. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju, położony jest w granicach administracyjnych woj. pomorskiego, powiat Kościerzyna, gmina Stara Kiszewa, obręb ewidencyjny Olpuch [Nr 0014]. Rezerwat położony jest na działce ewidencyjnej oznaczonej numerem 512 o powierzchni 27,81 ha, arkusz nr 5. Łącznie zajmuje on powierzchnię 13,02 ha. Obszar rezerwatu jest własnością Skarbu Państwa pod zarządem Nadleśnictwa Kościerzyna. Przebieg granic rezerwatu na tle działek ewidencyjnych znajduje się na mapie ewidencji gruntów zamieszczonej w niniejszym projekcie planu w rozdziale nr 16. Kopię wypisu z rejestru gruntów zamieszczono w rozdziale 15. „Stan posiadania oraz zestawienie rodzajów użytków”. Ryc. 3 Położenie rezerwatu Krwawe Doły na tle podziału administracyjnego na gminy 20 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 2.1.3. POŁOŻENIE PRZYRODNICZE I FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE Regiony fizycznogeograficzne to jednostki wyróżnione na podstawie cech morfograficznych, morfogenetycznych i geologicznych. Wyróżniono je na podstawie: klimatu, stosunków wodnych, glebowych oraz rodzaju roślinności, czego przejawem jest typ krajobrazu naturalnego. Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg Kondrackiego (1994 r.) przedstawia się następująco: Megaregion: Europa Środkowa (3) Prowincja: Niż Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Pojezierze Południowobałtyckie (314 - 316) Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7) Mezoregion: Bory Tucholskie (314.71) Podział ten uwzględnia klimat, stosunki wodne, glebowe oraz rodzaj roślinności, czego przejawem jest typ krajobrazu naturalnego. Rezerwat Krwawe Doły Ryc. 4 Położenie rezerwatu na tle podziału fizycznogeograficznego wg Kondrackiego Celem regionalizacji przyrodniczo-leśnej jest przedstawienie geograficznego zróżnicowania ekologicznych warunków wzrostu i rozwoju roślinności, a w szczególności ekosystemów leśnych. Wiedza ta umożliwia prawidłowe wykorzystanie tych warunków na potrzeby gospodarki leśnej. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej (wg Tramplera 1990) tereny rezerwatu należą do: III-1-a Krainy Wielkopolsko - Pomorskiej, mezoregionu Borów Tucholskich. 21 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Rezerwat Krwawe Doły Ryc. 5 Położenie rezerwatu na tle regionalizacji przyrodniczo-leśnej wg Tramplera Regiony geobotaniczne to jednostki wyróżnione na podstawie podobieństw zestawu zbiorowisk, uwarunkowanych genezą terenu. Położenie rezerwatu wg Matuszkiewicz J. M. (2008) przedstawia się następująco: Obszar: Europejskie lasy liściaste i mieszane Prowincja: Środkowoeuropejska Podprowincja: Południowobałtycka Dział: Pomorski (A) Kraina: Sandrowych Przedpoli Pojezierzy Środkowopomorskich (5) Podkraina: Borów Tucholskich (c) Okręg: Borów Tucholskich (6) Podokręg: Wdzydzki (e) 22 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Rezerwat Krwawe Doły Ryc. 6 Położenie rezerwatu na tle regionów geobotanicznych 2.1.4. POŁOŻENIE REZERWATU W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY Rezerwat przyrody Krwawe Doły znajduje się w rejonie znacznego zagęszczenia obiektów chronionych. W jego otoczeniu jest kilka obszarów przyrodniczo cennych, które podlegają ochronie prawnej, jako rezerwaty przyrody czy tereny parku krajobrazowego. Rezerwat położony jest w granicach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Ponadto teren ten leży bezpośrednio w obszarze Natura 2000 – Bory Tucholskie PLB220009 a obszar PLH220034 Jeziora Wdzydzkie zlokalizowany jest około 180 m od północnych granic rezerwatu. Parki Narodowe Rezerwat Krwawe Doły nie jest położony na terenie żadnego parku narodowego. Najbliższy Park Narodowy Bory Tucholskie zlokalizowany jest 31 km na południowy zachód od granic rezerwatu. Rezerwaty przyrody Rezerwat Krwawe Doły zlokalizowany jest na terenie rezerwatu biosfery Bory Tucholskie utworzonego decyzją obradującej w Paryżu w dniach 31 maja - 4 czerwca 2010 r. Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej programu Człowiek i Biosfera. Powierzchnia rezerwatu stanowi strefę rdzenną wraz z PN Bory Tucholskie i 24 innymi rezerwatami. Jest to forma ochrony przyrody której zadaniem jest zachowanie „próbek reprezentatywnych” biosfery na wszystkich strefach klimatycznych Ziemi i wszystkich obszarach kulturowych ludzkości jako trwałych poligonów badawczych. Obszary te mają na celu ochronę różnorodności biologicznej i umożliwienie lepszej obserwacji zmian ekologicznych w skali całej planety. Pełnią trzy zasadnicze funkcje: - ochronną, polegająca na przyczynianiu się do ochrony krajobrazów, ekosystemów, zróżnicowania gatunkowego i genetycznego, 23 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY - rozwojową - poprzez sprzyjanie formom rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które uznać można za społeczno-kulturowo i ekologicznie zrównoważone, - funkcję wspierania logistycznego poprzez edukację ekologiczną, a także szkolenia, badania i monitoring w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem. Ponadto w promieniu 10 km od Krwawych Dołów położony jest tylko jeden rezerwat przyrody Kręgi Kamienne. Zlokalizowany jest on 9,5 km na południe. Natomiast w promieniu około 15 km znajdują się jeszcze trzy rezerwaty: na południowym zachodzie Bór Chrobotkowy, na północy Czapliniec w Wierzysku oraz na północnym wschodzie Orle nad Jeziorem Dużym. Ryc. 7 Położenie rezerwatu na tle innych rezerwatów Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne - ustanowiony został w 1958 r. i obecnie obejmuje kompleks leśny o powierzchni 16,91 ha będący pod zarządem Nadleśnictwa Czersk. Rezerwat ten chroni cmentarzysko plemienia Gotów - charakterystyczne kurhany i kręgi kamienne pochodzące z początków naszej ery. Obszar na którym zlokalizowane są kręgi porasta subatlantyckie wrzosowisko. Ponadto wokół występuje subkontynentalny bór sosnowy świeży, w którym dominuje 120-letni drzewostan sosnowy z niedużą domieszką brzozy. Florystycznie najcenniejszymi elementami rezerwatu są porosty na głazach. Obszar rezerwatu znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych Kręgów oraz leży w obrębie obszaru specjalnej ochrony ptaków Bory Tucholskie (PLB220009). 24 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Parki Krajobrazowe Rezerwat „Krwawe Doły” położony jest bezpośrednio na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego w jego południowo wschodniej części. 730 m na wschód przebiega granica parku i rozpoczyna się otulinia. Ryc. 8 Położenie rezerwatu na tle parków krajobrazowych Wdzydzki Park Krajobrazowy (kaszb. Wdzëdzczi Park Krajòbrazny) został powołany na powierzchni 17650ha Uchwałą Nr XIX/83/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 15 czerwca 1983 roku (Dz. Urz. Woj. Nr 13, poz. 63, zał. Nr 4). Rozporządzenie Wojewody Gdańskiego nr 5/94 z dnia 8 listopada 1994r (Dz. Urz. Woj. Nr 27, poz. 139, zał.5) uaktualniło granice parku, określiło granice otuliny oraz wprowadziło obowiązujące na tym terenie zakazy i ograniczenia. Aktualnie obowiązujące Rozporządzenie Wojewody Nr 11/98 z dnia 3 września 1998 zmieniło poprzednie z 1994r. dostosowywując je do Ustawy o ochronie przyrody z 1991r. ostatecznie ustalając powierzchnię WPK na poziomie z rozporządzenia z roku 1994 – 17832 ha, w tym leśną (z zadrzewieniami) – 11370 ha, grunty orne – 2120 ha, wody – 1915 ha, inne użytki – 2427 ha. Rozporządzenie to również wprowadziło zmiany w zakazach i ograniczeniach obowiązujących na terenie parku. W Załączniku nr 1 do rozporządzenia Nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r. określa się aktualnie obowiązujące cele ochrony przyrody, środowiska kulturowego i krajobrazu. Zasady postępowania zarówno w parku jak i w otulinie dotyczą wszystkich dziedzin gospodarczych. Otulina Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego o powierzchni 15208 ha w tym lasy – 11500 ha, użytki rolne – 2350 ha, inne użytki – 1358 ha obejmuje gminy: Dziemiany, Karsin, Kościerzyna, Stara Kiszewa. Zarząd Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego mieści się w Kościerzynie przy ul. Świętojańskiej 5d. 25 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Obszary chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu (OChK), zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach. Wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Najczęściej obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego taką jak: doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi wzgórz, pola wydmowe czy kompleksy torfowiskowe. Obszary chronionego krajobrazu są przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim ograniczeniom. Ryc. 9 Położenie rezerwatu na tle obszarów chronionego krajobrazu Rezerwat Krwawe Doły nie znajduje się w zasięgu żadnego z Obszarów Chronionego Krajobrazu. W promieniu 10 km zlokalizowane są: OChK Borów Tucholskich około 700 m na wschód, OChK Dolina Wierzycy około 1,7 km na północny wschód, OChK Północny – część wschodnia około 7,8 km na południe i OChK Polaszkowski około 7,3 na północny wschód. W promieniu 15 km od granic rezerwatu znajdują się na zachodzie również OChK Lipuski i OChK Północny – część zachodnia. Sieć NATURA 2000 „NATURA 2000”, nazywana również „Europejską Siecią Ekologiczną”, to system obszarów chronionych, który ma zapewnić trwałą egzystencję florze i faunie Starego Kontynentu, zachowanie cennych a przy tym zagrożonych siedlisk przyrodniczych oraz integrację ochrony przyrody z działalnością człowieka. Jej podstawowym celem jest ochrona przyrodniczego dziedzictwa Europy i 26 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY realizacja idei zrównoważonego rozwoju w skali ponadkrajowej. Podstawę prawną ochrony europejskiej flory, fauny i siedlisk stanowią dwa akty: Dyrektywa 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, zwana Dyrektywą Ptasią, uchwalona 2 kwietnia 1979 r., następnie zmodyfikowana dyrektywami 81/854/EWG, 85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG, 94/24/EWG,2009/147/WE. Dyrektywa 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory, zwana Dyrektywą Siedliskową, uchwalona 21 maja 1992 r. i zmieniona dyrektywą 97/62EWG. Obszar rezerwatu położony jest na terenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Bory Tucholskie PLB220009. Najbliższy Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk połżony jest na północ od rezerwatu. Granice „Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 przbiegają ok 230 m na północ od granic rezererwatu. OSO „Bory Tucholskie” PLB220009 - projekt tego obszaru zgłoszono jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) 30 października 2002 r. Zatwierdzony został Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniającym rozporządzenie w prawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Jego powierzchnia wynosi 322535,80 ha. Obszar jest dość jednolitą równiną sandrową, rozciętą doliną Wdy oraz urozmaiconą licznymi jeziorami, oczkami wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej. Dominują siedliska leśne, przede wszystkim bory sosnowe. W omawianej ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107 gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: bielik (PCK), kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), podgorzałka (PCK), puchacz (PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) łabędzia krzykliwego (do 400 osobników) i żurawia (do 1800 osobników na noclegowisku). Na Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Bory Tucholskie” znajdują się największe w skali regionu skupiska jezior lobeliowych. Ponadto do ważnych walorów przyrodniczych należy zaliczyć: bogatą lichenoflorę i chiropterofaunę, dobrze zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne oraz stanowiska licznych gatunków rzadkich i zagrożonych, w tym gatunków reliktowych. Do zagrożeń na opisywanym terenie należy zaliczyć: eksploatację torfu, kredy, piasku, zmiany stosunków wodnych, zagrożenie eutrofizacją siedlisk oligotroficznych, presję turystyczną, zabudowę letniskową, zabudowę rozproszoną, kłusownictwo, drapieżnictwo ze strony norki amerykańskiej, odpady, ścieki, zanieczyszczenie wód, zakładanie upraw plantacyjnych (borówka amerykańska). OSO „Bory Tucholskie” PLB220009 nie posiada planu ochrony ani planu zadań ochronnych. Aktualnie w trakcie opracowania jest plan zadań ochronnych. „Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 jest to obszar o całkowitej powierzchni 12812,8 ha. Projekt tego obszaru zgłoszono jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) w sierpniu 2007 roku, a Komisja Europejska zaakceptowała go decyzją z dnia 12.12.2008. Obszar znajduje się w południowej części Pojezierza Kaszubskiego w dorzeczu Wdy. W obszarze tym wyróżniono 16 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które zajmują łącznie blisko 20% obszaru. Cenne są jeziora lobeliowe (5 obiektów) i zbiorniki dystroficzne oraz skupienie torfowisk wysokich i przejściowych o typowo wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Również obszar ten charakteryzuje się występowaniem siedliska 91T0 sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) w pokryciu 5% - dane te prawdopodobnie są mocno zawyżone z powodów opisanych w niniejszym opracowaniu. Stwierdzono tu również obecność 7 gatunków z Załącznika II 27 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Licznie reprezentowane są rzadkie, zagrożone i chronione prawnie gatunki roślin naczyniowych ze szczególnie bogatą florą roślin torfowiskowych. Obszar ten podlega zagrożeniom takim jak: eutrofizacja jezior, wycinka drzew i krzewów, szczególnie niebezpieczna intensywna zabudowa brzegów jezior w celach rekreacyjnych oraz osuszanie i eutrofizacja torfowisk. SOO „Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 nie posiada planu ochrony ani planu zadań ochronnych. Ryc. 10 Położenie rezerwatu na tle obszarów Natura 2000 Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, aleje pomnikowe i stanowiska dokumentacyjne Według ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne." W pobliżu rezerwatu Krwawe Doły brak jest zespołów przyrodniczo krajobrazowych. Zgodnie z definicją podaną w Ustawie o ochronie przyrody z 2004 roku: użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Użytek ekologiczny ustanawiany jest od 2009 roku uchwałą rady gminy określającą: nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne 28 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części. Najbliższe użytki ekologiczne, zlokalizowane w promieniu 10 km od granic rezerwatu, to: „Jezioro Pikowe”, „Jezioro Lemańskie”, Tucholskie Mszary, Zabrody, Czerwonko, Kiszewskie Bagno, Modrzewnicowy Mszar, Żurawinowe Bagno, Wełniankowe Mszary, Torfowiska nad Jeziorem Gołuń, Czyste, Meszonko, Zdradzonko, Łąki na Rowie, Kotel, Torfowisko Szenajda, Przerębska Huta. Zostały one utworzone Rozp. Nr 2/2003 z dn. 09.01.2003, 49/2006 z dn. 05.07.2006 oraz 1/09 z dn. 24.07.2009 Wojewody Pomorskiego. W promieniu 10 km od rezerwatu Krwawe Doły brak jest alei pomnikowych i stanowisk dokumentacyjnych. Na terenie rezerwatu nie ustanowiono pomników przyrody. W promieniu 10 km od granic rezerwatu rozrzucone jest 11 pomników przyrody: 24 drzewa (buki zwyczajne – w tym odmiana czerwona, dęby szypułkowe, daglezje zielone, topola biała, lipy drobnolistne, jesion wyniosły, klon zwyczajny, kasztanowiec biały, wierzby kruche oraz brzozy brodawkowate). Położenie rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych Rezerwat „Krwawe Doły” położony jest w obszarze krajowego korytarza wędrówkowego oraz w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca połączenia dwóch regionalnych korytarzy ekologicznych – rzeki Wierzycy i rzeki Wdy (wg. Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego - praca pod redakcją J. Czochańskiego i J. Lemańczyk). Ponadto obszar ten zaliczono do płatu charzykowsko – kościerskiego, płatu ekologicznego o randze regionalnej (pe-7). Powierzchnia rezerwatu stanowi jedynie mikroskopijny fragment obszaru wchodzącego w skład powyższych korytarzy i ze względu na lokalizację ma niewielkie znaczenie (głównie dla dużych ssaków). Położenie to obrazuje również Mapa korytarzy ekologicznych w załączniku. Według „Projektu korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce” (pod kier. Prof. dr hab. Włodzimierz Jędrzejewski ZBS PAN Białowieża 2005) omawiany rezerwat położony jest w korytarzu Bory Tucholskie (strefa KPn – korytarz północny, typ G, rodzaj OW). Pokrywa się to z koncepcją korytarzy ekologicznych Ekonet-PL. 29 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ryc. 11 Mapa położenia rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych W skali lokalnej rezerwat położony jest wewnątrz zwartego kompleksu leśnego, dlatego trudno mówić tu o widocznych w terenie korytarzch ekologicznych. Na całym obrzarze rezerwatu nastepuje swobodne i wielokierunkowe przemieszczanie się fauny, tym bardziej ptaków migrujących. Pod kątem gatunków migrujących, siedliska rezerwatu zapewniają skąpą bazę żerową oraz możliwości schronienia. Rezerwat może być wykorzystywany jako punkt postoju na trasie wędrówek zwierząt. Ponadto miejsce to położone jest w pasie ważnego korytarza migracyjnego nietoperzy. 2.2. GRANICE, PODZIAŁ POWIERZCHNIOWY Według zarządzenia Nr 681 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Krwawe Doły”, obejmuje on ochroną obszar o powierzchni 13,02 ha, położony na terenie gminy Stara Kiszewa, w powiecie kościerskim, w województwie pomorskim. W skład rezerwatu wchodzi obszar wydzielenia 572b Nadleśnictwa Kościerzyna (stan 01.01.1988 r.), aktualnie oznaczony na mapach planu urządzania lasu Nadleśnictwa Kościerzyna, Obrębu Bąk, Leśnictwa Zabrody, wg stanu na dzień 01.01.2012 r., jako oddziały i pododdziały: 572b – 12,23 ha i 572c – 0,79 ha. Granice rezerwatu przedstawia mapa przeglądowa Nadleśnictwa Kościerzyna wg stanu na dzień 1 stycznia 2012 r., w skali 1:10 000, stanowiąca załącznik do rozporządzenia. Nie proponuje się zmiany granic rezerwatu. 30 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ryc. 12 Mapa przebiegu granic rezerwatu na tle podziału powierzchniowego Lasów Państwowych Granice rezerwatu Krwawe Doły mają kształt trójkąta i są czytelne w całym swoim przebiegu. Ze wszystkich stron teren rezerwatu graniczy z wąskim pasem wydzielenia 572a. Jest to młodszy drzewostan - prawdopodobnie pozostałość po dawnych szerokich pasach przeciwpożarowych. Od strony NW granica poprzez wydzielenie 572a opiera się o linie ostępową rozgraniczającą oddziały 572 i 557. Strona SW opiera się poprzez wąski płat młodszego lasu, o linię ostępową rozdzielającą oddziały 572 i 573. Po stronie wschodniej powierzchnia rezerwatu przylega do nieco szerszego pasa wydzielenia 572a, przez środek którego biegnie droga gruntowa. W miejscu tym sąsiedztwo stanowią wydzielenia 572g i 572d. Wykaz współrzędnych wszystkich punktów załamiania granic rezerwatu znajduje się w załączniku 15.1. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu. 2.3. STAN POSIADANIA ORAZ ZESTAWIENIE RODZAJÓW UŻYTKÓW Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju, położony jest na obszarze będącym własnością Skarbu Państwa, w granicach administracyjnych powiatu kościerskiego, w województwie pomorskim, gmina Stara Kiszewa. Zajmuje on powierzchnię oznaczoną w ewidencji gruntów obrębu Olpuch (Nr 0014) jako części działki nr 512 której całkowita powierzchnia wynosi 27,81 ha (kopia wypisu w rozdziale 15 Załączniki, a wyrysu w rozdziale 16 Mapy). 31 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Tab. 1. Zestawienie powierzchni działek ewidencyjnych, na których położony jest rezerwat, wg wypisu z rejestru gruntów Arkusz Nr działki Położenie Powierzchnia [ha] Użytek lub klasa Powierzchnia rezerwacie Rodzaj Pow[ha] 5 Ls 512 - 27,81 27,81 13,02 w Nr KW lub dokumenty GD1E/00028634/6 Ʃ 13,02 Gdzie : Ls -Lasy Ʃ 27,81 w tym Ls 13,02 Według rejestru cały obszar rezerwatu stanowią grunty leśne. Na podstawie odpowiednich zapisów w rejestrze ewidencji gruntów powiatu Kościerzyna, obrębu ewidencyjnego Olpuch, ustalono, że właścielem całego terenu jest Skarb Państwa, a zarządcą: PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE - NADLEŚNICTWO KOŚCIERZYNA. Nadzór nad rezerwatem sprawuje Dyrektor RDOŚ w Gdańsku. Kontakty: NADLEŚNICTWO KOŚCIERZYNA Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska 83-400 Kościerzyna, w Gdańsku ul.M.Skłodowskiej-Curie 6 ul. Chmielna 54/57, 80 - 748 Gdańsk tel. (058)686 29 32 (sekretariat) telefon: 58 68 36 800 koś[email protected] fax: 58 68 36 803 www.kościerzyna.gdansk.lasy.gov.pl email: [email protected] 2.4. DROGI I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Obszar rezerwatu stanowi las, bezpośrednie sąsiedztwo stanowią również grunty leśne. Po granicy wydzielenia 572a będącego wąską nieformalną otuliną rezerwatu biegną drogi gruntowe, częściowo stanowiące linie podziału powierzchniowego. Od północnego zachodu biegnie linia ostępowa szerokości 6 m, od południowego zachodu – linia oddziałowa szerokości 3 m. Przez środek oddziału oraz wydzielenia 572a przebiega droga gruntowa o szerokości 4 m stanowiąca wschodnią granicę. Łączna długość dróg leśnych przebiegających po granicach rezewatu wynosi 1917 m. Drogi te są używane przy pracach związanych z gospodarką leśną. Ponadto od strony południowej, bezpośrednio przy rezerwacie, znajduje się zakręt drogi przeciwpożarowej. Tablice urzędowe ustawiono przy drogach w trzech narożnikach rezerwatu. Wszystkie są niezgodne z obowiązującym standardem. Ponadto w narożnikach północnym i południowym Wdzydzki Park Krajobrazowy ustawił tablice informacyjne oraz dodatkowo plansze edukacyjne o śmieciach i w północnym narożniku tablicę z logiem WPK. Nowe tablice, zaplanowane w niniejszym 32 inne PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY dokumencie należy ustawić w tych samych miejscach. Powinny one zawierać nazwę własną i rodzaj formy ochrony przyrody (stosunek szerokości do wysokości 3:1, z orłem w koronie o wysokości 8 cm i szerokości 8 cm koloru białego, tło czerwone, tablica z masy plastycznej lub metalowa) (Dz. U. nr 268 poz. 2665). Ryc. 13 Mapa dróg leśnych i aktualnego rozmieszczenia tablic 2.5. OTOCZENIE I STAN ŚRODOWISKA W REJONIE REZERWATU Rezerwat Krwawe Doły bezpośrednio otoczony jest terenami leśnymi administrowanymi przez Nadleśnictwo Kościerzyna. Są to lasy obrębu Bąk i poprzez wydzielenie 572a sąsiedztwo stanowią: od północy oddziały 557a, 567As, od północnego zachodu oddział 558f, od zachodu 573a, od południa 594a i 593c oraz od wschodu 572d,g, 571k i 567Ap. Od północy w odległości 90m za wydzieleniem 567As zlokalizowane są grunty prywatne (również zalesione) a dalej w odległości około 250m jezioro Chądzie. Lasy otaczające rezerwat to monokultury sosnowe dostosowane składem do zbiorowiska i typu siedliskowego lasu. Teren na którym położone są Krwawe Doły był w przeszłości wylesiony, a rosnące tu sośniny w wieku około 100 lat są pierwszym pokoleniem lasu. Młodsze około 50-letnie drzewostany oraz świeżo zakładane rosnące w bezpośrednim sąsiedztwie pochodzą także z nasadzeń sztucznych i są z reguły drugim pokoleniem lasu na gruncie porolnym. Rezerwat „Krwawe Doły” stanowi fragment rozległego kompleksu Borów Tucholskich. Tereny okalające rezerwat wyróżniają się wysokim stopniem czystości środowiska przyrodniczego, wybitnymi walorami krajobrazowymi i należą do najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejsc na Pomorzu. Najbliżej rezerwatu położona jest miejscowość Olpuch około 2400 m na północny wschód. W promieniu 10 km zlokalizowane są ponadto: Wdzydze Tucholskie, Zabrody, Gołuń, Wdzydze Kiszewskie, Ruda i Konarzyny. W oczywisty sposób, wszystkie te miejscowości, podobnie jak i te 33 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY położone bardziej w głębi Borów Tucholskich – są źródłem ruchu turystycznego i antropopresji na przyrodę rezerwatu. Wielu turystów przyjeżdża tutaj nie tylko z Trójmiasta, ale też z innych rejonów całego kraju, licząc na spokojny wypoczynek. Ruch turystyczny koncentruje się głównie w okresie letnim, a wskali rezerwatu największa antropopresja ma miejsce jesienią w okresie grzybobrania. Zauważalne zagrożenie dla rezerwatu to intensywna penetracja w trakcie zbioru grzybów oraz powiązane z tym faktem zaśmiecanie rezerwatu. Skala tego zjawiska jednak nie jest duża i nie wymaga szczególnych zabezpieczeń, poza okresowym sprzątaniem. Niewielkim problemem jest również nielegalne poruszanie się sprzętem zmotoryzowanym po drogach otaczających rezerwat. 2.6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE Wody powierzchniowe Na terenie rezerwatu brak cieków wodnych. Niewielki zbiornik wodny – jez. Chądzie zlokalizowany jest 250 m na północ od rezerwatu. Od strony północnej rozrzucone są również niewielkie obniżenia – dawniej torfowiska wysokie – aktualnie tereny w większości porośnięte drzewostanem sosnowym. Ryc. 14 Mapa położenia rezerwatu na tle zlewni "źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej". Rezerwat Krwawe Doły położony jest w zlewni 294379 - Bezpośrednia zlewnia jez. Wdzydze (Wdzydze Pn. i Wdzydze Pd.). Jest obszar zlewni Wisły. 2 Wisła 29 Wisła od Drwęcy do ujścia 34 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 294 Wda (Czarna Woda) 2943 Wda od Trzebiochy do Niechwaszczy (p) 29437 Zlewnia jez. Wdzydze 294379 Bezpośrednia zlewnia jez. Wdzydze (Wdzydze Pn. i Wdzydze Pd.) Od południa przyegają zlewnie 294392 - Dopływ z jez. Czystego oraz 298181120B - Zlewnia bezodpływowych jez.: Drzęszcz i Prusionki Wielkie. Od wschodu 29818129 - Dopływ z Cięgardłowa bez zlewni bezodpływowych jez.: Drzęszcz i Prusionki Wielkie, 2981769 - Dopływ z jez. Przywłoczno bez zlewni bezodpływowego jez. Kotel oraz od północnego wschodu 2981760 - Zlewnia bezodpływowego jez. Kotel. Teren rezerwatu zasilany jest wyłącznie wodami opadowymi, z których część podlega ewapotranspiracji, pozostałe przesiąkają w głąb profilu i zasilają wody podziemne związane z poziomem wód jezior – jest to teren sandrowy z podłożem piaszczystym, łatwoprzepuszczalnym. Spływ powierzchniowy na terenie rezerwatu nie występuje (brak większej niwelacji), a w najbliższym sąsiedztwie możemy z tym zjawiskiem się spotkać na skłonach do ww. zatorfionych obniżeń. Roślinność rezerwatu korzysta wyłącznie z wód pochodzących z opadów atmosferycznych. Wody gruntowe występują bardzo głęboko i nie maja wpływu na fitocenozy leśne. Wody podziemne W pasie Borów Tucholskich, gdzie położony jest rezerwat, brak określonych głównych zbiorników wód podziemnych. Na południowy zachód zlokalizowany jest w odległości 10 km zbiornik GZWP-121 a na północny wschód wodległości około 14 km – GZWP-116. Ryc. 15 Mapa położenia rezerwatu na tle zbiorników wód podziemnych 35 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 2.7. STAN ATMOSFERY Położenie rezerwatu Krwawe Doły w stosunku do większych aglomeracji miejskich jest szczególnie korzystne ze względu na dominujący kierunek wiatrów (zwłaszcza w okresie w okresie grzewczym). W zasadzie jedynie zanieczyszczenia z indywidualnych źródeł ciepła pobliskich miejscowości, w tym głównie Wdzydz Kiszewskich i Tucholskich, mogą niekorzystnie wpływać na stan powietrza w rezerwacie. Istniejące na terenie gminy Stara Kiszewa niewielkie zakłady przemysłowe takie jak gorzelnia we wsi Góra czy tartaki w Nowych Polaszkach, Bartoszym Lesie, Rudzie, Pałubinie, Kobylach, Dolnych Malikach, Wygoninie i Starej Kiszewie położone są na wschód od rezerwatu – poza strefą oddziaływania na rezerwat. Nasilenie występowania zanieczyszczeń dotyczy głównie sezonu grzewczego. Jednak ze względu na położenie w środku kompleksu leśnego nie będzie to miało w praktyce znaczenia. Istotny wpływ na stan atmosfery może mieć ruch samochodowy w okresie wakacyjnym. Natężenie ruchu w okresie letnim powoduje okresowy wzrost emisji zanieczyszczeń, głównie metali ciężkich, dwutlenku siarki, tlenku azotu oraz pyłów. Zanieczyszczenia motoryzacyjne mogą powodować osłabienie fotosyntezy, degradację chlorofilu, zakłócenia w oddychaniu i transpiracji, przebarwienia, chlorozę, nekrozę liści, szybsze ich starzenie, upośledzenie wzrostu oraz zmniejszenie odporności na choroby i szkodniki. W odległości 1150 m na północ zlokalizowana jest droga asfaltowa łącząca Olpuch i Wdzydze Tucholskie. Wpływ na stan rezerwatu będzie miał również nielegalny ruch samochodowy wewnątrz kompleksu leśnego. Nie jest to jednak skala w istotny sposób wpływająca na stan atmosfery. Niewielki wpływ może mieć również położona na wschód od rezerwatu niezelektryfikowana jednotorowa linia kolejowa Gdynia – Kościerzyna – Maksymilianowo. Na terenie powiatu kościerskiego WIOŚ przeprowadza pasywny monitoring powietrza atmosferycznego na stacji w Kościerzynie przy ul. Staszica. Według wyników za rok 2010 cała strefa pomorska, w tym powiat kościerski, zostały zaliczone do strefy C, w której nie były dotrzymane poziomy pod kątem ochrony zdrowia dla pył u zawieszonego PM10 i benzo(a). Klasa C oznacza iż poziom co najmniej jednej substancji spośród 13 monitorowanych, przekroczył poziom dopuszczalny zwiększony o margines tolerancji. W powiecie kościerskim do głównych emitentów zaliczamy: indywidualne źródła ciepła zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej; lokalne kotłownie ogrzewające obiekty przemysłowe, zakłady obsługi rolnictwa, obiekty użyteczności publicznej, obiekty usługowe oraz osiedla zabudowy wielorodzinnej; procesy technologiczne w zakładach przemysłowych; zanieczyszczenia komunikacyjne (emisja liniowa, wzdłuż ciągów komunikacji samochodowej); emisja niezorganizowana pyłu z terenów pozbawionych roślinności i z terenów o utwardzonej nawierzchni; emisje niezorganizowane pochodzące z ferm hodowlanych, głównie w zakresie tlenków azotu i odorów; napływ zanieczyszczeń z terenów sąsiednich gmin. 36 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Przekroczenia poziomu docelowego (normy) benzo(a)piranu notowane są tylko w okresie grzewczym (latem spadają niemal do zera). Głównym tego źródłem są przestarzałe, małowydajne paleniska domowe zasilane paliwami stałymi. Z roku na rok zwiększa się niestety jego poziom odnotowywany na wszystkich stacjach. Również pomiar pyłu PM10 śrenioroczny i max. 24 h przekroczył w Kościerzynie w 2010 roku normy. Ze względu na lokalizację rezerwatu względem Kościerzyny (głównego emitenta w powiecie) i kierunek dominujących wiatrów (północno zachodni) nie jest to zagrożenie istotne – mogące mieć bezpośredni wpływ na stan środowiska. Nadleśnictwo Kościerzyna (w tym obszar rezerwatu) zaliczono do I strefy uszkodzeń (obręb Bąk charakteryzuje się mniejszym stopniem uszkodzenia). W oddziale 262a obrębu Kościerzyna znajduje się stała powierzchnia monitoringu biologicznego, będąca częścią Krajowego Monitoringu Środowiska, powiązanego z międzynarodowym programem oceny stanu zdrowotnego lasu w Europie. Powierzchnia ta służy do corocznej oceny stanu zdrowotnego drzew w oparciu o cechy morfologiczne koron. Odporność biologiczna omawianych lasów jest niewielka. Wynika to z ubogiego składu gatunkowego, struktury pionowej, słabych siedlisk. W województwie pomorskim realizowany jest program Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, który do roku 2025 ma obniżyć emisje dwutlenku węgla o 53,6% (w stosunku do stanu na rok 2005), dwutlenku siarki o 69,7%, tlenków azotu o 75,8% oraz pyłu o 74,7. W trosce o czystość powietrza modernizowane są kotłownie koksowe, a finansowanie zmiany ogrzewania wspomaga Fundusz Ochrony Środowiska. Podsumowując: Stan atmosfery na terenach na których zlokalizowany jest rezerwat, pomimo okresowych wzrostów zanieczyszczeń, należy określić jako zadowalający. Obszar ten został zaliczony do strefy C, brak tu dużych emitentów zanieczyszczeń. Problem wpływu hałasu na terenie rezerwatu nie występuje, brak tu również emitentów promieniowania jonizującego. 37 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA REZERWATU 3.1. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA 3.1.1. Rzeźba terenu Rzeźba terenu jest mało zróżnicowana – obszar rezerwatu jast płaski, położony około 145 m n.p.m.. Deniwelacja w rezerwacie nie przekracza 2 m. Podobnie kształtuje się teren w bezpośrednim sąsiedztwie. Jedynie od strony północnej występują obniżenia i teren obniża się o około 6 m – jest to rynna w której położone jest jezioro Chądzie oraz wytopiskowe obniżenia (dawniej krwawe doły). Jest to typowy krajobraz sandrowy, charakterystyczny dla całego obszaru Borów Tucholskich. 3.1.2. Klimat Tereny na których położony jest rezerwat Krwawe Doły leży w strefie ekoklimatycznej II Środkowoeuropejskiej - w makroregionie Pojezierza Pomorskiego Południowego. Pogoda kształtuje się głównie pod wpływem niżów atlantyckich, którym przeciwstawiają się masy powietrza kontynentalnego Europy Wschodniej. Występująca na powyższym terenie zmienność klimatyczna wynika również z rzeźby terenu, w tym głównie położeniu w stosunku do barier wysoczyznowych na północy i równin na południu. W omawianym regionie najniższe średnie miesięczne temperatury powietrza występują w styczniu, lutym, najwyższe w lipcu, ale również w sierpniu i rzadziej w czerwcu. Istotnym wskaźnikiem agroklimatycznym jest liczba dni z temperaturą maksymalną poniżej 0C (prawdopodobieństwo wystąpienia 50%), która dla omawianego obiektu waha się pomiędzy 60 – 100 dni w ciągu roku. Okres bezprzymrozkowy jest krótki i wynosi w zależności od roku od 120 do 210 dni. Ważnym z punktu widzenia hodowli lasu jest długość okresu wegetacyjnego wynosząca średnio 201 dni w roku. Lokalne warunki termiczne są w znacznym stopniu zmodyfikowane przez rzeźbę terenu. Stąd liczne powstające zmrozowiska i znaczne zróżnicowanie temperatur w zależności od ekspozycji terenu. Dominującymi wiatrami są wiatry z kierunku zachodniego. Jednak w miesiącach wiosennych obserwuje się wzrost częstości wiatrów z sektora południowego. Wiatry wschodnie zimą powodują dość silne ochłodzenie, a latem upały. Późną wiosną wzmaga się napływ powietrza z południa. Cechą charakterystyczną opadów na tym terenie jest mała roczna amplituda, występowanie największej ilości opadów w czerwcu, lipcu i sierpniu oraz przewaga opadów jesiennych nad opadami okresu wiosny. Przeważają opady ciągłe związane z frontami ciepłymi lub wewnątrz masowymi. Znaczna część opadów przypada na czas trwania okresu wegetacyjnego, z tym że początek okresu wegetacyjnego wiąże się z najniższymi opadami w ciągu roku. Suma opadów w okresie od marca do maja wynosi 120 – 140 mm, a w okresie od czerwca do sierpnia 200 – 250 mm. 38 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Tab. 2. Syntetyczna charakterystyka miejscowego klimatu na podstawie danych stacji meteorologicznej w Kościerzynie Okres Miesiąc I II III Temperatura powietrza [C] 1969-1998 -2,5 -2,1 1,0 1989-1998 -0,8 -0,1 ˛2,0 1996-2000 –1,8 –0,5 1,2 2006 -7,2 -3,1 -3,0 Opady atmosferyczne [mm] 1969-1998 39,0 28,9 37,9 1989-1998 39,3 39,1 49,1 1996-2000 36,6 54,0 47,4 2006 5,0 13,0 33,0 Rok IV V VI VII VIII IX X XI XII 5,6 6,7 7,1 5,6 11,5 11,6 11,6 11,7 14,6 14,8 15,3 16,1 16,5 16,9 16,3 21,4 16,1 16,7 16,9 16,6 11,7 11,8 12,5 15,9 7,2 7,2 8,3 10,8 2,3 1,7 2,9 6,0 -0,9 -0,9 –0,8 4,7 6,8 7,1 7,4 8,0 37,3 36,0 45,8 62,0 58,4 61,1 81,8 60,0 67,8 77,1 67,2 36,0 71,2 62,4 79,0 5,0 61,4 69,4 73,8 99,0 60,0 66,5 51,0 47,0 54,4 59,1 80,4 68,0 56,6 47,4 40,0 109,0 49,0 50,6 51,8 43,0 621,9 657,1 708 580 Zwraca uwagę wzrost przeciętnej temperatury w ubiegłym 10-leciu (szczególnie w roku 2006wykres) w stosunku do danych wieloletnich, przy czym tendencję taką zaobserwowano również w sąsiednich stacjach meteorologicznych. Wartość współczynnika trendu liniowego wynosi 0,0376C rocznie, co wskazuje na przyrost omawianego elementu o około 1,5C w rozważanym czterdziestoleciu. Warto w tym miejscu wspomnieć o dość częstych anomaliach pogodowych, jakie zaobserwowano w ostatnich latach, takich jak „ciepłe zimy”, huraganowe wiatry, bardzo gwałtowne ulewy i inne zjawiska. Rok 2006 jest takim przykładem gdzie przy wysokich temperaturach opady były bardzo niskie. Ryc. 16 Graficzna ilustracja średnich miesięcznych temperatur w poszczególnych okresach Jeśli chodzi o termiczne pory roku obliczone na podstawie średnich miesięcznych wartości temperatury powietrza, to daty rozpoczęcia tych pór są następujące: Zima 9.12. 39 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Przedwiośnie Wiosna Lato Jesień Przedzimie 13.03. 11.04. 19.06. 24.08. 01.11. Tab. 3. Średnie wieloletnie (1970 – 2000) temperatury powietrza oraz opady atmosferyczne dla stacji Chojnice (na podstawie Biuletynów Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej) Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok temperatura powietrza [C] -2,1 -1,4 1,8 6,5 12,2 15,0 16,8 16,6 12,2 7,6 2,5 -0,5 7,3 opady atmosferyczne [mm] 33 25 36 32 49 69 70 57 51 43 42 40 547 I II X XI XII 800 700 600 opady [mm] 500 400 300 200 100 0 III IV V VI VII VIII IX -100 1969-1998 1989-1998 1996-2000 2006 Ryc. 17 Graficzna ilustracja sumy opadów w okresach w poszczególnych miesiącach oraz średnie roczne Według podziału klimatycznego Wosia (1994) omawiany obszar położony jest w regionie klimatycznym Wschodniopomorskim VIII. K. Kwiecień i S. Tarnowska (1974) zaliczają obszar rezerwatu do pomorskiej dzielnicy klimatycznej. 40 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 3.1.3. Budowa geologiczna Rezerwat w całości położony jest na rozległym sandrze rzeki Wdy, który ukształtował w czasie wielokrotnych zlodowaceń lądolód skandynawski i jego wody roztopowe. Wierzchnia warstwa osadów plejstoceńskich ostatecznie ukształtowała się podczas ostatniego – bałtyckiego zlodowacenia w stadiale pomorskim. Lodowiec fazy pomorskiej zanikał stopniowo w kierunku północno-zachodnim, zaś wody roztopowe kierowały się na południowy wschód doliną rzeki Wdy oraz na wschód doliną rzeki Wierzycy. Miąższość osadów plejstoceńskich, zalegających na osadach trzeciorzędowych (piaski i mułki mioceńskie i oligoceńskie), a głębiej na osadach kredowych, wynosi od kilkudziesięciu do ponad 200m i jest największa w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego. Wierzchnie utwory geologiczne zbudowane są tu z różnoziarnistych piasków fluwioglacjalnych o składzie mechanicznym piasków luźnych średnio i gruboziarnistych. Wyraźna jest tu budowa warstwowa. Warstwy żwirowate występujące w spągu charakteryzują się zawartością węglanów, które nie występują w formie wyraźnych i ciągłych poziomów, ale tworzą nieregularne warstewki i gniazda. Ważnym elementem fizjografii terenu są obniżenia wytopiskowe i rynny glacjalne – sąsiedztwo rezerwatu od północy. Wypełniają je utwory holoceńskie, w tym głównie torfy o miąższości od 0,5m do około 3m. Formy te (na omawianym terenie 10-40 wytopisk na 1km2) powstały z wytopienia brył martwego lodu zagrzebanego pod osadami akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej. Przeważają tu formy drobne od kilkudziesięciu arów do 4ha o dużej różnorodności kształtu. Ich głębokość wynosi od 5m do 15m a wyjątkowo do 30m. Rzeźba młodoglacjalna tego terenu cechuje się dużą świeżością i proces jej kształtowania nie został jeszcze zakończony. Pod względem litologicznym teren rezerwatu budują piaski drobnoziarniste przesegregowane przez wody lodowca. 3.1.4. Charakterystyka gleb Opracowanie glebowo-siedliskowe rezerwatu wykonane zostało w trakcie wykonywania poprzedniego planu ochrony na lata 2000 – 2019. Na potrzeby niniejszego opracowania dane te zaktualizowano zgodnie z zasadami zawartymi w: Instrukcji urządzania lasu cz. II - ,,Instrukcja wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych” CILP-2003; Klasyfikacji gleb leśnych Polski CILP - 2000; Siedliskowych podstawach hodowli lasu - załącznik do „Zasad hodowli lasu” Ośrodek Badawczo Rozwojowy w Bedoniu 2004. Typy siedliskowe lasu w Polsce” pod redakcją L. Mroczkiewicz i T. Tramplera (Prace IBL nr 250, PWRiL1964. Gleby występujące na terenie rezerwatu przyporządkować należy do następującego podziału systematycznego: 41 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Dział Rząd Typ Podtyp Dział II Nazwa Gleby autogeniczne Rząd Gleby bielicoziemne Typ Gleby bielicowe (B) Podtyp Typ Gleby bielicowe właściwe (Bw) Gleby rdzawe Podtyp Gleby bielicowo - rdzawe (RDb) W rezerwacie powierzchniowo dominują gleby bielicowo - rdzawe (RDb) 89,9%, gleby bielicowe właściwe (Bw) występują w dwóch niewielkich płatach i zajmują tylko 10,1%. Tab. 4. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego podtypów gleb w rezerwacie Podtyp gleby Pow [ha] Udział % RDb 11,71 89,9% Bw 1,31 10,1% 100,0% RDb Bw Ryc. 18 Udział procentowy poszczególnych podtypów gleb w rezerwacie Gleby bielicowe (B) Gleby typu bielicowego należą do najuboższych pod względem troficznym spośród gleb mineralnych o w pełni wykształconym profilu. Mniej żyzne mogą być tylko gleby typu arenosoli. Gleby bielicowe występują na piaszczystych substratach glebowych o zdecydowanie przemywnym typie gospodarki wodnej takich jak m.in. sandry (Qfgp) na których zlokalizowany jest rezerwat. Nad glebą mineralną tworzy się tu kwaśna ektopróchnica typu mor miejscami rozbudowana do trzech poziomów surowinowego Ol, butwinowego Of, epihumusowego Oh, zbudowana na bazie roślinności borowej ze szczątków acydofilnego runa oraz igliwia i gałązek. W wyniku rozkładu kwaśnej 42 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY ektopróchnicy powstają kwasy próchniczne, w tym głównie kwasy fulwowe, stymulujące proces bielicowania. Mechanizm procesu bielicowania, datowany na schyłek plejstocenu i początek holocenu, polega na rozkładzie minerałów pierwotnych i wtórnych w stropie mineralnej gleby i selektywnym wymywaniu produktów tego rozkładu wraz z ruchomymi substancjami próchnicznymi do części środkowej profilu, gdzie tworzą iluwialny poziom wmywania. Intensywne wytrącanie się związków żelazisto- próchnicznych i próchniczno- glinowych następuje gdy zostaje przekroczona wartość graniczna Corg: Al+Fe ≤ 25. Istotniejszą rolę w procesie bielicowania odgrywa glin ruchomy ponieważ najczęściej gleby bielicowe są silnie kwaśne. Kwasy próchniczne w trakcie przemieszczania się w głąb wzbogacają się w żelazo i glin, tworząc rozpuszczalne kompleksy próchniczno– żelaziste i próchniczno– glinowe. Wytrącanie tych kompleksów następuje w poziomie iluwialnym (spodic). W wyniku procesu bielicowania (wymywanie i wytrącanie) wykształcają się charakterystyczne poziomy diagnostyczne gleb bielicowych: powierzchniowy eluwialny „albic” barwy jasno szarej z licznymi ziarnami kwarcu i bezpośrednio pod nim ciemno– rdzawy poziom iluwialny w którym osadzają się głównie związki żelaza i próchnicy- „spodic”. W typie gleb bielicowych na terenie rezerwatu wyróżniono jeden podtyp: gleby bielicowe właściwe Bw Gleby bielicowe właściwe (Bw) Ten podtyp gleby występuje w dwóch fragmentach na terenie rezerwatu. Gleby bielicowe właściwe wytworzyły się z utworów piaszczystych bez domieszek części ilastych i pyłowych w warunkach wpływu silnie przemywnego typu gospodarki wodnej. Powstały prawdopodobnie z dawnych gleb bielicowo- rdzawych. Miejscową glebę bielicową charakteryzuje profil glebowy i wiercenie. W badanej glebie występuje następująca sekwencja poziomów: O-AEes-ApEes-ApBfe-Bfe-Bv-BvC-C Nad glebą mineralną tworzy się ektopróchnica (O) w formie butwiny. Próchnica ta to mor świeży lub wilgotny o miąższości nawet do kilkunastu centymetrów, o zdecydowanej przewadze procesów akumulacji nad rozkładem. Znaczny udział acydofilnego runa oraz części roślin zawierających żywice w kwaśnym środowisku nie sprzyja procesom intensywniejszego rozkładu. W stropowej części występuje wyraźny poziom płużny Ap, w którym występują inicjalne podpoziomy eluwialne Ees albic i iluwialne Bfe. Pod poziomem płużnym występuje poziom iluwialny spodic Bfe nałożony na stary poziom rdzawy –Bv. Poziom iluwialny często dzieli się na dwa podpoziomy: iluwialno– próchniczny Bhfe i iluwialny żelazisty Bfe. Typowy poziom spodic charakteryzuje się niejednolitą barwą, występuje tu dość charakterystyczna plamistość w całym poziomie, odróżniająca ten podtyp od gleb rdzawych, w których barwa jest jednolita. Podpoziomy akumulacyjno- iluwialne sięgają głębokości 40 cm i przechodzą zaciekami w skałę macierzystą C. Gleby bielicowe należą do gleb silnie kwaśnych, odczyn pHKCl w partiach górnych może spaść nawet poniżej 3,0. Bardzo niskie jest także wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami, nie przekracza zwykle 20%. W miejscowych warunkach fragmenty gleb bielicowych właściwych wiążą się z zdegradowanymi oligotroficznymi siedliskami boru świeżego i zbiorowiskiem Leucobryo- Pinetum. 43 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Gleby rdzawe (RD) Na badanym terenie jest to powierzchniowo dominujący typ gleb należący do rzędu gleb bielicoziemnych. Budowa profilowa gleb rdzawych, wykształconych na piaszczystych substratach glebowych, jest następująca: O-A-Bv-BvC-C (lub CCa). Z reguły są to osady pozbawione węglanów lub rzadko z węglanami w spągu profilu. W glebach rdzawych zachowały się cechy środowiska peryglacjalnego zaznaczone w jednolitym, jasnordzawym poziomie diagnostycznym, sideric– Bv. Poziom ten charakteryzuje się jednolitym uziarnieniem oraz często warstewką drobnych kamyków w spągu. Podstawowym procesem glebotwórczym w tych glebach jest proces rdzawienia. Polega on na powstawaniu nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami, które wraz z tlenkami żelaza i glinu nie ulegają przemieszczeniu w głąb, lecz pozostają w miejscu i tworzą rdzawe otoczki na ziarnach pyłu oraz iłu. Cechą charakterystyczną gleb rdzawych jest stosunek molowy węgla organicznego do sumy żelaza i glinu. Oznacza się go w wyciągu pirofosforanowym w powierzchniowych poziomach mineralnych- nie powinien przekraczać 25. Poziom organiczny- O jest zwykle rozbudowany, reprezentowany najczęściej przez wszystkie podpoziomy, głównie w podtypach rdzawych właściwych i bielicowych, co świadczy o słabych procesach rozkładu i przewadze akumulacji nad procesami rozkładu. Na glebach rdzawych spotyka się zwykle moder i mor lub modermor, znacznie rzadziej moder-mull i mull. Te dwa ostatnie typy wyłącznie na glebach rdzawych brunatnych. W typie gleb rdzawych wyróżniono na terenie rezerwatu jeden podtyp: gleby bielicowo - rdzawe (oligotroficzne i mezotroficzne) Gleby bielicowo - rdzawe (RDb) Gleba bielicowo- rdzawa jest dominującym podtypem na terenie rezerwatu. Badana gleba jest glebą porolną co znajduje potwierdzenie w sekwencji poziomów genetycznych: O-ApEes-ApBfe-Bfe-Bv-BvC-C Nad glebą mineralną tworzy się ektopróchnica (O) w formie butwiny włóknistej. Warstwa płużna sięga głębokości 20 cm i są w niej zaznaczone inicjalne poziomy: eluwialny (Ees) i iluwialny (Bfe). Pod poziomem płużnym występuje poziom iluwialny (Bfe) dawnej gleby leśnej, który stopniowo przechodzi w poziom rdzawy (syderic) z nagromadzonym w środowisku peryglacjalnym nieiluwialnym żelazem, glinem i manganem. Poziomy iluwialno- rdzawe BfeBv przechodzą stopniowo (od około 45 - 70 cm) w skałę macierzystą C. W spągu skały macierzystej występują nieregularnie węglany wapnia. Odczyn pH w KCl badanej gleby wynosi 2,7-2,9 w poziomie O; 3,2-3,3 w poziomie Bfe; 4,4-4,6 w poziomach Bv, BvC oraz 5,1-5,7 w poziomie C i CCa. Gleba bielicowo- rdzawa jest glebą dość ubogą w składniki odżywcze; stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi wynosi od 3,5-6,5% w poziomie O do 31,5% w spągu profilu. Udział węgla organicznego w warstwie ektopróchnicy (O) wynosi 34,77%, a azotu ogólnego 1,330-1,505%. Stosunek węgla do azotu wynosi w poziomie O 23-26, a w poziomie Ap 23. Gleby bielicowo- rdzawe wytworzyły się prawdopodobnie z gleb rdzawych właściwych w warunkach decydującego wpływu acidofilnej roślinności leśnej i przemywnego typu gospodarki wodnej. Na terenie rezerwatu gleby bielicowo- rdzawe wiążą się z siedliskami boru świeżego i zbiorowiskiem roślinnym suboceanicznego boru sosnowego - Leucobryo- Pinetum. 44 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Poniżej zamieszczono opisy profili glebowych, wyniki analiz chemicznych oraz opisy wierceń glebowych wykonanych na potrzeby opracowania planu ochrony rezerwatu Krwawe Doły 2000 – 2019. W opisie tym zweryfikowano porolność drzewostanów (porolność pozostała jedynie jako cecha gleby), zaktualizowano symbole oraz określono na nowo stan siedliska. Jednolity geomorfologicznie obszar rezerwatu jest nieznacznie zróżnicowany pod kątem intensywności zachodzących procesów bielicowania. Uwarunkowania terenowe, obecność świerka, zróżnicowanie pokrywy zielnej i inne mniej znane czynniki powodują w tym obszarze mocne zróżnicowanie przestrzenne rozmieszczenia powyżej opisanych podtypów gleb. Należy ogólnie przyjąć (tak też zrobiono w poprzednim planie) iż powierzchnia rezerwatu to kompleks glebowy gdzie gleby bielicowo – rdzawe i bielicowe właściwe mieszają się powierzchniowo tworząc obraz mozaiki. 45 Nadleśnictwo: KOŚCIERZYNA Obręb: BĄK Rezerwat: Krwawe Doły ============================================================================================== | OPIS POWIERZCHNI TYPOLOGICZNEJ - PODSTAWOWEJ NR: 1 Oddział: 572b | | | | I. DANE OGÓLNE: | | Rzeźba terenu: nizinny równy | | Położenie: płaskie | | II. GLEBA: | | II.1.) MORFOLOGIA PROFILU: Forma rozkładu próchnicy: buw | |================================================================================= | || Poziom |Głęb.||Przej| Skład | Barwa |Stan|Stru-|Uko-| | || genetyczny |(cm) ||ście | gran. |wg Mansel'a| słownie |wilg|ktura|rzen| | |--------------------------------------------------------------------------------| || O | 5 || ostr| | | | | | | | || ApEes | 8 || wyr | ps |7.5YR/6.0/1| br-sz |swie| r |++ | | || ApBfe | 20 || wyr | pl |7.5YR/4.0/2| sz-cze |swie| r |++ | | || Bv | 40 || wyr | pl |7.5YR/5.0/6| j.ś.br |swie| r |+ | | || BvC | 65 || wyr | pl |2.5Y/7.0/4 | j.ż |swie| r |+ | | || C | 200 || | pl | 5YR/8.0/1 | j.sz |swie| r | | | |--------------------------------------------------------------------------------| || Podtyp gleby: RDb rodzaj: Qfgp gatunek: pl | |============================================================================================| | Diagn.wg trwałych elem.gleby: Bśw Diagn.wg d_stanu: Bśw DIAGNOZA SYNTETYCZNA: | | Diagn.wg elem.łatwo zm.: Bśw Diagn.wg runa: Bśw Bśw1-N2-RDbp-Qfgp-pl | | Wariant siedliska: Bśw1 | ============================================================================================== PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Nadleśnictwo: KOŚCIERZYNA Obręb: BĄK Rezerwat: Krwawe Doły ============================================================================================== | OPIS POWIERZCHNI TYPOLOGICZNEJ - PODSTAWOWEJ NR: 2 Oddział: 572b | | | | I. DANE OGÓLNE: | | Rzeźba terenu: nizinny równy | | Położenie: płaskie | | II. GLEBA: | | II.1.) MORFOLOGIA PROFILU: Forma rozkładu próchnicy: buw | |================================================================================ | | Poziom |Głęb.||Przej| Skład | Barwa |Stan|Stru-|Uko-| | | genetyczny |(cm) ||ście | gran. |wg Mansel'a| słownie |wilg|ktura|rzen| | |-------------------------------------------------------------------------------| | O | 4 || wyr | | | | | | | | | AEes | 8 || wyr | pl |7.5YR/6.0/1| br-sz |swie| r |++ | | | ApBfe | 15 || ostr| ps |7.5YR/4.0/2| sz-br |swie| r |++ | | | Bfe | 30 || wyr | pl |7.5YR/5.0/6| j.ś.br |swie| r |++ | | | BfeBv | 45 || wyr | pl |2.5Y/7.0/4 | j.ż |swie| r |++ | | | C1 | 70 || wyr | pl |2.5Y/7.0/3 | j.ż |swie| r | | | | C2 | 120 || ostr| pl |7.5YR/6.0/4| m.po |swie| r | | | | C3 | 170 || ostr| pl |2.5Y/7.0/2 | sz-ż |swie| r | | | | Cca | 200 || | pl |2.5Y/7.0/3 | j.ż |swie| r | | | |------------------------------------------------------------------------------------------- | || Podtyp gleby: Bw rodzaj: Qfgp gatunek: pl | |============================================================================================| |============================================================================================| | Diagn.wg trwałych elem.gleby: Bśw Diagn.wg d_stanu: Bśw DIAGNOZA SYNTETYCZNA: | | Diagn.wg elem.łatwo zm.: Bśw Diagn.wg runa: Bśw Bśw1-N2-Bwp-Qfgp-pl | | Wariant siedliska: Bśw1 | ============================================================================================== 47 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Nadleśnictwo: KOŚCIERZYNA Obręb: BĄK Rezerwat: Krwawe Doły ==================================================================================================================================== | OPIS POWIERZCHNI TYPOLOGICZNEJ - PODSTAWOWEJ NR: 1 Oddział: 572b | | | | II.2.) WYNIKI SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO PROFILU (w %): | |============================================================================================ | || Poziom |Głęb.||Pias.|Pias.|Pias.| Pył | Pył | Ił | Ił | Ił || R-m | R-m | R-m | | || genetyczny |(cm) ||grub.|śred.|drob.|grub.|drob.|grub.|drob.|kolo.||PIASKI| PYŁY | IŁY | | |-------------------------------------------------------------------------------------------| || O | 5 || | | | | | | | || | | | | || ApEes | 8 || 25 | 40 | 24 | 2 | 3 | 2 | 2 | 2 || 89 | 5 | 6 | | || Bv | 40 || 33 | 46 | 15 | 2 | 3 | 1 | | || 94 | 5 | 1 | | || C | 200 || 38 | 39 | 19 | 1 | 3 | | | || 96 | 4 | | | |============================================================================================ | | | | II.3) WYNIKI ANALIZ CHEMICZNYCH GLEBY: | |=============================================================================================================================== | || Poziom |Głęb.|| pH w| pH w|Kwas.h.|CaCO3|Węgiel|Próchn|Azot-o| C/N | Zawart.kationów wymiennych (me/100g gl) |Vs kat| | || genetyczny |(cm) || H2O | KCl | Hh | (%) | (%) |*1.724| (%) | | K+ | Na+ | Ca++ | Mg++ |Sum.kat|Th kat| (%) | | |------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------| || O | 5 || 3.8 | 2.9 | | |34.77 |59.94 | | |0.600 |0.390 | 4.740 |0.990 | 6.720 | 6.72 | 100 | | || ApEes | 8 || 4.0 | 3.2 | | | 4.83 | 8.33 | | |0.070 |0.050 | 0.250 |0.130 | 0.500 | 0.50 | 100 | | || Bv | 40 || 4.6 | 4.6 | | | | | | |0.010 |0.020 | 0.150 |0.060 | 0.240 | 0.24 | 100 | | || C | 200 || 5.6 | 5.1 | | | | | | |0.020 |0.030 | 0.250 |0.070 | 0.370 | 0.37 | 100 | | |=============================================================================================================================== | ==================================================================================================================================== 48 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Nadleśnictwo: KOŚCIERZYNA Obręb: BĄK Rezerwat: Krwawe Doły ==================================================================================================================================== | OPIS POWIERZCHNI TYPOLOGICZNEJ - PODSTAWOWEJ NR: 2 Oddział: 572b | | | | II.2.) WYNIKI SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO PROFILU (w %): | |============================================================================================ | || Poziom |Głęb.||Pias.|Pias.|Pias.| Pył | Pył | Ił | Ił | Ił || R-m | R-m | R-m | | || genetyczny |(cm) ||grub.|śred.|drob.|grub.|drob.|grub.|drob.|kolo.||PIASKI| PYŁY | IŁY | | |-------------------------------------------------------------------------------------------| || O | 4 || | | | | | | | || | | | | || AEes | 8 || 21 | 45 | 25 | 2 | 2 | 2 | 3 | || 91 | 4 | 5 | | || Bfe | 30 || 21 | 49 | 23 | 2 | 4 | 1 | | || 93 | 6 | 1 | | || Cca | 200 || 36 | 21 | 40 | | 3 | | | || 97 | 3 | | | |============================================================================================ | | | | II.3) WYNIKI ANALIZ CHEMICZNYCH GLEBY: | |=============================================================================================================================== | || Poziom |Głęb.|| pH w| pH w|Kwas.h.|CaCO3|Węgiel|Próchn|Azot-o| C/N | Zawart.kationów wymiennych (me/100g gl) |Vs kat| | || genetyczny |(cm) || H2O | KCl | Hh | (%) | (%) |*1.724| (%) | | K+ | Na+ | Ca++ | Mg++ |Sum.kat|Th kat| (%) | | |------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------| || O | 4 || 4.2 | 2.7 | | |34.77 |59.94 | | |1.060 |0.280 | 1.250 |0.990 | 3.580 | 3.58 | 100 | | || AEes | 8 || 3.6 | 3.3 | | | 8.20 |14.14 | | |0.050 |0.040 | 0.150 |0.070 | 0.310 | 0.31 | 100 | | || Bfe | 30 || 4.1 | 4.4 | | | | | | |0.020 |0.020 | 0.150 |0.030 | 0.220 | 0.22 | 100 | | || Cca | 200 || 7.2 | 7.6 | | 0.3 | | | | | | | | | | | | | |=============================================================================================================================== | ==================================================================================================================================== 49 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Nr wiercenia 1 2 Rzeźba terenu, Formacja i utwór geolog., Stopień uwilg. Podtyp gleby, Diagnoza typologiczna T. równy Qfgp g6 Bwp Bśw 1 Z1b T. równy Qfgp g6 RDbp Bśw 1 N2 Poziom Miąższość Skład mechaniczny O A Ees Ap Bfe Bfe Bv Bv C C1 C2 C3 O A Ees Bfe Ap Bv Bv C C1 C2 C3 C4 but pl ps pl pl(pk) pl(pk) pl(pk) pl(ż,pk) but ps ps pl pl pl pl pl pl(pk) pl 4 6 15 30 40 90 150 200 6 8 15 20 40 65 90 130 150 200 50 Barwa Aktualna wilg. sz- cz. rdz- br. rdz- ż. j. rdz- ż. sz- ż. rdz- sz- ż. rdz- sz. św. św. św. św. św. św. św. sz- cz. sz- rdz- br. sz- br. rdz- ż. j. rdz- ż. sz- rdz. sz. c. -rdz. sz. św. św. św. św. św. św. św. św. św. 3.2. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW Drzewostan sosnowy został wprowadzony sztucznie (jednorazowo) na grunt poprzednio wylesiony i użytkowany rolniczo. Obecnie starodrzew sosnowy w wieku 113 lat ma zwarcie umiarkowane. Zadrzewienie wynikające z opisu taksacyjnego uaktualnionego w SILP na dzień 01.01.2012 wynosi 1,0 i wymaga weryfikacji. Wartość ta wynika z automatycznego wyliczenia masy drzewostanu dla całego obrębu równaniem transgresji. Na terenie rezerwatu występują, niewielkie powierzchniowo, nieregularne przerzedzenia i luki, powstałe w wyniku wydzielania się drzew powodowanego przez choroby grzybowe, w tym hubę korzeniową. Aktualnie owocników huby korzeniowej w rezerwacie nie stwierdzono. Na przeważającej części rezerwatu sosna osiąga III i III,5 bonitację, jedynie w części południowej na siedlisku dość silnie zdegradowanym w pododdziale c sosna osiąga bonitację IV. W obu wydzieleniach odnotowano uszkodzenie od owadów na poziomie 15%. Omawiane drzewostany są jednogatunkowe, skład gatunkowy jest zgodny z typem lasu a powierzchnia znajduje się w gospodarstwie specjalnym. Analiza przyrostów sosny wskazuje na okresowe zahamowanie wzrostu począwszy od stadium drągowiny. Prawdopodobną przyczyną zahamowania wzrostu było płytkie ukorzenianie się sosny sięgające tylko poziomów Ap i Bv (do 50 cm) oraz okresowe przesuszenie wierzchnich warstw gleby. Przerzedzenia i luki wypełniają naloty i podrosty sosny. W całym rezerwacie ma miejsce intensywny proces odnawiania się sosny. Wartościowe naloty i podrosty sosny pokrywają 30% powierzchni. Formy podszytowe sosny (zdegenerowane naloty i podrosty) występują na około 15% powierzchni. Ponadto w warstwie podszytów ciągle w niewielkich ilościach występuje sztucznie podsadzony świerk. Świerk został podsadzony w regularnej więźbie i obecnie pokrywa maksymalnie 5% powierzchni. Ilość ta znacząco spadła wskutek zabiegów przeprowadzonych przez Nadleśnictwo Kościerzyna w roku 2009 (28,75 m3). W warstwie podszytu pojedynczo występuje jałowiec. Warstwa runa wzbogacona jest o sporadyczne samosiewy dębu, buka i brzozy. W trakcie prac urządzeniowych w roku 2008 określono w rezerwacie zasobność drzewostanów w poszczególnych wyłączeniach. Czynność ta została wykonana metodą pomiaru drzew na powierzchniach próbnych. W wyniku pomiaru drzew określono elementy taksacyjne drzewostanów, które w bazie SILP zostały zaktualizowane wg stanu 01.01.2012. W pododdziale b sosna osiąga przeciętnie wysokość 21 m; przeciętną pierśnicę 32 cm; przeciętną bonitację III oraz miąższość grubizny 305 m3/ha. W pododdziale c przeciętna wysokość wynosi 18m; przeciętna pierśnica 32 cm; przeciętna bonitacja –IV oraz miąższość grubizny 204 m3/ha. Największe sosny w rezerwacie osiągają maksymalne pierśnice 42 cm i wysokość 20-22 m. Ogólny zapas grubizny sosny w rezerwacie wynosi 3905 m3. Na terenie rezerwatu dominuje zbliżony do naturalnego bór świeży w wariancie wilgotnościowym – 1. Ponadto w części południowej wyróżniono dwa płaty boru świeżego zniekształconego. Porolność opisywana w poprzednim planie ochrony jest już niewidoczna w drzewostanie w związku z tym cecha ta pozostała tylko w opisie gleby. Opis taksacyjny zamieszczony poniżej został zaktualizowany na dzień 01.01.2012 r. i wymaga aktualizacji pod kątem zadrzewienia, stanu siedliska w wydzieleniu „c” oraz obecności podrostów i podszytów. PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Tab. 5. Opis taksacyjny drzewostanów w rezerwacie Powierzchnia: 12,23 Siedlisko: BŚW, Ś, N2 Teren: NIZ RÓW Gleba: RDb Zespół roślinny: Siedlisko przyr.: Typ pokrywy: MSZ Nr dz.ewid.: 512 Pow.ewiden.: 12,23 Typ drzewsotanu (TD): SO Funkcja lasu: REZ CZ Zgodność z TD: ZG Kategoria ochronności: Procent i główna przyczyna uszkodzeń: 15% OWADY Gospodarstwo: S Wiek rębności: 100 PODSZ Okres odn,uprząt,przebud: 13 0,5 52 2 23 14 3730 Pozysk. grub. (%) 13 305 na całej pow. na 1 ha Jakość 12 Pow. w ha 11 1,0 0,3 Liczba cięć lub nawrotów 10 21 III 6 4 12 Rodzaj czynności i pilność zabiegu 9 32 Zadrzewienie Bonitacja Wysokość Pierśnica 8 Wskazania gospodarcze Nr działki manip. 7 UM PRZ Przyrost bieżący roczny na całej pow. 6 UM Miąższość grubizny m3 na 1 ha 5 Zagęszczenie 4 113 23 18 33 Zwarcie 3 10 5 3 2 Zmieszanie Budowa pionowa: DRZEW Wiek 2 SO ŚW ŚW SO ŚW SO JAŁ Rodzaj powierzchni: D-STAN Płaty roślinności (chr.spe) Udział 1 DRZEW PODRII Gatunek Adres administracyjny: 22-06-082-0014 Warstwa Adres leśny: 15-07-1-12-572 -b -00 15 16 17 18 19 20 21 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Powierzchnia: 0,79 Siedlisko: BŚW, Ś, N2 Teren: NIZ RÓW Gleba: RDb Zespół roślinny: Siedlisko przyr.: Typ pokrywy: MSZ Nr dz.ewid.: 512 Pow.ewiden.: 0,79 Typ drzewsotanu (TD): SO Funkcja lasu: REZ CZ Zgodność z TD: ZG Kategoria ochronności: Procent i główna przyczyna uszkodzeń: 15% OWADY Gospodarstwo: S Wiek rębności: 100 PODSZ Okres odn,uprząt,przebud: 0,2 0,6 53 2 4 33 14 160 15 Pozysk. grub. (%) 13 204 22 na całej pow. na 1 ha Jakość 12 Pow. w ha 11 1,0 Liczba cięć lub nawrotów 10 18 IV 15 III 3 2 Rodzaj czynności i pilność zabiegu 9 32 19 Zadrzewienie Bonitacja Wysokość Pierśnica 8 Wskazania gospodarcze Nr działki manip. 7 UM PRZ Przyrost bieżący roczny na całej pow. 6 UM Miąższość grubizny m3 na 1 ha 5 GRP Zagęszczenie 4 113 58 18 13 Zwarcie 3 9 1 5 5 Zmieszanie Budowa pionowa: DRZEW Wiek PODRII 2 SO SO SO SO SO ŚW JAŁ DB Rodzaj powierzchni: D-STAN Płaty roślinności (chr.spe) Udział 1 DRZEW Gatunek Adres administracyjny: 22-06-082-0014 Warstwa Adres leśny: 15-07-1-12-572 -c -00 15 16 17 18 19 20 21 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 4. SZCZEGÓŁOWY OPIS FLORY I FAUNY REZERWATU 4.1. PRZEBIEG PRAC INWENTARYZACYJNYCH Prace nad niniejszym projektem planu ochrony rezerwatu prowadzono w trzech zasadniczych etapach. W etapie pierwszym pracownicy BULiGL O.Gdynia przygotowali materiały kartograficzne oraz zebrali dostępne dane literaturowe na temat rezerwatu. Materiały te posłużyły wykonawcom i podwykonawcom jako punkt wyjścia do dalszych etapów pracy. W etapie drugim - właściwych prac terenowych – specjaliści z poszczególnych dziedzin przeprowadzili inwentaryzacje i badania terenowe na obszarze rezerwatu, w celu określenia aktualnego stanu warunków przyrodniczych i przedmiotów ochrony. Prace te prowadzono w ciągu całego sezonu wegetacyjnego, ze szcególnym uwzględnieiem okresów newralgicznych dla wykrycia i oceny poszczególnych grup organizmów. W trzecim etapie – kameralnym - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej O.Gdynia zebrało dane uzyskane w terenie i opracowane przez poszczególnych specjalistów w formę Projektu Planu Ochrony. Dane i opracowania eksperckie połączono z pozostałymi elementami wiedzy wymaganymi w tego typu opracowaniach. W trakcie wszystkich etapów prac na bieżąco prowadzono uzgodnienia analizowanych kwestii z przedstawicielami instytucji, które sprawują nadzór administracyjny i gospodarczy na omawianym terenie. Poniższe rozdziały szczegółowo opisują przyjęte metody, sposób wykonania oraz wyniki końcowe prac terenowych, w odniesieniu do poszczególnych badanych zagadnień. 4.2. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FLORY Zbiór materiału w terenie do niniejszego opracowania prowadzono w sezonie wegetacyjnym 2012 r. od maja do października ogólnie przyjętymi metodami w badaniach naukowych z zakresu florystyki, fitosocjologii i ekologii roślin. Cały teren rezerwatu został dokładnie przeszukany. Nazewnictwo łacińskie i polskie roślin naczyniowych przyjęto według „Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist” (Mirek i in. 2002). Gatunki roślin naczyniowych odnotowane przez Fałtynowicza (1984) oraz Markowskiego i in. (2003), których nie udało się odnaleźć w 2012 r. oznaczono gwiazdką (*), zaś taksony odnotowane obecnie a nie występujące w opracowaniach z roku 1984 i 2003 dwoma gwiazdkami (**). Kategorie antropofitów przyjęto za Kornasiem (1968) oraz Zając i Zającem (1975). Listę gatunków chronionych zestawiono w oparciu o Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. (Rozporządzenie… 2012). Zagrożone gatunki roślin naczyniowych w różnej skali przestrzennej przyjęto za opracowaniami: Zarzyckiego i Szeląga (2006), Żukowskiego i Jackowiaka (1995) oraz Markowskiego i Bulińskiego (2004). Wykorzystano kategorie opracowane przez IUCN z szeregiem modyfikacji: Mszaki oznaczano kluczami, florami i monografiami: Rejment-Grochowskiej (1950); Nyholm (1954, 1956, 1958, 1960, 1965, 1987, 1990, 1993, 1998); Szafrana (1957, 1961); Koponena (1980); Smitha (1991, 2004) oraz Schumackera i Váňi (2005). Nazwy stwierdzonych w rezerwacie taksonów mchów podano według Ochyry i in. (2003). 54 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Gatunki objęte ochroną prawną podano według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 0 poz. 81 z 2012 r.). Dokładne położenie stanowisk określano tylko w przypadku gatunków rzadkich i interesujących (np. objętych ochroną prawną, umieszczonych na czerwonych listach etc.). W takich przypadkach w terenie notowano asygnaty pozycji geograficznej odczytane z urządzenia GPS. Za odrębne stanowiska uznawano skupienia danego gatunku rosnące co najmniej 100 m od siebie. Do geobazy danych wprowadzone zostaną jedynie stanowiska gatunków objętych ochroną ścisłą i rzadkich. Dla wszystkich gatunków mchów stwierdzonych w rezerwacie określono częstość występowania, według względnej 5 stopniowej skali: 1. Gatunki pospolite — mszaki pospolicie rosnące na całym terenie rezerwatu albo pospolicie rozprzestrzenione na odpowiednim typie siedliska, obficie reprezentowanym w rezerwacie. Na ogół rosnące na ponad 15 stanowiskach. 2. Gatunki częste — mszaki stwierdzone na 11-15 stanowiskach w rezerwacie. 3. Gatunki dość częste — mszaki zanotowane na 6-10 stanowiskach w rezerwacie. 4. Gatunki rzadkie — mszaki zanotowane na 3-5 stanowiskach w rezerwacie. 5. Gatunki bardzo rzadkie — mszaki stwierdzone w rezerwacie tylko na 1-2 stanowiskach. Dla wszystkich gatunków opisano także zajmowane siedliska oraz określono względną obfitość roślin na tych siedliskach. Bardziej szczegółowe informacje zamieszczano tylko w przypadku gatunków chronionych, rzadkich lub interesujących. Florystyczne spisy terenowe posłużyły do sporządzenia ogólnej charakterystyki brioflory w rezerwacie Krwawe Doły. Kategorie zagrożenia gatunków Wg IUCN (How to Use the IUCN Red Data Wg IUCN (IUCN Red List Categories Book Categories. 1980) z uwzględnieniem uwag i 1994, 2001); w dostosowaniu do regionalnej sugestii Olaczka (1985) oraz Zarzyckiego i Szeląga skali czerwonej listy (Gärdenfors i in. 2001); (2006)1: por. także Czyżewska 1998). 1 E – wymierające – krytycznie zagrożone [E] – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania1 VU – narażony; V – narażone; NT – bliskie zagrożenia; [V] – narażone – gatunki zagrożone na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania1 R – rzadkie; I – gatunki o nieokreślonym zagrożeniu Wykaz gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych w rezerwacie Listę gatunków roślin kwiatowych i paprotników odnotowanych w latach 1984-2012 na terenie rezerwatu „Krwawe Doły” zestawiono w Tab. 6. Objaśnienia symboli i skrótów w tabeli: 55 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY * – gatunek, którego nie udało się odnaleźć w 2012 r., a który był wymieniany we wcześniejszych opracowaniach (Fałtynowicz W. 1984, BULiGL O.Gdynia 1998) kategorie antropofitów: Agr – agriofit, Arch – archeofit, Epek – epekofit, Erg – ergazjofit. gatunki prawnie chronione: OŚ – gatunek pod ochroną ścisłą, OC – gatunek pod ochroną częściową. kategorie zagrożenia: E – wymierające – krytycznie zagrożone, [E] – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania, I – o nieokreślonym zagrożeniu, NT – bliski zagrożenia, R – rzadki, V, VU – narażony (umiarkowanie zagrożony), [V] – narażone – gatunki zagrożone na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem występowania. Tab. 6. Wykaz gatunków roślin naczyniowych odnotowanych na terenie rezerwatu Krwawe Doły w latach: 1984 r., 1998 r. i 2012 r. . . . 2. Agrostis stolonifera L. – Mietlica rozłogowa . . . . . 3. Anthoxanthum odoratum L. s. str. – Tomka wonna* . . . . . 4. Betula pendula Roth – Brzoza brodawkowata . . . . . 5. Betula pubescens Ehrh. – Brzoza omszona* . . . . . 6. Calamagrostis epigejos L. Roth – Trzcinnik piaskowy . . . . . 7. Calluna vulgaris L. Hull – Wrzos pospolity (W. zwyczajny) . . . . . 8. Corynephorus cansecens L. P. Beauv. – Szczotlicha siwa . . . . . 9. Deschampsia flexuosa L. Trin. – Śmiałek pogięty . . . . . 10. Diphasiastrum complanatum L. Holub– Widlicz (widłak) spłaszczony . OŚ . . . 56 Polska Agrostis capillaris L. – Mietlica pospolita Pomorze Zachodnie Gatunki chronione 1. Lista gatunków roślin naczyniowych Pomorze Gdańskie Kategoria antropofita Gatunki ginące i zagrożone Czerwone listy Kategorie . . PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY . . . 12. Fagus sylvatica L. – Buk pospolity (B. zwyczajny) . . . . . 13. Frangula alnus Mill. – Kruszyna pospolita . OC . . . 14. Helichrysum arenarium L. Moench – Kocanki piaskowe* . OC . . . 15. Jasione montana L. – Jasieniec piaskowy* . . . . . 16. Juniperus communis L. – Jałowiec pospolity . . . . . 17. Luzula multiflora (Retz.) Lej. – Kosmatka licznokwiatowa* . . . . . 18. Lycopodium annotinum L. – Widłak jałowcowaty . OŚ . . . 19. Monotropa hypopitys L. s. str. – Korzeniówka pospolita . . . . . 20. Nardus stricta L. – Bliźniczka psia trawka* . . . . . 21. Picea abies (L.) H. Karst. – Świerk pospolity Agr . . . . 22. Pinus sylvestris L. – Sosna zwyczajna . . . . . 23. Poa pratensis L. s. str. – Wiechlina (Wyklina) łąkowa* . . . . . 24. Quercus petraea (Matt.) Liebl. – Dąb bezszypułkowy . . . . . 25. Quercus robur L. – Dąb szypułkowy* . . . . . 26. Populus tremula L. – topola osika . . . . . 27. Rumex acetosella L. – Szczaw polny* . . . . . 28. Senecio sylvaticus L. – Starzec leśny* . . . . . 29. Spergula morisonii Boreau – Sporek wiosenny . . . . . 30. Vaccinium myrtillus L. – Borówka czarna . . . . . 31. Vaccinium vitis-idaea L. – Borówka brusznica (B. czarna) . . . . . 32. Viola canina L. – Fiołek psi* . . . . . Polska Dryopteris carthusiana Vill. H. P. Fuchs – Nerecznica krótkoostna Pomorze Zachodnie Gatunki chronione 11. Lista gatunków roślin naczyniowych Pomorze Gdańskie Kategoria antropofita Gatunki ginące i zagrożone Czerwone listy Kategorie . . Flora roślin naczyniowych rezerwatu jest bardzo uboga – co jest cechą charakterystyczną dla siedlisk borowych. Wynika to wprost z dominacji przestrzennej ubogich siedlisk borowych. Łącznie z terenu rezerwatu, za lata 1984-2012, stwierdzono występowanie 32 gatunków roślin naczyniowych. Obecnie inwentaryzacja florystyczna tego obiektu wykazała obecność tylko 19 gatunków roślin kwiatowych i paprotników. Nie udało się odnaleźć 12 gatunków figurujących w opracowaniu Fałtynowicza 57 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY (1984) i Planie ochrony na lata 2000-2019. Dość istotne zubożenie w porównaniu ze stanem sprzed 12 i 28 lat jest przede wszystkim skutkiem doprecyzowania granic rezerwatu (w trakcie inwentaryzacji 2012 nie brano pod uwagę pasa wydzielenia „a” oraz dróg), stąd eliminacja z listy florystycznej gatunków nieswoistych dla naturalnej roślinności rezerwatu. W niewielkim zakresie, różnice w składzie flory związane są także przypuszczalnie ze zmianami sukcesyjnymi roślinności, jakie zaszły w przeciągu ostatnich lat. Wzrost zwarcia drzewostanu mógł wyeliminować niektóre światłolubne gatunki. Charakterystycznym procesem na gruntach porolnych w ubogich siedliskach jest również ekspansja śmiałka pogiętego, który w wyniku konkurencji zadarniając powierzchnię zubaża skład florystyczny fitocenozy. Lokalizacje na mapach podano tylko dla gatunków objętych ochroną ścisłą. Wykaz gatunków brioflory stwierdzonych w rezerwacie Lista stwierdzonych mszaków (mchów i wątrobowców) została uporządkowana alfabetycznie. Po nazwie taksonu podano częstość jego występowania w rezerwacie, scharakteryzowano jego preferencje względem zajmowanych siedlisk oraz względną obfitość ich zasiedlenia. Następnie podano informacje dodatkowe w przypadku taksonów rzadkich, interesujących i objętych ochroną prawną. 1. Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. (krótkosz pospolity) — gatunek częsty. Występuje głównie na martwym drewnie (pniaki). Miejscami rośnie dość obficie. 2. Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. (zęboróg purpurowy) — gatunek dość częsty. Rośnie na podłożu piaszczystym. Mech ten jest szeroko rozprzestrzeniony w całym rezerwacie, jednak na ogół występuję z niewielką obfitością, często jako domieszka wśród skupień innych mchów. 3. Dicranum polysetum Sw. ex anon. (widłoząb kędzierzawy) — gatunek pospolity. Jest to jeden z głównych składników runa w rezerwacie. Wszędzie rośnie z dużą lub bardzo dużą obfitością, często stanowiąc jeden z dominujących składników warstwy mszystej. Status ochronny: ochrona częściowa. 4. Dicranum scoparium Hedw. (widłoząb miotłowy) — gatunek dość częsty. Występuje mniej licznie niż D. polysetum. Wszędzie rośnie w pojedynczych skupiskach ze średnią obfitością. Status ochronny: ochrona częściowa. 5. Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp. (gajnik lśniący) — gatunek dość częsty. Mech ten występuje na kilku stanowiskach (z reguły w miejscach gdzie wcześniej rósł świerk), nigdzie nie ma charakteru dominującego — stanowi jedynie domieszkę wśród innych pospolitych mszaków borowych takich jak Pleurozium schreberi, Pseudoscleropodium purum, Dicranum polysetum. Status ochronny: ochrona częściowa. 6. Hypnum cupressiforme Hedw. (rokiet cyprysowaty) — gatunek rzadki. Ubikwistyczny mech stanowiący jedynie składnik domieszkowy w brioflorze runa mszystego w rezerwacie. Wszędzie występuje z małą obfitością. 7. Niphotrichum canescens (Hedw.) (szroniak siwy) - gatunek dość częsty. Występuje mniej licznie w pojedynczych skupiskach w miejscach bardziej nasłonecznionych ze średnią obfitością. 8. Plagiothecium curvifolium Schlieph. ex Limpr. (dwustronek zgiętolistny) — gatunek rzadki. Mech ten jest jednym z głównych składników pokrywy mszystej martwego drewna iglastego, ponadto rośnie w rozproszeniu w runie borowym, czasami także u podstawy pni sosen. W miejscu występowania średnio liczny. 58 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 9. Pleurozium schreberi (Willd. ex Brid.) Mitt. (rokietnik pospolity) — gatunek pospolity. Jest jednym z dominujących składników runa mszystego w borach rezerwatu. Wszędzie występuje bardzo obficie. Status ochronny: ochrona częściowa. 10. Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. (borześlad zwisły) — gatunek częsty, bardzo szeroko rozpowszechniony w całym rezerwacie. Zwykle stanowi on tylko niewielką domieszkę w runie wśród innych dużych mchów plagiotropowych. 11. Polytrichum commune Hedw. (płonnik pospolity) — gatunek niezbyt częsty. Występuje on w wilgotniejszych miejscach w lokalnych obniżeniach terenu. Na swoich stanowiskach rośnie on zwykle obficie. Status ochronny: ochrona częściowa. 12. Polytrichum juniperinum Hedw. (płonnik jałowcowaty) — gatunek częsty. Mech ten występuje w miejscach z zaburzoną pokrywą roślinną i odsłoniętą powierzchnią gleby, najliczniej w południowej części rezerwatu, gdzie rośnie z umiarkowaną obfitością. 13. Polytrichum piliferum Hedw. (płonnik włosisty) — gatunek dość częsty. Jego występowanie w rezerwacie związane jest z miejscami z odsłoniętą powierzchnią gleby oraz z miejscami o mało zwartej pokrywie roślinnej. Populacje na stanowiskach są umiarkowanie obfite. 14. Polytrichastrum formosum (HEDW.) G. L. SM. (złotowłos strojny) – gatunek niezbyt liczny. W rezerwacie rośnie w luźnych darniach częściowo na rozkładających się pniakach. 15. Pseudoscleropodium purum (Hedw.) M.Fleisch. ex Broth. (nibybrodawkowiec czysty) — gatunek sporadycznie występujący w środkowej części rezerwatu. Status ochronny: ochrona częściowa. 16. Ptilium crista-castrensis (Hedw.) De Not. (piórosz pierzasty) — gatunek rzadki w rezerwacie, obfitość jest na ogół niewielka. Status ochronny: ochrona częściowa. W rezerwacie przyrody Krwawe Doły zanotowano 16 gatunków mszaków. Większość powierzchni badanego terenu porastają ponad 100 letnie drzewostany sosnowe na siedlisku boru świeżego Leucobryo - Pinetum, stąd przestrzennie dominują w nim mszaki związane z runem takich lasów. Poniżej scharakteryzowano brioflorę głównych typów siedlisk zajmowanych przez mszaki w rezerwacie. Brioflora runa. Pokrywa mszysta siedlisk borowych rezerwatu jest na ogół bardzo dobrze wykształcona. Składają się na nią głównie pospolite duże mchy borowe. Charakter współdominantów mają trzy gatunki: Pleurozium schreberi, Dicranum scoparium oraz Dicranum polysetum. Często towarzyszą im także Pseudoscleropodium purum oraz Hypnum cupressiforme. Do częstych gatunków mchów domieszkowych należy zaliczyć: Hylocomium splendens i Pohlia nutans. Pozostałe mszaki związane z runem borowym występują dużo rzadziej. Runo w północnej części rezerwatu zdominowane jest przez mszaki i śmiałka pogiętego; część środkowa zajęta jest głównie przez mszaki, natomiast w części południowej dominują mszaki i porosty. Brioflora epifityczna. Kora starych sosen jest bardzo słabo porośnięta przez mchy. Jej jedynym częstym i stosunkowo stałym elementem w dolnych partiach pni są drobne kępki Dicranum scoparium. Sporadycznie w brioflorze epifitycznej pojawia się Hypnum cupressiforme. Brioflora epiksyliczna. Rozkładające się drewno iglaste w rezerwacie na ogół jest obficie zasiedlone przez mszaki. Najczęściej na siedlisku tym rosną pospolite gatunki ubikwistyczne: Hypnum cupressiforme i Dicranum scoparium. Na silnie rozłożonym drewnie licznie osiedlają się także pospolite składniki runa mszystego: Pleurozium schreberi, Pseudoscleropodium purum i Dicranum polysetum. Wśród niewielkich mchów domieszkowych na uwagę zasługuje Pohlia nutans. 59 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Interesujące elementy brioflory W brioflorze rezerwatu Krwawe Doły zanotowano 7 gatunków objętych ochroną częściową: Dicranum polysetum Dicranum scoparium Hylocomium splendens Pleurozium schreberi Pseudoscleropodium purum Ptilium crista-castrensis Polytrichum commune Wszystkie powyższe gatunki reprezentują duże mszaki charakterystyczne dla runa borowego, pospolite, częste lub co najmniej dość częste w rezerwacie. W Regionie Gdańskim, podobnie jak w całej Polsce niżowej, należą one do mszaków pospolitych. Nie są to zatem gatunki na tyle rzadkie lub cenne, by stanowiska ich występowania należało obejmować monitoringiem. Stanowisk tych nie oznaczano również na mapie ze względu na status ochronny jak też występowanie na całej powierzchni rezerwatu. Określenie struktury ekologicznej flory Grupa leśnych gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych dotychczas na terenie rezerwatu stanowi ponad 53% ogólnego składu flory. Najliczniejsze są rośliny z klasy Vaccinio-Piceetea – 8 taksonów oraz z grupy leśnych składników o szerokiej skali fitocenotycznej – 8. Niewielki udział jakościowy mają natomiast składniki z Querco-Fagetea – 1. Związane jest to z występowaniem na terenie rezerwatu jedynie zbiorowisk o charakterze borowym. Z nieleśnych składników, stanowiących ok. 47% flory naczyniowej, w rezerwacie pojawiają się sporadycznie rośliny łąkowe (Molinio-Arrhenatheretea - 2). Liczniejsze grupy taksonów to rośliny kserofilnych muraw napiaskowych (Koelerio-Corynephoretea - 5) oraz rośliny wrzosowiskowe (NardoCallunetea - 5). Dwa taksony reprezentują na terenie rezerwatu rośliny porębowe (Epilobietea) oraz 1 – rośliny nieleśne o szerokiej skali fitocenotycznej. Ocena stopnia naturalności flory Flora rezerwatu wykazuje wysoki stopień naturalności. Obecnie odnotowano tu jedynie 1 gatunek antropofita, co stanowi 3,2% całej flory. Antropofitem tym jest fanerofit – świerk. Świerk na terenie rezerwatu był usuwany i aktualnie stanowi najczęściej niewielką domieszkę w podszycie. Dość dużą grupę stanowią (ok. 47% całej flory) taksony siedliskowo obce (głównie łąkowe, kserofilnych muraw napiaskowych i wrzosowiskowe) nieswoiste dla zbiorowisk rezerwatu. Ich stanowiska koncentrują się niemal wyłącznie na obrzeżach rezerwatu. Obecność tych gatunków jest tu przypadkowa, związana głównie z brzegową strefą fitocenoz borowych i drobnymi zaburzeniami w runie. Nie wykazują one jakichkolwiek tendencji do rozprzestrzeniania się w płatach boru. Charakterystyka flory pod względem udziału gatunków szczególnej troski Na terenie rezerwatu „Krwawe Doły” stwierdzono do tej pory występowanie 4 gatunków roślin naczyniowych tzw. szczególnej troski (prawnie chronione oraz zagrożone w różnym stopniu i w różnej skali przestrzennej), przy czym tylko jednego z nich nie odnotowano ostatnio (zaznaczono gwiazdką) oraz 60 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 7 gatunków mchów objętych ochroną częściową. Chronione rośliny naczyniowe stanowią obecnie 12,9% współczesnej flory rezerwatu zaś mchy 43,7% brioflory chronionego obiektu. Ogółem chronione składniki flory stanowią 23% wszystkich gatunków odnotowanych w rezerwacie. 2 taksony objęte są ochroną ścisłą, tj.: Lycopodium annotinum i Diphasiastrum complanatum oraz 2 częściową (w tym 1 niepotwierdzony) – Frangula alnus i Helichrysum arenarium. 7 gatunków mchów stwierdzonych w rezerwacie podlega ochronie częściowej. Na terenie rezerwatu brak jest gatunków roślin naczyniowych zagrożonych w skali Polski, w skali Pomorza Gdańskiego czy też w skali Pomorza Zachodniego. Rozmieszczenie stanowisk wybranych gatunków szczególnej troski przedstawia mapa 7. Naniesiono na nią tylko gatunki pod ochroną ścisłą. Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników flory Spośród roślin chronionych relatywnie największą częstością występowania i obfitością zasobów populacyjnych charakteryzuje się Frangula alnus. Występuje ona pojedynczo w części środkowej i północnej badanego obiektu. Nie są to jednak zasoby które pozwalałyby nazwać rezerwat ich lokalną ostoją. Pozostałe taksony szczególnej troski występujące w rezerwacie odgrywają znacznie mniejszą rolę przestrzenną – ich stanowiska i populacje są stosunkowo nieliczne i cechują się bardzo małą liczebnością. Widłaki występują w zasadzie w dwóch płatach w części środkowej rezerwatu. Kocanek piaskowych w trakcie inwentaryzacji w roku 2012 nie odnaleziono. Mszaki podlegające ochronie odnotowane w rezerwacie to gatunki pospolite zarówno w rozpatrywanym obiekcie jak też w skali Borów Tucholskich oraz Polski. Określenie zagrożeń flory i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń Obecnie nie dostrzega się istotnych i realnych zagrożeń flory. Dotyczy to zarówno czynników o charakterze naturalnym jak i antropogenicznym. Najważniejszym czynnikiem w skali rezerwatu, który może mieć wpływ na zmiany we florze rezerwatu są procesy sukcesyjne. Zmiana warunków świetlnych wynikająca z naturalnego kształtowania się struktury drzewostanu i rozwoju młodego pokolenia sosnowego z odnowienia naturalnego będzie bezpośrednio wpływać na stan runa. Jednak są to procesy naturalne i pomimo wahań liczebności niektórych gatunków (nawet ich zanikania) nie jest to kwalifikowane jako zagrożenie. Oddziaływanie antropogeniczne związane jest głównie z ruchem turystycznym i rekreacją oraz skutkami dawnej gospodarki leśnej. Najsilniejszej antropopresji poddane są okolice dróg przebiegających wokół rezerwatu, czego konsekwencją jest pojawienie się roślin obcych siedliskowo. Jednak bufor jaki stanowi pas wydzielenia „a” skutecznie blokuje wnikanie tych gatunków do wewnątrz rezerwatu. Ruch turystyczny i zbieranie grzybów, przy obecnym natężeniu, nie stanowią istotnego, realnego zagrożenia dla flory rezerwatu. Do zagrożeń antropogenicznych, które wpływają na obecny stan siedlisk w rezerwacie, zaliczamy porolność oraz odnowienie sztuczne drzew na tej powierzchni. Okres jaki upłynął od zalesienia porolnego terenu jest na tyle długi (ponad jedno pokolenie drzewostanu) że ślady po tym we florze są już niewidoczne. Zasobność i specyfika poziomu płużnego została przez ponad 100 letni okres wyczerpana i siedlisko w sposób naturalny nabrało cech zbiorowiska leśnego. Pewnymi śladami po zalesieniu roli są pokrój drzewostanu oraz duży udział śmiałka pogiętego, jednak proces spontanicznej sukcesji wtórnej skutecznie umożliwi pełne unaturalnienie się siedlisk, flory i roślinności. 61 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Podsumowanie: jedynym aktualnie odnotowanym zagrożeniem w rezerwacie Krwawe Doły jest antropopresja. Ograniczenie tego zagrożenia osiągnąć można poprzez lepsze oznakowanie granic rezerwatu oraz zamieszczenie informacji o zakazach obowiązujących w rezerwacie i egzekwowanie ich Pozwoli to osiągnąć cel jakim jest zachowanie zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich. 4.3. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY ZBIOROWISK ROŚLINNYCH ORAZ SIEDLISK PRZYRODNICZYCH Systematyka zbiorowisk roślinnych i nazewnictwo syntaksonów zostały przyjęte według Matuszkiewicza (2005). Nazewnictwo roślin naczyniowych w tabelach fitosocjologicznych przyjęto według Mirka i in. (2002), mchów według Ochyry i in. (2003), porostów według Fałtynowicza (2003). Rozpoznanie obecnego zróżnicowania roślinności rezerwatu opiera się na materiale złożonym z wykonanych 4 zdjęć fitosocjologicznych ogólnie przyjętą metodą w badaniach fitosocjologicznych. Lokalizację zdjęć, w powiązaniu z rozmieszczeniem poszczególnych jednostek roślinności, przedstawiono na załączonych mapach (mapa 4. Mapa roślinności rzeczywistej wraz z lokalizacją zdjęć fitosocjologicznych 1:5 000). Wykaz zespołów i zbiorowisk roślinnych w rezerwacie Syntaksonomiczna pozycja jednostki roślinności występującej w rezerwacie „Krwawe Doły”: Klasa: Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939 Rząd: Vaccinio-Picetalia Br.-Bl. 1939 Związek: Dicrano-Pinion Libb. 1933 Zespół: Leucobryo-Pinetum. Mat. (1962) 1973 Charakterystyka wyróżnionych syntaksonów Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum W rezerwacie wykształcił się on na całej powierzchni 13,02 ha (100% pow. rezerwatu). W zbiorowisku tym w drzewostanie panuje sosna, warstwę krzewów zaś tworzy sporadycznie jałowiec zwyczajny oraz podrost sosny. W runie gatunkiem dominującym jest śmiałek pogięty (Deschampsia flexuosa). Warstwę "d" tworzą dość liczne mchy: widłoząb miotlasty, widłoząb falisty, rokietnik pospolity oraz rokiet cyprysowaty. W zespole tym obecność porostów jest nieliczna, jedynie w części południowej rezerwatu (płat określony jako zniekształcenie) pojawiają się one dość licznie w bardziej odsłoniętych miejscach. Suboceaniczny bór świeży porasta tu stosunkowo płaski teren. Są to dojrzałe postaci boru, o drzewostanach sosnowych w wieku 113 lat, powstałe z zalesień terenów wcześniej użytkowanych rolniczo. Licznie na powierzchni całego rezerwatu występuje odnowienie naturalne sosny. Jej wiek zawiera się w przedziale 1 – 30 lat a wysokość nie przekracza 10 metrów. 62 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Omawiany zespół wykazuje w granicach rezerwatu brak zróżnicowania lokalno–siedliskowego. Brak zmienności glebowej, warunków wilgotnościowych czy sposobów gospodarowania w latach przed utworzeniem rezerwatu powoduje dużą jednolitość tego zbiorowiska. Jedynie w części południowej występuje tu z nieustalonych powodów modyfikacja warunków siedliskowych objawiająca się zdegenerowaną postacią Leucobryo – Pinetum. Zniekształcenie to polega m.in. na licznym występowaniu bioty porostowej (w tym gatunków objętych ochroną) co należy ocenić jako walor. Tab. 7. Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum Numer kolejny 1 Numer roboczy Data: dzień, miesiąc rok Rezerwat Nadleśnictwo Leśnictwo Oddział, pododdział Wysokość warstwy drzew “ “ drzew Zwarcie warstwy drzew “ “ drzew Zwarcie warstwy krzewów Pokrycie warstwy zielnej “ “ mszystej Ekspozycja Nachylenie Powierzchnia zdjęcia Drzewa i krzewy Pinus sylvestris “ “ “ “ “ “ “ “ Picea abies “ “ “ “ Betula pendula Quercus robur Populus tremula 1 2 3 4 10.07. 10.07 10.07 10.07 2012 2012 2012 2012 „Krwawe Doły” Kościerzyna Zabrody 572b 572b 572b 572c 20 21 21 16 10 15 10 65 50 55 50 <5 <5 10 <5 5 5 5 20 20 <5 <5 90 90 100 70 500 400 400 300 Ch. Leucobryo - Pinetum Deschampsia flexuosa Dicranum polysetum Inne Ch. Vaccinio-Piceetea Vaccinium myrtillus a, a1 a2 a, a1 a2 b (b1 i b2) c% d% m2 2 3 4 a1 a2 b1 b2 c a2 b1 b2 c c c 4 + . + + . . . + . . 4 . + 1 1 + 1 + . . . 4 . 1 + 1 . . + . . + 4 1 + + 1 . . . . + . c d 2 3 2 4 + 3 + 3 c + 1 + . 63 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Numer kolejny Vaccinium vitis-idaea Pleurozium schreberi Dicranum scoparium d Pozostałe Calluna vulgaris c Polytrichum juniperinum d Ceratodon purpureus Niphotrichum canescens Polytrichum commune Polytrichastrum formosum Hylocomium splendens Pseudoscleropodium purum Pholia nutans Hypnum cupressiformae Plagiothecium curvifolium Ptilium crista-castrensis Cladonia arbuscula subsp. mitis Cladonia rangiferina Cladonia arbuscula subsp. beringiana Cladonia furcata Cladonia gracilis Cladonia ciliata Cladonia glauca Cladonia coniocraea Cladonia cornuta Cladonia portentosa Cladonia deformis Cladonia macilenta Cladonia uncialis subsp. biuncialis 1 2 3 4 1 4 + + 3 + . 4 + . 2 + 1 + + + . . . . . . . . + + + + . . . . . . . . . 1 + + . + + + + + . . . + + . . + + . . . . . . . 1 + . + + + + + . + + + + + + + + . + + + + . . . 1 + . . . . . . . . . . 1 1 + 1 1 + + + + . + + + Określenie stopnia naturalności oraz tendencji dynamicznych zbiorowisk roślinnych Analiza uwarunkowań siedliskowych oraz specyfiki lokalnej roślinności i tendencji dynamicznorozwojowych fitocenoz w rezerwacie i otoczeniu sugeruje, że pierwotnie dominowały tu: względnie żyzna postać boru świeżego a prawdopodobnie miejscami również bór mieszany świeży. Występujące w rezerwacie fitocenozy suboceanicznego boru świeżego wykazują na przeważającej powierzchni względnie dobry stan zachowania (mapa 4 i mapa 8), jednak nie stanowi to o wysokich walorach szaty roślinnej tego obiektu (mapa 9). Leucobryo – Pinetum to zbiorowisko bardzo rozpowszechnione na obszarze Borów Tucholskich i omawiany obiekt należy traktować w kategorii reprezentanta. Teren rezerwatu zlokalizowany na gruncie porolnym, jak też użytkowany gospodarczo do lat 90 – tych, jest aktualnie na etapie unaturalniania się. W aspekcie dynamiczno-rozwojowym fitocenozy 64 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY boru świeżego reprezentują zaawansowany etap sukcesji wtórnej rekreatywnej (odtwarzającej, zwanej także regeneracyjną). Intensywne, naturalne odnawianie się sosny, powoduje tworzenie się rozbudowanej struktury warstwowej i wiekowej fitocenoz. W wielu miejscach sosna tworzy zróżnicowaną wysokościowo warstwę podszytu oraz zaczątki drugiego piętra drzewostanu. Skład florystyczny runa jak też struktura drzewostanu aktualnie zbliżają się do stanu naturalnego. Lista gatunków odnotowanych w runie rezerwatu straciła już cechy porolności, a drzewostan na części powierzchni charakteryzuje się odnowieniem naturalnym (zarówno w drugim piętrze jak i w niższych warstwach). W runie boru świeżego, o silnie rozwiniętej warstwie mszystej, wzrasta rola powierzchniowa krzewinek - Vaccinium vitis-idaea i V. myrtillus oraz najbardziej ekspansywnego śmiałka pogiętego. W porównaniu ze stanem sprzed około 12 lat znacząco zmniejszył się udział ilościowy porostów, które z różną częstością i obfitością współtworzą warstwę przyziemną. Jest to trwała tendencja spadkowa odnotowana już w poprzednim planie. Na większości obszaru obserwuje się wyraźny proces stopniowego przekształcania się fitocenoz o charakterze przejściowym w postać boru świeżego. Wskazuje na to m. in. stopniowy zanik porostów przy stałym wzroście roli mszaków i krzewinek. Wciąż jednak można zaobserwować ślady antropogenicznej przeszłości tego obszaru (porolność, lasy gospodarcze) oraz cechy niedojrzałości fitocenoz: ciągle mały udział krzewinek, miejscami silne zadarnienie (cespityzacja) oraz nadmierny udział mszaków w runie (bryofityzacja). W procesie regeneracji boru, jako siedliska leśnego, przejawy te uważa się za cechy świadczące o degeneracji zbiorowiska. Do przejawów zniekształceń zaliczyć można: uproszczoną w dużym stopniu strukturę wiekową i warstwową drzewostanu, bardzo słabo rozwiniętą warstwę zielną runa, która odznacza się zubożałym jakościowo-ilościowym składem florystycznym; świadczy to także o utrzymującej się jeszcze degradacji siedliska, ciągle niewielką rolę przewodnich dla boru świeżego krzewinek: Vaccinium vitis-idaea i V. myrtillus, przy bezwzględnej dominacji mszaków, obecność, miejscami dość znaczna, regionalnie i siedliskowo obcego świerka, brak niektórych przewodnich składników w charakterystycznych kombinacjach gatunków obu zespołów, zubożenie warstwy krzewów w niektóre gatunki i brak jak na razie przejawów ich osiedlania się, zahamowany proces osiedlania się dębu bezszypułkowego, zamiast którego podsadzany był niezgodnie z wymaganiami siedliskowym dąb szypułkowy (aktualnie niemal w zaniku). Inne jeszcze przejawy zniekształcenia fitocenozy obserwuje się w południowej części rezerwatu i dotyczą one stosunkowo niewielkich fragmentów. Podstawowym wyrazem degeneracji siedliska leśnego typu bór świeży (jako zbiorowiska leśnego) jest tu zniekształcenie formy próchnicy (mor włóknisty) oraz liczne występowanie porostów w runie. W rezultacie mamy w tym miejscu sporo stanowisk chronionych gatunków porostów. Aktualny obraz rezerwatu reprezentuje cechy fitocenoz typowe dla typu monokultury leśnej charakterystyczne dla tego typu siedliskowego oraz dla Borów Tucholskich. Dla oceny stanu zachowania zbiorowisk leśnych przyjęto 4-stopniową skalę zniekształceń fitocenoz leśnych (Markowski 2008). Używano jej m.in. do oceny naturalności zbiorowisk leśnych w pracach nad planem ochrony Wolińskiego Parku Narodowego, a także lasów Nadleśnictwa Osie i Dąbrowa w Borach Tucholskich, leśnego kompleksu promocyjnego „Lasy Oliwsko-Darżlubskie” oraz roślinności leśnej w planach ochrony wielu rezerwatów przyrody. 65 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Zastosowane stopnie zniekształceń: 1 - fitocenozy naturalne i zbliżone do naturalnych Ta kategoria stanu zachowania obejmuje płaty roślinności leśnej bez wyraźnych cech antropogenicznych zniekształceń oraz nieznacznie zmienione, zdolne do samorzutnego osiągnięcia stanu naturalności, bez jakiejkolwiek ingerencji. Jakościowy skład florystyczny fitocenozy jest w pełni zgodny z charakterystyczną kombinacją gatunków zespołu. Do najczęstszych przejawów odkształceń należą, m.in.: - jednostkowy udział (do 10%) obcych siedliskowo i geograficznie drzew w drzewostanie i wysokim podszycie, - uproszczona struktura wiekowa (jednowiekowość drzewostanu) jako przejaw monotypizacji oraz częściowy brak niektórych składników domieszkowych, a także związany z tym nieco zubożony udział ilościowy składników warstwy krzewów i runa (dość często nadmiernie zwartych). Do grupy leśnych fitocenoz naturalnych i prawie naturalnych zalicza się płaty zarówno o drzewostanach dojrzałych jak i dojrzewających (około 50-80 lat), a w przypadku olsów także postacie względnie młode, o nie w pełni wykształconej strukturze kępowo-mozaikowej runa i charakterystycznej kombinacji gatunków w aspekcie ilościowym. 2 - fitocenozy umiarkowanie zniekształcone W płatach zachowane są podstawowe cechy strukturalne i florystyczne zespołu. Obecne są wszystkie lub prawie wszystkie regularnie występujące w nim gatunki. Drzewostany zawierają domieszkę, w granicach od 11 do 30%, siedliskowo i geograficznie obcych drzew, które powodują już zaburzenia w proporcjach ilościowych składników podszytu i runa oraz częściowe zmiany ich składu gatunkowego. W tego typu płatach mogą, w umiarkowanym zakresie, zaznaczać się różne formy degeneracji, jak np.: borowienie na siedliskach lasów liściastych (pojaw typowych składników borów sosnowych), cespityzacja (zadarnienie), fruticetyzacja (zakrzewienie) oraz rubetyzacja (pojawienie się jeżyn). Do tej kategorii zaliczane są przede wszystkim młode drzewostany typu drągowiny oraz starsze tyczkowiny, o składzie gatunkowym zgodnym w dużej mierze z siedliskiem, ale o nietypowo wykształconym jeszcze jakościowo-ilościowym składzie florystycznym. W celu zahamowania procesu degradacji siedlisk, uzasadnione jest jednorazowe lub stopniowe usuwanie z fitocenoz umiarkowanie zniekształconych obcych gatunków drzew, a niekiedy tylko redukcja ich udziału. 3 - fitocenozy silnie zniekształcone Cechy florystyczne zespołu są słabo uchwytne, możliwa jest jednak jego identyfikacja na podstawie fragmentarycznie zachowanej, charakterystycznej kombinacji gatunków. Najczęstszymi przejawami zniekształceń są: silnie zmieniony skład gatunkowy drzewostanu (często wręcz drzewostan zastępczy), przy jednoczesnym występowaniu w runie i podszycie odnowienia właściwych dla danego zespołu gatunków drzew i krzewów. Zwykle obserwuje się silne zubożenie warstwy zielnej, zwłaszcza przy dużym udziale świerka. Rozpowszechnionym zjawiskiem przy tym stopniu zniekształcenia jest również silna rubetyzacja (zwłaszcza na siedliskach grądów) oraz silne zadarnienie, najczęściej w lasach na gruntach porolnych. Unaturalnianie fitocenoz silnie zniekształconych wymaga zazwyczaj umiarkowanej przebudowy drzewostanu oraz sztucznego wprowadzania gatunków lasotwórczych właściwych dla danego zbiorowiska. 66 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 4 - leśne zbiorowiska zastępcze (fitocenozy bardzo silnie zdegenerowane) Są to wtórne zbiorowiska leśne o drzewostanach najczęściej sztucznie wprowadzonych, niezgodnych z siedliskiem (np. typu monokultur drzew szpilkowych, brzezin, dębin, olszyn, itp.). Pierwotna, charakterystyczna kombinacja gatunków jest silnie zatarta lub całkowicie zniszczona i zupełnie nieczytelna. Bardzo często są to nasadzenia drzew na gruntach porolnych lub po użytkowaniu pastwiskowym. Do tej kategorii zalicza się także starsze płaty z samosiewami drzew lekkonasiennych, będące często stadiami regeneracyjnymi (lub degeneracyjnymi) dawnych zbiorowisk leśnych. Powierzchnie z leśnymi zbiorowiskami zastępczymi wymagają zwykle całkowitej przebudowy drzewostanu. W rezerwacie „Krwawe Doły” stosunkowo najlepszym stanem zachowania odznaczają się fitocenozy boru świeżego, zajmujące większość terenu rezerwatu. Jedynie niewielkie półenklawy płatów tego zbiorowiska, usytuowane w południowej części rezerwatu, wykazują cechy degeneracji. Zbiorowiska te, relatywnie najsilniej zniekształcone (stop. 3), to fitocenozy z sosnowym drzewostanem, pochodzącym ze sztucznego zalesienia. W dalszym rozwoju dojrzałych fitocenoz omawianych zbiorowisk będzie następowało stopniowe wydzielanie się drzew, co w konsekwencji powinno prowadzić do samorzutnej naturalizacji ich struktury oraz jakościowego i ilościowego składu florystycznego. Stan zbliżony do naturalnego (stop. 1) wykazuje swoista lokalna postać suboceanicznego boru świeżego, który dominuje powierzchniowo na omawianym obszarze. We wszystkich płatach głównym składnikiem drzewostanu jest sosna, dość dynamicznie odnawiająca się. Ponadto trafiają się tu drzewa obumarłe jak również obumierające. W pełni naturalnych zbiorowisk na terenie rezerwatu nie ma, jednak proces naturalizacji jest mocno zaawansowany. Zanikającym składnikiem roślinności rezerwatu jest biota porostów. Wskutek wzrostu zwarcia drzewostanów porosty ustępują roślinom z klasy Vaccinio-Piceetea. Przyczyną są tu spontaniczne przemiany sukcesyjne. 4.4. TYPY SIEDLISK Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ Na terenie rezerwatu „Krwawe Doły” nie stwierdzono obecności siedlisk przyrodniczych chronionych na mocy Dyrektywy Siedliskowej i zamieszczonych w załączniku I (por. także Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r.). W poprzednich opracowaniach dotyczących tego obiektu podawano występowanie w części południowej siedliska: śródlądowy bór suchy – Cladonio-Pinetum. Mając na względzie wyniki analizy składu florystycznego fitocenoz, ich obecne tendencje dynamiczno – rozwojowe, warunki glebowe, charakter tego terenu i otoczenia oraz doświadczenia związane z klasyfikacją tego typu siedliska, fragment boru identyfikowany uprzednio z zespołem Cladonio – Pinetum określono jako postać degeneracyjną suboceanicznego boru świeżego - Leucobryo-Pinetum. 4.5. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY POROSTÓW Prace terenowe przeprowadzone zostały w sezonie wegetacyjnym 2012. W ich trakcie spenetrowano wszystkie potencjalne podłoża dostępne dla porostów w rezerwacie. Dla gatunków porostów rzadkich zapisywano współrzędne geograficzne przy pomocy GPSMap. Nazewnictwo łacińskie i polskie, poza nielicznymi przypadkami, przyjęto za Fałtynowiczem (2003) oraz Fałtynowiczem i Kukwą (2006). 67 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Status ochrony prawnej gatunków podano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2004). Stopień zagrożenia gatunków w skali Polski i Pomorza Gdańskiego przyjęto odpowiednio za Cieślińskim i in. (2006) oraz Fałtynowiczem i Kukwą (2003). Wykaz gatunków porostów stwierdzonych w rezerwacie Pomorze Gdańskie 1. Cetraria aculeata (Schreb.) Ach. – płucnica kolczasta 2. Cetraria chlorophylla (Willd.) Vain. – płucnica zielonawa [syn. Tuckermannopsis chlorophylla (Willd.) Hale] 3. Cetraria sepincola (Ehrh.) Ach. – płucnica płotowa 4. Cladonia arbuscula (Wallr.) Flot. em. Ruoss subsp. mitis (Sandst.) Ruoss – chrobotek leśny łagodny 5. Cladonia arbuscula (Wallr.) Flot. em. Ruoss subsp. beringiana Ahti [syn. C. arbuscula subsp. squarrosa (Wallr.) Ruoss] – chrobotek leśny właściwy 6. Cladonia cenotea (Ach.) Schaer. – chrobotek otwarty 7. Cladonia cervicornis (Ach.) Flot. – chrobotek okółkowy 8. Cladonia ciliata (Stirt.) Harm. – chrobotek smukły 9. Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng. – chrobotek szydlasty Polska Taksony chronione Objaśnienia do tabeli: OŚ – gatunek objęty ochroną ścisłą OC – gatunek objęty ochroną częściową PG – Pomorze Gdańskie Kategorie zagrożenia (zamieszczono wybrane kategorie): EN - Wymierające VU - Narażone NT - Bliskie zagrożenia DD - Niedostateczne dane # – przy nazwie polskiej oznacza nazwę stosowaną jedynie w opracowaniach niepublikowanych (tym, lub wcześniejszych) Tab. 8. Lista gatunków porostów w rezerwacie Gatunki ginące i Gatunki regionalnie zagrożone rzadkie Taksony i lub od niedawna wyróżniane OŚ VU VU OŚ EN EN OC OC OC OC 68 gatunek ginący 10. Cladonia cornuta (L.) Hoffm. chrobotek rożkowaty 11. Cladonia deformis (L.) Hoffm. chrobotek niekształtny 12. Cladonia digitata (L.) Hoffm. chrobotek palczasty 13. Cladonia diversa Asperges chrobotek zmienny # Pomorze Gdańskie Taksony Gatunki ginące i zagrożone Polska Taksony chronione PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Gatunki regionalnie rzadkie i lub od niedawna wyróżniane – – – – 14. Cladonia fimbriata (L.) Fr. – chrobotek strzępiasty 15. Cladonia floerkeana (Fr.) Flörke [syn. C. macilenta subsp. floerkeana (Fr.) V.Wirth] – chrobotek Floerkego 16. Cladonia furcata (Huds.) Schrad. – chrobotek widlasty 17. Cladonia glauca Flörke – chrobotek siwy 18. Cladonia gracilis (L.) Willd. – chrobotek wysmukły 19. Cladonia macilenta Hoffm. – chrobotek cienki 20. Cladonia merochlorophaea Asahina – chrobotek pozorny 21. Cladonia phyllophora Hoffm. – chrobotek zwyrodniały 22. Cladonia portentosa (Dufour) Coem. – chrobotek najeżony 23. Cladonia rangiferina (L.) Weber – chrobotek reniferowy 24. Cladonia squamosa (Scop.) Hoffm. – chrobotek łuskowaty 25. Cladonia uncialis (L.) F.H. Wigg. subsp. biuncialis (Hoffm.) M. Choisy – chrobotek gwiazdkowaty dwudzielny # 26. Hypocenomyce scalaris (Ach.) Choisy – paznokietnik ostrygowy 27. Hypogymnia physodes (L.) Nyl. – pustułka pęcherzykowata 28. Hypogymnia tubulosa (Schaer.) Hav. – pustułka rurkowata 29. Imschaugia aleurites (Ach.) S.L.F. Meyer – popielak pylasty takson od niedawna wyróżniany w Polsce OC OC takson od niedawna wyróżniany w Polsce OŚ OŚ 69 NT 30. Lecanora conizaeoides Nyl. – misecznica proszkowata 31. Lecanora filamentosa (Stirt.) Elix & Palice [syn. L. ramulicola (H. Magn.) Printzen & P. May] – misecznica drobna 32. Lecidea nylanderi (Anzi) Th.Fr. – krążniczka Nylandera 33. Lepraria elobata Tønsberg – liszajec bezłatkowy 34. Lepraria jackii Tønsberg – liszajec Jacka 35. Micarea misella (Nyl.) Hedl. – krużynka półkulista 36. Micarea prasina Fr. s.l. – krużynka ziarenkowata 37. Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. – płaskotka rozlana 38. Parmeliopsis hyperopta (Ach.) Arnold – płaskotka reglowa 39. Placynthiella dasaea (Stirt.) Tønsberg – ziarniak malutki 40. Placynthiella oligotropha (Vain.) Coppins & P.James – ziarniak próchnicowy 41. Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf – mąklik otrębiasty 42. Pycnora sorophora (Vain.) Hafellner – pykniczka sorediowana 43. Trapeliopsis flexuosa(Fr.) Coppins & P.James – szarek pogięty 44. Trapeliopsis granulosa (Hoffm.) Lumbsch – szarek gruzełkowaty 45. Usnea hirta (L.) Weber ex F.H.Wigg. – brodaczka kępkowa 46. Violella fucata (Stirt.) T. Sprib. [syn. Mycoblastus fucatus (Stirt.) Zahlbr.] – pseudogrzybik płonny # 47. Vulpicida pinastri (Scop.) J.E.Mattsson & M.J.Lai – złotlinka jaskrawa Pomorze Gdańskie Gatunki ginące i zagrożone Polska Taksony Taksony chronione PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Gatunki regionalnie rzadkie i lub od niedawna wyróżniane DD OŚ OŚ VU DD gatunek bardzo rzadki na PG OŚ OŚ OŚ 70 VU wymaga stref ochrony NT gatunek występuje na stanowiskach na PG najczęściej w postaci pojedynczych plech VU PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Wykaz gatunków grzybów naporostowych stwierdzonych w rezerwacie # – przy nazwie polskiej oznacza nazwę zastosowaną w tym opracowaniu Tab. 9. Wykaz gatunków grzybów naporostowych 1. Clypeococcum hypocenomycis D. Hawksw. – grzyb pasożytujący na Hypocenomyce klypeokokum paznokietnikowe scalaris 2. Roselliniella cladoniae (Anzi) Matzer & Hafellner – grzyb pasożytujący na Cladonia spp., w roselliniella chrobotkowa# rezerwacie na C. rangiferina 3. Taeniolella beschiana Diederich – tasiemnica grzyb pasożytujący na Cladonia spp., w Beschiana rezerwacie na C. merochlorophaea Tab. 10. Wykaz gatunków grzybów niezlichenizowanych, które są umieszczane często w wykazach biot porostów 1. Thelocarpon lichenicola (Fuckel) Poelt & Hafellner saprobiont na drewnie – siarczynka naporostowa Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników bioty porostowej Na terenie rezerwatu stwierdzono 47 taksonów porostów, 3 grzyby naporostowe oraz jeden gatunek blisko spokrewnionego z porostami grzyba niezlichenizowanego. Skład bioty tego terenu, choć ubogi gatunkowo, jest w pełni naturalny i typowy dla zbiorowisk borowych. Porosty naziemne są reprezentowane przede wszystkim przez różne gatunki rodzaju chrobotek Cladonia, które występują licznie w miejscach prześwietlonych boru (szczególnie w części południowej) i na obrzeżach rezerwatu. W tych miejscach nadają one zbiorowiskom swoisty porostowy charakter. Wśród tych gatunków na uwagę zasługują chronione Cladonia arbuscula s.l., C. ciliata, C. portentosa oraz C. rangiferina. Spośród gatunków epifitycznych na szczególną uwagę zasługuje Parmeliopsis hyperopta, który jest gatunkiem bardzo rzadkim na Pomorzu Gdańskim, znanym z niewielkiej liczby stanowisk (Fałtynowicz, Kukwa 2006). W rezerwacie stwierdzono tylko jedną plechę na korze sosny. Ponadto gatunkiem zasługującym na uwagę jest Cetraria sepincola. Porost ten posiada dość liczne stanowiska na Pomorzu Gdańskim (Fałtynowicz, Kukwa 2006), jednak zawsze występuje z niewielką częstością (1 do kilku plech). Porostem godnym uwagi jest też Vulpidia pinastri, którą stwierdzono tylko na jednej drewnianej kłodzie (jedna plecha). Na Pomorzu Gdańskim gatunek ten został uznany za narażony na wymarcie (kategoria VU). Pozostałe porosty nie posiadają dużego waloru przyrodniczego i są częste w regionie gdańskim. Lokalne zasoby populacji najcenniejszych składników bioty porostowej 1. Cetraria aculeata – płucnica kolczasta – porost objęty ochroną częściową. Częsty na terenach wydmowych, w borach sosnowych i murawach w Polsce; na terenie rezerwatu znaleziono tylko jedna plechę tego gatunku. 2. Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa – porost objęty ochroną ścisłą, narażony na wymarcie (kategoria VU) w Polsce i na Pomorzu Gdańskim. Jest to gatunek dość częsty na północy Polski; na terenie rezerwatu znaleziono tylko jedną plechę na drewnie kłody (współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E). 71 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 3. Cetraria sepincola – płucnica płotowa – gatunek objęty ochroną ścisłą, uznany za wymierający (kategoria EN) w Polsce i na Pomorzu Gdańskim. Jest to gatunek generalnie rzadki, występujący zwykle bardzo nielicznie na stanowiskach (do kilku plech tylko); na terenie rezerwatu znaleziono tylko dwie plechy na gałązkach brzozy (współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E). 4. Cladonia arbuscula subsp. beringiana – chrobotek leśny właściwy – takson objęty ochroną częściową. Porost występuje licznie na terenie rezerwatu, w miejscach widnych (prześwietlony bór sosnowy, obrzeża rezerwatu). 5. Cladonia arbuscula subsp. mitis – chrobotek leśny łagodny – takson objęty ochroną częściową. Porost występuje licznie na terenie rezerwatu, w miejscach widnych (prześwietlony bór sosnowy, obrzeża rezerwatu). 6. Cladonia ciliata – chrobotek smukły – gatunek objęty ochroną częściową. Porost rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu. 7. Cladonia portentosa – chrobotek najeżony – gatunek objęty ochroną częściową. Porost rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu. 8. Cladonia rangiferina – chrobotek reniferowy – gatunek objęty ochroną częściową. Porost rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu. 9. Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata – gatunek objęty ochroną ścisłą, bliski zagrożenia (NT) w kraju. Na terenie rezerwatu stwierdzono jedną plechę na korze brzozy w NE części rezerwatu. 10. Imschaugia aleurites – popielak pylasty – takson objęty ochroną ścisłą. Porost rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na korze sosen. 11. Micarea misella – krużynka półkulista – porost umieszczony w kategorii DD (niedostateczne dane) na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego, jednak, jak wskazują nowsze dane, jest to porost niezagrożony. Na terenie rezerwatu znaleziony raz. 12. Parmeliopsis ambigua – płaskotka rozlana – gatunek objęty ochroną ścisłą. Jest to gatunek częsty na Pomorzu Gdańskim; w rezerwacie rozproszony, głównie na korze Pinus sylvestris. 13. Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa – gatunek objęty ochroną ścisłą, uznawany za narażony na wymarcie (kategoria VU) w Polsce; na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego umieszczony w kategorii DD (niedostateczne dane), jednak wydaje się być gatunkiem bardzo rzadkim i skrajnie zagrożonym. Na terenie rezerwatu stwierdzono jedną niewielką plechę na korze sosny w NE części rezerwatu. 14. Pseudevernia furfuracea – mąklik otrębiasty – gatunek objęty ochroną ścisłą. Porost ciągle częsty na Pomorzu Gdańskim, jak i w większości regionówa. Polski.; na terenie rezerwatu stwierdzony na obrzeżach rezerwatu na korze drzew. 15. Usnea hirta – brodaczka kępkowa – gatunek objęty ochroną ścisłą i uznawany za porost narażony na wymarcie (kategoria VU) w skali Polski, jednak częsty na Pomorzu Gdańskim. W rezerwacie stwierdzono kilku plech tego gatunku na korze Betula pendula (współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E). 72 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 16. Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa – gatunek objęty ochroną ścisłą; porost uznawany za bliski zagrożenia (kategoria NT) na terenie kraju jednak na Pomorzu Gdańskim został uznany za narażony na wymarcie (kategoria VU). W rezerwacie odkryto tylko jedną plechę na drewnie kłody (współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E). UDZIAŁ GATUNKÓW SPECJALNEJ TROSKI 9 gatunków objętych ochroną ścisłą Cetraria sepincola – płucnica płotowa Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata Imschaugia aleurites – popielak pylasty Parmeliopsis ambigua – płaskotka rozlana Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa Pseudevernia furfuracea – mąklik otrębiasty Usnea hirta – brodaczka kępkowa Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa 6 taksonów objętych ochroną częściową Cetraria aculeata – płucnica kolczasta Cladonia arbuscula subsp. mitis – chrobotek leśny łagodny Cladonia arbuscula subsp. beringiana – chrobotek leśny właściwy Cladonia ciliata – chrobotek smukły Cladonia portentosa – chrobotek najeżony Cladonia rangiferina – chrobotek reniferowy 1 gatunek wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk Usnea hirta – brodaczka kępkowa 6 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Polski (Cieśliński i in. 2006) Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa [VU] Cetraria sepincola – płucnica płotowa [EN] Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata [NT] 73 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa [VU] Usnea hirta – brodaczka kępkowa [VU] Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa [NT] 5 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego (Fałtynowicz & Kukwa 2003) Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa [VU] Cetraria sepincola – płucnica płotowa [EN] Micarea misella – krużynka półkulista [DD] Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa [DD] Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa [VU] Na mapach naniesiono wybrane stanowiska porostów występujących punktowo i nielicznie (objętych ochroną ścisłą i częściową oraz odnotowanych w PCK). Pozostałe występują w dużym rozproszeniu na terenie całego rezerwatu w widnych i prześwietlonych miejscach. Określenie zagrożeń bioty porostów i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń Biota porostów na terenie rezerwatu Krwawe Doły rozwija się aktualnie w sposób naturalny. Są to procesy naturalne w dojrzałym drzewostanie na gruncie porolnym: wzrost zwarcia koron, pojawienie się licznie śmiałka pogiętego. Skutkiem tych naturalnych procesów jest wycofywanie się części gatunków porostów. Nienaturalnych zagrożeń aktualnie brak. Nie planuje się w związku z tym eliminacji lub ograniczania zagrożeń. 4.6. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY GRZYBÓW WIELKOOWOCNIKOWYCH Grzyby jeszcze w latach 80. XX wieku zaliczano do roślin (Archaeplastida = Plantae). Badania genetyczne wykazały, że było to błędne podejście, jako że linie rozwojowe tych organizmów rozeszły się dość dawno. Grzyby miały wspólnych przodków z glonami i jednokomórkowymi zwierzętami. Ich samodzielny rozwój trwa od około dwóch miliardów lat, lecz zachowało się niewiele śladów obecności tych organizmów w minionych okresach geologicznych, np. stwierdzono ślady strzępek oraz zarodniki grzybów wyższych w warstwach geologicznych sprzed 400 milionów lat (Pegler 2003). Obecnie organizmy te zaliczane są albo do własnego królestwa (Fungi, Mycota), albo do podkrólestwa Mycobionta w królestwie jądrowców (Eucaryota). Grzyby wyższe: workowe i podstawkowe (Asco- i Basidiomycota) rozmnażają się poprzez zarodniki generatywne i wegetatywne. O ile występowanie form wegetatywnych (anamorf) jest regułą u Ascomycota, grzyby podstawkowe tworzą głównie teleomorfy (formy generatywne). Obecnie, w celu ustalenia zagrożeń bioty grzybów w postulowanych i już powołanych rezerwatach, prowadzi się przede wszystkim obserwacje gatunków makroskopijnych (makrogrzybów = grzybów wielkoowocnikowych), tj. takich taksonów, które wytwarzają owocniki bądź podkładki (stromy) większe od ok. 0,5 cm. 74 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Liczbę współcześnie występujących gatunków makrogrzybów szacuje się od 75 tysięcy (ORŁOŚ 1966) do 250-300 tysięcy (GRZYWACZ 1988). W Polsce stwierdzono 2650 gatunków Basidiomycota (WOJEWODA 2003) oraz ok. 800 gatunków Ascomycota (CHMIEL 2006). Prawdopodobnie w naszym kraju występuje ok. 4 tysięcy makrogrzybów i ok. 6 tysięcy mikrogrzybów. Grzyby należą głównie do organizmów higrofilnych. Dlatego ich prawidłowy rozwój jest silnie uzależniony od warunków pogodowych i szerzej – mikroklimatycznych. W latach z niewielkimi opadami deszczu (m.in. kwiecień-czerwiec 2012 r.) mamy do czynienia z ubóstwem ich owocników, które są podstawą do oznaczenia gatunku. Stąd dla prawidłowego rozeznania bogactwa bioty grzybów na wybranym obszarze, należy prowadzić badania wieloletnie (3-5 lat). Zaś dla zaobserwowania pewnych tendencji w liczebności populacji (sukcesywne ustępowanie, ekspansja) okres ten należy wydłużyć do kilku-kilkunastu lat. W dłuższym okresie jest większe prawdopodobieństwo napotkania gatunków efemerycznych, których pojawienie się odbywa się w wyjątkowo sprzyjających warunkach pogodowych (temperatura, opady deszczu itp.). Również trwałość produkowanych przez nie owocników na ogół jest nieduża (nie dotyczy to gatunków wieloletnich, np. tzw. hub). Wynosi ona od kilku godzin do kilku dni. Stąd obserwacje powinny być prowadzone wielokrotnie, i to o różnych porach roku, aby zaobserwować pojawianie się także taksonów wiosennych (np. smardzów Morchella spp., piestrzenicy kasztanowatej Gyromitra esculenta i olbrzymiej G. gigas, czarki szkarłatnej Sarcoscypha coccinea i austriackiej S. austriaca, urny diabła Urnula craterium, czareczki czarniutkiej Pseudoplectania nigrella itp.) oraz późnojesiennych i zimowych (np. płomiennicy zimowej Flammulina velutipes, grzybówki dzwoneczkowatej Mycena tintinabulum i in.). Warto również zauważyć, że w rezerwatach, oprócz gatunków zagrożonych, tj. umieszczonych na polskiej „czerwonej liście”, oraz prawnie chronionych, szczególnej ochronie powinny podlegać także niektóre gatunki pospolite. Niektóre z nich są żywicielem mykopasożytów, np. pewne mleczaje (Lactarius) i gołąbki (Russula) z sekcji Compactae, na których występują rzadkie grzybolubki – lepka Asterophora parasitica i purchawkowata (A. lycoperdoides) oraz tęgoskór cytrynowy Scleroderma citrinum – gospodarz podgrzybka pasożytniczego Xerocomus parasiticus. A. lycoperdoides zaliczono do kategorii „rzadkie” – [R], a A. parasitica do „narażone” – [V] na Czerwonej Liście (WOJEWODA i ŁAWRYNOWICZ 2006), zaś podgrzybek pasożytniczy ma status [R] oraz wpisano go na listę grzybów pod ochroną ścisłą (ROZPORZĄDZENIE 2004). Ogólnie można stwierdzić, że bogactwo gatunkowe i obfitość grzybów oraz leśnej flory, zwłaszcza dendroflory, są ze sobą ściśle powiązane. Im więcej gatunków roślin występuje w rezerwacie, tym prawdopodobieństwo natrafienia na odmienne taksony jest większa (dotyczy to także grzybów szczególnej troski). Wynika to z większej ilości potencjalnych podłoży (substratów) dla grzybowych pasożytów i saprotrofów, a także z liczebniejszych rodzajów i gatunków dendroflory, z którymi symbiotroficzne ryzobionty wchodzą w związki symbiotyczne (mykoryza ektotroficzna z korzeniami drzew, krzewów). Stwierdzono, że najobfitsze pojawianie się niektórych gatunków mykoryzowych ma miejsce na etapie młodnika w drzewostanach. Natomiast bogactwo i obfitość saproksylobiontów są większe na obszarach z dojrzałymi drzewostanami i starodrzewem, zwłaszcza w miejscach zalegania posuszu. Z kolei większa obfitość saprotrofów ułatwia rozpad martwej materii i powstawanie rozpuszczanych w wodzie soli pierwiastków, niezbędnych do prawidłowego rozwoju flory. Wpływa to pozytywnie na lepszy wzrost drzewostanów, roślin runa leśnego oraz podszytu. Badania terenowe prowadzono metodą marszrutową, polegającą na obserwacji występującej mykobioty w trakcie przemieszczania się po wyznaczonych trajektoriach (szlakach) na obszarze rezerwatu. W pierwszej kolejności korzystano ze ścieżek wydeptanych przez zwierzęta. Okazuje się, że takie miejsca 75 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY zwykle obfitują w przedstawicieli mykobioty. Okres maj-lipiec 2012 r. charakteryzował się skąpymi opadami deszczu, stąd bardzo niewiele gatunków grzybów stwierdzono w trakcie badań w tym czasie. Dopiero od połowy sierpnia pojawiło się znacznie więcej przedstawicieli badanej grupy organizmów. Zatem praktycznie okres badań skurczył się do ok. 40…45 dni, kiedy można było napotkać grzyby w znacznej obfitości i różnorodności gatunkowej. W rezerwacie Krwawe Doły przeprowadzono poszukiwania w okresie21.06.2012 - 10.10.2012 r. Jak wspomniano wcześniej, zbadano biotę grzybów wyższych reprezentowaną przez gatunki makroskopijne; uwzględniono także przy okazji kilka taksonów z grupy micromycetes. Nazwy taksonów w poszczególnych wykazach, należących do Basidiomycota podano za WOJEWODĄ (2003), a do Ascomycota za CHMIEL (2006). Listę mykobiotyczną uzupełniono nazwami taksonów wytwarzającymi duże stromy (podkładki) i uznanymi przez MUŁENKĘ et. al. (2008) za micromycetes (np. rodzaj Xylaria, Cordyceps, Elaphomyces). Nazwy kategorii zagrożenia przytoczono za WOJEWODĄ i ŁAWRYNOWICZ (2006): Ex – gatunek wymarły, E – gatunek wymierający, V – gatunek narażony na wyginięcie, R – gatunek rzadki, I – o nieokreślonym statusie zagrożenia. Prowadzono także dokumentację fotograficzną dotyczącą ciekawszych i cenniejszych grzybowych taksonów. W wykazie gatunków chronionych i z czerwonej listy podano także położenie geograficzne stanowisk. Zgodnie ze „standardem GIS” do bazy danych wprowadzone zostaną jedynie lokalizacje gatunków wymienionych w załączniku 1 i 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U Nr 168, poz. 1765) oraz na czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red list of the macrofungi in Poland [In]: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. [Eds.] Red list of plants and fungi in Poland. Instytute of Botany PAS, Kraków, Poland: 53-70). Na podstawie tych lokalizacji przygotowano również mapę stanowisk rzadkich i chronionych gatunków w rezerwacie. Grzybnia (plecha) jest ukryta w substracie (gleba, ściółka) i jej wymiary są nieznane. Np. w Anglii stwierdzono, że opieńka wytworzyła grzybnię na obszarze 10 ha i był to pojedynczy organizm. W latach masowego pojawu może to być kika-kilkanaście owocników i odwrotnie - w latach mało sprzyjających nawet brak owocnikowania. Stąd oceny stanu grzybów na konkretnym siedlisku należy dokonywać w okresie wielu lat i najlepiej oceniając jakość siedliska. Zanik grzybów w konkretnym miejscu może mieć przyczyny naturalne, nie musi oznaczać, że naruszono siedlisko. Z uwagi na powyższe przesłanki, pojedynczy namiar GPS oznaczał będzie jedno stanowisko, czyli miejsce znalezienia owocników, niezależnie od ich liczby. Identyfikacji gatunków dokonywano na podstawie budowy anatomiczno-morfologicznej owocników i podkładek, charakterystycznego zapachu lub jego braku, konsystencji, przebarwiania się miejsc uszkodzonych w owocnikach, lokalizacji występowania: substrat – żywe drzewo, martwe drewno, gleba. Dodatkowo załączono spisy napotkanych śluzowców (Myxomycetes), które dawniej zaliczano do grzybów, a obecnie zostały one włączone do grupy pierwotniaków (Protozoa) w królestwie Protista. Wykaz gatunków Macromycetes stwierdzonych w rezerwacie Objaśnienie: Ch. – gatunek pod ścisłą ochroną, Ch.cz. – gatunek pod ochroną częściową, E – gatunek wymierający, V – gatunek narażony na wyginięcie, R – gatunek rzadki, I – o nieokreślonym statusie zagrożenia – wg Wojewody i Ławrynowicz (2006). Stwierdzono następujące taksony macromycetes: 76 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY PODSTAWCZAKI BASIDIOMYCOTA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Gołąbek wymiotny Russula emetica (Schaeff.) Pers. Goryczak żółciowy Tylopilus felleus (Bull.: Fr) P. Karst. Hełmówka mszarowa Galerina cf. hypnorum (Schrank.: Fr.) Kühner Kolczak obłączasty Hydnum repandum L.: Fr. Korzeniowiec wieloletni Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. ss. lato Koźlarz pomarańczowożółty Leccinum versipelle (Fr.) Snell Krowiak podwinięty Paxillus involutus (Batsch: Fr.) Fr. ss. lato Krowiak bocznotrzonowy Tapinella panuoides (BATSCH) E.-J. GILBERT Lisówka pomarańczowa Hygrophoropsis aurantiaca (Wulfen) Maire Łysiczka trująca Psilocibe fascicularis (Huds.: Fr.) Noordel. Łzawnik rozciekliwy Dacrymyces stillatus Fr. Maślak pstry Suillus variegatus (SWARTZ: FR.) KUNTZE Maślak sitarz Suillus bovinus (L.: FR.) KUNTZE Maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata (Holmsk.) Link. cf. – [R] Monetnica maślana Rhodocollybia butyracea (BULL.) ANTONÍN & NOORDEL. Pieprznik jadalny Cantharellus cibarius Fr. Pięknoróg największy (p. lepki) Calocera viscosa (Pers.: Fr.) Fr. Płachetka kołpakowata Rozites caperatus (Pers.; Fr.) P. Karst. Pniarek obrzeżony Fomitopsis pinicola (Swartz: Fr.) P. Karst. Podgrzybek brunatny Xerocomus badius (Fr.: Fr.) Kühner ex Gilbert Podgrzybek zajączek odm. typowa Xerocomus subtomentosus (L.: Fr.) Quél. var. subtomentosus Podgrzybek złotopory (p. złotawy) X. pascuus (Pers.) Krombh. Sarniak świerkowy (sarniak dachówkowaty) Sarcodon imbricatus (L.) P. KARST Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – [Ch., R] Tęgoskór pospolity (t. cytrynowy) Scleroderma citrinum Pers. Wrośniak szorstki Trametes hirsuta (Wulf.: Fr.) Pilát Zasłonak kleisty Cortinarius mucosus (BULL.: FR.) KICKX Ziarnówka ochrowożółta Cystoderma amianthinum (SCOP.: FR.) FAY. ŚLUZOWCE MYXOMYCETES 1. Gładysz kruchy Leocarpus fragilis (Dicks.) Rostaf. 2. Rulik nadrzewny Lycogala epidendrum (Fr.) 3. Rulik groniasty Lycogala epidendrum (L.) Fr. s.l. Ponadto w trakcie inwentaryzacji na potrzeby planu ochrony 2000-2019 stwierdzono Exobasidium vaccinii - grzyb, pasożyt borówki brusznicy, deformujący pędy i liście, które pokrywa grubą warstwą białaworóżowej grzybni oraz Lichenoconium lecanorae - grzyb, pasożyt porostu Lecanora conizaeoides, rosnący na owocnikach; widoczny w postaci czarnych plamek na ich górnej powierzchni. GATUNKI POD OCHRONĄ Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – ochrona ścisła 77 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY GATUNKI Z CZERWONEJ LISTY Wymierające – E Nie stwierdzono Narażone – V Nie stwierdzono Rzadkie – R Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – ochrona ścisła Maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata (Holmsk.) Link. O nieokreślonym statusie zagrożenia Nie stwierdzono Tab. 11. Zestawienie gatunków grzybów stwierdzonych w rezerwacie Krwawe Doły Kategorie zagrożenia /liczba gatunków Gromada/liczba gat. E V R I Ch. Ascomycota 0 Basidiomycota 28 2 1 Chcz. - Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników Macromycetes Rezerwat położony jest w strefie Borów Tucholskich i został utworzony celem zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin. Porasta go las sosnowy w wieku 113 lat. Przeprowadzone badania wykazały obraz typowy dla Borów - ubogi stan gatunkowy macromycetes (28 gatunków), w szczególności brak grzybów chronionych prawnie. Stwierdzono tylko dwa taksony z kategorii „rzadki” – [R]: siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa i maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata, a tylko jeden z nich jest objęty ochroną ścisłą (siedzuń). Maczużnika podano jako cf. - oznaczenie niepewne. Workowców Ascomycota – nie stwierdzono. Odnotowano ponadto 3 gatunki śluzowców. Na mapach zamieszczono jedynie gatunki objęte ochroną ścisłą oraz wymienione w czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Określenie zagrożeń Macromycetes i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń W omawianym rezerwacie nie stwierdzono zagrożenia środowiska, w którym rozwijają się grzyby. Dotychczasowe krótkotrwałe badania grzybów pozwoliły jedynie na wstępne sformułowanie celów „ochrony rezerwatowej” tych organizmów. Otóż celem ochrony jest m.in. zachowanie bioty grzybów, w tym zwłaszcza gatunków szczególnej troski: pod ochroną prawną (ROZPORZĄDZENIE 2004) i umieszczonych na czerwonej liście (WOJEWODA I ŁAWRYNOWICZ 2006). Wykorzystanie rezerwatu w celach ochronnych polega na stworzeniu optymalnych warunków przetrwania puli genowej wszystkich organizmów (roślin, zwierząt i grzybów), które są ze sobą powiązane łańcuchami troficznymi itp. oraz skuteczną ochronę tamtejszych biocenoz. Można to realizować poprzez zachowanie biotopów i siedlisk (możliwie w stanie zbliżonym do naturalnego). Zatem należy ograniczyć w stopniu maksymalnym czyszczenie obszaru rezerwatu z tzw. posuszu. Dopuszcza się usuwanie martwego drewna tylko w szczególnych przypadkach, i to w ograniczonym stopniu, ze względu na wysokie potencjalne zagrożenie pożarowe (zwłaszcza w monokulturach sosnowych) i ze względów bezpieczeństwa. W szczególności ochrona powinna polegać, o czym wspomniano powyżej, na nieingerowaniu w naturalne procesy sukcesyjne w środowisku, poprzez m.in. zaniechanie eliminacji podłoży dla saproksylobiontów (zjawisko takie ma miejsce w lasach gospodarczych), tworzenie tu ostoi dla zwierząt (dziki, sarny, jelenie), które uczestniczą w procesach 78 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY egzystencji grzybów, m.in. przyczyniają się do dyspersji zarodników oraz „produkują” bazę pokarmową dla gatunków koprofilnych grzybów. Ogólnie stan środowiska na obszarze rezerwatu należy ocenić jako dobry. Grzybożerne ssaki są odpowiedzialne za roznoszenie zarodników grzybów, w szczególności należących do hypogeicznych (podziemnych) jeleniaków (Elaphomyces sp.). Odchody zwierząt stanowią podłoże rozwoju gatunków koprofilnych grzybów, np. z rodzaju Coprinus. Jednym z czynników negatywnie wpływającym na grzyby jest przedeptywanie gleby i odsłanianie ściółki jak też zaśmiecanie. Ilość wyprodukowanych przez grzyby owocników, bezpośrednio nie przekłada się na stan siedliska. Dokonując wstępnej oceny różnorodności oraz obfitości grzybów, należy wziąć pod uwagę grupę ekologiczną oraz typ biologiczny poszczególnych taksonów, tj. sposób rozmnażania (anemochoria, zoochoria), relacje z innymi organizmami na siedlisku itd. A zatem dla prawidłowej oceny stanu bioty grzybów należy prowadzić obserwacje wieloletnie, biorąc pod uwagę warunki pogodowe. Dobrym sposobem w tej ocenie jest porównanie obfitości grzybów w badanym rejonie z analogicznymi taksonami na innych obszarach. W stosunku do grzybów na ocenę pomyślności ich rozwoju powinny mieć wpływ różnorodność gatunkowa zwłaszcza dendroflory i jej stan zdrowotny oraz zróżnicowanie wiekowe. Istotne cechy siedliska to obecność starodrzewów, obecność martwego drewna, obfitość opadłych liści lub igieł, występowanie leśnej zwierzyny (zoochoria, substraty dla gatunków koprofilnych) oraz przedstawicieli owadów (Insecta), m.in. nocnych motyli itd. Ponadto istotnym czynnikiem wpływającym na świat grzybów jest działalność gospodarcza i ogólnie cywilizacyjna człowieka. Poza wytycznymi dotyczącymi martwego drewna oraz ruchu turystycznego nie planuje się eliminacji lub ograniczania zagrożeń. 79 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 4.7. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FAUNY Zwierzęta badano w trakcie wizyt w terminie 18 – 24 czerwiec 2012 r. i 15 – 16 sierpień 2012 r. Dodatkowo obserwacje i nasłuchy ptaków przeprowadzone zostały również w trakcie wcześniejszych wizyt kontrolnych 23.03.2012, 30.04.2012 i 06.10.2012r. Nasłuchy detektorowe nietoperzy na obszarze rezerwatu Krwawe Doły oraz w promieniu 1 km (w kierunku jeziora i miejscowości Olpuch) wykonano trzykrotnie na przełomie lata i jesieni skupiając się na zidentyfikowaniu jak najszerszego garnituru gatunków występujących w tym terenie. Ptaki: Obserwacje i nasłuchy przeprowadzono w okresie marzec – sierpień 2012 roku wykonując 4 poranne i 2 wieczorno-nocne kontrole obszaru rezerwatu połączone ze stymulacją magnetofonową. Inwentaryzacja odbywała się metodą obchodów kontrolnych, cenzusu lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych oraz obserwacji z punktów nasłuchowych. Ptaki oznaczano na podstawie głosów oraz obserwacji bezpośrednich. Na mapach zaznaczano tylko pewne stwierdzenia gniazdowe ptaków. Obserwacje dzienne prowadzono niezależnie od pogody, a dla obserwacji nocnych wybierano sprzyjające warunki (bezwietrznie, bezchmurnie). Płazy Z uwagi na to, iż na terenie rezerwatu nie ma oczek wodnych bądź śródleśnych jeziorek, poszukiwania płazów prowadzono „na upatrzonego” każdego dnia kontroli, poszukiwano migrujących osobników, jak również nasłuchiwano odgłosów samców. Gady Poszukiwania gadów prowadzono w słoneczne dni, w godzinach południowych i wieczornych podczas wszystkich wyjazdów terenowych. Ssaki Obecność ssaków w terenie rejestrowano na podstawie bezpośredniej obserwacji zwierząt oraz na podstawie znalezionych śladów, m.in. odcisków stóp, odchodów, śladów żerowania, nor i gniazd budowanych na ziemi oraz innych śladów. Przynależność znalezionych śladów do gatunków oznaczano na podstawie opracowania Bouchnera (1992) oraz Romanowskiego (2007). W celu zidentyfikowania nietoperzy przeprowadzono rejestrację sygnałów echolokacyjnych za pomocą detektora ultradźwięków Anabat SD2 o typie detekcji Zero-crossing (+ wyjście High Frequency) oraz polskiego zestawu do bioakustycznego monitoringu przyrodniczego SKU 204 LUNA-BASIC-2 (z mikrofonem Pettersen) z rejestratorem cyfrowym ZOOM H1. Zarejestrowane głosy analizowano następnie za pomocą programu AnalookW oraz CoolEdit z rejestratora ZOOM, celem oznaczenia przynależności gatunkowej nagranych zwierząt. Nagrania przeprowadzono w godzinach wieczornych (po zachodzie słońca) na transektach liniowych przecinających różne ekosystemy rezerwatu, oraz na dwóch 20-25 minutowych nasłuchach punktowych umieszczonych nad brzegiem jeziora Chądzie oraz na skrzyżowaniu linii oddziałowych w północno zachodniej części rezerwatu. Owady Schwytane okazy oznaczano przyżyciowo przy użyciu lupy i binokularu, czasem fotografowano do badań porównawczych w pracowni. Owady wypuszczano na wolność. Imaginalne okazy ważek i motyli były odławiane za pomocą siatki i czerpaka entomologicznego. Chrząszcze odławiano do pułapek lejkowych, bądź też pułapek glebowych (Barbera) które były sprawdzane codziennie tak, by nie narazić na śmierć odłowionych okazów owadów. Poszukiwano również charakterystycznych żerowisk chrząszczy. Prowadzono również poszukiwania owadów „na upatrzonego”. W przypadku owadów latających i 80 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY aktywnych nocą (motyle, chrząszcze, muchówki, pluskwiaki, sieciarki) wykorzystano lampę żarowortęciową o mocy 125W, rzucającą światło na biały płócienny ekran, zasilaną prądem wytwarzanym przez agregat prądotwórczy. Wykaz gatunków awifauny lęgowej stwierdzonych w rezerwacie Na podstawie obchodów kontrolnych, cenzusu lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych oraz obserwacji z punktów nasłuchowych stworzono listę gatunków stwierdzonych na powierzchni wraz z ich statutem, gdzie: L – gatunek lęgowy na powierzchni – podano tu kategorie gniazdowania według Polskiego Atlasu Ornitologicznego (Sikora i in. 2007): A – gniazdowanie możliwe, B – gniazdowanie prawdopodobne, C – gniazdowanie pewne (tabela kryteriów lęgowości i kategorii gniazdowania według PAO); W – gatunek występujący w rezerwacie, w sezonie lęgowym nie spełniający kryteriów lęgowości dla przyznania mu którejś z kategorii gniazdowania, lecz korzystający w jakiś sposób z powierzchni (np. żerujący, polujący, fragment powierzchni jest tylko częścią terytorium); korzystający z powierzchni również w trakcie wędrówki (np. odpoczywający, tworzący koncentracje w rezerwacie); P – gatunek przelotny; Z – gatunek zimujący lub stwierdzony zimą w rezerwacie. W tabeli podano także status ochronny gatunków przy uwzględnieniu: 1) statusu ochronnego gatunków w Polsce (PL) na podstawie: a) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt ( Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419.): OŚ – gatunek objęty ochroną ścisłą; OŚ1 – gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej; OŚS – gatunek wymagający ustalenia strefy ochronnej wokół miejsc rozrodu i regularnego przebywania; OCZ – gatunek objęty ochroną częściową; b) Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433): Ł – gatunek łowny; c) stopnia zagrożenia gatunków według Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński 2001): EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce, EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone, VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie, NT – gatunki niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia, LC – gatunki niezagrożone. 2) statusu ochronnego gatunków w Unii Europejskiej (UE): a) DP – gatunki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (EWG 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. o ochronie dziko żyjących ptaków) b) Gatunki SPEC w kategorii 1–3 (BirdLife International 2004), gdzie: SPEC 1 – gatunki zagrożone w skali globalnej; SPEC 2 – gatunki zagrożone, których europejska populacja przekracza 50% populacji światowej i których stan zachowania uznano za niekorzystny; SPEC 3 – gatunki zagrożone, których europejska populacja nie przekracza 50% populacji światowej i których stan zachowania uznano za niekorzystny; 81 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Tab. 12. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie Krwawe Doły w 2012 roku Polska Rodz. Zał. I czerw. ochrony DP lista SPEC Liczba par Kat. Lęg. DP I NonSPEC 1 B - - NonSPEC 1-2 C Ł - - NonSPEC 2 B Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 B Parus major Wróblowe OŚ - - NonSPEC 3-4 C Czarnogłówka Poecile montanus Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-3 C 7. Czubatka Lophophanes cristatus Wróblowe OŚ - - SPEC 2 1-2 C 8. Czyż (zwyczajny) Carduelis spinus Wróblowe OŚ - - NonSPEC 2-6 P 9. Gil (zwyczajny) Pyrrhula pyrrhula Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 A 10. Kos Turdus merula Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 B 11. Kowalik (zwyczajny) Sitta europaea Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 C 12. Kulczyk Serinus serinus Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-2 B 13. Modraszka Cyanistes caeruleus Wróblowe OŚ - - NonSPEC 2-3 B Regulus regulus Wróblowe OŚ - - NonSPEC 2-3 B 15. Pełzacz leśny Certhia familiaris Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-2 B 16. Rudzik (zwyczajny) Erithacus rubecula Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-2 B 17. Sikora uboga Poecile palustris Wróblowe OŚ - - NonSPEC 2-3 B 18. Sosnówka Periparus ater Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-2 C 19. Sójka (zwyczajna) Garrulus glandarius Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 B 20. Strzyżyk (zwyczajny) Troglodytes troglodytes Wróblowe OŚ - - NonSPEC 2 B 21. Świergotek drzewny Anthus trivialis Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1 B 22. Zięba (zwyczajna) Fringilla coelebs Wróblowe OŚ - - NonSPEC 4-6 C 23. Zniczek Regulus ignicapilla Wróblowe OŚ - - NonSPEC 1-2 B Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska 1. Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięciołowe OŚ - 2. Dzięcioł duży Dendrocopos major Dzięciołowe OŚ 3. Grzywacz Columba palumbus Gołębiowe 4. (Drozd) Śpiewak Turdus philomelos 5. Bogatka 6. 14. Mysikrólik (zwyczajny) Rząd W okresie prowadzonej inwentaryzacji stwierdzono na terenie rezerwatu 23 gatunków ptaków, spośród których 22 uznano za lęgowe. W przypadku 7 gatunków stwierdzono gniazdowanie pewne, 14 gatunków gniazdowanie prawdopodobne i dla 1 gatunku wykazano możliwość gniazdowania (Tab. 12). Zgodnie ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody” należy wprowadzać do bazy danych jedynie stanowiska gatunków wymienionych w załączniku 1 Dyrektywy 79/409/EWG w sprawie ochrony 82 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY dzikich ptaków oraz na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński Z. [Red.] 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków). Równocześnie do bazy danych należy wprowadzać jedynie te z pośród obserwacji, które można zaklasyfikować do kategorii B – gniazdowanie prawdopodobne lub C – gniazdowanie pewne (zgodnie z kategoriami „lęgowości” według Polskiego Atlasu Ornitologicznego). W związku z powyższym, tylko dla tych stanowisk istnieje możliwość, jak i celowość nanoszenia ich na mapę. Wykaz gatunków awifauny migrującej i zimującej stwierdzonych w rezerwacie Z uwagi na ograniczenia czasowe wynikające z krótkiego okresu realizacji projektu planu nie było możliwości przeprowadzenia inwentaryzacji gatunków zimujących w rezerwacie. Można jedynie założyć, z uwagi na małe zróżnicowanie siedlisk, iż przebywają tu głównie pospolite gatunki leśne, zimujące na terenie Borów Tucholskich, a stwierdzone również jako lęgowe w granicach rezerwatu. Poza pospolitymi gatunkami drobnych ptaków migrujących (wróblowych) rezerwat nie stwarza dogodnych warunków do żerowania i postoju na trasie ptasich wędrówek. Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników awifauny Brak jest danych wyjściowych pozwalających na określenie zmian liczebności poszczególnych gatunków w obrębie rezerwatu. W poprzednim planie ochrony zinwentaryzowano tylko 5 gatunków ptaków bez podania liczby par. Także mając na uwadze iż występują tu tylko pospolite gatunki ptaków leśnych, adekwatne będą tu trendy obserwowane w skali regionu i kraju. Rzadkim gatunkiem z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej, stwierdzonym w rezerwacie w kategorii B – gniazdowanie prawdopodobne, jest dzięcioł czarny, jednakże rezerwat ten nie ma znaczenia dla ochrony tego gatunku w skali regionu, czy kraju. Gatunek ten jako jedyny z awifauny został oznaczony na mapach. Określenie zagrożeń awifauny i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń Na terenie rezerwatu Krwawe Doły brak zidentyfikowanych zagrożeń dla awifauny. W świetle unaturalniających się antropogenicznych fitocenoz borowych, braku istotnych zabiegów ochrony czynnej jak też stanu jakościowego awifauny jedynym zagrożeniem jest płoszenie w sezonie lęgowym przez turystów. Właściwe oznakowanie rezerwatu jest sposobem ograniczenia tego niekorzystnego czynnika. Wykaz gatunków ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców stwierdzonych w rezerwacie Gatunki chronione występujące w rezerwacie oznaczono: OCZ – ochrona częściowa, OŚ – ochrona ścisła, Ł- gatunki („łowne”) objęte Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. 2005 nr 45 poz. 433). Zgodnie ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody” należy wprowadzać do bazy danych jedynie stanowiska gatunków wymienionych obecnie w załączniku 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419) i załączniku 2 dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory a także na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński Z. [Red.] 2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków). 83 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Dla gatunków ssaków do bazy danych należy wprowadzać jedynie obserwacje gatunku w miejscu rozrodu lub zimowania. W przypadku płazów, do bazy danych należy wprowadzać jedynie obserwacje gatunku w miejscu godowania lub rozrodu, a w przypadku gadów jedynie obserwacje gatunku w miejscu rozrodu. Dla gatunków ślimaków i owadów, do bazy danych należy wprowadzać miejsca obserwacji lub schwytania gatunku. W związku z powyższym, tylko dla stanowisk spełniających te kryteria istnieje możliwość, jak i zasadność nanoszenia ich na mapę gatunków rzadkich i chronionych w rezerwacie. Pulmonata - Płucodyszne: Świdrzyk lśniący – Cochlodina laminata (M.) Ślinik wielki – Arion rufus (L.) Ślinik leśny – Arion silvaticus (Loh.) Pomrów wielki – Limax maximus (L.) Arenaria – Pajęczaki: Araneae – Pająki: Krzyżak ogrodowy – Araneus diadematus (C.) Krzyżak zielony – Araneus cucurbitinus (C.&I.) Kołosz wielobarwny – Aculepeira ceropegia (W.) Skakun – Salticus sp. (B.) Opiliones – Kosarze: Kosarz zwyczajny – Phalangium opilio (L.) Acari – Roztocza: Kleszcz – Ixodida sp. (Leach) Myriapoda – Wije: Wij drewniak - Lithobius forficatus (L.) --- - Julus scandinavius (Lat.) Insecta – Owady: Collembola – Skoczogonki: --- - Orchesella sp. (R. Tem.) Odonata - Ważki: Szablak żółty - Sympetrum flaveolum (L.) Coleoptera – Chrząszcze: Cerambycidae – Kózkowate: Ściga filetowa – Callidium violaceum (L.) Ściga matowa – Tetropium fuscum (F.) Ściga lśniąca – Tetropium castaneum (L.) Kłopotek czarny – Spondylis buprestoides (L.) Dyląż garbarz – Prionus coriarius (L.) Rębacz pstry – Rhagium inquisitor (L.) Zmorsznik czerwony – Stictoleptura rubra (L.) Strangalia czarna – Stenurella nigra (L.) Strangalia przepasana – Stenurella bifasciata (M.) 84 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Szczapówka sosnowa – Arhopalus rusticus (L.) Żerdzianka sosnowa – Monochamus galloprovincialis (O.) Tycz cieśla – Acanthocinus aedilis (L.) Borodziej próchnik – Ergates faber (L.) OŚ – stwierdzony poza granicami rezerwatu w karpinach wyciętych sosen. Buprestidae – Bogatkowate: Miedziak sosnowiec – Chalcophora mariana (L.) Przypłaszczek granatek – Phaenops cyanea (F.) Elateridae – Sprężykowate: --- - Ampedus pomorum (H.) --- - Ampedus sanguineus (L.) Osiewnik rolowiec – Agriotes lineatus (L.) Cocinellidae – Biedronkowate: Biedronka oczatka – Anatis ocellata (L.) Carabidae – Biegaczowate: Biegacz wręgaty – Carabus cancellatus (Ill.) – OŚ Biegacz granulowany – Carabus granulatus (L.) – OŚ Biegacz gajowy – Carabus nemoralis (M.) – OŚ Biegacz fioletowy – Carabus violaceus (L.) – OŚ Szykoń czarny – Pterostichus niger (Sch.) Skoropędek – Agonum sp. (B.) Trzyszcz leśny – Cicindela sylvaticum (L.) Trzyszcz piaskowy – Cicindela hybryda (L.) Cleridae – Przekraskowate: Przekrasek mróweczka – Thanasimus formicarius (L.) Curculionidae – Ryjkowcowate: Szeliniak sosnowiec – Hylobius abietis (L.) Słonik orzechowiec - Curculio nucum (L.) Scarabaeidae – Żukowate: Żuk wiosenny – Geotrupes vernalis (L.) Żuk gnojowy – Geotrupes stercorarius (L.) Chrabąszcz majowy – Melolontha melolontha (L.) Guniak czerwczyk – Amphimallon solstitiale (L.) Ogrodnica niszczylistka - Phyllopertha horticola (L.) Lepidoptera – Motyle: Bielinek rzepnik - Pieris rapae (L.) Bielinek bytomkowiec - Pieris napi (L.) Latolistek cytrynek - Gonepteryx rhamni (L.) Wietek gorczycznik - Leptidea sinapis (L.) Zieleńczyk ostrężynie - Callophrys rubi (L.) Czerwończyk uroczek - Lycaena tityrus (P.) Modraszek wieszczek - Celastrina argiolus (L.) Rusałka żałobnik - Nymphalis antiopa (L.) Rusałka pawik - Inachis io (L.) 85 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Rusałka ceik - Polygonia c-album (L.) Dostojka malinowiec - Argynnis paphia (L.) Dostojka aglaja - Argynnis aglaja (L.) Dostojka latonia - Issoria lathonia (L.) Dostojka selene - Boloria selene (D&S.) Przeplatka atalia - Melitaea athalia (R.) Przestrojnik jurtina - Maniola jurtina (L.) Przestrojnik trawnik - Aphantopus hyperantus (L.) Strzępotek perełkowiec - Coenonympha arcania (L.) Powszelatek brunetek - Erynnis tages (L.) Karłątek ryska - Thymelicus lineola (O.) Karlątek kniejnik - Ochlodes sylvanus (B. & G.) Lasiocampidae - Barczatki Barczatka malinówka - Macrothylacia rubi (L.) Barczatka sosnówka - Dendrolimus pini (L.) Barczatka pierścieniówka - Malacosoma neustria (L.) Sphingidae - Zawisaki Zawisak borowiec - Sphinx pinastri (L.) Nastrosz Lipowiec - Mimas tiliae (L.) Zmierzchnik pazik - Deilephila porcellus (L.) Notodontidae - Garbatki Widłogonka dwurożka - Furcula furcula (C.) Garbatka brzozówka - Pheosia gnoma (F.) Garbatka dromaderka - Notodonta dromedarius (L.) Garbatka karbica - Gluphisia crenata (E.) Dąbrówka dodona - Drymonia dodonaea (D&S.) Lymantridae - Brudnice Szczotecznica szarawka - Calliteara pudibunda (L.) Kuprówka złotnica - Euproctis similis (Fues.) Brudnica mniszka - Lymantria monacha (L.) Brudnica nieparka - Lymantria dispar (L.) Artidae - Niedźwiedziówki Fałdówka glinawica - Eilema lutarella (L.) Fałdówka porostówka - Eilema complana (L.) Niedźwiedziówka kaja - Arctia caja (L.) Powrózka dwuplamka - Lithosia quadra (L.) Powrózka rudoszyjka - Atolmis rubricollis (L.) Szewnica miętówka - Spilosoma lubricipeda (L.) Szewnica bzówka - Spilosoma lutea (H.) Sadzawka rumienica - Phragmatobia fuliginosa (L.) Krasopani poziomówka - Callimorpha dominula (L.) Thyatridae - Falice Plamówka malinówka - Thyatira batis (L.) Pluszówka agatka - Habrosyne pyritoides (H.) 86 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Przestrożnica żółtorożka - Achlya flavicornis (L.) Geometridae - Miernikowce Plamiec trzmieliniak - Ligdia adustata (D&S.) Witalnik zmiennik - Macaria alternata (D&S.) Witalnik choiniak - Macaria signaria (Hüb.) Witalnik sosnowiak - Macaria liturata (C.) Witalnik naostrzak - Chiasmia clathrata (L.) Witalnik rdzawiak - Itame brunneata (Th.) Skrzytek bezksiężyczak - Selenia tetralunaria (H.) Skrzytek dereniak - Selenia dentaria (F.) Rączyk leszczyniak - Angerona prunaria (L.) Zimowek ogołotniak - Erannis defoliaria (C. Przylepek świerczyniak - Deileptenia ribeata (C.) Przylepek nagrabek - Alcis repandata (L.) Przylepek moczarek - Arichanna melanaria (L.) Poproch pylinkowiak - Ematurga atomaria (L.) Poproch cetyniak - Bupalus piniaria (L.) Ciemnokres wierzbowiec - Cabera pusaria (L.) Ostrolot kreskowiak - Hylaea fasciaria (L.) Nierównik kasztaniak - Alsophila aescularia (D&S.) Miernik borówczak - Jodis putata (L.) Wątlak nawrzosak - Scopula immorata (L.) Wątlak czarnokropek - Scopula nigropunctata (H.) Wątlak trójpasek - Scopula ternata (Sch.) Krocznik odwrotnik - Idaea aversata (L.) Krocznik wycinek - Idaea emarginata (L.) Paśnik komosiak - Scotopteryx chenopodiata (L.) Pomiernik siniec - Scotopteryx luridata (H.) Paśnik posmutek - Epirrhoe tristata (L.) Paśnik zmiennik - Epirrhoe alternata (M.) Paśnik znacznik - Xanthorhoe designata (H.) Paśnik posmutek - Epirrhoe tristata (L.) Paśnik chrzaniak - Xanthorhoe fluctuata (L.) Paśnik dwuziernik - Cosmorhoe ocellata (L.) Paśnik trwalnik - Pennithera firmata (Hüb.) Paśnik przekrasek - Thera variata (D&S.) Paśnik juniperata - Thera juniperata (L.) Paśnik sosnowiec - Thera obeliscata (Hüb.) Paśnik grabowiak - Epirrita christyi (A.) Paśnik jesieniak - Epirrita autumnaria (D.) Piędzik przedzimek - Operophtera brumata (L.) Platynka zielonka - Acasis viretata (Hüb.) Noctuidae - Sówkowate Pyszałek orion - Moma alpium (O.) 87 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Wieczernica strzałówka - Acronicta psi (L.) Wieczernica górolubka - Acronicta auricoma (D&S.) --- - Craniophora ligustri (D&S.1775) Błyszczka kroplówka - Macdunnoughia confusa (St.) Błyszczka jarzynówka - Autographa gamma (L.) Rozszczepka śnicianka - Hypena proboscidalis (L.) Kotarnica jagodnica - Hypena crassalis (F.) Kapturnica mleczówka - Cucullia umbratica (L.) Światłówka babczarka - Hoplodrina ambigua (D&S.) --- - Hoplodrina blanda (D&S.) --- - Hoplodrina octogenaria (G.) --- - Charanyca trigrammica (H.) --- - Rusina ferruginea (E.) Ponurzyca źralica - Thalpophila matura (H.) Agatówka łobodnica - Trachea atriplicis (L.) Brzaskówka ogorzałka - Euplexia lucipara (L.) --- - Cosmia trapezina (L.) --- - Xanthia togata (E.) --- - Xanthia icteritia (H.) Źrenicówka pistacjówka - Agrochola lychnidis (D&S.) Źrenicówka czerwienica - Agrochola helvola (L.) --- - Agrochola macilenta (Hüb.) Porożnica jagodówka - Conistra vaccinii (L.) --- - Luperina testacea (D&S.) --- - Hydraecia micacea (E.) --- - Apamea monoglypha (H.) --- - Apamea crenata (H.) --- - Apamea scolopacina (E.) --- - Apamea remissa (Hüb.) --- - Mesapamea secalis (L.) Piętnówka brukiewka - Lacanobia oleracea (L.) --- - Lacanobia w-latinum (H.) Piętnówka zmienna - Lacanobia suasa (D&S.) --- - Melanchra pisi (L.) Piętnówka rdestówka - Melanchra persicariae (L.) Piętnówka kapustnica - Mamestra brassicae (L.) --- - Leucania obsoleta (Hüb.) --- - Leucania comma (L.) Mokradlica miedzianka - Mythimna turca (L.) --- - Mythimna pudorina (D&S.) Mokradlica - Mythimna pallens (L.) --- - Orthosia cruda (D&S.) Piętnówka zmiennica - Orthosia incerta (H.) Piętnówka wiciokrzewka - Orthosia gothica (L.) 88 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Strzygonia choinówka - Panolis flammea (D&S.) Piętnówka perzanka - Tholera decimalis (P.) Rolnica zbutewka - Axylia putris (L.) Rolnica boćwinówka - Ochropleura plecta (L.) --- - Diarsia rubi (V.) Rolnica tasiemka - Noctua pronuba (L.) Rolnica trójkątówka - Xestia triangulum (H.) --- - Xestia ditrapezium (D&S.) --- - Agrotis clavis (H.) Rolnica czopówka - Agrotis exclamationis (L.) Rolnica zbożówka - Agrotis segetum (D&S.) Światowidka samotnica - Panthea coenobita (E.) Połacica leszczynówka - Colocasia coryli (L.) Zielonka niekreślanka - Earias clorana (L.) Diptera – Muchówki: Łowik – Machimus sp. (M.) Komarnica – Tipula sp. (L.) Komar brzęczący – Culex pipiens (L.) Bzygi – Syrphidae (Lat.) Hymenoptera – Błonkoskrzydłe: Formicidae – Mrówkowate: Mrówka rudnica – Formica rufa (L.) OCZ Hurtnica – Lasius sp. (L.) Wścieklica zwyczajna – Myrmica rubra (L.) Amphibia – Płazy: Ropucha szara (Bufo bufo L.) OŚ Żaba trawna (Rana temporaria L.) OŚ Reptilia – Gady: Zaskroniec – Natrix natrix (L.) OŚ Jaszczurka zwinka - Lacerta agilis (L.) OŚ Żmija zygzakowata – Vipera berus (L.) OŚ – zachodzące z południa, stwierdzona poza granicami rezerwatu. Mammalia – Ssaki: Mysz leśna – Apodemus flavicollis (Mel.) Mysz polna - Apodemus agrariusz (Pall.) Kret – Talpa europea (L.) – OCZ Wiewiórka pospolita – Sciurus vulgaris (L.) – OŚ Zając szarak – Lepus europaeus (Pall.) – Ł Dzik – Sus scrofa (L.) – stwierdzone buchtowiska – Ł Lis rudy – Vulpes vulpes (L.) – stwierdzono odchody – Ł Sarna – Capreolus capreolus (L.) – stwierdzono tropy migrujących osobników – Ł 89 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Nocek rudy Myotis daubentonii (Kuhl, 1817) – OŚ (15 nasłuchów) Nocek Natterera Myotis nattereri (Kuhl, 1817) – OŚ (5 nasłuchów) Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) – OŚ (6 nasłuchów) Karlik większy Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius, 1839) – OŚ (18 nasłuchów) Borowiec wielki Nyctalus noctula (Schreber, 1774) – OŚ (12 nasłuchów) Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus, 1758) – OŚ (gatunek liczny na Pomorzu, najprawdopodobniej występujący w okolicach miejscowości Olpuch, identyfikacja detektorowa jest bardzo trudna, jego niezwykle słaby sygnał echolokacyjny czyni tego nietoperza trudnym do obserwacji detektorowych). Wszystkie stwierdzone gatunki nietoperzy są objęte ścisłą ochroną, zapisami Konwencji Berneńskiej (załącznik III – karlik malutki, załącznik II – pozostałe gatunki), Konwencji Bońskiej, Załącznikiem IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej oraz ratyfikowanym przez Polskę Porozumieniem o Ochronie Nietoperzy w Europie (EUROBATS). Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców Zasoby faunistyczne rezerwatu pod kątem występowania ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców przedstawiają typowy układ dla tego regionu. W rezerwacie odnotowano występowanie 5 gatunków owadów pod ochroną ścisłą (w tym jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2 płazy pod ochroną ścisłą, 3 gady pod ochroną ścisłą, oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod częściową. Brak tu gatunków zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy zaliczyć występowanie aż pięciu gatunków nietoperzy – wszystkie objęte ochroną ścisłą. Lokalizacje na mapach wyżej wymienionych gatunków objętych ochroną nie zostały odnotowane z powodu nie spełniania przesłanek zgodnych ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody”. Zaznaczono jedynie stanowiska bezkręgowców pod ochroną ścisłą. W stosunku do nietoperzy zamieszczono poniżej mapę użytkowania obszaru przez chiropterofaunę. W obszarze rezerwatu ani w jego bezpośredniej bliskości nie stwierdzono kolonii letnich ani kryjówek godowych. Omawiany obszar wykorzystywany jest, jako żerowisko (szczególnie cieki śródleśne i bagienka) a znajdujący się w północno wschodniej części zbiornik także jako wodopój. Z uwagi na położenie rezerwatu w pasie uznawanym przez chiropterologów za jeden z głównych korytarzy migracyjnych nietoperzy, w rejonie tym może pojawiać się w okresie przelotów maksymalnie do 17 gatunków. 90 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ryc. 19 Mapa wykorzystania terenu przez chiropterofaunę 91 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Krótka charakterystyka stwierdzonych gatunków nietoperzy 1. Nocek rudy Myotis daubentoni – zamieszkuje całą Europę, sięgając daleko na północ oraz środkową Azję. W Polsce można go spotkać w całym kraju, liczny na Pomorzu. Nietoperz ten najchętniej osiedla się w pobliżu wody. Latem jego kryjówki mieszczą się w dziuplach, szczelinach, na strychach, pod mostami, a nawet w gniazdach jaskółek brzegówek. Zazwyczaj tworzy niewielkie kolonie. W sen zimowy zapada pod koniec października i trwa on do początku marca. Zimę spędza przeważnie w rożnego rodzaju fortyfikacjach, piwnicach i podziemiach wybudowanych przez człowieka, w jaskiniach mniej liczny. Zimuje pojedynczo lub w koloniach tworzonych często wraz z innymi gatunkami nietoperzy. Jego lot jest szybki, o nieregularnej linii. Nocek rudy wyrusza na żer wkrótce po zachodzie słońca. Poluje najczęściej nad wodami, czasami w dużej odległości od kryjówki. Z łowów wraca o świcie. Pokarm chwyta w locie. Stanowią go przede wszystkim komary i jętki, ale także inne owady, a bywa, że małe rybki lub skorupiaki. Nocek rudy jest stosunkowo często obserwowanym gatunkiem na Pomorzu i w okolicach rezerwatu. Odsłuchany na żerowiskach 15 krotnie. W obszarze badań stwierdzono żerowanie nad jeziorem w pobliżu rezerwatu. Schronień nie zlokalizowano. Sonogram nasłuchu – Nocka rudego Myotis daubentoni 2. Nocek Natterera - Myotis nattereri – występuje niemal w całej Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii, skrajnie osiadły. W Polsce notowany z terenu całego kraju. Latem nocek Natterera jest związany z obszarami leśnymi. Jego letnimi kryjówkami są dziuple drzew i budki, chociaż kilkakrotnie obserwowano je w szczelinach budynków. Żerowiska znajdują się średnio 2 - 3 km (maksymalnie do 6 km) od kryjówki dziennej. Zimuje licznie w różnego rodzaju podziemiach naturalnych i sztucznych - np. małych piwnicach przydomowych. Gatunek ten jest osiadły. Najdłuższy stwierdzony przelot to 176 km (Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Uznany jest za gatunek mniej zagrożony, co wynika z różnorodności kryjówek letnich i zimowych. W rezerwacie Krwawe Doły stwierdzany 5 krotnie - na żerowiskach i w miejscu przelotów. Schronień nie zlokalizowano występują prawdopodobnie w otoczeniu rezerwatu. 92 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Sonogram nasłuchu - Nocek Natterera- Myotis nattereri 3. Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus zamieszkuje prawie całą Europę, za wyjątkiem północnej części Skandynawii. W Polsce występuje bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północnej i północno-zachodniej części kraju. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub ich brak. Ściśle synantropijny, zasiedla przede wszystkim budynki, również zupełnie nowe. Jest to jeden z najmniejszych nietoperzy w Polsce. Występuje na obszarach leśnych i blisko człowieka. Żeruje na terenach półotwartych, nad rzekami, jeziorami, terenami podmokłymi, także w parkach, nad łąkami i na obrzeżach lasów oraz przy zabudowaniach wiejskich. Wiosną samice tworzą kolonie liczące 20 - 230 osobników, często łączone z karlikiem większym oraz mroczkiem posrebrzanym. Ich kryjówki letnie mieszczą się na strychach, w dziuplach, budkach dla ptaków, szczelinach w budynkach. Zimą spotykane są w szczelinach budynków, dziuplach i jaskiniach (Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Karlik malutki należy do gatunku osiadłego, przemieszcza się zazwyczaj na odległości do 10 - 20 (do 50) km. Populacje w północnej i wschodniej Europie są wędrowne i pokonują odległości do 1150 km (Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Obserwowany na żerowiskach 18 krotnie. W obszarze badań stwierdzono żerowanie w pobliżu rezerwatu na terenach otwartych oraz wzdłuż torów. Schronień nie zlokalizowano występują prawdopodobnie w otoczeniu rezerwatu. 93 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Sonogram nasłuchu - Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus 4. Borowiec wielki Nyctalus noctula – jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego i większej części Irlandii. W kraju znany jest z całego obszaru, uważany za gatunek typowo leśny, ale polujący na otwartej przestrzeni. Zamieszkuje wysoko położone dziuple drzew, rzadko skrzynki lęgowe, w ostatnich latach coraz częściej budynki, w tym wielkopłytowe bloki mieszkalne. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie, dokąd odbywa długodystansowe wędrówki. Z Polski znane są jednak przypadki hibernacji tego nietoperza z dziupli drzew i szczelin w ścianach budynków. Sonogram nasłuchu - Borowiec wielki Nyctalus noctula 5. Karlik większy - Pipistrellus nathusii występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, na północ sięgając Wysp Brytyjskich i południowej części Skandynawii. W Polsce 94 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie na Pomorzu ponieważ region gdański leży na trasie jego migracji wzdłuż wybrzeży Bałtyku (prowadzącej aż do Holandii, Francji i Włoch). Preferuje lasy szpilkowe, licznie występuje we wszystkich badanych parkach krajobrazowych gdzie miejscami należy do najliczniejszych i najpospolitszych gatunków nietoperzy. W okresie wędrówek i godów może pojawiać się jednak w dużej liczbie np. w dolinach rzecznych na południu kraju. Związany jest z terenami leśnymi, obfitującymi w wody powierzchniowe. Kolonie rozrodcze spotykano w budynkach, skrzynkach lęgowych dla ptaków i nietoperzy, jak również w dziuplach. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, lokalnie również z mroczkiem posrebrzanym, wykorzystuje także wspólne schronienia z mroczkiem późnym. Zimowymi kryjówkami są m.in. dziuple drzew, nadziemne części budynków, stosy składowanego drewna opałowego, zaś w ostatnich latach również fortyfikacje. Sonogram nasłuchu - Karlik większy - Pipistrellus nathusii Określenie zagrożeń ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń Rezerwat Krwawe Doły z uwagi na niewielką powierzchnię i ukształtowanie terenu nie jest atrakcyjny faunistycznie. Znacznie ciekawsze są obszary leżące w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu, na których prowadzona jest normalna gospodarka leśna. Zwierzyna czarna i płowa odwiedza teren rezerwatu, jednakże nie stwierdzono jej ostoi. Przy granicach rezerwatu (wydzielenie 572a) teren okalają młode brzozy, które są cennym czynnikiem zwiększającym bioróżnorodność badanego obiektu. Ponadto na badanym obszarze stwierdzono znikome ilości martwego drewna. W perspektywie 20 lat obowiązywania planu ochrony rezerwatu czyli zapewnionej naturalnej sukcesji lasu zmierzającej dynamicznie do odbudowy pierwotnego zbiorowiska przetrwanie siedlisk i populacji wymienionych powyżej gatunków wydaje się być zapewnionym. Ilość martwego drewna zwiększy się, ruch turystyczny zostanie uregulowany. Fauna zamieszkująca rezerwat jest typowa dla regionu Borów Tucholskich. W trakcie badań nie stwierdzono przedstawicieli gatunków zagrożonych wyginięciem (w skali kraju czy regionu), dla których konieczne byłoby formułowanie specjalnych zaleceń ochronnych. Mając jednak na uwadze liczne 95 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY występowanie nietoperzy (grupy zwierząt wyjątkowo wrażliwych na zagrożenia) oraz małą ilość starodrzewi (liściastych – brak) w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu w ramach eliminacji zagrożenia braku odpowiednich siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich zaplanowano rozwieszenie 10 skrzynek rozrodczych i systematyczną kontrolę ich stanu. Przyczyny, dla których nietoperze są wrażliwą na zagrożenia grupą zwierząt, to: niska rozrodczość (1-2 młode), uzależnienie od dostępności kryjówek letnich i zimowych, wysoka pozycja w piramidzie pokarmowej (konsumenci II i III rzędu) oraz niewielka obecnie liczebność i zagęszczenie. Im wyższa pozycja w piramidzie pokarmowej, tym większa akumulacja w organizmie toksycznych substancji zawartych w ciele ofiar. Największym zagrożeniem jest stopniowe zmniejszanie się liczby i dostępności kryjówek, a w lasach cięcie starych, dziuplastych drzew, będących naturalnym schronieniem dla leśnych gatunków nietoperzy. Równie niebezpieczny jest również zanik w krajobrazie starych zabudowań, gdzie od stuleci nietoperze znajdowały dogodne miejsca do zakładania kolonii rozrodczych i zimowych (strychy, piwnice, stare ceglane studnie). Duże zagrożenie stanowi niepokojenie zwierząt w ich letnich i zimowych schronieniach. Nietoperze podczas hibernacji są całkowicie bezbronne, a niepokojone przez człowieka tracą cenne zapasy energii, często nie dożywając wiosny. Na nietoperze szkodliwie wpływa także oddziaływanie toksycznych środków służących do konserwacji drewna, stosowanych powszechnie do zabezpieczania konstrukcji drewnianych na strychach i w pomieszczeniach gdzie występują. 4.8. ZNACZENIE REZERWATU PRZYRODY W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY Rezerwat „Krwawe Doły” jest jednym z nielicznych obiektów chronionych w Polsce, gdzie przedmiotem ochrony jest wykształcony na siedliskach porolnych bór świeży. Przed objęciem ochroną był to las użytkowany gospodarczo, nie mający większych walorów różniących go od otaczających setek hektarów zbiorowisk borowych. Roślinność rezerwatu jest reprezentatywna dla dużych obszarów Borów Tucholskich. Rezerwat jest miejscem, gdzie można obserwować spontanicznie zachodzące zmiany w unaturalniających się antropogenicznych fitocenozach borowych po zaprzestaniu ingerencji człowieka. Flora rezerwatu nie przedstawia wysokiej wartość ze względu na udział cennych gatunków roślin. Pomimo iż, stwierdzono tu występowanie 11 taksonów objętych ochroną ścisłą lub częściową, 2 taksony grzybów ze statusem – rzadki w tym jeden pod ochroną ścisłą oraz liczną grupę porostów chronionych lub rzadkich (9 gatunków objętych ochroną ścisłą, 6 taksonów objętych ochroną częściową, 1 gatunek wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk, 6 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Polski, 5 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego) jest to typowy obraz szaty roślinnej regionalnie przyporządkowany Borom Tucholskim. Siedlisk przyrodniczych brak. Stwierdzono tu również szereg gatunków fauny podlegającej ochronie ścisłej lub częściowej. 22 gatunki ptaków pod ochroną ścisłą (w tym 7 lęgowych), 5 gatunków owadów pod ochroną ścisłą (w tym jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2 płazy pod ochroną ścisłą, 3 gady pod ochroną ścisłą oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod częściową. Brak tu gatunków zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy zaliczyć występowanie aż pięciu gatunków nietoperzy. Gatunki te również są pospolite w skali kompleksu Borów Tucholskich i nie wyróżniają się ponad przeciętny obraz tego obszaru. 96 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Podsumowując: rezerwat ma istotne znaczenie w krajowym systemie ochrony głównie z powodu zachodzących w nim procesów renaturyzacyjnych. Z punktu widzenia cennych składników rodzimej flory i fauny Krwawe Doły obejmują listę taksonów charakterystycznych dla Borów Tucholskich i jest to również pewna wartość. Na uwagę zasługuje występowanie pięciu gatunków nietoperzy. 97 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 5. OCENA ZAGROŻEŃ PRZYRODY 5.1. ZAGROŻENIA EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH I NIELEŚNYCH ORAZ SPOSOBY ELIMINACJI LUB OGRANICZENIA TYCH ZAGROŻEŃ W odniesieniu do ekosystemów leśnych rezerwatu Krwawe Doły nie dostrzega się obecnie istotnych i realnych zagrożeń, zarówno zewnętrznych jak wewnętrznych, które by radykalnie zmieniały aktualny, względnie dobry stan występujących tu biotopów i biocenoz. Zbiorowiska borowe w rezerwacie są pochodzenia antropogenicznego. Powstały w wyniku nasadzenia sosny na opuszczonych polach uprawnych. Świadczy o tym wyraźnie zachowany poziom płużny. Mimo posadzonego drzewostanu, tak struktura fitocenoz, jak i ich skład florystyczny nie odbiegają w istotny sposób od postaci naturalnych zespołu. Decydujące znaczenie miała tutaj zgodność składu gatunkowego drzewostanu z siedliskiem. Zarówno w rezerwacie, jak i w jego sąsiedztwie, nie zachowały się fitocenozy dawnej roślinności leśnej. Na podstawie analizy uwarunkowań siedliskowych oraz specyfiki lokalnej roślinności i tendencji dynamiczno - rozwojowych fitocenoz można przyjąć, że pierwotnie dominowała tu względnie żyzna postać boru świeżego, którego drzewostany budowała sosna. Odlesienia, użytkowanie rolne i pastwiskowe terenu oraz monokulturowa uprawa sosny doprowadziły nie tylko do degradacji gleb, ale także do lokalnego zubożenia florystycznego oraz do rozwoju bioty porostowej. Aktualnie z powodu wzrostu zadrzewienia oraz procesów renaturyzacyjnych siedliska borowego - porosty wycofują się z rezerwatu. Lokalnie występuje tu również obcy geograficznie świerk. Większość egzemplarzy została usunięta od momentu powołania rezerwatu jednak na dzień dzisiejszy pozostało około 5 m3 w warstwie drzewostanu oraz nieliczne egzemplarze w podszycie. Niniejszy projekt planu ochrony planuje definitywne usunięcie świerka. Presja turystyczna i rekreacyjna jest tu słabo zaznaczona ale nasila się latem i jesienią. Rezerwat położony jest śródleśnie, w pewnym oddaleniu od zabudowań i uczęszczanych szlaków, w wyniku czego przemieszczanie i przebywanie wczasowiczów jest tu znacznie mniejsze. Ruch odbywa się po drogach gruntowych otaczających rezerwat. Negatywnego wpływu tego czynnika na ekosystemy rezerwatu nie można jednak wykluczyć w przyszłości. Ponadto w rezerwacie odnotowano niewielką ilość śmieci. Zagrożenia wewnętrzne rezerwatu wiążą się przede wszystkim z przemianami sukcesyjnymi ekosystemu i dotyczą tylko niektórych jego składników w niewielkim zakresie przestrzennym. Odnosi się to przede wszystkim do bioty porostowej - wzrost zwarcia koron drzew. Istotnym zagrożeniem jest również niewielka ilość martwego drewna – siedliska wielu rzadkich grzybów. Podsumowanie: obecnie nie stwierdza się żadnych istotnych zagrożeń dla rezerwatu, które mogłyby zaburzyć samorzutny przebieg sukcesji. Zagrożenie w postaci obcego geograficznie świerka zostanie wyeliminowane poprzez usunięcie go poza teren rezerwatu. Mała ilość martwego drewna będzie systematycznie wzrastała wraz z postępującymi procesami renaturyzacji. 5.2. STOPIEŃ ZAGROŻENIA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH W SKALI REGIONALNEJ I OGÓLNOKRAJOWEJ Występująca na terenie rezerwatu roślinność obejmuje zbiorowisko Leucobryo-Pinetum, którego występowanie w skali kraju jest powszechne w strefie wpływu klimatu oceanicznego (poza Polską północno – wschodnią). Jest to najczęściej spotykany zespół leśny w Polsce i stanowi dominującą część 98 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY wszystkich borów sosnowych Polski. W skali Borów Tucholskich jest to również dominujący typ zbiorowiska. Presja turystyczna, rekreacyjna, oraz grzybiarstwo w kontekście rozpowszechnienia rozpatrywanego zbiorowiska roślinnego sprawia, że nie należą one do zagrożonych składników regionalnej i krajowej szaty roślinnej. Gospodarka leśna opierająca się na sośnie szczególnie na typie siedliskowym boru świeżego który występuje na zbiorowisku Leucobryo-Pinetum również nie pogarsza stanu tego zespołu. Podsumowanie: brak zagrożeń dla zbiorowisk roślinnych w rezerwacie. 5.3. ZAGROŻENIA DLA FAUNY REZERWATU Rezerwat Krwawe Doły pod względem faunistycznym jest stosunkowo ubogi. Wynika to bezpośrednio z położenia rezerwatu w dużym kompleksie monokultur sosnowych. Ze względu na dość duży ruch turystyczny i grzybiarstwo często dochodzi tu do płoszenia zwierzyny. Istotnym problemem rezerwatu jest również jego zaśmiecanie, co często prowadzi bezpośrednio i pośrednio do redukcji populacji drobnych zwierząt. Mała ilość martwego drewna może także w pewnym stopniu ograniczać bioróżnorodność. Rozkładające się drewno jest siedliskiem wielu cennych gatunków owadów. Oddzielna kategoria zagrożenia dotyczy grupy zwierząt wyjątkowo wrażliwych - nietoperzy. Mała ilość starodrzewi w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu (całkowity brak starodrzewi liściastych) może powodować brak odpowiednich siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich występujących tu gatunków. Podsumowanie: odnotowano następujące zagrożenia dla fauny rezerwatu: antropopresja, śmieci, mała ilość martwego drewna, mała ilość siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich nietoperzy. Poprzez lepsze oznakowanie rezerwatu zmaleje antropopresja oraz ilość śmieci w rezerwacie. Mała ilość martwego drewna będzie systematycznie wzrastała wraz z postępującymi procesami renaturyzacji. Siedliska dla rozrodu lub kolonii letnich nietoperzy powstaną wskutek wywieszenia 10 skrzynek rozrodczych. 99 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 6. ZASADY OCHRONY, ZADANIA KONSERWATORSKIE ORAZ PRZEWIDYWANE SKUTKI REALIZACJI PROJEKTU PLANU Jednym z głównych celów ochrony w rezerwacie Krwawe Doły powinno być osiągnięcie stanu naturalnego przez występującą tu fitocenozę antropogenicznie zniekształconego zbiorowiska roślinnego. Wszelkie czynności konserwatorskie powinny jedynie wspierać, a w miarę potrzeby przyspieszać naturalny proces przemian. Niewskazane są jakiekolwiek radykalne działania, które powodowałyby obniżenie walorów krajobrazowych rezerwatu w długim przedziale czasowym. Zadania konserwatorskie mają także na celu kompleksowe zapewnienie właściwego stanu ochrony i możliwości przetrwania pozostałym grupom organizmów występujących w rezerwacie W ramach czynności konserwatorskich planuje się następujące zasady postępowania: 1. Usunięcie świerka ze wszystkich warstw, jednorazowymi cięciami, z biochory nr 1, w której aktualnie jest go już nie dużo (max. 5 m3), jako gatunku występującego tu poza naturalnym zasięgiem i degenerującego fitocenozy borowe. Powierzchnie po usunięciu świerka pozostawić do samorzutnej regeneracji fitocenozy borowej. Wycięte drzewa należy całkowicie usunąć z terenu rezerwatu. 2. Nie przewiduje się w lasach rezerwatu potrzeby wykonywania cięć sanitarnych. Wszelkie procesy zamierania drzew z przyczyn biotycznych lub abiotycznych powinny zostać pozostawione naturalnym procesom sukcesyjnym. 3. W dojrzałym drzewostanie w rezerwacie, dość zwartym, nie przewiduje się stosowania jakichkolwiek cięć. Rozluźnianie zwarcia drzewostanu i pojawianie się naturalnego odnowienia będzie następowało w miarę naturalnego wydzielania się drzew, co dodatkowo podniesie ilość martwego drewna w rezerwacie. 4. Nie przewiduje się usuwania z powierzchni leśnej wywrotów, złomów jak również martwych drzew stojących. Ich pozostawianie ma na celu wzbogacanie ekosystemu w martwe drewno. 5. Dopuszcza się obalanie jedynie drzew zagrażających bezpieczeństwu i przejezdności dróg otaczających rezerwat w pasie 30 m od krawędzi dróg. Drzewa te ze względów przecipożarowych należy usuwać poza rezerwat. 6. Założenie jednego skupiska rozrodczego dla nietoperzy. Rozwieszenie 10 skrzynek rozrodczych (np. atestowanych Pro Theria z trocinobetonu) i systematyczna kontrola stanu. Skrzynki powinny być wieszane od południowej, nasłonecznionej strony, a ponadto osłoniętej od wiatru, ale tak, aby umożliwić nietoperzom swobodny wlot i wylot. Najlepiej umieszczać je na drzewach tworzących „ścianę lasu”, przy granicy z przestrzeniami otwartymi (np. tuż przy zrębach, wiatrołomach itp.). Można również wieszać je wzdłuż dróg leśnych, przecinek, linii oddziałowych. Budki należy montować na wysokości około 3-4 metrów nad ziemią (wysokość ta nie jest ściśle określona). Skrzynki wieszane są na tyle wysoko, by uniemożliwić dostęp do nich osobom przypadkowym, ale nietoperze zasiedlają również skrzynki wiszące niżej. Skrzynki powinny być wieszane w grupach (na pobliskich drzewach), bowiem kolonie nietoperzy zajmują często więcej niż jedno schronienie i przemieszczają się między nimi. 7. Oznakowanie rezerwatu tablicami urzędowymi oraz informacyjnymi. 100 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ad. 6 Szczegółowe wytyczne założenia jednego skupiska rozrodczego dla nietoperzy 1. Rozmieszczenie 1 skupiska rozrodczego dla nietoperzy i systematyczna kontrola stanu. Proponowaną lokalizację skupiska rozrodczego wskazuje mapa nr 19. 2. Jako fakultatywne działanie ochronne wokół rezerwatu wskazane jest także pozostawianie jak największej liczby drzew dziuplastych oraz rozwieszanie specjalnych skrzynek dla nietoperzy na budynkach (zwłaszcza w lasach – na ambonach, leśniczówkach i in.). 3. Drugim z działań fakultatywnych mogą być czynności edukacyjne. Szczególnie ważna jest tu edukacja dzieci i młodzieży oraz tych grup zawodowych, które mają styczność z nietoperzami, a więc leśników, rolników, pracowników firm budowlanych, księży itp. W tym celu mogą być stosowane różne formy: prelekcje, publikacje nt. nietoperzy (ulotki, artykuły w prasie, strony internetowe itp.), audycje radiowe i telewizyjne, przyrodnicze obozy terenowe i in. Rozwieszanie skrzynek dla nietoperzy wskazane jest w drzewostanach ubogich (zwłaszcza jednowiekowych monokulturach sosnowych), bądź pozbawionych naturalnych kryjówek w postaci starych drzew dziuplastych. Sytuacja taka ma miejsce na całej powierzchni rezerwatu. Ze względu na specyfikę biologii nietoperzy budki zaleca się wieszać w skupiskach. Kolonie nietoperzy często zajmują więcej niż jedno schronienie i przemieszczają się między nimi. W skład skupiska wchodzą budki małe, średnie i duże w liczbie odpowiednio 6, 3, 1. Budki w obrębie placówki rozmieszczone powinny być w sposób umożliwiający nietoperzom swobodny dolot, zalecana jest bliskość linii oddziałowych, upraw, otwartych terenów np.: łąk, dróg (z wyłączeniem dróg o dużym natężeniu ruchu), cieków i zbiorników. W celu właściwego ich rozmieszczenia, instalacji budek powinien dokonać chirpterolog z udokumentowanym doświadczeniem w tym zakresie. Schronienia zawiesza się na wysokości > 3m, bez użycia wysięgników mechanicznych, np. z drabiny. Zalecane budki dla nietoperzy mają kształt cylindryczny i wykonane są bez udziału kruszyw mineralnych, z trocinobetonu lub trocinostyrobetonu. Całość konstrukcji jest jednorodna, bez łączeń i spoin. Otwór wlotowy w postaci szczeliny poziomej o wysokości nie przekracza 16 mm. Budki takie są otwieralne i umożliwiają kontrolę zasiedlenia. Sposób otwierania powinien minimalizować inwazyjność kontroli. Z tego względu zaleca się tu zastosowanie budek otwieranych/zamykanych deklem schowanym wewnątrz dna budki i stosowanie do kontroli endoskopu. 101 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Widok poglądowy na budkę typu Pro Theria Budki tworzące skupisko rozrodcze są tego samego typu konstrukcyjnego, ale występują w trzech rozmiarach. Zróżnicowanie rozmiarów powinno wyrażać się zróżnicowaną kubaturą i grubością ścian tj: budki małe, cienkościenne o średnicy wewnętrznej w przedziale 100 – 120 mm; budki średnie, cienkościenne o średnicy wewnętrznej w przedziale 150 – 170 mm; budki duże o grubości ścian min 50 mm. Żróżnicowanie parametrów i rozmieszczenia budek zapewnia różnym gatunkom nietoperzy możliwość wyboru optymalnych warunków bytowania w okresie całego sezonu. Mocowanie budek do drzewa nie może doprowadzać do naprężeń w budce w wyniku przyrostu drzewa na grubość. Elementy mocujące tj.: linki, druty gwoździe etc. wykonane powinny być ze stali odpornej na korozję lub zabezpieczone przed nią z uwzględnieniem min. 20-letniego okresu funkcjonowania budek. Zastosowane budki powinny być bezobsługowe – nie wymagające regularnych czyszczeń. Zastosowanie budek z ruchomym dnem zapewnia infiltracje pokładów odchodów tym samym przyspiesza proces ich mineralizacji. Zapobiega to długotrwałemu zaleganiu odchodów i poprawia ogólne warunki sanitarne w budkach. Mając na względzie jak najszybsze osiągnięcie efektu ekologicznego (reakcji środowiska) zaleca się instalację schronień w okresie od stycznia do kwietnia, tj.: przed rozpoczęciem okresu rozrodczego w danym sezonie. Dla ochrony flory roślin naczyniowych rezerwatu nie jest konieczne podejmowanie specjalnych działań ochronnych. Nie występują tu gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Inne 102 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY cenne składniki flory naczyniowej, tj. objęte ochroną gatunkową oraz zagrożone w różnej skali i rzadkie mają tu w większości dość liczne populacje, albo też są rozpowszechnione w skali regionu. Szczególnych działań ochronnych nie wymagają też występujące w rezerwacie mszaki, porosty i grzyby. Dla zachowania ich populacji wystarczające jest przestrzeganie i egzekwowanie ogólnie obowiązujących w rezerwatach zakazów. Szczegółowe czynności konserwatorskie w odniesieniu do poszczególnych biochor przedstawiono w Tab. 13; granice i usytuowanie biochor ilustruje załączona mapa 6. Podsumowanie: efektem wdrożenia projektu planu będzie umożliwienie i zapewnienie spontanicznego rozwoju ekosystemu, w tym samoczynnej regeneracji fitocenozy. W obszarze ochrony czynnej warunki w trakcie obowiązywania planu powinny być stabilne. Miejscowa eliminacja świerka pozwoli przywrócić szczególnie w warstwie runa, warunki typowe dla zbiorowiska Leucobryo - Pinetum. Projekt planu przyczyni się do podniesienia stopnia naturalności omawianego zbiorowiska roślinnego. Modernizacja infrastruktury technicznej (tablic) pozwoli ograniczyć penetrację rezerwatu. Przestrzeganie zasad zmniejszy presję turystyczną na rzadkie i chronione gatunki roślin, porostów i grzybów oraz na chronione gatunki zwierząt. Zawieszenie skrzynek dla nietoperzy uatrakcyjni ten teren pod kątem miejsc rozrodu oraz schronień dla tej grupy ssaków. Ogólnie skutki projektu planu powinny w efekcie zachować układ florystyczny zbiorowiska na terenie rezerwatu z jego szatą roślinną, która w trakcie kolejnych 20 lat będzie systematycznie ulegać renaturyzacji. Jednym ze skutków naturalnych procesów będzie wydzialnie się martwego drewna – siedliska grzybów i owadów. 6.1 ZASADY UDOSTĘPNIENIA REZERWATU Rezerwat udostępnia się na następujących zasadach: 1. 2. 3. Udostępnia się cały teren rezerwatu dla celów naukowych po uzyskaniu zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku, na wniosek zainteresowanego. Udostępnia się cały teren rezerwatu dla pracowników Nadleśnictwa Kościerzyna, Straży Leśnej, Straży Łowieckiej, Służb Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych oraz służb ratowniczych - w okresie całego roku, w przypadku wykonywania czynności służbowych przez te jednostki. Udostępnia się cały teren rezerwatu w celu wykonania zaplanowanych zabiegów ochronnych i działań konserwatorskich w wyznaczonych terminach. Podsumowując: wstęp do rezerwatu w celach turystycznych i rekreacyjnych jest zabroniony i obowiązuje całorocznie. 103 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 7. SYNTETYCZNY OPIS BIOCHOR Objaśnienia do tabeli poniżej: stopień zniekształcenia fitocenoz leśnych: 1 – naturalne i zbliżone do naturalnych, 2 – umiarkowanie zniekształcone, 3 – silnie zniekształcone, 4 – bardzo silnie zniekształcone (=leśne zbiorowisko zastępcze) (por. rozdz. 4,3); Zdj. fitosocj. – zdjęcie fitosocjologiczne; ocena stanu ochrony siedliska przyrodniczego – parametry: 1 – powierzchnia siedliska w obszarze, 2 – specyficzna struktura i funkcja, 3 – perspektywy ochrony siedliska;. Typ biochory Pododdziały lub ich części Powierzchnia [ha] Nr biochory Tab. 13. Wykaz biochor wyróżnionych w rezerwacie Krwawe Doły wraz z proponowanymi czynnościami konserwatorskimi Opis stanu obecnego: fitocenoza, siedlisko przyrodnicze Leucobryo-Pinetum 1 572b 12,23 leśna Stopień zniekształcenia 2 Zdj. fitosocj. 1, 2, 3 2 572c 0,79 leśna Leucobryo-Pinetum Stopień zniekształcenia 2 Czynności konserwatorskie Typ ochrony Przyspieszenie naturalizacji ekosystemu przez wyeliminowanie świerka z poszczególnych warstw, jako czynnika degenerującego fitocenozę. Jednorazowe usunięcie świerka i pozostawienie zmienionej fitocenozy samorzutnej regeneracji. Umożliwienie spontanicznej sukcesji Ochrona czynna i Monitoring: roczny monitoring skupiska rozrodczego dla nietoperzy zachowawcza Zdj. fitosocj. 4 104 Szczegółowy opis zadań Jednorazowe usunięcie w roku 2014 pojedynczo rosnącego w drzewostanie i podszycie świerka z usunięciem masy poza rezerwat, pow. – 12,23 ha, ilość około 5m3, powstałe gniazda i luki pozostawić do spontanicznej sukcesji Ochrona zachowawcza PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 8 MONITORING DZIAŁAŃ OCHRONNYCH ORAZ STANU PRZEDMIOTÓW OCHRONY Rośliny naczyniowe Dla ochrony flory roślin naczyniowych rezerwatu nie jest konieczne podejmowanie specjalnych działań ochronnych. Nie występują tu gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Inne cenne składniki flory naczyniowej, tj. objęte ochroną gatunkową mają tu stabilne populacje oraz są rozpowszechnione w skali regionu. W związku z powyższym brak w omawianym przypadku uzasadnienia dla wprowadzania monitoringu, generującego dodatkowe koszty ochrony rezerwatu. Gatunki mchów będące pod ochroną częściową, a występujące w rezerwacie, reprezentują duże mszaki charakterystyczne dla runa borowego, pospolite, częste lub co najmniej dość częste. W skali regionu Gdańskiego, podobnie jak w całej Polsce niżowej, należą do mszaków pospolitych. Nie są to zatem gatunki na tyle rzadkie lub cenne, by stanowiska ich występowania należało obejmować monitoringiem. Siedliska przyrodnicze Na terenie rezerwatu Krwawe Doły brak zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych. Grzyby wielkoowocnikowe i śluzowce W przypadku rezerwatu Krwawe Doły, nie stwierdzono występowania gatunków, które należałoby objąć stosownym monitoringiem. Porosty i grzyby naporostowe W przypadku rezerwatu Krwawe Doły, nie stwierdzono występowania gatunków, które należałoby objąć stosownym monitoringiem. Ptaki, ssaki, gady, płazy, bezkręgowce Na terenie rezerwatu nie stwierdzono występowania gatunków, które wymagałyby wprowadzenia monitoringu działań ochronnych lub stanu ochrony. Faunę zamieszkującą rezerwat możemy określić mianem typowej dla regionu. W trakcie badań nie stwierdzono przedstawicieli gatunków zagrożonych wyginięciem (w skali kraju lub rejonu), dla których konieczne byłoby formułowanie specjalnych zaleceń ochronnych. Wprowadzenie monitoringu działań ochronnych w granicach rezerwatu, uznano za zasadne i celowe jedynie w przypadku nietoperzy. Szczegóły przedstawiono w poniższej tabeli. 105 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Tab. 14. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań Lp. 1 Przedmiot monitoringu Cel wprowadzenia monitoringu Podmiot Monitorowany wskaźnik Metoda monitoringu, termin i zakres prac odpowiedzialny za wykonanie Ocena skuteczności utworzenia skupiska rozrodczego. Potwierdzenie Monitorowane w czasie kontroli będą: zasiedlenia. Pozyskanie - przynależność gatunkowa informacji o efektach stwierdzanych osobników, działań ochronnych. Chiropterofauna - zasiedlenie poszczególnych Śledzenie tendencji budek w obrębie skupiska, wieloletnich zmian - ilość osobników w lokalnych zasobów poszczególnych budkach. chiropterofauny. Określenie potrzeb zwiększenia kolonii lub wykonania kolejnej. 106 1. Monitoring zasiedlenia skupisk zalecany jest corocznie. 2. Każdorazowo w trakcie kontroli należy sprawdzić wszystkie budki rozrodcze w skupisku. 3. Jako podstawową metodę badawczą zaleca się kontrolę przy użyciu endoskopu. 4. Każdorazowo po kontroli należy dokonać oceny potrzeby zwiększenia liczby schronień. 5. Termin kontroli: co roku, w lipcu (ekspert-wykonawca decyduje o dokładnym terminie). RDOŚ w Gdańsku PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 9. KOSZTY REALIZACJI PROJEKTU PLANU Tab. 15. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań Zadanie Usunięcie świerka ze wszystkich warstw jednorazowymi cięciami biochora nr 1 Przygotowanie i ustawienie tablic informacyjno-edukacyjnych 3 szt Przygotowanie i ustawienie tablic urzędowych 5 szt. Przelicznik 1000 zł/ha ok 1200 zł /szt ok 150 zł /szt Przygotowanie i ustawienie tablic informujących o zakazach w ok 150 zł rezerwacie 5 szt. /szt Konserwacja tablic różnego typu (średnio 1x/5 lat) - Rok obowiązywania planu 2 1 1 1 -wg .potrzeb Utworzenia skupiska rozrodczego „małego” dla nietoperzy 2500 zł/ 1 (zakup budek, dostawa, zaplanowanie optymalnego zestaw rozmieszczenia budek przez chiropterologa, instalacja) Monitoring stanu i zasiedlenia skupisk rozrodczych nietoperzy co roku Fakultatywne opracowanie folderów edukacyjnych, materiaów -wg .potrzeb promocyjnych Sprzątanie rezerwatu (2x/rok) 500 co roku zł/1usł. Obalanie drzew zagrażających bezpieczeństwu i przejezdności 60 zł/m3 -wg .potrzeb dróg wokół rezerwatu. Usuwanie drewna poza teren rezerwatu z pasa 30 m od krawędzi dróg. przewidywane koszty 107 Podmiot odpowiedzialny za wykonanie zadania Nadleśnictwo Kościerzyna RDOŚ w Gdańsku RDOŚ w Gdańsku RDOŚ w Gdańsku RDOŚ w Gdańsku RDOŚ w Gdańsku (wynajęty specjalista) RDOŚ w Gdańsku (wynajęty specjalista) RDOŚ w Gdańsku Nadleśnictwo Kościerzyna Nadleśnictwo Kościerzyna Koszt jednorazowy [zł] Przybliżony 20letni koszt całkowity [zł] 12230 12230 3600 3600 750 750 750 750 1500 6000 2500 2500 2000 40000 2 000 2000 500 20000 - - 87 830 zł Środki Nadleśnictwo Kościerzyna po uzyskaniu środków, RDOŚ w Gdańsku, Wdzydzki Park Krajobrazowy, WFOŚiGW w Gdańsku, źródła zewnętrzne PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Po wykonaniu zabiegów w postaci budowy różnego typu infrastruktury oraz działań jednorazowych – stały coroczny koszt utrzymania rezerwatu razem z monitoringiem powinien wynosić wg obecnych stawek ok. 3 000 zł na rok. Całkowity szacowany koszt wykonania działań konserwatorskich na okres obowiązywania niniejszego projektu Planu wyniesie przypuszczalnie 87 830 zł. 108 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 10. WNIOSKI DO MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO Gmina Stara Kiszewa, na terenie której położony jest rezerwat nie posiada i w najbliższych latach nie przewiduje sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów bezpośrednio otaczających rezerwat, gdyż są to tereny leśne użytkowane gospodarczo przez Nadleśnictwo Kościerzyna. Sposoby zagospodarowania terenu poza obszarami leśnymi określa na poziomie ogólnym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa dla obszaru Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego oraz otuliny „przenosi i przetransponuje” do rozdziału kierunki zagospodarowania przestrzennego zapisy Działu IV Rozdział 4 (Zasady gospodarki WPK, Leśnictwo) Planu ochrony WPK. Poniżej przytoczono rozdz. 4 w całości: 1. Ustala się następujące zasady gospodarowania w lasach: 1) należy przywracać możliwie naturalną, pełną strukturę gatunkową, warstwową (piętrową) i wiekową drzewostanów i całych fitocenoz leśnych, 2) przy przebudowie drzewostanów należy kierować się zasadą wyboru takiej rębni, która w maksymalny sposób pozwala na naturalne odnawianie się lasu i rozwój wielowarstwowej struktury drzewostanu, 3) należy dążyć do ograniczania stosowania zrębów zupełnych i zastępowania ich innymi typami rębni, 4) należy wzbogacać istniejące drzewostany przez stosowanie podsadzeń produkcyjnych i wprowadzanie podszytów, 5) do nasadzeń należy stosować gatunki rodzime, miejscowego pochodzenia zgodnie z obowiązującą regionalizacją szkółkarsko - nasienną, odpowiednie dla danych warunków siedliskowych, w jak najszerszym zakresie wykorzystywać odnowienia naturalne, 6) należy dążyć do zwiększania udziału dębów, brzóz buka i innych gatunków liściastych, 7) w przebudowie drzewostanów na siedliskach lasowych i borów mieszanych należy preferować dęby, z rozróżnieniem dębu szypułkowego i bezszypułkowego oraz wprowadzać je na odpowiadające im siedliska, 8) umożliwienie pełnego odtwarzania się bogatych zbiorowisk leśnych w dolinach rzecznych i nad jeziorami, z pełnym zestawem krzewów podszytu i bogactwem runa, typowym dla siedlisk tych terenów, rzadkich i przez to cennych w obszarze lasów WPK, 9) należy zrezygnować z wprowadzania gatunków obcych geograficznie, 10)w drzewostanach sosnowych na siedliskach borów mieszanych i lasów mieszanych oraz na siedliskach boru świeżego zdegradowanego, można stosować jako podszyty dąb szypułkowy, lub dąb bezszypułkowy, buk, jarząb i kruszynę, na siedliskach lasowych – trzmielinę, szakłak, czeremchę itp. oraz gatunki drzew naturalnie występujących na tych siedliskach (oprócz dęba i buka również lipę, klona, graba i in.), 11)konieczne jest zachowanie wybranych, starszych drzewostanów sosnowych, stanowiących osłonę dla stanowisk rzadkich gatunków borowych oraz ochrona wszystkich drzewostanów liściastych, zwłaszcza nasiennych, jako bazy dla przebudowy drzewostanów Parku, 109 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 12)na zalesianych gruntach porolnych wskazane wydaje się wprowadzanie lub umożliwienie rozwoju lekkonasiennych gatunków drzew przedplonowych, jak brzozy, osika, a następnie wprowadzanie gatunków docelowych zgodnych z siedliskiem, 13)wstrzymanie osuszania wszystkich śródleśnych torfowisk i zabagnień oraz zahamowanie działań na rzecz przyspieszenia odpływu wód z obszarów leśnych, 14)wstrzymanie zalesiania torfowisk oraz dążenie do jak najpełniejszego odtworzenia ich roli retencyjnej, jako korzystnej dla przylegających fitocenoz leśnych, 15)nie prowadzić zalesień do skraju torfowisk, oczek wodnych i jezior, lecz zostawiać strefy bezdrzewne, umożliwiające powrót i utrzymanie się naturalnej roślinności na jałowym mokrym piasku oraz półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (wrzosowisk, psiar, muraw napiaskowych), 16)zachować ekstensywnie użytkowane murawy napiaskowe, psiary i wrzosowiska poprzez zachowanie dotychczasowego sposobu ich wykorzystywania, co wymaga ograniczeń w zalesianiu tzw. "nieużytków" na gruntach piaszczystych, o zróżnicowanym stopniu uwilgocenia, 17)obszary leśne zniszczone w wyniku nadmiernej penetracji pieszej należy okresowo obejmować zakazem wstępu do lasu i tworzyć warunki do regeneracji runa i podszytu; do decyzji administracji leśnej należy wybór sposobu i metody prowadzenia odnowień i wprowadzania podszytu na terenach zniszczonych, w kosztach regeneracji lasu powinny partycypować gminy, 18)należy maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych do zwalczania gradacji owadów, zaleca się stosowanie biologicznych form ochrony lasu, 19)stosować sortymentową metodę pozyskiwania drewna, polegającą na wyróbce drewna przy pniu, ze zrywką surowca ciągnikami nasiębiernymi, a nawet sprzężajem konnym, przy odpowiednio zaplanowanych i wykonanych szlakach zrywkowych, 20)dostosować okres pozyskiwania drewna do terminów najmniejszego zagrożenia lasu od owadów i patogenów grzybowych, wiatru i śniegu oraz możliwości wykorzystania przez zwierzynę kopytną cienkiej kory na leżących drzewach, 21) w szerszym zakresie należy pozostawiać drzewa dziuplaste, pomnikowe, z gniazdami ptaków oraz martwe do ich biologicznego rozkładu, 22)pozostawienie części materii organicznej na dnie lasu, w tym starych, martwych drzew, stanowiących ostoje dla wielu organizmów leśnych, m. in. rzadkich gatunków roślin i zwierząt „puszczańskich”, tj. związanych z dużymi, starymi kompleksami leśnymi, 23)stosować środki techniczne chroniące pozostające w lesie drzewa przed uszkodzeniami powstającymi podczas zrywki, 24)stosowanie maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami, a także biodei jako smary silnikowe, 25)stosowanie do remontu dróg leśnych jedynie materiału miejscowego pochodzenia, a wykluczenie materiałów wprowadzających obcy substrat oraz gatunki organizmów nieleśnych do lasów WPK (np. gruz z gatunkami roślin ruderalnych), 26)należy zlikwidować i oczyścić ze zgromadzonych odpadów wszystkie śródleśne wysypiska odpadów, 27)stopień rekreacyjnego udostępnienia terenów leśnych powinien zabezpieczać ich dalszą egzystencję zgodnie z zasadą, że im wyższe walory przyrodnicze i im mniej odporna biocenoza tym większe powinny być ograniczenia, 28)ograniczenie wydawania pozwoleń na lokalizowanie obozów w lasach WPK, 110 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 29)zamknięcie nie urządzonych pól biwakowych na terenach leśnych, a utworzenie zainwestowanych w ten sposób, aby zabezpieczyć ekosystemy leśne i obrzeża jezior przed dewastacją, 30)ograniczenie swobodnej penetracji pojazdami mechanicznymi kompleksów leśnych WPK po drogach leśnych i kontrola respektowania tych zakazów, 31)na terenach leśnych dążyć do objęcie ochroną enklaw z ekosystemami nieleśnymi, szczególnie z wysokim poziomem wód gruntowych (bagna, mokradła), przez tworzenie użytków ekologicznych oraz podejmowanie działań ochrony czynnej dla ich utrzymania z zakazem zalesiania tych gruntów, 32)należy rozważyć możliwość nie zalesiania niektórych halizn i płazowin, i pozostawienia ich naturalnej sukcesji (docelowo objąć je ochroną ) 33)w czasie wszelkich prac gospodarczych dążyć do takiego zagospodarowania strefy ekotonowej, aby wytworzyć strefę lasu o szerokości 10 – 50 m, ograniczającą wnikanie niekorzystnych bodźców zewnętrznych do lasu, 34)w trakcie cięć pielęgnacyjnych na obrzeżach lasu stosować silniejsze zabiegi, umożliwiające wnikanie światła do wnętrza lasu, co stworzy warunki dla rozwoju warstwy krzewiastej, silniejszego ukorzenienia i ugałęzienia drzew, 35)przy zalesieniach i odnowieniach w tej strefie stosować luźniejszą więźbę sadzenia, wprowadzać możliwie dużą gamę gatunków, w tym także o walorach estetycznych, 36)promowanie wśród właścicieli lasów prywatnych oraz udzielanie pomocy w podejmowaniu gospodarki leśnej opartej na nowoczesnych, naturalnych zasadach, 37)włączenie się służb leśnych w ochronę przyrody na terenie WPK, poprzez wynajdywanie i zgłaszanie do ochrony cennych powierzchni leśnych, drzew pomnikowych, stanowisk chronionych oraz rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Powyższe zapisy uwzględnione w studium trwale zabezpieczają środowisko rezerwatu wraz z otoczeniem. Poniżej zamieszczono wyrys ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa we fragmencie dotyczącym rezerwatu Krwawe Doły. Teren rezerwatu został na mapie oznaczony jako rezerwat, uwzględniono ponadto potrzebę wyznaczenia otuliny (zgodnie z Planem ochrony WPK – zagadnienie opisano w niniejszym projekcie planu). Bezpośrednie sąsiedztwo rezerwatu zlokalizowane jest w strefie C Polityki przestrzennej gminy a od wschodu przylega obszar zaliczony do strefy A wg mapy ogólnej oraz do strefy B wg mapy Urbanistyka. Strefa C to obszar gdzie gmina nie wspiera zabudowy innej niż związanej z obsługą turystyki. W strefie tej dopuszcza się zabudowę mieszkaniowo – usługową jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących wsi. Strefa A jest to obszar wzmożonego rozwoju gminy a strefa B to obszar dalszego, perspektywicznego rozwoju terenów zabudowanych. Z uwagi na izolację przestrzenną terenu rezerwatu od terenów objętych potencjalnym zagospodarowaniem innym niż gospodarka leśna oraz położeniem na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego rezerwat nie jest zagrożony zapisami studium lub powstałych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Autorzy wnoszą poniższe uwagi do studium (i ewentualnie mpzp): 1. obszary leśne podlegające Administracji Lasów Państwowych powiny być ujęte w studium jako tereny nieinwestycyjne; 2. teren oznaczony jako postulowane poszerzenie rezerwatu powinien być usunięty; 111 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 3. należy wprowadzić zakaz realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać lub potencjalnie oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych w odległości do 500 metrów od granic rezerwatu: a) zakaz zabudowy kubaturowej, b) zakaz realizacji zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, itp., c) zakaz prowadzenia prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu. 4. na działkach ewidencyjnych numer 160, 161, 163, 164, 166, 498, 499, 500, 511, 512, 513, 514, 527, 528, 529, 530, 556 utrzymać użytkowanie leśne; 5. na wszystkich działkach na których utrzymane zostanie użytkowanie leśne należy prowadzić gospodarkę leśną w sposób nie pogarszający stanu siedlisk przyrodniczych znajdujących się w obszarze rezerwatu przyrody; 6. zalecenia powyższe nie dotyczą inwestycji celu publicznego. Ryc. 20 Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa 112 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Na północ od rezerwatu znajduje się obszar gminy Kościerzyna obręb Wdzydze. Teren ten posiada miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zatwierdzony Uchwałą Nr V/44/07 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 27 marca 2007 roku. Według ww. planu jest to teren oznaczony jako ZL – co oznacza podstawowe przeznaczenie terenu – tereny lasów. Karta terenu 113.ZL dopuszcza tu lokalizację urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej oraz dróg wewnętrznych. Obowiązuje tu zakaz lokalizacji budynków oraz zakaz podziału terenu na działki budowlane. Obszar jeziora Chądzie opisuje karta terenu 114.WS. Jest to teren o przeznaczeniu podstawowym: tereny wód powierzchniowych śródlądowych. Zakazy takie same jak przy karcie 113.ZL z dopuszczeniem lokalizacji urządzeń służących rekreacji, takich jak pomosty, przystanie wodne, urządzenia plaży, itp. Do powyższych zapisów nie wnosi się uwag. Należy zwrócić natomiast uwagę na pas na zachodnim brzegu jeziora Chądzie oraz południową część samego jeziora. Teren ten wg studium gminy Stara Kiszewa oraz mpzp obrębu Wdzydze gminy Kościerzyna nie należy do żadnej z gmin. Ryc. 21 Fragment mpzp obrębu Wdzydze gminy Kościerzyna, obszar w sąsiedztwie rezerwatu 113 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 11. WNIOSKI DOTYCZĄCE OTOCZENIA REZERWATU I POTRZEBY WYZNACZENIA OTULINY Rezerwat przyrody „Krwawe Doły” jest jednym z nielicznych obiektów w Polsce, gdzie oprócz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin, przedmiotem ochrony jest bór świeży na siedlisku porolnym, a w nim „sukcesja” kreatywna zbiorowiska leśnego na gruntach w przeszłości odlesionych. W badanym rezerwacie sukcesja lasu zmierzająca od odbudowy pierwotnego zbiorowiska przebiega wyjątkowo dynamicznie. Obecnie rezerwat zajmuje część oddziału 572. Funkcję osłony wnętrza lasu tego niewielkiego rezerwatu pełni wydzielenie 572a porośnięte młodszym drzewostanem. W wydzieleniu tym należy w ciągu najbliższych 20 lat prowadzić standardowe zabiegi trzebieży. Zabezpieczy to w zupełności procesy renaturyzacji zbiorowiska leśnego w rezerwacie, procesy które są reprezentatywne dla kompleksu leśnego Obrębu Bąk jak również dla dużych obszarów Borów Tucholskich. Rezerwat w całości położony jest również we Wdzydzkim Parku Krajobrazowego. Załącznik nr 1 do Rozporządzenia nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r. w Dziale III Formy i Zasady Trójochrony w WPK, Rozdział 1 Ochrona przyrody w punkcie pierwszym formułuje poniższy postulat: 1. Dla zwiększenia skuteczności ochrony przyrody w ustanowionym rezerwacie „Krwawe Doły” (rezerwat florystyczno-leśny, gm. częściowo Stara Kiszewa, częściowo Kościerzyna, Nadl. Kościerzyna, Leśn. Cięgardło, Obręb Bąk, pododdział 572 b.) postuluje się powiększenie rezerwatu o sąsiednie tereny porośnięte starodrzewem (pododdziały 572 c, d, f oraz pododdział 557a tereny porośnięte starodrzewem (pododdziały 572 c,d,f oraz 557a fragment na południe od drogi). Jak opisano powyżej prowadzenie standardowej gospodarki leśnej w najbliższym otoczeniu rezerwatu nie stanowi zagrożenia dla celów ochrony rezerwatu Krwawe Doły. Doświadczenie pokazuje że gospodarka leśna (w tym użytkowanie przedrębne i rębne) wzbogaca zarówno krajobraz jak i bioróżnorodność oraz w szerszej perspektywie zapewnia lasom trwałość oraz własciwą strukturę wiekową. Uprawy i młodniki są miejscem licznego występowania porostów oraz niektórych rzadkich zwierząt (np. borodziej próchnik). W związku z powyższym nie postuluje się powiększania rezerwatu. Tereny bezpośrednio sąsiadujące z rezerwatem (oddziały 557, 558, 567A, 571, 572, 573, 593, 594) będące w administracji Lasów Państwowych Nadleśnictwa Kościerzyna stanowią gwarancję zabezpieczenia warunków siedliskowych dla rezerwatu oraz ich trwałości. Z uwagi na przepisy wewnętrzne LP i sposób prowadzenia gospodarki leśnej oraz trwały charakter użytkowania, lasy te stanowią doskonałą osłonę dla rezerwatu i działania gospodarcze w nich prowadzone nie będą miały wpływu na rezerwat Krwawe Doły. W związku z powyższymi przesłankami utworzenie otuliny rezerwatu nie jest celowe. W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu (południowy narożnik) znajduje się zakręt drogi przeciw pożarowej. Dopuszcza się możliwość bieżącej konserwacji na odcinku przyległym do rezerwatu oraz w odległości do 100 m od granic rezerwatu jedynie przy wykorzystaniu kruszyw naturalnych. W bliskim sąsiedztwie znajdują się dwie działki ewidencyjne będące prywatną własnością: 160 i 163. Teren ten porasta las i taki charakter należy utrzymać dla tego gruntu. Ponadto na terenie Nadleśnictwa 114 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Kościerzyna nad jeziorem Chądzie znajduje się baza harcerska. Należy zadbać o przyrodniczą edukację młodzieży również w kwesti poszanowania formy ochrony jaką jest rezerwat. Podsumowując: zasady gospodarowania w Lasach Państwowych, zapisy Ustaleń Planu Ochrony WPK, oraz akty prawne dotyczące ochrony środowiska skutecznie zabezpieczają rezerwat przed możliwością wystąpienia negatywnych oddziaływań lub ewentualnymi negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzieć planowanych w bezpośrednim sąsiedztwie. Nie celowe jest powiększanie rezerwatu. Ustalenia studiów i planów na wyższym szczeblu administracyjnym, nie kolidują z celami ochronnymi rezerwatu i stanowią uzupełnienie ochrony rezerwatu poza jego granicami, poprzez uregulowanie kwestii mających na celu poprawę stanu ochrony środowiska i krajobrazu na tym obszarze. 115 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 12. LITERATURA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. Abromeit J. 1898-1940. Flora Von Ost-Und Westpreussen. Berlin-Knigsberg. Augustowski B., 1974, Rzeźba terenu, [w:] Studium geograficzno-przyrodnicze i ekonomiczne województwa gdańskiego (Moniak red.), Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa Błaszkowska B., Gerstmann E. i inni., 1983 mnscr. Ekologiczny System Obszarów Chronionych woj. gdańskiego. IKŚ, Gdańsk Brożek S., Zwydak M., 2003, „Atlas gleb leśnych Polski” Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa. Brzeziński W., Dulinicz M., Kobyliński Z., 1983, Zawartość fosforu w glebie jako wskaźnik dawnej działalności ludzkiej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 31, s: 277 – 297 BUL i GL Oddz. Gdynia. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Kościerzyna 1999r. BUL i GL Oddz. Gdynia. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Kościerzyna 2009r. BUL i GL Oddz. Gdynia. Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Kościerzyna 2009r. Chmiel M. A. 2006. Checklist of Polish larger Acomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów workowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 8: 1-152. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Cierlik G. red. 2011. Opracowanie tekstów przewodników metodycznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce. – W: Czyżewska K. (red.), Zagrożenie porostów w Polsce. – Monogr. Bot. 91: 13-49. Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2006. Czerwona lista porostów w Polsce. – W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.), Czerwona lista roślin i grzybów Polski. – Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, Kraków, s.13-55. Cieśliński S., Czyżewska K., Faliński J.B., Klama Ii, Mułenko W., Żarnowiec J. 1996. Relicts Of The Primeval (Virgin) Forest. Relict Phenomena. - W: Faliński J.B., Mułenko W. (Red.), Cryptogamous Plants In The Forest Communities Of Białowieża National Park. Phytocoenosis 8 (N.S.), Archivum Geobotanicum 6: 197215 Czyżewska K. 1998. Kategorie czerwonej listy. – W: Czyżewska K. (red.), Różnorodność biologiczna porostów. Wyd. UŁ, Łódź, s. 29-43. Drozdowicz A., Ronikier A., Stojanowska W., Panek E. 2003. Myxomycetes of Poland. A Checklist. Krytyczna lista śluzowców Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków. 104. Dyduch-Falniowska A., Kaźmierczakowa R., Makomaska-Juchiewicz M., Perzanowska-Sucharska J., Zając K. Ostoje przyrody w Polsce. IOP PAN Kraków 1999 Fałtynowicz W. 1984(mscr.). Projektowany rezerwat florystyczno-leśny “Kaszebskie Liszaje” w Białogórze. Fałtynowicz W. 1992. The lichens of Western Pomerania (NW Poland). An ecogeographical study. - Polish Bot. Stud. 4: 1-182. Fałtynowicz W. 1998a. Porosty regionu gdańskiego - specyfika, zagrożenia i problemy ochrony. - W: Herbich J., Herbichowa M. (red.), Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB, 15-19 IX 1998. Wyd. UG, Gdańsk: 293-303. Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated checklist. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 6: 1-435. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Fałtynowicz W., Kukwa M. 2003. Czerwona lista porostów zagrożonych na Pomorzu Gdańskim. – W: Czyżewska K. (red.). Zagrożenia porostów w Polsce. – Monogr. Bot. 91: 63-77. 116 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 23. Fałtynowicz W., Kukwa M. 2006. Lista porostów i grzybów naporostowych Pomorza Gdańskiego. – Acta Bot. Cass. Monogr. 2: 1–98. 24. Gärdenfors U., Hilton-Taylor C., Mace G. M., Rodriguez J. P. 2001. The aplication of IUCN red list criteria at region level. – Conserv. Biol. 15(5): 1206-1212. 25. Gärdenfors U., Hilton-Taylor C., Mace G. M., Rodriguez J. P. 2001. The aplication of IUCN red list criteria at region level. – Conserv. Biol. 15(5): 1206-1212. 26. Gerhardt, E., 2006, Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. KDC, Warszawa 27. Gilly, 1789. Karte des Koenigl. Preuss, Herzgt. Vor- und Hinterpommern. Berlin. 28. GŁAŻEWSKA M., MAKURAT J., STACHOWIAK B. 1984. Rzadsze gatunki roślin naczyniowych okolic jeziora Wdzydze. - Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biol. 5: 125-127. 29. GOS K., SĄGIN P., WIKTOROWICZ G. 1993. Rośliny naczyniowe okolic Ocypla (Bory Tucholskie). - Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biol. 9: 73-95. 30. Herbich J. (red.). 2004. Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 5, s. 344. 31. Horppila J., Nurminen L. 2003. Effects of submerged macrophytes on sediment resuspension and internal phosphorus loading in Lake Hidenvesi (southern Finland). Water Research 37, 326-337. 32. Inwentaryzacja I waloryzacja przyrodnicza gminy Stara Kiszewa BDiOP w Gdańsku. 1998 r. 33. IUCN 1980. How to Use the IUCN Red Data Book Categories. IUCN, Royal Botanic Gardens, Kew. 34. IUCN 1994. IUCN Red List Categories. IUCN Species Survival Commission, Gland. 35. IUCN 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: version 3.1. IUCN Species Survival Commission, IUCN, Gland-Cambridge. 36. Jeppesen E., Jensen J.P., Sondergaard M., Lauridsen T., Pedersen L.J., Jensen L. 1997. Top-down control in freshwater lakes: The role of nutrient state, submerged macrophytes and water depth. Hydrobiologia 342, 151-164. 37. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) 2001. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, 664 ss. 38. Klasyfikacja gleb leśnych Polski. CLIP, Warszawa 2000 39. Klimaszewski M., 1978, Geomorfologia, PWN, Warszawa 40. Kondracki J., 1994., "Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne", PWN, Warszawa. 41. Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 42. Koponen T. 1980: A synopsis of Mniaceae, IV, Taxa in Europe, Macronesia, NW Africa and the Near East. Ann. Bot. Fenn. 17: 125–162. 43. Kornaś J. 1968. Prowizoryczna lista nowszych przybyszów synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w Polsce. – W: Faliński J. B. (red.), Synantropizacja szaty roślinnej. I. Neofityzm i apofityzm w szacie roślinnej Polski. – Mat. Zakł. Fit. Stos. UW 25: 43-53. 44. Kubiak D., Kukwa M. 2011. Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) w lichenologii. – W: Dynowska M., Ejdys E. (red.). Mikologia laboratoryjna. Przygotowanie materiału badawczego i diagnostyka. Wydawnictwo Uiwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, s. 176–190. 45. Kuczyński L., Chylarecki P. 2012. Atlas Pospolitych Ptaków Lęgowych Polski. Rozmieszczenie, Wybiórczość Siedliskowa Trendy. Gioś. Warszawa. Chmiel M.A. 2006. Checklist Of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna Lista Wielkoowocnikowych Grzybów Workowych Polski. In: Mirek Z. (Ed.). Biodiversity Of Poland. Różnorodność Biologiczna Polski.Vol. 8. W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences, Kraków. 46. Lipnicki L. 2001. "Polskie nazewnictwo rodzajów porostów". 47. Mapa geologiczna Polski, arkusz Gdańsk, skala 1:200 000, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1981r. 48. Mapa geologiczna utworów powierzchniowych 1:50 000 49. Markowski R. 2008 (mscr.). Skala oceny stopnia naturalności zbiorowisk leśnych. – W: Markowski R., Żółkoś K., Bloch-Orłowska J., Afranowicz R., Olszewski T. S., Szostko T., Charakterystyka roślinności 117 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. rzeczywistej oraz współczesnej potencjalnej roślinności naturalnej Leśnego Kompleksu Promocyjnego ,,Lasy Oliwsko-Darżlubskie”. Nadleśnictwo Gdańsk, wg stanu na 01.01.2008. BULiGL, Oddział Gdynia. Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Endangered and threatened vascular plants of Gdańskie Pomerania. – Acta Bot. Cassub., Monogr. 1: 1-75. Matuszkiewicz J. M. 2005. Zespoły leśne Polski. PWN, Warszawa. Matuszkiewicz J. M., 2001, Zespoły leśne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 358 ss. Matuszkiewicz J. M., 2007 (red.), Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leśnych w wybranych regionach Polski. IGiPZ PAN. Monografie 8, Warszawa, 977 ss. Matuszkiewicz J.M., 2008, Potencjalna roślinność naturalna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa Matuszkiewicz J.M., 2008a, Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ PAN, Warszawa Matuszkiewicz W. 1984. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. - Wyd. II, PWN, Warszawa, 298pp. Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. – W: Faliński J.B. (red.). Vademecum Geobotanicum 3: 8-537, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 538 ss. Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz J. 1973. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Cz. 2. Bory sosnowe. – Phytocoenosis 2(4): 273-356. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obrębu geodezyjnego Wdzydze. 2007. Przedsiębiorstwo Projektowo – Realizacyjne DOM sp. z o.o. Milde J. 1869. Bryologia Silesiaca, Laubmoos-Flora von Nord – und Mittel-Deutschland, unter besonderer Berücksichtigung Schlesiens und mit Hinzunahame der Floren von Jütland, Holland, der Rheinpfalz, von Baden, Franken, Böhmen, Mähren und der Umgegend von München. Arthur Felix, Leipzig. Mirek Z., Piekoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002, Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków, 442 ss. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 1: 1-442. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Mułenko W., Majewski T., Ruszkiewicz-Michalska M. 2008. A Preliminary Checklist Of Micromycetes In Poland. Wstępna Lista Grzybów Mikroskopijnych Polski. In: Mirek Z. (Ed). Biodiversity Of Poland. Różnorodność Biologiczna Polski. Vol. 9. W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences, Kraków. Narodowy Atlas Polski, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii. Nyholm E. 1954: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 1. Lund, CWK Gleerup: ss. 1–85. Nyholm E. 1956: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 2. Lund, CWK Gleerup: ss. 85–189. Nyholm E. 1958: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 3. Lund, CWK Gleerup: ss. 189– 288. Nyholm E. 1960: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 4. Lund, CWK Gleerup: ss. 287– 408. Nyholm E. 1965: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 5. Lund, CWK Gleerup: ss. 408– 647. Nyholm E. 1987: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 1, Fissientaceae — Seligeriaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 1–72. Nyholm E. 1990: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 2, Pottiaceae — Splachnaceae — Schistostegaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 75–141. Nyholm E. 1993: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 3, Bryaceae — Rhodobryaceae — Mniaceae — Cinclidiaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 145–244. 118 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 74. Nyholm E. 1998: Illustrated flora of Nordic mosses. Fasc. 4, Aulacomniaceae — Meesiaceae — Catoscopiaceae — Bartramiaceae — Timmiaceae — Encalyptaceae — Grimmiaceae — Ptychomitriaceae — Hedwigiaceae — Orthotrichaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 249–405. 75. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220) 76. Ochyra R. 1992. Czerwona lista mchów zagrożonych w Polsce, s. 79-85 [W:] Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN, Kraków 77. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish mosses.Katalog mchów Polski. – W: Mirek Z. (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 3: 1-372. PolishAcademy of Sciences, Institute of Botany, Kraków. 78. Olaczek R. 1985. Kategorie zagrożenia roślin i zwierząt opracowane przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i jej Zasobów. – Chrońmy Przyr. Ojcz. 41(6): 5-21. 79. Pawlaczyk P. (red.). 2008. Natura 2008 - Niezbędnik leśnika. Świebodzin 80. Pawłowski B. 1977. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. – W: Szafer W., Zarzycki K. (red.), Szata roślinna Polski. 1: 237-269. Wyd. 3. PWN, Warszawa. 81. Pawłowski B., 1972.,"Systematyka polskich zbiorowisk roślinnych". [W:] Szafer W. i Zarzycki K., Szata roślinna Polski. T. 1. PWN, Warszawa: 269-279. 82. Pawłowski B., Szafer W., 1977., „Szata roślinna Polski” T. I i II, PWN, Warszawa. 83. Pegler D. 2003. Grzyby Polski I Europy. Wyd. Larousse, Wrocław, 191 Pp. 84. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Uchwała nr 1004/XXXIX/2009 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 172, poz. 3361) 85. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 58-59. 86. Program Ochrony Środowiska Województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy 20011-2014, którego część stanowi projekt Planu Gospodarki Odpadami dla województwa Pomorskiego 2010 (Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 191/XII/07).2007 87. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. Inspekcja Ochrony Środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. Gdańsk 2011. 88. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-14 obejmujący lata 2007-2008. Departament Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009. 89. Rejment-Grochowska I. 1950: Wątrobowce. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych: 178 ss. 90. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000. – Dz. U. Nr 77, poz. 510 z dnia 10 maja 2010 r. 91. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. – Dz. U. Nr 14, poz. 81 z dnia 20 stycznia 2012 r. 92. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną. (Dz. U. Nr 168, poz. 1764 i 1765 z dnia 28 lipca 2004 r.). 93. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz.U. 2005 nr 94 poz. 794). 94. Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. ss. 814. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. 95. Sachanowicz K, Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. Warszawa. Mulico Oficyna Wydawnicza. 96. Sand-Jensen K. 1998. Influence of submerged macrophytes on sediment composition and near-bed flow in lowland streams. Freshwater Biology 39, 663-679. 119 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 97. Schumacker R., Váňa J. 2005: Identification Keys to The Liverworts and Hornworts of Europe and Macronesia (Distribution & Status). Poznań, Sorus: 269 ss. 98. Smith A.J.E. 1991: The liverworts of Britain and Ireland. Cambridge, Cambridge University Press: 372 ss. 99. Smith A.J.E. 2004: The moss flora of Britain and Ireland. Second Edition. Oxford, Oxford University Press: xii + 1012 ss. 100. Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2010, obejmujący lata 2007-2008. Departament Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009. 101. Stansfield J.H., Perrow M.R., Tench L.D., Jowitt A.J.D., Taylor A.A.L. 1997. Submerged macrophytes as refuges for grazing Cladocera against fish predation: Observations on seasonal changes in relation to macrophyte cover and predation pressure. Hydrobiologia 342, 229-240. 102. Strategia działania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku na lata 2009 – 2012. 103. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego. 104. Studium ekofizjograficzne województwa pomorskiego. J. T. Czochański, M. Hałuzo, G. Kubicz, H. Wojcieszyk. Pomorskie Studia Regionalne. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. SłupskGdańsk 2006. 105. Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gminy Stara Kiszewa. Glob Przedsiębiorstwo Powierniczo – Wykonawcze Gdańsk 2003 106. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna 107. Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.) 2004. Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 228 ss. 108. Systematyka gleb Polski"., 1989. W. "Roczniki Gleboznawcze" Tom XL, PWN, Warszawa. 109. Szafer W., Zarzycki K., 1972., "Szata roślinna Polski", PWN, Warszawa. 110. Szafran B. 1957: Mchy (Musci), 1. — W: Czubiński Z., Kochman J., Krzemieniewska H., Motyka J., Skirgiełło A., Starmach K., Rejment-Grochowska I., Szafran B. (red.), Flora Polska, Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Warszawa, PWN: 449 ss. 111. Szafran B. 1961: Mchy (Musci), 2. — W: Czubiński Z., Kochman J., Krzemieniewska H., Motyka J., Skirgiełło A., Starmach K., Rejment-Grochowska I., Szafran B. (red.), Flora Polska, Rośliny zarodnikowe Polski i ziem ościennych. Warszawa, PWN: 407 ss. 112. Szweykowski J. 2006. An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts. Krytyczna lista wątrobowców i glewików Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 4: 1-114. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. 113. Tokarska-Guzik B. 2005. The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in the flora of Poland. Prace Nauk. Uniw. Śląskiego, 2372: 1-192 + załączniki, Katowice. 114. Tomiałojć L. 1980a. Kombinowana odmiana metody kartograficznej do liczeń ptaków lęgowych. Not. Orn. 21:33-54. 115. Tomiałojć L. 1980b. Podstawowe informacje o sposobie prowadzenia cenzusów zastosowaniem kombinowanej metody kartograficznej. Not. Orn. 21:55-62. 116. Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990; „Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych”. PWRiL, Warszawa. 117. Ustalenia Planu Ochrony Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego Załącznik nr 1 do rozporządzenia nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r. 118. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 ze zm.) 119. Wojewoda W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 7: 1-812. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. 120. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red List Of The Macrofungi In Poland. Czerwona Lista Grzybów Wielkoowocnikowych W Polsce. In: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (Eds.). Red List Of Plants 120 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129. And Fungi In Poland. Czerwona Lista Roślin I Grzybów Polski. W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences, Kraków: 53-70. Wytyczne wykonywania zabiegów ochronnych w różnych typach rezerwatów przyrody. Departament Ochrony Przyrody MOŚZNiL, Warszawa 1997 r. Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Distribution Atlas of Vascular Plants in Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, ss. 714. Zając E. U., Zając A. 1975. Lista archeofitów występujących w Polsce. – Zesz. Nauk. UJ, Prace Bot. 3: 7-16. Zając E. U., Zając A., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. – Phytocoenosis 10(N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 107-116. Zarzycki K. Mirek Z.(red.). 2006.: Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red list of plants and fungi in Poland. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland.Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. – W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.), Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków, s. 9-20. Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN, Kraków Żarnowiec J., Stebel A., Ochyra R. 2004. Threatened moss species in the Polish Carpathians in the light of a new red-list of mosses in Poland. – W: Stebel A., Ochyra R. (red.), Bryological studies in the Western Carpathians. ss. 9-28. Sorus, Poznań. Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. – W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.), Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. - Prace Zakł. Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 3: 9-96. 121 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 13. DOKUMENTACJA FOTOGRFICZNA Fot. 1 Północny narożnik rezerwatu (tab. urzędowe, informacyjne oraz edukacyjne WPK) (ML) Fot. 2 113 letni drzeowstan sosnowy (ML) 122 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 3 Środek rezerwatu (ML) Fot. 4 Widok na wydzielenie 572a – naturalną otulinę rezerwatu (ML) 123 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 5 Część południowa rezerwatu, wydzielenie 572c – samosiew sosny i licznyc udział porostów (ML) Fot. 6 Nieliczne martwe drewno w rezerwacie (ML) 124 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 7 Cladonia digitata (ML) Fot. 8 Cladonia gracilis (ML) 125 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 9 Cladonia uncialis (ML) Fot. 10. Hypogymnia tubulosa (ML) 126 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 11 Cladonia cornuta (ML) Fot. 12 Cladonia cervicornis (ML) 127 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 13 Cladonia arbusscula s.l. (MK) Fot. 14 Cladonia rangiferina (MK) 128 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 15 Cladonia uncialis (MK) Fot. 16 Hypogymnia tubulosa (MK) 129 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 17 Parmeliopsis ambigua (ML) Fot. 18 Cladonia portentosa (MK) 130 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 19 Maczużnik główkowaty Cordyceps capitata (WB) Fot. 20 Siedzuń sosnowy Sparassis crispa (WB) 131 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Fot. 21 Pozostałe w rezerwacie egzemplarze świerka (WB) Fot. 22 Odnowienie naturalne sosny (ML) 132 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 14. KRONIKA REZERWATU 133 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 134 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 135 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 136 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 15. ZAŁĄCZNIKI 15.1. WSPÓŁRZĘDNE PUNKTÓW ZAŁAMANIA GRANICY REZERWATU Tab. 16. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu Nr X- długość geograficzna wschodnia Y- szerokośc geograficzna północna 1 2 3 4 5 6 18º 0,585' E 18º 0,279' E 18º 0,527' E 18º 0,550' E 18º 0,635' E 18º 0,666' E 53º 59,226' N 53º 59,464' N 53º 59,572' N 53º 59,567' N 53º 59,272' N 53º 59,164' N 137 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 15.2. WYPIS Z REJESTRU GRUNTÓW 138 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 15.3. OPINIE I UZGODNIENIA Opinie ekspertów stanowią części składowe niniejszego planu. Uzgodnienia dotyczące rezerwatu prowadzone były w trakcie konsultacji społecznych i spotkań z udziałem zainteresowanych instytucji oraz osób prywatnych. Notatki ze spotkań i konsultacji zamieszczono poniżej wraz z adnotacją sposobu ich uwzględnienia w niniejszym projekcie. 139 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 140 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 141 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Adnotacje do punktów powyżej: 1. – uwzględniono w projekcie planu, 2. – uwzględniono w projekcie planu, 3. – uwzględniono w projekcie planu, 4. – uwzględniono w projekcie planu, 5. – uwzględniono w projekcie planu, 6. – zdaniem autorów opracowania florystyczno-fitosocjologicznego w rezerwatowych dojrzałych drzewostanach najistotniejsze są naturalne procesy, w związku z tym nie znajduje się podstaw do stosowania jakichkolwiek cięć, poza cięciami w strefie 30 m od dróg otaczających rezerwat. Rozluźnianie zwarcia drzewostanów i pojawianie się naturalnego odnawiania składników drzewostanów będzie następowało w miarę naturalnego wydzielania się drzew, co dodatkowo podniesie ilość martwego drewna w siedlisku przyrodniczym i w rezerwacie. Próba utrzymywania populacji chrobotków w dobrym ilościowo stanie z góry skazana jest na niepowodzenie na siedlisku porolnego boru świeżego. Okresowe pojawianie się większych ilości porostów na takim siedlisku związane jest z gospodarką leśną a nie z potencjałem zbiorowiska roślinnego. 142 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 143 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Adnotacje do punktów powyżej: 1. – uwzględniono w projekcie planu częściowo, powody dla których nie planuje się przerzedzania drzewostanu zostały szeroko opisane w niniejszym dokumencie, 2. – ze względu na brak walorów turystycznych, brak infrastruktury w postaci dróg wewnątrz rezerwatu oraz dobrą widoczność z dróg przylegających do rezerwatu (można śmiało powiedzieć że z dróg widać niemal cały rezerwat) rezerwatu do celów turystycznych nie przewiduje się. 15.4. UWAGI DO STANDARDU DANYCH GIS W RAMACH PROJEKTU PLANU OCHRONY Z uwagi, iż niniejsze opracowanie dotyczy obszaru w granicach rezerwatu, w geobazie „sdgis_3_03” uzupełniono jedynie podstawowe dane dotyczące obszarów natura 2000 w klasach obiektów „oson2k_aft” oraz „soon2k_aft”, niezbędne w celu podstawowej wizualizacji projektów map. Ustalenie dokładnych parametrów danych geoprzestrzennych poszczególnych obszarów Natura 2000 leży poza zakresem niniejszego opracowania. W geobazie plikowej „sdgis_3_03” w klasie obiektów dla gatunków porostów poro_pft, nie ma możliwości edycji i wprowadzenie aktualnie obowiązujących nazw, przez co niektóre gatunki dodano pod nazwą starszą niż używana w tekście opracowania. W projekcie planu ze względu na brak zawartości (brak przedmiotowego obiektu) nie zamieszczono map: Mapa typów siedlisk przyrodniczych oraz Mapa zadań ochronnych w odniesieniu do siedlisk i gatunków Natura 2000. 144 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 15.5. PROJEKT ZARZĄDZENIA REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU Projekt ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia....................................2018 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Krwawe Doły” Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880. ze zm.) w związku z art. 20 ust. 3 i 5 oraz art. 28 ust. 10 powyższej ustawy, zarządza się, co następuje: § 1. Ustanawia się plan ochrony dla rezerwatu przyrody „Krwawe Doły”, zwanego dalej „rezerwatem”. § 2. 1. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin. 2. Przyrodniczymi i społecznymi uwarunkowaniami realizacji celu, o którym mowa w ust. 1, są: 1) zachowanie typowego dla Borów Tuchoskich zbiorowiska suboceanicznego boru świeżego (Leucobryo - Pinetum), wykształconego na gruntach porolnych, 2) zachowanie stanowisk rzadkich i chronionych gatunków porostów, roślin naczyniowych, mszaków i grzybów wielkoowocnikowych, 3) położenie rezerwatu na obszarze Natura 2000 Bory Tucholski PLB220009. § 3. 1. Mapę rezerwatu w skali 1: 10 000 określa załącznik nr 1 do zarządzenia. 2. Opis granic rezerwatu określa załącznik nr 2 do zarządzenia. § 4. Identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz ich skutków określa załącznik nr 3 do zarządzenia. § 5. Obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynną. § 6. Cele działań ochronnych w stosunku do poszczególnych elementów przyrody rezerwatu określa załącznik nr 4 do zarządzenia. 145 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY § 7. Działania ochronne na obszarze ochrony czynnej, z podaniem rodzaju, zakresu, lokalizacji oraz podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie tych działań określa załącznik nr 5 do zarządzenia. § 8. Wskazanie obszarów i miejsc udostępnianych oraz określenie sposobów ich udostępniania: 1. Dla celów naukowych udostępnia się obszar całego rezerwatu, po uzyskaniu zgody Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku, na wniosek zainteresowanego. 2. Udostępnia się cały teren rezerwatu dla pracowników Nadleśnictwa Kościerzyna, Straży Leśnej, Straży Łowieckiej, Służb Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych oraz służb ratowniczych - w okresie całego roku, w przypadku wykonywania czynności służbowych przez te jednostki. 3. Udostępnia się cały teren rezerwatu w celu wykonania zaplanowanych zabiegów konserwatorskich w wyznaczonych terminach. § 9. Działania dotyczące monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów działań ochronnych określa załącznik nr 6 do zarządzenia. § 10. Określa się następujące ustalenia do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych: 1. Dla wszystkich działek leżących w odległości do 500 m od rezerwatu przyrody: 7. zakaz realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać lub potencjalnie oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych, 8. zakaz zabudowy kubaturowej, 9. zakaz realizacji zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, itp., 10. zakaz prowadzenia prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu. 2. Na działkach ewidencyjnych numer 160, 161, 163, 164, 166, 498, 499, 500, 511, 512, 513, 514, 527, 528, 529, 530, 556 utrzymać użytkowanie leśne. 3. Na wszystkich działkach na których utrzymane zostanie użytkowanie leśne należy prowadzić gospodarkę leśną w sposób nie pogarszający stanu siedlisk przyrodniczych znajdujących się w obszarze rezerwatu przyrody. 4. Zalecenia powyższe nie dotyczą inwestycji celu publicznego. § 11. Zarządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Pomorskiego. Załączniki do Zarządzenia nr ........ /18 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia ..................................... 146 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 1 Mapa rezerwatu Krwawe Doły, skala 1:10 000 147 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 2 Opis granic rezerwatu Krwawe Doły. Granice rezerwatu Krwawe Doły mają kształt trójkąta i są czytelne w całym swoim przebiegu. Ze wszystkich stron teren rezerwatu graniczy z wąskim pasem wydzielenia 572a. Jest to młodszy drzewostan - prawdopodobnie pozostałość po dawnych szerokich pasach przeciwpożarowych. Od strony NW granica poprzez wydzielenie 572a opiera się o linie ostępową rozgraniczającą oddziały 572 i 557. Strona SW opiera się poprzez wąski płat młodszego lasu, o linię ostępową rozdzielającą oddziały 572 i 573. Po stronie wschodniej powierzchnia rezerwatu przylega do nieco szerszego pasa wydzielenia 572a, przez środek którego biegnie droga gruntowa. W miejscu tym sąsiedztwo stanowią wydzielenia 572g i 572d. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu: Nr X- długość geograficzna wschodnia Y- szerokośc geograficzna północna 1 2 3 4 5 6 18º 0,585' E 18º 0,279' E 18º 0,527' E 18º 0,550' E 18º 0,635' E 18º 0,666' E 53º 59,226' N 53º 59,464' N 53º 59,572' N 53º 59,567' N 53º 59,272' N 53º 59,164' N 148 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 3 Identyfikacja oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz ich skutków w odniesieniu do przedmiotów ochrony w rezerwacie. Lp. Identyfikacja istniejących i potencjalnych zagrożeń Sposoby eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych wewnętrznych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków i zewnętrznych 1. Gatunek obcy geograficznie - świerk Jednorazowe usunięcie ze wszystkich warstw świerka. 2. Antropopresja i zaśmiecanie 3. Mała ilość martwego drewna 4. Brak siedlisk rozrodu i kolonii letnich nietoperzy 1.Zamieszczenie na tablicach informacyjnych treści uświadamiających o zakazach, obowiązkach i ew. karach za ich nie przestrzeganie; czytelne oznakowanie terenu rezerwatu odpowiednimi tablicami urzędowymi i informacyjnymi. 2.Sprzątanie rezerwatu – zebranie i usunięcie śmieci z terenu rezerwatu. Brak zabiegów hodowlanych w rezerwacie oraz czynniki abiotyczne spowodują naturalne wydzielanie się w drzewostanie martwego drewna. Rozwieszanie skrzynek dla nietoperzy. 149 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 4 Cele działań ochronnych w stosunku do poszczególnych elementów przyrody rezerwatu. Lp. 1. Element przyrody Fauna rezerwatu 2. Zbiorowisko roślinne i flora rezerwatu Cele działań ochronnych Zachowanie siedlisk i miejsc lęgowych rzadkich lub cennych gatunków fuany występujących obecnie w rezerwacie. Poprawa stanu ilości martwego drewna, stworzenie możliwości lęgu i miejsc kolonii letnich dla nietoperzy. Ograniczenie antropopresji. Stan zbiorowiska Leucobryo - Pinetum powinien w dalszym ciągu podlegać naturalnym procesom sukcesji naturalnej. W zbiorowisku tym celem jest również zachowanie stanowisk cennych gatunków roślin, grzybów i porostów – w garniturze odpowiednim do postępu procesów renaturyzacyjnych. Ograniczenie antropopresji. 150 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 5 Działania ochronne na obszarze ochrony czynnej, z podaniem rodzaju, zakresu, lokalizacji oraz podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie tych działań. Lokalizacja Podmiot Rodzaj działań Lp. Zakres działań ochronnych działań odpowiedzialny ochronnych ochronnych za wykonanie 1. Jednorazowe Wycięcie świerka poza okresem lęgowym (X– II) na powierzchni 12,23 ha. Puste miejsca po świerku Biochora 1 Nadleśnictwo wykonanie pozostawić do samorzutnej regeneracji fitocenozy borowej. Wyciętą masę i gałęzie należy usunąć poza Kościerzyna po wycinki świerka granice rezerwatu. uzyskaniu środków zewnętrznych we współpracy z RDOŚ w Gdańsku 2. Założenie jednego Rozwieszenie 10 skrzynek rozrodczych i systematyczna kontrola stanu. Budki należy montować na Biochora 1 RDOŚ w skupiska wysokości około 3-4 metrów nad ziemią. Skrzynki wieszane są na tyle wysoko, by uniemożliwić dostęp Gdańsku rozrodczego dla do nich osobom przypadkowym. Skrzynki powinny być wieszane w grupach (na pobliskich drzewach), (wynajęty bowiem kolonie nietoperzy zajmują często więcej niż jedno schronienie i przemieszczają się między nietoperzy specjalista) nimi. 3. Ustawienie tablic Ustawienie 2 nowych tablic edukacyjno informacyjnych wskazujących granice rezerwatu. Trwałe Granica RDOŚ w urzędowych, oznakowane w terenie nowych granic rezerwatu przy pomocy 5 tablic urzędowych i 5 tablic z rezerwatu. Gdańsku informacyjnych i wymienionymi zakazami ustawionych nad sobą.Prace należy wykonać poza okresem lęgowym ptaków (X– II). zakazowych 151 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Załącznik nr 6 Działania dotyczące monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów działań ochronnych. Lp. Przedmiot monitoringu 1. Chiropterofauna Cel wprowadzenia monitoringu Monitorowany wskaźnik Metoda monitoringu, termin i zakres prac Ocena skuteczności Monitorowane w czasie kontroli będą: utworzenia skupiska - przynależność gatunkowa stwierdzanych rozrodczego. osobników Potwierdzenie - zasiedlenie poszczególnych budek w zasiedlenia. obrębie skupiska Pozyskanie informacji - ilość osobników w poszczególnych o efektach działań budkach ochronnych. Śledzenie tendencji wieloletnich zmian lokalnych zasobów chiropterofauny. 152 Podmiot odpowiedzialny za wykonanie 1. Monitoring zasiedlenia skupiska zalecany jest RDOŚ w Gdańsku corocznie. 2. Każdorazowo w trakcie kontroli należy sprawdzić wszystkie budki rozrodcze w skupisku. 3. Jako podstawową metodę badawczą zaleca się kontrolę przy użyciu endoskopu. 4. Każdorazowo po kontroli należy dokonać oceny potrzeby zwiększenia liczby schronień. 5. Termin kontroli: co roku, w lipcu (ekspertwykonawca decyduje o dokładnym terminie). PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY UZASADNIENIE Plan ochrony rezerwatu przyrody został opracowany na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 ze zm.), zgodnie z art. 20 ust. 1 i 2 oraz w związku z art. 20 ust. 5 tej ustawy, z dostosowaniem zakresu prac do zasobów, tworów i składników przyrody, walorów krajobrazowych oraz wartości kulturowych rezerwatu. Projekt planu sporządzono uwzględniając treść Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzenia projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody, w tym uwzględniając zakres planu ochrony rezerwatu przyrody, określony w art. 20 ust. 3 oraz art. 28 ust. 10 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Plan ochrony rezerwatu sporządza się na okres 20 lat. Rezerwat przyrody Krwawe Doły został uznany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody (Monitor Polski Nr 75 z dnia 9 grudnia 1996 roku poz. 681) Rezerwat objął 13,02 ha drzewostanu sosnowego. Celem utworzenia rezerwatu było „zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin”. Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju położony jest w granicach administracyjnych woj. pomorskiego, powiat Kościerzyna, gmina Stara Kiszewa, obręb ewidencyjny Olpuch [Nr 0014]. Rezerwat położony jest na działce ewidencyjnej oznaczonej numerem 512 o powierzchni 27,81 ha, arkusz nr 5. Łącznie zajmuje on powierzchnię 13,02 ha. Obszar rezerwatu jest własnością Skarbu Państwa pod zarządem Nadleśnictwa Kościerzyna. Rezerwat przyrody Krwawe Doły położony jest w granicach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Ponadto teren ten leży bezpośrednio w obszarze Natura 2000 – Bory Tucholskie PLB220009 oraz zlokalizowany jest na terenie rezerwatu biosfery Bory Tucholskie. Flora rezerwatu nie przedstawia wysokiej wartość ze względu na udział cennych gatunków roślin. Pomimo iż, stwierdzono tu występowanie 12 taksonów objętych ochroną ścisłą lub częściową, 2 taksony grzybów ze statusem – rzadki w tym jeden pod ochroną ścisłą oraz liczną grupę porostów chronionych lub rzadkich (9 gatunków objętych ochroną ścisłą, 6 taksonów objętych ochroną częściową, 1 gatunek wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk, 6 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Polski, 5 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego) jest to typowy obraz szaty roślinnej regionalnie przyporządkowany Borom Tucholskim. Siedlisk przyrodniczych brak. Na terenie rezerwatu stwierdzono szereg gatunków fauny podlegającej ochronie ścisłej lub częściowej. 22 gatunki ptaków pod ochroną ścisłą (w tym 7 lęgowych), 5 gatunków owadów pod ochroną ścisłą (w tym jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2 płazy pod ochroną ścisłą, 3 gady pod ochroną ścisłą oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod częściową. Brak tu gatunków zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy zaliczyć występowanie aż pięciu gatunków nietoperzy. Obecnie nie stwierdza się żadnych istotnych zagrożeń dla rezerwatu, które mogłyby zaburzyć samorzutny przebieg sukcesji. Występująca na terenie rezerwatu roślinność obejmuje zbiorowisko 153 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Leucobryo-Pinetum i po usunięciu obcego geograficznie świerka proces renaturyzacji będzie przebiegał dynamicznie. Mała ilość martwego drewna będzie systematycznie wzrastała wraz z postępującymi procesami renaturyzacji. W celu ograniczenia antropopresji (rekreacji, zaśmiecania, płoszenia zwierząt, grzybobrania) teren rezerwatu nie zostaje udostępniony oraz umieszczone będą tablice urzędowe, z zakazami i informacyjne. Wymagane jest systematyczne sprzątanie rezerwatu ze śmieci pozostawionych przez turystów. Zaplanowano również monitoring, który będzie dotyczył efektów wywieszenia budek lęgowych dla nietoperzy. Koszty działań ochronnych w ciągu obowiązywania planu wyniosą szacunkowo 87 830 zł i w większości ponoszone będą ze środków RDOŚ. Środki na ich realizację w większości planuje się pozyskać z funduszy finansujących ochronę środowiska, np. WFOŚiGW w Gdańsku, NFOŚ, CKPŚ, w związku z czym wysokość dofinansowania będzie decydować o zakresie i terminie realizacji zaplanowanych działań. Zatwierdzony plan ochrony będzie stanowił podstawę merytoryczną i formalną do aplikowania o środki finansowe do funduszy wspierających czynną ochronę przyrody. Rezerwat udostępnia się do celów edukacyjnych i turystycznych tylko w obrębie szlaku kajakowego. Ze względu na zagrożenie dla przedmiotów ochrony rezerwatu i przeciwdziałanie antropopresji, pozostałą część rezerwatu objęto zakazem wstępu. Na obszarze rezerwatu nie dopuszcza się do prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej ze względu na sprzeczność powyższych form działalności z celami ochrony przyrody w rezerwacie. Projekt planu został zaopiniowany przez Regionalną Radę Ochrony Przyrody w Gdańsku ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Opinię na temat planu wyraziła Rada Gminy w Starej Kiszewie – uchwała ..................................................................................................................................................... 154 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY Ocena Skutków Regulacji (OSR) do Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Krwawe Doły” 1. Cel wprowadzenia zarządzenia Celem wprowadzenia regulacji jest wypełnienie delegacji ustawowej zawartej w art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 ze zm.) 2. Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny Zarządzenia będzie bezpośrednio oddziaływać na Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Gdańsku oraz Nadleśnictwo Kościerzyna - zarządzającego terenem, na którym znajduje się rezerwat. 3. Konsultacje społeczne W opiniowaniu i konsultacjach społecznych projektu planu ochrony uczestniczyli:, Nadleśnictwo Kościerzyna, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku, Urząd Gminy w Starej Kiszewie, Regionalna Rada Ochrony Przyrody, Wdzydzki Park Krajobrazowy, Towarzystwo Kaszubskie „Centrum”, PTTK O/Kościerzyna, Kaszubski Instytut Rozwoju, Kaszubsko Pomorskie Forum Ekologiczne oraz społeczeństwo, na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 ze zm.). 4. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego. Koszty działań ochronnych w ciągu 20 lat obowiązywania planu szacuje się na 87 830 zł. Koszty okresowe będą obejmowały remont i konserwację infrastruktury technicznej oraz sprzątanie rezerwatu. Roczny koszt utrzymania rezerwatu nieuwzględniający zadań z zakresu monitoringu i zadań okresowych dotyczących infrastruktury będzie wynosił około 1000 zł. Monitoring kosztował będzie szacunkowo około 40 000 zł w całym okresie obowiązywania planu. Większość kosztów związanych z wykonaniem i konserwacją infrastruktury technicznej, a także sprzątaniem obarczają RDOŚ w Gdańsku. Koszty tablic, folderów edukacyjnych, materiałów promocyjnych oraz monitoringu również ponosi RDOŚ w Gdańsku. Środki na ich realizację w większości planuje się pozyskać z funduszy finansujących ochronę środowiska, np. WFOŚiGW w Gdańsku, NFOŚ, CKPŚ, w związku z czym wysokość dofinansowania będzie docelowo decydować o zakresie i terminie realizacji zaplanowanych działań. Zatwierdzony plan ochrony będzie stanowił podstawę merytoryczną i 155 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY formalną do aplikowania o środki finansowe do funduszy wspierających czynną ochronę przyrody. 5. Wpływ regulacji na rynek pracy. Zarządzenie nie będzie miało wpływu na rynek pracy. 6. Wpływ regulacji na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki. Zarządzenie nie będzie miało wpływu na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki. 7. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionów. Zarządzenie nie będzie miało wymiernego wpływu na sytuację i rozwój regionu. 156 PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY 16. MAPY Mapy wykonano na różnoskalowych podkładach topograficznych zawierających teren rezerwatu oraz na podkładzie ortofotomapy. W projekcie planu ze względu na brak zawartości (brak przedmiotowego obiektu) nie zamieszczono map: Mapa typów siedlisk przyrodniczych oraz Mapa zadań ochronnych w odniesieniu do siedlisk i gatunków Natura 2000. mapa 1. Mapa sytuacyjna rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:100 000 mapa 2. Mapa rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:25 000 mapa 3. Mapa rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:10 000 mapa 4. Mapa roślinności rzeczywistej wraz z lokalizacją zdjęć fitosocjologicznych 1:5 000 mapa 5. Mapa roślinności potencjalnej 1:5 000 mapa 6. Mapa biochor 1:5 000 mapa 7. Mapa stanowisk roślin i grzybów dziko występujących objętych ochroną gatunkową i rzadkich 1:5 000 mapa 8. Mapa stopnia naturalności zbiorowisk roślinnych 1:5 000 mapa 9. Mapa walorów szaty roślinnej 1:5 000 mapa 10. Mapa stanowisk gatunków zwierząt dziko występujących objętych ochroną gatunkową oraz cennych i rzadkich 1:5 000 mapa 11. Mapa drzewostanowa 1:5 000 mapa 12. Mapa glebowo-siedliskowa 1:5 000 mapa 13. Mapa ewidencji gruntów mapa 14. Mapa typów ekosystemów 1:5 000 mapa 15. Mapa walorów krajobrazowych i przyrody nieożywionej 1:5 000 mapa 16. Mapa korytarzy ekologicznych 1: 50 000 mapa 17. Mapa zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz zaplanowanych sposobów ich eliminacji lub ograniczenia 1:10 000 mapa 18. Mapa obszarów objętych ochroną czynną wraz z miejscami udostępnionymi dla celów naukowych i edukacyjnych oraz z lokalizacją infrastruktury technicznej, turystycznej i edukacyjnej 1:5000 mapa 19. Mapa projektowanych sposobów ochrony czynnej w tym projektowanych zabiegów ochronnych 1:5 000 mapa 20. Mapa zadań ochronnych w odniesieniu do siedlisk i gatunków Natura 2000 157