"Prawodawstwo Kościoła w Polsce 1961

Bolesław Kumor
"Prawodawstwo Kościoła w Polsce
1961-1970", T. 1: (...), oprac. i tł. T.
Pieronek, Warszawa 1971 ; T. 2: (...),
oprac. i tł. T. Pieronek, Warszawa
1974 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/1-2, 288-290
1976
?88
R ecenzje
[18]
śnie w spólnota jest fo rm a ln ą zasadą p raw a kanonicznego i jej budow a­
n ie je st celem in sty tu cji kanonicznych.
Jeszcze jed n a uw aga. K ościół-w spólnota je st znakiem dla św iata. Czy
w obec tego m ożna m ów ić o K ościele jak o o w spólnocie zam kniętej,
w spólnocie ja k b y dla siebie? K ościół to w spólnota w idzialna, w spól­
n o ta dla św iata. Ten m om ent w inien też być uw zględniony w k an o nistyce.
Ks. R em igiusz So b a ń ski
Praw odawstw o Kościoła w Polsce 1961—1970. T. 1. Dokumenty dotyczące
Polski wydane przez Stolicę Apostolską, prymasa Polski i Konferencję
episkopatu Polski. Oprać, i tłum . ks. T. Pieronek. Warszawa 1971 ss. 315;
t. 2. U stawodawstwo diecezjalne. Z. 1 ss. 288; z. 2 ss. 296; z. 3 ss. 314;
z. 4 ss. 302. Oprać, i tłum. ks. T. P i e r o n e k . Warszawa 1974
K iedy w 1906 r. ks. T adeusz T r z c i ń s k i w y d aw ał Z biór ustaw
archidiecezji g n ieźnieńskiej i po znań skiej (Poznań ss. 520), pisał w ów ­
czas m. in. w e w stępie, że „w ykładając praw o kościelne w sem inarium
gnieźnieńskim rychło przyszedłem do p rzekonania, że szczególnie n ag lą­
cą potrzebą je st zapoznanie m łodzieży duchow nej z istn iejący m w d ie­
cezji praw em p a rty k u la rn y m ” (s. V). Ta potrzeba pedagogiczna zreali­
zow ana przez ks. T. T rzcińskiego m iała wówczas asp ek t praktyczny.
D zięki bow iem jego Z biorow i u sta w duszpasterze obydw óch arch id ie­
cezji otrzym ali podręcznik p raw a diecezjalnego, a raczej duży w ybór
jego tekstów , a dzisiaj h isto ry k m a pierw szorzędnej w artości źródło
do poznania dziejów du szp asterstw a, życia religijnego, dem ografii h i­
storycznej, działalności społecznej i k u ltu ra ln ej itp. K ościoła k ato lic­
kiego na teren ie W ielkopolski w latach 1867—1905.
Ta ta k bardzo cenna in ic ja ty w a ks. T. T rzcińskiego nie była now a,
a n i pierw sza w diecezjach n a ziem iach polskich okresu niew oli n aro ­
dow ej. N ajw cześniej bow iem podobny zbiór został w y drukow any dla
diecezji chełm ińskiej pt. S a m m lu n g kirchelicher V erordnungen, Erlasse
u nd D ekrete fü r die Diöcese C ulm (Pelplin 1872 ss. 433), a na po­
czątku X X stulecia zrobiono to rów nież w diecezji w rocław skiej na
Ś ląsku, kiedy to w 1902 r. ukazały się w form ie książkow ej V ero rd ­
nungen fü r das B isth u m s B reslau (W rocław ss. 672). Z diecezji zaboru
rosyjskiego takiego zbioru nie otrzym ała żadna diecezja, jako że dopie­
ro po 1905 r. zaczęły się tu ukazyw ać organy urzędow e w poszczegól­
nych diecezjach. W poprzednim n ato m iast okresie rozporządzenia k o ­
ścielne ogłaszali ordynariu sze za pośrednictw em pisanych k u ren d . W za­
borze austriackim , m im o że każda diecezja m iała p raw ie od początku
X IX stulecia w łasny, d ru k o w an y organ urzędow y, n a osobny Z biór
p rzepisów odnoszących się do Kościoła i duchow ieństw a zdobyła się
[19]
Recenzje
289
jedynie diecezja k rako w sk a, w k tó rej na zlecenie konsystorza b isk u ­
piego .zbiór ta k i opracow ał ks. M ichał K o ł o d z i e j (K raków 1913
ss. 400).
T ak bardzo szkoda, że ta cenna inicjaty w a nie znalazła naśladow ców
w okresie m iędzyw ojennym . Piszącem u znany jest tylko Z biór ustaw
archidiecezji gnieźn ieńskiej i po zna ńskiej (t. 1). P oznań 1934 ss. 750),
zebrany i w ydany przez ks. S tan isław a B r o s s a .
Do tych dobrych tra d y c ji naw iązał ostatnio ks. T adeusz P i e r o n ek,
w y d ając P raw odaw stw o Kościoła w Polsce 1961—1970. P ierw szy tom
om aw ianego w ydaw nictw a obejm uje „dokum enty dotyczące P olski w y­
dane przez Stolicę A postolską, p ry m asa P olski i K onferencję episko­
p atu P o lsk i”. Z ebrane przez au to ra do kum enty Stolicy A postolskiej
w liczbie 33 nie były pub lik ow ane w A cta A postolicae Sedis. Dalszych
37 dokum entów pochodzi od p ry m asa Polski, oraz 6 z jego S ek reta­
ria tu , zaś 48 — od K onferencji episkopatu Polski. Są to dokum enty
0 ch a rak te rz e praw n ym , n o rm u jące spraw y k u ltu religijnego, duszpa­
ste rstw a, ale już dzisiaj chętnie do nich sięgnie rów nież h isto ry k K o­
ścioła, a znajdzie tu ciekaw e m a teria ły dotyczące zagadnienia odnow y
1 reform y k u ltu religijnego i du szp asterstw a w dobie recepcji II Soboru
W atykańskiego w Polsce.
N astępne 4 tom y (zeszyty) P raw odaw stw a Kościoła w Polsce 1961
— 1970 o b ejm u ją u staw o daw stw o diecezjalne, ale tylko tych diecezji
k tó re w w yżej w ym ienionych la tac h w ydaw ały d ru k iem urzędow e
organy diecezjalne. S tąd archidiecezje w B iałym stoku, Lubaczow ie, oraz
diecezje w D rohiczynie i Łomży, a częściowo także i K ielce (1961— 1963)
nie znalazły się w zbiorze, poniew aż n ie w ydaw ały w tym czasie w łas­
nych organów druko w an ych. Jed y n y m bow iem i w yłącznym źródłem
om aw ianej p u b lik acji były te w łaśn ie organy urzędow e diecezjalne.
D iecezje poszczególne zostały u ję te w układzie alfabetycznym , a liczba
przytoczonych przez w ydaw cę dokum entów dla każdej z nich w ah a
się od 10 (Lublin) do 54 (W arszaw a). D okum enty te, w y d aw an e dla
poszczególnych diecezji przez Stolicę A postolską, p ry m asa Polski, lub
te ż ordy nariusza m iejscow ego, dotyczą k u ltu religijnego, d u szp asterstw a, organizacji kościelnej, form acji in te le k tu aln ej i m o raln ej księży,
organizacji i odbyw ania synodów diecezjalnych z załączeniem w pew ­
nych w ypadkach ich sta tu tó w (W łocławek) itp.
N ależy zauw ażyć, że P raw odaw stw o Kościoła w Polsce 1961— 1970 m a
c h a ra k te r raczej prak ty czn y , a nie naukow y. J e s t to bow iem po p ro stu
p rze d ru k dokum entów , ale bez opracow ania naukow ego. N orm y bo­
w iem do naukow ego w y d an ia dokum entów z X X stulecia podał o sta t­
nio Ireneusz Ih n a to w ic z 1. T rzeba je d n ak podkreślić, że „praw odaw ­
stw o” posiada nie tylko pow ażny w alor p rak ty czn y i użyteczny, ale
startowi rów nież cenne źródło historyczne do dziejów pew nych aspek­
tów życia w ew nętrznego K ościoła w Polsce, a zw łaszcza jego p raw a
party k u larn eg o . S tą d w inno się ono znaleźć w ręk ach nie tylko dusz19 — P ra w o K an o n ic z n e
290
Recenzje
[201
pasterzy, ale i pracow ników nauki, któ ry ch in te resu ją dzieje kościelne
w Polsce w aspekcie duszpasterskim w dobie odnowy soborowej.
ks. B olesław K u m o r
Ks. Piotr H e m p e r e k , Oficjalat okręgowy w Lublinie XV—X V IIIw .
Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego.
Lublin 1974 s. 255+1 nlb.
P ra c a P. H em perka pośw ięcona oficjalatow i okręgow em u w L u blinie,
jedn em u z n ajstarszy ch oficjalatów tego typu w diecezji k rak o w sk iej,
je st przejaw em w zrostu zainteresow ań tą insty tu cją, ja k i od 25 m niej
w ięcej la t daje się zaobserw ow ać. Do lat pięćdziesiątych X X w ieku
in sty tu cja o ficjalatu nie n ależała bow iem w h isto rio g rafii polskiej do
zagadnień, które budziły w iększe zainteresow anie w śród badaczy. Ba­
d an ia zainicjow ane jeszcze w pierw szej poł. w. X IX przez P. F abisza
niew ielkim arty k u łem na te m at oficjałów foralnych *, nie były — nie
licząc arty k u łó w zam ieszczonych w encyklopediach kościelnych — po­
dejm ow ane przez przeszło 50 lat. W znowił je częściowo p rzy k ońcu
X IX w. J a n F ija łe k 2, pełniejszą k o ntyn uację podjęli na początku
w. X X P. C zapiew ski i S. C hodyński *. W latach trzydziestych począt­
k am i o ficjalatu w Polsce oraz stanow iskiem p raw n y m oficjałów b isk u ­
pich w Polsce w XV w. zajął się znany badacz średniow iecza A. V etu la n i *. W yraźny w zrost zainteresow ania in sty tu cją oficjałów , zw łasz­
cza oficjałów okręgow ych oraz sp raw am i rozsądzanym i w ich k an ce­
la ria c h zw anych konsystorzam i o bserw uje się od 2 poł. w. XX. R e­
zu ltatem podejm ow anych w tym czasie bad ań jest k ilk a rozpraw m o­
1 I. I h n a t o w i c z : W spraw ie zasad pu blikacji źródeł h isto ryczn ych
z X I X i X X w ieku . P rzegląd H istoryczny. T. 52: 1961 s. 164— 172; Tenże:
P ro je k t in stru k c ji w ydaw niczej dla źródeł historycznych X IX i począt­
k u X X w ieku. S tu dia Żródłoznawcze. T. 7: 1962 s. 99—124.
1 O oficjałach foralnych. O brona P raw d y , 3 :1864 s. 306—31:1.
2 O archidiakonach pom orskich i urzędn ika ch biskupich w archidia­
konacie pom o rskim diecezji uAocław skiej w X I I —XV w ieku . Roczn.
Tow. N auk. w T oruniu, 6 : 1899 s. 125—172.
’ C z a p i e w s k i P. ks.: W yk a z oficjałów gdańskich i pom orskich od
1467 do 1824. Roczn. Tow. N auk. w T oruniu, 19:1912 s. 3—128; C h o ­
d y ń s k i S. ks.: K onsystorze w diecezji ku ja w sko -p o m o rskiej. W łocła­
w ek 1914.
4 Die E in führu ng der O ffiziale in Polen. E in B eitrag zu r V erb rei­
tungsgeschichte des bischöflichen O ffizialats im M ittelalter. C ollecta­
nea Theologica. 15 :1934 s. 277—322; P raw ne stanow isko oficjałów bis­
k u p ich w Polsce w X V stuleciu. W: S tu d ia historyczne k u czci S tan i­
sław a K utrzeby, T. 1. K raków 1938 s. 471—491; P oczątki oficjalatu bis­
kupiego w Polsce. Novia Polonia S acra 3 :1939 s. 1—56.