docZawsze Młoda! Polska sztuka około 1900
download 
Reklamacja Transkrypt
Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900
ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 Podkreśl słowa kojarzące się z młodością. MŁODY NOWOCZESNY MODNY STAROŚWIECKI NOWATORSKI OŻYWCZY TRADYCYJNY ŚWIEŻY PRZESTARZAŁY PRZEBOJOWY RUTYNOWY NIETRADYCYJNY NAJNOWSZEJ GENERACJI ANACHRONICZNY SZABLONOWY NIEAKTUALNY REWOLUCYJNY NIE NA CZASIE NIEMODNY ŚMIAŁY SKOSTNIAŁY ODKRYWCZY ZACHOWAWCZY POSTĘPOWY OBRAZOBURCZY wstep w orszaku dionizosa O kreślenie „Młoda Polska” pojawiło się po raz pierwszy w 1898 roku jako tytuł cyklu artykułów w czasopi- śmie „Życie”. Aby dowiedzieć się, kto był ich autorem, odnajdź na wystawie obraz Jacka Malczewskiego „Wyjście z Akademii”. Policz, ile postaci się na nim znajduje. Cyfra wskaże Ci nazwisko tego publicysty. 2 - Stanisław Wyspiański 6 - Artur Górski 4 - Stanisław Przybyszewski 8 - Feliks Jasieński Dowiedz się, kim byli pozostali panowie. Popatrz jeszcze raz na obraz „Wyjście z Akademii”. Jak myślisz, o jaką Akademię chodzi? Odpowiedź znajdziesz odwracając kartę do góry nogami. s ztukę przełomu XIX i XX zwykło się określać Obraz Malczewskiego dobrze uzmysławia nam, o co jako młodą, nową lub nowoczesną, gdyż zainicjo- chodziło artystom Młodej Polski. Chcieli oni pożegnać się L’Art Nouveau Nowyj stil Arte Modernista* The Modern Art* Jugendstil Włochy Niemcy Francja Wielka Brytania Rosja *modernista; modern; modernistyczny –nowoczesny, młody z Akademią, w której do tej pory nauczano w tradycyjny sposób: studenci w kółko ćwiczyli rysowanie gipsowych figur, bohaterów mitologicznych i historycznych, a krajobrazy malowali z pamięci. Akademia narzucała nie tylko tematy, ale i sposób malowania. Młodzi artyści uznali, że czas na zmiany. Doszło do nich właśnie około 1900 roku: Julian Fałat, który od 1895 roku był dyrektorem krakowskiej placówki, zreformował system nauczania, zatrudnił nowych profesorów, m.in. Jacka Malczewskiego, wprowadził także studia z żywego modela. To była prawdziwa rewolucja. Z kolei jeden z wykładowców, słynny malarz Jan Stanisławski, zaczął zabierać swoich uczniów na plenery. Dzięki temu wreszcie mogli malować, bezpośrednio obserwując naturę i toczące się wokół nich życie. Ponieważ często ubierali na te wycieczki peleryny, przezywano ich peleryniarzami. J acek Malczewski w żartobliwy sposób przedstawił na obrazie grono nowych profesorów Akademii. Jest wśród nich także on sam. 1. Jako kogo Malczewski przedstawił profesorów? 2. Co namalowane postaci trzymają w rękach? Chodzi o Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Przed 1900 roku uczelnia ta nosiła nazwę Szkoły Sztuk Pięknych. wali ją artyści młodego pokolenia, którzy zaczęli podejmować nowe tematy i tworzyć za pomocą nowoczesnych środków wyrazu. Na świat patrzyli świeżym okiem, a ich dzieła – w porównaniu z tym co dotychczas malowano, rzeźbiono czy pisano – wydawały się odkrywcze, oryginalne, wręcz rewolucyjne. Poniżej znajdziesz kilka nazw sztuki tego okresu w różnych językach. Rozpoznaj je i przyporządkuj do nazwy kraju. Strona 1 Młodzi twórcy, jak wszyscy młodzi ludzie lubili Kawiarnia Turlińskiego działała do 1901 roku. spotykać się, rozmawiać i dobrze bawić. Około roku 1900 w Krakowie jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać kawiarnie, w których zbierali się przedstawiciele artystycznej cyganerii*. Pierwszą z nich była założona w 1897 roku Café Restaurant du Théâtre, mieszcząca się na ulicy Szpitalnej 38. Należała do Ferdynanda Turlińskiego. Właściciel wydzielił na górze salkę, a w niej zawiesił olbrzymie płótno, które oddał do dyspozycji swoich gości. Mogli oni po nim rysować, malować i pisać. Salkę tę zwano „Pod nonszalanckim Paonem” lub w skrócie po prostu „Paonem” od wiersza poety Maurycego Maeterlincka. Odszukaj na wystawie to płótno i zaznacz: prawda czy fałsz? Po jej zamknięciu młodopolscy twórcy przenieśli się do Cukierni Lwowskiej Jana Michalika. Ponieważ nie było tam okien, ochrzcili ją Jamą Michalika. Kawiarnia ta działa do dzisiaj. Znajduje się przy ulicy wiodącej do najsłynniejszej Bramy w Krakowie, czyli ulicy _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _. W 1904 roku artyści bywający w Jamie Michalika wydali zbiór karykatur najwybitniejszych aktorów krakowskich w charakterystycznych rolach. Nosił on nazwę „Teka Melpomeny”. Odszukaj „Tekę” na wystawie i odpowiedz na pytania: a) Ile kosztowała „Teka Melpomeny”? Swój podpis na płótnie złożył m.in. Lucjan Rydel (to jego ślub z Jadwigą Mikołajczykówną zainspirował Stanisława Wyspiańskiego do napisania „Wesela”). ............................................................ b) Kto był jej twórcą? ............................................................ Na płótnie nie pojawia się krajobraz. Na płótnie pojawiają się żartobliwe rysunki i teksty. c) Jacy aktorzy wcielili się w postaci Racheli i Stańczyka z „Wesela”? ................................................ ................................... Sportretowani bywalcy kawiarni ubrani są w stroje ludowe. Przywołajcie w klasie atmosferę „Paonu”: zawieście na ścianie dużą kartkę papieru i niech każdy z Was zostawi na niej twórczy ślad. Może to być np. zabawny wierszyk lub karykatura kolegi. *cyganeria – grupa artystów, którzy spotykają się, tworzą i wspólnie bawią. Prowadzą życie odbiegające od utartych schematów. 2 ................................. T " eka Melpomeny” oraz zaproszenia Zielonego Balonika są przykładem młodopolskiej grafiki. Na wystawie znajdziesz także ówczesne plakaty, czasopisma, kalendarze, książki. Często są one dziełem największych młodopolskich artystów. W zakresie tematów i zdobnictwa prezentują te same motywy, co w malarstwie. Zwróć uwagę jak wyglądają: rysunek jest wykonany falistą, płynną linią, plama barwna nakładana płaszczyznowo, postaci ludzi są traktowane niezwykle dekoracyjnie, a ornament ma charakter roślinny. To cechy sztuki secesyjnej. * *secesja – z łaciny oddzielenie", nazwa stylu w sztuce pochodząca od " terminów Sezessionsstil, Sezession, używanych w Austrii na określenie nowych tendencji artystycznych przełomu XIX i XX wieku. Styl ten charakteryzuje się płynną, falistą linią, silnym konturem obrysowującym plamę barwną, chętnie stosuje motywy roślinne, a postać ludzką traktuje bardzo dekoracyjnie. Strona 2 Przedstawienia Zielonego Balonika miały cha- rakter elitarny, to znaczy, że nie były dostępne dla wszystkich. Można je było obejrzeć tylko po otrzymaniu zaproszenia. Zdobiły je grafiki – zazwyczaj humorystyczne portrety lub scenki, uzupełnione dowcipnym tekstem. Połączenie rysunku i słowa było znakiem rozpoznawczym kabaretu. B ywalcy Jamy Michalika prawili, że miejsce to szybko stało się centrum młodopolskiego humoru. W 1905 roku zaczął tam działać pierwszy artystyczny kabaret Młodej Polski – Zielony Balonik. Tworzyli go artyści, literaci, aktorzy, dziennikarze – „najkulturalniejszy element Krakowa” – jak napisał na łamach czasopisma „Świat” jeden z publicystów. Często mówi się, że Zielony Balonik wywołał w Polsce pierwszy zbiorowy wybuch śmiechu po długim czasie. Jak myślisz, dlaczego tak się stało? Wesoła atmosfera towarzysząca Zielonemu Balonikowi spowodowała, że w tradycyjnych salonach Krakowa zaczęto plotkować o jego twórcach i bywalcach, a nawet domagać się zamknięcia kabaretu. Protesty sprawiły jednak, że stał się on jeszcze bardziej popularny. Zielony Balonik zapoczątkował prawdziwą modę na kabarety: podobne inicjatywy zaczęły powstawać w miastach, miasteczkach i arystokratycznych salonach. Odnajdź na wystawie zaproszenie na przedstawienie Zielonego Balonika, które Cię rozbawi, zachwyci i zainteresuje. Przepisz w polu poniżej fragment zamieszczonego na nim tekstu. Strona 3 Na którym zaproszeniu na występ Zielonego Balonika pojawia się ten element? ............................................................ ............................................................ Do dziś we wnętrzu Jamy Michalika oglądać można oryginalne meble, obrazy i grafiki młodopolskich artystów. Lokal ten jest przykładem ich wszechstronności – wielu z nich zajmowało się różnymi dziedzinami artystycznymi: od kabaretu po projektowanie mebli. Oto lista najważniejszych młodopolskich twórców. Odszukaj na wystawie ich dzieła i przyporządkuj właściwe imię do nazwiska twórcy. STANISŁAW JÓZEF ALFONS KAZIMIERZ JAN LEON KONRAD JACEK WŁADYSŁAW WITOLD JÓZEF KONSTANTY JULIAN KRZYŻANOWSKI WYCZÓŁKOWSKI WYSPIAŃSKI MEHOFFER KARPIŃSKI SICHULSKI STANISŁAWSKI WOJTKIEWICZ LASZCZKA MALCZEWSKI FAŁAT PODKOWIŃSKI PANKIEWICZ WCZUJ SIĘ W ROLĘ MŁODOPOLSKIEGO ARTYSTY I SPRÓBUJ STWORZYĆ WŁASNĄ WERSJĘ ZAPROSZENIA NA WYSTĘPY ZIELONEGO BALONIKA. Strona 4 ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 Z „ wszystkich tych ogromnych talentów, które objęto śmieszną nazwą Młodej Polski, każdy był Młodą Polską, ale sam dla siebie – żadną miarą nie da się złączyć ten cały szereg twórców na wskroś samoistnych, na wskroś indywidualnych do tego stopnia, że nie ma prawie żadnego między nimi pokrewieństwa; jedyne, co ich łączy, to czas, w którym ci twórcy się pojawili, ale nic więcej! – Istniał tylko Młody Kraków” – pisał Stanisław Przybyszewski – pisarz, przedstawiciel młodopolskiej cyganerii. Epoka przełomu XIX i XX wieku to jeden ze szczytowych okresów naszej kultury. Nigdy wcześniej w jednym czasie nie tworzyło tylu wybitnych artystów. Stań z nimi oko w oko. Rozpoznaj trójkę z nich na podstawie spojrzenia. autoportrety Odnajdź na wystawie autoportret harmonizujący z cytatem: „Malować swój portret. Ale malować go z taką precyzją, jak portrety renesansu. Patrzyliśmy na siebie w Paryżu: ja i on. Ręce – tak zwyczajnie malować – to nudne. We mnie kipi Paryż. Tysiące najprzeróżniejszych ras, namiętności i typów. Więc w rękach maski – maskarada uczuć. Na pierwszym planie maska kobiety, ale kobiety – satanik (...)”. Odpowiedz na pytania: 1) W jakim mieście powstał ten autoportret? ................................................................. 2) Co fascynowało autora w tym mieście? ................................................................. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 3) W jakich sytuacjach ludzie zakładają maski? Co one symbolizują? ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ La femme _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ fatale Zwróć uwagę, że kobieta jawi się w tym cytacie jako femme fatale – przyczyna zguby mężczyzny. W takim kontekście ukazywało ją wielu twórców europejskich przełomu wieków. Strona 5 Rozwiąż szyfr, a dowiesz się kto był muzą młodo- W okresie Młodej Polski sztuka zajmowała polskich artystów. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ c - A; j - B; T - D; b - E; h - G; i - J; r - K; r - L; e - N; o - P; w - R; e - S; k - U; h - W; u - Y; n - Z Kobieta ta była piękna, tajemnicza i świetnie zo- rientowana w kulturze. Pochodziła z Norwegii. Do Krakowa przyjechała za mężem, Stanisławem Przybyszewskim, który został redaktorem czasopisma literacko-artystycznego „Życie”. W 1899 roku na łamach „Życia” Stanisław Przy- byszewski opublikował manifest nowej sztuki „Confiteor”. Głosił w nim hasło „sztuki dla sztuki”. Jak to rozumiesz? Uzupełnij luki w cytatach z tego tekstu słowami z tabelki. ABSOLUTEM SOBIE ŻYCIEM USŁUGACH KARBY CELU szczególne miejsce. Pisano o niej w gazetach, dyskutowano, toczono spory w kawiarniach, kolekcjonowano, ekscytowano się wystawami i nowymi dziełami. Znany Ci już Przybyszewski pisał, że „Artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest panem panów”. Sami artyści czuli się jednak niezrozumiani przez otoczenie, czyli „filistrów” lub „kołtunów”, jak nazywali tradycyjne mieszczaństwo. Oprócz tego „cierpieli” na „chorobę” końca wieku, czyli dekadentyzm. Podkreśl jej objawy. FATALIZM SKRAJNY PESYMIZM KATAR DRESZCZE POCZUCIE BEZSENSU ISTNIENIA MELANCHOLIA WYSYPKA BÓL GŁOWY „Sztuka nie ma żadnego _ _ _ _, jest celem sama w _ _ _ _ _, jest _ _ _ _ _ _ _ _ _, bo jest odbiciem absolutu – duszy.” ŁAMANIE W KOsCIACH „Sztuka stoi nad _ _ _ _ _ _, wnika w istotę wszechrzeczy (…), nie zna granic, ni praw (…), nie może być ujęta w żadne _ _ _ _ _ , nie może być na _ _ _ _ _ _ _ _ jakiejkolwiek idei, jest panią, praźródłem, z którego całe życie się wyłoniło.” WYSOKA TEMPERATURA POCZUCIE NIEMOCY TWÓRCZEJ BÓL GARDŁA Wyobraź sobie, że jesteś krytykiem i pracujesz dla czasopisma „Życie”. Zwiedziłeś właśnie wystawę młodopolskich twórców. Spróbuj napisać z niej krótką recenzję. Strona 6 ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 G „ eneralną kwaterą Młodej Polski” według słów Tadeusza Boya-Żeleńskiego – pisarza związanego z kabaretem Zielony Balonik – był Kraków. Przypomnij sobie kilka faktów z historii i odpowiedz: prawda czy fałsz? mit miasta widoki natury Przekonaj się, jak w czasach Młodej Polski wyglą- dał krakowski Rynek. Odnajdź na wystawie obraz przedstawiający ten sam jego fragment, co zdjęcie poniżej. a) Około roku 1900 Polska istniała na mapach. b) Kraków znajdował się w zaborze austriackim. c) Warszawa znajdowała się w zaborze pruskim. d) Po upadku Powstania Styczniowego władze rosyjskie nie stosowały żadnych represji. e) W porównaniu z zaborem rosyjskim i pruskim w zaborze austriackim kultura polska mogła się rozwijać. Kto jest autorem obrazu? .................................................. Kiedy go namalował? .................................................. f) Stolicą Cesarstwa Austro-Węgierskiego był Wiedeń. g) Stolicą zaboru austriackiego, zwanego Królestwem Galicji i Lodomerii, był Lwów. Co zmieniło się na Rynku od tego czasu? ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. N a przełomie wieków Kraków stał się duchową stolicą Polski. Kwitło tutaj życie intelektualne, kulturalne i artystyczne, a dzięki względnej otwartości rządu cesarskiego kultywowano pamięć o narodowej historii i bohaterach. Obok Kamienicy Szołayskich znajdują się dwie budowle powstałe w okresie Młodej Polski, będące doskonałymi przykładami architektury tej epoki. Jakie to budowle? Sprawdź. im. Heleny Modrzejewskiej _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ – siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych _ _ _ _ _ _ Strona 7 Motywy z Krakowa często pojawiają się na płótnach młodopolskich artystów. Malowali je o różnych porach roku oraz dnia. Spróbuj odnaleźć na wystawie krakowskie widoki malowane wiosną, latem, jesienią i zimą. W odpowiednie miejsca wpisz, jakie budowle i miejsca przedstawiają. Przyjrzyj się uważnie i zaznacz, o jakiej porze dnia artysta malował dany obraz: czy był to poranek, południe, a może noc? Zapamiętaj: obrazy przedstawiające widoki nocy to tzw. nokturny. pora roku miejsce pora dnia Artyści Młodej Polski interesowali się nowinkami artystycznymi i mieli kontakt ze swoimi kolegami z całej Europy. Wielu z nich podejmowało studia na uczelniach w Austrii, Niemczech i Francji oraz odbywało zagraniczne wojaże. W mieście, w którym znajduje się słynna wieża powstała w 1889 roku, zetknęli się z kierunkiem artystycznym, którego celem było „chwytania życia na gorąco”. O jakie miasto chodzi? a) Wiedeń b) Paryż c) Monachium Czy na wystawie pojawiają się widoki z tego miasta? a) Tak b) Nie O jaki nurt w sztuce chodzi? a) Ekspresjonizm b) Impresjonizm c) Symbolizm Przedstawiciele tego kierunku starali się zatrzy- mać na płótnie migawkowe momenty: grę świateł o różnych porach dnia, nasycenie barw o różnych porach roku, charakter zjawisk atmosferycznych. Próbowali pokazać miejski gwar i ciszę przed burzą – jednym słowem wrażenia. Spróbuj wczuć się w rolę malarza – impresjonisty. Wybierz sobie jakiś obiekt i utrwalaj go przez okres tygodnia o różnych porach dnia. Możesz posłużyć się technikami malarskimi albo robić zdjęcia. 2 Strona 8 Młodopolscy artyści uważali, że natura oddaje Odnajdź na wystawie pejzaże Władysława Pod- kowińskiego i Józefa Pankiewicza. To ci dwaj artyści przywieźli do Polski impresjonizm. Publiczność przyjęła ich tutaj nienajlepiej, krytyk Cezary Jelenta pisał, że od patrzenia na ich dzieła „aż pstro się robi człowiekowi w oczach”. Narzekał tak, gdyż impresjoniści, starając się uchwycić zaobserwowane momenty, malowali za pomocą drobnych, wibrujących plamek barwnych i krótkich pociągnięć pędzla. Stosowali również tzw. koloryt alokalny, czyli kolor zmieniony pod wpływem światła. Porównaj obrazy tych dwóch twórców z dziełami ich starszego kolegi Aleksandra Gierymskiego, który nazwany został „poetą światła”. Jaki nastrój wywołują w Tobie te dzieła? Które według Ciebie są weselsze, a które bardziej melancholijne? WŁADYSŁAW ............................................... Tytuł .......................................................... Nastrój ....................................................... JÓZEF ........................................................ Tytuł .......................................................... Nastrój ....................................................... ALEKSANDER .............................................. Tytuł .......................................................... Nastrój ....................................................... Wymień jak najwięcej barw, których użył Władysław Podkowiński w swoim pejzażu. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. Strona 9 stany psychiczne człowieka. A ponieważ epoce fin de sièclu – końca wieku towarzyszył nastrój smutku i przygnębienia, ich pejzaże epatowały pesymizmem, melancholią, poczuciem pustki i opuszczenia. Efekt ten uzyskiwano, nadając znaczenie symboliczne elementom przyrody, takim jak np. góry. Spróbuj narysować swój „pejzaż wewnętrzny”, czyli obraz, który odda twój dzisiejszy nastrój. Wykorzystaj w nim następujące symboliczne elementy krajobrazu: ciężkie chmury / jasne obłoczki samotne drzewo / kwitnący sad śnieg / piaszczysta plaża deszcz / słońce opadające liście / kolorowe kwiaty pusta droga / budka z lodami wijąca się rzeka / basen ze zjeżdżalnią rozległe pola / wesołe miasteczko Odszukaj na wystawie obraz przedstawiający wi- Na wystawie znajduje się kilka par prac, które nodok jednego ze szczytów w Tatrach – Mnicha. Jego Jak przedstawia się ogrom na małym formacie? (…) Daje się tylko fragment, bo całość zmniejszyłaby ogrom. Zgadzasz się z tym stwierdzeniem? Kto jest autorem obrazu oraz tej opinii? ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ ................................................................ Około 1900 roku popularny był prąd filozoficzny zwany panteizmem, który głosił boską obecność we wszystkich fenomenach natury, a więc zarówno wysokich górach, jak i polnych kwiatach. W przyrodzie szukano ukojenia i spokoju. Po roku 1900 zaczęła pojawiać się ona na młodopolskich płótnach w znacznie optymistyczniejszych barwach, podziwiano jej różnorodność, piękno i siłę. _ _ _A _ _ _ _ _A _ _ _ _ _ _ _A _ _ _K _ ................................................................. ................................................................. .................................................................. .................................................................. _A _ _ _ _ A_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _K _ ................................................................. ................................................................. .................................................................. .................................................................. _ _A _ _ _ _A _ _ _ _ _A _ _ K_ _ .................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. Odwróć kartkę do góry nogami i przeczytaj, kim był ostatni z wymienionych malarzy. Dokończ też jego grafikę umieszczoną na górze strony. Słynął z maleńkich pejzaży, przedstawiających motywy z ukraińskich stepów. Prowadził katedrę pejzażu na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. autor napisał te słowa: szą ten sam tytuł. Poniżej zapisz ich autorów oraz różnice między zestawami znalezionych dzieł. Strona 10 ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 kogo portretowali młodopolscy twórcy? Odnajdź na ich obrazach następujące szczegóły. Przyglądając się młodopolskim portretom, spróbuj zastanowić się również, jakie cechy wskazują na to, że są one dziełem młodych, nowoczesnych artystów, którzy postanowili opuścić mury Akademii i malować oraz rzeźbić w nowy sposób. ich modele odaj nazwiska autorów dziecięcych portretów. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. Napisz definicję następujących słów: karykatura, autoportret, akt, portret psychologiczny ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. Przyjrzyj się, w jaki sposób malowane są portrety ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. dzieci. Czym są zajęte? Czy patrzą na widza? Jak się zachowują? Jak są ubrane? Jak są ujęte? Czy częściej przedstawione są całopostaciowo, czy w ciasnych kadrach? Wypisz jak najwięcej przymiotników pasujących do oglądanych na wystawie obrazów. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. odszukaj na wystawie mężczyznę ubranego w ja- ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. poński strój, z grafiką w ręku. Zanotuj jego imię i nazwisko. ............................................................... – był podróżnikiem, znawcą i kolekcjonerem dzieł sztuki oraz publicystą. Przyjął pseudonim „Manggha”, który wiąże się z tytułem zbioru drzeworytów japońskiego artysty Katsushika Hokusaia. Miał ogromny wpływ na sztukę przełomu wieków w Polsce. W 1920 roku „Manggha” podarował swoją kolekcję dzieł sztuki, liczącą ponad 15 tysięcy obiektów, Muzeum Narodowemu w Krakowie. Strona 11 W co ubierali się ludzie około roku 1900? Jakie nosili fryzury? Rozejrzyj się po wystawie i ubierz postaci kobiety i mężczyzny zgodnie z ówczesną modą. Jeśli chcesz, by Twoje postaci wyglądały jak przedstawiciele cyganerii artystycznej, możesz domalować im np. fantazyjnie zawiązany szalik lub pelerynę. Odnajdź na wystawie suknię balową Olgi Boznańskiej, malarki fin de sièclu. Jaki ma kolor? ................................................................. Strona 12 ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 rzełom wieków dla ludzi zawsze był czasem szczególnym: coś się kończyło, coś zaczynało, pojawiały się różne lęki, a także oczekiwania. Nie inaczej było z początkiem nowego tysiąclecia – w roku 2000. Obawiano się wtedy np. ... pluskwy milenijnej. Czy spotkałeś się kiedyś z tym określeniem? Co Fantazmaty, leki, nadzieje w stronE ludu Odnajdź na wystawie obraz Leona Wyczółkowskiego „Skamieniały druid”. Nawiązuje on do legendy o śpiących rycerzach. Jakie uczucia w tobie wywołuje? ................................................................. ................................................................. ono oznacza? Jeśli nie wiesz, odwróć stronę do góry nogami i przeczytaj odpowiedź. .................................................................. ................................................................. ................................................................. Co przedstawia? ................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. ................................................................. Jak ci się wydaje, co może symbolizować? .................................................................. Jak myślisz, czego mogli się obawiać ludzie około roku 1900? W jakim nastroju wiek XIX żegnali Polacy? Na co mieli nadzieję w rozpoczynającym się wieku XX? Spróbuj porównać te nastroje oraz nadzieje z tymi z przełomu XX i XXI wieku. ................................................................. ................................................................. .................................................................. W jaki sposób odzwierciedla nastroje końca wieku? ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. ................................................................. .................................................................. ................................................................. .................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. Pluskwa milenijna była jednym z problemów roku 2000. Obawiano się wówczas katastrofy, jaką miał wywołać przyjęty przed laty system zapisu daty w systemach komputerowych, ograniczający się do dwóch ostatnich cyfr roku. Sądzono, że komputery „zwariują”, gdy obok siebie pojawią się dwa zera. ................................................................. Strona 13 Odnajdź w sali „Fantazmaty, lęki, nadzieje” obrazy oraz rzeźby, których tytuły odpowiadają hasłom zadania. Obok każdego zanotuj nazwisko autora. Ponumerowane litery z tytułów oraz nazwisk utworzą rozwiązanie. 1) Zmierzch 2) Imię upadłego anioła 3) Przygnębiona kobieta 4) Samotny chłopiec 5) …na lachy 9 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7 5 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 4 3 _ _ _ _ _ _ _ _ 8 6 2 _ _ _ _ _ _ _ _ 1 _ _ _ _ _ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Odwróć stronę do góry nogami i przeczytaj wiadomość. Rozwiązanie to nazwa kierunku w sztuce i literaturze, który za pomocą form istniejących w naturze wyrażał głębsze, ukryte treści. 2 Strona 14 W sztuce około roku 1900 pojawiały się rów- Prawda czy fałsz: 1) Dekadentyzm to światopogląd charakteryzujący się poczuciem pesymizmu, pustki, fatalizmu, rozczarowania, niemocy i niewiary w dalszy rozwój. 2) Dekadentyzm nie miał nic wspólnego z końcem wieku. nież nawiązania do epoki romantyzmu i wątki narodowe. Artyści szczególnie często odwoływali się do utworów jednego z polskich wieszczów, autora m.in. „Balladyny”. Czy chodzi o: a) Adama Mickiewicza b) Juliusza Słowackiego c) Cypriana Kamila Norwida ? Wymień inne utwory tego poety. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. Odnajdź w tej samej sali obrazy o tematyce: ŚMIERCI ................................................................. ................................................................. ................................................................. RELACJI DAMSKO‑MĘSKICH ................................................................. ................................................................. ................................................................. PÓR ROKU ................................................................. Stań przed obrazem Jacka Malczewskiego zatytu- łowanym „Ellenai”. Jest on inspirowany poematem „Anhelli” tego poety. W co jest ubrana przedstawiona na nim postać? a) Futro i czapkę b) Kapelusz i suknię c) Fartuch i chustkę Uzupełnij zdanie słowem z tabelki. Obraz przedstawia Ellenai, byłą zbrodniarkę, która towarzyszyła zesłanemu na .......................... młodzieńcowi o imieniu Anhelli. To dlatego jest tak specyficznie ubrana. ................................................................. ................................................................. FANTASTYCZNEJ (MITY, LEGENDY, PODANIA) ................................................................. ................................................................. ................................................................. Strona 15 Krym Sybir Kaukaz rzeczytaj fragment manifestu twórcy pojęcia „Młoda Polska” Artura Górskiego, ogłoszonego w czasopiśmie „Życie” i uzupełnij luki słowami z ramki. Jakie dzieła o tematyce wiejskiej są pokazane w sali W stronę ludu? ................................................................. „Żądamy od sztuki naszej, aby była ................................................................. _ _ _ _ _ _ , na wskroś polską, bo ................................................................. jeśli straci rodzimość, straci tym samym Artyści uwieczniali nie tylko dzień powszedni wsi. _ _ _ _ i wartość, i swoją rację bytu. Ale obok tego winna być _ _ _ _ _ , mieć w sobie _ _ _ _ _ młodości , _ _ _ _ _ _ _ _ orle, królewskiego _ _ _ _ _ , płomiennego ducha Mickiewicza. Interesowały ich także barwne obyczaje i tradycyjne święta. Sprawdź, które z nich są przedstawione na obrazach na wystawie. Wypisz, jakie świąteczne „akcesoria” są na nich namalowane. ................................................................. ................................................................. .................................................................. Odnajdź obrazy górali, ale nie z Tatr. Do jakiej grupy etnicznej oni należą? Rodzimość sztuki około 1900 roku wyrażała się m.in. fascynacją miejscowym folklorem. Jednym z pierwszych artystów, który zaczął przedstawiać wieś podkrakowską był malarz o inicjałach WT. Rozszyfrujcie, o kogo chodzi. Odnajdźcie obraz tego artysty przedstawiający rodzinę Mikołajczyków z Bronowic. Ile postaci na nim sportretowano? Uzupełnij tekst: _ _ _ _ _ _ to lud zamieszkujący Karpaty Wschodnie, tereny dzisiejszej Ukrainy i Rumunii (niegdyś były one częścią Polski). Na podstawie obrazów opisz wygląd ich ubiorów. Porównaj go z ubiorem górali tatrzańskich. ______ GÓRALE W........................... T............................. W 1890 roku artysta ten ożenił się z córką chło- pa z Bronowic Anną Mikołajczykówną i wyprowadził na wieś. Dziesięć lat później siostrę Anny – Jadwigę poślubił Lucjan Rydel, co stało się inspiracją do powstania utworu: a) „Chłopi” Władysława Reymonta b) „Ślub” Witolda Gombrowicza c) „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego Strona 16 ZAWSZE MŁODA! polska Sztuka około 1900 Podkreśl słowa kojarzące się z młodością. szkola podstawowa Obraz Malczewskiego dobrze uzmysławia nam, o co chodziło artystom Młodej Polski. Chcieli pożegnać się z Akademią, w której do tej pory nauczano w tradycyjny sposób: w kółko ćwiczono rysowanie gipsowych figur, bohaterów mitologicznych i historycznych, a krajobrazy malowano z pamięci. Akademia narzucała nie tylko tematy, ale i sposób malowania. Młodzi artyści uznali, że czas na zmiany. Doszło do nich właśnie około 1900 roku, kiedy dyrektorem placówki został Julian Fałat. Zatrudnił on nowych wykładowców, m.in. Jacka Malczewskiego oraz Jana Stanisławskiego. Ten ostatni zaczął zabierać swoich uczniów w plener, gdzie malowali pejzaże. Ponieważ często ubierali na te wycieczki peleryny, przezywano ich peleryniarzami. MŁODY NOWOCZESNY MODNY STAROŚWIECKI NOWATORSKI TRADYCYJNY ŚWIEŻY PRZESTARZAŁY PRZEBOJOWY NIETRADYCYJNY NAJNOWSZEJ GENERACJI NIEAKTUALNY NIE NA CZASIE NIEMODNY ŚMIAŁY SKOSTNIAŁY ODKRYWCZY Sztukę przełomu XIX i XX zwykło się określać jako Jak sobie wyobrażasz peleryniarzy malujących młodą, nową lub nowoczesną, gdyż zapoczątkowali ją artyści młodego pokolenia, którzy zaczęli podejmować nowe tematy i tworzyć za pomocą nowoczesnych środków wyrazu. Na świat patrzyli świeżym okiem, a ich dzieła – w porównaniu z tym co dotychczas malowano, rzeźbiono czy pisano – wydawały się odkrywcze, oryginalne, przełomowe. w plenerze? Narysuj jednego z nich razem ze wszystkimi potrzebnymi mu przedmiotami. Odnajdź w pierwszej sali wystawy obraz Jacka Malczewskiego „Wyjście z Akademii”. Jak myślisz, o jaką Akademię chodzi? a) Muzyczną b) Szkolną c) Pana Kleksa d) Sztuk Pięknych Zwróć uwagę na to, co wynosi z Akademii po- stać na dole obrazu. Na przyrządzie tym stawia się płótno, aby wygodniej było malować. Nazwa tego przedmiotu to: a) podnośnik; b) sztaluga? 1 Jacek Malczewski przedstawił na obrazie „Wyjście Młodzi twórcy, jak wszyscy młodzi ludzie lubili z Akademii” swoich kolegów – profesorów Akademii. Trochę jednak z nich zażartował, gdyż dolna część ich ciała przypomina: a) krokodyla b) konia c) zebrę spotykać się, rozmawiać i dobrze bawić. Około roku 1900 w Krakowie jak grzyby po deszczu zaczęły powstawać kawiarnie, w których zbierali się przedstawiciele artystycznej cyganerii*. Ułóż litery od największej do najmniejszej, a dowiesz się jak nazywała się pierwsza kawiarnia artystyczna, założona w 1897 przez Ferdynanda Turlińskiego. Uwaga: nazwa pochodziła z języka francuskiego. Oznaczała „Kawiarnię Teatralną”. Aby dowiedzieć się, jak nazywamy postać pół-człowieka, pół-_ _ _ _ _ rozwiąż szyfr. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ T_ h_ _é _â _t _r _e W kawiarni tej właściciel wydzielił na górze sal- kę, a w niej zawiesił olbrzymie płótno, które oddał do dyspozycji swoich gości. Mogli oni po nim rysować, malować i pisać. Salkę tę zwano w skrócie „Paonem” – od wiersza jednego z poetów. Odszukaj na wystawie to płótno, przyjrzyj mu się uważnie i zaznacz właściwą odpowiedź. Młodopolscy twórcy często posługiwali się KARYKATURA czyli przedstawiali postaci ludzkie w taki sposób, aby uwypuklić pewne cechy ich wyglądu. Odszukaj na wystawie karykatury wielkiego przyjaciela artystów, słynnego kolekcjonera tej epoki, miłośnika sztuki japońskiej Feliksa Jasieńskiego, nazywanego „Mangghą”. Jak wygląda? Co robi? 2 Na płótnie pojawiają się panie ubrane na ludowo Tak / Nie Na płótnie nie ma chmur Tak / Nie Na płótnie nie ma napisów Tak / Nie Na płótnie są karykatury Tak / Nie Na płótnie widać potwora Tak / Nie 2 Przedstawienia _ _ _ _ _ _ _ _ _ Balonika mia- rzywołajcie w klasie atmosferę Paonu: zawieście na ścianie dużą kartkę papieru i niech każdy z Was zostawi na niej twórczy ślad. Może to być np. zabawny wierszyk lub karykatura kolegi. ły charakter elitarny, to znaczy, że nie były dostępne dla wszystkich. Można je było obejrzeć tylko po otrzymaniu zaproszenia. Zdobiły je grafiki – zazwyczaj humorystyczne portrety lub scenki, uzupełnione dowcipnym tekstem. Przyjrzyj się pracom pokazanym na wystawie, a następnie wczuj się w rolę młodopolskiego artysty i stwórz własną wersję zaproszenia na występy _ _ _ _ _ _ _ _ _ Balonika. zamknięciu kawiarni Turlińskiego młodopolscy twórcy przenieśli się do Cukierni Lwowskiej Jana Michalika. Jamą Ponieważ nie było tam okien, ochrzcili ją Michalika. Kawiarnia ta działa do dzisiaj. Znajduje się przy ulicy wiodącej do najsłynniejszej Bramy w Krakowie, czyli ulicy _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _. W 1904 roku artyści bywający w Jamie Michalika wydali zbiór karykatur najwybitniejszych aktorów krakowskich w charakterystycznych rolach. Nosił on nazwę „Teka Melpomeny”. Odszukaj „Tekę” na wystawie i sprawdź, ile kosztowała? Bywalcy Jamy Michalika sprawili, że miejsce to szybko stało się centrum humoru. W 1905 roku zaczął tam działać pierwszy artystyczny kabaret Młodej Polski. Na podstawie wystawy odpowiedz, czy chodzi o: a) Różowy Balonik B) Zielony Balonik C) Czerwony Balonik. Kabaret ten tworzyli artyści, literaci, aktorzy i dziennikarze. 3 Epoka przełomu XIX i XX wieku to jeden ze szczy- Na przełomie wieków Kraków stał się duchową towych okresów naszej kultury. Nigdy wcześniej w jednym czasie nie tworzyło tylu wybitnych artystów. Oto lista nazwisk kilku z nich. Dopisz do nich właściwe imiona, a następnie stań z artystami oko w oko. Rozpoznaj trójkę z nich na podstawie spojrzenia. ................................ WYSPIAŃSKI ................................ WYCZÓŁKOWSKI ................................ BOZNAŃSKA ................................ MALCZEWSKI ................................ MEHOFFER stolicą Polski. Kwitło tutaj życie intelektualne, kulturalne i artystyczne, a dzięki względnej otwartości rządu cesarskiego kultywowano pamięć o narodowej historii i bohaterach. Przekonaj się, jak w czasach Młodej Polski wyglądał krakowski Rynek. Odnajdź na wystawie obraz przedstawiający ten sam jego fragment, co zdjęcie poniżej. Kto jest autorem obrazu? .................................................. Kiedy go namalował? _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .................................................. Co zmieniło się na Rynku od tego czasu? ................................................................. ................................................................. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ................................................................. ................................................................. ................................................................. Motywy z Krakowa często pojawiają się na _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ płótnach młodopolskich artystów. Malowali je o różnych porach roku oraz dnia. Spróbuj odnaleźć na wystawie obraz Stanisława Wyspiańskiego przedstawiający Planty i Wawel. O jakiej porze dnia i roku artysta uwiecznił ten widok? ................................................................. 4 4 Młodopolscy artyści często malowali pejzaże. jakie góry są najbardziej popularne w twórczości Byli zdania, że natura oddaje humor człowieka, a ponieważ koniec wieku sprawiał, że nastroje mieli nienajlepsze, takie były i ich pejzaże: smutne, melancholijne, ponure. Efekt ten twórcy uzyskiwali, malując np. opadające liście, samotne drzewo, burzowe chmury, mgłę. Namaluj swój „pejzaż wewnętrzny”, czyli obraz, który odda twój dzisiejszy nastrój. Wykorzystaj w nim następujące symboliczne elementy krajobrazu: młodopolskich artystów? Wymień autorów, którzy lubili tam tworzyć i spędzać czas. ciężkie chmury – jasne obłoczki samotne drzewo – kwitnący sad śnieg – piaszczysta plaża deszcz – słońce opadające liście – kolorowe kwiaty pusta droga – budka z lodami wijąca się rzeka – basen ze zjeżdżalnią rozległe pola – wesołe miasteczko ................................................................. _____ ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. N a czym opiera rękę mały faun na obrazie „Wiosna” Vlastimila Hofmana? ................................................................. Czy w sali Fantazmaty, lęki, nadzieje znajdują się inne obrazy, na których dzieci? Jak wyglądają? Co robią? ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. .................................................................. 5 Młodopolscy artyści fascynowali się folklorem. A jak około roku 1900 wyglądały mieszkania? Jednym z pierwszych artystów, który zaczął przedstawiać wieś podkrakowską, był malarz o inicjałach WT. Rozszyfrujcie, o kogo chodzi. Odnajdźcie obraz tego artysty przedstawiający rodzinę Mikołajczyków z Bronowic. Ile postaci na nim sportretowano? ................................................................. ................................................................. Jakie prace o tematyce wiejskiej są pokazane na Młodopolscy artyści byli tak wszechstronni, że zajmowali się także projektowaniem wnętrz oraz przedmiotów codziennego użytku. Na wystawie znajdziesz ceramikę, tkaniny i inne przykłady ówczesnego rzemiosła artystycznego. Zwróć uwagę na ich charakterystyczne cechy: płynne, faliste linie, zdobnictwo złożone z motywów roślinnych, pastelowe kolory. Przyglądając się oryginałom, zaprojektuj młodopolski wazon. obrazach w sali W stronę ludu? ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. ................................................................. Artyści uwieczniali nie tylko zwykły dzień na wsi. Interesowały ich także barwne obyczaje i tradycyjne święta. Odnajdź obraz, na którym występuje ta roślina. Z jakimi świętami się ona wiąże? Kto jest autorem tego dzieła? .................................. .................................. .................................. Odnajdź na wystawie suknię balową Olgi Bo- znańskiej, malarki przełomu wieków. Jaki ma kolor? ................................................................. 6