Dokad zmierza kapitalizm FINAL

Danuta Hübner
Przewodnicząca Komisji ds. Rozwoju Regionalnego
w Parlamencie Europejskim
"Dokąd zmierza kapitalizm?"
Debata zorganizowana przez
Fundację im. Friedricha Eberta – Przedstawicielstwo w Polsce i Fundacja
Zielony Instytut
20 września 2012, Redakcja "Polityki", Warszawa
W świecie realnym, nie istnieje dla kapitalizmu alternatywa, którą moŜna by
potraktować z powagą. Szczególnie, jeśli mówimy o kapitalizmie w wydaniu
cywilizacji zachodniej. Jest on przede wszystkim mechanizmem rozwoju,
obudowanym demokracją i systemem przedstawicielskim, społeczeństwem
obywatelskim, odpowiedzialnością społeczną i instytucjami, które słuŜą
efektywności rynku oraz ochronie interesów i wolności poszczególnych
segmentów społeczeństwa. Wolność ekonomiczna i wolność obywatelska
współŜyją tym lepiej im bardziej świadome jest społeczeństwo obywatelskie.
Historia kapitalizmu pokazuje zdolność tego systemu do zmiany, do
modernizacji. Dotyczy to zarówno instytucji, praktyki, jak i działań głównych
aktorów systemu.
Mniej więcej od wydarzeń w Seattle w 1999 roku obserwujemy nasilanie się
dąŜeń do bezpośredniej partycypacji społeczeństwa w podejmowaniu decyzji.
Czynnikiem wzmacniającym tę tendencję jest rosnąca świadomość nowego
rodzaju wyzwań związanych ze zmianami klimatu, nowym modelem rozwoju,
jakością Ŝycia, nowymi formami wykluczenia, narastającymi nierównościami w
obszarze redystrybucji korzyści z rozwoju, spadku zaufania do instytucji
państwa czy rewolucją w sferze komunikacji. To wszystko potęguje potrzebę
zbiorowej
refleksji,
dialogu
i
potrzebę
nowego
ładu
społecznego.
Wielowymiarowość wyzwań, dodatkowo podkreślona wielowymiarowością
kryzysu,
wymaga
innego
porządku
w
poszukiwaniu
odpowiedzi
i
podejmowaniu działań.
1
Dziś wiemy, Ŝe kryzys jest rezultatem tego, Ŝe zawiódł zarówno rynek, jak i
państwo. Rynek nie poradził sobie z nowymi kategoriami ryzyka, a państwo
nie znalazło złotego środka między niedostatkiem regulacji w niektórych
obszarach rynku i nadmiarem regulacji w innych, dodatkowo prowadząc
nieodpowiedzialną politykę zadłuŜania się.
Mam
wraŜenie,
Ŝe
proces
poszukiwania
sposobów na
poprawienie
kapitalizmu musi się przede wszystkim uporać z nową relacją między
państwem a rynkiem. Wokół tej relacji przez całą historię kapitalizmu toczy się
debata, i w teorii i w praktyce wahadło przesuwa się od jednego ekstremum
do drugiego. W wieku XX-tym epoka Reagana oraz Thatcher pozostawiła po
sobie głęboki liberalizm finansowy, w którym moŜna odnaleźć źródła kryzysu.
Z
pewnym
uproszczeniem
moŜna
powiedzieć,
iŜ
przedkryzysowe
reformowanie kapitalizmu skupiało się przede wszystkim na uwalnianiu
prywatnego przedsiębiorcy spod kontroli państwa. Myślę, Ŝe moŜna się
zgodzić, Ŝe państwo generalnie przestało robić to, czym nie powinno się
zajmować. Produktem ubocznym tych reform stało się jednak dość
powszechne osłabienie zdolności państwa do robienia tego, co jest jego
odpowiedzialnością. Dziś trzeba więc odświeŜyć odpowiedzialność państwa
za słabych, wykluczonych, a w grupie tej znajdują się dziś i imigranci i ludzie
młodzi i kobiety, no i przede wszystkim Ŝyjący w biedzie.
Ale państwo ma dziś takŜe do odegrania rolę inwestora w nowe czynniki
wzrostu, przede wszystkim w edukację i wiedzę. Państwo nie moŜe
petryfikować istniejącej rzeczywistości, chronić nieefektywnych miejsc pracy,
musi być katalizatorem zmian. Rozwój zrównowaŜony czy nowa architektura
polityki społecznej wymagają aktywnej roli państwa jako regulatora,
managera, pochłaniacza szoków, inwestora czy redystrybutora.
śyjemy w okresie ciągle obecnej ogromnej niepewności co do przyszłości
gospodarczej, społecznej, finansowej, a takŜe politycznej świata, który nas
otacza. Łatwo zrzucić winę za wszystkie nieszczęścia na kapitalizm, ale
pamiętajmy, co nas w nim zauroczyło - swoboda myślenia i działania
2
wyzwalająca w nas, jednostkach i społecznościach, potencjał aktywności.
Potrzebujemy nieco innego kapitalizmu, niŜ ten, który powstawał w epoce
industrializacji. Nie było wtedy innowacji finansowych. Stąd potrzeba
odświeŜenia kapitalizmu nie jest pomysłem absurdalnym. My w Europie nie
mamy
amerykańskiego
komfortu
wyboru
liberalizmu proponowaną przez prezydenta
między
ofertą
społecznego
Obamę raz ofertą bardzo
ograniczonego interwencjonizmu, przedstawioną przez Romneya. Europa
musi znaleźć receptę na nowoczesny kapitalizm lewicowo-prawicowy.
3