Analityka ogólna, dwiczenia dla studentów III OAM 2010/2011

Analityka ogólna, dwiczenia dla studentów III OAM
Wydział Farmaceutyczny UJCM, Zakład Diagnostyki Medycznej
2010/2011
Ćwiczenia II – Badanie osadu moczu
Standaryzacja badania moczu
Standaryzacja powinna obejmowad:
- sposób pobrania materiału (zwykle zależy od pacjenta, konieczne jest właściwe poinformowanie pacjenta
o sposobie pobrania próbki)
- sposób zabezpieczenia materiału (ewentualne użycie konserwantów)
- czas i sposób transportu do laboratorium (badanie ogólne moczu powinno się wykonad do 2 godzin od pobrania
próbki)
- procedury badao laboratoryjnych moczu.
Rodzaje próbek moczu
Czas pobrania próbki:
• próbka przygodna: pobrana o dowolnej porze doby, najczęściej od pacjentów w stanach nagłych;
(-) najmniej wystandaryzowany materiał, stosunkowo częste wyniki fałszywie ujemne związane
z rozcieoczeniem moczu, możliwe zmiany składu moczu związane z posiłkiem i z wysiłkiem fizycznym
• pierwsza poranna próbka moczu: próbka oddana bezpośrednio po nocnym odpoczynku, po  8 godzinach bez
przyjmowania płynów, po  4 godzinach od poprzedniej mikcji
(+) mocz zagęszczony, po długiej inkubacji w pęcherzu, zminimalizowany wpływ wysiłku fizycznego i diety;
najlepsza próbka do wykrycia białkomoczu i bakteriomoczu
(-) elementy osadu mogą ulegad zmianom w związku z długą inkubacją moczu w pęcherzu; niektórzy pacjenci
muszą oddawad mocz w ciągu nocy, nie wszyscy przestrzegają zaleceo co do nocnego odpoczynku; czas od
pobrania do analizy może byd zbyt długi, zwłaszcza dla pacjentów ambulatoryjnych
• druga poranna próbka moczu: oddana 2-4 godz. po pierwszej; jeśli ma byd użyta do wykrycia bakteriomoczu,
czas inkubacji moczu w pęcherzu (czas od pierwszej porannej mikcji) powinien wynosid  4 godziny, jest to
możliwe przy ograniczeniu przyjmowania płynów (po godz. 22.00 poprzedniego wieczora pacjent może wypid
szklankę płynu, natomiast nie powinien pid rano przed pobraniem próbki)
(+) dobra próbka do wykrycia glukozurii; można zminimalizowad czas od pobrania do analizy
(-) możliwe zmiany składu moczu związane z posiłkiem, przyjmowaniem płynów i z wysiłkiem fizycznym
• dobowa zbiórka moczu: wykonywana w celu oceny dobowego wydalania różnych substancji
(-) częste błędy (z reguły pominięcie porcji moczu)
Sposób pobrania próbki:
• mocz ze środkowego strumienia
• mocz z torebek foliowych (dzieci)
• mocz z cewnika
• mocz z punkcji nadłonowej
Badanie osadu moczu
- wirowanie w standardowych warunkach: 5 min., 400-450 x g, temp. pokojowa
- standardowe, stałe dla danego laboratorium zagęszczenie (zwykle 10-15x)
- użycie standaryzowanych szkiełek podstawowych i nakrywkowych lub komór do badania osadu moczu (badanie
określonej objętości osadu moczu)
- powiększenie 100x i 400x
- wyniki: liczba elementów osadu danego rodzaju w preparacie (powiększenie 100x) lub polu widzenia
(powiększenie 400x); wynik podaje się jako średnią z 10 pól widzenia;
liczba elementów osadu danego rodzaju w określonej objętości moczu (po uwzględnieniu zagęszczenia)
1
Analityka ogólna, dwiczenia dla studentów III OAM
Wydział Farmaceutyczny UJCM, Zakład Diagnostyki Medycznej
2010/2011
W identyfikacji elementów osadu pomaga odpowiednie barwienie:
• barwnik Sterheimera-Malbina (zawiera fiolet krystaliczny i safraninę) – barwnik przyżyciowy. Wybarwia
leukocyty, erytrocyty, komórki nabłonkowe, wałeczki, śluz.
• 0,5% wodny roztwór eozyny – barwi na czerwono nabłonki, leukocyty, wałeczki; na różowo erytrocyty; nie
wybarwia grzybów i kropli tłuszczu.
• 0,5% roztwór błękitu toluidyny – barwnik metachromatyczny; ułatwia identyfikacje elementów komórkowych.
• 2% kwas octowy – powoduje lizę erytrocytów i ułatwia identyfikację jąder leukocytów.
• barwniki tłuszczowe (sudan III, czerwieo olejowa O) – barwią triglicerydy.
• barwnik Hänsela (zawiera błękit metylenowy i Y-eozynę w metanolu) – umożliwia identyfikację eozynofili
(można też wykorzystad barwnik Wrighta lub Giemsy).
• barwienie metodą Grama – ułatwia identyfikację bakterii, umożliwiając odróżnienie Gram-dodatnich od
Gram-ujemnych.
Identyfikację elementów osadu ułatwia też użycie mikroskopu fazowo-kontrastowego (lepsze uwidocznienie
elementów przezroczystych) lub mikroskopu polaryzacyjnego (identyfikacja obecności cholesterolu, łatwiejsze
odróżnienie kryształów od komórek).
Elementy osadu moczu
• Erytrocyty: świeże, wyługowane, dysmorficzne. Prawidłowo wykrywa się do 3-4 erytrocytów w polu widzenia.
Obecnośd większej liczby erytrocytów świadczy o krwawieniu z nerek lub dróg moczowych, o ile wykluczy się
zanieczyszczenie próbki np. krwią miesiączkową. Obecnośd erytrocytów dysmorficznych wiąże się
z uszkodzeniem kłębuszków nerkowych.
• Leukocyty. Prawidłowo wykrywa się do 5 leukocytów w polu widzenia. Większa liczba leukocytów (najczęściej
z przewagą neutrofili) pojawia się w stanach zapalnych nerek lub dróg moczowych. W śródmiąższowym
zapaleniu nerek związanym z nadwrażliwością na leki (np. penicylinę i jej pochodne) w moczu wykrywa się
eozynofile (konieczne odpowiednie barwienie). Leukocyturia z przewagą limfocytów jest objawem odrzucania
przeszczepu u pacjentów po transplantacji nerek.
• Komórki nabłonkowe: wymagają różnicowania na komórki nabłonka płaskiego (z żeoskiej cewki moczowej
i dalszego odcinka męskiej cewki moczowej), komórki nabłonka przejściowego (z miedniczek nerkowych,
moczowodów i pęcherza moczowego oraz bliższej części cewki moczowej męskiej) oraz komórki kanalików
nerkowych. W prawidłowym moczu mogą występowad nieliczne komórki nabłonka płaskiego. Zwiększona
liczba komórek nabłonkowych pojawia się w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych. Rodzaj komórek
nabłonkowych świadczy o umiejscowieniu procesu chorobowego, który prowadzi do złuszczania nabłonków.
• Wałeczki: szkliste, woskowe, komórkowe (z erytrocytów, leukocytów, komórek kanalików nerkowych,
bakteryjne), ziarniste, tłuszczowe, z wtrętami (np. kryształów), pigmentowane (hemoglobinowe,
mioglobinowe, bilirubinowe). Prawidłowo w osadzie moczu mogą występowad pojedyncze wałeczki szkliste.
Obecnośd większej liczby wałeczków szklistych lub pojawienie się innych wałeczków świadczy o chorobie
nerek. Wałeczki powstają w kanalikach dalszych i kanalikach zbiorczych nerek, ich powstawaniu sprzyja
zakwaszenie, zagęszczenie i zastój moczu oraz duże stężenie białka.
• Kryształy. Nie powinny byd obecne w świeżo oddanym moczu, ale mogą tworzyd się w związku
z ochłodzeniem próbki moczu do temp. pokojowej lub temp. lodówki. Rodzaj wytrąconych kryształów zależy
od pH moczu. Największe znaczenie kliniczne mają kryształy, które wytrącają się w moczu o odczynie
kwaśnym (cystyna, leucyna, tyrozyna).
• Bakterie, grzyby (drożdże). Ich obecnośd wskazuje na zakażenie układu moczowego lub zanieczyszczenie
próbki.
2
Analityka ogólna, dwiczenia dla studentów III OAM
Wydział Farmaceutyczny UJCM, Zakład Diagnostyki Medycznej
•
•
•
•
•
•
2010/2011
Rzęsistek pochwowy. Pojawia się w związku z zakażeniem cewki moczowej lub w wyniku zanieczyszczenia
próbki wydzieliną z pochwy.
Inne pasożyty i jaja pasożytów. Mogą pochodzid z przewodu pokarmowego (zanieczyszczenie) lub z pęcherza
moczowego (Schistosoma haematobium).
Lipidy: wolno pływające kulki tłuszczu, komórki zawierające kulki tłuszczu, składnik wałeczków; triglicerydy lub
cholesterol. Lipiduria może świadczyd o chorobie nerek (jest objawem zespołu nerczycowego), może wystapid
po urazach i znacznym wysiłku fizycznym.
Hemosyderyna. Pojawia się 2-3 dni po nasilonej hemolizie wewnątrznaczyniowej.
Pasma śluzu, plemniki. Z reguły bez znaczenia klinicznego.
Skrobia, włosy, włókna tkanin itp. Bez znaczenia klinicznego.
3