ĆWICZENIE Z PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

ĆWICZENIE Z PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO
Rok studiów IV
JAN KOWALSKI
Określenie typów gmin woj. krakowskiego wydzielonych ze
względu na warunki rozwoju rolnictwa
Kraków 2003
Spis treści
1. Wstęp
1.1. Wprowadzenie
1.2. Cel opracowania
1.3. Zakres opracowania, materiały źródłowe
2. Zastosowana metoda badawcza
2.1. Materiały wejściowe
2.1.1. Charakterystyka merytoryczna wejściowego zestawu cech
2.1.2. Charakterystyka statystyczna wejściowego zestawu cech
2.2. Dobór cech diagnostycznych
2.2.1. Właściwości cechy diagnostycznej
2.2.2. Dobór cech diagnostycznych
2.3. Redukcja przestrzeni wielocechowej
2.3.1. Cel redukcji, standaryzacja cech
2.3.2. Grupowanie jednostek
3. Wyniki badań
3.1. Charakterystyka statystyczna i merytoryczna wydzielonych typów
gmin
3.2. Analiza przestrzennego zróżnicowania wydzielonych typów gmin
w woj. krakowskim
3.3. Kontrola prawidłowości wykonania typologii
4. Podsumowanie, wnioski
2
1. WSTĘP
1.1. WPROWADZENIE
W planowaniu przestrzennym często musimy podzielić określoną
przestrzeń na mniejsze obszary, które możemy uznać za jednolite. Przyjmując
cel podziału i dobierając do niego odpowiednie cechy dzielimy przestrzeń
w ten sposób, aby poszczególne elementy składowe tej samej podprzestrzeni
niewiele różniły się między sobą. W tym celu można zastosować procedurę
typologiczną.
Celem procedury typologicznej jest wydzielenie charakterystycznych
ugrupowań jednostek terytorialnych spełniających wymogi podobieństwa
w zakresie kilku cech uznanych za diagnostyczne.
Metody typologiczne umożliwiają poznanie zróżnicowania przestrzennego
poznanych zjawisk oraz pozwalają na opracowanie sposobów ich
przewidywania i regulowania. Mają zastosowanie w rejonizacji produkcji
rolniczej, waloryzacji obszarów wiejskich oraz określania obszarów,
dla których niezbędne są zabiegi urządzeniowo - rolne.
1.2. CEL OPRACOWANIA
Celem opracowania jest wydzielenie zespołów gmin byłego
woj. krakowskiego z punktu widzenia warunków rozwoju rolnictwa. Tego
typu badania mogą być przydatne czynnikom decydującym o rozwoju
woj. krakowskiego do niwelowania istniejących dysproporcji strukturalnych
i przestrzennych w odniesieniu do warunków rozwoju rolnictwa.
1.3. ZAKRES OPRACOWANIA, MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
Bazę badawczą niniejszego opracowania stanowi byłe woj. krakowskie
(z przed 1999r), które liczy 38 jednostek samorządowych. Jednostki te
są polem podstawowym oceny tego opracowania.
2
Powierzchnia byłego woj. krakowskiego liczy 3254 km . Powierzchnia lasów
zajmuje 54,1 tys. ha, użytków rolnych 213,3 tys. ha, gruntów ornych 167,3
tys. ha. Na terenie woj. krakowskiego znajduje się 387 624 gospodarstw
domowych. Ludność województwa liczy 1239,7 tys. mieszkańców
z czego 68,2% mieszka w mieście a 31,8% na wsi.
3
Materiały źródłowe do ćwiczenia pochodziły z katedry Planowania,
Organizacji i Ochrony Terenów Rolniczych.
2. ZASTOSOWANA METODA BADAWCZA
2.1. MATERIAŁY WEJŚCIOWE
2.1.1. Charakterystyka merytoryczna wejściowego zestawu cech
Cechy diagnostyczne możemy podzielić na cechy określające:
1. Warunki środowiska przyrodniczego:
- wskaźnik bonitacji
- średnie nachylenie terenu
- maksymalna wysokość n.p.m.
W niniejszym opracowaniu cecha charakteryzująca warunki środowiska
przyrodniczego to cecha x5 - jakość środowiska przyrodniczego.
2. Poziom i strukturę rolnictwa:
- produkcja towarowa, końcowa, roślinna, zwierzęca itp.
- plon w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
- obsada zwierząt w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
- średnia wielkość gospodarstwa
- ilość maszyn rolniczych lub ich wartość w przeliczeniu na jednostkę
powierzchni
- wielkość siły pociągowej w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
W opracowaniu cechy opisujące poziom i strukturę rolnictwa to cecha
x2 - gospodarstwa o powierzchni ogólnej < 2 ha, x3 - zasoby siły pociągowej,
x6 - intensywność produkcji roślinnej.
3. Stosunki demograficzne:
- odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie w stosunku do ogólnej liczby
ludności
- ilość osób czynnych zawodowo w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
- gęstość zaludnienia
W opracowaniu stosunki ludnościowe określają cechy x1 - ludność
utrzymująca się z pracy w rolnictwie, x4 - liczba osób zatrudnionych na 100 ha
użytków rolnych.
4
2.1.2. Charakterystyka statystyczna wejściowego zestawu cech
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
A lwernia
B is kupice
Czernichów
Dobcz yc e
Drwinia
Gdów
Gołc za
Igołom ia
Iwanowice
Jerzm anowic e
K łaj
K oc m y rzów
K oniusz a
K rzesz owic e
Lis zk i
M ic hałowice
M ogilany
M yś lenice
Niepołom ice
Nowe B rzesk o
P cim
P ros zowice
Rac iechowic e
Radziem ic e
S iepraw
S kała
S kawina
S łom nik i
S ułkowice
S ułos zowa
Ś wiątnik i Górne
Tok arnia
Trzy ciąż
W ielicz ka
W ielk a W ieś
W iś niowa
Zabierzów
Zielonk i
m in
m ax
x
γ
v
79,2
64,8
69,0
57,5
34,6
50,2
39,5
48,1
30,0
41,6
82,5
58,2
25,1
87,6
65,8
36,2
71,3
48,0
86,3
51,3
18,5
52,5
21,8
28,0
54,1
52,0
78,9
40,6
52,7
52,3
89,4
12,3
19,9
92,5
53,0
17,8
86,1
67,9
12,3
92,5
53,08
22,61
42,59
5
x3
15,5
16,9
14,7
12,7
24,7
16,3
22,1
32,0
24,7
14,2
13,2
29,3
33,8
14,1
20,2
28,7
13,1
14,2
10,8
30,8
18,9
34,4
20,3
31,4
9,6
19,2
12,0
27,0
17,7
18,3
8,9
19,0
21,7
9,2
15,7
19,0
12,9
24,2
8,9
34,4
19,51
7,27
37,29
x4
49,0
43,7
55,5
55,4
40,1
46,1
40,1
63,0
50,4
52,4
47,6
52,1
54,0
52,9
49,8
52,3
51,9
59,0
45,0
53,6
61,1
54,9
59,5
39,4
62,5
54,7
46,6
42,8
67,2
50,4
60,7
73,4
42,0
52,1
49,2
57,0
42,1
56,7
39,4
73,4
52,27
7,76
14,85
x5
72,3
86,7
76,4
74,2
84,1
87,7
88,9
97,9
97,0
78,1
86,8
100,9
101,2
77,8
85,1
95,2
79,6
69,4
83,6
98,2
46,9
102,3
71,6
99,8
73,6
92,2
84,0
95,1
72,6
77,9
79,3
41,0
78,9
81,5
87,2
49,2
87,3
96,6
41
102,3
82,58
14,44
17,49
Intensywność
produkcji
roślinnej (pkt)
Jakość
środowiska
przyrodniczego
(pkt)
x2
34,2
36,7
44,6
49,1
53,0
49,5
68,5
73,6
61,6
43,4
31,5
45,1
80,4
34,7
37,7
61,7
35,7
42,0
35,9
72,2
47,1
74,9
73,6
80,6
39,9
50,3
32,8
65,7
38,2
62,2
25,7
58,6
65,1
31,7
38,6
65,2
34,6
42,2
25,7
80,6
50,48
15,81
31,32
Liczba osób
zatrudnionych
na 100 ha UR
x1
Zasoby siły
pociągowej
(jsp/100 ha UR)
Gm ina
Gospodarstwa
o powierzchni
ogólnej < 2 ha
(w % ogólnej
liczby gosp.)
Nr
Ludność
utrzymująca
się z pracy w
rolnictwie (%)
Tab ela nr 1
W ejśc iowy zestaw z m ienny ch charakteryz ując yc h warunk i rozwoju rolnic twa w woj. krakows kim c harak tery sty ka statys tyc zna
x6
146,4
155,8
138,8
152,9
143,3
143,6
180,3
227,2
187,3
169,3
140,9
211,1
212,6
164,2
140,3
197,0
163,4
161,9
140,6
233,1
149,7
234,1
158,3
208,2
156,4
176,9
150,6
189,0
163,1
176,6
163,3
152,5
173,2
162,4
166,2
148,9
159,0
208,9
138,8
234,1
171,24
27,36
15,98
W przypadku cech opisujących liczbę osób zatrudnionych na 100 ha UR,
jakość środowiska przyrodniczego oraz intensywność produkcji rolniczej
mamy do czynienia z niską zmiennością. Cechy określające ludność
utrzymującą się z pracy w rolnictwie, gospodarstwa o powierzchni ogólnej
< 2 ha oraz zasoby siły pociągowej wykazują się przeciętną zmiennością.
2.2. DOBÓR CECH DIAGNOSTYCZNYCH
2.2.1. Właściwości cechy diagnostycznej
Cechy diagnostyczne muszą być charakterystyczne dla danego zjawiska
czyli merytoryczne, muszą mieć dużą diagnostyczność czyli wysoki
współczynnik zmienności, muszą być słabo skorelowane z pozostałymi
cechami diagnostycznymi natomiast silnie z cechami nie uznanymi
za diagnostyczne.
2.2.2. Dobór cech diagnostycznych
Dobór cech diagnostycznych może być przeprowadzony :
- metodą współczynnika korelacji i współczynnika zmienności
- metodą dendrytu
- metodą analizy czynnikowej
W niniejszym opracowaniu zastosowano metodę współczynnika korelacji
i współczynnika zmienności.
Tabela nr 2
Macierz współczynników korelacji między zmiennymi przyjętymi do badań (n=38)
Zmienne
x1
x2
x1
x2
x3
-0,756
x4
x5
x6
0,814
-0,026
0,240
0,628
-0,548
-0,169
0,226
-0,232
-0,073
0,522
0,811
-0,491
0,045
x3
x4
x5
0,648
x6
6
Na podstawie powyższej tabeli do dalszego opracowania za cechy
diagnostyczne uznano następujące cechy:
• x1 - ludność utrzymująca się z pracy w rolnictwie
• x2 - gospodarstwa o powierzchni ogólnej < 2 ha
• x5 - jakość środowiska przyrodniczego
2.3. REDUKCJA PRZESTRZENI WIELOCECHOWEJ
2.3.1. Cel redukcji, standaryzacja cech
Celem analizy skupień jest wykrycie w wielozmiennym zbiorze skupień
obiektów podobnych. Miarą podobieństwa lub niepodobieństwa są określone
funkcje:
- odległość taksonomiczna
- współczynnik podobieństwa
Metody obliczenia odległości taksonomicznej to m.in.:
- metoda różnic bezwzględnych
- metoda różnic względnych
- metoda kwadratów różnic
- euklidesowa odległość geometryczna
W niniejszym opracowaniu zastosowano metodę polegającą na określeniu
skupisk jednostek podobnych na podstawie wskaźnika zredukowania.
3. WYNIKI BADAŃ
3.1.
CHARAKTERYSTYKA
STATYSTYCZNA
WYDZIELONYCH TYPÓW GMIN
7
I
MERYTORYCZNA
Tabela nr 4
Charakterystyka statystyczna wydzielonych typów gmin
Zasoby siły pociągowej
(jsp/100ha UR)
Liczba osób
zatrudnionych na 100
ha UR
Intensywność produkcji
roślinnej (pkt)
2
Jakość środowiska
przyrodniczego(pkt)
1
Gmina
Gospodarstwa o
powierzchni ogólnej
<2ha (w % ogólnej
liczby gosp)
Nr
Zmienne pozostałe
Ludność utrzymująca
się z pracy w roln.(%)
Cechy diagnostyczne
x1
x2
x5
x3
x4
x6
3
4
5
6
7
8
TYP I o słabych warunkach rozwoju rolnictwa -1,5 < W r < -0,6
1 Pcim
47,1
18,5
46,9
18,9
61,1
2 Tokarnia
58,6
12,3
41
19,0
73,4
3 W iśniowa
65,2
17,8
49,2
19,0
57,0
min
47,1
12,3
41
18,9
57
max
65,2
18,5
49,2
19
73,4
x
56,97
16,20
45,70
18,97
63,83
9,16
3,40
4,23
0,06
8,53
γ
v%
16,08
20,96
9,26
0,30
13,37
149,7
152,5
148,9
148,9
152,5
150,37
1,89
1,26
TYP II o przeciętnych warunkach rozwoju rolnictwa -0,6 < W r < 0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Alwernia
Biskupice
Czernichów
Dobczyce
Drwinia
Jerzmanowice
Liszki
Mogilany
Myślenice
Raciechowice
Siepraw
Sułkowice
Świątniki Górne
Trzyciąż
W ielka W ieś
min
max
x
γ
v%
34,2
36,7
44,6
49,1
53
43,4
37,7
35,7
42
73,6
39,9
38,2
25,7
65,1
38,6
25,7
73,6
43,83
12,26
27,97
79,2
64,8
69
57,5
34,6
41,6
65,8
71,3
48
21,8
54,1
52,7
89,4
19,9
53
19,9
89,4
54,85
19,71
35,94
8
72,3
86,7
76,4
74,2
84,1
78,1
85,1
79,6
69,4
71,6
73,6
72,6
79,3
78,9
87,2
69,4
87,2
77,94
5,77
7,40
15,5
16,9
14,7
12,7
24,7
14,2
20,2
13,1
14,2
20,3
9,6
17,7
8,9
21,7
15,7
8,9
24,7
16,01
4,37
27,29
49,0
43,7
55,5
55,4
40,1
52,4
49,8
51,9
59,0
59,5
62,5
67,2
60,7
42,0
49,2
40,1
67,2
53,19
7,82
14,71
146,4
155,8
138,8
152,9
143,3
169,3
140,3
163,4
161,9
158,3
156,4
163,1
163,3
173,2
166,2
138,8
173,2
156,84
10,59
6,75
TYP III o dobrych warunkach rozwoju rolnictwa 0 < Wr < 0,5
1
2
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Gdów
Gołcza
Iwanowice
Kłaj
Kocmyrzów
Krzeszowice
Michałowice
Niepołomice
Skała
Skawina
Słomniki
Sułoszowa
Wieliczka
Zabierzów
Zielonki
min
max
x
γ
v%
3
4
5
6
7
49,5
68,5
61,6
31,5
45,1
34,7
61,7
35,9
50,3
32,8
65,7
62,2
31,7
34,6
42,2
31,5
68,5
47,20
13,68
28,98
50,2
39,5
30
82,5
58,2
87,6
36,2
86,3
52
78,9
40,6
52,3
92,5
86,1
67,9
30
92,5
62,72
21,53
34,33
87,7
88,9
97
86,8
100,9
77,8
95,2
83,6
92,2
84
95,1
77,9
81,5
87,3
96,6
77,8
100,9
88,83
7,16
8,06
16,3
22,1
24,7
13,2
29,3
14,1
28,7
10,8
19,2
12,0
27,0
18,3
9,2
12,9
24,2
9,2
29,3
18,80
6,80
36,18
46,1
40,1
50,4
47,6
52,1
52,9
52,3
45,0
54,7
46,6
42,8
50,4
52,1
42,1
56,7
40,1
56,7
48,79
4,91
10,07
8
143,6
180,3
187,3
140,9
211,1
164,2
197,0
140,6
176,9
150,6
189,0
176,6
162,4
159,0
208,9
140,6
211,1
172,56
23,43
13,58
TYP IV o bardzo dobrych warunkach rozwoju rolnictwa 0,5 < Wr < 1
1
2
3
4
5
Igołomia
Koniusza
Nowe Brzesko
Proszowice
Radziemice
min
max
x
γ
v%
73,6
80,4
72,2
74,9
80,6
72,2
80,6
76,34
3,92
5,13
48,1
25,1
51,3
52,5
28
25,1
52,5
41
13,33
32,51
97,9
101,2
98,2
102,3
99,8
97,9
102,3
99,88
1,89
1,90
32,0
33,8
30,8
34,4
31,4
30,8
34,4
32,48
1,55
4,78
63,0
54,0
53,6
54,9
39,4
39,4
63
52,98
8,51
16,07
227,2
212,6
233,1
234,1
208,2
208,2
234,1
223,04
11,94
5,35
CHARAKTERYSTYKA STATYSTYCZNA ZBIOROWOŚCI OGÓŁEM
min
max
x
γ
v%
25,7
80,6
50,48
15,81
31,32
12,3
92,5
53,08
22,61
42,59
41
102,3
82,58
14,44
17,49
8,9
34,4
19,51
7,27
37,29
39,4
73,4
52,27
7,76
14,85
138,8
234,1
171,24
27,36
15,98
Byłe woj. krakowskie zostało w niniejszym opracowaniu podzielone na 4
typy. Są to:
• TYP I - o słabych warunkach rozwoju rolnictwa
• TYP II - o przeciętnych warunkach rozwoju rolnictwa
• TYP III - o dobrych warunkach rozwoju rolnictwa
• TYP IV - o bardzo dobrych warunkach rozwoju rolnictwa
9
Typ I został nazwany „słaby” ponieważ wartość średnia określająca
gospodarstwa o powierzchni ogólne < 2 ha, jakość środowiska
przyrodniczego, jak również intensywność produkcji roślinnej ma wartość
najmniejszą z pośród tych, jakie występują w wydzielonych typach. Także
średnia wartość zasobów siły pociągowej nie jest zbyt wysoka. Wartość
średnia określająca liczbę osób zatrudnionych na 100 ha UR jest najwyższa
spośród wydzielonych typów, co nie ma korzystnego wpływu na rozwój
rolnictwa.
Typ II to typ „przeciętny” ponieważ wartości średnie dla cech
określających ludność utrzymującą się z pracy w rolnictwie, jakość
środowiska przyrodniczego, intensywność produkcji roślinnej mają wielkość
poniżej średniej określonej dla całej zbiorowości. Co prawda wartość średnia
dla gospodarstw o powierzchni ogólnej < 2 ha jest wyższa niż średnia
dla wszystkich jednostek, jednak zasoby w siłe pociągową mają wartość
średnią najniższą spośród wartości średnich tej cechy dla wszystkich
wydzielonych typów.
Typ III nazwany został „dobry” ponieważ wartości średnie wszystkich
cech dla tego typu są zbliżone do wartości średnich dla całej zbiorowości.
Typ IV jest typem „bardzo dobrym” ponieważ wastości średnie cech
takich jak ludność utrzymująca się z pracy w rolnictwie, jakość środowiska
przyrodniczego, zasoby siły pociągowej, intensywność produkcji roślinnej
są najwyższe dla tego typu spośród wartości średnich tych cech wszystkich
wydzielonych typów. Są one także wyższe od wartości średnich tych cech
dla całej zbiorowości.
3.2. ANALIZA PRZESTRZENNEGO ZRÓŻNICOWANIA WYDZIELONYCH
TYPÓW GMIN W WOJ. KRAKOWSKIM
Typ I o słabych warunkach rozwoju rolnictwa zlokalizowany jest
w pd części woj. krakowskiego.
Typ II o przeciętnych warunkach rozwoju rolnictwa umiejscowiony jest
na pd, na zach oraz na pn-zach od Krakowa, jak również w jednym przypadku
na wschód od Krakowa.
Typ III o dobrych warunkach rozwoju rolnictwa możemy zauważyć
w pn części województwa, na pd-wsch od Krakowa oraz w gminach
położonych na zach od Krakowa
Typ IV o bardzo dobrych warunkach rozwoju rolnictwa ulokowany jest
w pn-wsch części woj. krakowskiego.
10
Ryc. 1
Przestrzenne zróżnicowanie wydzielonych typów gmin
Legenda:
typ I
typ II
typ III
typ IV
11
3.3. KONTROLA PRAWIDŁOWOŚCI
Kontrola prawidłowości polega na porównaniu wskaźników zmienności
obliczonych dla poszczególnych cech całej zbiorowości z wskaźnikami
zmienności obliczonymi dla tych cech w poszczególnych typach. Wskaźniki
te dla całej zbiorowości mają być większe od wskaźników dla wyznaczonych
typów.
W przypadku niniejszego opracowania wynik ten jest niezgodny w jednym
miejscu. Wskaźnik zmienności dla cechy opisującej liczbę osób zatrudnionych
na 100 ha UR w typie IV wynoszący 16,07 jest większy od wskaźnika
zmienności tej cechy liczonego dla całej zbiorowości, który wynosi 14,85.
4. PODSUMOWANIE, WNIOSKI
W byłym woj. krakowskim wydzielono 4 typy warunków rozwoju
rolnictwa, które określono jako słabe, przeciętne dobre i bardzo dobre.
Na podstawie przeprowadzonej analizy możemy wyciągnąć następujące
wnioski:
• warunki rozwoju rolnictwa na terenie woj. krakowskiego są bardzo
zróżnicowane
• najlepsze warunki rozwoju rolnictwa występują w pn i pn-wsch części
badanego obszaru, co wynika z bardzo dobrych warunków środowiska
przyrodniczego do produkcji rolniczej; występują tam stosunkowo duże
gospodarstwa rolne i są one dobrze wyposażone w środki do produkcji
rolniczej
• najsłabsze warunki rozwoju rolnictwa można zauważyć na pd od Krakowa,
gdzie teren jest bardzo pofałdowany, silnie skonfigurowany; występują tam
gleby o niskiej jakości bonitacyjnej a gospodarstwa są bardzo rozdrobnione
• na zach od Krakowa są przeciętne warunki rozwoju rolnictwa co jest
powodowane tym, że gminy są tam bardzo uprzemysłowione; mamy tu
do czynienia ze stykiem przemysłu i rolnictwa; gospdarstwa są
rozdrobnione i narażone na degradację rolniczą i ekologiczną
• na wsch od Krakowa mamy także przeciętne warunki rozwoju rolnictwa
12