Biblia Gdańska

Biblia Gdańska - 1632
Biblia Gdańska – przekład Biblii na język polski z roku 1632 dokonany wspólnie przez braci
czeskich
i kalwinistów. Jedno z najpopularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich.
Starania zborów protestanckich o nowe po Biblii Brzeskiej wydanie trwały ponad ćwierć wieku.
W 1600 r., na synodzie w Ożarowie powierzono to dzieło Marcinowi Janickiemu, pastorowi
zboru reformowanego w Secyminie (sandomierskie). Na synodzie w Baranowie w 1604 r.
polecono
Danielowi
Mikołajewskiemu
,
seniorowi zborów kujawskich i Janowi Turnowskiemu, seniorowi Jednoty czeskiej w
Wielkopolsce, aby tłumaczenie Janickiego porównali z Biblią Brzeską, czeską Kralicką
(1579-1593), francuską, łacińską Pagninusa i Wulgatą. Mimo starań Biblia Janickiego nigdy nie
została wydana. Nie wiadomo także, co się stało z jego rękopisem. Mikołajewski zajął się
rewizją Biblii Brzeskiej z polecenia różnych synodów. Owoc tego współdziałania kalwinistów i
braci czeskich, stanowi drugie (po Biblii Brzeskiej) tłumaczenie Biblii Kościołów ewangelickich.
Ukazała się ona drukiem 18 listopada 1632 r. w drukarni
Hünefelda
w Gdańsku (stąd przyjęta później nazwa). Została ona następnie zaakceptowana przez polskich
luteranów.
Biblia Gdańska przeszła dwie ważne rewizje (nazwy od miejsc wydań): Królewiecką w 1738 r. i
Warszawską w 1881 r. (rewizja Nowego Testamentu).
Poprawna językowo pozostawała przez ponad trzysta lat Biblią polskich protestantów.
Biblia Gdańska, w całej swej karierze, miała dla protestantów takie znaczenie jak dla katolików
Biblia Jakuba Wujka
. Z tego też powodu do XX wieku włącznie wydano ją ponad 20 razy. W 1660 roku w
Amsterdamie, w 1726 w Halle, w 1738 w Królewcu, w 1768 w Brzegu, w 1779 w Królewcu, w
1810 w Berlinie, w 1823 w Królewcu, w 1836 we Wrocławiu, w 1838 w Poznaniu, w 1840 i 1846
w Lipsku, 1854 i 1860 w Halli, w 1855 bez apokryfów w Poznaniu, w 1857, 1861, 1863, 1864,
1865, 1873 w Berlinie, w 1867 w Wiedniu, w 1869, 1875, 1876, 1879, 1889, 1890, 1921, 1924,
1928, 1934 i 1937 w Warszawie, w 1920 w Londynie, w 1899 i 1919 r. w Ameryce, a także w
1944 w Genewie.
Nowy Testament Biblii Gdańskiej wydany został później w roku 1686 w Amsterdamie pod
zmienionym tytułem: Nowy Testament to jest wszystkie pisma Nowego Przymierza z greckiego
języka na polski znowu wiernie przełożone przez niektóre sługi Słowa Bożego. Kolejne jego
wydania: 1708 w Brzegu (z dodatkiem modlitw, pieśni i nauk katechizmowych), 1727, 1728 (to
1/7
Biblia Gdańska - 1632
wydanie zawierało summariusze Sebestiana Schmida i glossy Marcina Lutra) i 1832 w Lipsku,
1834, 1852, 1920 (Cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1929 (wydanie wraz z Księgą
Psalmów) i 1937 w Warszawie, 1867 w Berlinie (wydanie wraz z Księgą Psalmów), 1873 w
Londynie (Ewangelie i Dzieje Apostolskie), 1881, 1882, 1883 (wydanie wraz z Księgą Psalmów)
i 1918 (wydanie wraz z Księgą Psalmów) w Wiedniu.
Biblia Gdańska pozostawała głównym przekładem używanym przez polskich ewangelików i
ewangelicznych chrześcijan do roku 1975, to jest do wydania Biblii Warszawskiej.
Pierwsze wydania Biblii Gdańskiej zawierały także księgi uznawane przez protestantów za
apokryfy (część z nich w terminologii katolickiej jest określana jako księgi deuterokanoniczne,
część – 3 Księga Machabejska, 3 i 4 Księga Ezdrasza oraz Modlitwa Manassesa – jest również
uznawana za apokryfy), które umieszczano pomiędzy Starym i Nowym Testamentem.
Współczesne wydania nie kontynuują tej tradycji.
Jakkolwiek obecne wydania Biblii Gdańskiej ograniczają się do protestanckich kanonicznych
ksiąg biblijnych, wydanie oryginalne zawierało również przekład apokryfów (część z nich
uznawanych w katolicyzmie za tzw. księgi deuterokanoniczne), a także pieśni, objaśnienia,
wykładnię wiary chrześcijańskiej etc. Poniższa lista zgodna jest z kolejnością stron w wydaniu
oryginalnym:
- Przedmowy
- Najjaśniejszemu Panu a Panu Władysławowi Zygmuntowi, z łaski Bożej obranemu
Królowi Polskiemu...
- Oświeconemu Książęciu a Panu Jego Książęcey Mości, Panu Chrysztofowi Radziwiłłowi...
- Spis Treści
- Objaśnienia – objaśnienie liter y znaków niektorych, na brzegach w tey Księdze
używanych
- Stary Testament
- Pierwsza Część Bibliey
- Pierwsze Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Genesis, a po Polsku Księgi
Rodzaju
- Wtóre Księgi Mojżeszowe, które zowią po Grecku Exodus, a po Polsku Wyjście
- Trzecie Księgi Mojżeszowe, które zowią Leviticus
- Czwarte Księgi Mojżeszowe, które zowią Numeri
- Piąte Księgi Mojżeszowe, które zowią Deuteronomium, to jest, Powtórzenie Zakonu
2/7
Biblia Gdańska - 1632
- Wtóra Część Bibliey
-
Księgi Jozuego
Księgi Sędziów, które zowią Judicum
Księgi Ruthy
Pierwsze Księgi Samuelowe, które też zowią Pierwsze Królewskie
Wtóre Księgi Samuelowe, które też zowią Wtóre Królewskie
Pierwsze Księgi Królewskie, które też zowią Trzecie Królewskie
Wtóre Księgi Królewskie, które też zowią Czwarte Królewskie
Pierwsze Księgi Kroniki, które Grekowie Paralipomena zowią
Wtóre Księgi Kroniki, albo Paralipomenon
Księgi Ezdraszowe, które pospolicie zowią Pierwsze Ezdraszowe
Księgi Nehemiaszowe, które też zowią Wtóre Ezdraszowe
Księgi Estery
- Trzecia Część Bibliey
-
Księgi Jobowe
Księgi Psalmów, które po Żydowsku zowią Sepher Tehillim: to jest, Księga chwał
Księgi Przypowieści Salomonowych
Ekklesiastes, to jest Kaznodzieja Salomonow
Pieśń nad Pieśniami Salomonowa
- Czwarta Część Bibliey
-
Proroctwo Izajaszowe
Proroctwo Jeremiaszowe
Treny, to jest, Narzekania Jeremiaszowe
Proroctwo Ezechielowe
Proroctwo Danielowe
Proroctwo Ozeaszowe
Proroctwo Joelowe
Proroctwo Amosowe
Proroctwo Abdyaszowe
Proroctwo Jonaszowe
Proroctwo Micheaszowe
Proroctwo Nahumowe
Proroctwo Abakukowe
Proroctwo Sofoniaszowe
Proroctwo Aggeuszowe
Proroctwo Zacharyaszowe
Proroctwo Malachiaszowe
3/7
Biblia Gdańska - 1632
- Apokryfy – Przydatek do Starego Testamentu, w którym się zamykają Księgi, które
pospolicie zowią Apokryfa
-
Księgi Tobiaszowe
Modlitwa Manassesa Króla Judskiego
Księgi Judyty
Księgi Barucha
Lis Jeremiaszow
Przydatki do Proroctwa Danielowego
Trzecie Księgi Ezdraszowe
Czwarte Księgi Ezdraszowe
Przydatki do Ksiąg Estery
Pierwsze Księgi Machabejskie
Wtóre Księgi Machabejskie
Trzecie Księgi Machabejskie, które zowią Księgi Symeona Kapłana Najwyższego
Mądrość Salomonowa
Księgi Jezusa Syna Syrachowego, które też nazywają Ekklesiastikus
- Nowy Testament – Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa
- Summa czterech Ewangelistów
-
Ewangelia według Ś. Mateusza
Ewangelia według Świętego Marka
Ewangelia według Świętego Łukasza
Ewangelia według Świętego Jana
- Dalsza część
-
Dzieje Świętych Apostołów
List Świętego Pawła Apostoła, do Rzymianów
List pierwszy Świętego Pawła Apostoła do Koryntów
List Świętego Pawła Apostoła do Koryntów, wtóry
List Świętego Pawła Apostoła do Galatów
List Świętego Pawła Apostoła do Efezów
List Świętego Pawła Apostoła do Filippensów
List Ś. Pawła Apostoła do Kolossensów
List Ś. Pawła Apostoła do Tessalonicensów pierwszy
List Świętego Pawła Apostoła do Tessalonicensów wtóry
List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza pierwszy
List Ś. Pawła Apostoła do Tymoteusza wtóry
List Świętego Pawła Apostoła do Tytusa
List Świętego Pawła Apostoła do Filemona
4/7
Biblia Gdańska - 1632
-
List Świętego Pawła Apostoła do Żydów
List powszechny Świętego Jakuba Apostoła
List pierwszy powszechny Świętego Piotra Apostoła
List wtóry powszechny Świętego Piotra Apostoła
List pierwszy powszechny Ś. Jana Apostoła
List wtóry Świętego Jana Apostoła
List trzeci Świętego Jana Apostoła
List powszechny Ś. Judasa Apostoła
Objawienie Ś. Jana Theologa
- Rejestr Ewangeley y Lekcey, które się czytają w Niedzielę y Uroczyste Święta
- Pasya albo Historya o Męce, Śmierci y Pogrzebie Pana naszego Jezusa Chrystusa ze
wszystkich czterech Ewangelistów porządnie zebrana
- Psalmy Dawidowe Przekładania X. Macieja Rybińskiego
- Hymny albo Pieśni Duchowne zwyczajne, a niektóre z Niemieckich przetłumaczone
-
Pieśni na Adwent
Na Boże Narodzenie
Na Nowe Lato
Na Trzy Króle
O Męce Pańskey
Na Wielka Noc
Na Boże Wstąpienie
O Trójcy Świętey
O Słowie Bożym
O Kościele Bożym
O Pokucie
O Chrzcie Świętym
O Wieczerzy Pańskiey
O Zwirzchności
O Modlitwie Pańskiey
O Wierze Chrześcijańskey
O Bożym Przykazaniu
W Czasy niebezpieczne
W Niepogodę
W Susza
Podczas wojny
Podczas głodu
W Mór
O Śmiertelności
Przy Pogrzebie
O Sadnym Dniu
Poranne
5/7
Biblia Gdańska - 1632
-
Przed Obiadem
Po Obiedzie
Wieczorne
Pospolite
Psalmy niektóre zwyczajniejsze
- o Litania
- Rejestr Pieśni
- Summa Nauki Chrześcijańskey
-
Boże Przykazanie
Wiara Powszechna Chrześćjańska
Modlitwa Pańska
Chrzest Święty
Ustawa Wieczerzy Pańskey
Klucze Królestwa Niebieskiego
Symbola, albo Wyznanie Wiary Powszechney Chrześcijańskey
- Symbolum Niceńskie
- Symbolum Konstantinopolitańskie
- Symbolum Efeskie
- Upomnienia ludziom wszelkiego stanu służące
-
Kaznodziejom
Panom
Poddanym
Gospodarzom
Sługom
Mężom
Żonam
Rodzicom
Dziatkom
Młodzieńcom
Pannam
Wdowam
Starym
Kupcom i Rzemieśnikom
6/7
Biblia Gdańska - 1632
Obecnie Biblię Gdańską wydaje Towarzystwo Biblijne w Polsce. Przekład ten, mimo
częściowego wyparcia go współczesnymi tłumaczeniami (głównie Biblią Warszawską), cieszy
się nadal w różnych kręgach protestanckich (szczególnie konserwatywnych) opinią
„najwierniejszego” i najbardziej dosłownego wśród polskich Biblii. O jego popularności świadczą
też pokaźne nakłady.
Śląskie Towarzystwo Biblijne przygotowuje nowy przekład Biblii oparty na rozwiązaniach Biblii
Gdańskiej (tzw. Nową Biblię Gdańską).
Wydawnictwo „Na Straży” wydało Biblię Gdańską w systemie Stronga (Nowy Testament –
1996; Stary Testament – 2004), gdzie każdemu słowu (zgodnie z wydaniem Brytyjskiego i
Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego z 1959 r.) został przypisany numer (odsyłacz) do
konkordancji wyrazów hebrajskich i aramejskich Stronga oraz do konkordancji wyrazów
greckich Stronga (wydanych również przez wydawnictwo „Na Straży”).
Fundacja Wrota Nadziei jest w trakcie pracy nad nowym wydaniem Biblii Gdańskiej z
uwspółcześnioną gramatyką i słownictwem (dostępny Nowy Testament).
http://www.bibliagdanska.pl/
http://bibliagdanska.pl/biblia.php
http://www.luteranie.pl/www/biblioteka/dteologia/z-probl-reform/biblia-gdanska.htm
http://books.google.com/books?id=_xYEAAAAYAAJ&pg=PP7&hl=pl&source=gbs_selected_pa
ges&cad=2#v=onepage&q=&f=false
7/7