Qəzəllər Gazele

Transkrypt

Qəzəllər Gazele

Qəzəllər
Gazele
Inicjator polskiego wydania książki
Ambasador Azerbejdżanu w Polsce,
dr nauk historycznych Hasan Hasanow
Redaktor
dr Janusz Krzyżowski
Redaktor naukowy
dr Shahla Kazimova
Odpowiedzialny za publikację:
Samir Rzayev / III Sekretarz Ambasady Azerbejdżanu
Skład komputerowy
Piotr Szurgott
Projekt okładki
Studio Lakerson
Ilustracja na okładce: „Portret Fuzuliego”, malarz Sadyq Szarifzade,
Azerbejdżańskie Narodowe Muzeum Sztuki, Baku.
Wydawca
Oficyna Olszynka
Publikacja powstała przy wsparciu
Instytutu Literatury im. Nizamiego ANAN,
Instytutu Badań Literackich PAN
i Ambasady Azerbejdżanu w Polsce
w ramach międzynarodowej współpracy kulturalnej
ISBN 978-83-939215-5-3
Füzuli Qəzəllər
Giriş
Bəşəriyyət təfəkkürü tarixində zəmanəsini qabaqlayan,
daima aktuallığını itirməyən, sözün incəliyi və fikir dərinliyi
ilə səciyyələnən əsərlər yaradan dühalar olmuşdur. Belə
fikir nəhənglərindən biri Azərbaycan şairi, filosof, ulu humanist Məhəmməd Füzulidir.
Azərbaycanın Səfiri olaraq böyük fərəh hissi ilə qeyd
etmək istərdim ki, xalqımız bəşəriyyətə dünya ədəbiyyatını
zənginləşdirən bir çox dahi şairlər bəxş etmişdir. Şübhəsiz,
Füzulinin bu ədiblər sırasında xüsusi ozünəməxsus yeri vardır, çünki Şərq şeirinin bütün janrlarında ana dilində əsərlər
yaratmaqla, Azərbaycan bədii dilinin inkişafına istisna töhvə
vermiş və bununla özündən sonrakı Azərbaycan ədəbiyyatının tərəqqisini təmin etmişdir.
Sizlərə təqdim etdiyimiz kitab Füzulinin ana dilində yazdığı qəzəllərdən və onların polyak dilində tərcümələrindən
ibarətdir. Kitabın müəllifləri qarşılarına çox çətin bir məqsəd qoymuşlar – şairin qəzəllərini imkan daxilində məzmun
və şeir formasını saxlamaq şərtli ilə tərcümə etmək.
Bu il Məhəmməd Füzulinin anadan olmasından 520 il
ötür. Ümid edirəm ki, kitabın işıq üzü görməsi şairin xatirəsini bir daha yad edəcək və Polşada dahi sənətkarın yaradıcılığının təbliğatına töhvə vermiş olacaq.
Azərbaycan Respublikasının Polşadakı Səfiri,
tarix elmləri doktoru Həsən Həsənov
6
Fuzuli Gazele
Wstęp
W historii rozwoju ludzkości pojawiają się geniusze, którzy
wyprzedzają swoje czasy, tworzą utwory, które ciągle są aktualne, zadziwiają pięknem słowa oraz głębią myśli. Jednym
z tych gigantów myśli był azerbejdżański poeta, filozof, myśliciel, wielki humanista Muhammed Fuzuli.
Jako Ambasador Azerbejdżanu z poczuciem wielkiej dumy
chciałbym podkreślić, że nasz naród dał ludzkości wielu
wybitnych poetów, wzbogacając światową kulturę. Bez wątpienia Fuzuli zajmuje wśród nich szczególne miejsce, ponieważ rozwinął wszystkie znane gatunki literackie w języku
ojczystym, przyczyniając się do rozwoju literackiego języka
azerbejdżańskiego i tym samym zdecydował o dalszym rozkwicie literatury azerbejdżańskiej.
Książka, którą Państwu prezentujemy składa się z wybranych gazeli Fuzuliego w języku ojczystym oraz ich tłumaczenia na język polski. Autorzy postawili przed sobą bardzo
ambitny cel – przetłumaczyć gazele poety z zachowaniem
w miarę możliwości bliskości treści i formy wierszy.
W tym roku mija 520-lecie urodzin Muhammeda Fuzuliego. Mam nadzieję, że wydanie książki uczci pamięć wielkiego poety oraz przyczyni się do promocji jego twórczości
w Polsce.
dr Hasan Hasanow
Ambasador Republiki Azerbejdżanu w Polsce
7
Füzuli Qəzəllər
Məhəmməd Füzuli – şair və mütəfəkkir
Dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli Azərbaycan
ədəbiyyatının incisi olmaqla yanaşı bütün Şərq türk aləmində ən möhtəşəm və tanınmış şairlərdən biridir. Şairin
yaratdığı dövrdən, yəni XVI əsrdən günümüzə qədər Azərbaycan poeziyasına göstərdiyi əvəzolunmaz təsir baxımından onsuz Azərbaycan ədəbiyyatını təsəvvür etmək qeyrimümkündür. Şair dövrünün bir çox türk ziyalıları kimi öz
ana dili ilə yanaşı fars və ərəb dillərini mükəmməl bilirdi.
Müsəlman şərqində fars dili poeziya dili olduğu dövrdə
Füzuli türk dilində şeiryazma sənətini mükəmməl dərəcəyə çatdırmışdı.1 Bu baxımdan Füzuli irsinin Azərbaycanda
böyük məhəbbət, növbəti nəsillərin hörməti ilə qarşılanması, bəzi şeirlərinin dillər əzbəri olması təəccüb doğurmur.
Məhəmməd Süleyman oğlu Füzuli 1494-cü ildə İraqın
Kərbəla şəhərində anadan olmuşdur. Tədqiqatçılar ehtimal
edirlər ki, şairin oğuz türklərinin Bayat tayfasına mənsub
olduğu ailə XV əsrin axırlarında Azərbaycandan İraqa köçmüş çoxsaylı ailələrdən biri idi.2 İlk dərslərini Kərbəlada
almış, sonra təhsilini Hillədə, Bağdadda davam etmişdir.
İlk qəzəllərini yeniyetmə yaşlarında yazmağa başlamışdır.
1
2
S. Plaskowicka-Rymkiewicz, Suleymanoglu Mehmed Fuzuli. Haszysz
i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97..
Ə. Səfərli, X. Yusifli, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (qədim və orta əsrlər
tarixi), Ozan, Bakı 2008, s. 448.
8
Fuzuli Gazele
Muhammed Fuzuli – poeta i filozof
Wybitny azerbejdżański poeta Muhammed Fuzuli jest nie
tylko perłą azerbejdżańskiej literatury, lecz jednym z najbardziej rozpoznawalnych i słynnych poetów na całym turkijskojęzycznym Wschodzie. Bez Fuzuliego trudno sobie wyobrazić
azerbejdżańską poezję, na którą wywarł ogromny wpływ od
czasów, gdy tworzył, czyli od XVI w. aż do dnia dzisiejszego.
Poeta, podobnie do wielu tureckich twórców swego czasu, doskonale znał, prócz swego ojczystego języka, arabski i perski.
W czasach, gdy na muzułmańskim Wschodzie językiem poezji
był perski, Fuzuliemu udało się doprowadzić do perfekcji pisanie poezji w języku tureckim [turkijskim – SK].1 Nic więc dziwnego, że jest obdarowany wielką miłością, uznaniem wielu
pokoleń w Azerbejdżanie, a niektóre wiersze są cytowane
z pamięci i stały się przysłowiami.
Muhammed, syn Suleymana Fuzuli, urodził się w 1494 roku
w Karbali, w Iraku. Naukowcy przypuszczają, że jego rodzina,
która pochodziła ze słynnego tureckiego (oguzyjskiego) plemienia Bajat, jak wiele innych wyemigrowała pod koniec XV w.
z terytorium Azerbejdżanu do Iraku.2 Początkowe wykształcenie uzyskał w Karbali, później kontynuował studia w Hille
i Bagdadzie. Pierwsze gazele zaczął pisać, będąc nastolatkiem.
1
2
S. Płaskowicka-Rymkiewicz (przekład i posłowie), Suleymanoglu
Mehmed Fuzuli. Haszysz i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97.
9
Füzuli Qəzəllər
Şair dövrünün görkəmli ziyalılarından biri olmuş, Mövlana
Füzuli (Ağamız Füzüli) yaxud Molla Füzuli, yəni dini və
dünyəvi elmlər sahəsində böyük alimlərə, savadlı şəxslərə
verilən adlarla tanınmışdır. Maraqlıdır ki, şair özünə yaraşmayan bir təxəllüs götürmüşdür. Şair farsca "Divan"ının
dibaçəsində qeyd edir ki, şeir yazmağa başladığı zamanlar
hər gün bir təxəllüs bəyənirmiş, lakin bir müddət sonra
həmin adla yazan şairə rast gəldiyi üçün təxəllüsünü dəyişdirirmiş. Bu səbəbdən şair ərəbcə "yersiz danışan, uzunçu,
naqqal, həddini bilməyən, özünə aid olmayan işlərə qarışan" mənasını dayışan Füzuli təxəllüsünə sığınmışdır.3
"Bildim ki, bu ləqəb heç kimin xоşuna gəlməyəcək. (…).
Şeirlərimin qarışıq düşməsi əndişəsindən qurtardım (…)
Həqiqətən də, bu təxəllüs bir çоx cəhətdən tamam mənim
istədiyim kimi оldu".4
Füzulinin əsərlərindən bəlli olur ki, şair şərq ədəbiyyatı,
islam aləmi, dini və dünyəvi, humanitar və texniki elmlər
haqqında dərin məlumata malik idi. Əsərlərində fəlsəfə,
məntiq, hüquq, astronomiya, astrologiya, musiqi və tibb,
riyaziyyat, həndəsə, kimya kimi elm sahələri ilə bağlı öz
müşahidə və fikirlərini təsvir etmişdir. Dövrünün poeziyasını, morfologiya və dilçilik elmlərini mükəmməl mənimsəmişdir. Şairin şəxsi həyatı və ailəsi haqqında məlumatlar
çox azdır. Məlumdur ki, Fəzli təxəllüsü ilə şairlik edən bir
oğlu var idi
3
4
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti,
"Şərq-Qərb", Bakı 2005, s.206.
Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. III cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 18.
10
Fuzuli Gazele
Poeta należał do grona najbardziej wykształconych osób swojego czasu, tytułowano go Mevlana Fuzuli (Nasz Pan Fuzuli)
bądź Molla Fuzuli, co oznaczało, że był bardzo wykształconym
człowiekiem, wybitnym uczonym w zakresie nauk religijnych
i świeckich. Ciekawe, że sam poeta wybrał dla siebie nie pasujący do niego przydomek. We wstępie do Dywanu perskiego
poeta wyznaje, że kiedy zaczął tworzyć poezję podobały mu
się różne przydomki, jednak po pewnym czasie dowiadywał
się, że inni poeci zaczynają tak samo się podpisywać. Stąd
poeta zdecydował o tym, że schroni się pod imieniem Fuzuli,
co w tłumaczeniu z arabskiego oznacza nieokrzesanego gadułę,
paplę, wścibskiego człowieka, który nie potrafi się zachować.3
„Wiedziałem, że taki przydomek nikomu się nie spodoba. (…)
Skończyły się moje zmartwienia, że moje wiersze będą mylić
z innymi (…). I rzeczywiście ten przydomek pod wieloma
względami w zupełności spełnił moje oczekiwania”.4
Z utworów Fuzuliego wynika, że bardzo dobrze znał wschodnią literaturę, miał dużo wiadomości o świecie islamu, o naukach religijnych i świeckich. W swoich utworach wypowiada
się na tematy związane z różnymi dziedzinami wiedzy, takimi
jak: filozofia, logika, prawo, astronomia, astrologia, muzyka
i medycyna, matematyka, geometria i chemia. Doskonale znał
się na ówczesnej poetyce: morfologii i składni. O życiu prywatnym poety i jego rodzinie informacje są bardzo skąpe. Wiadomo, że miał syna, który pisał pod pseudonimem Fazli.
3
4
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti,
"Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 206.
Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. III cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 18.
11
Füzuli Qəzəllər
Qeyd etmək lazımdır ki, şairin yaradıcılığı iki sülalənin, Səfəvi və Osmanlı hakimlərinin dövrünə təsadüf
edir. 1534-cü ildə Sultan Süleyman Bağdadı ələ keçirdikdə Füzuli Osmanlı hökmdarını "Geldi burc-ı evliyaya
Pâdişâh-ı nâmdâr" misralı Bağdad qəsidəsi ilə salamladı.5
Sultan şairin istedadını yüksək qiymətləndirərək ona
aylıq təqaüd ayırır. Lakin türk hakimiyyətini Bağdadda
təmsil edən yerli məmurlar bu təqaüdü heç ödəməmiş
və şair ehtiyac içində yaşamışdır. Öz hiddətini, hakim
təbəqələrinin bürokratik idarə üsuluna, rüşvətxorluğa
qarşı etirazını "Şikayətnamə"də bildirmişdir. Şair acizanə
şəkildə yazır: Salam verdim – rüşvət degildir deyü almadılar 6. Əsərlərindən ehtimal etmək olar ki, ömrünün son
illərində şairin mövcüd həyatdan narazılığı güclənir.
Füzuli 1556-cı ildə taun xəstəliyindən Kərbəlada vəfat
etmişdir.
Füzuli bir çox ədəbi janrlarda nəzm və nəsrlə yüksək
sənət nümunələri yaratmışdır. Əfsuslar olsun ki, şairin
bütün əsərləri günümüzə qədər gəlib çıxmayıb. Füzulinin zəngin ədəbi irsinə azərbaycanca (türk) "Divan"ı,
farsca "Divan"ı, azərbaycanca, farsca, ərəbcə qəsidələrdən ibarət "Divan"ı, "Leyli və Məcnun" aşiqanə poeması,
"Bəngü Badə", "Həft Cam" (Yeddi Cam) alleqorik poemaları, "Şikayətnamə" və digər məktubları, farsca yazılmış
alleqorik, ictimai-fəlsəfi nəsr əsərləri "Səhhət və Mərəz" və
5
6
i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 93.
Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. II cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 298.
12
Fuzuli Gazele
Warto zaznaczyć, że poeta tworzył w czasie panowania dwóch
silnych dynastii: Safawidów oraz Osmanów tureckich. Podbój
Bagdadu w 1534 roku przez sułtana Sulejmana Wspaniałego,
Fuzuli przywitał pochwalną Kasydą Bagdadzką, w której zwracał
się do sułtana z wyrazami uznania: „Przybył do twierdzy świętych sławny padyszach”.5 Sułtan docenił talent poety i wyznaczył
mu stałą pensję. Jednak miejscowi urzędnicy reprezentujący
administrację sułtańską w Bagdadzie, nigdy nie wypłacili mu
tego wynagrodzenia, pozostawiając poetę bez środków na życie.
Swoje oburzenie, żal, protest przeciwko biurokracji, łapówkarstwu wyraził w jednym ze słynnych utworów Şikayətnamə
(Skarga). Poeta z poczuciem bezsilności pisze: Salam verdim –
rüşvət degildir deyü almadılar (Przywitałem się, ale nie przyjęli
[przywitania], gdyż nie była to łapówka).6 Z poezji wywnioskować można, że w ostatnich latach życia pogłębia się niezadowolenie, oburzenie poety wobec otaczającej rzeczywistości. Fuzuli
zmarł w Karbali w 1556 roku podczas epidemii dżumy.
Twórczość Fuzuliego reprezentuje wiele gatunków literackich
– pisał prozę i poezję. Nie wszystkie dzieła poety do naszych czasów dotrwały. Spuścizna literacka Fuzuliego jest ogromna, najsłynniejsze dzieła to: Dywan azerbejdżański (turecki); Dywan
perski; Dywan składający się z kasyd w języku azerbejdżańskim,
perskim i arabskim; poemat miłosny Lajla i Madżnun; poematy
allegoryczne Beng ü Badə (Haszysz i Wino), Heft dżam (Siedem
pucharów); Şikayətnamə i inne listy; alegoryczne, społeczno-
5
6
S. Płaskowicka-Rymkiewicz, (przekład i posłowie), Suleymanoglu
Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. II cild, "Şərq-Qərb", Bakı 2005, s. 298.
13
Füzuli Qəzəllər
Rind ü Zahid, türkcə nəsr əsəri "Hədiqətüs-süəda" (Xoşbəxtlər bağçası), "Tərcümeyi-Hədisi-Ərbəin" (Qırx hədisin
tərcüməsi), ərəbcə yazılmış elmi-fəlsəfi əsəri "Mətləül
etiqad" və digər əsərlər daxildir. Polyak tədqiqatçısı
S. Plaskovitska-Rımkeviç haqlı olaraq qeyd edir: "Bunlardan [əsərlərdən – ŞK] hər biri istər formal, istər məzmunca [şairin – ŞK] dahiyanə qafiyə, poetik obrazlar,
gözəl nəsr nümünələri yaratmaq ustadlığı və ya irəli
sürdüyü etik və ictimai əxlaqla bağlı fikirlər baxımından
dəyərlidir.7
Füzuli yaradıcılığında qəzəl janrı xüsusi və müstəsna
yer tutur, şair bu şeir formasının əvəzsiz dahi sənətkarıdır.8 Füzulinin qəzəli üstün tutması onun məhəbbət, qəlb
şairi olması ilə izah etmək olar. Bununla yanaşı şairin
dövründə qəzəl daha kütləvi, yayılması asan olan çox məşhur bir şeir forması idi. Azərbaycanlı tədqiqatçı Mir Cəlal
qeyd edir ki, "Qəsidə rəsmi, yüksək dairələrin mənəvi
qidası idisə, qəzəl el arasında, adi məclislərdə daha çox
oxunur və eşidilirdi".9 Füzuli zamanında qəzəllər musiqi
ilə, ağızdan-ağıza oxunaraq hətta geniş kütlə arasında məşhurlaşır, sərhədləri keçərək bütün müsəlman şərqində
yayılırdı.
Füzuli qəzəlləri ilk öncə məhəbbətə həsr olunub. Füzuliyə görə, məhəbbət insan həyatı üçün ən ülvi dəyər və ən
7
8
9
i wino, Ossolineum, Warszawa 1973, s. 97.
Физули. Газели, Ширваннешр, Баку 2004, s. 4.
Mir Cəlal, Füzuli sənətkarlığı, "Kaşqari", Bakı, 2007, s. 21.
14
Fuzuli Gazele
-filozoficzne utwory napisane prozą w języku perskim Səhhət və
Mərəz (Zdrowie i choroba) i Rind ü Zahid (Wesołek i asceta); napisany prozą w języku tureckim Hadikatüs-süada (Ogród szczęśliwych); Tərcümeyi-Hədisi-Ərbəin (Tłumaczenie czterdziestu hadisów);
traktat religijno-filozoficzny w języku arabskim Mətləül etiqad
(Wschód Wiary) oraz inne. Jak słusznie zauważa polska badaczka
S. Płaskowicka-Rymkiewicz, „każde z nich [utworów – SK] jest
cenne, czy to ze względów formalnych, czy treściowych, z uwagi
na genialną umiejętność rymowania, tworzenia obrazów poetyckich, na umiejętność posługiwania się piękną prozą lub ze względu
na zawarte w nich myśli na temat etyki i moralności społecznej.”7
W twórczości Fuzuliego szczególne i główne miejsce zajmują
gazele, w tworzeniu których jest niekwestionowanym mistrzem.8
Preferowanie formy gazeli przez poetę można tłumaczyć tym,
że jest on poetą miłości. Ponadto w czasach poety gazele były
popularne ze względu na łatwość ich rozpowszechniania. Jak
zauważa azerbejdżański badacz Mir Dżalal „jeżeli kasyda była
duchowym pożywieniem oficjalnych, wyższych warstw, to w narodzie podczas zwykłych spotkań częściej recytowano gazele
i słuchano [ich]”.9 W czasach Fuzuliego wiersze recytowano lub
śpiewano przy akompaniamencie instrumentów, gazele przekazywano ustnie i dzięki temu zyskiwały popularność nawet wśród
szerokich mas i przekraczając granice, wędrowały po całym
muzułmańskim Wschodzie.
7
8
9
S. Płaskowicka-Rymkiewicz, (przekład i posłowie), Suleymanoglu
Физули. Газели, Ширваннешр, Баку 2004, s. 4.
Mir Cəlal, Füzuli sənətkarlığı, "Kaşqari", Bakı, 2007, s. 21.
15
Füzuli Qəzəllər
böyük nemətlərdəndir. Şair dərin və orijinal məcaz yolu
ilə aşiqin həqiqi və səmimi məhəbbətini, məşuqəyə həsrətlə can atmasını, sevgilisinin etinasızlığı ucbatından,
cəfasından, hicran dərdindən əzab, iztirab çəkməsini təsvir
edir. Füzuli qəhrəmanı eşq arzusu ilə yaşasa da yolunda
ahlar və əfğanlar çəkdiyi sevgilisi ilə cismani əlaqəyə can
atmır, yara qovuşma vüsal həsrətini sakitləşdirsə də,
gözəlliyin, idealın vəsfindən, arzusundan əldə edilən zövqü
yox edir və nəticədə məhəbbəti məhv edir. Bu səciyyə
Füzuli lirikasında pərvanə və şam metaforunda aydın şəkildə görünür: pərvanə daima şama can atır, ətrafında
fırlanır, onun işığı ilə yaşayır, lakin yaxınlaşdıqda yanıb
külə dönür.
Füzuli orta əsr intibah dövrünün mütəfəkkir, humanist
ziyalısının səciyyəvi xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir,
mövhümata qarşı müxalif mövqe tutur. Zəmanəsinin cahilliyi, zülmü və digər eybəcərlikləri fonunda Füzuli haqqa
can atan, var-dövlətə etinasız mütəfəkkir kamil insana səcdə
edir. Şairin aşiqin cəfa və əzabla dolu taleyindən şikayətlənməsi şərq lirikası üçün səciyyəvidir. Lakin Füzuli qəhrəmanını fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri odur ki, iztirablardan, kədərdən qurtulmaq istəmir, əksinə bu dərdə daha
artıq mübtəla olmağı arzu edir. Bu səciyyənin ədəbi inikasını şamın məcazında görürük: şam yalnız yanaraq işıq və
istilik verə bilər. Füzuli qəzəlləri gərgin emosional spiral
üzərində qurulmuşdur: aşiqin əzabı nə qədər şiddətlidirsə,
məhəbbəti də o qədər dərindir. Aşiqin eşq iztirabları onun
duyğularının sadiqliyinə dəlalət edir.
16
Fuzuli Gazele
Gazele Fuzuliego są poświęcone przede wszystkim miłości, która jest według niego podstawową wartością życia
i dążeniem człowieka. W głębokich i często nowatorskich
przenośniach poeta opisuje prawdziwą i szczerą miłość ukochanego, który ciągle pragnie ukochanej, cierpi z powodu
jej obojętności, czy rozłąki z nią. Spragniony miłości nie dąży
jednak do cielesnego kontaktu z obiektem swoich westchnień, gdyż takie spotkanie zaspokaja, co prawda, poczucie niedosytu, ale nie marzenia o ideale, i w efekcie zabija
miłość. W poezji Fuzuliego dobrze widać to w metaforze ćmy
i świecy: ćma ciągle krąży wokół świecy, żyje jej światłem,
jednak jeśli się przybliży, to się spali.
Fuzuli jest wyrazistym uosobieniem intelektualisty wczesnego renesansu, jest humanistą. Na tle ciemnoty, tyranii
i innych patologii ówczesnego społeczeństwa, Fuzuli nadzwyczaj ceni oświeconego doskonałego człowieka, który
dąży do poznania prawdy i jest wolny od pokus materialnego świata. Narzekanie poety na okrutny i pełen cierpień los kochanka jest typowe dla wschodniej literatury.
Jednak charakterystyczną cechą bohatera Fuzuliego jest
to, że nie ma dosyć smutku, cierpienia, wręcz przeciwnie
chce pozostać w takim stanie. Literacką oprawę tego
zjawiska dobrze widać w metaforze świecy, która daje
światło i ciepło poprzez spalanie się. Gazele Fuzuliego są
zbudowane według napiętej emocjonalnej spirali: im bardziej miłujący cierpi, tym bardziej kocha. O wierności uczuć
zakochanego świadczy doznawany przez niego ból miłosny.
17
Füzuli Qəzəllər
Füzuli lirikasını onun fəlsəfi və mistik baxışları nöqteyinəzərindən təhlil etmək lazımdır. Şairin hər hansısa
təriqətlə bağlı olması elmə məlum deyil, lakin orta əsrlərdə şərq ədəbiyyatında mühüm yer tutan sufi fəlsəfəsi
təsirindən uzaq qalmamışdır. Zülmə, haqsızlığa, cahilliyə,
zahiri dindarliğa, ehkamçılığa, riyakarlığa, rüşvətxorluğa,
dövrünün digər eybəcərliklərinə etiraz edərək şair insanı
mühitlə əlaqəni kəsməyə ("mülki-təcrid"), dünya nemətlərindən, xudbin tamahdan əl çəkməyə çağırır. Şair öz
daxili aləminə qapanmağı üstün tutur, bu səbəbdən Füzuli
lirikasında dərin tənhalıq hissi duyulur. Şairə görə insan
həyatda yalnız məhəbbət üçün yaşamalıdır. Məhəbbət və
onun yolunda çəkilən əzablar insanı xilas edir, onu tanrıya
yaxınlaşdırır. Lakin bu məhəbbət sufi – panteist xarakteri
daşıyır. Füzuli qəzəllərində bəzən real həyatı duyğuları sufi
fəlsəfəsi müddəalarından ayırmaq çətin olur. Şair bir çox hallarda həqiqi hisslər, obrazlar vasitəsi ilə fəlsəfi məzmunu ifadə
edir, insani məhəbbəti panteist, ilahi yüksəkliyə qaldırır.
Füzulinin məşhur "Məni candan usandırdı" qəzəlində
aşiq ona qarşı duyğusuz, etinasız davranan məşuqəsindən
şikayət edir. Hamıya yardım edən, bütün xəstələri sağaldan
canan yalnız aşiqin yaralarını məlhəmsiz qoyur, dərman
etmir, onun əzablarını görmür.10 Tədqiqatçılara görə bu
gözəl canan mühitdir, orta əsr reallığıdır, zəmanədir. Nəcib
insan olan aşiqə zülm edən, onu nakam qoyan həyatdır,
10
Qamu bimarinə canan dəvayi-dərd edər ehsan.
Neçün qılmaz mənə dərman, məni bimar sanmazmı?
18
Fuzuli Gazele
Twórczość Fuzuliego warto rozpatrywać pod kątem jego
filozoficznych i mistycznych poglądów. Nie ma informacji
o tym, żeby należał do jakiegoś bractwa czy sekty muzułmańskiej, jednak nie uniknął panującego w ówczesnej wschodniej literaturze mistycznego nurtu – sufizmu. Krytykując
panujące: ucisk, ciemnotę, niesprawiedliwość, dwulicowość,
fanatyzm, łapówkarstwo i inne wady współczesnego świata,
nawołuje do wyrzeczenia się życia doczesnego, własnych
egoistycznych pragnień. Poeta woli zamykać się w sobie,
stąd widoczne w jego wierszach silne uczucie osamotnienia.
Jedyną rzeczą, której warto poświęcić życie jest miłość. Miłość
i cierpienia na jej drodze wyzwalają człowieka, pozwalają
mu zbliżyć się do absolutu, czyli Stwórcy. Jednak ta miłość
ma suficko-panteistyczny charakter. U Fuzuliego trudno czasami rozgraniczyć realne doczesne uczucia od treści sufickofilozoficznych. Poeta nieraz przez prawdziwe uczucia i postacie przekazuje treści filozoficzne, podnosi ludzką miłość
do rangi ponad ludzkiej, panteistycznej i boskiej.
W słynnym gazelu Fuzuliego Məni candan usandırdı (Przez
nią już mam dość życia) zakochany narzeka na ukochaną,
która jest niewrażliwa, obojętna wobec niego. Uwielbiana pomaga i leczy wszystkich „chorych”, tylko zakochanego nie chce
opatrzyć, uzdrowić, nie widzi jego cierpień.10 Według badaczy
tą piękną ukochaną jest środowisko, średniowieczna rzeczywistość, współczesne poecie czasy. To życie jest okrutne wobec
10
19
Füzuli Qəzəllər
zəmanədir.11 Bu baxımdan ön planda məşuqənin gözəlliyindən daha çox aşiqin həyəcanları, ehtirasları, kədər və
göz yaşları nəzərə çarpır. Füzuli poeziyasının sufi fəlsəfi
məzmun daşıdığına "Leyli və Məcnun" aşiqanə romantik
poemasının ikinci rubaisi misal ola bilər.12 Füzuli bu rubaidə poemanın qarşısına qoyulan məqsədi izah edir: məcaz
yolu ilə həqiqəti axtarmaq, əfsanəni bəhanə edib sirr söyləmək, Leylini səbəb edib ilahi eşqi tərənnüm etmək,
Məcnun dili ilə ürək kamını, yalvarışlarını bildirmək.13
Qeyri-adi incəliklə, qafiyə seçməkdə müstəsna ustalıqla
həmçinin misra arası işlənmiş məcaz, istiarələr və cinas yolu
ilə ifadə olunan yüksək bədii-estetik dəyər və dərin fəlsəfi
düşüncələr Füzuli poeziyasının fərqləndirici xüsusiyyətlərindəndir. Misal üçün "Ey mələksima ki, səndən özgə heyrandır
sana" qəzəlinin dördüncü beytində Füzuli ayrı-ayrı mənalarda işlənən "can vermək" ifadəsini təkrar edir:
Aşiqə şövqündə can vermək ikən müşkül degil,
Çün Məsihi-vəqtsən, can vermək asandır sana
11
12
13
Tutsam tələbi-həqiqətə rahi-məcaz,
Əfsanə bəhanəsilə ərz etsəm raz.
Leyli səbəbilə vəsfin etsəm ağaz,
Məcnun dili ilə etsəm izhari-niyaz.
20
Fuzuli Gazele
wrażliwego człowieka, czyli zakochanego.11 Pod tym względem
na pierwszym planie bardziej widoczne są przeżycia, namiętność, smutek i łzy kochającego niż piękno ukochanej. Przykładem filozoficzno-mistycznego charakteru poezji Fuzuliego
może być drugi rubai w poemacie miłosnym Lajla i Madżnun.12
Fuzuli w tym rubajacie tłumaczy cel utworu: szukanie prawdy
drogą przenośni, opowiedzenie tajemnicy pod pretekstem
legendy, przedstawienie w postaci Lajli duchowej miłości i objawienie swoich pragnień i modlitw ustami Madżnuna.13
Gazele Fuzuliego wyróżniają wysokie walory estetyczno-artystyczne oraz głęboka filozoficzna treść, przekazana w sposób wyrafinowany genialną techniką rymowania, jak również
przenośnie i metafory ukryte między wierszami. Na przykład
w czwartym bejcie (dystych) gazela Ey mələksima ki, səndən
özgə heyrandır sana (Ty, o twarzy anioła wszyscy prócz ciebie
samej ciebie uwielbiają)
Çün Məsihi-vəqtsən, can vermək asandır sana14
11
12
13
14
Tutsam tələbi-həqiqətə rahi-məcaz,
Əfsanə bəhanəsilə ərz etsəm raz.
Leyli səbəbilə vəsfin etsəm ağaz,
Məcnun dili ilə etsəm izhari-niyaz.
Zakochanemu dla miłości darować życie nie jest trudne
Tyś Mesjasz naszych czasów, łatwo Ci dawać życie.
21
Füzuli Qəzəllər
Birinci misrada şair bu ifadəni iki mənada verir: əsl aşiq
eşqin uğrunda asanca canını verir, yəni özünü fəda, qurban
edir və eyni zamanda məşuqə öz məhəbbəti ilə aşiqə asanca
həyat verə bilər. İkinci misrada isə Füzuli fikrini izah edir:
məşuqəni Tanrının izni ilə insanlara can vermək yəni ölüləri diriltmək ixtiyarında olan zəmanənin Məsihinə, İsaya
bənzədir.
Bu kimi rəngarəng çalarlar Füzuli poeziyasının tərcüməsini çətinləşdirir, bəzilərinin fikrincə hətta mümkünsüz
edir.14 Lakin tərcümə çətinlik doğursa da, əsli ilə müqayisədə nöqsansız olmasa da, düşünürük ki, Füzuli kimi dahi
bir mütəfəkkirin ən azı tərənnümü və təbliğatı baxımından
şairin irsi digər xalqlara yaxınlaşdırılmalıdır, əsərləri digər
dillərdə səslənilməlidir.
Şəhla Kazımova
14
Məqalədə təqdim olunan beytlərin izahı Azərbaycan alimlərinin şərhi
əsasında verilmişdir: H. Araslı (red.), Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. I cild,
Bakı 1958, s. 5–38; Mir Cəlal, Füzuli sənətkarlığı, "Kaşqari", Bakı 2007;
tarixi), Ozan, Bakı 2008, s. 447–549.
22
Fuzuli Gazele
Fuzuli dwa razy powtarza zwrot „can vermək”, co oznacza
w języku azerbejdżańskim w zależności od kontekstu „oddawać życie/umierać” i „dawać życie/ożywiać”. W pierwszym
wersie poeta używa tego czasownika w dwóch znaczeniach:
prawdziwy zakochany dla swojej miłości łatwo może oddać
życie i jednocześnie miła może dać życie swoją miłością kochającemu. W drugim wersie poeta tłumaczy swoją myśl, nazywa ukochaną współczesnym Mesjaszem (Chrystusem), który
zgodnie z wolą Boga był w stanie dawać życie, czyli ożywiać
martwych.
Takie niuanse sprawiają, że Fuzuliego jest bardzo trudno
tłumaczyć, niektórzy twierdzą, że to jest wręcz niemożliwe.
Jednak mimo skomplikowania i niedoskonałości przekładu sądzimy, że warto przybliżać innym narodom poezję tak wielkiej
postaci, jakim był Fuzuli chociażby ze względu na popularyzację jego twórczości.
Shahla Kazimova
23
Füzuli Qəzəllər
Məni candan usandırdı, cəfadan yar usanmazmı?
Fələklər yandı ahimdən, muradım şəmi yanmazmı?
Qəmim pünhan tutardım mən, dedilər yarə qıl rövşən
Desəm, ol bivəfa bilmən, inanarmı inanmazmı?
Şəbi-hicran yanar canım, tökər qan çeşmi-giryanım,
Oyadar xəlqi əfğanım, qara bəxtim oyanmazmı?
Güli-rüxsarinə qarşu gözümdən qanlı axar su,
Həbibim, fəsli güldür bu, axar sular bulanmazmı?
Degildim mən sənə mail, sən etdin əqlimi zail,
Mənə tə'n eyləyən qafil səni görgəc utanmazmı?
Füzuli rindü şeydadır, həmişə xəlqə rüsvadır,
Sorun kim, bu nə sövdadır, bu sövdadən usanmazmı?
26
Fuzuli Gazele
Przez nią masz już dość życia! Lecz czy ona ma męczenia dość?
Niebo płonie! Aby nadzieję rozpalić, skąd siły wziąć?
Cierpiącego przez miłość, ukochana może uleczyć.
Czemu mnie więc nie leczy? Czy uważa żem chory nie dość?
W tajemnicy chowałem smutek. Poradzono: Powiedz jej!
Czy wierzyłaby, gdybym jej to odkrył, czy miała mnie dość?
W nocy rozłąki płonie ma dusza! Leję wciąż krwawe łzy.
Płaczem budzę wszystkich, czemu mój czarny los nie budzi się wciąż.
Przez twoją twarz piękną jak kwiat, muszę wciąż przelewać te łzy.
Czy przez potop mych łez nie dozna szwanku kwiatów czystość?
Nie chciałem się w tobie zakochiwać, lecz skradłaś mi rozum.
Ten, co mnie potępia, patrzeć na ciebie też miałby nie dość.
Fuzuli oszalał z miłości i stał się pośmiewiskiem.
Zapytajcie go, co to za miłość, czemu nie ma jej dość?
27
Füzuli Qəzəllər
Səba, əğyardan pünhan, qəmin dildarə izhar et!
Xəbərsiz yarımı, hali-xərabimdən xəbərdar et!
Gətir yatım onun yanında, vər görsən ki, qəhr eylər,
Xəmuş olma, yenə düşnam təqribilə təkrar et!
Könül, qəm günlərim tənha keçirmə, istə bir həmdəm,
əcəl xabından, əfğanlar çəkib, Məcnunu bidar et!
Çü yox eşq atəşi bir şölə çəkmə taqətin, ey ney,
Baş ağrıtma, dəmi-eşq urma, ancaq naleyi-zar et!
Məni rəşk oduna pərvanə tək, ey şəm', yandırma,
Yetər xurşidi-rüxsarın çırağı-bəzmi-əğyar et!
Giriftari-qəmi-eşq olalı azadeyi-dəhrəm,
Qəmi-eşqə məni bundan betər, ya rəb, giriftar et!
Füzuli, baxmaq olur ol günəş yadilə xurşidə,
Nə vəch ilə kim, olsa gün keçər, fikri-şəbi-tar et.
28
Fuzuli Gazele
Leć wietrzyku! O mej tajemnicy miłej powiedz.
Nieświadomej ukochanej, o mym smutku powiedz.
Unieś mnie i połóż obok niej, nawet gdy się zżyma.
Nie przestawaj mnie wspominać. O mym płaczu powiedz!
Serce me, nie bądź smutne, lepiej druha poszukaj.
Jękiem Madżnuna ze śmiertelnego snu obudź!
Flecie mój, przestań już lamentować tak żałośnie!
Nie mów o miłości, lepiej o swym płaczu powiedz.
Ty świeco, nie spalaj mnie jak ćmę w ogniu zazdrości!
Niech twoja twarz blaskiem nie świeci innym, powiedz!
Gdy zwą mnie niewolnikiem miłości – jestem wolny!
Daj mi większe nieszczęście, Panie! O nim jej powiedz!
Jej twarz to słońce, lecz czy można w słońce patrzeć?
Fuzuli, minie dzień i znów w piękną noc wejdziesz! Wiedz!
29
Füzuli Qəzəllər
Ya rəb, bəlayi-eşq ilə qıl aşina məni!
Bir dəm bəlayi-eşqdən etmə cüda məni!
Az eyləmə inayətini əhli-dərddən,
Yəni ki, çox bəlalərə qıl mübtəla məni!
Olduqca mən götürmə bəladan iradətim,
Mən istərəm bəlanı, çü istər bəla məni!
Təmkinimi bəlayi-məhəbbətdə qılma süst,
Ta dust tə'n edib deməyə bivəfa məni!
Getdikcə hüsnün eylə ziyadə nigarımın,
Gəldikcə dərdinə betər et mübtəla məni!
Mən qandanü mülaziməti-etibarü cah,
Qıl qabili-səadəti-fəqrü-fəna məni!
Öylə zəif qıl tənimi firqətində kim,
Vəslinə mümkün ola etdirmək səba məni!
Nəxvət qılıb nəsib Füzuli kimi mənə,
Ya rəb, müqəyyəd eyləmə mütləq mana məni!
30
Fuzuli Gazele
Męki i cierpienia miłości zachowaj dla mnie, Panie!
I od nich także nie zwalniaj mnie nawet na chwilę, Panie!
Pamiętać o cierpieniu, to znaczy, nie żalić się.
Bólowi, cierpieniu i nieszczęściu poświęć mnie dziś, Panie!
Kochałem bóle miłości, a ten ból też mnie ukochał!
Żyć będę póki będziesz mnie nim obdarowywał, Panie!
Daj mi, proszę, silną wolę i cierpliwość na te próby.
Przyjaciel nie nazwał mnie nieszczerym, lecz skrytym, Panie!
Niechaj moja ukochana staje się coraz piękniejsza.
Jeszcze większy smutek, pochodzący od niej, daj mi, Panie!
Nagradzaj mnie, proszę, nieszczęściami i trudami życia!
Tak abym zaznał szczęścia ubóstwa i nieistnienia, Panie!
Niech przez rozłąkę wyschnę jak włosek. Niechaj wiatr poniesie
mnie, szczęśliwie i niezwłocznie, na spotkanie z Tobą, Panie!
Proszę, nie stawiaj mnie w tym samym rzędzie z dumnym Fuzulim.
Proszę, nie oddawaj mnie pod władzę mnie samego, Panie!
31
Füzuli Qəzəllər
Xətti-rüxsarın edər lütf də reyhan ilə bəhs,
Hüsni-surətdə cəmalın güli-xəndan ilə bəhs.
Cənnəti kuyinə zöhd əhli münasib desələr,
Nə münasib ki, qılam bir neçə nadan ilə bəhs.
Üzünə durmasın ayinə urub lafi-səfa,
Nə rəva məh qıla xurşidi-dirəxşan ilə bəhs.
Gərçi şümşaddə çox lafi-lətafət vardır,
Yorulur eyləsəol ol sərvi-xuraman ilə bəhs.
Qılsa can lə’lin ilən feyz yetirmək bəhsin,
Canibi-lə’lini tut, ey könül, et can ilə bəhs!
Düşər od şəm’ dilinəbu səbəbdən ki, qılır
Dil uzadıb gecələr ol məhi-taban ilə bəhs.
Sifəti-hüsnün edər xəstə Füzuli, nə əcəb,
Hüsni-göftardəgər eyləsə Həssan ilə bəhs.
32
Fuzuli Gazele
Delikatność twego piękna mogłaby z bazylią wieść spór
o pierwszeństwo. Zaś wytworność mogłaby z różami wieść spór.
Jeśli asceta uzna za godne bycie obok ciebie, to zrozum,
że nie przystaje tobie z tępymi ciemniakami wieść spór.
Lustro nie śmie wobec piękności pysznić się swym odbiciem.
A czy księżyc odważy się wejść z sułtanem – słońcem, w spór?
Choć bukszpan ma wiele uroku, to daleko mu stale
do cyprysa, i zmęczy się wnet, jeśli z nim będzie wiódł spór.
A jeśli w spór wejdzie dusza z rubinowymi ustami,
to ty podtrzymuj rubinowe serce i wiedź z duszą spór.
Języki świec tworzą płomień i te świece ciągle śnią.
Ten ogień właśnie wciąż toczy z księżycem beznadziejny spór.
Nic dziwnego, że opiewa lico miłej chory Fuzuli
i o piękno tych słów wiedzie z poetą Hassanem spór.
33
Füzuli Qəzəllər
Cəhan içrə hər fitnə kim, olsa hadis
Ona sərvi-qəddindir, əlbəttə, bais.
Mədarisdə təhqiqi-muyi-miyanın,
Dəqayiqdən ortayə salmış məbahis.
Müvəhhidlərə qılma inkar, zahid,
Meyi-vəhdəti sanma ümmül-xəbais.
İki didəsiz aləmə Yusifü sən,
Sizə yox cəhan içrə imkani-salis.
Mənə cəm olur qanda kim, var bir qəm
Mənəm mülki-qəm içrə Məcnunə varis.
Töküb əşk kuyində, vəslin dilər dil,
Saçar nəf üçün danə torpağə haris.
Üzarü ləbin vəsfin eylər Füzuli,
Ona həm müfəssir derəm, həm mühəddis.
34
Fuzuli Gazele
Gdy na świecie wybucha intryga – to winne twe piękno.
Winna jest twa zgrabna kibić i cyprysowe piękno.
W szkołach będą uczyć pieśni o twojej urodzie!
O nie wieść będą spory, ale uznają twe piękno.
Nie przecz tym, którzy wierzą w jednego boga, asceto.
I nie miej wina za sprawcę zła – w nim skryło się piękno.
Moja miła i Józef są dwoma oczami świata
i na całym świecie unikalne jest wasze piękno.
Niestety, dziś wszystkie smutki we mnie się skupiają.
Dźwigam wszystkie nieszczęścia świata i Madżnuna piętno.
Przelewam łzy w raju miłości i za tobą tęsknię!
Ziarno sieją dla zbioru. Ja sieję smutek – me piętno.
Fuzuli wciąż chwali liczko twe i rubin warg.
W przyszłości nazwą mnie bardem – znałem języka piękno.
35
Füzuli Qəzəllər
Münhərifdir, saqiya, ənduhi-dünyadən mizac,
Badə tut kim, illəti-ənduhə ğəflətdir ilac.
Fəqr mülkün tut, gər istiğnadə istərsən kəmal,
Səltənətdən keç kim, ol vadidə çoxdur ehtiyac.
Çəkmə təxtü tac qeydin, bisərü palıq gözət
Kim, əyağə bənddir təxtü bəladır başə tac.
Bir pəri zülfün tutub, xalindən alsan kami-dil,
Tut ki, Çin mülkini tutdun, Hinddən aldın xərac.
Tərkü təcrid ixtiyar et kim, diyari-eşqdə
Fəqr bazarinə əsbabi-fənadəndir rəvac.
Nəqşi-zayildir, ümuri-dəhrə qılma e’tibar,
Olsa hasil fəqrdən hüznü qinadən ibtihac.
Ey Füzuli, mən məlamət mülkünün sultaniyəm,
Bərqi-ahim taci-zər, simi-sirişkim təxti-ac.
36
Fuzuli Gazele
Chłopcze, by pokonać nieszczęścia świata, brak mi siły.
Lej wino! Ono lekarstwem na smutek – doda siły!
Wiedz! Jeśli chcesz się czuć całkowicie zaspokojony
– odrzuć władzę – ona zwiększa potrzeby, zmniejsza siły.
Tron zawsze krępuje nogi. Korona to ciężkie brzemię.
Dziś porzuć tron, bo korona to okowy ponad siły.
Pogłaszcz włosy peri, pocałuj też jej pieprzyk.
To jakbyś miał bogactwo Chin i z Indii haracz miły.
Odrzuć splendory świata, wejdź na ścieżkę ku miłości.
Droga ku Bogu wiedzie przez ubóstwo – doda siły.
Nie przywiązuj uwagi do ulotnych chwil na świecie.
Zawładnie tobą smutek ubóstwa i będzie miły.
Ejże, Fuzuli, jestem władcą ubóstwa i biedy.
Łzy to mój tron i jęk, co jest koroną, jest mi miły!
37
Füzuli Qəzəllər
Gər degil bir mah mehrilən mənim tək zar sübh,
Başın açıb nişə hər gün yaxasın yırtar sübh.
Gün degil, hər gün bir ay mehrilə köksün çak edib,
Tazə-tazə dağlərdir kim, qılır izhar sübh.
Tiği-xurşid ilə rəf' olsa yeridir kim, müdam
Yandırıb pərvaneyi, şəm'ə verir azar sübh.
Sübhi şamü şami sübh olmuş mənəm aləmdə kim,
Şam şəmi‘-bəzm olub, ayrıldı məndən yar sübh.
Gör nə aşiqdir ki, bir xurşid vəslin bulmağa,
Sərf edər hər ləhzə min-min lö’löi-şəhvar sübh.
Eşqdə sadiqlik izhar etdi dağın göstərib,
Ğalıba derlərdi kazib, qıldı ondan ar sübh.
Hicr şamında qəm etmişdi Füzuli qəsdi-can.
Olmasaydı mərhəmətdən dəm vurub qəmxar sübh.
38
Fuzuli Gazele
Jeśli nie będzie po księżycu płakać, jak ja, poranek,
to czemu aż rwał na sobie ubranie, po nocy, poranek.
To nie słońce tęskni za księżycem i rani pierś swoją.
To on obnaża swoje świeże rany. To on – poranek.
To słońce pospiesznie i bez litości rani go mieczem.
Czemu spala ćmę i dręczy biedną świecę ten poranek?
Ja jestem tym, dla kogo ranek to noc, a noc porankiem.
Nocą ona była mi świecą. Rzuciła, gdy był ranek.
Spójrz na tę miłość. Aby słońca zobaczyć jasną twarz,
on traci perły morza, rozsypując je – ten poranek.
Wykazał wierność miłości, ujawniając swe nieszczęście.
Mówiąc w ten sposób o uczuciu, zawstydził się poranek.
Ach, Fuzuli, w noc rozłąki smutek mógłby mnie zabić.
Zrobiłby tak, gdyby dobroczynnie nie nastał poranek.
39
Füzuli Qəzəllər
Əgər murad isə vermək səfayi-cövhəri-ruh,
Fələk misal yerit sağəri-şərabi-səbuh.
Buyurma tövbə mənə ol şərabdən, naseh
Ki, görsə onu tutar cəzm tərki-tövbə Nəsuh.
Hücumi-qəmdə mənə onu etdi zövrəqi-mey
Kim etmədi onu, tufan olanda kəştiyi-Nuh.
Müdam çeşmimə qan doldurur xədəngi-qəmin,
Yuva başımda tutan quşları edib məcruh.
Dil oldu daği-fəraqinla şərhə-şərhə, vəli
Nə sud, çün sənə olmadı hali-dil məşruh.
Tənimdə sancılı navəklərinlə şadəm kim,
Dəri-bəla bu kilid ilədir mənə məftuh.
Füzuli oldu belin fikri ilə muy misal,
Hənuz bulmadı ol sirrə ehtimali-vüzuh.
40
Fuzuli Gazele
Jeśli chcesz zachować czystość ducha – Fuzuli przypomina
jak los – to nalewaj do kielicha świeżego wina.
Ty, doradco, nie każ wyrzekać się tego trunku.
Nawet Nasuch rzucił pokutę napiwszy się wina.
Podczas potopu smutku nie dokonał okręt Noego
tego, co uczyniło dla mnie małe czółenko wina.
Przez strzały tęsknoty nadal płyną moje krwawe łzy.
Ptaki uwiły gniazdo na mej głowie. Czyja to wina?
Od rany rozłąki z tobą moje serce pęknięte.
Ona o tym nie chce wiedzieć, a wiedzieć powinna.
Jestem rad, że tyloma strzałami mnie ugodziłaś.
Ona nimi wrota zagłady otworzyć powinna.
Myśląc wciąż o twej twarzy, Fuzuli wychudł jak włos.
Jeszcze nie poznał jej tajemnicy. Tu trzeba wina!
41
Füzuli Qəzəllər
Qansı mahin bilməzəm mehrilə olmuş zar sübh,
Hər gün eylər xəlqə bir daği-nihan izhar sübh.
Batdı əncüm, çıxdı gün, ya bir əsiri-eşqdir,
Tökdü dürri-əşki, çəkdi ahi-atəşbar sübh.
Nola gər əmvatə ehya versə sübhün dəmləri,
Zikri-ləlindir kim, eylər dəmbədəm təkrar sübh.
Bir müsəvvirdir ki, zərrin kilk ilə hər gün çəkər,
Səfheyi-gərdunə nəqşi-arizi-dildar sübh.
Müjdə bir xurşiddən vermiş məgər badi-səba,
Kim, nisar eylər ona yüz min düri-şəhvar sübh.
Aşiqi-sadiqdir, izhari-qəm eylər hər səhər
Ah ilə xəlqi yuxusundan qılır bidar sübh.
Ey Füzuli, şami-qəm əncamına yoxdur ümid,
Bir təsəllidir sənə ol söz ki, derlər var sübh.
42
Fuzuli Gazele
Za jakim księżycem płacze zakochany poranek?
Co dzień ludziom ukazuje swoje rany poranek.
Znikły gwiazdy, wzeszło słońce, a on wciąż pragnie kochać,
perłami płacze, ciężkie jęki wydaje poranek.
Ich westchnienia mogłyby ożywić zmarłych! Lecz jego
myśli są przy rubinach jej warg. Tak marzy poranek!
Złotym pędzelkiem maluje na niebie jej policzki
jak genialny artysta. Kolorami gra poranek.
Czyżby poranny wietrzyk przyniósł dobre wieści od słońca,
że sypie dla niego sto tysięcy pereł, poranek.
On zakochany, co rano zdradza swoje nieszczęście.
Co dzień nas budzi głębokim westchnieniem – on poranek!
Fuzuli, nie ma nadziei, że zniknie noc rozłąki!
Jedyną nadzieją dla ciebie także jest poranek.
43
Füzuli Qəzəllər
Kimsədə rüxsarına taqəti-nəzzarə yox,
Aşiqi öldürdü şövq, bir nəzərə çarə yox.
Bağrı bütünlər mənə tə'nə edərlər müdam,
Halımı şərh etməyə bir ciyəri parə yox.
Yığdı mənim başıma dəhr qəmin, neyləsin,
Badieyi-eşqdə mən kimi avarə yox.
Dəhrdə həmta sənə var, yeri yox, gər desəm
Var gözəl çox, vəli, sən kimi xunxarə yox.
Gözdə gəzib cizginir qətreyi-əşkim müdam,
Qətreyi-əşkim kimi çərxdə səyyarə yox.
Çak görüb köksümü qılma ilacım, təbib,
Zaye olur mərhəmin, məndə bitər yarə yox.
Zarlığım eşqdən var, Füzuli, vəli,
Ol məhi-bimehrdən rəhm məni-zarə yox.
44
Fuzuli Gazele
Spoglądać spokojnie na twoje lico nikt sił nie ma.
Zakochanego zabił twój urok – ratunku nie ma.
Ci o nienaruszonym sercu, co nie kochali, drwią.
Opisać mą ranę serca – pióra dobrego nie ma.
Zebrałem w sobie wszystkie cierpienia naszego czasu.
A na pustyni miłości – włóczęga pokoju nie ma.
Nie powiem, że tak pięknej peri, jak ty, już nie znajdę.
Jest dużo pięknych dziewcząt, lecz okrutnych, jak ty, nie ma.
Zbierają się łzy w mych oczach i płyną strumieniami.
Na nieboskłonie planet podobnych do tych łez nie ma.
Uzdrowicielu, mej poranionej piersi już nie lecz.
Zbędny twój eliksir, bo na me rany leku nie ma.
To przez nieszczęśliwą miłość ciężko jęczy Fuzuli.
Szkoda, bo w sercu księżycolicej litości nie ma.
45
Füzuli Qəzəllər
Rəngi-ruyindən dəm urmuş sağəri-səhbayə bax!
Afitab ilə qılır dəva, tutulmuş ayə bax!
Şəm' başından çıxarmış dud şövqi-kakilin,
Böylə kutah ömr ilə başındakı sövdayə bax!
Ey səlamət əhli, ol rüxsarə baxma zinhar!
Etiraz eylə məlamətdən, məni - rüsvayə bax!
Bildi eşqində nəmədpuş olduğum ayinə tək,
Rəhm edib bir gəz mənə baxmaz, bu istiğnayə bax!
Sinəmi çak eylə, gör dil iztirabın eşqdən,
Rovzən aç, hərdəm həvadən movc uran dəryayə bax.
Ey deyən kim, şəmi-iqbalın nə üzdən tirədir?
Sayə salmış ayə ol geysuyi-ənbərsayə bax.
Ey Füzuli, hər necə mən' eyləsə naseh səni,
Baxma onun qövlinə, bir surəti-zibayə bax.
46
Fuzuli Gazele
Na kielich wina, co rozmyśla o twej twarzy – spójrz!
Księżyc ze słońcem ciągle się wadzi. Ty na nie spójrz!
Świeca traci głowę, tęskniąc za tymi lokami.
Krótko żyjąc, tak samo mocno kocha. Na nią spójrz!
Asceto, zostaw zazdrość, nie patrz na lico miłej.
Zatrzymaj się nade mną – na mnie zhańbionego spójrz!
Jam, jak lustro smutku, przed jasnością ukochanej.
Cóż za duma, nawet nie zerknie na biedaka – spójrz!
Rozerwij mi pierś i zobacz rany tej miłości.
One – rozszalały ocean. Na nie, proszę, spójrz!
Pytasz, czemu świeca twego losu krótko płonie?
Jej pachnące loki rzucają cień na księżyc – spójrz!
Fuzuli, twój mentor, chciałby zawstydzić cię.
Zapomnij jego słowa i na jej piękno spójrz!
47
Füzuli Qəzəllər
Ləblərin tək lə’lü ləfzin tək düri-şəhvar yox,
Lə’lü gövhər çox, ləbin tək lə’li-gövhərbar yox.
Səndən etmən dad: “cövrün var, lütfün yox” deyib,
Məsti-zövqi-şövqünəm, birdir yanımda var, yox.
Kimə izhar eyləyim bilmən, bu pünhan dərdi kim,
Var yüz min dərdi-pünhan, qüdrəti-izhar yox.
Dövr sərməsti-şərabi-qəflət etmiş aləmi,
Bunca sərməstin təmaşasinə bir hüşyar yox.
Xəlqi mədhuş eyləmiş xabi-şəbi-tuli-əməl,
Sübh təhqiqi əlamətinə bir bidar yox.
Surəti zibasənəmlər yox demən bütxanədə,
Var çox, əmma sənə bənzər büti-xunxar yox.
Ey Füzuli, səhldir hər qəm ki, qəmxari ola,
Qəm budur kim, məndə min qəm var, bir qəmxar yox.
48
Fuzuli Gazele
Słowa z twych ust, zza pereł zasłony, nie mają równych!
Piękny rubin ust i zębów perły, nie mają równych.
Nie obwiniam cię za twą nieczułość i litości brak.
Upojony miłością – me uczucie nie ma równych.
Komu mam odkryć tajemnice, co przygniatają duszę?
Są ich setki tysięcy, a każda nie ma sobie równych.
Wszyscy wokół są pijani i nie widzę trzeźwego.
By na nietrzeźwych popatrzeć, brakuje tutaj świadomych.
Wokół ludzie posnęli i kto zdoła ich obudzić.
Aby zapowiedzieć poranek, nie ma tutaj trzeźwych.
Na pewno wśród wielu bóstw nie brak też i pięknolicych.
Jednak krew pijących, jak ty, nie znajdziesz wśród nich równych.
Fuzuli, ból lżejszy, kiedy znajdziesz w niedoli druha.
Lecz nie mam druha, a ból mój nie ma sobie równych!
49
Füzuli Qəzəllər
Gərmdir şamü səhər mehrinlə çərxi-lacivərd,
Gəh sirişki-al edər izharü gəh rüxsari-zərd.
Sübhə bənzər aşiqi-sadiq, demən aləmdə kim,
Bir nəfəs keçməz ki, çəkməz suzi-dildən ahi-sərd.
Yaxşı sanma, ey könül, əhli-xirəd ətvarını,
Olma qafil, eşq dərdindən, yaman olmaz bu dərd.
Mümkün olduqca fələk mənsubəsindən qıl həzər,
Nişə kim, xali degil bidad nəqşindən bu nərd.
Zülməti-qəm iztirabin çəkməz ol azadə kim,
Hər təəllüqdən ola xurşid tək aləmdə fərd.
Ey Füzuli, kəsmə ol məhvəş vüsalindən ümid,
Səbr qıl kim, dövr dövranı degil bihudəgərd.
50
Fuzuli Gazele
Dzięki tobie, miła, nieboskłonowi blasku przybywa.
Szkarłatne łzy on leje, szafranem lica pokrywa.
Nie porównuje się zakochanego do poranka.
A jego oddech będzie jękiem, co serce rozrywa.
Nie chwal, o serce, drogi życia mądrych i dostojnych.
Wiedz, nic się do nieszczęścia zakochanych nie umywa.
O ile to możliwe, uważaj też na nieboskłon.
Jego żądło jest niebezpieczne i gra z nim zdradliwa.
Od mąk okrutnego smutku ten tylko będzie wolny,
kto jak słońce jest samotny. I ten tylko wygrywa.
Fuzuli, nie porzucaj nadziei spotkania z miłą.
Niech więc toczy się koło fortuny – ona cierpliwa.
51
Füzuli Qəzəllər
Nalədəndir ney kimi avazeyi-eşqim bülənd,
Nalə tərkin qılmazam, ney tək kəsilsəm bənd-bənd.
Qıl mədəd, ey bəxt, vərnə, kami-dil mümkün degil,
Böylə kim, ol dilrüba bidərddir, mən dərdmənd.
Dağılərdir odlu könlümdə qarası qopmamış,
Ya səbati-eşq üçün od üzrə bir neçə sipənd.
Açılır könlüm gəhi kim, giryeyi-təlxim görüb,
Açar ol gülrüx təbəssüm birlə lə’li-nuşxənd.
Xaki-rahindən məni qaldıra bilməz sayə tək,
Qılsa gərdun afitabın hər şüaın bir kəmənd.
Cam tut, der, saqiyi-gülçöhrə, zahid, tərki-cam,
Ey könül, fikr eylə gör kim, qansıdır tutmalı pənd.
Ey Füzuli, surəti-fəqrin qəbuli-dustdur,
Hiç dərvişi sənin tək görmədim sultanpəsənd.
52
Fuzuli Gazele
Drżący jak trzcina, jęk ślę w niebiosa, flet biedny!
Gdy mnie porąbią, jęczeć nie przestanę – biedny!
Zlituj się losie, gdyż jestem tu pełen troski.
Ukochana – beztroska, a jam żalu pełny.
Cały czas na rany rzuca się zioła, aby
mojego serca rany mocniej się żarzyły.
Zbyt często płacze serce i widzę krwawe łzy.
Peri otwiera usta jak kwiat uśmiech piękny.
Leżę jak cień u jej progu i wstać nie mogę.
I jak uparty cień jestem nieusuwalny.
Ona mówi: „lej wino!”. Asceta: „odrzuć je!”.
Serce! Czyjej racji posłuchać? Pyta biedny.
Biedny Fuzuli! Choć złamany – toś przyjazny!
Ludzie ciebie chwalą, bo ty jesteś derwisz biedny.
53
Füzuli Qəzəllər
Göz xətindən mərdümin məhv etmədən bulmaz murad.
Zaye eylər hüsnünü xəttin savad üzrə səvad.
Ola bilməz çini-zülfündən cüda göz mərdümü,
Cari olmuşdur bu adət türrəsiz olmaz midad.
Könlün ahimdən tərəhhüm surətin göstərdi, leyk
Mövcdən su nəqşinə çox etmək olmaz etimad.
Əşkü ahim nifrəti qət' etdi eldən ülfətim,
Cizginən çevrəmdə ya girdabdır, ya girdibad.
Keçdi təndən oxların, tənha qalıb dil, dəmbədəm
Nalələr eylər, keçən həmdəmlərin etdikcə yad.
Çaki-sinəmdən könül çıxdıqca şad olsam nola,
Oylə afətdən yaqasın qurtaran olmazmı şad?
Şiveyi-şimşad qəddin görsə, eylər bağiban,
Etidali-sərvdən əlbəttə səlbi-etiqad.
Mərdümün məhv etmədən olmaz xətindən didə şad,
Bulmaz olmaq zövq xətlərdən açılmadan savad.
Qoyma naqis əhli-dərd içrə Füzulini, təbib,
Eylə bir dərman ki, dərdin edə gün-gündən ziyad.
54
Fuzuli Gazele
By me biedne oczy uspokoić – tyś niezbędna.
To tak jak czerń na czerni w kaligrafii jest zbędna.
Od twych kręcących się loków nie odrywam wzroku,
bo ich czerń, tak jak czerń do inkaustu, jest niezbędna.
Ty umiesz jednak, choć trochę współczuć mym niedolom.
Czy postać odbita w mętnej wodzie jest prawdziwa?
Moje westchnienia i lęki zniechęciły ludzi.
Wokół mnie panują wiry wodne i wichura.
Poraniony przez strzały miłości i samotny,
lamentując wspominam utraconego druha.
Ze zranionej piersi szczęśliwie wyrwało się serce.
Czy ten, który umknie z jej rąk, nie zazna szczęścia?
Ogrodnik westchnie, widząc jej kibić cyprysową.
Bo powaga bukszpanu przy cyprysie nie jest równa.
Nie nacieszysz oka jej pięknem, aż nie oślepniesz.
Nie ma rozkoszy z listu bez utrudzenia oka.
Lekarzu, nie zostawiaj Fuzuliego wśród chorych!
Daj mu lek, by cierpiał bardziej. Taka jego dola.
55
Füzuli Qəzəllər
Can çıxır təndən könül zikri-ləbi-yar eyləgəc,
Tən bulur can yenlədən ol ləfzi təkrar eyləgəc.
Qılma, ey əfqan, gözün bidar, məsti-xab ikən,
Olmaya bir fitnə peyda ola, bidar eyləgəc.
Söhbətimdən ar edib, ey gül, məni tərk etmə kim,
Gül olur əfsürdə tərki-söhbəti-xar eyləgəc.
Varımı fikri-dəhanınla yox etdim kim, qəza
Böylə əmr etmiş mana, yoxdan məni var eyləgəc.
Ərzi-rüxsar et bu gün, ey məh, güm olsun göydə gün,
Öylə kim əncüm olur, gün ərzi-rüxsar eyləgəc.
Hər zəban bir tiğıdir guya Züleyxa qətlinə,
Yusifi almaqda əhli-eşq bazar eyləgəc.
Naleyi-zarım, Füzuli, xoş gəlir ol gülrüxə,
Açılır gül könlü bülbül naleyi-zar eyləgəc.
56
Fuzuli Gazele
Wspominając usta miłej, wyleci dusza z ciała w świat.
I powróci do mnie jeszcze nie raz, bym wspominał ją rad.
Ty, płaczu, nie budź, nie otwieraj oczu sennych, bo rześkie,
obudzone, będą intrygowały i zadziwią świat!
O, nie zostawiaj mnie, o kwiatku, skrępowana moją mową.
Róże więdną, kiedy o ich kolcach nie chce już mówić świat.
To fatum, myśleć o twoich ustach i zapomnieć siebie,
choć tak nakazuje nasz Pan, który stworzył mnie i nasz świat.
Unieś dumnie twarz księżycu i zaćmij sobą słońce.
Jak słońce wstając na wschodzie gasi gwiazdy – oświetla świat.
Kiedyś na targowisku miłości Józef był zakupem.
Wtedy każdy język mógł zabić Zulejkę i był katem.
Twój lament, o Fuzuli, podoba się różanolicej.
Cieszy się serce róży, kiedy płacze słowik. Wie to świat.
57
Füzuli Qəzəllər
Şö’leyi-şəm’i-rüxün əğyarə bəzməfruz olur,
Ah kim, yetgəc mənə bir bərqi-aləmsuz olur.
Qeyr çeşmindən bulur hərdəm nigahi-mərhəmət,
Mən nə qıldım ki, nəsibim navəki-dilduz olur.
Hər gün açır könlümü zövqi-visalın yengidən,
Gərçi güllər açmağa hər ildə bir novruz olur.
Halə tək çıxmaz evindən mahtəl’ətlər müdam,
Hər kimin dövri-qəmərdə talei firuz olur.
Saidin zövqilə tərk etmiş Füzuli aləmi,
Meyli-səhra eyləməz hər quş ki, dəstamuz olur.
58
Fuzuli Gazele
Tylko dla innych twoja twarz jaśnieje. Powiedz, czemu?
Za to dla mnie, ona groźna jak błyskawica! Czemu?
Wzrokiem litościwym zerkasz tylko na ludzi obcych.
Gdy patrzysz na mnie, rzęsy twe strzały miotają! Czemu?
Każdego dnia, gdy cię zobaczę, przepełnia mnie radość.
Kwiaty kwitną tylko jeden raz w roku, w Nawroz. Czemu?
Te, piękne jak księżyc, nigdy nie tracą aureoli.
Szczęśliwy ten, kto miał w konstelacji księżyc! Czemu?
Dla twych delikatnych ramion Fuzuli zostawił świat!
Ptak udomowiony nie marzy o wolności. Czemu?
59
Füzuli Qəzəllər
Ey məzaqi-cana cövrin şəhdü şəkkər tək ləziz,
Dəmbədəm zəhri-qəmin qəndi-mükərrər tək ləziz.
Atəşi-bərqi-fəraqın nari-duzəx tək əlim,
Cüreyi-cami-visalın abi-kovsər tək ləziz.
Şərhi-əhvalım sənə məstə nəsihət kimi təlx,
Təlx göftarın mənə məxmurə sağər tək ləziz.
Daği-eşqin dərdi zövqi-səltənət tək dilpəzir,
Xaki-kuyin seyri fəthi-həft kişvər tək ləziz.
Nola bulsam zövq göydürdükcə sinəm üzrə dağ,
Əhli-dərdə dağ olur, bidərdə zivər tək ləziz.
Taza-tazə daği-dərdindir dili-suzanıma
Filməsəl hirs əhlinə cəmiyyəti-zər tək ləziz.
Ey Füzuli, aləmin gördüm qamu nemətlərin,
Hiç nemət görmədim didari-dilbər tək ləziz.
60
Fuzuli Gazele
Moja peri, twoje okrucieństwo smakuje jak słodycz.
Trucizna tęsknoty za tobą jest jak cukier – sama słodycz.
Żar tęsknoty przypomina mi srogi ogień piekielny.
Łyk wina z tobą jest jak woda raju i taką ma słodycz.
Mowa o moim bólu jest jak pijaka pouczanie.
Zaś twoje gorzkie słowa są jak kielich wina – to słodycz.
Rany od twojej miłości są przyjemne, jak smak władzy.
Od siedmiu krain lepszy pył u twych stóp – to sama słodycz.
Rozkoszą byłoby, gdybyś raniła mą pierś stokrotnie.
Dla kochających takie rany są niezbędne – to słodycz.
Słodkie mi są rany w pierś zadane przez ciebie, miła,
tak jak stałe ciułanie dóbr przez skąpca – to czysta słodycz.
Fuzuli, próbowałeś kosztować wszystkich dóbr doczesnych.
Nie znam żadnego skarbu, lecz widzenie peri – to słodycz.
61
Füzuli Qəzəllər
Cilveyi-əksi-rüxün ayinədə, ey rəşki-hur,
Rövşən etmiş onu kim, xurşiddəndir ayə nur.
Bərqi-ahim göy üzün tutmuş, sirişkim yer üzün,
Söhbətimdən həm vühuş etmiş tənəffür, həm tüyur.
Eşq rəsmi gər budur, müşkül yetər dərmanə dərd,
Dərd əhli bizəban, bidərdlər məsti-qürur.
Daği-dilsuzi-fəraqın qıldı gün-gündən füzun,
Nuri-mah əfzun olur, xurşiddən olduqca dur.
Və’deyi-vəslin çox, əmma bəxt yar olmaz, nə sud,
Gül gətirməz, abi-şirin vermək ilə xaki-şur.
Tari-zülfündürmü rüxsarında canlar məskəni,
Ya buraxmış bir rəhi-pürpiçü xəm gülzarə mur.
Ol səri-kuy itləri içrə, Füzuli, yox yerim,
Bəs mənə matəmsəra, mən qandanü bəzmi-sürur?
62
Fuzuli Gazele
Obraz twej twarzy w lustrze jest godny hurysy – spójrz teraz!
Ono rozpromienia je, tak jak słońce księżyc – spójrz teraz.
Błyski mych jęków zakryją niebo. Łzami ziemię roszę.
A mego zachowania nie znosi ni zwierz, ni ptak, teraz.
Trzeba wiedzieć, że miłość to cierpienie nieuleczalne.
Dziś zakochani milczą, zaś beztroscy dumni są nad wyraz.
To prawda, że rany serca po tobie dziś bardziej bolą.
Księżyc z dala od słońca mocniej świeci – widziałem nie raz.
Nadziei na spotkanie z miłą nie obiecuje mi los.
Słona ziemia, podlewana, nie wyda kwiatu ni raz.
W jej czarnym loku na czole zagubiły się setki dusz,
tak jak w pięknym ogrodzie z kwiatami błądzi mrówka, teraz.
Dziś, nawet w jej psiarni, Fuzuli nie znajdzie sobie miejsca.
Czy może konający marzyć o radości jeszcze raz?
63
Füzuli Qəzəllər
Yanan eşq atəşinə atəşi-duzəxdən eyməndir,
Nə kim, bir gəz yanar, yandırmaq oni qeyri-mümkindir.
Buraqdım zövrəqi-dil eşq bəhrinə, saqın, ey mah.
Təməvvüc verməsin təşviş ona kim, onda sakindir.
Dəhanın dürcünü xali-ləbin gözdən nihan etmiş,
Əmanət gör ki, hindu məxzəni-lö’löyə xazindir.
Qəmin kim, tökdü qanım, dildə sakin olduğun bildim
Ki, xəlvət çəkməgin tə’siri sirri-kəşfi batindir.
Cigər dağinə mərhəm oldu peykanın, bihəmdillah,
Səadət kövkəbinə əxtəri-bəxtim müqarindir.
Rüxündən nur oğurlar şəm’, başın kəssələr caiz,
Budur bir qul sərəncami ki, sultaninə xaindir.
Füzuli, xali olmaz surəti-dil dust fikrindən,
Bu mə’nidən ki, beytüllah, deyərlər qəlbi-mö’mindir.
64
Fuzuli Gazele
Kto poznał męki miłości, za nic ma ogień piekielny.
Przecież nie może dwa razy spalić się człowiek śmiertelny!
Księżycu, rozpiąłem żagle serca na morzu miłości.
Bo nie straszny sztorm dla tych, co żeglują z sercem wiernym.
Pieprzyk ukrył skarby twoich ust przed oczyma obcymi.
On Indus jest skarbnikiem pereł, a twój skarb bezcenny.
Tęsknota za tobą, skryta w sercu, przelewa moją krew.
Chowasz się w sekretnym miejscu. By znaleźć cię, czy sił starczy?
Twoja strzała niczym balsam weszła w moje biedne serce.
Gaśnie me szczęście i zdąża, tam gdzie rój gwiezdny.
Świeca kradnie z twego oblicza światło. Spotka ją kara.
To kara dla niewolnika. Zlecił ją sułtan potężny.
Fuzuli, ukochany i tak wciąż myśli o swej lubej!
Dla serc wiernych buduje świątynie Bóg miłosierny.
65
Füzuli Qəzəllər
Gəh gözdə, gəh könüldə xədəngin məkan tutar,
Hər qanda olsa qanlını, əlbəttə, qan tutar.
Dil çəksə, nola, canü təni xaki-kuyinə,
Xarü xəs iltər onda ki, quş aşiyan tutar.
Zikri-ləbinlə zülfünə can buldu dəstrəs,
Onun kimi ki, oxuyub əfsun ilan tutar.
Dil tutdu qönçə ilə bərabər dəhanını,
Bu əqli-naqis ilə özün xurdədan tutar.
Xurşid xirməninə ura şö’lə-şö’lə od,
Ahım ki, ləhzə-ləhzə rəhi-asiman tutar.
Can eylədikdə meyli-təmaşayi-qamətin,
Göz rövzənin sirişki-rəvanım rəvan tutar.
Tutmaq dilər qapında Füzuli məqam, leyk
Bu sirri kimsəyə aça bilməz, nihan tutar.
66
Fuzuli Gazele
Tego serca i oka, zawsze twoja strzała dosięgnie!
Jakby nie było, zabójcę zawsze kara dosięgnie.
Moje serce ciągnie duszę i ciało do twoich drzwi.
Ptak zaś bez chrustu zbudować gniazda nie jest w stanie.
Chwaląc słodkie usta, dotykam twych czarnych warkoczy.
Wabię cię jak fakir węża, co go w jamie zastanie.
Moje serce porównało twoje usta do kwiatów.
Źle, gdy ktoś przeciętny po najlepszy komplement sięgnie.
Jestem suchy jak wiór. Mój jęk dodaje słońcu żaru.
Ten jęk zajął już mleczną drogę. Ten jęk nie ustanie!
Ma dusza chce ujrzeć jeszcze twą, jak cyprysa postać,
ale potop wód z mych łez sprawia, że nie jest w stanie.
Ach, miła, Fuzuli pragnie być sługą u twych drzwi.
Tajemnicy dochowa. Strzec jej będzie nieustannie.
67
Füzuli Qəzəllər
Olur qəddim düta eşqin yolunda, hər bəla görgəc,
Təriq əhlinə adətdir təvazö, aşina görgəc.
Nihan eşqimi mə’lum etsə aləm, dudi-ahimdən,
Əcəb yox kim, gümani-gənc edər xəlq, əjdəha görgəc.
Füzun olduqca eşqim gərm olur əşkim gözüm içrə,
Əgərçi su bürudət kəsbini eylər həva görgəc.
Oxun hər ləhzə kim, canım dələr, könlüm qılar əfğan,
Be-eyni eylə kim, fəryad edər itlər, gəda görgəc.
Rəvaci-nəqd nəqşi-sikkədəndir, nola qədr etsə
Mənə el, cismi-üryanımda nəqşi-buriya görgəc.
Məni-dərvişə el həm cövr edər, sən cövr qıldıqca,
Kim eylər zülm mən’in, padihaşım, sən rəva görgəc?
Füzulini yaşur, ey zə’f, məhvəşlər cəfasından
Ki, məhvəşlər qılırlar min cəfa, bir mübtəla görgəc.
68
Fuzuli Gazele
Uginam się na drodze miłości. Me nieszczęście widać.
Skromni wędrujący pozdrawiają, kiedy druha widać.
Sekret mej miłości drażni jak dym, w każdym oddechu.
Myślimy o skarbie, czując woń smoka, choć go nie widać.
Łzy w mych oczach wzbierają jak sztorm, z powodu tej miłości.
Mógłby je ochłodzić wietrzyk zazdrości, lecz go nie widać.
Jej zabójcze strzały wyzwalają jęki mego serca.
Są głośne, jak szczekanie psa na żebraka, gdy go widać.
Ludzie cenią metal, co nosi ślady stempla. Ceniono
i mnie, dlatego że na mej skórze ślady bicza widać.
Królowo, im bardziej mnie męczysz tym bardziej ludzie męczą.
Gdy zechcesz, to dodaj mi nowych tortur, aby było je widać.
Słabości! Od złości księżycolicych chroń Fuzuliego!
One potrafią ujarzmić nas stokrotnie. I to widać!
69
Füzuli Qəzəllər
Xoşam kim, dəmbədəm giryan gözüm ol xaki-padəndir.
Ziyanı olmaz ol göz yaşının kim, tutiyadəndir.
Dəmadəm mərdümi-çeşmim içər qan zülfü xalından,
Bəli əksər mə’aşi əhli-dəryanın qəradəndir.
Demə Fərhad qanın tökmüş ancaq eşq şəmşiri,
Mənim gör qanlı yaşım kim, bu həm ol macəradəndir.
Müənbər sünbülündən almadan bu, olmadım rüsva,
Bu rüsvalıq mənə səndən degil, badi-səbadəndir.
Hübabi-əşk içində muyi-julidəmlə xoşhaləm,
Başımda bu humayun sayə ol ali binadəndir.
Vəfa rəsmin unutmuşsan deyə, incinməzəm zira,
Bu kim, məndən cəfa kəm eyləməzsən, həm vəfadəndir.
Kəmali-hüsni-məşrəb, ari olmaqdır təərrüzdən,
Riya əhlinə həm çox e’tiraz etmək riyadəndir.
Füzuli, tökmə çox yaş, ehtiyat et getməsin nagəh
Gözündən sürmə kim, xaki-rəhi-əhli-səfadəndir.
70
Fuzuli Gazele
Słodkie są moje łzy, co je leję w prochu u stóp twych.
Nie zaszkodzą mi te łzy, bo są lekiem dla oczu mych.
Oczy ożywił mi widok twych loków i pieprzyków.
Zaś ludzie morza korzystają z darów piasków morskich.
Nie myśl, że tylko Farhada zamęczał miłości miecz.
Moja krew się leje z powodu historii podobnych.
Nie wąchając ambry twych włosów, nie jestem zhańbiony.
Hańbę przyniósł poranny wietrzyk, lecz nie szukam winnych.
Tonę we łzach i nie dbam o zmierzwioną czuprynę.
Ich czerń pochodzi od Boga, a nie mam bogactw innych.
Nie odwracam się i nie zarzucę ci braku wierności.
Wiernie obdarzasz mnie męką, choć nie szukam tu winnych.
Najlepiej jest służyć Panu i odrzucić agresję.
Hipokryci hipokryzję widzą tylko u innych.
Fuzuli, nie wylewaj łez tak obficie, bo zmyjesz nimi
z oczu kurz przyniesiony tu stopami świętych.
71
Füzuli Qəzəllər
Qəbrim daşina kim, qəm odundan zəbanədir,
Tə’n oxun atma kim, xətəri çox nişanədir.
Eylər qədəh zəmanə qəmin dəf’, qaliba,
Dövri-qədəh müxalifi-dövri-zəmanədir.
Qaldırdı əşk dün məni ol asitanədən
Kim, məqsədim mənim dəxi ol asitanədir.
Vaiz sözünə tutma qulaq, qafil olma kim,
Qəflət yuxusunun səbəbi ol fəsanədir.
Nəzr etmişəm fəraqinə kim, yox nihayəti,
Nəqdi-sirişkimi ki, tükənməz xəzanədir.
Can verməyimmi ğürbətə kim, bimi-tə’nədən
Yadi-vətən fəğanıma sənsiz bəhanədir.
Ey dil, həzər qıl atəşi-ahinlə yanmasın
Cismim ki, dərd quşlarına aşiyanədir.
Məndən, Füzuli, istəmə əş’ari-mədhü zəmm,
Mən aşiqəm, həmişə sözüm aşiqanədir.
72
Fuzuli Gazele
Nagrobek na mej mogile rozpalony od żalu.
Nie rzucaj nań strzał potępień, nie wzbudzaj już lęku.
Tylko puchar wina może złagodzić żal. Lecz często,
mknący kołowrót życia jest przeciwny temu winu.
Dziś potok łez oderwał mnie od progu ukochanej,
choć mym stałym celem jest przekroczenie tego progu.
Nie słuchaj słów wróża, bo on chce, abyś nic nie wiedział.
Ich celem jest, byśmy zawsze pozostawali w mroku.
Niechaj ta rozłąka bez końca będzie mą ofiarą.
Niewyczerpany skarb łez będę przelewał co roku.
Z powodu drwin nie trzeba duszy oddawać obczyźnie.
Tęsknota po ojczyźnie bez ciebie, to powód płaczu.
Strzeż się serce, nie spal się w ogniu tęsknego oddechu.
Moje ciało – gniazdo ptaka – to serce pełne żalu.
Fuzuli, nie proś o wiersze pogodne i rzeczowe.
Zakochany pisze tylko gazele pełne czaru.
73
Füzuli Qəzəllər
Canı kim cananı üçün sevsə cananın sevər,
Canı üçün kim ki, cananın sevər, canın sevər.
Hər kiminki aləmdə miqdarıncadır təb'ində meyil,
Mən ləbi cananımı, Xizr abi-heyvanın sevər.
Başə dəm düşdükcə təqsir eyləməz, eylər mədəd,
Ol səbəbdən müttəsil çeşmim cigər qanın sevər.
Mişki-Çin avarə olmuşdur vətəndən mən kimi,
Qansı şuxun bilməzəm zülfi pərişanın sevər.
Su ki, sərgərdan gəzər, başında vardır bir həva,
Qaliba, bir gülrüxün sərvi-xuramanın sevər.
Aqibəti rüsva olub mey tək düşər xəlq ağzına,
Kim ki, bir sərməst saqi ləli-xəndanın sevər.
Nolacaqdır, tərki-eşq etmə Füzuli, vəhm edib,
Qayəti derlər, ola bir bəndə sultanın sevər.
74
Fuzuli Gazele
Kto żyje dla ukochanej, ten na pewno ją kocha.
Jeśli ją dla siebie kocha, ten tylko siebie kocha.
Ach, jak wielu ludzi na tym świecie pociąga próżność!
Ja – miłej rubiny, a Al-Chidr żywą wodę kocha.
Krew żywiej krążąca w głowie nigdy nie szkodzi.
Płaczę więc krwawymi łzami, bo me oko łzy kocha.
Chińskie piżmo, tak jak ja, wędruje wciąż po świecie.
Jakże ono, te piękności i czarne loki, kocha!
I woda też wciąż wędruje, podkochując się w wietrze.
Czyż on tą zgrabną jak cyprys, różanolicą, kocha?
I na końcu, podchmielony może tworzyć facecje.
Podczaszy daje nam wino i pogodnych on kocha.
Nie porzucaj miłości, Fuzuli, i porzuć lęki!
Powiadają: nawet prostak swego sułtana kocha!
75
Füzuli Qəzəllər
Demiş hər qönçəyə aşiqliyim razın səba derlər,
El ağzın tutmaq olmaz, qorxuram, ey gül, sana derlər.
Əsiri-dərdi-eşqü məsti-cami-hüsn çox, əmma
Biziz məşhur olan, Leyli sənə, Məcnun mana derlər.
Sənin mehrü vəfa göstərdiyin əğyarə çox gördüm,
Qələtdir kim, səni bimehr oxurlar, bivəfa derlər.
Sənə derlər büti-Çin, zülfünə zünnar söylərlər,
Zəhi imanı yoxlar, küfr söylərlər, xəta derlər.
Mənə derlərdi əvvəl bir mələkdir sevdiyin, hala
Görənlər, sən fəqirə göydən enmiş bir bəla, derlər.
Mərizi-eşq üqdi-zülfün eylər arizu, zira
Müaliclər bu mühlik dərdə müşkildir dəva, derlər.
Füzuli, aşiqə onlar ki, derlər tərki-eşq eylə,
Deməzlərmi xəta, təğyir qıl hökmi-qəza, derlər.
76
Fuzuli Gazele
„Wiatr wydał sekrety mej miłości pączkom”. Tak mi mówią.
Nie zamkniesz ludziom ust. Strach, że i tobie powiedzą.
Wielu jest więźniów miłości tą pasją upojonych.
Nas wszyscy szanują. „Lajla i Madżnun” – o nas mówią.
Jakże często widziałem cię życzliwą dla ludzi obcych.
Masz jakoby nieczułe serce. O tobie tak mówią.
Może jesteś chińskim bożkiem? Czy krzyż nosisz na piersi?
To bezbożnicy i heretycy, wciąż grzesznie, mówią!
Inni wokół rozpowiadali, że jesteś aniołem.
„Teraz spotka cię wstyd i kara boska” – do mnie mówią!
Chory z miłości wciąż chciałby dotykać twych loków.
„Nie ma zioła na miłość” – lekarze tak mówią.
Ach, Fuzuli, ci, którzy chcą, byś miłość zapomniał,
bezbożnikami i bluźniercami są, gdy tak mówią!
77
Füzuli Qəzəllər
Səbadən gül üzündə sünbüli-pürpiçü tab oynar,
Sanasan pər açıb, gülşəndə bir mişkin qürab oynar.
Xəyali-arizin cövlan edər bu çeşmi-pürnəmdə,
Nəçük kim, mövclənmiş suda əksi-afitab oynar.
Rüxün görgəc olur suzi-dərunü dərdi-dil hasil,
Bahar əyyami sıçrar bərqi-rəxşəndə, səhab oynar.
İrağ olsun yaman gözdən, nə xoş saətdir ol saət
Ki, məşuqilə aşiq eyləyib nazü itab oynar.
Riyayi-zahidi-xüşkün simaindən nolur hasil,
Xoş ol kim, rindi-meyxarə, içib cami-şərab, oynar.
Bu qəmlər kim, mənim vardır, bəirin başinə qoysan,
Çıxar kafər cəhənnəmdən, gülər əhli-əzab, oynar.
Qılır köz pərdəsin xunabi-həsrət çak hər dəm kim,
Rüxündə ləzzəti-didar zövqindən niqab oynar.
Füzuli, rəşkdən titrər dili-pürxuni üşşaqın,
Binaguşində yarın hər zaman kim, ləli-nab oynar.
78
Fuzuli Gazele
Ranny wietrzyk z lokami na twej twarzy wesoło igra.
A w ogrodzie stado czarnych wron, skrzecząc, także igra.
Policzki twe odbijają się w moich mokrych oczach.
Podobnie jak słońce na falach promieniami igra.
Przypatrując się tobie, czuję w sercu wielki ogień.
Niebo krzeszące wiosenne promienie z chmurami igra.
Błogosławiony jest czas, gdy z dala od złego oka
milczący, zakochany, ze swoją wybranką igra.
Jaki też może być pożytek z fałszywych ascetów?
Wspaniały jest człowiek, co przy brzdęku pucharów igra.
Oddałbym teraz wielbłądowi wszystkie moje żale.
Bezbożnik, który wyjdzie z piekła, też zatańczy i zagra.
Niech zmyję krwawą zasłonę z oczu, gdy żegnając
ją, będę tak radosny, że jej woalka zaigra.
Fuzuli, drżyj, z krwawiącym sercem, z zazdrości o miłą,
widzisz, jej kolczyki, gdy żegnając się z tobą, igra.
79
Füzuli Qəzəllər
Vəh nə qamət, nə qiyamət, bu nə şaxi-güli-tərdir,
Nə bəladır nəzər əhlinə, nə xoş məddi-nəzərdir?
Göz yoludur ki, könül mülkinə xublar girər ondan,
Tutma, ey əşk, onu billah ki, əcəb rahgüzərdir.
Nə göhər bulsa bəyənməz buraxır yazıya dərya,
Qaliba, kim ona məqsud dişin kimi göhərdir.
Eşq eybini bilibsən hünər, ey zahidi-qafil,
Hünərin eybdir əmma, dediyin eyb hünərdir.
Sitəmin gərçi yamandır, onu tərk eyləmə, billah
Ki, təğafül, sitəmindən dəxi əlbəttə, bətərdir.
Axir olmaz necə kim, göz yaşı axarsa həmana
Ki, dəmadəm ona imdad qılan xuni-ciyərdir.
Sərsəri basma qədəm eşq təriqinə, Füzuli,
Ehtiyat eylə ki, qayətdə xətərnak səfərdir.
80
Fuzuli Gazele
Twa postać i chód cudowny, jesteś jak kwiat piękna!
Tyś zjawiskiem jak sen maga i jak wiosna piękna.
Te, peri, przenikają do serc naszych przez oczy.
Łzy, nie zagradzajcie im drogi, bo ona święta.
Morze wciąż śniąc o twoich ząbkach, odrzuca perły,
bo każdy, miła, twój ząbek, to prawdziwa perła.
Odmawiając miłości, asceto – myślisz, to męstwo.
Twoje męstwo jest hańbą! Męstwo to odwaga!
Twój ból, choć nieznośny, nie odrzucaj go, na Boga!
Lepszy jest ból niż obojętność! I w to wierzę ja!
Łzy moje będą płynąć, dopóki życie się toczy.
Krynicą jest me serce, karmi oczy do pełna.
I nie bądź obojętny, Fuzuli, jeśli kochasz.
Bądź czujny, uważny, bo to droga niebezpieczna!
81
Füzuli Qəzəllər
Hüsnün olduqca füzun, eşq əhli artıq zar olur,
Hüsn nə miqdar olursa, eşq ol miqdar olur.
Cənnət üçün mən’ edən aşiqləri didardən,
Bilməmiş kim, cənnəti aşiqlərin didar olur.
Eşq dərdindən olur aşiq mizaci müstəqim,
Aşiqin dərdinə timar etsələr, bimar olur.
Zahidi-xudbin nə bilsin zövqini eşq əhlinin,
Bir əcəb meydir məhəbbət kim, içən huşyar olur.
Eşq sevdasinə sərf eylər Füzuli ömrünü,
Bilməzəm, bu xabi-qəflətdən qaçan bidar olur.
82
Fuzuli Gazele
Im większa ich uroda, tym zakochani cierpią więcej.
Im są piękniejsze nasze peri, tym kochamy je bardziej.
Gdy kto zabrania raju zakochanemu, to jest nieświadom,
że dla niego rajem jest zobaczenie miłej czym prędzej.
Oddychaj pełną piersią, bo tryska zdrowiem zakochany!
Gdy leczą zakochanego, to choruje on bardziej.
Zakochany w sobie asceta nie będzie umiał kochać.
Wiedz, że ten, co osuszy puchar miłości – trzeźwieje szybciej.
Hołdowaniu miłości Fuzuli poświęca swoje życie.
Czas upływa mu beztrosko, pozwólmy mu śnić dalej.
83
Füzuli Qəzəllər
Saçın əndişəsi təhriki-zənciri-cünunumdur.
Cünunum dəfinə zikri-ləbi-ləlin füsunumdur.
Diyari-dərd sərgərdaniyəm, hər kim məni istər,
Dəlili-rah qətrə-qətrə əşki-laləgunumdur.
Fələkdə bərqi-ahimdən sərasər yandı kövkəblər,
Qalan odlarda yanmış kövkəbi-bəxti-zəbunumdur.
Gələn navəklərin bir-bir yaxıb, qoymaz bulam zövqin
Məni hirman oduna yandıran suzi-dərunumdur.
Səri-kuyində könlüm bərqi-ahın sanma bihudə,
Qaranqu gecə əzmi-kuyin etsəm, rəhnümunumdur.
Ləbi Şirinlərin şövqilə Fərhadi mənəm əsrin,
Yanımda cəm olan səngi-məlamət Bisütunumdur.
Füzuli, xali olmaq cami-eyşim safi-səhbadən,
Nişani-bəxti-nafərcamü iqbali-nigunumdur.
84
Fuzuli Gazele
Kiedy wspominam twoje loki, szaleją moje myśli.
Jednak wspomnienie rubinu warg ratuje te myśli.
Wędruję po krainie smutku i kto mnie tu znajdzie?
Ślad mych krwawych łez, miła, tę drogę ci nakreśli.
Błyskawice mych jęków zapaliły gwiazdy na niebie.
Możesz tam zobaczyć mą gwiazdę, co się ledwie tli.
Spalanie się twoich strzał nie da mi zadowolenia.
Wciąż płonie we mnie ogień rozłąki, co mnie spopieli.
Nie sądzę, że błyskawice mych oddechów są bez sensu.
Ta błyskawica, ciemną nocą, twoje miejsce oświetli.
O, Szirin, ja, Farhad wychwalam twoje słodkie usta.
Gdy chciałem twój portret stworzyć – kamieniami rzucali.
Fuzuli, czasza pozbawiona czerwonego wina
zapowiada nieszczęście i nic nas już nie ocali.
85
Füzuli Qəzəllər
Ey gül, nə əcəb silsileyi-mişki-tərin var,
Vey sərv, nə xoş can alıcı işvələrin var!
Acıtdı məni acı sözün, tünd nigahın,
Ey nəxli-məlahət, nə bəla təlx bərin var!
Peykanları ilə doludur çeşmi-pürabım,
Ey bəhr, sağınma, sənin ancaq göhərin var!
Ol səngdilə naleyi-zarın əsər etmiş,
Ey dil, sənə bu zövq yetər, ta əsərin var.
Eşq içrə könül, demə ki, mən bixudəm ancaq,
Ey qafil, özündən sənin ancaq xəbərin var.
Dedim yetər et cövr, çü xaki-rəhin oldum,
Dedi ki, yetər cövr sənə ta əsərin var.
Çox baxdığına qəmzə ilən bağrın əzərsən,
Hər kimə ki, baxmazsan, onunla nəzərin var.
Eşq əhlinə ol mah, Füzuli, nəzər etmiş,
Sən həm özünü göstər əgər bir hünərin var.
86
Fuzuli Gazele
O, różo, jak piękny zapach piżma we włosach masz!
Cyprysie, ty kokieterię niezwykłą w sobie masz.
Krzywo na mnie patrzysz i ganisz. Trudno to znieść!
Drzewo daktylowe, ty smak owocu gorzki masz.
Przez strzały z twych źrenic moje oczy dziś krwawią.
O dumne morze, nie myśl, że tylko ty perły masz.
Tą o kamiennym sercu mój gorzki płacz poruszył.
Serce, rób tak dalej, póki wpływ na nią masz.
I nie mów, serce, że ja byłem zaczarowany.
Ty ignorancie, tylko siebie za mądrego masz.
Proszę ją: „Nie męcz mnie, jestem prochem u twych stóp”.
Mówi: „Będę cię męczyć, aż powiesz, że dosyć masz”.
Okrutna, twoja kokieteria serce przygniata!
Męczysz najbardziej biedaka, na którego wpływ masz.
O, Fuzuli, ona – Księżyc, wciąż patrzy na nas.
Dzisiaj pokaż, że jeszcze honor i hart ducha masz.
87
Füzuli Qəzəllər
Ləhzə-ləhzə ləbin anıb edicək əfqanlar,
Qətrə-qətrə saçılır didələrimdən qanlar.
Qətrə-qətrə demə qandır ki, çıxar çeşmimdən
Dəmbədəm könlüm odilə əriyən peykanlar.
Qaşların yayinə meyl eyləyə canü könül,
Dünü gün mən bilirəm kim, nə çəkirlər anlar.
Açma kakil girehin, başın üçün, görmə rəva
Ki, pərişan olalar bir neçə sərgərdanlar.
Yel dəyər zülfünə, ya qoymayıb öz hali ilə,
Gəzdirərlər onu əldən-ələ hərdəm canlar.
Eylə üşşaqə cəfalar ki, vəfalar görəsən,
Sanma kim, zaye' olur eylədiyin ehsanlar.
Sorma zöhhadə, Füzuli, rəhü rəsmin eşqin,
Nə bilirlər rəvişi-əhli-xirəd nadanlar.
88
Fuzuli Gazele
Wspominając rubin twych ust, wciąż głośno wzdychałem.
Myśląc o tobie, krwawe łzy, jak rubiny, przelałem.
To, że te krwawe łzy wciąż płynęły, powodowały
strzały godzące serce. To ból po nich wciąż odczuwałem.
Dusza i serce poznały, że łuki twych brwi to broń,
a co one wycierpiały, tylko ja poznałem.
Nie rozplataj warkoczy, by kochających wabić.
Wystarczy mi tych kłopotów, których doświadczałem.
I tylko wietrzyk może targać twe piękne loki.
Tylko ręka kochanka cieszy je swym dotykiem.
Zadawaj ukochanemu męki, by był wierny.
„I nie pójdą na darmo twoje dary” – mówiłem.
Fuzuli, nie dadzą asceci daru miłości,
takie uczucie nie było nigdy ich udziałem.
89
Füzuli Qəzəllər
Tökdükcə qanımı oxun, ol asitan içər,
Bir yerdəyəm əsir ki, toprağı qan içər.
Əhli-zəmanə qanına çox təşnədir zəmin,
Qanın kimin tökərsə fələk, ol zəman içər.
Mey içmədən açılmaz imiş babi-məğfirət,
Sövgəndlər bu babdə piri-müğan içər.
Üqbadə Kövsər istəməsin rindi-meykədə,
Dünyadə bəs degilmi meyi-ərğəvan içər?
Qəmzən görünməyib gözə, qanlar içər müdam,
Zahid kimi ki, badəni eldən nihan içər.
Meydən əgərçi tövbə verir el Füzuliyə,
Ey sərv, sən qədəh sunar olsan, rəvan içər.
90
Fuzuli Gazele
Twe strzały przelewają mą krew, którą twój próg pije.
Jestem z tego kraju, w którym krew jeńców ziemia pije.
Wiem też, że ta ziemia jest zawsze spragniona nowej krwi.
Koło fortuny tak się toczy, że ziemia krew pije.
Rzekomo, bez wina nie dostaniesz rozgrzeszenia.
Podczaszy wie: na nic przysięgi, gdy się nie wypije.
Na tamtym świecie nie ma świętej wody dla pijących.
Czy nie wystarczy, że na tym świecie człek wino pije.
W swej kokieterii picie wina skrywasz przed innymi.
Tak czyni chytry asceta, który samotnie pije.
Choć ludzie mówią Fuzuliemu, by wyrzekł się wina,
to cyprysie, gdybyś podał kielich – to go wypiję.
91
Füzuli Qəzəllər
Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var,
Aşiqi-sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var.
Nola qan tökməkdə mahir olsa çeşmim mərdümü,
Nütfeyi-qabildürür, qəmzən kimi ustadı var.
Qıl təfaxür kim, sənin həm var mən tək aşiqin,
Leylinin Məcnunu, Şirinin əgər Fərhadı var.
Əhli-təmkinəm, məni bənzətmə, ey gül, bülbülə,
Dərdə yox səbri onun, hər ləhzə min fəryadı var.
Öylə bədhaləm kim, əhvalım görəndə şad olur,
Hər kimin kim, dövr cövründən dili-naşadı var.
Gəzmə, ey könlüm quşu, qafil fəzayi-eşqdə
Kim, bu səhranın güzərgəhlərdə çox səyyadı var.
Ey Füzuli, eşq mən’in qılma nasehdən qəbul,
Əql tədbiridir ol, sanma ki, bir bünyadı var.
92
Fuzuli Gazele
Ja mam wielki dar miłości, choć Madżnuna wieńczy sława.
Ja jestem w miłości wierny, choć Madżnun większy rozgłos zna.
Źrenice twe zawsze były mistrzami w przelewaniu krwi.
One są z nasion Kaina – mistrzem ich kokieteria twa.
Powinnaś też być dumna, że masz tak wiernego kochanka.
Podobnie jak Lajla – Madżnuna, a Szirin – Farhada ma.
Ja jestem niezłomny, więc nie porównuj mnie do słowika,
bo on nie jest wytrwały i stale skłonność do płaczu ma.
Jestem tak nieszczęsny, osłabiony. Pocieszenie znajdzie
każdy, kto w miłości cierpi i smutek wielki w sercu ma.
Ty, ptaku mego serca, nie wzlatuj zbyt wysoko w niebo.
Strzeż się! Wertepy i pustkę tej drogi wielu łowców zna.
A ty, Fuzuli, nie przejmuj się zakazami miłości,
bo czy doradzanie rozumnej drogi, jeśli kochasz, sens ma?
93
Füzuli Qəzəllər
Müqəvvəs qaşların kim, vəsmə birlə rəng tutmuşlar,
Qılınclardır ki, qanlar tökmək ilə jəng tutmuşlar.
Qılıb təğyiri-surət vəsmədən yəğma qılırlar dil,
Hərami qaşların rəsmü rəhi-neyrəng tutmuşlar.
Könül mir’atını eylər mükəddər əql təklifi,
Xoş ol bibaklər kim, tərki-namü nəng tutmuşlar.
Fəzayi-ömrdən guya degillər qönçə tək vaqif
Olar kim, özlərin dünya üçün diltəng tutmuşlar.
Məni, kim səngsari-möhnətəm bazari-eşq içrə,
Bəla daği çəkən Fərhad ilə həmsəng tutmuşlar.
Ləbin dövründə zahidlər tutub meyxanələr küncün,
Qılıb təsbih tarın tərk, zülfi-çəng tutmuşlar.
Səhər bülbüllər əfğanı degil bihudə gülşəndə,
Füzuli naleyi-dilsuzinə ahəng tutmuşlar.
94
Fuzuli Gazele
Twe brwi malowane basmą pięknej barwy nabrały.
Jak szable krwiożercze od krwi przelanej zardzewiały.
Te brwi, tak ozdobione, grabią serca zakochanych.
One jak rabusie, zaraz cech oszusta nabrały.
Sczerniałe zwierciadło duszy ucieka od rozumu.
Szczęśliwi, którym wstyd i hańba się nie poplątały.
Jak pąk, co nie ma pojęcia o pustce życia, są ci,
co tkwią w samotności. Ich serca ufności nie nabrały.
Mnie obrzucano kamieniami na targu miłości.
Mieli mnie za Farhada, którego trudy nie złamały.
Przez rubin twych warg asceci upijają się skrycie.
Rzucili różaniec – myśli im twe loki splątały.
Słowiki rankiem w ogrodach już nie jęczą daremnie.
Twoje westchnienia, Fuzuli, ich tonacji nabrały.
95
Füzuli Qəzəllər
Aşiyani-mürği-dil zülfi-pərişanındadır,
Qanda olsam, ey pəri, könlüm sənin yanındadır.
Eşq dərdilə xoşam, əl çək əlacımdan, təbib,
Qılma dərman kim, həlakim zəhri-dərmanındadır.
Çəkmə damən, naz edib, üftadələrdən, vəhm qıl,
Göglərə açılmasın əllər ki, damanındadır.
Gözlərim yaşın görüb şur, etmə nifrət kim, bu həm
Ol nəməkdəndir ki, lə’li-şəkkərəfşanındadır.
Məsti-xabi-naz olub, cəm’ et dili-sədparəmi
Kim, onun hər parəsi bir növki-müjganındadır.
Bəs ki, hicranındadır xasiyyəti-qət’i-həyat,
Ol həyat əhlinə heyranəm ki, hicranındadır.
Ey Füzuli, şəm’ tək mütləq açılmaz yanmadan,
Tablar kim, sünbülündən rişteyi-canındadır.
96
Fuzuli Gazele
Gniazdo ptaka serca jest w twoim zakręconym loku.
Gdzieżbym nie był, peri, ty jesteś panią mego losu.
Dobrze mi ze smutkiem, nie próbuj leczyć mnie, doktorze.
Zostaw mnie w spokoju, bo umrę od twego leku.
A ty, nie szarp szat, sposobem szaleńców nieszczęśliwych,
aby ręka boska cię nie opuściła, biedaku.
Nie żałuj też słonych łez. Ta sól, to istota piękna.
To pełen rubin ust i zawdzięczasz je, jego źródłu.
Poddając się kokieterii jej oczu, twoje serce
w drobnych kawałkach opada na jej rzęsach, po prostu.
Rozstanie z tobą oznacza koniec mojego życia.
Podziwiasz tych, co po rozstaniu z tobą są bez lęku.
O, Fuzuli, nie spal się jak świeca. Ty nie rozwikłasz
węzłów miłości, które tkwią tajemnie w jej warkoczu.
97
Füzuli Qəzəllər
Məni zikr etməz el, əfsaneyi-Məcnunə mayildir,
Nə bənzər ol mənə, dərdi onun dərmanə qabildir.
Biyabanlarda Məcnundan qəmü dərdim sual etmin,
Nə bilsin bəhr halın ol ki, mənzilgahi sahildir.
Mənim tək ola bilməz şöhreyi-şəhri-bəla Məcnun,
Qəbul eylərmi bu rüsvalığ hər kim ki, aqildir.
Nə müşkil halı olsa aşiqin mə’şuq edər çarə,
Gər ol bidərd bilməzsə bu hali, hal müşkildir.
Fəraq əyyami seylabi-sirişkimdən xəbər tutmaz,
Qiyamət macərasından gör, ol zalim nə qafildir.
Fəqihi-mədrəsə mə’zurdur inkari-eşq etsə,
Yox özgə elminə inkarımız, bu elmə cahildir.
Füzuli, el səni Məcnundan əfzun der məlamətdə,
Buna münkir degil, Məcnun dəxi mə’qulə qaildir.
98
Fuzuli Gazele
Wszyscy pasjonują się Madżnunem, mnie lud nie wspomina.
Jego choroba nie równa mojej, bo jest uleczalna.
Na pustyniach, gdzie przebywa Madżnun, nie pytają o mnie.
Bo co o morzu ma wiedzieć ten, co na lądzie przebywa.
On nie może na cały kraj zasłynąć nieszczęściem, jak ja.
Człowiek rozsądny przejmie się wstydem, jakim jest obmowa.
Jaki by nie był ciężki twój stan, ona może cię wyleczyć.
Biada, gdy nie znając twego stanu, nie pomoże miła.
Ty nie znasz, miła, potopu łez, które płyną z mych oczu.
Nie znasz grozy Sądnego Dnia, dlatego jesteś okrutna.
Asceta może odrzucić miłość. To jest wybaczalne.
W tej kwestii on jest ignorantem – jego wiedza niepełna.
Fuzuli, ludzie bardziej cię potępiają niż Madżnuna.
On by temu nie zaprzeczył, wszak to prawda oczywista.
99
Füzuli Qəzəllər
Saqiya, cam tut ol aşiqə kim, qayğuludur,
Qayğu çəkmək nə üçün, cam ilə aləm doludur.
Təlx göftarsız olmaz ləbi-yar, ey aşiq,
Çox həvəs eyləmə ol şərbətə kim, ağuludur.
Qoyalım başı xümi-badə əyağinə gəlin,
Tutmamaq olmaz onun hörmətini, bir uludur.
Bunca kim, kuhsifət başimə daşlar urulur,
Dideyi-bəxtim oyanmaz, nə ağr uyğuludur.
Dili-pürxunimə yağıdırma bəla peykanın,
Həzər et, şişəyə, nagəh zərər eylər, doludur.
Könlümün zəxminə peykanını etdim mərhəm,
Gənci-qəmdir, nola gər böylə dəmir qapuludur.
Nərgisin fikri, Füzuli, gözü könlümdə gəzər,
Tutar ahu vətən ol yerdə ki, otlu, suludur.
100
Fuzuli Gazele
Podczaszy, lej nieszczęśliwym, by czasze ich były pełne.
Na cóż się martwić, kiedy wina dość i dzbany są pełne.
Zakochany biedaku, wiedz! Jej usta bywają gorzkie.
Nie kosztuj tych szerbetów, co są z trucizną zmieszane.
Na początku skłoń głowę przed pucharem z dobrym winem.
Ono godne jest szacunku. Jego właściwości są znane.
Głazy, jak góry wciąż uderzają w moją biedną głowę.
Niestety, oczy mego losu są głęboko uśpione.
W moje biedne serce, pełne krwi, nie miotaj strzał niedoli.
Mój puchar jest delikatny, zaszkodzą mu strzały celne.
Może twe strzały będą balsamem dla mojego serca?
Mój skarbiec musi mieć wrota ciężkie. Wszystkim to jest znane.
Fuzuli nie przestaje myśleć o jej oczach – narcyzach.
Nawet łania wybiera na pastwisko łąki wilgotne.
101
Füzuli Qəzəllər
Zövq şövqilə cəhan qeydin çəkən zəhmət çəkər,
Əhli-zövq oldur kim, ondan daməni-himmət çəkər.
Gün çəkər yerdən gögə hər dəm qübari-rahini,
Tutiya içün, bəli, yerdən gögə minnət çəkər.
Ey çəkən qeyr ilə pünhan bəzm edib mey gah-gah,
Yad qıl ondan ki, bəzmin yad edib həsrət çəkər.
Xali etmiş qeyrdən zülfün xəyali könlümü,
Nola sahibkəşf ilə bir ömrdür xəlvət çəkər.
Çək, səbuhi, sübh nəqqaşinə ərzi-ariz et,
Böylə çəksin gər fələk lövhinə bir surət çəkər.
Sərvqamətlər səmənrüxsarələr toprağıdır,
Hər səmən kim, açılır, hər sərv kim, qamət çəkər.
Qətreyi-əşkim qətarı, sinə çakindən girib,
Tən evinə dışradan bari-qəmü möhnət çəkər.
Ey Füzuli, baxmayam ta qeyrə, hər xunin müjə
Atəşin bir mildir kim, çeşmimə qeyrət çəkər.
102
Fuzuli Gazele
Mąk dozna ten, kto stale myśl o rozkoszy w sobie nosi.
Błogosławiony jest ten, co mądrość nad rozkoszą wznosi.
Słońce w każdej chwili pył z twej drogi ku niebu unosi.
Ono zmienia kurz w maść i człowiek oczy ku niebu wznosi.
O ty, który na biesiadach z obcymi kielich wysuszasz,
lecz nie zapomnij na tej zabawie, kto w sercu cię nosi.
Przestałem myśleć o innych. O twych lokach tylko marzę.
Cóż z tego, kiedy ona przy mnie zasłony nie unosi.
Pokaż choć swe lico temu, co maluje poranek.
Może artysta twój obraz na nieboskłonie umieści.
Twoje piękno można porównać z cyprysem i jaśminem.
Ich czarujący zapach zawsze ku niebu się unosi.
Krople łez, co są jak klucze ptaków, spadają mi na pierś.
I dusza moja ciężkie brzemię nieszczęść przez ciebie nosi.
Aby Fuzuli nie patrzył na inne, jej ostra rzęsa
jak igła oślepiła mu oczy. Teraz bielmo nosi.
103
Füzuli Qəzəllər
Qəmzə peykanın gözün mən mübtəladən saxlamaz,
Sərf edər əhli-nəzər nəqdin gədadən saxlamaz.
Dil nədir yanımda çün qılmaz məni qəmdən xilas,
Çəkmən ol tə'viz barın kim, bəladən saxlamaz.
Canə cismim ol xədəngi-qəmzədən olmaz pənah,
Hiç cövşən kimsəni tiri-qəzadən saxlamaz.
Eşqdən bir dəm təni-suzanı dur etməz fələk,
Vəh necə fanusdur, şəmi həvadən saxlamaz.
Aləmi şeyda qılır, gər olsa gözdən həm nihan,
Bir pərivəş kim, səri-zülfün səbadən saxlamaz.
Eylərəm bixud fəğan, gördükcə kuyin itlərin,
Aşina razi-nihanın aşinadən saxlamaz.
Bisəbəb sanmın Füzulinin məlamət çəkdiyin,
Bixəbərdir, məşrəbin əhli-riyadən saxlamaz.
104
Fuzuli Gazele
Wielbiącym spojrzeniem me oko strzał twych nie zatrzyma.
Człowiek myślący nie trwoni pieniędzy, lecz je zatrzyma.
Żadne serce nie może uchronić się przed nieszczęściami.
Na nic mi talizman, bo on złego losu nie zatrzyma.
Moje ciało nie uchroni duszy od strzał kokieterii.
Tak samo żaden pancerz strzał złego losu nie zatrzyma.
A czy niebiosa mogą powstrzymać płomienie miłości?
Czy świeca płonąca w lampionie powiew wiatru wytrzyma?
Peri poraża wokół swym pięknem, choć jest za zasłoną.
Jednakże jej fryzura, pod chustą, wiatru nie przetrzyma.
W dzikiej furii zazdroszczę psom, co warują pod jej bramą.
Wierny druh, wobec druha, żadnych sekretów nie zatrzyma.
I nie myśl, że Fuzuli bez powodu jest potępiany.
On nieświadom, przed hipokrytami, swej pasji nie ukrywa.
105
Füzuli Qəzəllər
Biz cahan məmurəsin mə'nidə viran bilmişiz
Afiyət gəncin bu viran içrə pünhan bilmişiz.
Gər özün dana bilir təqlid ilə surətpərəst,
Aləmi-təhqiqdə biz onu nadan bilmişiz.
Bixəbərlər şərbəti-rahət bilirlər badeyi,
Biz həkimi-vəqtiz, onu tökmüşüz, qan bilmişiz.
Bilmişiz kim, mülki-aləm kimsəyə qılmaz vəfa,
Ol zamandan kim, onu mülki-Süleyman bilmişiz.
Ayrı bilmişsən, Füzuli, məscidi meyxanədən,
Səhv imiş ol kim, səni biz əhli-irfan bilmişiz.
106
Fuzuli Gazele
Dziś ten świat za całkowicie rozbity uznaliśmy.
Zdrowy rozsądek, jako ukryty skarb, uznaliśmy.
Powierzchowny naśladowca często za mędrca się ma.
W logice świata, za ignoranta go uznaliśmy.
Oni właśnie mocne wino biorą za słodki szerbet.
My, wiedzący, za przelaną krew je uznaliśmy.
Wiemy, że bogactwo światu nie dochowa wierności,
a my je za królestwo Salomona uznaliśmy.
Fuzuli, winiarnię i meczet trzeba móc rozdzielić.
Błędem jest, że cię za znawcę irfanu uznaliśmy.
107
Füzuli Qəzəllər
Öylə sərməstəm ki, idrak etməzəm dünya nədir,
Mən kiməm, saqi olan kimdir, meyü səhba nədir.
Gərçi canandan dili-şeyda üçün kam istərəm,
Sorsa canan, bilməzəm kami-dili-şeyda nədir.
Vəsldən çün aşiqi müstəğni eyler bir vüsal,
Aşiqa mə'şuqdən hərdəm bu istiğna nədir?
Hikməti-dünyavü mafiha bilən arif degil,
Arif odur bilməyə dünyavü mafiha nədir.
Ahü fəryadın, Füzuli, incidibdir aləmi,
Gər bəlayi-eşq ilə xoşnud isən, qovğa nədir?
108
Fuzuli Gazele
Nie rozumiem, czym jest świat, aż tak podchmielony jestem!
Czym jest kielich, kim jest podczaszy, kim ja jestem?
Marzę, by miła spełniła pragnienie mego serca.
Lecz nie jestem pewien, czy wiem, co jest mym pragnieniem.
Lecz czy jedno spotkanie z ukochaną mi wystarczy?
Skąd jej obojętność, gdy ja tak zakochany jestem?
Nie bierz za mędrca tego, co zna tajemnice świata.
Mędrcem jest ten, kto zna wyższe prawdy poza tym światem.
Fuzuli, twoje westchnienia i jęki zmęczyły nas.
Gdyś szczęśliwy jest, to nie obnoś się z takim hałasem.
109
Füzuli Qəzəllər
Ah eylədiyim sərvi-xuramanın üçündür,
Qan ağladığım qönçeyi-xəndanın üçündür.
Sərgəştəliyim kakili-mişkinin ucundan
Aşüftəliyim zülfi-pərişanın üçündür.
Bimar tənim nərgisi-məstin ələmindən,
Xunin ciyərim ləli-dürəfşanın üçündür.
Yaxdım tənimi vəsl günü şəm tək, əmma
Bil kim, bu tədarük şəbi-hicranın üçündür.
Qurtarmağa yəğmayi-qəmindən dilü canı,
Səyim nəzəri-nərgisi-fəttanın üçündür.
Can ver, könül, ol qəmzəyə kim, bunca zamanlar,
Can içrə səni bəslədiyim anın üçündür.
Vaiz bizə dün duzəxi vəsf etdi, Füzuli,
Ol vəsf sənin külbeyi-əhzanın üçündür.
110
Fuzuli Gazele
Za tobą, coś jak cyprys wiotka, nieustannie płaczę.
O uśmiech pączka słodkich twych ust, krwawe łzy leję.
Pod urokiem piżma twych loków, chodzę po bezdrożach.
Myśląc o twych rozpuszczonych włosach strapiony błądzę.
A smutek za tobą upoił moje biedne ciało.
Krwawi mi serce i za rubinem twych ust ciągle tęsknię.
Od dnia spotkania wypaliłem się jak cienka świeca.
Do rozłąki przygotowywałem się noce i dnie.
Od piekła rozłąki duszę i serce chciałem chronić,
by jeszcze móc patrzyć w twe piękne oczy nieustannie.
O serce, oddaj już duszę kokieterii tej peri.
Bo właśnie o takiej chwili marzyłem bezustannie.
Fuzuli, muezin wczoraj opisywał nam piekło.
Pamiętaj o tym! Myśl o miejscu żałoby nieustannie.
111
Füzuli Qəzəllər
Eşq dərdi, ey müalic, qabili-dərman deyil!
Cövhərindən eyləmək cismi-cüda asan deyil!
Dövr cövründən şikayət edənə aşiq demən,
Eşq məsti vaqifi-keyfiyyəti-dövran deyil!
Şəhrdən səhrayə bir fərq olduğun hər kim bilir,
Bilmiş ol kim, eşq səhrasında sərgərdan deyil!
Hər kim idrak eylər öz keyfiyyəti-halın, hənuz
Dust rüxsarinə eyni-şövq ilə heyran deyil!
Canın canan ittihadi fariq eylər cismdən,
Cismdən agah olan can, vasili-canan deyil!
Der imiş düşmən ki, həmdəmdir Füzuli yar ilə,
Hər sözü böhtan isə, həqqa, bu söz böhtan deyil!
112
Fuzuli Gazele
Lekarzu, na chorobę miłości eliksirów nie ma.
Także oddzielić duszy od ciała na pewno się nie da.
Nie jest zakochany ten, co narzeka na męki życia.
Zakochany na nic nie zważa i ocucić się nie da.
Pustynia jest pustynią, a miasto – miastem. Wszystko jasne.
Wiesz dobrze; na pustyni miłości nie błądzić się nie da.
Każdy, kto rozumie wyraźnie stan swego umysłu,
pewnie nie wie, czym jest miłość. Tego się pogodzić nie da!
Chociaż jesteś dzisiaj w jedności z ukochaną, to dusze
są oddzielone, bo jedności prawdziwej na ziemi nie ma.
Fuzuli, wróg mówi, że w miłości jesteście jednością.
On zawsze mówił nieprawdę, lecz tym razem rację ma.
113
Füzuli Qəzəllər
Bu aləm ki, könül, qeydin çəkərsən, möhnətü qəmdir,
Fəna sərmənzilin seyr eylə kim, bir xoşca aləmdir.
Anıb tənhalığı qəbr içrə nifrət qılma ölməkdən,
Təriqi-üns tut kim, hər ovuc topraq bir adəmdir.
Degil möhkəm cahan mülkündə hər bünyad kim, qılsan,
Bəqa mülkündə tut mənzil kim, ol bünyad möhkəmdir.
Əcəl alayişi-xövfü xətərdən qurtarar nəfsi,
Bu cövhər kimiyayi-nəfsə bir iksiri-ə'zəmdir.
Kəmali-eşqi-insan mövt iləndir rahi-hikmətdə,
Bəli,mücraqılanhökmün misalın nəqşi-xatəmdir.
Bahar əyyami kirsən laləzarə, xak əczasın
Mühəqqər görmə kim, hər zərrə bir Cam ilə bir Cəmdir
Əsiri-nəfsdir əhli-cahan, bilməz fəna qədrin,
Füzuli, tərk təcridi sənə ancaq müsəlləmdir!
114
Fuzuli Gazele
Ten świat, o który martwisz się, serce, tylko nieszczęściem jest.
Ale przejdź kręgi poznania. Nasz świat wcale zły nie jest.
A myśli o grobie się nie lękaj. Sam tam nie będziesz.
Zapamiętaj, ta garść ziemi może też człowiekiem jest.
Nie są silne fundamenty świata – jego bogactwa.
W królestwie wieczności, gdzie będziesz, fundament silny jest.
Śmierć – końcem ziemskich pasji, namiętności, niebezpieczeństw.
Ona eliksirem i esencją życia, dla nas jest.
Pełnię miłości i mądrości osiągamy przez śmierć.
Tylko pieczęć śmierci gwarantem miłości naszej jest.
Gdy wiosną wychodzę wąchać kwiaty, każda garść ziemi
– prochem – pucharem Dżemszyda, i samym Dżemszydem jest.
Ludzie – niewolnicy własnych żądz i pragnień, nie wiedzą
nic o śmierci. Ty, Fuzuli, wiesz, co jej osnową jest.
115
Füzuli Qəzəllər
Şəfayi-vəsl qədrin hicr ilə bimar olandan sor,
Zülali-zövq şövqün təşneyi-didar olandan sor.
Ləbin sirrin gəlib göftarə, məndən özgədən sorma,
Bu pünhan nüktəni bir vaqifi-əsrar olandan sor.
Gözü yaşlıların halın nə bilsin mərdümi-qafil,
Kəvakib seyrini şəb ta səhər bidar olandan sor.
Xəbərsiz olma fəttan gözlərin cövrün çəkənlərdən,
Xəbərsiz məstlər bidadınıhüşyar olandan sor.
Qəmindən şəm’ tək yandım, səbadən sorma əhvalım,
Bu əhvalı şəbi-hicran mənimləyar olandan sor.
Xərabi-cami-eşqəm, nərgisi-məstin bilir halım,
Xərabat əhlinin halini bir xummar olandan sor.
Məhəbbət ləzzətindən bixəbərdir zahidi-qafil,
Füzuli, eşq zövqün, zövqi-eşqi var olandan sor.
116
Fuzuli Gazele
Opuszczonego o rozkosz spotkania dziś zapytaj.
Czy słodyczy i upojenia było pełne, pytaj.
Czy znają słodycz jej warg, obcych lepiej nie pytaj.
O te ukryte niuanse lepiej znawców zapytaj.
Cóż ignorant może wiedzieć o czyichś płaczących oczach.
A o ruchy gwiazd lepiej tego, co w nocy nie śpi, pytaj.
Nie możesz być obojętna, gdy inni przez ciebie płaczą.
A o stan tych, co są pijani, lepiej trzeźwego pytaj.
Przez miłość do ciebie spłonąłem jak świeca. Lepiej wiatru
nie indaguj. Mego wiernego druha raczej zapytaj.
Przez twe oczy jak narcyza upoiłem się do syta.
O stan bywalców tawerny raczej upojonego pytaj.
Rozkoszy miłości nie zna pustelnik ani asceta.
Fuzuli, jaka ona słodka, zakochanego pytaj.
117
Füzuli Qəzəllər
Ey mələksima ki, səndən özgə heyrandır sana,
Həqq bilir insan deməz, hər kim ki, insandır, sana
Verməyən canın sənə bulmaz həyati-cavidan,
Zindeyi-cavid ona derlər ki, qurbandır sana.
Aləmi pərvaneyi-şəm’i-cəmalın qıldı eşq,
Cani-aləmsən, fəda hər ləhzə min candır sana.
Çün Məsihi-vəqtsən, can vermək asandır sana.
Çıxma, yarım, gecələr, əğyar tə’nindən saqın,
Sən məhi-övci-məlahətsən, bu nöqsandır sana.
Padışahım, zülm edib aşiq sana zalim demiş,
Xubrulardan yaman gəlməz, bu böhtandır sana.
Ey Fizuli, xubrulardan təğafüldür yaman,
Gər cəfa həm gəlsə onlardan, bir ehsandır sana.
118
Fuzuli Gazele
Ty, o twarzy hurysy, wszyscy cię uwielbiają!
Mówią wokół żeś aniołem i cię uwielbiają!
Bez ofiarowania ci życia nie ma wieczności!
Będą żyć w raju ci, którzy cię uwielbiają!
Jak ćmy oszalałe lecimy ku twej jasności!
Tyś duszą pokoju świata – wszyscy cię kochają.
Zakochanym ofiarować ci duszę nie jest trudno.
Jak Mesjasz możesz dawać życie, więc cię kochają!
Nie przychodź o północy, bo groźni są zawistnicy.
Tyś piękniejsza od księżyca, wszyscy o tym wiedzą!
Królowo, oszczercy mówią, że jesteś okrutna.
Ty zawsze jesteś łagodna, więc ciebie kochają!
Ach, Fuzuli! Nie pamiętasz, jakie są ślicznotki!
I gdy cierpisz przez nie, myślisz, że cię obdarowują!
119
Fuzuli Gazele
Słownik
Al-Chidr, turec. Hyzr — legendarna postać, łącząca synkretyczne cechy starożytnych osób historycznych i wyobrażonych, zgodnie z arabskim znaczeniem imienia ubierająca się
na zielono; Al-Chidr miał pomagać Aleksandrowi Wielkiemu
w poszukiwaniu źródeł wody życia w drodze do Krainy Ciemności, lecz Aleksander zgubił się a Al-Chidr znalazł tę wodę
i stał się nieśmiertelny; od tego czasu przekazuje proroctwa
i pomaga ludziom.
Dżemszyd — zgodnie z mitologią perską miał być stworzonym przez Ahura Mazdę pierwszym królem ludzkości, po
śmierci zaś objąć panowanie w krainie umarłych. Jego kielich
miał być zwierciadłem Boga.
Farhad i Szirin – dwoje bohaterów poematów o nieszczęśliwej miłości pióra wybitnych poetów: Nizamiego Gandżawiego (1114–1209), Amira Chosroua Dihlawiego (1253–1325)
i Aliszera Nawoiego. Szirin znaczy „Słodka”.
Hassan Ibn Sabit — arabski poeta – towarzysz Mahometa,
pochodzący z plemienia Banu Karzaj, zmarły w 674 roku.
Irfan — oznacza badanie w islamskiej metafizyce i filozofii
transcedentalnej. Jest to dążenie do poznania Boga poprzez
bezpośrednie, osobiste doświadczenie. Irfan jest również
jednym z wielu synonimów sufizmu.
121
Füzuli Qəzəllər
Józef i Zulejka — miłość tych dwojga bohaterów jest uważana za jedną z najpopularniejszych opowieści miłosnych
w literaturach Bliskiego i Środkowego Wschodu oraz Indii.
Historia biblijnego Józefa i Zulejki znajduje się również w dwunastej surze Koranu. W komentarzach do tej Księgi – tefsiarch,
imię Putyfarowej zastąpione zostało imieniem Tulejka, a cała
historia miłosna nabrała pięknego pozytywnego znaczenia.
W kulturze muzułmańskiej Józef był oczywiście muzułmaninem i symbolem szlachetności i wierności w miłości. W efekcie
opowieść o miłości Józefa i Zulejki nazywana była „najpiękniejszą z opowieści”.
Kain — syn praojca Adama, zabił brata Abla.
Madżnun i Lajla — para nieszczęśliwych kochanków Kajs
i Lajla pokochali się od pierwszego wejrzenia; miłość chłopca
była tak silna, że ludzie nazwali Kajsa Madżnunem, czyli opętanym przez złe duchy – dżiny. Motyw literacki tej niespełnionej miłości był często wykorzystywany w piśmiennictwie
świata islamu. W literaturze azerbejdżańskiej znani jako
Lejla i Medżnun.
Muezin — w islamie mężczyzna o prawym charakterze i pięknym głosie, który śpiewem pięć razy na dobę nawołuje wiernych do modlitwy.
Noe — dziesiąty potomek praojca Adama, który w czasie potopu uratował wszystkie żywe istoty na zbudowanej przez
siebie arce.
122
Fuzuli Gazele
Peri — piękna nimfa.
Reyhan — bazylia.
Sufizm, arab. tsawwuf — ruch mistyczny w islamie, ascetyczna ścieżka do poznania Boga, prowadząca przez mądrość,
miłość i medytę (zikr). Bojaźń towarzyszyła każdej z religii
ksiąg, sufi właśnie byli w opozycji do tradycyjnej drogi poznania, szukali Boga bardziej we własnych uczuciach.
Szerbet — wschodni deser – sorbet jest napojem, w którym
połączone są soki owocowe z cytryną, szafranem, miętą i przyprawami.
123
Füzuli Qəzəllər
Tərcümə
Şəhla Kazımova 1978-ci ildə Bakıda, Azərbaycanda anadan
olmuş, 2002-ci ildə Bakı Slavyan Universitetini bitirmişdir.
2002–2004-cü illərdə Polşa Dövlətinin təqaüd proqramı çərçivəsində Varşava Universitetinin Şərqi Avropa İnstitutunun
maqistratura şöbəsində təhsil almışdır. 2010-cu ildə Varşava
Universitetinin Şərqşünaslıq Fakültəsində doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək, humanitar elmlər doktoru dərəcəsi
almışdır. Hal-hazırda Varşava Universitetinin Şərqşünaslıq
Fakültəsində Turkologiya və Orta Asiya Xalqları kafedrasının
elmi-didaktik işçısidir. 2014-cü ildə Yanuş Kjıjovski ilə birlikdə türk və polyak dilllərində Nazim Hikmətin rübailərin
nəşr etdirmişdir.
Yanuş Kjıjovski həkim və Şərqə valeh olmuş səyahətçidir.
Hindistan mədəniyyətinə həsr olunmuş bir neçə albomu həmçinin klassik fars, türk, özbək və urdu poeziyasının polyak
dilinə tərcümələrini hazırlayıb nəşr etdirmişdir. Bununla yanaşı uşaqlar üçün Şərq nağıllarından ibarət tərcümə kitablarının müəllifidir. Uzun illərdir Mədəniyyət İnkişafı naminə
Polşa-Hindistan Cəmiyyətinin Varşava Şöbəsinin sədridir.
124
Fuzuli Gazele
Przekład
Shahla Kazimova urodziła się w Baku (Azerbejdżan), gdzie
ukończyła w 2002 roku Bakijski Uniwersytet Słowiański.
W roku 2002 otrzymała stypendium rządu polskiego, które
umożliwiło jej dalsze studia w Studium Europy Wschodniej na
Uniwersytecie Warszawskim. Dyplom UW otrzymała w 2004
roku. Tu również uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w 2010 roku. Obecnie pracuje na Uniwersytecie
Warszawskim jako wykładowca w Zakładzie Turkologii i Ludów
Azji Środkowej Wydziału Orientalistycznego. Wspólnie z Januszem Krzyżowskim wydała w 2014 roku dwujęzyczny tom
rubajatów Nazima Hikmeta.
Janusz Krzyżowski jest lekarzem i podróżnikiem zafascynowanym Orientem. Wydał kilka albumów poświęconych
kulturze Indii oraz przekładów tradycyjnej poezji perskiej,
tureckiej, uzbeckiej i urdu. Jest również autorem książek dla
dzieci przybliżających bajki Wschodu. W Indyjsko-Polskim Stowarzyszeniu na rzecz Rozwoju Kultury pełni od lat funkcję
prezesa oddziału warszawskiego.
125
Mündəricat
Spis treści
Giriş . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Məhəmməd Füzuli – şair və mütəfəkkir
Muhammed Fuzuli – poeta i filozof . . . .
Qəzəllər . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gazele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tərcümə . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przekład . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
6
7
8
9
24
25
121
124
125

Qəzəllər Gazele

Transkrypt

Podobne dokumenty

Untitled

Pobierz plik PDF - Almanach Karaimski

Newsletter 4 - healthedu

Newsletter 5 - healthedu

HÖGVÄRDIG

Montageanweisung LAK 6IMR / 14ITR