Ocena Ryzyka Zawodowego
Transkrypt
Ocena Ryzyka Zawodowego
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO 1 PODSTAWY PRAWNE OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Rozporz dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa i higieny pracy Kodeks Pracy PN-N-18002 Systemy zarz dzania bezpiecze stwem i higien pracy Dyrektywa UE 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1998r. 2 Ocena ryzyka zawodowego to proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalno ci ryzyka Proces ten obejmuje wszystkie stanowiska pracy – zarówno stacjonarne, jak i niestacjonarne 3 Przedmiotem oceny jest ryzyko zawodowe zwi zane z prac na okre lonym stanowisku Podmiotem oceny ryzyka zawodowego jest pracownik zatrudniony na konkretnym stanowisku pracy, w okre lonych warunkach rodowiska pracy Celem oceny jest poznanie stanu faktycznego i opracowanie działa koryguj cych i zapobiegawczych 4 RODZAJE RYZYKA ZAWODOWEGO Pracownik Zale ne od indywidualnej ekspozycji PRACA Ryzyko osobiste Ryzyko grupowe PRACA Ryzyko zawodowe Ryzyko przedsi biorstwa Ryzyko przedsi biorstwa DOM SPORT Zale ne od liczby nara onych pracowników HOBBY Ryzyko awarii Wyposa enie 5 SCHEMAT OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO Analiza stanowiska pracy ( procesu technologicznego, wyposa enia, organizacji pracy itp.) Ustalenie listy czynników szkodliwych dla zdrowia, uci liwych i niebezpiecznych wyst puj cych przy okre lonej pracy 6 Ustalenie metod bada i pomiarów czynników rodowiska pracy wyst puj cych przy okre lonej pracy Przeprowadzenie bada i pomiarów czynników rodowiska pracy wyst puj cych przy okre lonej pracy c.d. 7 Porównanie wyników bada i pomiarów z normatywami okre lonymi we wła ciwych przepisach i Polskich Normach ( NDS, NDN i inne wymagania) Wszystkie normatywy spełnione c.d. Normatywy nie spełnione 8 Wszystkie normatywy spełnione Normatywy nie spełnione Wykonanie analizy przyczyn wyst puj cych zagro e oraz techniczno – organizacyjnych mo liwo ci ograniczenia (eliminowania) zagro e c.d. 9 Ograniczenie (wyeliminowanie) zagro e jest mo liwe Ograniczenie (wyeliminowanie) zagro e nie jest mo liwe Ustalenie przedsi wzi w celu wyeliminowania (ograniczenia) zagro e c.d. 10 Wyeliminowanie (ograniczenie) zagro e Ocena poziomu ryzyka zwi zanego z wykonywaniem okre lonej pracy Poziom ryzyka akceptowany NIE Dokona redukcji ryzyka TAK c.d. 11 1. Ocena ryzyka zawodowego Wła ciwe dostosowanie pracy do potrzeb i oczekiwa pracownika stwarza konieczno analizy ryzyka zawodowego, która pozwala uzyska informacje o zagro eniach oraz ich mo liwych skutkach. Termin ryzyko bywa ró nie definiowane w zale no ci od obszaru działalno ci człowieka. 12 Ogólnie ryzyko ma wyd wi k negatywny i wi e si z mo liwo ci straty. Po raz pierwszy termin ryzyko zawodowe został zdefiniowany w ustawie z 27 czerwca 1997 roku o słu bie medycyny pracy, jako mo liwo wyst pienia niepo danych, zwi zanych wykonywan prac zdarze powoduj cych straty, w szczególno ci niekorzystnych skutków zdrowotnych, b d cych wynikiem zagro e zawodowych wyst puj cych w rodowisku pracy lub zwi zanych ze sposobem wykonywania pracy. 13 Zgodnie z definicj (rozporz dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrze nia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpiecze stwa higieny pracy – Dz. U. Nr 129, poz. 844) ryzyko zawodowe oznacza „prawdopodobie stwo wyst pienia niepo danych zdarze zwi zanych z wykonywan prac , powoduj cych straty, w szczególno ci wyst pienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagro e zawodowych wyst puj cych w rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”. 14 Polska norma PN-N-18002: 2000 okre la ryzyko, jako kombinacj cz sto ci lub prawdopodobie stwa wyst pienia okre lonego zdarzenia, wywołuj cego zagro enie i w konsekwencji zwi zanych z tym zdarze 15 Według normy PN-EN 1050: 1999 „Maszyny. Bezpiecze stwo. Zasady oceny ryzyka” ryzyko definiowane jest jako kombinacja prawdopodobie stwa wyst pienia i stopnia ci ko ci mo liwego urazu lub pogorszenia stanu zdrowia w sytuacji zagra aj cej, przy czym sytuacja zagra aj c jest tak sytuacj , w której człowiek eksponowany jest na co najmniej jeden czynnik niebezpieczny, szkodliwy lub uci liwy. 16 Głównym celem oceniania zagro e i oceny ryzyka zawodowego jest podj cie, na podstawie jej wyników działa , które zapewni mo liwie najlepsz ochron zdrowia pracowników oraz umo liwiaj ograniczenie poziomu zagro e . 17 Wynikiem oceny ryzyka zawodowego jest ustalenie: 1. czy ryzyko jest akceptowalne, 2. czy mo na je skutecznie kontrolowa , 3. jakie rodki bezpiecze stwa mog by zastosowane w celu zmniejszenia ryzyka, poprawy bezpiecze stwa i ochrony zdrowia pracowników, 4. jak równie priorytetów przy podejmowaniu działa zmniejszaj cych ryzyko. 18 Na poj cie ryzyka zawodowego, poza czynnikami stwarzaj cymi niebezpiecze stwo składaj si równie : •czynniki organizacyjne, •techniczne, •oraz ludzkie działania maj ce na celu ograniczenie jego poziomu. St d rzeczywisty poziom ryzyka zawodowego jest obrazowany przez ró nic pomi dzy zagro eniami wynikaj cymi z procesu technologicznego. 19 Wprowadzenie rozwi za technicznych (w postaci osłon, ekranów, wentylacji), organizacyjnych (organizacja pracy i metod jej wykonywania) oraz rozwi za ludzkich (dobór odpowiednio przygotowanej kadry pracowniczej) pozwala na zmniejszenie poziomu ryzyka zawodowego, niezale nie od stopnia zagro e wynikaj cych z samego procesu technologicznego. 20 Ryzyko zawodowe zwi zane z danym zagro eniem, oceniane jest na podstawie prawdopodobie stwa: • wyst pienia urazu ciała, • lub utraty zdrowia, • oraz najwi kszej, daj cej si przewidzie ci ko ci urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia. Szacuj c ci ko mo liwego urazu lub utraty zdrowia, które mog by wynikiem zidentyfikowanego zagro enia, przyjmuje si najci szy uraz lub pogorszenie stanu zdrowia. Ocena ryzyka zawodowego jest procesem wieloetapowym i prowadzona jest tzw. metod ,,krok po kroku". 21 Okre laj c ryzyko zawodowe nale y przede wszystkim okre li : a) b) c) d) co złego mo e si wydarzy , jak cz sto, jakie mog by tego skutki, a nast pnie okre li , czy skala zagro e umo liwia bezpieczne wykonywanie, pracy na danym stanowisku pracy. 22 Istota ryzyka Co złego mo e si zdarzy ? Jak cz sto mog wyst pi zagro enia? Jak mo na ograniczy ryzyko? Czy podj cie ryzyka jest mo liwe i czy si kalkuluje? . Jakie mog by skutki niepo danych zdarze ? RYZYKO 23 Istotnym elementem oceny ryzyka zawodowego jest sprawdzenie jego akceptowalno ci, ze wzgl du na to, i samo stwierdzenie ilo ciowe i jako ciowe zagro e wyst puj cych na stanowisku pracy jest mniej istotne ni ustalenie, czy praca na danym stanowisku jest mo liwa i uzasadniona. 24 Ocen ryzyka zawodowego dotycz cego danego stanowiska pracy nale y przeprowadza przed dopuszczeniem stanowiska do eksploatacji. Potrzeb oraz zasady przeprowadzenia oceny okre la si na podstawie danych dotycz cych procesu technologicznego oraz prognoz wyst pienia zdarze wypadkowych lub chorobotwórczych. 25 Je eli na stanowisku wyst puje czynnik szkodliwy lub niebezpieczny, który mo e spowodowa ujemne skutki dla organizmu ludzkiego, analiza ryzyka zawodowego musi zosta bezwzgl dnie wykonana. Ocena ryzyka zawodowego nie jest czynno ci jednokrotn , a cykliczn powtarzaln w celu dokonania kontroli, czy rodki techniczne, organizacyjne ludzkie zastosowane w celu wyeliminowania zagro e , przyniosły oczekiwany efekt. 26 Zatem okres, po upływie którego nale y powtórzy ocen , ustalany jest na podstawie pierwszej oceny. Ocen nale y przeprowadza ka dorazowo po dokonaniu: •zmian w procesie technologicznym lub organizacji pracy, •wprowadzeniu nowych maszyn, urz dze , narz dzi lub materiałów •oraz po wprowadzeniu zmian w sto-sowanych rodkach ochronnych. 27 W literaturze dotycz cej oceny ryzyka zawodowego istnieje wiele ró nych metod analizy. Metody te ró ni si od siebie: •sposobem podej cia do identyfikowania zagro e zawodowych, •oraz sposobem szacowania elementów ryzyka. 28 Istnieje wiele metod oceny ryzyka zawodowego, które ró ni si mi dzy sob sposobem post powania podczas analizy informacji o danym stanowisku, obiekcie lub procesie oraz zasobem informacji niezb dnym do przeprowadzenia analizy. Ró ny jest ich zakres zastosowa . 29 S sytuacje, e przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wymaga zastosowania kilku metod równocze nie. Stosowane analizy ryzyka zawodowego mo na podzieli na indukcyjne i dedukcyjne: a) w metodach indukcyjnych analiz rozpoczyna si od czynników zagra aj cych i przewiduje si zwi zane z nimi zagro enia i ryzyka, b) w metodach dedukcyjnych d y si do ustalenia przyczyn zagro e . 30 Analiz ryzyka zawodowego przeprowadza si metodami indukcyjnymi, których wykorzystanie jest z reguły prostsze. Do takich metod mo na zaliczy : 1. Job Safety Analisis, 2. HAZOP (Hazard and Opreability Studies), 3. FMEA (Failure Modes & Effects Analysis), 4. metoda drzewa zdarze , 5. metoda Risc Score. 31 Oceny mo na dokonywa stosuj c metody pozwalaj ce przypisa elementom ryzyka okre lone warto ci punktowe. Ryzyko zawodowe szacowane jest metodami: 1. jako ciowymi, 2. oraz ilo ciowymi. 32 Wyniki analizy mo na przedstawi w postaci ilo ciowej, wyznaczaj c prawdopodobie stwa wyst pienia okre lonego, niekorzystnego nast pstwa zagro enia, lub jako ciowej, podaj c ustalony wska nik ryzyka zwi zanego z zagro eniem. 33 Systematyczna analiza zagro e jest zwi zana z konieczno ci stworzenia modelu funkcjonowania analizowanego fragmenty człowiek – obiekt techniczny rodowisko”. Jest on dzielony na pojedyncze elementy (mog to by elementy lub podzespoły konstrukcji, wykonywane na stanowisku pracy zadania, wydzielone etapy procesu itp.), z których ka dy jest analizowany osobno w celu ustalenia, jakie zagro enia i ryzyko mog by z nim zwi zane. 34 W ró nych metodach modele te tworzy si w sposób mniej lub bardziej sformalizowany. Wybieraj c metod analizy nale y si upewni , e: • jest ona odpowiednia dla analizowanego obiektu, procesu lub stanowiska i e s dost pne do przeprowadzenia analizy informacje, • mo na j przeprowadzi w okre lonym czasie, • dost pne s odpowiednie zasoby, niezb dne do jej przeprowadzenia. 35 Szacowanie ilo ciowe jest mo liwe w przypadku dysponowania dostateczn liczb danych statystycznych dotycz cych: • ilo ci i rodzajów wypadków przy pracy, • zdarze niebezpiecznych, • chorób zawodowych, • czasu nara enia na czynniki rodowiska pracy itp. 36 Metody wykorzystuj ce jako dane wej ciowe wyniki analiz statystycznych nie daj efektów o du ym poziomie ufno ci. Brak danych o wypadkach lub zdarzeniach prawie wypadkowych obni a warto uzyskiwanych rezultatów. 37 Praktycznie stosowane s jako ciowe metody wska nikowe, w których ustala si wska niki prawdopodobie stwa i stopnia ci ko ci urazów. Na podstawie ustalonych wska ników okre lany jest (najcz ciej według wyst puj cych w danej metodzie tablic) poziom lub wska nik ryzyka. 38 Metody jako ciowe s metodami subiektywnymi, a rzetelno wykonania oceny ryzyka mo e zobiektywizowa wyniki. Do tej kategorii nale m.in.: metoda wst pnej analizy zagro e PHA (ang. Preliminary Hazard Analysis), metoda wska nika poziomu ryzyka (WPR), metoda trój-lub pi ciostopniowego szacowania ryzyka według normy PN-N-18002:2000, metoda Risk Score. 39 Lista zagro e . sytuacji i zdarze niebezpiecznych mog cych powsta we wszystkich elementach rozpatrywanego obszaru jest okre lana przez zespół dokonuj cy oceny. Oceniane s zagro enia i ustalane jest prawdopodobie stwo ich wyst pienia oraz stopie przewidywanych skutków (urazu lub utraty zdrowia). 40 W ko cowym etapie ustala si sposoby kontrolowania stanu bezpiecze stwa. W celu ustalenia stopnia szkód i prawdopodobie stwa ich wyst powania stosuje si zwykle kilka poziomów. Warto iloczynu oznacze poziomów stopnia szkód i prawdopodobie stwa stanowi podstaw podejmowania decyzji dotycz cych zmniejszenia ryzyka przy planowaniu prac. 41 Przyjmuje si zasad , e ryzyko: w przedziale 1- 3 - jest do przyj cia, 4 - 9 - mo liwe do przyj cia pod warunkiem podj cia odpowiednich działa zapobiegawczych, 10 - 25 – jest nieakceptowane, a prace mo na podj po zastosowaniu odpowiednich rodków bezpiecze stwa. 42 Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA Poziom Stopie szkód Prawdopodobie stwo 1. Znikome urazy, lekkie szkody Bardzo nieprawdopodobne 2. Lekkie obra enia, wymierne szkody 3. Ci kie obra enia, znaczne szkody Mało prawdopodobne, zdarzaj ce si raz na 10 lat Dora ne wydarzenie (raz w roku) 43 Stopnie oceny stosowane w metodzie PHA Poziom Stopie szkód 4. Pojedyncze wypadki miertelne, ci kie szkody Zbiorowe wypadki miertelne, szkody na bardzo du skal na terenie zakładu 5. Prawdopodobie stwo Dosy cz ste wydarzenie (np. raz w miesi cu) Cz ste regularne wydarzenie (np. raz w tygodniu) 44 Stopie szkód Kryteria dopuszczalno ci Ryzyka 5 4 3 2 1 5 25 20 25 20 5 4 20 16 12 8 4 3 15 12 9 6 3 2 10 8 6 4 2 1 5 4 3 2 1 45 W podobny sposób dokonuje si szacowania elementów ryzyka w wi kszo ci metod jako ciowych, polegaj cych na wyznaczaniu wska nika lub ustalaniu poziomu ryzyka na podstawie przyj tych w danej metodzie tabel. 46 Metoda wska nika poziomu ryzyka (WPR) przyjmuje zasad , e wska nik poziomu ryzyka jest iloczynem czterech czynników. WPR = A x B x C x D gdzie: A - prawdopodobie stwa wyst pienia zdarzenia, 47 B - cz stotliwo ci ekspozycji na zagro enie, C - najwi kszej spodziewanej straty (urazu lub utraty zdrowia), D - liczba osób nara onych na zagro enie. Wska nik poziomu ryzyka mo e osi ga warto ci z przedziału (0, 13 500) wg tabeli jn. 48 A Waga B Opis 0 niemo liwe 1 bardzo małe 2 małe 5 mo liwe 8 prawdopodobne C D Waga Opis Waga Opis Waga Opis 0,1 bardzo rzadkie 0,1 otarcie, stłuczenie 1 1–2 osoby 0,2 raz w roku 0,5 skaleczenie 2 3–7 osoby 1 złamanie ko ci 4 8 – 15 osób 2 złamanie ko ci głównych 8 16 – 50 osób 12 ponad 50 osób 1 raz w miesi cu 1,5 raz w miesi cu 2,5 raz dziennie 4 powa na choroba 8 stała utrata zdrowia 15 10 spodziewane 4 raz na godzin 15 pewne 5 ci gle mier 49 Kryteria dopuszczalno ci ryzyka w metodzie wska nika poziomu ryzyka (WPR) 50 WPR Ryzyko Działania zapobiegawcze 0-1 Akceptowalne Akceptacja ryzyka 1-5 Bardzo małe Podj działania w ci gu roku 5 – 10 Małe Podj działania w ci gu 3 miesi cy 10 - 50 Znacz ce Podj działania w ci gu 1 miesi ca 50 - 100 Wysokie Podj działania w ci gu 1 tygodnia 100- 500 Bardzo wysokie Podj działania w ci gu 1 dnia 500 - 1000 Ekstremalne Podj działania ponad 1000 Niedopuszczalne Zatrzyma produkcj 51 Metoda Risc Score Metoda oparta na zmodyfikowanym sposobie obliczania wska nika ryzyka według metody Risk Score nale y do wska nikowych metod jako ciowych szacowania ryzyka. Metoda ta obejmuje oszacowanie strat oraz przypadki, których skutki nosz znamiona katastrofy. 52 Do oszacowania ryzyka zawodowego przyjmuje si zmodyfikowany sposób obliczania wska nika ryzyka przyjmuj c, e wska nik ryzyka „W" obliczany jest według wzoru: W=CxExP 53 gdzie: C - stopie ci ko ci potencjalnych nast pstw zagro enia, E - ekspozycja (czas nara enia pracownika na zagro enie), P - prawdopodobie stwo urazu lub utraty zdrowia. 54 Poni sze tabele przedstawiaj sposób szacowania poszczególnych parametrów 55 Ocena parametru C - stopie ci ko ci potencjalnych nast pstw zagro enia Warto Ci ko Opis 15 Bardzo du a Ofiara (lub ofiary) 7 Du a Ci kie 3 rednia Absencja w pracy 1 Mała Np. udzielenie pierwszej pomocy 56 Ocena parametru E – ekspozycja. Warto 10 6 3 2 1 0,5 Opis Stała ekspozycja (8h) Cz sta (kilka razy dziennie) Sporadyczna (raz na tydzie ) Okazjonalna (raz na miesi c) Minimalna (kilka razy rocznie) Znikoma (raz w roku) 57 Ocena parametru P - prawdopodobie stwo urazu lub utraty zdrowia Warto Opis 10 Wysoce prawdopodobne 6 Prawdopodobne 3 Mało prawdopodobne 1 Tylko sporadycznie mo liwe 0,5 Tylko sporadycznie mo liwe 0,2 Teoretycznie mo liwe 58 Ko cowy wynik oceny ryzyka jest iloczynem trzech powy szych wyników oszacowa . Przy zastosowaniu zmodyfikowanej metody Risk Score nale y tak e skorzysta poni szej tabeli, która zwiera informacje jak nale y interpretowa wynik oceny i kiedy podj działania zmierzaj ce do zmniejszenia ryzyka. 59 Ustalanie kategorii ryzyka zawodowego w zmodyfikowanej metodzie Risk Score Kategoria ryzyka Pomijalne małe Małe Warto ryzyka WR Działania profilaktyczne do 20 Nie jest konieczne podejmowanie działa 21 - 70 Utrzyma ryzyko na tym samym poziomie lub d y do jego zmniejszenia 60 Kategoria ryzyka Warto ryzyka W R rednie 71-200 Du e 201-400 Bardzo du e ponad 401 Działania profilaktyczne Zaleca si zaplanowanie i podj cie działa , których celem jest zmniejszenie ryzyka Podj natychmiastowe dzia-łania w celu zmniejszenia ryzyka do poziomu akceptowalnego. Planowana praca nie mo e by rozpocz ta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego Praca nie mo e by rozpocz ta ani kontynuowana do czasu obni enia poziomu ryzyka 61 Metoda Risk Score jest cz sto stosowana w praktyce przemysłowej ze wzgl du na mo liwo ró nicowania wyników oceny ryzyka zawodowego mi dzy poszczególnymi stanowiskami pracy 62 LITERATURA Red. Zawieska W.M.: Ocena ryzyka zawodowego, Podstawy metodyczne, wyd. III, CIOP, Warszawa 2004. Borysiewicz M., Kazprzyk W., urek J.: Zintegrowane oceny ryzyka i zarz dzania zagro eniami w obszarach przemysłowych, CIOP, Warszawa 2001. 63