Higiena kanałów wentylacyjnych

WENTYLACJA I KLIMATYZACJA
Higiena kanałów wentylacyjnych
Maciej Danielak, Piotr Skarba
Dobrze zaprojektowana i wykonana instalacja wentylacji niekoniecznie musi być gwarantem
prawidłowej funkcjonalności systemu. Dopiero jej odpowiednie użytkowanie i konserwacja
zapewniają optymalne warunki komfortu dla przebywających w danym budynku osób.
Czyszczenie instalacji wentylacyjnej (kanałowej) jest obowiązkiem każdego zarządcy budynku.
Zanieczyszczenia powietrza
W wielu przypadkach złe samopoczucie i związane z tym choroby użytkowników danego budynku związane są z niewłaściwymi parametrami
nawiewanego powietrza. Przyczyną są głównie
zanieczyszczone kanały wentylacyjne. Czystość
powietrza wewnętrznego w dużej mierze zależy
również od lokalizacji budynku oraz stanu powietrza zewnętrznego. Każde otoczenie wytwarza
własne rodzaje zanieczyszczeń od produktów
spalania, włączając w to cząstki chemiczne, a kończąc na alergenach i wysokiej wilgotności. Stopień
zabrudzenia w systemach wentylacyjnych zależy również od jakości zastosowanych filtrów i ich
zabrudzenia. Szybkość zanieczyszczenia, w zależności od lokalizacji i przeznaczenia obiektu będzie
zmienna. Nawet nowo zainstalowane przewody
nie są pozbawione zanieczyszczeń (powstają one
np. podczas prac instalacyjnych).
Należy jednak wziąć pod uwagę, że system wentylacyjny może być wtórnym źródłem zanieczyszczeń
i tworzyć „własne” środowisko do rozwoju szkodliwych dla człowieka mikroorganizmów. Są to m.in.
rdza, korozja, materiały izolacyjne oraz mikroorganizmy powstające u źródeł wilgotności. Szczególnie
istotne znaczenia ma to w przypadku stosowania
systemu recyrkulacji – oznacza bowiem, że wszystkie zanieczyszczenia, pyły itp. zbierane z całego
budynku będą kumulować się właśnie w kanałach.
Brak odpowiedniej higieny w przewodach, może
prowadzić również do zmniejszenia wydajności
powietrza. Zabrudzone filtry, wymienniki oraz
zmniejszone przekroje kanałów wentylacyjnych
zmniejszają efektywności tych urządzeń, co równocześnie zwiększa koszty eksploatacyjne.
Czystość powietrza a wyposażenie
budynku
Znaczącym źródłem lotnych produktów toksycznych są materiały budowlane: farby, kleje, wyposażenie wykonane z tworzyw sztucznych. Wszystkie
38 1. Przewód wentylacyjny przed i po czyszczeniu, [5]
one emitują toksyczne gazy, tj. formaldehyd, fenol,
toluen, benzen i wiele syntetycznych chemikaliów.
Można zatem stwierdzić, że większość zanieczyszczeń powietrza powstających w pomieszczeniach,
pochodzi nie od ludzi, ale z materiałów budowlanych i wyposażenia pomieszczeń (w tym również od instalacji wentylacji, wprowadzającej zanieczyszczenia wraz z powietrzem zewnętrznym).
Zanieczyszczenia wewnętrzne podzielić można
na dwie grupy:
⚫⚫grupa I – cząsteczki stałe zawieszone w powietrzu i obejmujące: zarazki (bakterie i wirusy),
dym tytoniowy, cząsteczki pyłów,
⚫⚫grupa II – pary i gazy, zawierające: tlenek węgla,
dwutlenek węgla, formaldehydy, tlenki azotu.
Długotrwałe przebywanie wewnątrz pomieszczeń
bez skutecznej wentylacji jest przyczyną wielu chorób, które mogą objawiać się m.in. bólami i zawrotami głowy, podrażnieniem oczu, nosa i gardła, osłabieniem i ogólnym wyczerpaniem, dekoncentracją.
Korzyści wynikające z utrzymywania prawidłowej
hi­gieny przewodów wentylacyjnych są bardzo duże:
⚫⚫czyste i zdrowe powietrze wewnątrz budynku,
zapewniające komfort oraz bezpieczeństwo
osób w nim przebywających,
⚫⚫zmniejszenie kosztów energetycznych i polepszenie efektywności mechanicznej,
⚫⚫zmniejszenie zagrożenia pożarowego,
⚫⚫zwiększenie żywotności zaprojektowanego
systemu wentylacyjnego.
Elementy umożliwiające czyszczenie
instalacji wentylacyjnych
Utrzymanie odpowiedniego stanu higienicznego instalacji wentylacji jest procesem, który
należy przewidzieć już na etapie projektowania. Ważne jest, aby zapewnić łatwy dostęp
w odpowiednio przygotowanych miejscach, bez
konieczności późniejszego ingerowania w cały
system. Ważnym aspektem jest również minimalizowanie przeszkód w instalacji, które uniemożliwiałyby przejście narzędziom do czyszczenia
(np. klapy ppoż., przepustnice, filtry). Do najczęściej stosowanych elementów ułatwiających
czyszczenie zalicza się:
⚫⚫klapy i kolana rewizyjne,
⚫⚫zaślepki z rączką – umożliwiają zaślepienie
kolan oraz trójników rewizyjnych,
⚫⚫przepustnice umożliwiające czyszczenie,
⚫⚫nawiewniki wyposażone w zdejmowany
Polski Instalator 12/2012
WENTYLACJA I KLIMATYZACJA
panel – umożliwiają czyszczenie skrzynek rozprężnych i końcowej instalacji.
Montaż elementów rewizyjnych w instalacji wentylacji podlega odpowiednim zasadom.
Powinny być one instalowane co 20 m na odcinkach kanałów, na których nie występują żadne
kolizje (np. tłumik, klapa ppoż., przepustnica).
W przeciwnym wypadku klapa rewizyjna musi
być montowana za i przed takim elementem.
Dodatkowo, wymiar klapy powinien być mniejszy co najmniej o połowę od wymiaru kanału.
Właściwy dobór elementów rewizyjnych w fazie
instalacji, pozwala na ograniczenie kosztów
i usprawnienie dalszych prac przy systemie.
Już na etapie planowania projektant powinien
określić, które z elementów najbardziej się brudzą i właśnie do nich umożliwić jak najprostszy dostęp.
W instalacjach najwięcej zanieczyszczeń osadza
się w miejscach, w których dochodzi do zawirowań aerodynamicznych. W momencie zakłócenia przepływu tworzą się strefy cienia aerodynamicznego, w którym to niesione przez powietrze
zanieczyszczenia osiadają swobodnie. Do takich
elementów należą: uzbrojenie wlotowe, centrala
klimatyzacyjna, wymienniki ciepła, kulisy, nawilżacze i łapacze kropel, konwektory wentylatorowe, przepustnice, izolacja wewnętrzna, urządzenia indukcyjne, filtry, przewody elastyczne,
skrzynki rozprężne, nawiewniki.
Wymagania dotyczące instalacji
wentylacyjnej w aspekcie higieny
Odpowiedzialność za czystość i higienę systemu wentylacyjnego ponoszą wszyscy uczestniczący w jego projektowaniu, budowaniu i eksploatacji.
Wymagania dotyczące instalacji
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
Wymagania konstrukcyjne:
⚫⚫szczelność,
⚫⚫budowa korzystna aerodynamicznie,
⚫⚫brak ostrych krawędzi,
⚫⚫unikanie blachowkrętów,
⚫⚫unikanie porowatych powierzchni,
⚫⚫brak bezpośredniego kontaktu powietrza
z wełną mineralną,
⚫⚫dobra dostępność,
– dla inspekcji (wystarczająca liczba otworów
inspekcyjnych),
– dla czyszczenia (wystarczająco duże rewizje),
⚫⚫unikanie połączeń giętkich.
Wybór materiału:
⚫⚫kryteria:
www.polskiinstalator.com.pl
⚫⚫ochrona podczas przerwania prac montażowych,
Inwestor
⚫⚫czyszczenie powykonawcze.
Architekt
Metody czyszczenia instalacji
kanałowej
Projektant
branżowy
Dostawca
Instalator
Konserwator/
Serwis
Zarządca
Użytkownik
2. Osoby odpowiedzialne za higienę systemu wentylacyjnego
– brak emisji związków szkodliwych,
– nie może być pożywką dla mikroorganizmów,
– zdatny do czyszczenia,
– trudno ścieralny,
– odporny na chemikalia (środki czyszczące),
– możliwie łatwy do dezynfekcji.
⚫⚫rodzaj materiału:
– blacha ocynkowana,
– elastyczne materiały uszczelniające,
– uszczelnienia,
– farby ochronne,
– elementy montażowe,
– materiały tłumiące.
Czystość, transport i montaż:
⚫⚫czyszczenie poprodukcyjne,
⚫⚫pakowane fabrycznie,
⚫⚫ochrona przed zabrudzeniem w transporcie,
⚫⚫ochrona przed zabrudzeniem podczas magazynowania,
Czyszczenie instalacji kanałowej dzieli się zasadniczo na 3 etapy:
⚫⚫wstępna diagnoza – inspekcja,
⚫⚫czyszczenie kanałów,
⚫⚫końcowa diagnoza – kontrola.
Sama diagnoza polega na rozpoznaniu wizualnym czy to wizyjnym (mobilna kamera) stanu
zabrudzenia kanału oraz rodzaju zabrudzenia.
Podczas kontroli stanu higienicznego użytkowanej instalacji powinno oceniać się ilość osadzonego pyłu i ilość kolonii grzybów pleśniowych
oraz bakterii znajdujących się w osiadłym pyle
i w przepływającym powietrzu.
W niemieckich wytycznych VDI 6022 podane
są wymagania dotyczące wymagań higienicznych, między innymi pod względem zagrożenia
bakteriami Legionella w instalacjach klimatyzacyjnych. Całkowita liczba bakterii w wodzie stosowanej w systemach klimatyzacji nie powinna przekraczać 1000 JTK/ml (JTK – Jednostki
Tworzące Kolonie) w temperaturze inkubacji
od 20°C ±1°C do 36°C ±1°C), natomiast całkowita liczba bakterii Legionella nie powinna przekraczać 1 JTK/ml.
Po tej inspekcji następuje wybór dopasowanego
rodzaju czyszczenia kanału. Metody te dzielą się
ze względu na obecność wody (rys. 3).
Do najczęściej stosowanych suchych metod
czyszczenia przewodów wentylacyjnych należą:
⚫⚫czyszczenie mechaniczne szczotkami obrotowymi, zasilanymi elektrycznie lub pneumatycznie, zamontowanymi na wałku napędowym,
⚫⚫czyszczenie mechaniczne szczotkami obrotowymi, zamontowanymi na samojezdnych
pojazdach, zwanych robotami,
⚫⚫czyszczenie powietrzem sprężonym.
Rodzaje czyszczenia instalacji
Mokre
Suche
czyszczenie mechaniczne szczotką
czyszczenie sprężonym powietrzem
czyszczenie parą
czyszczenie powietrzem
zasysającym (odkurzanie)
czyszczenie chemiczne,
w tym dezynfekcja
3. Metody czyszczenia instalacji wentylacyjnych
39
WENTYLACJA I KLIMATYZACJA
Zastosowanie metod mokrych lub jednoczesnego stosowania metody mokrej i suchej, może
być niezbędne podczas czyszczenia instalacji
wyciągowych w kuchniach oraz tych, w których
powietrze usuwane zawiera dym, tłuszcz oraz
podobne zanieczyszczenia. Tam, gdzie system
został zaprojektowany do czyszczenia na mokro,
należy zwrócić uwagę na warunki i ograniczenia wynikające z przyjętej metody. Na przykład,
metodę mokrą można stosować jedynie w przypadku przewodów o wystarczającej szczelności,
gładkiej powierzchni wewnętrznej, o odpowiednim nachyleniu oraz wyposażonych w system
odwadniający, służący do odprowadzenia cieczy
wraz z uwolnionymi zanieczyszczeniami [1].
Wybór metody czyszczenia instalacji
kanałowej
Podczas wyboru metody czyszczenia przewodów
instalacji wentylacyjnej oraz jej komponentów na­leży rozważyć następujące aspekty związane z:
⚫⚫projektem i wykonaniem instalacji:
– występujące w instalacjach przeszkody, których zastosowanie miało konkretny cel projektowy (np. tłumiki, filtry, przepustnice),
– kierunków prowadzenia przewodów,
– występowanie częściowej izolacji wew­
nętrznej,
– występowanie przewodów elastycznych,
typu spiro i flex,
– pionowe odcinki przewodów,
– rodzaj przeznaczenia budynku (mieszkalny, biurowy, przemysłowy, służby zdrowia itp.).
⚫⚫metodą czyszczenia instalacji:
– skuteczność metody czyszczenia,
– poprawność i jakość przeprowadzania
czyszczenia,
– zagrożenie wtórnym zanieczyszczeniem
powietrza,
– konieczność dezynfekcji,
– sposób inspekcji wnętrza przewodów
wentylacyjnych.
Uwarunkowania prawne
Zgodnie z przepisami Prawa budowlanego [3],
instalacje wentylacyjne powinny być poddawane okresowej kontroli nie rzadziej niż raz do roku.
W okresie ich użytkowania, wszystkie komponenty systemu powinny być utrzymywane w stanie
technicznym zapewniającym sprawność i niezawodność funkcjonowania. Szczególnie opisane w Dzienniku Ustaw – 213/2006 [2] zostały
instalacje i wymagania higieniczne w instalacji
w obiektach służby zdrowia.
40 Tabela 1: Klasy czystości instalacji oraz częstotliwość kontroli wg. [1]
Klasa
czystości
podstawowa
średnia
zaawansowana
Funkcja budynku
Częstotliwość kontroli, co
Jednostka uzdatniająca
Urządzenia
Filtry Nawilżacze Przewody
powietrze
końcowe
pomieszczenia, w których ludzie
przebywają sporadycznie, takie jak:
magazyny, składy, hurtownie
biura, hotele, szkoły, teatry, obiekty
handlowe, budynki mieszkalne, budynki
wystawiennicze, obiekty sportowe, szpitale
przemysł farmaceutyczny, wytwarzanie
półprzewodników, przemysł spożywczy,
laboratoria, pomieszczenia czyste, szpitale
lub pomieszczenia szpitalne
Ponadto, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji [4] w okresie użytkowania należy zapewnić:
⚫⚫pełną drożność i szczelność przewodów
i urządzeń,
⚫⚫utrzymanie pełnego wymaganego przekroju
kratek wentylacyjnych,
⚫⚫realizację wymaganych robót konserwacyjnych i remontowych,
⚫⚫realizację zaleceń pokontrolnych wydawanych
przez upoważnione organy kontroli i nadzoru, w razie uzasadnionej potrzeby – kontrole
stanu technicznego instalacji i urządzeń wentylacyjnych.
Wytyczne dotyczące okresowych kontroli poziomu higienicznego systemów wentylacyjnych
wprowadziła również Unia Europejska. Norma
prEN 15780 [1] opisuje wymagania i procedury dotyczące oceny stanu higienicznego instalacji wentylacyjnych oraz metod ich czyszczenia.
Ta Norma Europejska ma zastosowanie zarówno
do nowych, jak i istniejących systemów wentylacji i klimatyzacji, zawierając kryteria oceny czystości oraz procedury czyszczenia tych systemów.
Walidacja skuteczności oczyszczania ma zastosowanie również do wyrobów, które odpowiadają
EN 1505, EN 1506, EN 13053, EN 13180 i EN 13403,
stosowanych w systemach wentylacji i klimatyzacji przeznaczonych dla ludzi, objętych zakresem
działania CEN/TC 156. W szczególności określa:
⚫⚫sposób oceny poziomu higieny instalacji,
⚫⚫zasady kwalifikowania ciągów do czyszczenia,
⚫⚫częstotliwość inspekcji i czyszczenia;
⚫⚫dobór właściwych metod czyszczenia;
⚫⚫zasady kontroli wykonanych prac.
W informacyjnym załączniku A normy [3] podano trzy klasy czystości instalacji, w zależności
od przeznaczenia budynku, w którym zostały
zainstalowane – tabela 1. W zależności od klas
czystości instalacji podanych w tabeli 1 w normie [1], zamieszczono również zalecaną minimalną częstotliwość kontroli w ciągu roku.
2 lata
1 rok
1 rok
4 lata
4 lata
½ roku
2 lata
2 lata
½ roku
1 rok
1 rok
1 rok
Podsumowanie
Korzyści wynikające z prawidłowego stanu higienicznego instalacji wentylacyjnej są ogromne.
Niestety nie wszyscy użytkownicy tych systemów zdają sobie sprawę z wagi problemu i często aspekt ten jest pomijany. Dyskusja dotycząca
kwestii regulacji prawnych, obligujących właścicieli i zarządców budynków do czyszczenia
kanałów wentylacyjnych powinna zostać jak najszybciej rozwiązana i ujednolicona. Ze względu
na kompleksowość problemów, które pojawiają się przed i w trakcie czyszczenia instalacji rurowych systemu wentylacji i klimatyzacji, konieczne
jest rzetelne przygotowanie do prac czyszczących. Pożądany cel czyszczenia instalacji uzyska się bowiem jedynie wtedy, gdy zastosuje się
odpowiednie urządzenie czyszczące.
■
Literatura
[1] PN-EN 15780:2011: Wentylacja budynków – Sieć przewodów – Czystość systemów wentylacji
[2] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada
2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod
względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (DzU Nr 213, poz. 1568 z dnia
24.11.2006)
[3] Prawo budowlanego (DzU Nr 106, poz. 1126 z 2000 r.),
Art. 62.1
[4] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admi­
nistracji z dn. 16.08.1999 r. w sprawie warunków technicznych
użytkowania budynków mieszkalnych (DzU Nr 74/99)
[5] www.ibr-vorpommern.de
O AUTORACH
dr inż. Maciej Danielak
– Kierownik Działu Sprzedaży
Kampmann
mgr inż. Piotr Skarba
– Regionalny Kierownik Sprzedaży
Kampmann
Polski Instalator 12/2012