spis_tresci - Wydawnictwo Naukowe Scholar

Recenzent:
prof. dr hab. Tomasz Nawrocki
Redaktor prowadząca:
Anna Raciborska
Redakcja:
Dorota Kassjanowicz
Korekta:
Dorota Kassjanowicz
Joanna Barska
Projekt okładki:
Katarzyna Juras
Copyright © 2012
by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ISBN 978-83-7383-616-7
Publikacja dofinansowana przez
Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Krakowskie Przedmieście 62, 00-322 Warszawa
tel./fax 22 828 93 91, 22 826 59 21, 22 828 95 63
dział handlowy: jak wyżej w. 105, 108
e-mail: [email protected]
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Michał Moczarski)
Druk i oprawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi Sp. z o.o.
Spis treści
Od redaktorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Bohdan Jałowiecki
O naturze kryzysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Andrzej Rychard
Kultura zjawiska kryzysu w Polsce: wstępne refleksje . . . . . . . . . . . . . . Kryzys jako zjawisko kulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kulturowe wymiary polskich kryzysów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kulturowe wymiary kryzysu: szanse dla nauk społecznych? . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
21
23
26
29
Jerzy Chłopecki
Kryzys gospodarki czy kryzys ekonomii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hipoteza racjonalnego rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ekonomia neoklasyczna nie jest nauką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ortodoksja versus heterodoksja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dwie ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Między światem realnym a wirtualnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy ogon przestanie machać psem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Irracjonalna racjonalność, racjonalna irracjonalność . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
33
34
35
36
37
39
41
42
Roman Szul
Rozpuszczająca się Europa? Kryzys (mitu) tożsamości europejskiej
a kryzys funkcjonowania Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uwagi wstępne: kryzys a tożsamość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Integracja europejska a tożsamość europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kryzys tożsamości lub demistyfikacja tożsamości europejskiej . . . . . . Refleksje końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
45
46
49
56
57
5
Walter Żelazny
Barbarzyńca w ogrodzie amerykańskim. Języki międzynarodowe
a kryzys języków narodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Nietrwałość” języków międzynarodowych, ich kreolizacja . . . . . . . . . Odrodzenie hebrajskiego, stworzenie indonezyjskiego,
zanikanie irlandzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Język łatwy do wyuczenia, język trudny do wyuczenia . . . . . . . . . . . . . Zbliżając się do czasów współczesnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czy ekspansja angielszczyzny jest trwała? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kto tym wszystkim kieruje? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Barbarzyńcy w ogrodzie amerykańskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wpisać polskie uniwersytety na listę Guinessa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Co dalej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
63
64
65
66
68
69
70
71
Sławomir Kapralski
Kryzys i trauma. Przypadek tożsamości romskich . . . . . . . . . . . . . . . . . Trauma, kryzys tożsamości i zmiana społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Romowie: trauma zagłady i powojennej transformacji . . . . . . . . . . . . . . Romski ruch polityczny i „retrospekcja traumatyczna” . . . . . . . . . . . . . Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
73
79
83
87
88
59
60
Andrzej Majer
Miasta w kryzysie, odnowie i odrodzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Kryzys miast przemysłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Odnowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
„Odrodzenie” miast: nowa perspektywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Joanna Erbel
Kryzys a mobilizacja społeczna w miastach polskich . . . . . . . . . . . . . . . 109
Budżety partycypacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Sondaże deliberacyjne i inne techniki zwiększania partycypacji . . . . . . 112
Zaludnić pustostany, powołać okrągłe stoły mieszkaniowe . . . . . . . . . . 113
Przaśnie i nowocześnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Elżbieta Anna Sekuła
Jaka piękna katastrofa… Kryzys jako bodziec rewitalizacji
zdegradowanych obszarów miejskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
6
Julia Skórzyńska-Ślusarek
Nadzór i kryzys zaufania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Lesław Michałowski
„Oburzeni” w wersji lokalnej. O trudnych relacjach
między władzami miejskimi a radnymi dzielnic i osiedli
w Gdańsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Słów kilka o radach dzielnic i osiedli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Gdańskie rady dzielnic i osiedli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Trudne realia pracy radnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Rady jako głos krytyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Noty o Autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
Od redaktorów
Społeczny wymiar kryzysu to ósma książka publikowana jako pokłosie dorocznych sympozjów socjologicznych Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Publikacje te nie tworzyły oficjalnej serii, niemniej stanowią pewną całość odzwierciedlającą zainteresowania części środowiska socjologicznego. „Seria” ta mogła
powstać dzięki zaangażowaniu koleżanek i kolegów z kilku polskich ośrodków
socjologicznych. Redaktorami cyklu publikacji byli obok Bohdana Jałowieckiego, Wojciech Łukowski – współredaktor czterech tomów, Sławomir Kapralski
– trzech, i Elżbieta Anna Sekuła – jednego. Wszystkie książki zostały opublikowane w Wydawnictwie Naukowym Scholar, w tym trzy pierwsze we współpracy
z Wydawnictwem Academica.
Pierwszy tom otwierający cykl publikacji poświęcono przypomnieniu dużego
programu badawczego kierowanego w drugiej połowie lat osiemdziesiątych przez
prof. Antoniego Kuklińskiego. Nie był to jednak wyłącznie tom wspomnieniowy,
lecz poruszał także aktualne problemy społeczności lokalnej. Jego tytuł to Społeczności lokalne – teraźniejszość i przyszłość. Kolejna publikacja – Gettoizacja
polskiej przestrzeni miejskiej – podejmowała temat nowego zjawiska urbanistycznego i socjologicznego, jakim są tzw. osiedla zamknięte. To jedna z pierwszych pozycji na ten temat w polskiej literaturze socjologicznej. W następnym roku ukazała
się Szata informacyjna miasta, w której to książce autorzy poszczególnych tekstów
przedstawiali zmiany wizualnego kształtu polskich miast. Nieco inny charakter
miało sympozjum, na którym omawiano pokłosie grantu Wojciecha Łukowskiego,
opublikowane pod tytułem Społeczność na granicy. Następna pozycja samodzielnie zredagowana przez Sławomira Kapralskiego to Pamięć, przestrzeń, tożsamość.
W kolejnym roku tematem publikacji były Metropolie mniejszości, mniejszości
w metropoliach, a w następnym – Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności. Jak widać z tego krótkiego wyliczenia tematyka tej „serii”, chociaż różnorodna, dotyczyła przede wszystkim miasta i przestrzeni.
Autorzy niniejszego, ósmego tomu – Społeczny wymiar kryzysu – który oddajemy pod osąd Czytelników, zajmują się różnymi nieekonomicznymi aspektami
kryzysu. Słowo to jest powtarzane niemal bez przerwy przede wszystkim w kontekście trudności gospodarczych, które są widoczne w wielu krajach świata. Częste powtarzanie jakiegoś pojęcia w środkach masowego przekazu, niekiedy bez
sprecyzowania jego znaczenia, powoduje szum informacyjny. W zamyśle redaktorów tomu było spojrzenie na zjawiska, które nazywa się kryzysem, z innej strony
9
Od redaktorów
i pokazanie, że kondycja współczesnego świata nie zależy wyłącznie od wzrostu
gospodarczego mierzonego wskaźnikami PKB, wydajności i konkurencyjności
poszczególnych gospodarek, lecz również od stanu społeczeństwa w różnych jego
aspektach. Znajdujące się w książce rozdziały oczywiście nie mają i nie mogą mieć
ambicji wyczerpania tematu kryzysu, ale proponują nieco inne spojrzenie na ten
problem, który dotyka także wielu mieszkańców naszego kraju.
Pierwsza grupa tekstów dotyczy ogólnych ram współczesnego kryzysu,
w których przeplatają się czynniki ekonomiczne, kulturowe i społeczne. W tej
szerokiej perspektywie intelektualnej lokują się następnie rozważania dotyczące
pewnych aspektów kultury: lingwistycznych oraz tych, z których społeczności
ludzkie budują tożsamości zbiorowe. Ostatnia i największa grupa tekstów dotyczy zaś problematyki bardzo często poruszanej w trakcie sympozjów socjologicznych SWPS, a mianowicie przemian przestrzeni miejskiej, tego swoistego
laboratorium współczesnych form życia społecznego. Pomimo rozmaitych perspektyw teoretycznych i dyscyplinarnych stosowanych przez autorów, prezentowane tu treści łączy zainteresowanie „fenomenologią kryzysu” – tym, jak ludzie
działający w swoich mikroświatach społecznych starają się przetrwać w warunkach kryzysu i nadać sens otaczającej ich rzeczywistości. Można też powiedzieć,
że autorzy niniejszego tomu intuicyjnie nawiązują do greckiego źródła słowa
„kryzys”. W grece oznaczało ono przesilenie, punkt zwrotny w chorobie, po którym następowało wyzdrowienie lub zgon. Należy dodać, że „kryzys” ma w tym
języku ten sam źródłosłów co pojęcia oznaczające „osąd” i „zbrodnię”. Stąd też
zainteresowanie sytuacjami kryzysowymi, nawet w ich najbardziej mikrosocjologicznych aspektach, zawsze wpisuje się w podstawową dla teorii społecznej
problematykę transformacji, refleksji i transcendencji. Sposób, w jaki ludzie próbujący nadać znaczenie sytuacji kryzysowej, poddają osądowi swój świat społeczny, a także procesy redefiniowania przez nich norm społecznych w celu znalezienia wyjścia z kryzysu, ukazują nam różne możliwe warianty tego, co może
nastąpić po jego przesileniu.
Kryzys to zatem źródło rozlicznych nadziei ludzi weń uwikłanych i szansa na
odnowę ich życia, uzyskanie głębszego wglądu w naturę rzeczywistości społecznej oraz ulepszenie jej struktur. Każdy kryzys, niezależnie od tego, jak wąskiego
obszaru rzeczywistości by dotyczył, ma coś wspólnego z fenomenem renovatio,
o którym Mircea Eliade pisał, że jest nadzieją na przemianę egzystencji, uczynienie jej pełną i znaczącą1.
Bohdan Jałowiecki
Sławomir Kapralski
Warszawa, sierpień 2012
M. Eliade (1997). Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne, tłum. K. Kocjan. Kraków:
Znak, s. 188.
1
10