screaming trees

Bernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań.
Materiały Interdyscyplinarnego Seminarium, Lublin, 3-4 września 2008
Jan Adamowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
Instytut Kulturoznawstwa
e-mail: [email protected]
CISZA I KRZYK W POLSKIEJ OBRZĘDOWOŚCI DOROCZNEJ I RODZINNEJ
W kulturach tradycyjnych cisza i hałas/krzyk stanowią jedną z istotniejszych par tzw.
opozycji binarnych. Są one silnie nasemantyzowane. Ich najogólniejsze treściowe wykładniki są
przekładalne na aksjologiczną opozycję: profaniczność – sakralność. W takim odniesieniu cisza
konotuje związek z ciemnością, bezpłodnością, metaforycznie rozumianym snem, a ostatecznie
ze śmiercią. Między innymi dlatego, na przykład, w sytuacji umierania człowieka tradycyjne zachowania ludzi obecnych przy śmierci, w tym takŜe członkowie rodziny, respektują potrzebę
zachowania ciszy. W takiej sytuacji wręcz zakazuje się nawet płaczu. Wszelkie zachowania
głośne utrudniają bowiem skonanie. Z kolei hałas – konotuje treści związane z Ŝyciem i płodnością, z szeroko rozumianym odradzaniem – przyrody i człowieka. Egzemplifikacją takiego wartościowania moŜe być odwołanie do sytuacji narodzin gdzie tzw. „pierwszy krzyk” zwiastuje pojawienie się na tym świecie dziecka i jest dosłownie oznaką, pierwszym sygnałem Ŝycia.
Jest teŜ spora grupa przykładów, szczególnie w zakresie obrzędowości dorocznej, dotyczących rytualnego wywoływania zachowań głośnych (krzyków, wrzawy, bicia w bębny, dzwonienia itp.). Takie zachowania są szczególnie charakterystyczne dla czasów przełomów i dlatego
są one często realizowane jako składnik obchodów kolędniczych, towarzyszą wprowadzaniu i
wyprowadzaniu waŜnych osób, a z drugiej strony – takie zachowanie moŜe być działaniem,
która ma nie dopuścić do śmierci człowieka konającego, ma śmierć opóźnić.
THE SILENCE AND THE SCREAM WITHIN THE POLISH FAMILY & ANNUAL
RITUALITY
In traditional cultures, the silence and the scream constitute one of the more paramount
pairs of the so-called binary oppositions. They possess rich semantics, and their most general
contents manifestations can be transferred onto the axiological opposition: the sacred and the
profanity. In such reference, silence is correlated with darkness, infertility, a metaphorically understood dream, and finally with death; for example, this is why the traditional behaviour of people, including family members, close to the dying is to respect the necessity for silence. In this
situation, it is almost forbidden even to cry, because loud behaviours make it more difficult to
pass away. On the other hand, the scream is correlated with meanings associated with life and
fertility, with the broadly understood rejuvenation of nature and of man. The example of such
evaluation may be the reference to the situation of birth where the so-called ‘first scream’ announces the appearance of the child into this world and is the literal sign, the first symbol of life.
There are also numerous examples, particularly within the annual rituality, regarding the
calling out of loud behaviours (screams, commotion, drumming, the ringing of bells, etc.). Such
behaviours are particularly characteristic of the breakthrough times and that is why they are
frequently realised as an ingredient of carol singing (kolednicze obchody); they also accompany
the entering and the exiting of VIPs, but on the other hand, such behaviours may be the activity
which does not lead to the death of the dying, but the activity with which to postpone it.
Karolina Beimcik, Piotr Tkacz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań
Instytut Kulturoznawstwa
e-mail: [email protected], [email protected]
DŹWIĘKOWE ASPEKTY KOMPONOWANIA I PERCEPCJI
PRZESTRZENI MIEJSKIEJ
Wszelkiego rodzaju doświadczenia przestrzeni, a w szczególności przestrzeni miejskiej,
są zwykle ujmowane za pomocą terminów charakterystycznych dla percepcji wizualnej. Tym49
Bernat S., (ed), 2008, Sound in landscape. Present status and future strategy for research.
Materials of Interdisciplinary Seminar, Lublin 3-4th September 2008
czasem fonosfera, obdarzona swoim własnym kodem leksykalnym, jako konfiguracja symboli i
znaków, staje się nie tylko tekstem kulturowym, ale stanowi jeden z waŜniejszych aspektów
komponowania przestrzeni, nadając jej cechy dynamiczności i róŜnorodności.
Pytanie o znaczenie dźwięków w przestrzeni miejskiej powraca dziś zatem wraz z kluczowymi
dla „drugiej” nowoczesności zagadnieniami wielokulturowości, toŜsamości, przynaleŜności.
W wystąpieniu przedstawiona zostanie analiza środowiska dźwiękowego jako osobistego terytorium akustycznego jednostki, która, z jednej strony, próbuje ochronić się przed hałasem, z drugiej jednak jest jego nieustannym źródłem, stając się w ten sposób aktywnym twórcą i
zarazem interpretatorem fonosfery miasta. Rozpatrzone zostaną równieŜ sposoby izolacji
dźwięków płynących z otoczenia, a takŜe ich znaczenie w procesie wykluczania i włączania
jednostek do społeczności miejskiej.
SOUND ASPECTS OF CREATING URBAN SPACE AND ITS PERCEPTION
All kinds of space experiences with the emphasis on urban space are usually defined in
terms, typical for the visual perception. However, the phonosphere, which contains its own lexical code, as a configuration of symbols and signs, becomes not only a culture texts, but also one
of the most important aspects of composing space, giving it such characteristics as dynamicity
and diversity. The question of the significance of the sounds in urban space returns today, together with the key issue for the „second” modernity, such as multiculture, identity and affiliation.
The speech is going to present an analysis of the sound environment as an individual
acoustic territory of a person, who on one hand is trying to shelter oneself from the noise, but on
the other hand is the permanent source of the noise. Parallel to this – a person becomes an
active creator and an interpreter of the urban phonosphere.
Krzysztof Braun
Uniwersytet Warszawski
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej
e-mail: [email protected]
DŹWIĘK W TRADYCYJNEJ WSI ROLNICZEJ W CIĄGU JEDNEGO DNIA.
CASUS KURPIE
Krajobraz kulturowy powstaje z połączenia szeroko pojętego krajobrazu przyrodniczego
z osadzoną w nim działalnością człowieka. Same formy osadnicze nie generują dźwięku. Dźwięk
powstaje w wyniku działalności człowieka. W wystąpieniu chcę omówić fonosferę duŜej gminnej,
rolniczej, "tradycyjnej" wsi kurpiowskiej, na przykładzie jednego dnia, od świtu do zmroku. Prezentacja sięgnie lat 1950-tych (tak jak pamiętają swą młodość najstarsi informatorzy) i dnia dzisiejszego, gdyŜ chcę pokazać, jakie w fonosferze w której Ŝyją mieszkańcy wsi nastąpiły zmiany.
Warte zwrócenia uwagi jest równieŜ to, Ŝe niektóre powtarzające się dźwięki "organizowały" w pewien sposób Ŝycie lokalnej społeczności. W miarę upływu czasu pewne dźwięki
zanikały, a pojawiały sie nowe. Czasami zastępowały funkcje starych, czasami stawały sie nową
wartością, wchodząc w sferę regionalnej symboliki, waŜnej dla konstytuowania lokalnej toŜsamości.
ONE DAY’S SOUND IN A TRADITIONAL VILLAGE.
THE CASE OF THE KURPIE REGION
The cultural landscape comprises of the both the physical landscape and human activity. Sound cannot be created by the settlement itself, it is a result of people’s activity. I will describe the sphere of sounds in a traditional village in the Kurpie region, taking one whole day as
a frame of my paper. My presentation will also show how the world of sound has changed since
the 1950s.
What seems important here is the role of particular sounds in organizing the life of the
local community. With time some have faded away, and some new came into being. These new
50
Bernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań.
Materiały Interdyscyplinarnego Seminarium, Lublin, 3-4 września 2008
sounds could sometimes replace the old sounds, or else they gained value in their newness.
They entered the symbolic sphere, an important aspect of building the local identity.
Marian Grzegorz Gerlich
WyŜsza Szkoła Humanistyczna, Katowice
e-mail: [email protected]
DŹWIĘKI W TRADYCYJNEJ OSADZIE PRZYKOPALNIANEJ.
PERSPEKTYWA CODZIENNOŚCI I BARBÓRKI
Artykuł składa się z dwóch części; pierwsza dotyczy typowego górniczego dnia, tzw. szychty, a
druga górniczego święta zawodowego (przypadającego 4 grudnia). W obu przypadkach omówione zostanie kulturowe – w kategoriach etnologicznych - znaczenie dźwięków; to znaczy „naturalnych” i wywołanych przez ludzi. W perspektywie codzienności - pojmowanej od momentu
wyjścia górnika z domu do kopalni, poprzez m. in. drogę do zakładu pracy, tzw. paciyrz w cechowni, aŜ do zjazdu na dół i pracę w podziemiach – zostaną przedstawione oraz analizowane
dźwięki, które odgrywały znaczącą rolę z punktu widzenia tradycyjnej kultury grupy górniczej; jej
ethosu. Omówiony zostanie ich sens obyczajowy, magiczny, wierzeniowy i symboliczny. W odniesieniu zaś do Barbórki przedstawione zostaną dźwięki typowe dla tego święta począwszy od
tzw. pobudek, czyli porannego chodzenia orkiestr dętych po osadzie, poprzez uroczystości kościelne, uroczystości w kopalni (tzw. karczma piwna), aŜ do biesiad rodzinnych. Analiza dotyczy
okresu od lat 60/70 XIX wieku do schyłku okresu międzywojennego
SOUNDS IN TRADITIONAL COAL MINE SETTLEMENT IN TWO PERSPECTIVES:
EVERYDAY LIFE AND „BARBÓRKA”
Article consists of two parts, the first includes typical miner day so called “szychta”, and the secth
ond miner holiday (on the 4 of December). In both cases cultural will be discussed –in ethnological categories- the meaning of sounds; naturally and caused by people. In everyday perspective- understood as from the moment the miner leaves the mine heading home, through, among
others, the way from the working place so called “paciyrz” in “cechownia”, till coming down and
work underground- the sounds that played a major role from the point of view traditional culture
of the mining group will be presented and analysed; its ethos. It will be discussed in the custom,
magical, religious and symbolic context. In relation to “Barbórka” sounds typical for this holiday
will be presented, beginning from incentives, that is morning parade of fanfare orchestra, through
ecclesiastical ceremonies, mining ceremonies(so called beer tavern), till family feast. Analysis to
concern period from 60/70’s of XIX century till at the end of interwar years.
Maciej Janicki
e-mail: [email protected]
POLITYKA I GRAJĄCE TABAKIERKI. CHOPINA A FONOSYSTEM
W referacie zostanie podjęta analiza i interpretacja kilku tekstów dotyczących fonosfery, która
otaczała Chopina. Teksty z 1831, przełomu 1838 i 1839 oraz 1848 zostaną zinterpretowane w
kontekście dyskursu władzy, hierarchii społecznej i sytuacji politycznej w ParyŜu ok. 1831 i 1848
oraz w Hiszpanii ok. 1838. Obserwacje Chopina (listy) i George Sand pozwalają odczytać poprzez fonosferę (szerzej fonosystem) status społeczny obserwatorów i ich sytuację kulturową
(np. poglądy polityczne, społeczne itp.). Następnie na podstawie opisu jednej z improwizacji
Chopina zanalizowana zostanie problematyka wpływu sonosfery popularnej (np. grających tabakierek) na muzykę, jak i znaczeń, które ówcześni słuchacze odczytywali słuchając improwizacji
kompozytora. RównieŜ w przypadku tego tekstu (1846), jak i następnego, w którym opisywane
są kuranty salzburskie grające „sztuki muzyczne z kompozycji tegoczesnych” zostanie podjęta
próba analizy funkcjonowania określonej muzyki w przestrzeni prywatnej i publicznej oraz znaczeń, które jej przypisywano. Ostatnim problemem podejmowanym w referacie staną się „ilu51
Bernat S., (ed), 2008, Sound in landscape. Present status and future strategy for research.
Materials of Interdisciplinary Seminar, Lublin 3-4th September 2008
strowane wypadki z historii polskiej” i istotne w tworzeniu dyskursu narodowego kojarzenie muzyki z dźwiękami fonosfery. Analiza zostanie przeprowadzona na przykładzie tekstów Liszta i
innych piszących o twórczości Chopina, szczególnie o jego polonezach. Polityka to zjawisko
przejawiające się wyraziście (na przykład w szczegółach takich jak grające tabakierki) w fonosystemie. Pierwsze jest ogólne, drugie – partykularne, w sensie jednak pars pro toto. Pozwala to
wyłonić kolejny rodzaj tekstu historycznego, dzięki któremu moŜna prowadzić badania z zakresu
tak muzykologii, jak szeroko pojętej humanistyki.
POLITICS AND MUSICAL SNUFFBOXES. CHOPIN AND SOUNDSYSTEM
In the proposed paper I analyze and interpret several historical texts about soundscape surrounding Frederick Chopin. Documents from the years 1831, 1838/1839 and 1848 are interpreted in the context of power discourse, social hierarchy and political situation in Paris about
1831 and in 1848 as well as in Spain about 1838. Chopin’s and George Sand’s remarks are
basis for the reconstruction of their social status and cultural situation (for instance composer's
political and social views etc.) by the analysis of soundscape (soundsystem). The next step of
my work is an analysis of a description of Chopin’s improvisation that is analyzed from the perspective of influences of popular soundsystem (for instance of musical snuffboxes) on music as
th
well as on the meanings that were given by 19 centuries' listeners while listening to composer’s improvisations. In this document (1846) as well as in the next one (in which the Salzburg’s carillons performing “musical pieces from compositions of the time” are described ) I analyze music’s function in public and private space as well as attributed meanings. The last issue
of my paper are Chopin's “illustrations of events from the Polish history” and quite important –
especially in creating national discourse – associationing music with the soundscapes’ sounds. I
explore this topic on the example of Liszt’s and other writers' works on Chopin’s music, especially on his polonaises. Politics is a phenomenon which is distinctively manifested (for example
by the details such as musical snuffboxes) in soundscape. The first is general, the second is
particular but viewed as pars pro toto. It provides the next kind of historical text which let us to
study both musicological and broaden questions.
Warcisław Kunc, Paweł Pieńkowski*·
AM w Poznaniu, filia w Szczecinie, Wydział Edukacji Muzycznej
AR w Szczecinie, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska *
e-mail: [email protected], [email protected]
ROLA KRAJOBRAZU W DZIELE WIELOWARSTWOWYM
NA PRZYKŁADZIE OPERY POLSKIEJ XIX WIEKU
Wpływ krajobrazu na dzieło muzyczne moŜe przejawiać się w wieloraki sposób. MoŜe
on wynikać m.in. z inspiracji twórcy przyrodą, a w utworach programowych muzyka moŜe naśladować rzeczywistość, w tym dźwiękowy aspekt krajobrazu. Często krajobraz oddziałuje pośrednio na warstwę muzyczną np. poprzez wykorzystanie elementów miejscowego folkloru.
W wielowarstwowym dziele muzycznym rola krajobrazu jest jeszcze wyraźniej uwypuklona, gdyŜ obok warstwy muzycznej występują dodatkowe elementy, często integralnie powiązane ze składnikami przyrody.
W przypadku muzycznego dzieła wielowarstwowego podstawowym jego składnikiem
jest muzyka, będąca warstwą formotwórczą dzieła i to ona ma decydujące znaczenie kształtując
jego przebieg zapisem w partyturze. Opera jako sceniczne dzieło wielowarstwowe posiada ponadto warstwę tekstową. i ruchomy obraz (scenografia i choreografia). Krajobraz natomiast
składa się elementów, wśród których moŜna wyróŜnić: formy rzeźby terenu, wody, roślinność,
glebę, skały i atmosferę. Jego elementem jest równieŜ oddziaływanie człowieka, stąd pojęcie
krajobrazu kulturowego, który jest wynikiem przekształcania krajobrazu naturalnego przez grupy
kulturowe i nakładania elementów kulturowych róŜnego wieku.
W pracy przeanalizowano relacje jakie zachodzą między poszczególnymi elementami
krajobrazu, a warstwami XIX-wiecznych oper polskich. Przedstawiono ponadto, które z elemen-
52
Bernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań.
Materiały Interdyscyplinarnego Seminarium, Lublin, 3-4 września 2008
tów krajobrazu zostały utrwalone na kartach partytur i librett, w historii wystawień, a takŜe we
wspomnieniach ówczesnych twórców.
LANDSCAPE ROLE IN MULTILAYER COMPOSITION
TH
BASED ON 19 CENTURY POLISH OPERA
Influence of landscape on a musical composition can manifest itself in numerous ways.
It can arise from author’s inspiration by nature, in programme compositions the music can imitate
the reality including sonic aspect of the landscape. Oftentimes the landscape interacts indirectly
on a musical level through a local folklore elements which are being used.
In a multilayer musical composition the role of landscape is even more protruding, since
next to the musical layer there are additional elements, oftentimes integrally associated with the
elements of nature.
In case of multilayer musical composition music is its basic component and the music
has the major meaning showing that in a score. The opera as a scenic multilayer work additionally consists of text and a moving picture (scenography and choreography). The landscape on
the other hand consists of elements amongst which one can distinguish: landscape formation,
water, vegetation, soil, rocks and atmosphere. Human influence is also part of the landscape,
hence the notion of cultural landscape, which is a result of transformation of a natural landscape
by a cultural groups and accumulation of cultural elements throughout centuries.
th
This paper analyses relations between given landscape elements and layers of 19
century Polish operas. Additionally the paper presents which of the landscape elements were
commemorated on the pages of scores and librettos, in the history of performances as well as in
memoirs of contemporary authors.
Robert Losiak
Uniwersytet Wrocławski
Instytut Kulturoznawstwa
e-mail: [email protected]
Z BADAŃ NAD PEJZAśEM DŹWIĘKOWYM WROCŁAWIA.
MUZYKA W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ MIASTA
Muzyka obecna w przestrzeni publicznej jest jednym z waŜnych elementów pejzaŜu
dźwiękowego miasta. W odróŜnieniu od innych, niemuzycznych elementów fonicznych (dźwięków, odgłosów, szumów) współtworzących miejską audiosferę, zjawiska muzyczne stanowią
wyodrębniające się, logicznie ustrukturowane i całościowe formy dźwiękowe, które Maciej Gołąb
wpisuje w obszar tzw. melosfery - sfery „dźwiękowych dyskursów znaczących”. W percepcji
pejzaŜu dźwiękowego miasta zjawiska muzyczne są postrzegane jako elementy charakterystyczne, wyodrębnione z dźwiękowego tła; w wielkomiejskim pejzaŜu dźwiękowym typu lo-fi
przyjmują znaczenie swego rodzaju fonicznych figur.
Muzykę w mieście rozpatrywać moŜna z punktu widzenia róŜnorodnych jej funkcji (m.in.
staje się sygnałem, wiąŜe się z reklamą, odwołuje się do sytuacji relaksu, rekreacji itd.), a takŜe
interpretować w perspektywie uwzględniającej aspekt aksjologiczny: artystyczny, estetyczny i
pozaestetyczny, związany z uobecnieniem muzyki w przestrzeni publicznej. Opisując w kategoriach znaczeń i wartości problem obecności muzyki w przestrzeni miasta, zwrócić uwagę trzeba
na jej trwały bądź przypadkowy związek z miejscem, czasem oraz sytuacją. Z tego względu
szczególnie znaczące wydaje się uwzględnienie muzyki związanej z miastem kulturowo poprzez
tradycję historyczną lub etniczną, którą określić by moŜna jako „muzykę miasta” (np. hejnał,
folklor miejski), a której Ŝywa obecność świadczy o toŜsamości fonicznej miasta. Równie istotne
okazać się moŜe wyróŜnienie muzyki wykonywanej „na Ŝywo” (uliczni muzykanci, koncerty plenerowe, parady), której obecność w przestrzeni miasta ma znaczenie nie tylko w sferze wartości
artystycznych, ale sprzyja np. budowaniu poczucia odświętności, wspólnoty mieszkańców miasta.
Analiza muzyki w przestrzeni miasta nie jest zatem tylko dokumentacją jej obecności,
ale zakłada interpretację kulturową, określającą funkcje i wartości muzyki w audiosferze miej53
Bernat S., (ed), 2008, Sound in landscape. Present status and future strategy for research.
Materials of Interdisciplinary Seminar, Lublin 3-4th September 2008
skiej i odpowiadającą na pytanie o foniczną toŜsamość miasta. Funkcjonalny i aksjotyczny kontekst muzyki w mieście wiąŜe się z uwzględnieniem kwestii jej recepcji zawartej w wypowiedziach mieszkańców - co prowadzić moŜe takŜe do rozwaŜenia kulturowego procesu zadomawiania się w przestrzeni miasta (odczucia „swojskości” - budowania więzi z miastem, z jego
przestrzenią i współmieszkańcami).
Prezentacja przedstawionego problemu oparta jest na materiale badań prowadzonych
przez studentów kulturoznawstwa i muzykologii w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu
Wrocławskiego w ramach projektu PejzaŜe foniczne Wrocławia. Prowadzone badania terenowe
dotyczą opisu i analizy kulturowej obecności muzyki w przestrzeni publicznej Wrocławia, obejmują róŜnorodne miejsca (m.in. Rynek, deptaki, ulice i place miejskie, przejścia podziemne,
dworce, miejsca kultu religijnego, tereny rekreacyjne) i sytuacje publiczne, zarówno codzienne,
jak i odświętne.
FROM A RESEARCH PROJECT ON THE SOUNDSCAPE OF WROCŁAW
THE MUSIC IN THE PUBLIC SPACE OF THE CITY
The music appears in public space is one of the important elements audio sphere of the
city. In the relation to the other phonic elements (tones, sounds, noises) which create audio
sphere stand out permanent and logically composed the structure of a sound results creating
separation a whole – what Maciej Gołąb describes melosphere notion. The music in urban space
performs different functions (publicity, recreation, signal), stand out on remark surplus value:
artistic and aesthetic which concerns. Describe the music in space of the city is necessary pay
attention on her connection with place, time and situation in which the music becomes. We
should take into account on constant or accident her presents in audio sphere, and also her
presents living or reproduction. Particular attention draws music connection with the city (buglecall, folklore of the city) witch evidence about phonic identity of the city. Analysis of music in
space of the city it’s not only records her presents but founds broad cultural interpretation, qualify
functions and values music in the city and answers a question about phonic identity of the city
also the music part in the process of making the space of the city their home.
Marta Olszewska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
e-mail: [email protected]
SŁUCHANIE, KTÓRE POWOŁUJE DO ISTNIENIA.
WOKÓŁ KONCEPCJI DEEP LISTENING PAULINE OLIVEROS
Fundament projektu stanowi załoŜenie, Ŝe pejzaŜ dźwiękowy związany z konkretną
przestrzenią fizykalną z ontologicznego punktu widzenia nie funkcjonuje jako byt wspólny dla
wszystkich potencjalnych słuchaczy, lecz powstaje w akcie subiektywnego postrzegania zaleŜnego od kondycji toŜsamościowej podmiotu. Dźwiękowa topografia miasta stanowi zatem kwestię indywidualną, gdyŜ kaŜdy podmiot słyszący konstruuje własne, prywatne dźwiękowe mapy
mentalne.
Hasłem wokół którego zorganizowano projekt jest deep listening (głębokie słuchanie),
polegające na zintensyfikowanym wsłuchiwaniu się we wszystko, co moŜna usłyszeć, wprowadzające słuchacza w stan podwyŜszonej świadomości, umoŜliwiając mu dostrzeŜenie konstytutywnych elementów pejzaŜu dźwiękowego.
Projekt składa się z trzech komplementarnych względem siebie części. Pierwszą stanowi plakat przybliŜający ideę deep listening, drugą stanowi instalacja audiowizualna zawierająca dwa kilkuminutowe filmy, będące subiektywnym zestawieniem ciekawych wypowiedzi dotyczących problematyki słuchania. W tej części głos zabiorą kompozytorzy, którzy w szczególny
sposób pozostają zainteresowani związkiem dźwięku z przestrzenią: Pauline Oliveros i John
Cage. Trzecia część – praktyczna – zawierająca rejestrację miejskiej fonii, stwarza sposobność
podjęcia próby otwarcia się w kierunku bezpośredniego i nie planowanego doświadczania heteroglossji miasta, uwraŜliwienia na akustyczny potencjał przestrzeni, a tym samym wcielenia w
54
Bernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań.
Materiały Interdyscyplinarnego Seminarium, Lublin, 3-4 września 2008
Ŝycie poznanych załoŜeń teoretycznych, wypływających ze świadomie rozwijanej wraŜliwości
słuchowej.
Jak podkreśla Cage, zjawisko akustyczne moŜe być pojmowane jako kompozycja muzyczna jeśli zostaje usłyszane. Gernot Böhme wydaje się iść w swych rozwaŜaniach dotyczących muzyki jako sztuki samoświadomej jeszcze dalej utrzymując, Ŝe słuchanie jest rzeczywistym przedmiotem muzyki. Praktykowanie deep listening jest zatem aktem przełamania nawyku
niesłuchania (Weghören), wynikającego ze stanu akustycznego przesytu w post-industrialnym
mieście.
Projekt inspiruje do namysłu nad kwestią moŜliwości kreacji przestrzeni przez dźwięki i
nad zmianą koncepcji miasta – z przestrzeni kształtowania i przechowywania dźwięków do przestrzeni powoływanej do istnienia w jednostkowym akcie wsłuchiwania się w nią, do przestrzeni
wyzwalającej słuchanie, przestrzeni będącej słyszalnością.
LISTENING WHICH BRINGS INTO EXISTENCE
ON THE CONCEPT OF DEEP LISTENING BY PAULINE OLIVEROS
According to the assumption underlying the project, from the ontological point of view a
soundscape related to a particular real space does not function as an entity shared by all potential listeners, but comes into being in the act of subjective perception which is dependent on the
listener’s identity. The sonic topography of a city is an individual matter as each listener creates
his own mental maps.
The focal point of the project is the concept of deep listening which consists in intensified listening to everything that might be heard. By doing this, the listener introduces himself into
the alert state of consciousness which enables him to detect the components of a soundscape.
The project consists of three complementary parts. The first one is a poster which introduces the concept of deep listening, the other one comprises of an audiovisual installation. Two
short films on the practice of listening will be presented here. They are devoted to John Cage
and Pauline Oliveros, the composers particularly interested in sounds and listening. The final
(practical) part od the project consists of a record of a city soundscape. It offers the chance to
put the purely theoretical tenets into practice. It creates an opportunity to open one’s mind to the
unplanned experience of the polyphony of a city and become sensitive to the acoustic potential
of space. Cage claimed that what music is can only be determined by listening. Gernot Böhme
appears to go even further when he asserts that the actual subject of music is listening itself.
Practising deep listening is then an act of getting out of the habit of Weghören, resulting from the
state of noise pollution typical of a postindustrial city.
Finally, the project might induce to consider the question of space creation by means of
sounds as well as the necessity of redefining the concept of the city itself. It is no longer the
space where sounds are produced and stored, but rather the space which comes to existence in
the individual act of listening to it and the space which is pure audibility.
Katarzyna Smyk
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
Instytut Kulturoznawstwa
e-mail: [email protected]
DŹWIĘK W POEZJI JANA POCKA
W poezji Jana Pocka, uznanego chłopskiego poety, dźwięk jest jednym z zasadniczych
tworzyw kreacji poetyckiego krajobrazu. Kreacja ta wykorzystuje skojarzenia skonwencjonalizowane, znane z twórczości ludowej, ale łączy je z metaforyzowaniem charakterystycznym dla
fenomenu Pocka.
Przestrzeń Pockowa przesycona jest róŜnymi dźwiękami, jak: świergot ptaków, ich
dzwonienie i śpiewanie ludziom i ziemi; śpiew ziemi, słońca, roślin, poety i jego wierszy; grające
za dnia skrzypki w zboŜu, a w nocy – Ŝaby i świerszcze na łące; rŜenie koni oraz niebem płynące jakieś granie; dzwony bijące drzewom czy na rezurekcję itd. Do tych dźwięków naleŜą takŜe
odgłosy płaczu dnia-niemowlęcia, szloch pszenicy, westchnienie Boga i wszelkie niezliczone
55
Bernat S., (ed), 2008, Sound in landscape. Present status and future strategy for research.
Materials of Interdisciplinary Seminar, Lublin 3-4th September 2008
szepty, głównie modlitwy wypowiadane cicho przez rośliny, wiatr, ziemię, poetę czy gospodarza
pochylonego nad rolą – rolą, która teŜ nieustająco u Pocka szumi łanami, drzewami, kwiatami i
trawą. W takim poetyckim krajobrazie, gdy wszystko cichnie, zwłaszcza nocą i w samo południe
– w podniosłych chwilach samotności i tworzenia, słychać teŜ bicie człowieczego serca.
Poetyckie obrazy malowane dźwiękiem posłuŜyły poecie z Kalenia do synestezyjnego i
emocjonalnego ukazania fragmentów chłopskiego świata, którego odtworzenie staje się celem
referatu. W tym świecie, na pierwszy plan wysuwają się takie zjawiska i uczucia, jak: poczucie
szczęścia w kontakcie z uprawianą rolą, z pełnią lata i rodzącą się wiosną; ziemia jako symbol
Ŝycia; Bóg – najwyŜszy i bliski rolnikowi zarazem; mistyczna łączność rolnika z ziemią i światem
roślinnym; samotność tworzenia oraz tajemnica umierania.
SOUND IN THE POETICAL LANDSCAPE OF JAN POCK
In the poetry of Jan Pock, a recognised peasant poet, sound is one of the basic building
blocks of the creation of the poetical landscape. This creation uses the conventionalised associations, known to folk creation, but joins with them the metaphorisation characteristic for the
phenomenon Pock.
The space of Pock's abounds in different sounds, such as: the twitter of birds, their ringing and singing to people and to the earth; the singing of the earth, of the sun, of the plants, of
the poet and his verses; the violin playing at daytime amongst the wheat, and the frogs and
grasshoppers in the meadow at nighttime, the neighing of horses and some playing that is drifting in the sky, the bells ringing to the trees or during ressurection, etc. To such sounds one can
also add: the sounds of the daytime crying- of a baby, the weeping of the wheat, the sighing of
God, and all uncountable whispers, mainly the prayers said quietly by plants, the wind, the earth,
the poet, or the farmer bent over his farmland, the farmland which is constantly rustling with corn
trees, flowers and grass in Pock. In such a poetic landscape, when everything is quiet, predominantly at night and at noon, in the solemn moments of loneliness and creation, one can hear the
beating of a human heart, also.
The poetical pictures painted with the sound were used by the poet from Kaleń to display, in a synaesthetical and emotional manner, the fragments of the peasants' world. To recreate it is the aim of this paper. In this world, in the foreground come such phenomena and emotions as: the happiness in contact with the farmed land, with the full summer and the coming
spring, the earth as a symbol of life, God the highest and close to the farmer at the same time,
the mystical bond of the farmer with the earth and the plant world, the loneliness of creation and
the mystery of dying.
Tłumaczenie Joanna Jabłońska-Hood
56
Bernat S. (red.), 2008, Dźwięk w krajobrazie. Stan i perspektywy badań.
Materiały Interdyscyplinarnego Seminarium, Lublin, 3-4 września 2008
NIEWIDZIALNA MAPA WROCŁAWIA
Jak wygląda miasto, gdy nie moŜna go zobaczyć?
O czym śnią niewidomi, jaki jest ich stosunek do sztuk wizualnych i co się „widzi” gdy się nic nie
widzi?
Projekt Niewidzialna Mapa niekoniecznie mówi o równych szansach dla osób niewidzących.
Mówi natomiast wiele o tym, jak zdeterminowani percepcyjnie i mentalnie jesteśmy przez zmysł
wzroku. Czy wszyscy jesteśmy członkami społeczeństwa spektaklu? Przewodnik opracowany
dzięki spotkaniom i rozmowom z niewidomymi daje osobom uzaleŜnionym od wizualnego przekazu moŜliwość przeŜycia emocjonującej przygody intelektualnej w zupełnie obcym, choć własnym mieście.
Celem projektu Niewidzialna Mapa było stworzenie przewodnika po Wrocławiu. Osoby
biorące udział w jego tworzeniu są niewidome lub ociemniałe. W ten sposób powstała Niewidzialna Mapa – pierwszy przewodnik, w którym po mieście oprowadzają osoby, które nigdy go
nie widziały.
Efektem dwuletniej współpracy pomiędzy Ośrodkiem Postaw Twórczych i niewidzącymi
mieszkańcami Wrocławia, jest katalog 31 miejsc, których wybór podyktowały czynniki pozawizualne. KaŜde z miejsc zostało sfotografowane na podstawie historii opowiedzianej przez
oprowadzającego. Docieranie do obrazu, jaki znalazł się na fotografiach, było moŜliwe dzięki
ścisłej współpracy z niewidzącymi. Jednak odpowiedzialność za to, co ostatecznie zostało
utrwalone na negatywach, z oczywistych powodów spoczywa na ich wykonawcy – Karolu Krukowskim. Do kaŜdej fotografii dołączony jest opis (w czarno-druku i brajlu) uzasadniający wybór
miejsca oraz w wielu przypadkach jego zapis dźwiękowy.
W trakcie realizacji projektu Maciej Bączyk, inicjator i koordynator projektu, zarejestrował ponad 40 godzin rozmów z osobami niewidomymi i ociemniałymi. Dzięki temu przewodnik
został rozszerzony o obszerną dokumentację, która udziela odpowiedzi na pytania m.in. o to, jak
śnią niewidomi, jaki jest ich stosunek do obrazów i do metafor wizualnych dominujących w języku a wreszcie do samej sztuki.
Krajobraz dźwiękowy miasta
Nagrywanie i odsłuchiwanie dźwięku miejsc, które znalazły się w przewodniku, daje
rzadką moŜliwość przysłuchiwania się miastu. Osoby niewidzące uczą nas, Ŝe słyszeć to jeszcze nie to samo co - słuchać. Utrata wzroku zwiększa koncentrację informacjach, które dostarcza ucho. To dźwięk ich prowadzi, informuje, ostrzega, wpływa na samopoczucie i powoduje, Ŝe
jedne miejsca stają się przyjemne a inne omija się z daleka.
Nie zdajemy sobie sprawy, Ŝe ulice, skwery, pasaŜe, które dobrze znamy od lat, identyfikujemy równieŜ poprzez dźwięk. Nie sposób pomylić dźwięku wrocławskiego rynku, czy wyciszonej atmosfery zabytkowego Ostrowa Tumskiego z jakimkolwiek innym miejscem. "Niewidzialna mapa Wrocławia" uczy pokory w stosunku do zaniedbywanej i ciągle nie docenianej
przez nas sfery audio.
Na dołączonej do przewodnika płycie CD znajdą się zapisy dźwiękowe sfotografowanych miejsc oraz plik z tekstami zawartymi w ksiąŜce. Wszystkie teksty w ksiąŜce będą przetłumaczone na język angielski i niemiecki.
Pomysłodawcą i koordynatorem projektu, w którym wzięło udział 16 osób niewidomych bądź
ociemniałych w wieku od 21 do 72 lat, jest Maciej Bączyk.
Autorem fotografii do przewodnika oraz fotografii dokumentujących projekt jest Karol Krukowski.
Projekt sfinansowany przez Samorząd Miasta Wrocławia, zrealizowany przez Ośrodek Postaw
Twórczych w latach 2005-2006.
THE INVISIBLE MAP OF WROCŁAW
The invisible map of Wrocław is a guide around Wrocław. However, it is quite peculiar guide, as
it was created by people who never seen the city they live in. Its preparation was based on visiting and documenting locations which have an exceptional value for the blind people.
This resulted in creating an index of 31 locations depicted with photographs, captions and
sound. The photographs are an effect of co-operation between the photographer (Karol Kru57
Bernat S., (ed), 2008, Sound in landscape. Present status and future strategy for research.
Materials of Interdisciplinary Seminar, Lublin 3-4th September 2008
kowski) and a blind person in the search for “the invisible image”. While working on the project,
The Invisible Map of Wrocław was extended by documented conversations with its creators. The
documentation constitutes the second part of the book( in Braille and Black print), whereas the
third and closing part of the book is the sounds of the places described in the guide.
In the time of realization the project Maciej Bączyk, who was the initiator and co-ordinator of the
project recorded over 40 hours of conversation with the blind people. By this fact, the guide is
enriched by comprehensive documentation which gives answer for such a questions as: how do
the blind dream, what is their attitude to pictures and visual metaphor which dominate within the
language and to the art in general.
City soundscape
The guide gives the rare opportunity of hearing the city, in the way it is heard by the blind people.
Loosing the eyesight intensifies perception of other senses and concentration on information
perceive by ear. The sound leads the blind, inform them, warn against danger, impact on their
mood and effect on the fact that some of the places have a liking for visit and some of them not.
We do not realize that we identify places we know for years also with sounds. “The invisible
image of Wrocław” it’s a lesson in humility of audio sphere which is still underestimated.
The CD add to the guide includes the sound record of the places seen on the photos and files
with the text from the book.
Maciej Bączyk is the originator and co-ordinator of the project.
Karol Krukowski is the author of the images and documentary photography of the project.
In the project participated 16 blind people age 21 – 72.
The project is financed by Municipal Corporation of Wrocław, and accomplished by Ośrodek
Postaw Twórczych in year 2005 – 2006.
HYPERLINK “http://www.niewidzialnamapa.pl” www.niewidzialnamapa.pl
HYPERLINK ”http://www.opt-art.net” www.opt-art.net
HYPERLINK “http://www.bwa.wroc.pl” www.bwa.wroc.pl
58