Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Strategia UE dla regionu Morza

Transkrypt

Biuletyn Analiz UKIE Nr 19
Małgorzata Budzyńska
Edukacja i nauka jako czynniki wpływające na konkurencyjność regionu
Morza Bałtyckiego
Wprowadzenie
W dobie postępującej globalizacji, tylko innowacyjne gospodarki mogą skutecznie
konkurować na światowych rynkach. Świadoma tego UE wyznaczyła sobie cel:
przekształcenie do 2010 roku gospodarki europejskiej w gospodarkę opartą na wiedzy. Jej
trzy podstawowe filary to: edukacja, badania i innowacyjność. Ich równomierny rozwój
zapewnia dopływ wykwalifikowanych kadr oraz nowoczesnych rozwiązań technologicznych.
Ważnym elementem rozważań nad rozwojem regionu Morza Bałtyckiego (RMB) jest analiza
danych statystycznych dotyczących realizacji celów Strategii lizbońskiej, zwłaszcza w
zakresie edukacji, badań naukowych i innowacyjności. Wyniki analizy wskazują, że RMB
najszybciej w Europie zbliża się do osiągnięcia celów lizbońskich. Wśród czynników, które
temu sprzyjają można wymienić m.in. wysoki poziom wykształcenia mieszkańców, znaczne
nakłady na badania i rozwój (B+R), obecność liczących się ośrodków badawczorozwojowych, wysoką stopę zatrudnienia, szybki rozwój społeczeństwa informacyjnego.
Analiza danych zawartych w State of the Region Report 2006 wskazuje, że wśród
europejskich regionów, region Morza Bałtyckiego jest liderem pod względem poziomu
innowacyjności. Tak wysoką pozycję w rankingu zawdzięcza wynikom osiąganym przez
państwa skandynawskie, które plasują się pod tym względem znacznie powyżej średniej UE25. Jeśli chodzi o pozostałe państwa regionu, to kolejna pozycja przypada Niemcom; dalej,
znajdują się państwa bałtyckie, które mimo, że sytuują się poniżej średniej UE wykazują
tendencję do odrabiania strat (szczególnie Estonia i Łotwa). Najsłabiej wśród państw regionu
wypada Polska, która w całej UE zajmuje przedostatnie miejsce.
RMB jako całość jest i zapewne pozostanie liderem we wdrażaniu Strategii lizbońskiej,
dowodząc, że możliwy jest równoczesny rozwój gospodarczy, zrównoważony rozwój oraz
spójność społeczna.
Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego
1
Niniejszy tekst jest poświęcony omówieniu wybranych zagadnień z zakresu trzech głównych
filarów gospodarki opartej na wiedzy (GOW) – edukacji, nauki i innowacyjności – pod kątem
ich znaczenia dla konkurencyjności regionu Morza Bałtyckiego w nadchodzących latach.
Szczególną uwagę w tekście zwrócono na najlepsze praktyki oraz rozwój współpracy między
państwami RMB we wspomnianych dziedzinach.
1. Innowacyjność regionu Morza Bałtyckiego i perspektywy jej rozwoju
W regionie Morza Bałtyckiego tkwi znaczny potencjał innowacyjny. Kraje zachodniego
Bałtyku, w szczególności państwa skandynawskie, mają najwyższe na świecie wskaźniki
innowacyjności i konkurencyjności. Pozostałe kraje regionu – w mniejszym stopniu dotyczy
to Polski i Rosji – wykazują znaczną dynamikę i gotowość do zmian, wysoki wzrost PKB
oraz wyraźną tendencję do poprawy wielu wskaźników konkurencyjności i innowacyjności1.
Przewagi komparatywne regionu to przede wszystkim wykwalifikowane zasoby ludzkie,
największa liczba badaczy per capita w Europie, możliwości dotyczące mobilności zasobów
ludzkich,
duża
liczba
innowatorów
w
dziedzinie
technologii
informatycznych
i
telekomunikacyjnych (IT&T), powszechna znajomość angielskiego oraz technologie
informacyjne i komunikacyjne na najwyższym poziomie (ICT excellence).
Wśród najbardziej innowacyjnych państw na świecie wymienia się Szwecję, Finlandię, Danię
i Niemcy2. Plasują się one znacznie powyżej średniej UE-27. Do umiarkowanie
innowacyjnych państw zalicza się Estonia, natomiast Łotwa, Litwa i Polska znalazły się w
grupie „catching-up”. Przez ostatnie pięć lat podział ten nie uległ większym zmianom.
Możliwe, że w dłuższym okresie państwa umiarkowanie innowacyjne oraz nadrabiające
zaległości osiągną średni poziom innowacyjności w UE lub zmniejszą lukę jaka je od niego
dzieli. Szacuje się, że o ile Estonii i Litwie może to zająć ok. 10 lat, to Polsce i Łotwie co
najmniej 20. Odwrotna sytuacja może wystąpić np. w wypadku Danii, w której poziom
1
Szerzej: E. Teichmann, Konkurencyjność gospodarek w regionie Morza Bałtyckiego [w:] Region Morza
Bałtyckiego i Białoruś – czynniki konkurencyjności, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007.
2
European Innovation Scoreboard 2007. Raport ten stanowi element Strategii lizbońskiej, a jego celem jest
porównanie innowacyjności poszczególnych państw członkowskich UE oraz Turcji, Islandii, Norwegii,
Szwajcarii, Stanów Zjednoczonych i Japonii.
2
innowacyjności rośnie wolniej niż średnio w UE. Jeśli ten trend by się utrzymał, to za 5 – 10
lat Dania znajdzie się na poziomie innowacyjności średniej UE3.
Tabela 1: Summary Innovation Index (SII) dla państw regionu Morza Bałtyckiego
grupa
SII
miejsce
1
3
5
7
państwo
innovation leaders
SE
FI
DK
DE
SII
Indeks
0,73
0,64
0,61
0,59
innovation followers
średnia UE
0,45
moderate innovators
catching-up countries
EE
LT
PL
LV
Źródło: European Innovation Scoreboard 2007.
18
27
32
35
0,37
0,27
0,24
0,19
Innovation leaders – państwa skandynawskie oraz Niemcy – mają silną pozycję we
wszystkich pięciu aspektach branych pod uwagę w rankingu: czynniki pobudzające
innowacyjność (innovation drivers), tworzenie nowej wiedzy (knowledge creation),
innowacyjne
(applications),
przedsiębiorstwa
(innovation
&
entrepreneurship),
wdrażanie
wiedzy
ochrona własności intelektualnej (intellectual property). Wskazuje to, że
państwa te mają w pełni wykształcone systemy innowacyjne.
3
Zob. EIS 2007; przytoczone prognozy sporządzono stosując prostą liniową ekstrapolację obecnych wyników
(current performance levels) oraz stopy wzrostu (growth rates). Na temat prognoz opracowanych przy użyciu
metody nieliniowej ekstrapolacji zob. EIS 2007 s. 013 i nast.
3
Tabela 2: European Innovation Scoreboard 2007 – wyniki dla państw RMB
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
2.1
2.2
2.3
2.4
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
EU
12.9
23.0
14.8
9.6
77.8
0.65
1.17
85.2
9.0
21.6
9.1
2.15
0.053
6.4
34.0
3.26
16.7
7.3
6.2
6.63
128.0
52.2
20.8
108.2
109.4
FI
17.7
35.1
24.9
23.1
84.7
0.99
2.46
86.4
15.2
24.7
17.3
-
0.027
7.0
-
4.59
18.1
9.7
5.1
6.81
305.6
133.2
29.3
119.0
97.9
SE
14.4
30.5
22.9
32.1
86.5
0.92
2.92
92.7
-
30.0
20.0
3.47
0.058
8.6
-
5.06
12.8
8.3
5.1
6.29
284.9
113.9
42.7
164.1
144.9
DK
14.7
34.7
29.6
29.2
77.4
0.76
1.67
84.7
7.8
28.5
20.8
2.40
0.015
6.5
57.1
4.22
12.8
5.2
5.8
5.80
235.8
64.0
25.3
191.5
240.5
DE
9.7
23.8
15.3
7.5
71.6
0.76
1.76
92.3
9.2
32.0
8.6
2.93
0.011
6.2
53.2
3.48
13.6
7.5
10.0
10.75
311.7
129.8
53.8
164.6
202.7
PL
11.1
17.9
3.9
4.7
91.7
0.39
0.18
80.0
3.1
13.8
9.1
1.56
0.001
7.2
19.3
2.37
3.1
8.1
5.4
5.13
4.2
0.6
0.2
24.7
30.2
EE
12.1
33.3
16.6
6.5
82.0
0.50
0.42
-
0.3
29.5
16.0
1.59
9.8
39.2
2.77
8.1
4.4
7.6
3.49
15.5
0.0
1.4
42.5
19.4
LV
9.8
21.1
6.8
6.9
81.0
0.34
0.23
-
-
-
6.1
-
9.6
-
2.34
4.2
3.5
1.6
1.58
5.9
0.9
1.2
13.6
19.2
LT
18.9
26.8
8.4
4.9
88.2
0.61
0.16
-
3.6
14.6
14.8
1.57
7.8
23.6
2.15
4.7
4.4
5.3
2.42
5.8
0.5
0.1
20.9
4.4
0.000
-
1.1 – absolwenci kierunków nauk przyrodniczych i technicznych
4.1 – zatrudnienie w usługach high-tech
1.2 – ludność z wykształceniem wyższym
4.2 – eksport produktów zaawansowanych technologicznie
1.3 – dostęp do łączy szerokopasmowych
4.3 – wprowadzanie nowych produktów na rynek
1.4 – uczestnictwo w kształceniu ustawicznym
4.4 – wprowadzanie nowych produktów do firmy
1.5 – poziom osiągnięć edukacyjnych młodzieży
4.5 – zatrudnienie w przemyśle medium-high / high-tech
2.1 – nakłady publiczne na B+R
5.1 – patenty europejskie (na mln osób)
4
2.2 – nakłady przedsiębiorstw na B+R
5.2 – patenty USPTO (na mln osób)
2.3 – udział medium-high / high-tech B+R
5.3 – patenty triadyczne (na mln osób)
2.4 – przedsiębiorstwa korzystające z publicznych funduszy na innowacyjność
5.4 – wspólnotowe znaki towarowe (na mln osób)
3.1 – MSP prowadzące działalność innowacyjną we własnym zakresie (wewnątrz firmy)
5.5 – wspólnotowe wzory przemysłowe (na mln osób)
3.2 – innowacyjne MSP współpracujące z innymi podmiotami
3.3 – nakłady na innowacyjność
3.4 – kapitał początkowy (wysokiego ryzyka)
3.5 – nakłady na ICT
3.6 – MSP stosujące innowacje organizacyjne
5
Państwa zaliczane do dwóch grup znajdujących się poniżej średniej UE – Estonia, Litwa,
Polska i Łotwa – nie wykazują podobnej równowagi, co wskazuje, że aby znaleźć się w
wyższych grupach rankingu powinny skorygować dysproporcje, jakie istnieją w ich
systemach innowacyjnych.
Polska znalazła się wśród krajów „doganiających” (catching-up). Mimo, że w porównaniu ze
starymi państwami członkowskimi, polska gospodarka rozwija się dynamicznie, w
omawianym rankingu Polska zajmuje przedostatnie miejsce. Najniższe wskaźniki
odnotowano w eksporcie produktów nowoczesnej techniki4, własności intelektualnej, dostępie
do sieci szerokopasmowych. Najwyższe (powyżej średniej UE) w wypadku takich
wskaźników cząstkowych, jak: poziom osiągnięć edukacyjnych młodzieży, nakładów na ICT,
wprowadzanie nowych produktów na rynek. Warto dodać, że w porównaniu z poprzednim
badaniem, zaobserwowano znaczący wzrost większości cząstkowych wskaźników SII.
Innowacyjność jest dla regionu Morza Bałtyckiego, jako regionu peryferyjnego5, bardzo
ważna. Rozwój gospodarki innowacyjnej, opartej na nowoczesnych technologiach i zasobach
opartych na wiedzy jest dla takich regionów ogromną, jeśli nie jedyną szansą. Już teraz
wyraźnie wskazuje się na potencjał i możliwości, a nawet spore osiągnięcia, RMB w tym
zakresie. Za wysokim potencjałem RMB we wszystkich aspektach innowacyjności,
obejmujących: projekt, proces, rynek, organizację, relacje i logistykę, stoi wyraźna struktura
podmiotowa rynku oparta na MŚP, charakteryzujących się wysokim poziomem zdolności do
innowacji, i rozwinięta przedsiębiorczość. Z kolei dotychczasowe osiągnięcia, jak wyraźnie
wynika z przytoczonych wcześniej danych, RMB zawdzięcza głównie państwom
skandynawskim.
Jako ciekawy przykład obrazujący rolę innowacyjności w regionach peryferyjnych może
posłużyć Finlandia. W ostatnich dwudziestu latach państwo to dokonało skoku
cywilizacyjnego. To peryferyjne państwo, wyspecjalizowane w produkcji rolniczej i leśnej,
przekształciło się w jeden z najbardziej nowoczesnych i konkurencyjnych krajów świata.
4
Jeden z cząstkowych wskaźników aspektu wdrażania wiedzy (applications) [zob. tabela nr 1]
RMB pod względem geograficznym jest usytuowany peryferyjnie w stosunku do największych centrów
gospodarczych Europy (43 % produkcji UE pochodzi z obszaru tzw. pentagonu, który wyznaczają Londyn,
Hamburg, Monachium, Mediolan i Paryż; łącznie obszar ten stanowi ok. 14% powierzchni UE).
5
6
Do „sukcesu fińskiego” przyczyniły się dwa czynniki: (1) odważna, skoordynowana i konsekwentna
polityka rządu ukierunkowana na rozwój wysoko zaawansowanej technologicznie gospodarki6, (2)
skandynawski model kapitalizmu, korzystny dla szybkiego rozwoju innowacyjnej i nowoczesnej
gospodarki.
Począwszy od końca lat 60. ub. wieku, kolejne rządy konsekwentnie wdrażały narodową strategię
budowania nowoczesnej gospodarki, stopniowo ją doskonaląc i rozwijając. Równolegle podejmowano
działania w zakresie polityki naukowej i oświatowej, technologicznej i badawczo-rozwojowej, polityki
wspierania przedsiębiorczości oraz polityki regionalnej.
Ważnymi aspektami rozwoju nowoczesnej gospodarki w Finlandii były m.in.:
•
wspólny rynek w sektorach nowoczesnej gospodarki (rynek telekomunikacyjny i
informatyczny) funkcjonujący w krajach skandynawskich i zharmonizowane standardy
techniczne umożliwiające ekspansję nowoczesnych przedsiębiorstw,
•
działania na rzecz rozwoju nauki i oświaty – tworzenie nowych uniwersytetów, zwłaszcza
uczelni technicznych, m.in. w peryferyjnych regionach kraju; w rezultacie, w kraju o populacji
rzędu 5 mln, liczba uczelni wzrosła do ponad 20,
•
rozwój polityki innowacyjnej, zarówno na szczeblu centralnym jak i regionalnym, tak by
służyła trzem zasadniczym celom: (1) rozbudowie i wzmocnieniu potencjału publicznych
instytucji badawczych, (2) wspieraniu B+R w sektorze przedsiębiorstw, (3) stymulowaniu
działań aplikacyjnych i transferowi między instytucjami naukowymi i badawczymi a
gospodarką,
•
wspieranie rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw: (1) stymulowanie rozwoju i koncentracji
kapitałowej oraz technologicznej największych fińskich korporacji, a także wspieranie ich
ekspansji na rynkach globalnych, (2) stymulowanie rozwoju innowacyjnych MSP i ich
kooperacji technologicznej z największymi korporacjami. Przykładowo Nokia dzięki wsparciu
ze strony państwa rozbudowała własne instytuty badawcze i nawiązała współpracę z innymi
instytutami naukowymi, uniwersytetami fińskimi, a także najlepszymi uczelniami i ośrodkami
badawczymi na świecie. W samej Finlandii z Nokią współpracuje ponad 300 lokalnych firm.
Drugim ważnym aspektem sukcesu gospodarki fińskiej był wspomniany skandynawski model
kapitalizmu. Charakteryzują go bardzo wysokie nakłady na edukację oraz B+R, co zapewnia dopływ
kadr dla rozwoju nowoczesnej gospodarki. Model ten opiera się także na wspieraniu przez państwo
6
Koordynacja na szczeblu krajowym nie kolidowała jednak z decentralizacją wdrażania polityki rządu.
7
rozwoju przedsiębiorczości7, rozwiniętych mechanizmach dialogu społecznego między pracownikami
8
i pracodawcami, czy też rozbudowanych programach socjalnych .
W kontekście perspektyw rozwoju innowacyjności w regionie, istotne znaczenie mają sektory
o dużym potencjale rozwojowym i innowacyjnym. Do takich zalicza się w szczególności:
(1) sektor ICT – w regionie mają swoje siedziby i dynamicznie rozwijają się takie znane
przedsiębiorstwa, jak: Accenture Technology Solutions, Microlink, TDC, Telia Sonera,
TietoEnator,
(2) biotechnologię – w regionie działa ponad 1000 przedsiębiorstw specjalizujących się w
dziedzinie biotechnologii i nauk przyrodniczych, takich jak: AstraZeneca, LeoPharma,
Lundbeck, Novo Nordisk oraz 60 uniwersytetów prowadzących badania we wspomnianych
dziedzinach,
(3) inżynierię i przemysł motoryzacyjny – rekordowy wzrost produkcji w RMB odnotowały
takie marki, jak: ABB, Atlas Coco, Autoliv, Kone, Saab, Volvo, Sandvik, Snaige, Wartsila9.
Duży potencjał rozwojowy ma także przemysł kreatywny10 (np. wzornictwo przemysłowe,
sztuka komputerowa). Jest on postrzegany jako prekursor nowych form gospodarczych –
dynamiczne i mobilne przedsiębiorstwa łączą się w sieci i wykorzystując rozwiązania hightech wytwarzają produkty, które cechuje przede wszystkim kreatywność.
7
Gospodarkę fińską wyróżnia przy tym daleko posunięta prywatyzacja przedsiębiorstw użyteczności publicznej
(np. firm telekomunikacyjnych) oraz znaczne otwarcie rynku finansowego na kapitał zewnętrzny i inwestycje
zagraniczne.
8
Na
podstawie:
Przykłady
polityki
publicznej
wobec
regionów
peryferyjnych,
http://www.mpp.org.pl/16/16_3.html
9
Zawdzięczają to wysokim nakładom na B+R, światowej klasy standardom i wzornictwu (design).
10
Warto zauważyć, że w procesie budowania społeczeństwa i gospodarki opartych na wiedzy kreatywność
stanowi ważny czynnik konkurencyjności.
8
Wzornictwo przemysłowe
Spośród dziesięciu najbardziej konkurencyjnych gospodarczo krajów osiem stanowi jednocześnie
najważniejsze ośrodki współczesnego wzornictwa. Do wspomnianej grupy państw zaliczają się m.in.
Finlandia, Niemcy, Szwecja i Dania. W krajach skandynawskich projektowanie przemysłowe jest
„[…] integralną częścią tożsamości narodowej, o czym świadczy chociażby wprowadzenie wzornictwa
do programu szkolnego – i to już na poziomie podstawowym. W Danii na promocję wzornictwa
wydaje się rocznie 3,5 miliona euro, szwedzki program "Społeczność dbająca o innowacyjność" –
firmowany przez Premiera – kosztuje 8,2 miliony euro. Finowie przeznaczają ponad 30 milionów euro
na uczynienie z pracy projektantów najważniejszego towaru eksportowego oraz na powiązanie jej z
sektorem publicznym. […] Działania Skandynawów zaczynają przynosić znakomite efekty także w
krajach sąsiedzkich – przede wszystkim w Estonii.”11 Wybitni skandynawscy projektanci to np. Daniel
Jacobson, który zaprojektował kolekcję zegarków, pokazaną następnie we wszystkich znanych
międzynarodowych magazynach; studio projektowe Propeller, hołdujące połączeniu kreatywnego
stylu i prostych form (jego klienci to Electrolux, IKEA, Microsoft); Zara Linnea, znana z
ekstrawagancji i haute couture.
Również w Polsce istnieje duży potencjał w zakresie rozwoju wzornictwa. Wynika on ze wzrostu
świadomości jego znaczenia wśród przedsiębiorców, wzrostu presji konkurencyjnej oraz coraz
większej liczby pozytywnych doświadczeń. Niewątpliwą zaletą wzornictwa jest to, że jest ono
najtańszym i najprostszym sposobem zwiększenia konkurencyjności produktu, przy czym efekty
inwestycji są widoczne bardzo szybko. O opłacalności takich inwestycji najlepiej świadczy fakt, że
dobry projekt jest w stanie podnieść wartość produktu nawet o 40%. Polskie wzornictwo ma jednak
wiele braków, m.in.: we wzornictwo inwestują głównie duże firmy. Ponad połowa firm modyfikuje
własne lub cudze wzory (uważając, że stosuje wzornictwo)12. Rocznie wydziały wzornictwa opuszcza
ok. 140 absolwentów na poziomie magisterskim i ok. 320 na poziomie licencjackim, z czego pracę w
zawodzie podejmuje 10%-15%13 (wynika to z niskiego popytu14, gdyż programy i jakość kształcenia
w tym zakresie nie odbiegają od światowego poziomu; studenci i absolwenci startujący w
międzynarodowych konkursach bardzo często są wyróżniani i nagradzani, a coraz więcej polskich
projektantów może liczyć na pracę za granicą).
****
11
A. Sabor, Sztućce polskie. Formy w służbie codzienności, Tygodnik Powszechny nr 31, 2006.
Analiza aplikacji wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach, raport przygotowany przez
Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Zakład Rozwoju Nowego Produktu, Warszawa 2007.
13
Mimo, że absolwenci są dobrze wykształceni, słabą stroną polskiego szkolnictwa w tym zakresie jest
niedostateczna ilość praktyk i staży w przemyśle i firmach projektowych. [M. Stefanowski, W. Wybieralski,
Wzornictwo przemysłowe – element wzrostu konkurencyjności gospodarki. Wzornictwo w Polsce dzisiaj,
Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych.]
14
Producenci w Polsce w niewielkim stopniu korzystają z usług projektantów wzornictwa przemysłowego.
12
9
Określenie priorytetów regionu Morza Bałtyckiego w dziedzinie innowacyjności, które
zapewnią temu peryferyjnemu regionowi silną pozycję konkurencyjną, nie jest łatwe. Istnieje
wiele obszarów, gdzie wzmocnienie współpracy mogłoby się przyczynić do zwiększenia
innowacyjności. Wydaje się, że do najważniejszych należy zaliczyć: (1) zwiększenie
innowacyjności MSP oraz rozwój klastrów, (2) rozwój kapitału ludzkiego oraz (3)
promowanie współpracy badawczej.
2. Wybrane zagadnienia dotyczące sfery B+R w regionie
Przyjmuje się, że poziom innowacyjności i konkurencyjności jest skorelowany z rozwojem
sfery badawczo-rozwojowej.
Jednym z najczęściej branych pod uwagę wskaźników jest w tym wypadku poziom
nakładów na B+R. Poziom ten w UE nie jest zadowalający. Debata na temat wzrostu
nakładów na B+R oraz ich wpływu na konkurencyjność UE była ważnym punktem
posiedzenia Rady Europejskiej w Barcelonie w 2002 r., kiedy postanowiono wyznaczyć nowy
cel Strategii lizbońskiej, dotyczący zwiększenia nakładów na B+R do 3% PKB w roku 2010,
z czego 2/3 wydatków powinno pochodzić z sektora prywatnego, a 1/3 ze środków
publicznych. Wyznaczając wspomniany cel wzięto pod uwagę, z jednej strony, wyniki
największych konkurentów UE – USA i Japonii, z drugiej, najbardziej rozwiniętych pod
względem technologicznym państw UE.
Dotychczasowe postępy, nie wskazują, by osiągnięcie do 2010 r. zakładanego poziomu
wydatków na B+R było możliwe. Jeśli państwom członkowskim uda się zrealizować
wyznaczone przez siebie cele w tym zakresie, co do czego nie ma pewności, to w 2010 r.
osiągną łączny pułap 2,6% PKB. Obecna średnia nakładów na B+R w UE-27 to 1,8% PKB, w
tym udział przedsiębiorstw wynosi 54,9%. Na tle tych statystyk średnia państw RMB jest do
zaakceptowania i plasuje się powyżej średniej UE. Poza tym, dwa państwa – Szwecja (ok.
3,9%) i Finlandia (ok. 3,5%), jako jedyne w UE, osiągnęły tzw. cel barceloński.
Analizując poziom nakładów na B+R w UE, można zaobserwować znaczne dysproporcje
między wydatkami na ten cel ponoszonymi przez poszczególne państwa członkowskie.
Prawidłowość ta występuje też w regionie Morza Bałtyckiego. W bardziej zamożnych
państwach regionu, nakłady na B+R sytuują się na poziomie światowym (at good
10
international level). W nowych państwach członkowskich osiągają one dość niski poziom.
Państwa bałtyckie charakteryzuje jednak szybki wzrost inwestycji w B+R. Być może dla
państw nie zaliczających się do czołówki pod względem zaawansowania technologicznego (tj.
biednych państw RMB), najkorzystniejsze rozwiązanie stanowi skoncentrowanie się na
„imitowaniu” najnowszych technologii w celu osiągnięcia zaawansowanego poziomu
technologicznego. Nakłady na B+R w tych państwach mogłyby później stopniowo wzrastać.
Tabela 3: Nakłady na B+R [GERD*] w państwach RMB (% PKB)
państwo
ogółem
industry-funded GERD
government-funded
GERD
SE
3,84
2,92
0.92
FI
3,45
2,46
0,99
DE
2,52
1,76
0,76
DK
2,43
1,67
0,76
EE
0,92
0,42
0,50
LT
0,77
0,16
0,61
LV
0,57
0,23
0,34
PL
0,57
0,18
0,39
średnia UE
1,82
0,17
0,65
średnia RMB
1,88
*GERD (ang. gross domestic expenditure on research and development) – wydatki na B+R w PKB.
Źródło: European Innovation Scoreboard 2007.
Państwa skandynawskie ponoszą ok. 15% inwestycji na B+R w Europie. Jeśli do tego
dodamy, że ich polityki i systemy innowacyjne zaliczają się do najlepszych, to posiadają one
ogromny potencjał. Jednak i w tych państwach, sytuacja nie zawsze wygląda tak korzystnie
jakby wskazywała pierwsza ocena. Przykładowo, Finlandia zawdzięcza tak wysoki poziom
nakładów na B+R przede wszystkim wydatkom Nokii; państwowych (fińskich) inwestycji na
rzecz uniwersytetów i instytucji badawczych w żadnym razie nie można zaliczyć do
najlepszych na świecie. Jednocześnie, zarówno Finlandia jak i Szwecja odnotowały w
ostatnich latach znaczny wzrost, który zawdzięczają nie tylko budżetom takich firm, jak
wspomniana Nokia czy Ericsson, lecz otwartości na nowe technologie i atrakcyjnemu
otoczeniu biznesu.
11
Znaczny wzrost działalności B+R w Szwecji, Danii i Finlandii w dużym stopniu wynika z
wyspecjalizowania się gospodarek tych krajów w zaawansowanych technologicznie gałęziach
przemysłu. Niektórzy autorzy twierdzą jednak, że w wypadku Szwecji najważniejszym
czynnikiem stymulującym rozwój sektora B+R były wysokie inwestycje w badania
akademickie. Uniwersytety generują nowe pomysły, które w wyniku transferu wiedzy trafiają
do sektora prywatnego. Przekształcenie tych pomysłów na konkretne produkty lub procesy
wymaga prowadzenia dalszych badań stosowanych i prac rozwojowych. W warunkach
skutecznego transferu technologii to właśnie badania akademickie są zapewne jednym z
najbardziej efektywnych źródeł nowych pomysłów, będących inspiracją i zachętą dla
inicjatyw badawczych przedsiębiorstw. Potwierdzają to statystyki – cztery państwa mające
najlepiej rozwinięte badania uniwersyteckie wypadają także najlepiej pod względem badań w
sektorze prywatnym.
W Polsce mamy do czynienia z odwrotną tendencją. Polskie firmy w bardzo ograniczonym
zakresie wykorzystują wyniki badań przeprowadzanych przez jednostki badawczo-rozwojowe
(JBR), szkoły wyższe i placówki Polskiej Akademii Nauk (PAN). Źródłami informacji dla
polskich firm są przede wszystkim inne firmy lub instytucje (42%), kooperacja z dostawcami
(28%), klientami (16%). Niepokojącym zjawiskiem jest niewystarczająca współpraca
przedsiębiorstw ze szkołami wyższymi – współpracę taką podejmuje zaledwie 6% firm (mniej
niż wynosi średnia w UE). Ograniczoną współpracę z JBR wyjaśnia się z jednej strony
nieodpowiednim profilem działalności tych jednostek, z drugiej zaś niewłaściwym
podejściem podmiotów gospodarczych. Jedynie niewielka część dorobku naukowego znajduje
zastosowanie w działalności gospodarczej, a przyczyną tego jest nieefektywny przepływ
wiedzy technologicznej ze sfery nauki do sektora przedsiębiorstw. Poza tym przedsiębiorstwa
nie nawiązują współpracy głównie z powodu braku wyczerpującej informacji. Generalnie
innowacyjność polskich przedsiębiorstw w niewielkim stopniu polega na generowaniu nowej
myśli technicznej. Polska raczej adaptuje nowe technologie, które absorbuje z zewnątrz,
odwrotnie niż państwa wysoko rozwinięte.
Powyższe przykłady wydają się potwierdzać, że równie ważnym, a nawet ważniejszym niż
sam poziom nakładów na B+R, czynnikiem jest efektywność wydatkowania środków. Sam
wzrost wydatków nie przekłada się od razu na wzrost konkurencyjności. Konieczne jest tutaj
wyselekcjonowanie obszarów najbardziej prorozwojowych, jak i wypracowanie efektywnych
i jasnych zasad inwestycji. Kierowanie pieniędzy na B+R do nisko zaawansowanych
12
technologicznie sektorów będzie miało znikomy wpływ na ogólną wydajność. Był to jeden z
powodów, dla których tzw. cel barceloński zawsze zaliczał się do najbardziej
kontrowersyjnych celów Strategii lizbońskiej. Kontrowersje te uległy nasileniu wraz z
przystąpieniem do UE nowych państw członkowskich w 2004 i w 2007 r. Wskazywano, że
jest on nieprecyzyjnym wskaźnikiem, a UE zawsze była zbyt heterogeniczna gospodarczo i
pod względem struktury przemysłu, aby uznać wyznaczanie wspólnego celu za dobre
rozwiązanie. Tym bardziej, że jest mało prawdopodobne, by takie zachęty, jak zwiększenie
dostępności środków UE na B+R mogły znacząco przyczynić się do poprawy wyników UE w
zakresie B+R. Niektórzy autorzy podnoszą, że nie ma podstaw ani do wyznaczania celu dla
UE ani określania indywidualnych celów przez poszczególne państwa, o ile nie będzie to
związane z określeniem na poziomie UE struktury przemysłu.
Miernikami efektywności wydatków na B+R są wyniki działalności sfery B+R rozumiane w
szczególności jako liczba wynalazków, patentów, zgłoszonych wzorów użytkowych oraz
zarejestrowanych znaków towarowych.
Tabela 4: Statystyki dotyczące ochrony własności przemysłowej (na mln osób)
państwo
liczba
liczba
liczba patentów
liczba patentów
wspólnotowych
wspólnotowych
EPO*
triadycznych**
znaków
wzorów
towarowych
przemysłowych
UE
128.0
20.8
108.2
109.4
FI
305.6
29.3
119.0
97.9
SE
284.9
42.7
164.1
144.9
DK
235.8
25.3
191.5
240.5
DE
311.7
53.8
164.6
202.7
PL
4.2
0.2
24.7
30.2
EE
15.5
1.4
42.5
19.4
LV
5.9
1.2
13.6
19.2
LT
5.8
0.1
20.9
4.4
* Europejski Urząd Patentowy (ang. European Patent Office)
** Patenty zgłaszane jednocześnie w USA, UE i Japonii.
Źródło: EIS 2007.
13
Fakt, że nakłady i liczba podejmowanych prac badawczych nie zawsze jest skorelowana z
zastosowaniami nowych pomysłów i wyników tych prac, potwierdzają wskaźniki
prezentujące wyniki w obszarze innowacyjności (innovation output): wdrażanie wiedzy
(applications) i ochrona własności intelektualnej (intellectual property)
Tabela 5: Wyniki w ujęciu względnym (relative performance) i efektywność
Innovation input
Innovation output
Innovation
Knowledge
Innovation
drivers
creation
&
Applications
Output efficiency
Intellectual
Applications
Intellectual
property
efficiency
property
entrepreneur
efficiency
ship
SE
0,79
0,91
0,89
0,55
0,60
51
43
D
0,82
0,52
0,64
0,46
0,57
66
57
FI
0,81
0,73
0,56
0,59
0,53
76
46
DE
0,41
0,62
0,55
0,67
0,71
99
86
EE
0,56
0,15
0,67
0,34
0,05
28
29
LV
0,36
0,11
0,37
0,10
0,03
13
22
LT
0,52
0,19
0,40
0,21
0,02
20
8
PL
0,36
0,21
0,24
0,33
0,04
46
20
K
Źródło: Measuring innovation efficiency, 2007.
Państwa RMB z grupy liderów innowacyjności plasują się powyżej średniej UE pod
względem wskaźnika wdrażania wiedzy (applications) oraz ochrony własności intelektualnej
(intellectual property). Wyjątek stanowi Szwecja, która w wypadku pierwszego w
wymienionych wskaźników znalazła się nieco poniżej średniej UE.
Najwyższą notę spośród państw RMB w obydwu wypadkach uzyskały Niemcy. Co ciekawe,
Niemcy, pomimo relatywnie słabych wyników w zakresie innovation input, prezentują
wysoki poziom innovation output. Silną stroną niemieckiej gospodarki jest grupa wskaźników
intellectual property (patenty EPO, USPTO, triadyczne, znaki towarowe i wzory
przemysłowe), i to one poprawiają wizerunek Niemiec, jako państwa posiadającego silny potencjał technologiczny. Druga grupa wskaźników (applications) wskazuje na imponujący
poziom zatrudnienia w Niemczech w średnio-zaawansowanych i zaawansowanych
technologicznie
gałęziach
przemysłu,
zatrudnienie
w
usługach
związanych
z
14
zaawansowanymi technologiami na poziomie nieznacznie przekraczającym średnią UE,
udział eksportu produktów wysokiej technologii w eksporcie ogółem poniżej średniej UE15.
W porównaniu z innymi unijnymi gospodarkami relatywnie niski jest udział towarów
związanych ze stosowaniem wysokich technologii. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko w
kontekście dążenia do GOW. Niemieckie przedsiębiorstwa niezbyt dobrze radzą sobie z
tworzeniem produktów, które są nowością na rynku, znakomicie natomiast rozszerzają gamę
swoich produktów, o te, które już się na rynku przyjęły.
Efektywność Polski i państw bałtyckich w wykorzystaniu nakładów (inputs) w celu
uzyskania wyników (outputs) jest niższa niż średnia w UE.
Kluczową kwestią dla wzmacniania innowacyjności gospodarek krajów regionu Morza
Bałtyckiego jest także tworzenie światowej klasy zaplecza naukowego i badawczorozwojowego poprzez umożliwianie naukowcom i studentom współpracy i podejmowania
wspólnych
inicjatyw.
Szczególnie
istotny
jest
rozwój
współpracy
w obszarze dostosowywania oferty B+R do potrzeb gospodarki.
15
Niemcy opierają się na eksporcie towarów z dziedzin średniozaawansownej technologii, które stanowią
przeszło połowę całego eksportu towarowego.
15
Przykłady najlepszych praktyk w nowych państwach członkowskich – Estonia
Skype to „doskonały przykład nowoczesnego biznesu ery globalizacji. Gdyby naklejać na niego metkę
„made in…” – nie bardzo byłoby wiadomo, co wpisać w miejsce kropek. Technologia powstaje co
prawda w Tallinie (i tu na stałe pracuje większość personelu), ale spółka zarejestrowana jest w
Luksemburgu, ma biuro w Londynie, a siedziba właściciela znajduje się w USA. Z kolei na pomysł
oprogramowania, umożliwiającego bezpłatne rozmowy w sieci Skype’a oraz tanie dzwonienie na
numery stacjonarne i komórkowe na całym świecie, wpadli Duńczyk i Szwed (Janus Friis i Niklas
Zennström), a interes życia zrobił na nim Tim Draper z amerykańskiej rodziny przedsiębiorców branży
venture capital. W roku 2003 zainwestował w Skype’a 20 mln dol., a już dwa lata później eBay dał za
spółkę 4,1 mld dolarów.
Dlaczego akurat Skype przyniósł tak oszałamiającą stopę zwrotu? Po pierwsze, mimo że kilka lat temu
na rynku funkcjonowały już programy do rozmów przez internet, dopiero to opracowane w Tallinie
rozwiązanie okazało się rewolucyjne. Było proste w obsłudze, nie wymagało skomplikowanej
konfiguracji i – co najważniejsze – jako pierwsze oferowało dobrą jakość połączeń, porównywalną z
osiąganą w tradycyjnej telefonii. Po drugie, do promocji wykorzystano marketing wirusowy. Zamiast
inwestować w drogi i nieefektywny marketing tradycyjny, spółka postawiła na jakość produktu i
prostotę jego obsługi. Chodziło o to, by użytkownicy chcieli go sobie polecać. Zadziałało.”
Źródło: K. Garski, Kosiarze pomysłów wzięli na cel Europę Środkowo-Wschodnią
http://www.bankier.pl/wiadomosci/print.html?article_id=1555842
Skype nie jest jedyną „estońską” inicjatywą – przez lata w Estonii powstała sieć firm działających w
oparciu o technologie oparte na wiedzy (knowledge-intensive technology companies). Podobną
współpracę, bazującą na wymianie doświadczeń i zacieśnianiu powiązań, należy promować w gronie
państw Morza Bałtyckiego.
Koncepcje European Research Area (ERA) i Nordic research and innovation area (NORIA)
świadczą o potrzebie zacieśniania współpracy w dziedzinie B+R, w tym współpracy na
poziomie regionalnym. Za bardzo interesującą można uznać drugą z wymienionych
koncepcji, zważywszy że nakłady na badania i innowacje w krajach skandynawskich należą
do najwyższych na świecie.
16
Abstrahując od szczegółowej analizy różnych form współpracy państw RMB w sferze B+R,
warto wspomnieć o nowym programie badawczym BONUS+ w ramach 7. PR, który ma
służyć umacnianiu ERA. Skupia on 8 państw członkowskich UE usytuowanych nad Morzem
Bałtyckim oraz Federację Rosyjską. Ma na celu opracowanie opartego o ekosystemy sposobu
zarządzania Morzem Bałtyckim. W czerwcu Komitet Sterujący podjął decyzję o finansowaniu
16 projektów (w tym 9 projektów z polskimi partnerami) oraz umieszczeniu dwóch projektów
(w tym jeden z polskim udziałem) na liście rezerwowej16.
4. Wybrane zagadnienia dotyczące edukacji w regionie
Wiedza to zasób, który w perspektywie długookresowej może prowadzić do trwałego wzrostu
konkurencyjności państwa. Rozwój gospodarczy, zatrudnienie i dobrobyt są ściśle związane z
wysoką jakością kształcenia oraz zdolnością do wytwarzania i stosowania nowej wiedzy.
Kapitał ludzki, posiadający wysokie kwalifikacje (skill base) jest zaliczany do mocnych stron
RMB. Ta korzystna sytuacja jest wynikiem inwestycji w kształcenie, podejmowanych
zarówno przez państwo (via publiczny system edukacji), jak i przedsiębiorstwa. Liderami pod
tym względem są państwa skandynawskie. Jeśli chodzi o szkolnictwo wyższe i szkolenia
zawodowe Finlandia, Dania i Szwecja zajmują trzy pierwsze miejsca w Indeksie
konkurencyjności globalnej, a pierwsze niezmiennie przypada Finlandii. Przykład tych państw
świadczy o tym, że transparentne instytucje, dobre zarządzanie makroekonomiczne w
połączeniu ze światowej klasy edukacją i koncentracją na technologii i innowacyjności to
skuteczna strategia rozwoju konkurencyjności przez małe (wysoko rozwinięte) kraje.
W RMB to właśnie potencjał edukacyjny (skills) jest czynnikiem decydującym o jego
konkurencyjności w gospodarce globalnej. Kapitał intelektualny w metropoliach państw
członkowskich UE w RMB to ponad 300 szkół wyższych, 800 ośrodków badawczych, ok.
150 000 wydziałów i 1,5 mln studentów. I mimo, że sam jako taki nie wystarczy, to bez niego
nie jest możliwe konkurowanie oparte na innowacyjnych produktach i usługach.
16
Więcej informacji na stronie Biura Bonus Plus Polska w Gdańsku: http://www.bonusplus.pl/news.php.
17
Państwa regionu Morza Bałtyckiego mają długą tradycję współpracy w dziedzinie edukacji.
Rozwija się ona na różnych poziomach – europejskim, regionalnym i lokalnym – i przybiera
różne formy.
Szerokie możliwości współpracy oferuje paneuropejski proces boloński. Państwa RMB
podobnie jak pozostałe państwa europejskie przystąpiły do Deklaracji bolońskiej z 1999 r.,
której głównym celem jest stworzenie do roku 2010 Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa
Wyższego. Przestrzeń ta powinna się przyczynić do dynamizacji współpracy akademickiej,
wzajemnej uznawalności dyplomów, zwiększenia mobilności pracowników naukowych i
studentów. W ramach realizacji procesu bolońskiego, do chwili obecnej, 80% uniwersytetów
wprowadziło np. dwustopniowy cykl studiów, a 75% uczelni stosuje jednolity, przejrzysty
system punktów kredytowych. Mimo odnotowanych postępów, nie wszystko udało się
osiągnąć. W szczególności urzeczywistnienie systemu zapewniania jakości, zgodne z
założeniami wyznaczonymi przez European Association for Quality Assurance in Higher
Education w wypadku większości państw jest jeszcze odległą sprawą17.
Ważnym elementem procesu bolońskiego, a także programów edukacyjnych UE, jest
promowanie i wspieranie wymiany studentów i wykładowców akademickich. RMB
przedstawia pod tym względem bardzo ciekawą mozaikę. W obrębie regionu zarysowuje się
wyraźny podział na państwa skandynawskie oraz państwa bałtyckie i Polskę. W tym wypadku
to nowe państwa członkowskie plasują się znacznie powyżej średniej UE. W wypadku państw
skandynawskich – Dania i Finlandia odnotowały spadek liczby stypendystów, w wypadku
Szwecji ich liczba utrzymała się na niezmienionym poziomie. Także Niemcy nie odnotowały
pod tym względem zmiany. Można również zaobserwować dużą nierównowagę między
liczbą studentów przyjmowanych i wysyłanych między poszczególnymi państwami.
17
Bologna process stocktaking, London 2007.
18
Wykres 1: Całkowita liczba studentów z Łotwy, którzy wyjechali w ramach programu Erasmus
do państw skandynawskich w latach 1999-2004
250
235
200
186
150
100
71
50
32
23
12
2
0
0
SE
FI
liczba studentów wysyłanych
przez Łotwę
DK
NO
liczba studentów przyjmowanych
przez Łotwę
Źrodło: http://www.bova-university.org/bova/html/events/bova10/1.pdf
W ramach programu Erasmus Mundus jest obecnie realizowany (2007-2009) projekt Baltic
StudyNet18. Celem projektu jest promowanie regionu Morza Bałtyckiego jako obszaru z
uczelniami oferującymi nowoczesne kształcenie na najwyższym poziomie. Uczelnie mogą
wspólnie promować swoją ofertę edukacyjną i naukową, podkreślając wspólną przestrzeń
regionu Morza Bałtyckiego. Uniwersytet Gdański jest jednym z ośmiu partnerów konsorcjum
realizującego projekt.
Ciekawymi inicjatywami edukacyjnymi o charakterze międzynarodowym są International
School of Management na Litwie i Stockholm School of Economics in Riga na Łotwie.
Uczelnie te zalicza się do najlepszych szkół wyższych w RMB w dziedzinie nauk
19
ekonomicznych i zarządzania. ISM, będąca własnością kapitału norweskiego, jest jedną z
pierwszych uczelni prywatnych na Litwie. Oferuje kształcenie na poziomie licencjackim,
magisterskim, doktoranckim i podyplomowym. Z kolei Stockholm School of Economics in
Riga, jest własnością Stockholm School of Economics i rządu Łotwy. Kształci nieliczne,
elitarne grono słuchaczy, oferując studia licencjackie. Dalsze kształcenie, na poziomie
magisterskim, można kontynuować za granicą w Skandynawii lub na uczelniach łotewskich.
Przy uczelni funkcjonuje też ośrodek badań ekonomicznych nad regionem19.
Nie sposób opisać, a nawet wymieć, wszystkich inicjatyw współpracy w regionie. Warto
jednak wspomnieć jeszcze o kilku z nich, takich jak choćby program NordPlus wspierający
wymianę studentów, Reykjavik declaration dotyczącą wzajemnego uznawania kwalifikacji na
potrzeby szkolnictwa wyższego oraz różne regionalne sieci współpracy szkół wyższych – The
Balic University Programme, ScanBalt Campus, The Balic Sea region University Network,
the Conference of Balic University Recotrs, BALTECH, EuroFaculty.
Region musi być w stanie utrzymać swoją silną pozycję. Obecny rozwój gospodarki opartej
na nauce i usługach oraz tendencje do globalizacji i integracji lokalnej, stawiają przed
systemami edukacyjnymi nowe wyzwania. W różnym stopniu dotyczy to systemów
wszystkich państw. Pomimo rozwoju w ostatnich dekadach współpracy i wymiany
międzynarodowej, edukacja pozostaje jednym z obszarów, w których należy zdynamizować
dotychczasowe działania i zacieśnić współpracę. Region Morza Bałtyckiego wpisuje się pod
tym względem w ogólnoeuropejskie tendencje. Wprawdzie wysoki poziom wykształcenia i
dokształcanie stanowią przewagę konkurencyjną RMB, a uczelnie poszerzają zakres
współpracy, to jednak, region musi sprostać wielu nowym wyzwaniom.
Z pewnością zalicza się do nich podniesienie jakości kształcenia. Wiele państw regionu
podjęło reformę systemów edukacyjnych w celu poprawy jakości nauczania. Reformy te
jednak okazały się skuteczne raczej na poziomie przedszkolnym i nauczania początkowego
niż kształcenia zawodowego, szkolnictwa średniego czy wyższego.
18
BalticStudyNet – Promoting Baltic Sea Region Higher Education Worldwide
http://ec.europa.eu/education/programmes/mundus/projects/2006/42.pdf
19
T. Dołęgowski, Bałtyckie powiązania sieciowe ze szczególnym uwzględnieniem sektora edukacji. Stan i
perspektywy rozwoju [w:] Region Morza Bałtyckiego i Białoruś – czynniki konkurencyjności, Szkoła Główna
Handlowa, Warszawa 2007.
20
W regionie funkcjonuje ok. 300 uniwersytetów, jednak większość z nich jest zbyt mała, by
mogła sprostać globalnej konkurencji. Niewiele z nich ma „masę krytyczną”, umożliwiającą
prowadzenie prac badawczych oraz zapewnienie kształcenia na światowym poziomie.
Potwierdza to międzynarodowy ranking uniwersytetów. Żaden z uniwersytetów państw RMB
nie znalazł się dotychczas w ścisłej czołówce rankingu najlepszych uniwersytetów na świecie.
Duński Uniwersytet w Kopenhadze plasuje się dopiero na 46 miejscu. Wśród pierwszych stu
uczelni 12 to uczelnie z RMB – 6 z państw skandynawskich oraz 6 niemieckich. Wśród tych
100 uczelni 53 to uczelnie amerykańskie, 30 europejskich (UE). Dwie uczelnie polskie –
Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Warszawski plasują się dopiero w czwartej setce.
Wśród 100 najlepszych uczelni nie znalazła się żadna uczelnia z państw bałtyckich.
Tabela 6: Ranking najlepszych uniwersytetów w regionie Morza Bałtyckiego
uczelnia
państwo
pozycja w rankingu
University Kopenhagen
DK
46
Karolinska Institut Stockholm
SE
53
University Munich
DE
53
Tech University Munich
DE
53
University Heidelberg
DE
65
Uppsala Univeristy
SE
66
University Helsinki
FI
73
Stockholm University
SE
86
University Goettingen
DE
87
University Freiburg
DE
94
Lund University
SE
97
University Bonn
DE
99
Źródło: Shanghai Jiao Tong University, 2007.
Biorąc pod uwagę dobrze rozwiniętą infrastrukturę edukacyjną RMB (duża liczba
uniwersytetów i szkół wyższych z szerokim wachlarzem programów edukacyjnych i
naukowych obejmujących prawie wszystkie dziedziny nauk ścisłych i nauk humanistycznych)
oraz gotowość relatywnie młodych instytucji edukacyjnych do współpracy z sektorem
publicznym i prywatnym (model triple helix), można odnieść wrażenie, że regionalny
potencjał nie jest jeszcze w pełni wykorzystywany.
21
Bariery ograniczające skalę współpracy między uczelniami są związane ze zróżnicowaniem
sytuacji uczelni w regionie. Uczelnie państw bałtyckich oraz polskie szkoły wyższe mają
ograniczone możliwości finansowe. Są jednak i inne przeszkody. Przykładowo, rozwój
współpracy w ramach Stowarzyszenia Uniwersytetów Basenu Morza Bałtyckiego, poza
ograniczonymi funduszami, utrudnia duża liczba uczelni należących do sieci oraz ich
różnorodność. Nie sprzyja to bowiem koncentrowaniu współpracy na kilku strategicznych
ośrodkach i dyscyplinach. Przeszkodą jest też to, że po stronie państw wysoko rozwiniętych,
głównym partnerem jest Finlandia i jeden ośrodek: Turku. Finlandia niezbyt chętnie włącza
do współpracy inne państwa – Szwecję, Danię czy Niemcy – być może obawiając się
zmarginalizowania20.
Nakłady na edukację w RMB plasują się na poziomie średniej OECD, jednak dysproporcje
między poszczególnymi państwami są bardzo duże. W wypadku Danii i Szwecji przekraczają
średnią regionu w przeliczeniu na studenta odpowiednio o 30% i 21%, podczas gdy w Estonii
i Polsce stanowią zaledwie 45% średniej. Nakłady na edukację pochodzą niemal w całości ze
środków publicznych. Wyniki kształcenia zasadniczo pokrywają się z wielkością nakładów.
Innym problemem jest fakt, że niemal wszystkie państwa w regionie odnotowują niedobory
odpowiednio wykształconych zasobów ludzkich. Coraz silniejsze jest też przekonanie, że
programy nauczania nie odpowiadają ani potrzebom gospodarki, ani istniejącym
możliwościom finansowym. Niewiele jest wprawdzie danych na temat poszczególnych
państw, jednak istnieją obawy, że nastąpi spadek liczby osób studiujących na takich
kierunkach jak informatyka, nauki przyrodnicze czy inżynieria. Również w krajach RMB nie
ma informacji dla studentów, pozwalającej im na ekonomiczną ocenę wyboru kierunków
studiów.
Region musi się liczyć także z innymi wyzwaniami, takimi jak: zmniejszenie liczby
absolwentów wskutek zmian demograficznych, odpływ wykształconych pracowników
związany z coraz większą mobilnością oraz wzrost popytu na kształcenie na wyższym
poziomie.
20
T. Dołęgowski, Bałtyckie powiązania sieciowe…
22
Aby zapobiec „odpływowi” zasobów ludzkich, należy zapewnić wysoką jakość kształcenia21,
zwiększyć atrakcyjność rodzimych uniwersytetów i poprawić perspektywy zatrudnienia. Inne
możliwość uzupełnienia niedoborów kadrowych to przyciągnięcie zagranicznych studentów i
naukowców z innych państw UE oraz z państw trzecich.
Podejmowane w tym celu działania może z powodzeniem wspomóc regionalna współpraca w
zakresie wymiany najlepszych praktyk i doświadczeń. Powinna ona obejmować następujące
zagadnienia: zarządzanie w szkolnictwie wyższym, finansowanie systemów szkolnictwa
wyższego, rozwój współpracy sieciowej, tworzenie aliansów przez uniwersytety, przyciąganie
studentów zagranicznych, sposoby kształcenia większej liczby doktorantów, swobodny
przepływ naukowców i badaczy, współpraca sektora szkolnictwa wyższego z sektorem
przedsiębiorstw.
Wprawdzie bezpośrednie recypowanie wzorców z innych państw – zwłaszcza z wysoko
rozwiniętych państw skandynawskich, mających zupełnie inną specyfikę niż państwa
bałtyckie czy Polska – często nie przyniesie spodziewanych korzyści, jednak może się
przyczynić do wypracowania własnych rozwiązań, dostosowanych do indywidualnych
potrzeb.
Wnioski
a) RMB jest wyraźnie spolaryzowany pod względem poziomu rozwoju gospodarczego –
z jednej strony państwa skandynawskie i Niemcy, z drugiej państwa bałtyckie i
Polska. Jednak jako całość charakteryzuje się wysoką konkurencyjnością i posiada
znaczny potencjał rozwojowy. Statystyki World Economic Forum pokazują, że
Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy to najbardziej konkurencyjne gospodarki. Z kolei
państwa bałtyckie i Polska znajdują się w grupie gospodarek najszybciej się
rozwijających.
b) Gospodarki państw skandynawskich są rozwiniętymi gospodarkami opartymi na
wiedzy.
21
Zob. Proces Boloński, s. 12.
23
Ich mocne strony to:
•
wysoki poziom nakładów na B+R,
•
wysokowykwalifikowane zasoby ludzkie,
•
renoma najbardziej innowacyjnych gospodarek – bardzo wysokie pozycje w
rankingach.
Jednocześnie gospodarki te odnotowują niski całkowity zwrot z inwestycji w wiedzę (pod
względem wzrostu gospodarczego i dobrobytu). Główne problemy, z którymi się zmagają to:
•
mała liczba firm start-ups i niezbyt korzystne warunki dla przedsiębiorczości (low
opportunity-based enrepreneurship),
•
silne uzależnienie od grupy dużych przedsiębiorstw,
•
słabo rozwinięta współpraca między uniwersytetami i przedsiębiorstwami, zwłaszcza
MSP,
•
szybko starzejąca się siła robocza,
•
stosunkowo wysoka liczba nieobecności związanych z pobytem na zwolnieniu
lekarskim.22
c) Polska gospodarka, podobnie jak gospodarki państw bałtyckich, nie zalicza się do
GOW, niemniej dynamika procesów rozwojowych świadczy o jej dużym potencjale.
Poziom innowacyjności naszego kraju determinują następujące czynniki: (1) niski
poziom zatrudnienia w sektorach stanowiących nośniki GOW, (2) słaba współpraca
sektora przedsiębiorstw z sektorem nauki, (3) zbyt mała liczba wdrożeń nowych
technologii, (4) niewielka liczba przedsiębiorstw tworzonych w oparciu o nowe
technologie.
d) Polska wyróżnia się na tle innych państw członkowskich pod względem struktury
poszczególnych komponentów składających się na GOW. Najwyższy udział przypada
na edukację (wykształcone społeczeństwo, posiadające wysoki poziom umiejętności).
Kolejne pozycje zajmują: innowacyjność, system zachęt ekonomicznych (economic
incentive regime) oraz ICT. Dysproporcje występujące między poszczególnymi
komponentami mają niekorzystny wpływ na rozwój GOW. Brak odpowiednich
22
Zob. Innovation and Regional Cooperation, IKED, 2005
http://www.oecd.org/dataoecd/30/55/34529660.pps
24
warunków do tworzenia i korzystania z nowej wiedzy może powodować odpływ
kapitału ludzkiego.
Implikacje dla Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego
a) Współpraca państw regionu Morza Bałtyckiego powinna prowadzić do podniesienia
konkurencyjności i zrównoważonego rozwoju tego obszaru. Osiągnięciu tego celu
będzie sprzyjało w szczególności skupienie się na takich priorytetach, jak współpraca
w sferze gospodarczej, edukacja, innowacyjność oraz B+R. Należy w pełni
wykorzystać wszelkie atuty wynikające ze zróżnicowania regionu pod względem
poziomu rozwoju i innowacyjności (jedna część jest zaawansowana technologicznie,
drugą charakteryzuje szybki wzrost). Agenda dla RMB powinna być dostosowana do
jego specyfiki. Powinna się koncentrować na problemach i szansach przedsiębiorstw
funkcjonujących w regionie oraz uwzględniać realia gospodarcze i społeczne państw
regionu.
b) W zrównoważonym i dynamicznie rozwijającym się RMB możliwości rozwojowe
tkwią w każdym sektorze. Wśród obszarów charakteryzujących się największym
potencjałem rozwojowym wielu autorów wskazuje:
•
sektor ICT
•
biotechnologię
•
inżynierię i przemysł motoryzacyjny23.
Duży potencjał rozwoju może mieć także wzornictwo przemysłowe czy sektor zdrowia,
np. aparatura medyczna (medical equipment).
c) Gdy takie państwa jak Chiny, Indie i Brazylia czynią ogromne postępy, m.in. w
sektorze ICT, coraz większego znaczenia nabiera realizacja założeń strategii
lizbońskiej – stworzenie wspólnej Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego i
Europejskiej Przestrzeni Badawczej. RMB, który bardzo dobrze wypada pod
względem wdrażania strategii mógłby posłużyć jako wzór dla innych regionów UE.
23
Zawdzięczają to wysokim nakładom na B+R, światowej klasy standardom i wzornictwu (design).
25
d) Jednym z ważnych atutów RMB są atrakcyjne warunki dla BIZ w sektorach
zaawansowanych technologii. Dobry przykład stanowi przemysł farmaceutyczny,
gdzie państwa RMB z powodzeniem przyciągają inwestycje indyjskie. Każdy kraj ma
atuty, które (łącznie) stwarzają niezwykle korzystne warunki dla rozwoju działalności
gospodarczej i pozwalają przyciągnąć BIZ. Finlandia dysponuje niezbędną
infrastrukturą, na jej terytorium już obecnie rozwijają działalność przedsiębiorstwa
wielonarodowe. Na terytorium Danii znajduje się Dolina Medicon ze wszystkim czego
potrzebują firmy farmaceutyczne i biotechnologiczne, żeby się rozwijać i odnieść
sukces. Z kolei Litwa i Łotwa z renomowanymi uniwersytetami, specjalizującymi się
w badaniach molekularnych, oferują, z jednej strony, możliwości w zakresie B+R, z
drugiej, dostęp do rynku zbytu – możliwość rozszerzenia rynku zbytu na kraje RMB,
całej UE, Rosję i inne państwa Federacji Rosyjskiej. Potencjał ludzki –
wysokowykwalifikowani informatycy (IT-engineers) pochodzący z okolic Gdańska –
skłonił Indie do ulokowania swoich inwestycji m.in. w północnej Polsce.
e) W dziedzinie edukacji oraz B+R+I współpraca regionalna przyniesie znaczną wartość
dodaną, jeśli będzie się opierała na wymianie najlepszych praktyk i doświadczeń.
Dlatego należy upowszechniać otwartą wymianę poglądów naukowych i wiedzy
eksperckiej (peer review). W tym kontekście na uwagę zasługują comprehensive
globalisation strategies opracowane przez Danię i Finlandię. Ich celem jest stworzenie
bliskich
powiązań
między
strukturami
uniwersyteckimi,
badawczymi
i
przedsiębiorstwami. Szwecja jest na etapie opracowywania podobnej strategii. Z kolei
Dania przeprowadziła nowatorską reformę szkolnictwa wyższego i wprowadziła
university boards oparte na reprezentacji zewnętrznej, również wśród przedsiębiorstw.
Przeprowadzono też liczne reorganizacje i fuzje między uczelniami, a także
wprowadzono konkursy o dodatkowe fundusze z budżetu państwa. Szwecja
zastanawia się obecnie nad zmniejszeniem liczby i konsolidacją uniwersytetów, tak by
dysponowały one większymi możliwościami i mogły przyciągnąć więcej wybitnych
naukowców
i
badaczy
światowej
klasy.
Niemcy
już
utworzyły
kilka
„Spitzenuniversitäten”.
f) Dobrą płaszczyznę współpracy mogłyby stanowić wspólnoty wiedzy i innowacji
(WWI) zlokalizowane w regionie. Pierwsze z nich mają zostać wybrane w takich
26
dziedzinach, jak zmiany klimatyczne, energetyka odnawialna i ICT24. Pozycja RMB
jest w tych dziedzinie wyjątkowo silna, zważywszy że to właśnie na jego terytorium są
stosowane najlepsze i najnowocześniejsze technologie proekologiczne. Jeśli chodzi o
rozwiązania sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi i przeciwdziałaniu zmianom
klimatycznym, to z pewnością możliwa jest wymiana najlepszych praktyk i rozwiązań
technologicznych. Korzyści ze współpracy w ramach WWI to m.in. koncentracja
zasobów i wiedzy oraz przyciąganie wybitnych jednostek.
g) Konieczne jest podjęcie działań zmierzających do podniesienia jakości szkolnictwa
wyższego, upowszechnienia uczenia się przez całe życie oraz przełamania deficytu
współpracy uniwersyteckiej, zarówno na płaszczyźnie edukacyjnej, jak i naukowej, w
tym badawczo-rozwojowej. Proces ten powinien być wsparty przez:
•
wymianę studentów i naukowców, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany między
starymi i nowymi państwami członkowskimi,
•
pogłębianie
transgranicznej
współpracy
między
instytucjami
naukowymi
i
uniwersytetami,
•
inicjatywy stymulujące rozwój współpracy w dziedzinie przedsiębiorczości i
innowacji.
24
Parlament Europejski przyjął rozporządzenie w sprawie utworzenia Europejskiego Instytutu Innowacji i
Technologii, 2008
http://www.europarl.europa.eu/news/expert/infopress_page/057-23421-070-03-11-909-20080307IPR23292-1003-2008-2008-false/default_pl.htm
27
Bibliografia
Publikacje książkowe
Analiza aplikacji wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach, raport
przygotowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Zakład Rozwoju Nowego
Produktu, Warszawa 2007
Barysch K., Tilford S., Whyte P., The Lisbon Scorecard VIII. Is Europe ready for an
economic storm?, Centre for European Refrom
(red.) Teichmann E., Region Morza Bałtyckiego i Białoruś – czynniki konkurencyjności,
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007
Publikacje prasowe
Sabor A., Sztućce polskie. Formy w służbie codzienności, Tygodnik Powszechny nr 31, 2006
Dokumenty
European Innovation Scoreboard 2007. Comparative analysis of innovation performance,
PRO INNO Europe paper no. 2, 2008
Towards a European Research Area. Science, Technology and Innovation. Key Figures 2007,
European Commission, 2007
Inne źródła
BalticStudyNet
–
Promoting
Baltic
Sea
Region
Higher
Education
Worldwide
http://ec.europa.eu/education/programmes/mundus/projects/2006/42.pdf
Hollanders H., Esser F.C., Measuring innovation efficiency, INNO-Metrics Thematic Paper,
2007
Jongsma A., EU: The next stop after Bologna?, 2008
28
Kierunki inwestowania w nowoczesne technologie w przedsiębiorstwach MSP. Raport z
badania ankietowego, PENTOR Research International dla PARP, Warszawa 2007
Pottelsberghe B., Europe’s R&D: Missing the wrong targets?, Bruegel policy brief, 2008
Przykłady
polityki
publicznej
wobec
regionów
peryferyjnych
http://www.mpp.org.pl/16/16_3.html
Regionally Differentiated Innovation Policy in the Nordic Countries – Applying the Lisbon
Strategy, NORDREGIO report, 2008
Rise of the Nordic warriors
http://www.expresspharmaonline.com/20071130/market01.shtml
Skandynawskie wzornictwo
http://www.axcent.com.pl/projektanci
Stefanowski
M.,
Wybieralski
W.,
Wzornictwo
przemysłowe
–
element
wzrostu
konkurencyjności gospodarki. Wzornictwo w Polsce dzisiaj, Stowarzyszenie Projektantów
Form Przemysłowych
The Baltic Sea Region - Top of Europe in Global Competition, State of the Region Report
2006
The Baltic Sea Region as a Place to Do Business, State of the Region Report 2007
The Baltic Sea Region as Finland’s economic environment, Prime Minister’s Office
Publications 22, 2007
29

Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Strategia UE dla regionu Morza

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ochrona różnorodności biologicznej Morza Bałtyckiego

Zaproszenie na sympozjum „Zasoby Morza Bałtyckiego potencjałem

Ministerstwo Sportu i Turystyki Rzeczypospolitej Polskiej

alliance

Zooplankton – fascynujący, nieznany świat mórz i oceanów

Biuletyn nr 1

Tytuł projektu: Innowacyjne rozwiązania wspierające

PROGRAM REGION MORZA BAŁTYCKIEGO 2014

O pracy w regionie Morza Bałtyckiego

XXXVIII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA