studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

ZARZĄD GMINY MIELESZYN
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY MIELESZYN
DIAGNOZA STANU GMINY
MIELESZYN, LIPIEC 2002
INVEST – PLAN Sp. z o.o.
BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO
ARCHITEKTURY I USŁUG INWESTYCYJNYCH
60-749 Poznań, ul. Wyspiańskiego 12/5
projektant prowadzący:
mgr inż. Daria Ziemkowska
(upr.urban. nr 926/89)
projektanci:
inż. Janina Bellmann
tech. Jadwiga Cybińska
mgr Maciej Lewandowicz
mgr Janina Łyszczak
mgr inż. Jędrzej Moraczewski
mgr Lutomiła Niełacna
mgr inż. Alicja Pogorzelska
mgr Andrzej Rybczyński
POZNAŃ, LIPIEC 2002
2
SPIS TREŚCI
I.
Położenie i ogólna charakterystyka gminy ................................ 5
II. Środowisko przyrodnicze ............................................................ 6
1. Charakterystyka przyrodniczo-geograficzna gminy.................................. 6
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.7.
1.8.
1.9.
1.10.
Położenie geograficzne i rzeźba terenu..................................................... 6
Budowa geologiczna ................................................................................ 7
Surowce mineralne................................................................................... 8
Wody powierzchniowe ............................................................................ 9
Wody podziemne ................................................................................... 10
Wody gruntowe ..................................................................................... 11
Gleby ..................................................................................................... 11
Szata roślinna......................................................................................... 12
Świat zwierzęcy ..................................................................................... 13
Klimat.................................................................................................... 14
2. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego.................... 14
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
Zanieczyszczenia, zagrożenia i zniszczenia środowiska ......................... 16
Tereny wymagające rekultywacji i rewitalizacji..................................... 18
Obszary i obiekty prawnie chronione ..................................................... 19
Struktura przyrodniczo-funkcjonalna gminy .......................................... 22
Podsumowanie....................................................................................... 24
Bibliografia............................................................................................ 25
III. Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej ................................. 28
1. Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej.................................................. 28
1.1.
1.2.
1.3.
Uwarunkowania glebowe....................................................................... 28
Użytkowanie gruntów............................................................................ 30
Własność gruntów.................................................................................. 31
2. Charakterystyka gospodarki rolnej ......................................................... 31
2.1.
2.2.
Gospodarstwa rolne sektora publicznego ............................................... 31
Gospodarstwa rolne sektora prywatnego ................................................ 31
IV. Sfera społeczno-gospodarcza .................................................... 37
1. Demografia ............................................................................................ 37
1.1.
1.2.
Rozwój ludności .................................................................................... 37
Aktywność zawodowa ludności ............................................................. 44
2. Jakość życia mieszkańców ..................................................................... 47
2.1. Sytuacja mieszkaniowa .......................................................................... 47
2.2. Stopień wyposażenia w usługi i standardy obsługi ................................. 50
3. Pozarolnicza działalność gospodarcza.................................................... 54
4. Wypoczynek i turystyka ......................................................................... 57
3
V. Przestrzeń zurbanizowana ........................................................ 58
1. Historyczno-przestrzenny zarys rozwoju................................................ 58
2. Wykaz obiektów architektonicznych podlegających ochronie (dane z roku
1998)...................................................................................................... 71
3. Ochrona zabytków archeologicznych ..................................................... 76
4. Obraz przestrzeni zurbanizowanej.......................................................... 78
5. Układ osadniczy..................................................................................... 83
VI. Systemy techniczne .................................................................... 90
1. Sieć transportowa................................................................................... 90
2. Gospodarka wodno-ściekowa................................................................. 92
2.1.
2.2.
Zaopatrzenie w wodę ............................................................................. 92
Odprowadzenie ścieków sanitarnych...................................................... 93
3. Sieć elektroenergetyczna........................................................................ 94
4. Gazownictwo ......................................................................................... 95
5. Usuwanie odpadów ................................................................................ 95
VII. Ocena stanu zagospodarowania gminy.................................... 96
1. Wnioski wynikające ze stanu środowiska przyrodniczego...................... 96
1.1.
1.2.
Możliwości rozwojowe gminy ............................................................... 96
Problemy do rozwiązania ....................................................................... 97
2. Wnioski wynikające ze sfery społeczno-gospodarczej ........................... 98
2.1. Demografia ............................................................................................ 98
2.2. Mieszkalnictwo...................................................................................... 98
2.3. Warunki życia mieszkańców.................................................................. 99
2.4. Pozarolnicza działalność gospodarcza.................................................... 99
2.5. Gospodarka rolna................................................................................. 100
2.6. Osadnictwo .......................................................................................... 100
3. Wnioski wynikające z funkcjonowania systemów technicznych .......... 101
3.1. Sieć transportowa................................................................................. 101
3.2. Gospodarka wodno-ściekowa............................................................... 101
3.3. Elektroenergetyka ................................................................................ 101
3.4. Gazownictwo ....................................................................................... 102
VIII.
1.
2.
3.
Załączniki ................................................................................ 103
Ilustracje graficzne sfery społeczno-gospodarczej gminy Mieleszyn.... 103
Spis dokumentacji fotograficznej gminy Mieleszyn ............................. 104
Wykaz załączonych map ...................................................................... 106
4
I.
Położenie i ogólna charakterystyka gminy
Gmina Mieleszyn położona jest na północny wschód od Poznania, na skraju
województwa wielkopolskiego i na wschodzie bezpośrednio przylega do
województwa kujawsko-pomorskiego. Od północy graniczy z gminą Janowiec Wlkp.
(powiat żniński), od północnego wschodu – z gminą Rogowo (powiat żniński), od
południowego wschodu – z gminą Gniezno (powiat gnieźnieński), od południowego
zachodu – z gminą Kłecko (powiat gnieźnieński), a od zachodu – z gminą Mieścisko
(powiat wągrowiecki).
Siedzibą władz gminy jest wieś gminna Mieleszyn, oddalona od centrum
Gniezna 15 km, od miasta Janowiec Wlkp. 12 km, od miasta Kłecko 8 km.
Gmina wiejska Mieleszyn jest:
jedną z 226 gmin województwa wielkopolskiego,
jednocześnie jedną z 118 gmin wiejskich województwa wielkopolskiego,
oraz jedną z 10 gmin stanowiących powiat gnieźnieński.
Gminę o powierzchni 99,24 km2 zamieszkuje 4122 mieszkańców (stan z
2001r.). Pod względem powierzchni zajmuje 159 miejsce w województwie, a pod
względem wielkości zaludnienia 211 miejsce. Natomiast w powiecie gnieźnieńskim na
10 gmin, gmina Mieleszyn jest jedną z najmniejszych. Pod względem powierzchni
zajmuje przedostatnie 9 miejsce. Pod względem wielkości zaludnienia zajmuje 10
pozycję.
Gmina Mieleszyn ma charakter rolniczy. Użytki rolne zajmują około 66,0% jej
powierzchni, lasy i grunty leśne – 24,5%, pozostałe – 9,5%. Funkcją uzupełniającą
gminy jest rozwijająca się funkcja wypoczynkowo-turystyczna.
5
II.
Środowisko przyrodnicze
1. Charakterystyka przyrodniczo-geograficzna gminy
1.1. Położenie geograficzne i rzeźba terenu
Gmina Mieleszyn położona jest na skraju województwa wielkopolskiego,
około 60-70 km na północny-wschód od Poznania. Graniczy z gminami: Mieścisko,
Kłecko i Gniezno, wchodzącymi w skład województwa wielkopolskiego oraz
Janowiec Wielkopolski i Rogowo, należącymi do województwa kujawskopomorskiego [59, 60].
Według regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego teren
opracowania leży na obszarze Pojezierza Gnieźnieńskiego, będącego częścią
makroregionu
Pojezierze
Wielkopolskiego
i
podprowincji
Pojezierza
Południowobałtyckie [22].
Ukształtowanie powierzchni terenu jest zróżnicowane. Południowa i środkowa
część gminy to głównie płaskie powierzchnie wysoczyznowe, rozdzielone płatem
sandru przeciętego doliną Dębiny. Północne fragmenty gminy zajmuje wysoczyzna
falista, z wtopionymi w jej powierzchnię recesyjnymi pagórkami fazy poznańskiej
oraz strefą pagórkowatej moreny czołowej. W zachodniej części terenu powierzchnie
wysoczyznowe przecina długa i wąska rynna jezior: Kłeckiego oraz Łopienno
odwadniana przez rzekę Małą Wełnę. Na wschodnim skraju gminy jest to już
rozbudowana sieć rynien (również o orientacji południkowej), z licznymi jeziorami
oraz przepływającą przez niektóre z nich rzeką Wełną.
Mimo dużego zróżnicowania rzeźby i położenia na przedpolu rozległej strefy moren
czołowych, różnica wysokości pomiędzy najniżej położonym fragmentem terenu –
lustrem wody Jeziora Zioło (ca 92,7 m n.p.m., w północno-wschodniej części terenu) a
kulminacją wału wydmowego, w obrębie pagórkowatej moreny czołowej (około 125,0
m n.p.m.), wynosi niewiele ponad 30 m.
Krajobraz gminy tworzą:
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością lądolodu:
• wysoczyzna morenowa płaska, o spadkach ca 0-3%, wyniesiona około 105 do
117 m n.p.m., położona głównie w południowej i środkowej części gminy,
• wysoczyzna morenowa falista, o spadkach 3-6 %, wyniesiona ca 108-122 m
n.p.m., zajmująca duże połacie północnej i północno-wschodniej części gminy,
• pagórkowata strefa marginalna, wyznaczona przez strefę pagórkowatej moreny
czołowej na północno-zachodnim skraju terenu oraz ciąg niedużych,
odosobnionych wzgórz i pagórków (o spadkach dochodzących miejscami do
około 10-15% i deniwelacjach sięgających 20 m), pomiędzy nią a rynną Jeziora
Dziadkowskiego,
- formy plejstoceńskie związane z akumulacyjną działalnością wód glacjalnych:
• równina sandrowa, o spadkach rzędu 0-2%, położona po obu stronach rzeki
Dębiny (około 103-111 m n.p.m.) i w większości zalesiona,
- formy plejstoceńskie związane z erozyjną działalnością wód glacjalnych:
6
rynna subglacjalna Jeziora Kłeckiego i Jeziora Łomno, o specyficznym,
podłużnym kształcie i południkowym przebiegu, w większości wąska (o
szerokości ca 100-400 m), ale wyraźnie widoczna w terenie (zbocza o
wysokości około 10-15 m i spadki rzędu 10-25%),
• sieć rynien jeziornych wschodniej i północno-wschodniej części gminy, na ogół
zorientowanych południkowo i o podobnej szerokości (z wyjątkiem, znacznie
szerszego, fragmentu zajętego przez Jezioro Zioło), charakteryzująca się
zmienną wysokością zboczy (ca 7-25 m) i z reguły jeszcze większym ich
nachyleniem,
formy postglacjalne związane z erozyjną działalnością wód rzecznych:
• liczne płytkie doliny erozyjno-denudacyjne, rozcinające powierzchnie
wysoczyznowe i sandrowe,
• krótkie rozcięcia erozyjne zboczy rynien,
inne formy postglacjalne:
• wydmy wałowe i paraboliczne, o kilkumetrowej wysokości, widoczne głównie
na obszarze zalesionych pagórków morenowych w skrajnie północnozachodniej części gminy.
•
-
-
Główne rysy geomorfologii gminy przedstawiono na mapie rzeźby terenu 1:50 000,
wykonanej w dużej mierze na podstawie Mapy morfologicznej Niziny Wielkopolskiej
B. Krygowskiego [52].
1.2. Budowa geologiczna
Gmina Mieleszyn leży w obrębie synklinorium mogileńskiego, w jego
północno-wschodniej części. Strop utworów mezozoicznych, zalega generalnie na
rzędnej około 0 do 100 m p.p.m. i jest wyraźnie urzeźbiony. W powierzchni
reprezentowanej przez osady kredy i jury zaznaczają się m.in. wyniesienia antyklin
Janowca i Kłecka, sięgające rzędnej 0 m n.p.m. Przykrywający ww. formacje
geologiczne trzeciorzęd reprezentowany jest przez osady oligocenu, miocenu i
pliocenu (górnego miocenu) o łącznej miąższości ca 100-200 m. Strop podłoża
podczwartorzędowego, wykształconego w postaci iłów plioceńskich, zalega na
zmiennej głębokości (około 20-80 m n.p.m.). Utwory czwartorzędowe związane są z
akumulacyjną działalnością lodowca oraz erozyjną i akumulacyjną wód lodowcowych
w okresach glacjalnych i rzecznych w okresach interglacjalnych. Dominującą pozycję
zajmują wśród nich gliny zwałowe zlodowacenia bałtyckiego (faza poznańska),
budujące rozległe powierzchnie wysoczyznowe. Zalegająca od powierzchni terenu
kilkunasto-kilkudziesięciometrowa warstwa glin zwałowych, tylko lokalnie
rozdzielona jest przez osady wód płynących, o zmiennej miąższości. Jedynie w
środkowej części gminy oraz w rejonie rynny Jeziora Dziadkowskiego, gliny zwałowe
przykryte są niezbyt grubą warstwą piasków sandrowych. W północnej części terenu,
gliniaste i piaszczyste utwory akumulacji lodowcowej budują pagórki
czołowomorenowe oscylacji skocko-janowieckiej oraz młodsze od nich ciągi moren z
okresu recesji lodowca.
7
Utwory holoceńskie odznaczają się zmienną miąższością i z reguły reprezentowane są
zarówno przez organiczne namuły, torfy oraz gytie (obecne głównie w dnach rynien
jeziornych), jak i mineralne, bądź próchniczne piaski akumulacji rzecznej [1, 56].
Warunki gruntowe omawianego terenu są zróżnicowane. W podłożu rozległych
obszarów wysoczyznowych niemal powszechnie występują utwory bezpośredniej
akumulacji lodowca – gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, najczęściej o
konsystencji twardoplastycznej i półzwartej (często z około 1-2 metrową warstwą
gruntów plastycznych i miękkoplastycznych, w strefie występowania wody
gruntowej). W obrębie sandru Dębiny oraz pobliżu niektórych rynien subglacjalnych
glina zwałowa przykryta jest cienką warstwą osadów wód płynących
(wodnolodowcowych i rzecznych) – warstwowanych piasków i żwirów. Odmienny
charakter mają liczne pagórki morenowe w północnej części gminy, zbudowane na
ogół z piasków i żwirów z głazami o bezładnym ułożeniu i znacznym zaglinieniu.
Zmienną miąższością odznaczają się osady holoceńskie, reprezentowane przez drobne
piaski próchniczne, namuły organiczne, torfy, gytie oraz kredę jeziorną [1, 56].
1.3. Surowce mineralne
Gmina jest obszarem mało zasobnym w surowce mineralne, pozbawionym
udokumentowanych złóż kopalin pospolitych – kruszywa naturalnego, czy surowców
ilastych ceramiki budowlanej i bez perspektyw na ich pozyskiwanie w przyszłości.
Na obszarze gminy, w latach 1958-1961 wstępnie rozpoznano jedynie niewielkie złoża
torfów, z towarzyszącą gytią (o zasobach szacunkowych). Są to następujące złoża:
• Kowalewo – o niedużej miąższości kopaliny (łącznie ca 0,8-3,6 m), zasobach
bilansowych rzędu 190 tys. m3 oraz pozabilansowych około 1178 tys. m3,
przydatnej m.in. na cele opałowe,
• Dziadkówka – o miąższości ca 1,5-4,3 m i zasobach bilansowych na poziomie 312
tys. m3 oraz pozabilansowych 350 tys. m3; surowiec przydatny na potrzeby
rolnictwa,
• Florentynowo – o miąższości 3,5-5,9 m i zasobach bilansowych około 296 tys. m3
oraz pozabilansowych rzędu 308 tys. m3; na cele opałowe.
Wszystkie mają jedynie lokalny zasięg a ich ewentualna eksploatacja pozostaje w
kolizji z zalecaną ochroną łąkowych środowisk roślinnych.
Zinwentaryzowano również dwa nieduże punkty eksploatacyjne kruszywa:
• Łopienno – złoże piasku w wyrobisku o powierzchni około 7000 m2 i głębokości
1,5 m, własność AWR i SP, brak danych o zasobach, eksploatacja okresowa na
potrzeby lokalne, surowiec przydatny dla celów budowlanych, wyrobisko
zarastające – do rekultywacji;
• Borzątew – wyrobisko o powierzchni 5000 m2 i głębokości ca 2 m, należące do
AWR, SP i Gosp. Rybackiego Bogucin, zasoby nieznane, wydobycie doraźne na
potrzeby lokalne – do rekultywacji z przeznaczeniem na stawy hodowlane.
Negatywne wyniki dały prace poszukiwawcze prowadzone w rejonie Karniszewa i
Przysieki.
8
Specyficzna budowa geologiczna terenu i negatywne wyniki przeprowadzonych
zwiadów geologicznych nie rokują perspektyw udokumentowania jakichkolwiek złóż
Kopalin pospolitych (a zwłaszcza kruszywa) na obszarze gminy [1].
1.4. Wody powierzchniowe
Gmina Mieleszyn w całości położona jest w dorzeczu rzeki Wełny (dopływ
Warty), wyznaczającej na kilkukilometrowym odcinku wschodnią granicę gminy.
Zachodnią część terenu odwadnia jej największy dopływ – rzeka Mała Wełna (oraz
uchodząca do Jeziora Kłeckiego Dębina). Obie rzeki wykorzystują, w swym
przebiegu, długie ciągi rynien subglacjalnych. Rynna zachodnia niemal całkowicie
wypełniona jest jeziorami – Jezioro Kłeckie i Łopienno. We wschodniej jeziora są na
ogół mniejsze, ale bardziej liczne (m.in. Głęboczek, Mielno, Głębokie, Mszonek,
Dziadkowskie, Kowalewskie, Radeckie, połączone Kanałem Kołdrąb) i dopiero w
najszerszym fragmencie rynny, koło Rogowa, jeziora są większe. Jednym z takich
akwenów jest graniczne Jezioro Zioło (o powierzchni 248,7 ha i średniej głębokości
rzędu 5,9 m oraz głębokości maksymalnej 17,9 m). Jest to zarazem najgłębsze jezioro
na obszarze gminy [50, 51, 56].
Większość występujących jezior to płytkie akweny, o głębokości około 2-5 m,
podlegające szybkiemu zanikowi. Ale silną eutrofizacją charakteryzują się również
największe zbiorniki wodne.
nazwa jeziora
Zioło
Kłeckie
Dziadkowskie
Łopienno Płd.
Łopienno Płn.
Mielno
Radeckie
Kowalewskie
Głębokie
Mszonek
rzędna zwierciadła powierzchnia
[m n.p.m.]
[ha]
92,7
98,3
92,9
98,9
99,2
97,2
93,3
92,8
98,5
99,3
248,7
178,9
71,7
63,4
15,8
26,1
15,6
5,9
4,0
0,7
głębokość max
[m]
17,9
12,5
10,0
18,6
2,5
5,6
4,7
-
głębokość
średnia [m]
5,9
4,5
4,8
6,1
1,9
2,3
2,2
-
Sieć hydrograficzna jest stosunkowo gęsta. Na rozległych powierzchniach
wysoczyznowych ma ona charakter okresowy. Większość drobnych cieków została
sztucznie pogłębiona i włączona w system melioracyjny gminy. Zdrenowanie dużych
połaci terenu spowodowało jednak wyraźne przesuszenie podłoża [56].
Wspomniane na wstępie, główne rzeki gminy charakteryzują się śnieżnodeszczowym reżimem zasilania, z jednym maksimum w ciągu roku. Po osiągnięciu
wiosennego maksimum (marzec), stany wody i przepływy w ciekach wyraźnie się
zmniejszają. Stany najniższe notuje się od lipca do września. Wody płynące
omawianego terenu znajdują się w strefie znacznego zróżnicowania stanów
(przepływów). Wynika to z małej zdolności retencyjnej poszczególnych zlewni.
9
Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku drobnych cieków. W sytuacji słabo
przepuszczalnego podłoża dużej części terenu, wystarczą 2-3 dni opadów, by na wielu
z nich przekroczone zostały „stany alarmowe”. Zalewy rzek ograniczają się głównie
do podtapiania użytków zielonych w dolinach [15, 56].
1.5. Wody podziemne
Zasoby wód podziemnych, występujących w czwartorzędowych strukturach
wodonośnych są znikome, eksploatowane jedynie przez pojedyncze studnie
gospodarskie.
Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych, jest na obszarze gminy, mioceński poziom
wodonośny zalegający na głębokości 42-118 m p.p.t. Z poziomu tego czerpią wodę
wszystkie studnie głębinowe na obszarze gminy [1-4, 55].
Istniejące uwarunkowania ilustruje zamieszczone niżej zestawienie wybranych studni.
lokalizacja
studni
Łopienno
Karniszewo
Dębłowo
Przysieka
Popowo
Ignacewo
Mielno
Mieleszyn 1
Mieleszyn 2
Mieleszyn 3
miąższość charakterystyka ujęcia
rzędna głębokość zwierciadło wody [m p.p.t.] warstwy
wydajność
lej
terenu wiercenia
wodonośnej
(Q
ex)
depresyjny
[m n.p.m.] [m p.p.t.] nawiercone ustabilizowane
[m]
[m3/h]
(s) [m]
111,20
65,5
48,0
18,0
24,0
45,0
10,0
108,15
88,0
68,0
12,1
18,0
61,0
9,5
118,38
140,0
106,0
24,0
31,0
40,0
27,5
105,63
118,0
93,0
11,8
24,0
28,0
22,3
115,9
ok.110,0
114,9
ok.115,0
115,21
120,0
103,0
19,5
17,0
62,0
131,0
85,0
120,0
-
118,0
74,1
105,0
105,0
17,0
19,9
20,0
25,1
13,0
6,9
15,0
24,0
27,0
18,0
18,0
4,85
9,0
30,0
14,4
Nie ma wyznaczonych stref ochrony pośredniej istniejących ujęć wód
podziemnych (wg rozporządzenia MOŚZNiL, z 5 listopada 1991 r., w sprawie zasad
ustanawiania stref ochronnych źródeł i ujęć wody – Dz.U. nr 116, poz.504), bo nie ma
takiej potrzeby. Większość studni czerpie bowiem wodę ze znacznej głębokości (ca
40-120 m) i niemal wszędzie od powierzchni terenu zalega warstwa izolacyjna z
gruntów spoistych [1-4, 56].
Studnie czerpiące wody mioceńskie mają znaczną głębokość rzędu 65-140 m i
na ogół niezbyt dużą wydajność, uzyskiwaną przy co najmniej kilkunastometrowej
depresji. Wiąże się to z różnym składem mechanicznym wodonośca oraz zmienną
zawartością domieszek pylastych i ilastych. Rozproszone cząstki węgla brunatnego są
nadto przyczyną znacznego zabarwienia tych wód. Przeważają wody miękkie, o
ponadnormatywnej zawartości związków żelaza i manganu oraz dużej ilości substancji
organicznych.
10
1.6. Wody gruntowe
Wody gruntowe, swym charakterem i głębokością występowania,
odzwierciedlają cechy konfiguracyjne terenu oraz budowę geologiczną jego podłoża.
Duże połacie gminy to obszary pozadolinne o nieciągłym zwierciadle wody. Woda
gruntowa występuje tu w podglinowych utworach piaszczysto-żwirowych i
śródglinowych soczewach piasków i żwirów, z reguły około 1,5-3 m p.p.t. (lokalnie
nawet ponad 5 m p.p.t.). Zwierciadło ma charakter napięty lub obserwuje się jedynie
ślady wody w postaci sączeń. Okresowo po intensywnych opadach oraz w czasie
wiosennych roztopów bardzo prawdopodobne jest utrzymywanie się wody (i jej
przemieszczanie) na stropie słabo przepuszczalnego podłoża, w skrajnych
przypadkach nawet na powierzchni terenu. Odmienne stosunki wodne ma równina
sandrowa. Jest to teren o ciągłym zwierciadle wody, utrzymującym się w naglinowych
piaskach i żwirach – około 0,5-2 m p.p.t., a w dolinie Dębiny ca 0-1 m p.p.t.
(okresowo tereny zalewane i podtapiane) [1, 56].
Generalnie wody podziemne terenów wysoczyznowych charakteryzują się dużymi
wahaniami zwierciadła wody, co wiąże się z małą pojemnością retencyjną warstw
wodonośnych. Cechą charakterystyczną wód podziemnych jest słaba reakcja, lub jej
brak, na opady atmosferyczne w okresie wegetacyjnym. W efekcie latem, podczas
dłużej utrzymującego się braku opadów, występować może nawet okresowy zanik
wody.
1.7. Gleby
Warunki glebowe gminy należą do jednych z lepszych w województwie.
Ogólny wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej, według klasyfikacji IUNiG w
Puławach wynosi 70,1, przy średniej byłego województwa poznańskiego 67,5 pkt.
oraz średniej krajowej 66,6 pkt. [40].
Grunty orne zajmują ponad 60% ogólnej powierzchni gminy, ale ponad 1/3 to
gleby wysokich klas bonitacyjnych, kl. II-IIIb. Wysoki (blisko 30%) jest przy tym
odsetek gleb kl. IVa. Przeważają gleby brunatne właściwe i bielicowe (lokalnie w
sąsiedztwie dolin cieków czarne ziemie), wytworzone z glin i piasków gliniastych
mocnych lub lekkich na glinie, kompleksu pszennego dobrego (2) lub pszennożytniego (4). Zajmują one duże, zwarte powierzchnie w południowej i centralnej
części gminy oraz na południe od Łopienna. Ich uzupełnieniem są gleby brunatne
wyługowane i bielicowe wytworzone z piasków gliniastych lekkich lub nawet
słabogliniastych na glinie, w przewadze kl. IVa kompleksu żytniego dobrego (5),
znacznie rzadziej w kl. IVb lub kl. V, kompleksu żytniego słabego (6).
Na terenach niżej położonych lub charakteryzujących się nadmiernym
uwilgotnieniem występują gleby kompleksu zbożowo-pastewnego mocnego (8) lub
słabego (9). Zajmują one jednak łącznie zaledwie 6,4% ogólnej powierzchni gruntów
ornych. Jeszcze mniejszy jest udział słabych gleb napiaskowych kl. VI (4,2%),
kompleksu żytniego bardzo słabego (7). Słabymi glebami odznaczają się głównie
tereny równiny sandrowej oraz pagórkowatej strefy marginalnej, m.in. w rejonie
11
miejscowości: Kowalewo, Dziadkowo, Popowo Tomkowe i w północnej części
Łopienna.
Zróżnicowane są gleby (torfowe, mułowo-torfowe, murszowo-mineralne i
murszowate, czarne ziemie właściwe, czarne ziemie zdegradowane, itp.) w dnach
rynien oraz dolinach cieków, zajęte przez średnie bądź słabe użytki zielone. Z uwagi
na ich niewielki udział (5,2%) oraz pełnione funkcje przyrodniczo-ekologiczne, tereny
te zasługują na szczególną ochronę [15, 40, 57].
1.8. Szata roślinna
Obszar gminy położony jest w obrębie Wielkopolsko-Kujawskiej krainy
przyrodniczo-leśnej (wg regionalizacji T. Tamplera i in.). Kraina ta zajmuje zachodnią
część Pasa Wielkich Dolin, odznaczającego się w klimacie stopniowym wzrostem
kontynentalizmu z zachodu na wschód. Wraz ze słabnącą przewagą wpływów
oceanicznych, w szacie roślinnej, zaznacza się stopniowy zanik gatunków atlantyckich
[23].
Długotrwała działalność człowieka i intensywna eksploatacja środowiska
doprowadziły do silnego wylesienia obszarów wysoczyznowych gminy. Wiele
gatunków roślin wyginęło, bądź zredukowało swe zasięgi geograficzne.
Wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane coraz częściej zastępowane były lasami
sosnowymi [14]. W efekcie, naturalne zespoły roślinne zajmują niespełna 30%
powierzchni gminy a jego lesistość (ca 24%) niewiele odbiega od średniej krajowej.
Duże kompleksy leśne porastają głównie równinę sandrową (przeciętą doliną Dębiny)
oraz pagórkowatą strefę marginalną w północno-wschodniej części gminy. W
większości należą do Nadleśnictwa Gniezno, obręb Popowo Podleśne. Jedynie lasem
położonym w skrajnie północno-zachodniej części gminy zarządza Nadleśnictwo
Łopuchówko. Ponadto, na obrzeżach jezior: Kłeckiego i Łopienno, w rejonie
Karniszewa i Dobiejewa oraz w pobliżu Przysieki spore połacie terenu zajmują
kompleksy leśne PFZ i lasy prywatne [13-15].
Lasy te odznaczają się dosyć dużym zróżnicowaniem siedlisk borowo-lasowych
(w dnach dolin i obniżeń – wilgotnych) i urozmaiconym drzewostanem, w którym
obok dominującej sosny (83,7% w Nadleśnictwie Gniezno) licznie występuje dąb
(5,8%), brzoza (4,3%), olcha (4,0%) a ponadto: modrzew, świerk, lipa, buk, grab,
wiąz, klon, jesion, topola, wierzba i inne. Mimo to, ponad 40% powierzchni leśnej
zajmują drzewostany jednogatunkowe. Tylko część z nich jest zgodna z zajmowanym
siedliskiem lub częściowo zgodna. Duży, zwłaszcza pomiędzy Mielnem i Babinem
oraz w rejonie Popowa Ignacewa, jest udział drzewostanów niezgodnych lub
obojętnych [13, 14].
Praktycznie wszystkie lasy gminy są atrakcyjne pod względem turystycznym. W jej
północnej części, dodatkowym atutem jest urozmaicona rzeźba terenu oraz liczne
powierzchnie wodne. Nad niektórymi jeziorami spore połacie terenu zajmują
drzewostany stuletnie i starsze.
Jednocześnie olbrzymia część kompleksów leśnych to lasy ochronne grupy I, głównie
wodochronne. Jedynie w rynnie rzeki Wełny, strome powierzchnie jej zboczy zajmują
12
również lasy glebochronne. Zapewne zmieni się natomiast, w najbliższym czasie,
powierzchnia oraz kategoria lasów ochronnych Nadleśnictwa Łopuchówko [15].
Mimo dużego zróżnicowania siedlisk i drzewostanów oraz dosyć licznego
występowania oczek wodnych i śródleśnych podmokłości, nie ma na obszarze gminy
terenów objętych ochroną rezerwatową, nie stwierdzono również stanowisk
chronionych roślin naczyniowych ani miejsc gniazdowania i żerowania zwierząt
chronionych.
W szacie roślinnej pozostałej (rolniczej) części gminy zdecydowanie przeważa
roślinność urządzona. Zajmuje one przede wszystkim wielkoprzestrzenne ekosystemy
pól uprawnych i sadów. Ale na szczególną uwagę zasługują dziewiętnastowieczne
parki podworskie (oraz wiejskie zespołu zadrzewieniowe o charakterze parkowym) w
Popowie Podleśnym, Mielnie, Przysiece, Popowie Ignacewie, Karniszewie i
Dziadkowie. Niestety, tylko ten pierwszy jest rzeczywiście zadbany. Zadowalający
jest stan parku w Mielnie. Pozostałe są zaledwie namiastką parków (Karniszewo) lub
znajdują się w opłakanym stanie. We wszystkich występuje starodrzew, z gatunkami
drzew rodzimych i pospolitych: dębów, wiązów, klonów, jesionów, lip,
kasztanowców, modrzewi itp. [7-10]. Okazałe drzewa znaleźć można również na
wielu starych (nieczynnych) cmentarzach, m.in. w Łopiennie, Mieleszynie i
Karniszewie.
Uzupełnieniem zespołów leśnych i parkowych są dosyć liczne zadrzewienia
przydrożne, przywodne i śródpolne, łąki oraz niezwykle malownicze trzcinowiska. W
otwartym krajobrazie rolniczym gminy zieleń ta pełni nie tylko funkcję krajobrazowoestetyczną, ale także ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory
użytkowe środowiska rolniczego.
1.9. Świat zwierzęcy
Świat zwierzęcy jest typowy dla nizinnych obszarów kraju. W lasach żyją
jelenie, daniele, sarny i dziki. Z drapieżników występują m.in. lisy, borsuki i kuny.
Spośród innych ssaków najczęściej spotykane to: wydra, dziki królik, wiewiórka, jeż,
ryjówka, kret, nietoperz. Wśród gadów dominują jaszczurka zwinka i jaszczurka
zielona, padalec oraz zaskroniec, a z płazów występują głównie: ropuchy, żaby,
kumaki, rzekotki drzewne i grzebiuszki ziemne. Najlepiej poznana jest fauna ptaków,
jedyna gromada świata zwierzęcego niemal w całości podlegająca w Polsce ochronie
gatunkowej. W ostatnim stuleciu liczebność ptaków gwałtownie spadła, głównie na
skutek obniżenia poziomu wód oraz całego zespołu czynników antropogenicznych,
m.in. postępu technicznego w rolnictwie oraz użycia pestycydów. Nadto, mniejsze
zróżnicowanie ekosystemów na obszarach wysoczyznowych wpływa na zubożenie
awifauny lęgowej. Wyjątkiem są liczne zbiorniki wodne, podmokłe łąki oraz
trzcinowiska będące miejscami koncentracji ptaków lęgowych i przelotnych: bociana
czarnego, czapli siwej, żurawia, łabędzia niemego, cyranki, cyraneczki, perkoza,
rybitwy, bąka, błotniaka stawowego, jastrzębia, myszołowa, orła bielika, dzięcioła
czarnego, kukułki i in. [14].
Jeziora obfitują w ryby. Licznie reprezentowane są m.in.: sandacz, leszcz, węgorz, lin,
szczupak, okoń, krąp, karaś i płoć. We wsi Borzątew usytuowana jest osada rybacka i
13
stawy hodowlane, w części udostępnione do wędkowania [26, 31].
Mniej atrakcyjna i uboższa jest fauna obszarów wysoczyznowych. Intensywne
użytkowanie rolnicze i postępująca urbanizacja spowodowały, że egzystują tu jedynie
gatunki pospolite, głównie drobne ssaki, ptaki, płazy i owady.
1.10. Klimat
Klimat gminy związany jest z ogólną cyrkulacją powietrza napływającego znad
północnego Atlantyku i basenu Morza Śródziemnego. Według regionalizacji
klimatycznej W. Okołowicza gmina położona jest na pograniczu regionu
pomorskiego, śląsko-wielkopolskiego oraz strefy pośredniej (region nadwiślańskożuławski) pomiędzy wpływami kontynentalnymi i oceanicznymi. Jest to tzw.
subregion kujawski, w którym amplitudy temperatur rosną ku wschodowi i właściwie
nie wykazują już wpływu Bałtyku. Lato jest dosyć wczesne oraz długie (90-94 dni),
zima względnie łagodna i krótka (ca 80 dni), z nietrwałą pokrywą śnieżną.
Charakterystyczna dla subregionu jest duża ilość dni pochmurnych (123-125) i
niewielka, najmniejsza w kraju, roczna suma opadów, rzędu 500 do 550 mm. Długość
trwania okresu wegetacyjnego wynosi około 220 dni. Podobnie jak na większości
terytorium kraju, również w rejonie Mieleszyna przeważają wiatry zachodnie. Ich
udział (z szeroko pojmowanego sektora zachodniego NW-SW) wynosi blisko 50%.
Zimą i wiosną zwiększa się udział wiatrów wschodnich a z kolei latem i jesienią
wzrasta odsetek cisz [33].
W warunkach klimatu lokalnego, bezleśne powierzchnie wysoczyznowe oraz
sandrowe charakteryzują się dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi. Te
drugie, położone z reguły w sąsiedztwie lasów, wyróżniają się przy tym dużą
zacisznością. Lasy odznaczają się na ogół dobrymi warunkami termicznowilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych, ale gorszymi warunkami
solarnymi (zacienienie). Są to jednak tereny o wzbogaconym składzie fizykochemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje
śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny.
Urozmaiconymi warunkami klimatu lokalnego, wynikającymi głównie z różnic
użytkowania terenu i jego zmiennej ekspozycji, charakteryzuje się pagórkowata strefa
marginalna północnej części gminy.
Gorsze warunki termiczno-wilgotnościowe, łagodzone jednak przez duże
powierzchnie wodne lub leśne, mają rynny jeziorne. Są to zazwyczaj tereny o
utrudnionym i ukierunkowanym przewietrzaniu, podwyższonej wilgotności powietrza
oraz większym prawdopodobieństwie występowania mgieł.
2. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego
Sumując oceny poszczególnych komponentów środowiska zawarte w
poprzednim rozdziale można przyjąć, że ogólna diagnoza stanu środowiska wypada
dla opracowywanej gminy w miarę korzystnie.
14
Gmina Mieleszyn, peryferyjnie położona w skali województwa, charakteryzuje
się niską aktywnością gospodarczą, ograniczoną głównie do produkcji rolnej.
Specyfika rzeźby terenu, z dużą ilością powierzchni wysoczyznowych, o dobrych
glebach oraz dostępność komunikacyjna spowodowały, że obszar gminy wyróżnia się
przeciętną lesistością (około 24%) i bardzo małym udziałem powierzchni łąkowych
(5,4%). Jego atutem są natomiast duże powierzchnie wodne i niezwykle malownicze
trzcinowiska. W efekcie znaczne połacie terenu – pagórkowata strefa marginalna w
północnej części gminy, równina sandrowa oraz południkowo zorientowane rynny
jeziorne, zachowały wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe [14, 40, 52].
Korzystnie prezentuje się system lokalnych powiązań przyrodniczoekologicznych, opartych głównie o korytarze dolinne (rynny jeziorne) oraz duże
kompleksy leśne o charakterze węzłów ekologicznych, m.in. na obszarze równiny
sandrowej. Na odlesionych obszarach wysoczyznowych większymi, czynnymi
biologicznie powierzchniami są, obecne w krajobrazie wielu wsi, parki podworskie.
Część z nich, mocno zniszczona i odizolowana od innych terenów zielonych oraz
naturalnych ciągów dolinnych, skazana jest na zagładę.
Słabościami środowiska przyrodniczego, ograniczającymi możliwości
rozwojowe gminy jest niekorzystny bilans wodny (odlesienie i przesuszenie
powierzchni wysoczyznowych, zanik drobnych cieków i zbiorników wodnych,
konieczność oparcia gospodarki wodnej gminy o ujęcia wód mioceńskich, bo
czwartorzędowe struktury wodonośne są nieciągłe i o znikomej miąższości).
Dużym problemem jest zły stan sanitarny wód, wynikający w dużej mierze z
niedostatków infrastruktury technicznej. Około 90% obszaru gminy korzysta z
wodociągów, ale system sprawnego oczyszczania ścieków, powiązany z budowaną
oczyszczalnią w Przysiece jest dopiero tworzony. Stąd wiele zastrzeżeń budzi stan
wód powierzchniowych. Niepokoi zwłaszcza zanieczyszczenie jezior – w większości
płytkich, o dużej podatności na degradację i ograniczonych możliwościach
samooczyszczania wód [11, 29].
W tym kontekście pozytywnym elementem są wdrożone zasady
gospodarowania odpadami, sprzyjające likwidacji istniejących wysypisk odpadów (w
tym gminnego składowiska w Łopiennie i wielu dzikich wysypisk), wprowadzające
wstępną segregację odpadów i umożliwiające korzystanie ze składowiska
usytuowanego na obszarze innej gminy (Wągrowiec).
Nie budzi zastrzeżeń stan higieny atmosfery. Miejscowe, stacjonarne źródła
zanieczyszczenia powietrza są nieliczne. Problemem bywa tzw. emisja niska, na co
duży wpływ ma brak sieci gazowej i dosyć powszechne stosowanie do celów
grzewczych paliw stałych [11].
Największym zagrożeniem dla środowiska wydaje się być bardzo ruchliwa droga
krajowa nr 5 (i zarazem trasa międzynarodowa), na krótkim odcinku przebiegająca
wschodnim skrajem gminy. Liczne drogi powiatowe są już znacznie mniej obciążone
ruchem pojazdów.
Duża odległość od Poznania i korzystne usytuowanie w stosunku do bliżej położonego
Gniezna, (od którego oddziela gminę strefa wzgórz i pagórów czołowomorenowych
oraz bariera dużych kompleksów leśnych w otoczeniu rzeki Dębiny) dość skutecznie
chroni rejon Mieleszyna przed napływem zanieczyszczonego powietrza znad dużych
aglomeracji i ośrodków przemysłowych. Mimo to duża część kompleksów leśnych
15
gminy nosi ślady uszkodzeń charakterystycznych dla I strefy (słabych) uszkodzeń
przemysłowych.
Wraz z rozwojem gminy (i terenów sąsiednich) zaczyna rozrastać się sieć
infrastruktury technicznej, zwiększa się presja urbanizacji. Jednocześnie wzrasta
zapotrzebowanie na tereny rekreacyjne. Coraz bardziej poszukiwane są przeróżne
atrakcje turystyczne. Wreszcie, rosnące zapotrzebowanie na zdrową żywność i
bliskość Gniezna jest szansą na poprawę kondycji miejscowego rolnictwa.
2.1. Zanieczyszczenia, zagrożenia i zniszczenia środowiska
Specyficzna budowa geologiczna terenu, wyrażająca się przewagą
urozmaiconych powierzchni wysoczyznowych, zbudowanych z glin morenowych
powoduje niemal coroczne podtapianie wielu gruntów w czasie wiosennych roztopów
oraz intensywnych opadów atmosferycznych i braki wody latem. Duża część drobnych
cieków została sztucznie pogłębiona i włączona w system melioracyjny gminy.
Przyspiesza to odpływ wód z terenów wysoczyznowych, niemal całkowicie
odlesionych i pozbawionych większych połaci łąk a przez to narażonych na
przyspieszone parowanie i prowadzące do obniżenia poziomu wód powierzchniowych
i gruntowych. Konsekwencją tego stanu jest m.in. zanik szeregu drobnych cieków i
zbiorników wodnych oraz przyspieszona eutrofizacja jezior i ich zarastanie.
Niekorzystny jest stan sanitarny wód powierzchniowych, będący głównie
efektem tzw. zanieczyszczeń obszarowych (wypłukiwanych resztek nawozów i
środków ochrony roślin z pól uprawnych) oraz wynikający z niedostatków
infrastruktury technicznej. Niestety, ostatnie badania rzeki Wełny pochodzą z roku
1996 oraz 1998 i obejmują m.in. punkt kontrolno-pomiarowy na źródłowym odcinku
rzeki (116,4 km – Jankowo Dolne), w miejscu gdzie opuszcza ona teren województwa
wielkopolskiego (pobliże zajazdu w Mielnie) oraz inny, zlokalizowany nieco powyżej
Wągrowca (47,3 km). Jedynie w tym pierwszym punkcie rzeka Wełna prowadzi wody
odpowiadające III klasie czystości, w pozostałych są to już wody pozaklasowe, przy
czym decydujące znaczenie mają wskaźniki BZT5, azot amonowy, azotynowy i
ogólny, fosforany i fosfor ogólny oraz miano Coli. Na zły stan wód Wełny duży
wpływ ma uchodząca do niej, kilka kilometrów w górę od gminy Mieleszyn, Struga
Gnieźnieńska, prowadząca zanieczyszczenia z Gniezna (przemysł skórzany,
obuwniczy, odzieżowy, garbarnia, mleczarnia, zakłady mięsne, cukrownia i inne) [27,
28].
Mała Wełna badana była w roku 1997. Powyżej terenu gminy Mieleszyn
położone były punkty kontrolno-pomiarowe w Łubowie i Działyniu, poniżej m.in.
punkty w Zakrzewie i Kiszkowie. Badaniami objęto również Jezioro Kłeckie (3
punkty pomiarowe) [26].
Wynika z nich, że zrzuty ścieków z terenu gminy Łubowo nie wpływają znacząco na
stan czystości wód w Małej Wełnie. Późniejszy przepływ rzeki przez szereg małych
zbiorników wodnych oraz dobre natlenienie wód sprzyjają sedymentacji niesionych
zawiesin i w efekcie niskiej zawartości związków organicznych. Na poziomie III klasy
czystości utrzymuje się natomiast saprobowość, stężenia siarczanów oraz miano Coli
typu fekalnego. Również w Zakrzewie, dzięki osadzaniu zanieczyszczeń w kolejnych
16
jeziorach, stan czystości wód Małej Wełny nie ulega istotnym zmianom. Wskaźnikami
decydującymi o III klasie czystości są: stężenia siarczanów i azotu azotynowego oraz
przewodnictwo elektrolityczne. Duże wahania, w roku 1997, wykazywał natomiast
wskaźnik miana Coli (np. w maju i listopadzie odpowiadał I klasie czystości, a w
styczniu był pozaklasowy) [26].
Na obszarze gminy Mieleszyn, wiosną 1997 r., uchodzące do Jeziora Kłeckiego, Mała
Wełna i Dębina prowadziły wody w III klasie czystości a i dopływ z Jeziora Łopienno
nawet klasy II. Jednak latem Mała Wełna i Dębina miały już wody pozaklasowe., a
wspomniany wyżej ciek klasy III. Również wypadkowa wskaźników fizycznochemicznych Jeziora Kłeckiego wykazała, że jego wody nie odpowiadają normom
(decydujące były m.in. CHZT-Cr, stężenie azotu, przewodność elektolityczna,
koncentracja chlorofilu i przezroczystość latem). Stan sanitarny odpowiadał III klasie
czystości. Ale sześciokrotne badania m.in. kąpieliska w Borzątwi, wykazały
przydatność jeziora do użytkowania rekreacyjnego – woda spełniała warunki II klasy
wód powierzchniowych. Niemniej Jezioro Kłeckie jest akwenem bardzo podatnym na
degradację (poza kategorią) i silnie zanieczyszczonym [26]. Równie zanieczyszczone,
chociaż mniej podatne na degradację (II kategoria) jest Jezioro Zioło (NON), badane
w roku 1981 i ponownie w 1995 [30].
Znacznie mniejszym powodem do niepokoju jest zanieczyszczenie powietrza.
Systematycznych badań monitoringowych higieny atmosfery, na obszarze gminy
Mieleszyn, nie prowadzi się. O stanie czystości powietrza w gminie decydują emisje
pochodzące z dwóch niewielkich kotłowni w Mielnie i Popowie Ignacewie, drobnych
zakładów produkcyjnych i usługowych oraz palenisk domowych. Okresowo mogą
zatem występować zwiększone stężenia zanieczyszczeń lub natężenia uciążliwości.
Mają one jednak charakter lokalny i nie dotyczą wszystkich kryteriów jakości
środowiska [11].
Bardziej uciążliwe są emisje transgraniczne. Część napływających
zanieczyszczeń przedostaje się, wraz z opadami, do gleby, wód powierzchniowych i
szaty roślinnej gminy. Degradujący wpływ opadów atmosferycznych wraz z zawartym
w nich ładunkiem zanieczyszczeń uwidacznia się najpełniej na obszarach
pozbawionych znaczących źródeł zanieczyszczeń. Wśród 24 punktów pomiarowych
chemizmu wód opadowych usytuowanych na obszarze województwa wielkopolskiego
jest również stanowisko w Łopiennie [29]. Z analizy danych opublikowanych w 2000
r. wynika, że obszar gminy Mieleszyn charakteryzuje się najniższymi stężeniami
siarczanów, azotanów i fosforanów w opadach atmosferycznych, nieco większym
kadmu i ołowiu oraz zdecydowanie przewyższającymi średnią wojewódzka stężeniami
miedzi, cynku i metali ciężkich ogółem. Wyraźną tendencję wzrostową wykazują
zwłaszcza stężenia cynku, co wydaje się korelować ze wzrostem kwaśności deszczów
a następnie wapnia i magnezu (łącznie) oraz sodu i potasu (łącznie) [29].
Wszystkie lasy na obszarze gminy noszą ślady charakterystyczne dla I strefy
uszkodzeń przemysłowych, słabych. W ostatnich latach, na skutek zmniejszenia się
emisji pyłów i gazów do atmosfery nastąpiło wyrównanie poziomu koncentracji SO2 i
NO2. Mimo to, napływ zanieczyszczeń trans-granicznych oraz liczne zagrożenia
miejscowe powodują, że lasy położone w I strefie uszkodzeń przemysłowych
odznaczają się wyraźnym spadkiem przyrostu masy drzewnej (do około 25%),
podatnością na zniszczenia mechaniczne, zmniejszoną odpornością na niszczenie
17
przez owady i grzyby. Gradacja owadów ma charakter cykliczny. Najczęściej lasy
niszczone są przez szkodniki liściożerne lasów iglastych (mniszka brudnica,
boreczniki, szczotecznica szarawka oraz hurmak olchowiec) lub szkodniki wtórne
(przypłaszczek granatek i cetyńce) – sprawcy wydzielania się posuszu w
drzewostanach sosnowych. Ale w ostatnich latach nastąpił wzrost aktywności pędraka
chrabąszcza, wymagający zwalczania chemicznego. Spadło natomiast zagrożenie
grzybowymi chorobami infekcyjnymi. Największe szkody powodują jednak zwierzęta
(uszkadzane młodniki i uprawy leśne) oraz ludzie (penetracja turystyczna i presja
rekreacji) [13, 14, 15].
Występują zatem na obszarze gminy stężenia zanieczyszczeń lub natężenia
uciążliwości przekraczające dopuszczalne normy. Mają one na ogół charakter lokalny
i nie dotyczą wszystkich kryteriów jakości środowiska.
Największy wpływ na warunki higieny atmosfery ma tzw. emisja niska, pochodząca z
lokalnych kotłowni oraz palenisk domowych, chociaż niewątpliwie uciążliwe dla
otoczenia są również drobne zakłady produkcyjne, fermy hodowlane i ubojnie.
Osobnym i coraz większym kłopotem są zanieczyszczenia komunikacyjne.
Głównymi składnikami spalin samochodowych są: tlenek węgla, tlenki azotu,
węglowodory, sadze oraz pyły zawierające toksyczne związki ołowiu, cynku,
manganu, arsenu, selenu i inne. Nie mniej uciążliwy jest hałas komunikacyjny.
2.2. Tereny wymagające rekultywacji i rewitalizacji
Obecny stan środowiska, tylko fragmentarycznie zasobnego w zbliżone do
naturalnych zbiorowiska lasów i łąk, wynika głównie z intensywnego, rolniczego
użytkowania oraz postępującej urbanizacji obszaru gminy. Duże powierzchnie
wysoczyznowej części terenu zostały niemal całkowicie odlesione. W efekcie, większe
kompleksy leśne zachowały się jedynie na obszarze pagórków morenowych w
północno-wschodniej i wschodniej części terenu oraz niewielkim płacie sandru
przeciętym doliną rzeki Dębiny. Ekosystemy łąkowo-bagienne są nieliczne i obecne
już tylko w rynnach jeziornych.
Prawie nie ma na obszarze gminy terenów o rzeźbie przekształconej na skutek
eksploatacji surowców. Istniejąca baza surowcowa jest wyjątkowo uboga a
eksploatacja kopalin ogranicza się praktycznie do sporadycznego wydobycia kruszywa
naturalnego w Łopiennie i Borzątwi. I tylko to pierwsze wyrobisko wymaga
rekultywacji i odpowiedniego zagospodarowania. Wypełnione wodą wyrobisko w
Borzątwi zostało zarybione (rekultywacja wodna). Samoistnie zarastające roślinnością
byłe składowisko odpadów w Łopiennie oraz nieduże dzikie wysypiska śmieci, na
razie nie wymagają ingerencji.
Na niektórych fragmentach gminy następują jednak duże zmiany cech
konfiguracyjnych terenu. Są one spowodowane przez naturalne procesy erozyjne i
dotyczą głównie stref krawędziowych rynien jeziornych. Głębokie jary i liczne
podcięcia erozyjne silnie nachylonych zboczy obserwować można m.in. w
bezjeziornej części rynny rz. Wełny, na obrzeżach Jeziora Mielno, Jeziora
Dziadkowskiego oraz nad Jeziorem Kłeckim. Dzieje się tak na skutek odlesienia
dużych połaci wysoczyzny, przekształcenia niewielkich zespołów łąkowych w grunty
18
orne, usunięcia całego szeregu pojedynczych drzew lub krzewów, względnie ich
skupisk a w konsekwencji zmniejszenia zdolności retencyjnej zlewni Wełny i Małej
Wełny. W sytuacji słabo przepuszczalnego, gliniastego podłoża dużej części terenu
intensywność procesów erozyjnych jest szczególnie duża.
Jeszcze wyraźniejsze (bo nie zarośnięte roślinnością) ślady erozji liniowej
zakończonej efektownymi stożkami napływowymi widoczne są w obrębie nasypu
nowego przebiegu drogi nr 5, koło zajazdu w Mielnie.
Pożądane są zatem stosowne zabiegi przeciwerozyjne (np. fitomelioracyjne) i
zagospodarowanie zagrożonych zboczy zielenią, ze zwiększonym udziałem
zadrzewień oraz krzewów.
Brak większych spustoszeń środowiska dokonanych przez tereny pozarolniczej
działalności gospodarczej. Tym niemniej wiele do życzenia pozostawia fizjonomia
terenów po byłych PGR-ach oraz rozrzuconej zabudowy wielu wsi.
Restauracji, konserwacji i fachowej pielęgnacji wymagają niezbyt liczne i
najczęściej zaniedbane parki podworskie. Konieczne wydaje się usunięcie,
usytuowanych w nich, dysharmonicznych obiektów budowlanych - hydroforni
(Dziadkowo, Popowo Ignacewo), bądź podbudowa zielenią wysoką (Karniszewo) [710].
Tylko niewielkiej podbudowy zielenią wymagają ważniejsze łączniki
ekologiczne. Wskazane jest natomiast choćby częściowe odtworzenie zniszczonej
roślinności w obrębie lokalnych stref wododziałowych. Wprowadzona zieleń, również
w postaci zadrzewień śródpolnych, przywodnych i przydrożnych, m.in. przyczyni się
do zmniejszenia („spowolnienia”) odpływu powierzchniowego i zmniejszenia
parowania.
Korzystne dla środowiska wydają się być działania zmierzające do odbudowy
licznych, drobnych zbiorników wodnych i udrożnienia niektórych cieków.
2.3. Obszary i obiekty prawnie chronione
Teren gminy Mieleszyn położony jest właściwie poza systemem ustanowionych
obszarów chronionych, chociaż obie, zorientowane południkowo rynny jeziorne oraz
obniżenie doliny Dębiny zaliczono do wiodących elementów wielkoprzestrzennego
systemu obszarów chronionych (WSOCH) byłego województwa poznańskiego.
Koncepcja tego systemu powstała jeszcze w latach siedemdziesiątych w WBPP w
Poznaniu. Wprawdzie, w byłym województwie poznańskim, WSOCH nie został dotąd
ustanowiony stosownym aktem prawnym jako całość, to sukcesywnie wprowadzane są
jego poszczególne elementy [6].
W ostatnich latach pojawiła się koncepcja krajowej sieci ekologicznej,
wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET) i próbująca
ujednolicić kryteria wyróżniania poszczególnych elementów proponowanej sieci.
Wyznaczony w niej układ obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych obejmuje
m.in. dolinę rzeki Wełny [21].
Są zatem podstawy do wskazania i ukształtowania systemu zasilania i wymiany
wartości ekologicznych omawianego terenu.
19
W granicach gminy brak jest terenów objętych ochroną rezerwatową.
Zarejestrowanych jest natomiast kilkanaście pomników przyrody a wśród nich 5 grup i
8 pojedynczych drzew oraz 1 głaz narzutowy. Są nimi:
nr 620
- wiąz szypułkowy, o obwodzie (w pierśnicy) 230 cm,
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 300 cm,
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 275 cm,
- sosna wejmutka, o obwodzie 207 cm, rosnąca w Przysiece (park),
nr 595
- kasztanowiec zwyczajny, o obwodzie 318 cm, w Mieleszynie,
nr 5/506
- wiąz szypułkowy, o obwodzie 348 cm, w Przysiece (park),
nr 6/507
- klon zwyczajny w Karniszewie (skreślony z rejestru),
nr 7/508
- klon polny, o obwodzie 270 cm, w Karniszewie,
nr 447
- głaz narzutowy (granitowy) „Tarcza olbrzyma”, obwodzie 1650
cm, we wsi Sokolniki,
nr 446
- dąb szypułkowy, o obwodzie 598 cm, Dziadkowo (park),
nr 436
- dąb szypułkowy, o obwodzie 580 cm,
- dąb szypułkowy, o obwodzie 470 cm, wszystkie w Dziadkowie,
nr 435
- dąb szypułkowy, o obwodzie 400 cm, rosnące w Popowie
Tomkowym (jeden z nich został wykreślony z rejestru w 2000 r.),
nr 122/23
- dąb szypułkowy, o obwodzie 330 cm, wszystkie w Mielnie,
nr 1069/00 - dąb szypułkowy, o obwodzie 310 cm – oddz. 31f, Leśniczówka
Kowalewko (Popowo Podleśne – park),
nr 1070/00 - dąb szypułkowy, o obwodzie 300 cm – jw.
Ponadto uznania za pomniki przyrody wymagają niektóre okazałe drzewa,
rosnące głównie w parkach podworskich [6]. Na wpis do rejestru zabytków zasługują
również zabytkowe aleje, np.:
- aleja kasztanowców, w Przysiece,
- okazałe obsadzenia drogi powiatowej nr 307, z Łopienna do Janowca
Wielkopolskiego (również kasztanowce).
Niezbyt liczne są zachowane parki podworskie, chronione na podstawie ww.
ustawy o ochronie przyrody, z późniejszymi zmianami (tekst jednolity –
obwieszczenie w Dz. U. nr 99, poz. 1079, z 14.09.2001 r.). Szkoda, że wiele z nich jest
zniszczonych i zaniedbanych. We wszystkich występuje bowiem starodrzew z
gatunkami drzew rodzimych, głównie lip drobnolistnych i szerokolistnych, dębów
szypułkowych, kasztanowców, klonów, wiązów, jesionów, modrzewi i innych [7-10].
Zabytkowe parki podworskie (objęte ochroną konserwatorską) znajdują się w
20
następujących miejscowościach gminy:
• Dziadkowo
- park dworski o założeniu krajobrazowym, z III ćwierćwiecza
XIX w., (pierwotnie m.in. własność A. von Schalsch’a a od
1915 r. do wybuchu II wojny światowej M.
Paruszewskiego), po wojnie użytkowany przez PGR
Łabiszynek, ZR w Dziadkowie – powierzchnia 4,15 ha,
nieźle zachowany drzewostan (bez większych ubytków,
m.in. z trzema pomnikowymi dębami i kilkoma innymi, nie
mniej efektownymi, ponadto kilka okazałych świerków i
pojedyncze: sosna wejmutka, jedlicza, modrzew i in.), ale
też ze szpetnym budynkiem hydroforni [8],
• Karniszewo
- park dworski o założeniu krajobrazowym, z III ćwierćwiecza
XIX w., a łącznej powierzchni 3,02 ha, jeszcze przed wojną
rozparcelowany i niemal pozbawiony drzewostanu (m.in.
usychająca lipa o obwodzie 373 cm oraz jesion wyniosły o
obwodzie 241 cm) [9],
• Mielno
- nieźle utrzymany park pałacowy z II połowy XIX w., dawna
własność Wendorffów – powierzchnia 3,10 ha, okazały
drzewostan (m.in. dęby, jawory, klony, wiązy, lipy, robinie,
sosny, jedlicze) [7],
• Popowo Ignacewo - park podworski o charakterze krajobrazowym, zaniedbany i
ze śladami ubytków w drzewostanie (przewaga robini
akacjowej oraz efektowny dąb o obwodzie 384 cm, lipy,
kasztanowce i in.), w części wschodniej zajęty pod ogród i
sad oraz „uzupełniony”... hydrofornią [10],
• Popowo Podleśne - ładnie utrzymany park podworski (siedziba ALP), z
okazałymi, pomnikowymi dębami,
• Przysieka
- zaniedbany park przy dawnym dworze masońskim J.
Kalksztajna, ze stawem i pomnikowymi drzewami.
Wszystkie ww. parki mają sporządzoną ewidencję i wyznaczone granice ochrony
ekologicznej i zewnętrznych powiązań widokowych parku. Chyba jednak żaden nie
ma szczegółowej inwentaryzacji zieleni.
Na uwagę zasługują również inne zespoły zadrzewieniowe o charakterze
parkowym (parki wiejskie): w Łopiennie, Popowie Tomkowym i Kowalewie.
Pierwszy z nich, znajdujący się przy Domu Pomocy Społecznej dla Dzieci jest w
miarę zadbany. Stan pozostałych raczej opłakany.
Większość lasów, na obszarze gminy, stanowią lasy ochronne grupy I (na
podstawie ustawy o lasach, z 28.09.1991 r.; Dz.U. nr 56 z 2000 r., poz. 679 – tekst
jednolity). Są wśród nich głównie lasy wodochronne oraz (lokalnie – dolina Wełny)
lasy glebochronne. Pozostałe zespoły leśne mają charakter wielofunkcyjny. Prawie
wszystkie kompleksy leśne są atrakcyjne pod względem turystycznym, przydatne dla
rekreacji [13, 14].
Strefę ochronną (50 m), powinny mieć istniejące cmentarze. Według
rozporządzenia MGK z 25 sierpnia 1959 r., w sprawie określenia, jakie tereny pod
21
względem sanitarnym są odpowiednie na cmentarze (Dz.U. nr 52, poz.315) powinien
być to pas izolujący cmentarz od zabudowy mieszkaniowej, składów żywności, ujęć
wody itp.
Jak dotąd, nie są problemem obiekty (przedsięwzięcia) mogące znacząco
oddziaływać na środowisko, wymienione w Prawie ochrony środowiska (ustawa z 27
kwietnia 2001 r. – Dz.U. nr 62, poz. 627, chociaż z pewnością należy do nich choćby
ruchliwa droga krajowa i wojewódzkie czy realizowana oczyszczalnia ścieków. Wokół
tych obiektów mogą zostać wyznaczone strefy ochronne.
2.4. Struktura przyrodniczo-funkcjonalna gminy
Niewątpliwie elementami środowiska decydującymi o jego przydatności
funkcjonalno-przestrzennej są, w przypadku gminy Mieleszyn, bardzo dobre i dobre
warunki glebowe obszarów wysoczyznowych, ograniczające ich przydatność
funkcjonalną głównie do wykorzystania rolniczego oraz ponadprzeciętne walory
przyrodniczo-krajobrazowe dużych obniżeń dolinnych.
Te ostatnie, charakteryzujące się urozmaiconą rzeźbą terenu, dużymi powierzchniami
leśnymi, łąkowymi i wodnymi, predestynowane są do rozwoju funkcji turystycznowypoczynkowej. Warunkiem wykorzystania istniejących walorów przyrodniczych
gminy jest jednak poprawa stanu środowiska.
W strukturze przyrodniczo-funkcjonalnej gminy wyróżniono generalnie trzy
duże rejony:
- rolniczy (A), zajmujący rozległe tereny płaskiej i falistej wysoczyzny morenowej
w południowej, centralnej i zachodniej części gminy,
- rolniczo-leśny (B), wysoczyzny falistej i pagórkowatej w północnej części terenu,
- leśno-rekreacyjny (C), dużych obniżeń dolinnych i pagórkowatej strefy
marginalnej w północno-wschodniej części gminy.
Systemem integrującym strukturę przyrodniczo-funkcjonalną gminy jest rejon C,
obejmujący duże kompleksy leśne, stanowiące główne węzły ekologiczne oraz
zasadnicze (ponadlokalne) łączniki dolinne omawianego terenu.
Zgodnie z powyższym w granicach gminy wyróżniono zatem:
A.
REJON ROLNICZY falistej i płaskiej wysoczyzny morenowej w południowej,
centralnej i zachodniej części gminy, niemal całkowicie odlesiony, zajęty przez
bardzo dobre i dobre gleby, w dużej mierze wysokich klas bonitacyjnych –
predestynowany do użytkowania rolniczego oraz funkcji osadniczej:
A 1. subrejon rolniczy południowej części gminy (Karniszewo-SokolnikiŚwiątniki), o dość urozmaiconej rzeźbie i bardzo dobrych lub dobrych
warunkach glebowych – stanowiący naturalną bazę żywieniową gminy,
predestynowany do intensyfikacji produkcji rolnej,
A 2. subrejon rolniczy środkowej części gminy (Mieleszyn-Przysieka-Popowo),
o mało urozmaiconej rzeźbie i dobrych (a lokalnie nawet bardzo dobrych)
22
B.
C.
warunkach glebowych – korzystny dla prowadzenia produkcji rolnej,
stanowiący naturalną bazę żywieniową gminy,
A 3. subrejon rolniczy zachodniej części gminy (Łopienno-Dobiejewo), o mało
urozmaiconej rzeźbie i dobrych warunkach glebowych – korzystny dla
prowadzenia produkcji rolnej, stanowiący naturalną bazę żywieniową
gminy,
REJON ROLNICZO-LEŚNY wysoczyzny falistej i pagórkowatej w północnej
części gminy, obejmujący swym zasięgiem tereny o zróżnicowanych warunkach
glebowych, położone w otoczeniu dużych kompleksów leśnych lub sąsiadujące z
nimi – predestynowany dla gospodarki rolnej (w zakresie optymalizującym
wymagania produkcji i ochrony środowiska) oraz umiarkowanego rozwoju
turystyki i rekreacji:
B 1. subrejon rolniczy wysoczyzny falistej we wschodniej części gminy
(Mielno-Dziadkówko-Dziadkowo), śródleśny, o specyficznych warunkach
klimatu lokalnego i zróżnicowanych glebach – korzystny dla upraw
polowych o dużych wymaganiach klimatycznych (zwiększona zaciszność,
zmniejszone dobowe amplitudy temperatury itp.);
B 2. subrejon rolniczy północnej części gminy (Babin), o dosyć urozmaiconej
rzeźbie i przeciętnych warunkach glebowych – predestynowany do
umiarkowanego rozwoju gospodarki rolnej, w zakresie optymalizującym
wymagania produkcji i ochrony środowiska (rolnictwa ekologicznego),
lokalnie wskazane do zalesienia;
B 3. subrejon rolniczo-leśny północno-zachodniej części gminy (Łopienno), o
dosyć urozmaiconej rzeźbie i przeciętnych lub słabych glebach, obejmujący
tereny pozostające w zasięgu napływu czystego powietrza z dużych
kompleksów leśnych – predestynowany dla zharmonizowanego rozwoju
funkcji osadniczej oraz rolnictwa, z lokalnym dopuszczeniem turystyki i
rekreacji.
REJON LEŚNO-REKREACYJNY, dużych obniżeń dolinnych oraz
pagórkowatej strefy marginalnej w północno-wschodniej części gminy,
charakteryzujący się przeciętnymi, bądź słabymi glebami, ale dużą mozaiką
ekosystemów leśno-łąkowych i wodnych – predestynowany do pełnienia funkcji
ekologicznych, zapewniających równowagę w środowisku i decydujących o
zachowaniu różnorodności biologicznej ekosystemów, przydatne dla trwale
zrównoważonej gospodarki leśnej (oraz umiarkowanego rozwoju gospodarki
rolnej, w zakresie optymalizującym wymagania produkcji i ochrony środowiska),
z dopuszczeniem funkcji osadniczej i obsługi turystyki.
C 1. subrejon leśno-rekreacyjny systemu rynien subglacjalnych rzeki Wełny,
zajmujący niezwykle urozmaicone tereny północno-wschodniej części
gminy, w większości zalesione i z udziałem dużych powierzchni wodnych
(jeziora: Zioło, Dziadkowskie, Kowalskie, Głębokie, Mielno) –
predestynowany dla zharmonizowanego rozwoju gospodarki leśnej,
turystyki i rekreacji, lokalnie z możliwością trwałego zainwestowania,
C 2. subrejon leśno-rolniczy równiny sandrowej (obniżenia Dębiny), płaski i w
większości zalesiony lub zajęty przez trwałe użytki zielone – przydatny dla
23
trwale zrównoważonej gospodarki leśnej (i umiarkowanego rozwoju
rolnictwa, zwłaszcza hodowli i produkcji pasz) oraz turystyki,
C 3. subrejon leśno-rolniczy rynny Jeziora Kłeckiego i Jeziora Łopienno, z
kompleksem leśnym Nadleśmictwa Łopuchówko, na obszarze
pagórkowatej strefy marginalnej w północno-zachodniej części gminy oraz
doliną rzeki Małej Wełny, zdominowany przez powierzchnie wodne i leśne
– predestynowany dla zharmonizowanego rozwoju gospodarki leśnej,
gospodarki rybackiej oraz turystyki i rekreacji, lokalnie z możliwością
trwałego zainwestowania.
2.5. Podsumowanie
Powiązania zewnętrzne
Gmina Mieleszyn, leżąca na peryferiach województwa wielkopolskiego,
usytuowana jest niemalże w środku Pojezierza Gnieźnieńskiego, będącego częścią
makroregionu Pojezierze Wielkopolskiego. Jest to obszar młodej rzeźby glacjalnej,
charakteryzujący się bogactwem dużych form terenu. Usytuowanie na zapleczu strefy
marginalnej ostatniego zlodowacenia powoduje, że deniwelacje terenu nie są duże a
strefa pagórków morenowych jednej z oscylacji lodowca ledwo widoczna. Wyraźnie
zaznaczają się natomiast, w krajobrazie gminy, południkowo zorientowane rynny
jeziorne oraz łącząca je, zalesiona równina sandrowa. Są to tereny o wysokich
walorach przyrodniczo-krajobrazowych, mające swoją kontynuację na obszarach
sąsiednich gmin.
Cały obszar gminy położony jest w dorzeczu rzeki Warty, przy czym
wschodnia część odwadniana jest przez rzekę Wełnę a zachodnia przez jej dopływ –
Małą Wełnę. Obie rzeki wykorzystują w swym biegu rozbudowaną sieć rynien
subglacjalnych, przepływając przez szereg jezior. Największe z nich (Jezioro Zioło i
Jezioro Kłeckie) tylko częściowo położone są w granicach gminy. Jednocześnie,
rozległe powierzchnie wysoczyznowe są niemal bezwodne.
Czystość wód powierzchniowych i podziemnych w dużej części zależy od stanu
gospodarki wodno-ściekowej w gminie, chociaż zarówno wody Wełny, jak i Małej
Wełny już wpływając na obszar gminy są mocno zanieczyszczone.
Zasoby wód podziemnych, w strukturach czwartorzędowych są niewielkie i nie
należą do żadnego z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Zasadniczym
poziomem użytkowym jest na obszarze gminy, mioceński poziom wodonośny.
Eksploatacja wód podziemnych nie stanowi zagrożenia dla terenów sąsiednich.
Wdrożone zasady gospodarowania odpadami, wprowadzające wstępną
segregację odpadów, umożliwiają korzystanie ze składowiska usytuowanego na
obszarze innej gminy (Wągrowiec).
Eksploatacja surowców mineralnych prawie nie istnieje i nie zaspokaja nawet
potrzeb miejscowych.
Warunki glebowe są zróżnicowane, lepsze w południowej części gminy, gorsze
na północy, mając swe naturalne przedłużenie na obszarach sąsiednich gmin.
24
Rozbudowana sieć połączeń dolinnych ułatwia napływ zanieczyszczeń
transgranicznych (stąd m.in. obserwowane uszkodzenia wszystkich kompleksów
leśnych), ale też stanowi rozbudowany system nawietrzania i przewietrzania terenu.
Położenie gminy w systemie obszarów chronionych (ESOCh i ECONET-PL)
Jedną z przyczyn degradacji środowiska przyrodniczego jest dzielenie
przestrzeni na izolowane obszary. Chcąc przeciwdziałać temu niekorzystnemu
zjawisku stworzono koncepcję łączenia najlepiej zachowanych i względnie bogatych
ekosystemów
naturalnymi
ciągami
przyrodniczo-krajobrazowymi
w
Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (WSOCh). Podstawą ww.
koncepcji, opracowanej przez dr. Leona Pilarczyka i rozwijanej później w
Wojewódzkim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu były zlewnie
podstawowe (jednostki funkcjonalne) oraz krajobraz (przestrzenne jednostki
strukturalne). Wprawdzie WSOCh jako całość wciąż stanowi jedynie koncepcję
systemu obszarów chronionych województwa, ale sukcesywnie tworzone są jego
poszczególne elementy (głównie parki krajobrazowe).
W ostatnich latach pojawiła się koncepcja krajowej sieci ekologicznej,
wchodzącej w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET) i próbująca
ujednolicić kryteria wyróżniania poszczególnych elementów proponowanej sieci.
Wyznaczony w niej układ obszarów węzłowych i korytarzy ekologicznych obejmuje
m.in. dolinę rzeki Wełny [21].
System zasadniczych (ponadlokalnych) powiązań przyrodniczo-ekologicznych
gminy tworzą obie, zorientowane południkowo rynny jeziorne oraz zalesione
obniżenie doliny Dębiny.
2.6. Bibliografia
Materiały archiwalne:
1. Inwentaryzacja złóż surowców mineralnych woj. poznańskiego w ujęciu
gminnym. Gmina Mieleszyn. PG PROXIMA, O/Poznań 1996;
2. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia wody podziemnej z utworów
trzeciorzędowych, w kat. C, dla wodociągu lokalnego w Mieleszynie. WODROL,
Swarzędz 1975;
3. Dokumentacja hydrogeologiczna ujęcia wody podziemnej z utworów
trzeciorzędowych, w kat. B, dla wodociągu lokalnego w Mieleszynie. WODROL,
Swarzędz 1976;
4. Aneks nr 1 do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów wód podziemnych z
utworów trzeciorzędowych, mioceńskich w miejscowości Mieleszyn – studnia nr
3. HYDROCONSULT, Poznań 1992;
5. Program retencji wód powierzchniowych na terenie woj. poznańskiego –
aktualizacja. BIPROWODMEL, Poznań 1996.
25
6. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa poznańskiego
1:100 000. Ekologiczne uwarunkowania ochrony przyrody – system obszarów
chronionych (koncepcja). WBPP, Poznań, 1995/96;
7. Dokumentacja ewidencyjna parku pałacowego w Mielnie. Okręg. Ośr.
Rzeczoznawstwa i Doradztwa Roln., Poznań 1984;
8. Dokumentacja ewidencyjna parku dworskiego w Dziadkowie. Okręg. Ośr.
9. Dokumentacja ewidencyjna parku dworskiego w Karniszewie. Okręg. Ośr.
10. Dokumentacja ewidencyjna parku pałacowego w Popowie Ignacewie. Okręg. Ośr.
11. Strategia Rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Mieleszyn. Raport. UG,
Mieleszyn 2000;
12. Strategia rozwoju Województwa Wielkopolskiego. Sejmik Województwa
Wielkopolskiego, Poznań 2000;
13. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Gniezno (obręb Popowo
Podleśne) na lata 1998-2007. Część ogólna – elaborat. RDLP, Poznań 2000;
14. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Gniezno (obręb Popowo
Podleśne) na lata 1998-2007. Program ochrony przyrody. RDLP, Poznań 2000;
15. Plan urządzania gospodarstwa leśnego Łopuchówko (obręb Kakulin) na lata 20012010. RDLP, Poznań;
16. Przydatność rolnicza gleb gminy Mieleszyn. WBGiTR, Poznań 1978;
Literatura:
21. Koncepcja krajowej sieci ECONET-Polska; pr. zb. pod red. A.Liro; Fundacja
IUCN, Warszawa 1995;
22. Kondracki J., Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa 1988;
23. Mała encyklopedia leśna; pr. zb. PWN, Warszawa 1991;
24. Problematyka przyrodnicza w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. pr. zb. pod red. M.Teisseyre-Sierpińskiej.
IGPiK-Warszawa 1997;
25. Ptaszycka-Jackowska D., Baranowska-Janota M.; Przyrodnicze obszary
chronione – możliwości użytkowania; IGPiK, Warszawa 1996;
26. Stan czystości wód powierzchniowych w zlewni rzeki Małej Wełny na podstawie
badań monitoringowych. WIOŚ, Poznań 1998;
27. Raport o stanie środowiska w województwie poznańskim w latach 1995-1996.
WIOŚ, Poznań 1997;
28. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w latach 1997-1998. WIOŚ, Poznań
1999;
29. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 1999. WIOŚ, Poznań 2000;
30. Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w roku 2000.
WIOŚ, Bydgoszcz 2001;
31. Stan czystości jezior badanych w latach 1990-1995 w województwie poznańskim.
WIOŚ, Poznań 1996;
32. Racinowski R., Wprowadzenie do fizjografii osadnictwa. PWN, Warszawa 1987;
26
33. Regiony klimatyczne Polski (wg W. Okołowicza); mat. szkol. GEOPROJEKT –
Warszawa, 1982;
34. Richling A., Solon J., Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1993;
35. Stachowicz K., Podstawy prawne realizacji zasad ekorozwoju w planowaniu
przestrzennym. IGPiK, Kraków, 1997;
36. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Poradnik metodyczny. IGPiK, Kraków, 1996;
37. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Zalecenia do opracowania. pr.zb. pod red. S. Kozłowskiego. Fundacja Centrum
Edukacji Ekologicznej Wsi, Krosno 1995;
38. Szponar A., Rinke Z., Metody badań geografii fizycznej, cz.I; Uniwersytet
Wrocławski, Wrocław 1981;
39. Waligóra J. Ratujmy parki wiejskie; PWRiL, Poznań 1992;
40. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin; IUNiG, Puławy
1981;
Mapy:
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
Atlas jezior Polski, t. I. IMGW, Poznań 1996
Podział hydrograficzny Polski 1:200 000. IMGW, Warszawa 1980-83;
Mapa morfologiczna Niż. Wielkopolskiej 1:100 000, B. Krygowskiego;
Mapa geomorfologiczna Polski, 1:500 000. IGiPZ, Warszawa;
Mapa geologiczna Polski 1:200 000. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa
1975;
Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce,
wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. IHiGI AGH, Kraków 1990;
Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000, OPGK, Poznań 1990;
Mapa ewidencyjna gruntów 1:5 000. WBGiTR-Poznań;
Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000; IGiPZ
PAN, Warszawa 1995;
Województwo wielkopolskie. Mapa administracyjna 1:500 000. Pietruska &
Partner, Poznań 1998;
Mapa powiatu gnieźnieńskiego 1:75 000. Pietruska & Partner, Poznań 2000.
27
III.
Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej
1. Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej
1.1. Uwarunkowania glebowe
Gmina Mieleszyn charakteryzuje się wysokim udziałem dobrych gleb od II do
IV klasy bonitacyjnej, które stanowią ponad 77% ogólnej powierzchni gruntów
ornych. Pod względem typologicznym są to głównie gleby: pseudobielicowe
wytworzone z glin zwałowych płytko lub średnio głęboko spiaszczone, gleby brunatne
wyługowane wytworzone głównie z glin i piasków zwałowych.
Bonitacja użytków rolnych na terenie gminy przedstawia się następująco:
Grunty orne
klasa
%
II
0,8
IIIa
22,2
IIIb
13,2
IVa
28,4
IVb
12,9
V
18,1
VI
3,9
VIz
0,5
Użytki zielone
klasa
%
II
0,3
III
7,8
IV
49,4
V
35,2
VI
6,8
VIz
0,5
Wśród gleb dobrych największy udział, około 41% posiadają gleby klas IV. W
użytkach zielonych również przeważa klasa IV gleb mułowo-torfowych i
murszowych. Jest to prawie połowa ogólnej ich powierzchni. Natomiast ponad 1/3
powierzchni łąk i pastwisk zajmuje klasa V, która ma niższą wartość bonitacyjną.
Jakość gleb pod względem ich przydatności dla prowadzenia określonych zespołów
upraw polowych w gminie Mieleszyn przedstawia tabela 1.
28
Tabela 1. Kompleksy przydatności rolniczej gleb w gminie Mieleszyn.
Grunty orne
Powierzchnia 1. pszenny
ogólna gminy bardzo
(w ha)
dobry
9924
2. pszenny
dobry
4. żytni bardzo 5. żytni dobry
dobry
3. pszenny
wadliwy
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
6
0,1
689
11,2
29
0,5
2015
32,7
1482
24,0
Użytki zielone
1z – dobre i
bardzo dobre
2z – średnie
3z – słabe i
bardzo słabe
Razem użytki
zielone
6. żytni słaby 7. żytni
bardzo słaby
ha
%
1374 22,3
8. zbożowopastewny
mocny
9. zbożowopastewny
słaby
ha
%
ha
%
ha
%
250
4,1
102
1,6
217
3,5
Razem grunty
orne
ha
%
6164 100,0
Razem
użytki rolne
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
ha
%
-
-
242
44,8
298
55,2
540
100,0
6704
67,55
Źródło: „Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej IUNG wg gmin”, Puławy 1981
29
Największy udział w gruntach ornych, około 80%, posiadają kompleksy żytnie:
4. żytni bardzo dobry
32,7%,
5. żytni dobry
24,0%,
6. żytni słaby
22,3%.
W użytkach zielonych nieznacznie przeważa kompleks 3z (około 55% ogólnej ich
powierzchni).
Podsumowując uwarunkowania glebowe gminy Mieleszyn należy stwierdzić
dobrą jakość bonitacyjną gleb oraz ich przydatność dla prowadzenia gospodarki rolnej.
Świadczy o tym stosunkowo wysoki ogólny wskaźnik waloryzacji rolniczej
przestrzeni produkcyjnej, który wg IUNG-u w Puławach dla gminy Mieleszyn wynosi
70,1 punktu. Wskaźnik ten dla byłych województw Wielkopolski waha się od 59,1
punktu w województwie konińskim do 71,7 punktu w województwie leszczyńskim. W
gminach województwa wielkopolskiego zróżnicowanie tego wskaźnika jest znacznie
większe i wynosi od 42,3 punktu w gminach; Czajków, Kraszewice (powiat
ostrzeszowski) do 94,9 punktu w gminie Pogorzela (powiat gostyński).
1.2. Użytkowanie gruntów
Struktura użytkowania gruntów – stan czerwiec 2000 rok – w gminie Mieleszyn
przedstawia się następująco:
Formy użytkowania
Powierzchnia ha
Powierzchnia %
Użytki rolne
w tym:
- grunty orne
- sady
- łąki
- pastwiska
6549
66,0
6137
22
217
173
61,8
0,2
2,2
1,8
Lasy i grunty leśne
2430
24,5
945
9,5
9924
100,0
Pozostałe grunty i nieużytki
Gmina ogółem
2.2. Gospodarstwa rolne sektora prywatnego
w gruntów
gminie osiągający
rolnych. około 25% jest bardzo zbliżony do wskaźnika lesistości
województwa
wielkopolskiego,
który
wynosi
25,7%.
W sektorze
prywatnym na
terenie
gminy
Mieleszyn jest we władaniu około
4500 ha, w tym w gospodarstwach indywidualnych około 4000 ha użytków rolnych
2. Charakterystyka
gospodarki
rolnej
oraz
141 ha – rolniczego
kombinatu
Spółdzielczego w Kłecku na terenie wsi
Wykres
1. Struktura
użytkowania gruntów gminy Mieleszyn. Stan 2000 r.
1.3.
Własność
gruntów
Karniszewo.
2.1. Gospodarstwa rolne sektora publicznego
31
Indywidualne gospodarstwa rolne
Na terenie gminy Mieleszyn rolnicy indywidualni posiadają 4174 ha gruntów rolnych.
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych przedstawia się następująco
(stan 2002 r.):
Tabela 2. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach indywidualnych w gminie
Mieleszyn. Stan 2002 r.
Formy użytkowania
Powierzchnia ha
Powierzchnia %
Użytki rolne:
w tym:
- grunty orne
- sady
- łąki
- pastwiska
3961
94,9
3686
22
110
143
88,3
0,5
2,6
3,5
Lasy i grunty leśne
110
2,6
Pozostałe grunty i nieużytki
103
2,5
4174
100,0
Powierzchnia ogólna gospodarstw
Wykres 2.
Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach indywidualnych
gminy Mieleszyn w 2001 roku.
2,6%
2,5%
3,5%
2,6%
0,5%
grunty orne
sady
łąki
pastwiska
lasy i grunty leśne
pozostałe tereny
88,3%
W strukturze użytkowania gruntów rolników indywidualnych największy udział –
około 95% mają użytki, w tym około 88% stanowią grunty orne. Ogółem w gminie
Mieleszyn rolnicy indywidualni prowadzą 426 gospodarstw rolnych. Struktura
obszarowa gospodarstw indywidualnych kształtuje się następująco:
32
Tabela 3. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie
Mieleszyn w 2002 roku.
Powierzchnia gospodarstw
w ha
Liczba gospodarstw
Udział % gospodarstw
1–2
128
30,0
2–5
51
12,0
5–7
18
4,2
7 – 10
36
8,4
10 – 15
63
14,8
powyżej 15
130
30,6
Ogółem w gminie
426
100,0
Wykres 3.
Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w
gminie Mieleszyn w 2002 roku.
30,0%
30,6%
1-2
2-5
5-7
7 - 10
10 - 15
powyżej 15
12,0%
14,8%
8,4%
4,2%
Cechą charakterystyczną struktury gospodarstw jest jednakowy, stosunkowo
wysoki, udział gospodarstw bardzo małych do 2 ha i dużych powyżej 15 ha,
wynoszący po około 30%. Na uwagę zasługuje wzrost liczby gospodarstw powyżej 15
ha do 130, o 10 gospodarstw więcej w porównaniu z 1996 rokiem), które zajmuje
obszar około 4200 ha. Przeciętne gospodarstwo w tej grupie posiada areał ponad 30
ha, co wyraźnie świadczy o zwiększaniu ich powierzchni w efekcie zmian
własnościowych sektora publicznego.
Rozmieszczenie gospodarstw w poszczególnych wsiach wg grup obszarowych
przedstawia tabela 4.
33
Tabela 4. Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych wg grup obszarowych w gminie Mieleszyn w 2002 roku.
Nazwa wsi sołeckiej
lub przysiółka
Liczba gospodarstw
ogółem
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
1–2
2–5
5–7
7 – 10
10 – 15
powyżej 15
Borzątew
11
9
1
-
-
-
1
Dębłowo
14
3
2
1
1
2
5
Dobiejewo
17
2
4
1
-
-
10
Dziadkówko
9
2
-
-
1
1
5
Karniszewo
49
13
5
2
8
10
11
Kowalewo
12
5
2
1
-
1
3
Łopienno
116
41
17
5
12
16
25
Mieleszyn
55
18
4
2
3
7
21
Mielno
3
1
1
-
-
-
1
Popowo Ignacewo
2
1
-
-
-
-
1
Popowo Tomkowe
40
17
9
1
2
3
8
Przysieka
22
2
1
1
3
6
9
Sokolniki
25
6
3
-
3
8
5
Świątniki Małe
24
2
2
1
1
6
12
Świątniki Wielkie
27
6
-
3
2
3
13
426
128
51
18
36
63
130
Dziadkowo
Ogółem gmina
Źródło: Dane Urzędu Gminy Mieleszyn
Na terenie gminy największą liczbę gospodarstw posiadają wsie: Łopienno
(116) i Mieleszyn (55) i jednocześnie najwięcej w tych wsiach jest gospodarstw
małych do 2 ha (około 40 i 20) oraz dużych powyżej 15 ha (ponad 20) w każdej z nich.
Również znacząca liczba gospodarstw od 40 do 50 występuje we wsiach: Karniszewo i
Popowo Tomkowe. Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego w gminie wynosi
ponad 9 ha użytków rolnych. Produkcja roślinna w gospodarstwach indywidualnych
nastawiona jest przede wszystkim na uprawę zbóż (ponad 80% powierzchni ogólnej
zasiewów). Udział pozostałych roślin jest następujący:
przemysłowe
10,0%
ziemniaki
3,7%
pastewne
1,6%
kukurydza
0,9%
pozostałe
0,5%
W produkcji zwierzęcej gospodarstwa indywidualne nastawione są na hodowlę
trzody chlewnej, której pogłowie wg Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 r. (jedyne
dostępne dane – aktualne będą ze Spisu Powszechnego w bieżącym roku) wynosiło 17
tys. sztuk oraz hodowlę bydła – 1,1 tys., w tym około 400 krów. Szczegółowe
rozmieszczenie zwierząt gospodarskich wg wsi obrazuje tabela 5.
Tabela 5. Zwierzęta gospodarskie w indywidualnych gospodarstwach rolnych
wg wsi w gminie Mieleszyn w 1996 roku.
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo Ignacewo
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Ogółem gmina
ogółem
3
63
19
53
117
6
186
101
99
22
76
69
162
166
1142
Bydło
w tym krowy
1
19
8
20
48
3
76
22
47
8
32
25
48
52
409
Trzoda chlewna
Owce
222
248
1047
-
375
1747
315
4043
2709
82
1359
695
1239
599
1409
961
17050
21
21
-
Źródło: Narodowy Spis Powszechny – Spis Rolny 1996 r.
35
Najwięcej trzody chlewnej hodowano we wsiach: Łopienno (4 tys. sztuk),
Mieleszyn (2,7 tys. sztuk) i Karniszewo (1,7 tys. sztuk). Także znaczące ilości od 1 tys.
do 1,5 tys. sztuk trzody posiadali rolnicy: Świątnik Małych, Popowa Ignacewa,
Przysieki oraz Dobiejewa. Największe stada bydła od 150 do 200 sztuk występowały
we wsiach: Łopienno, Świątniki Wielkie i Świątniki Małe.
Obsadę zwierząt na 100 ha użytków rolnych w gminie Mieleszyn na tle byłego
województwa poznańskiego przedstawia poniższe zestawienie – stan 1996 r.
bydło
na 100 ha użytków rolnych
trzoda chlewna
na 100 ha użytków rolnych
gmina Mieleszyn
35,6
356,7
województwo poznańskie
36,2
294,5
36
IV.
Sfera społeczno-gospodarcza
1. Demografia
1.1. Rozwój ludności
Gminę Mieleszyn na koniec roku 2000 zamieszkiwało 4095 osób. Pod
względem zaludnienia w powiecie gnieźnieńskim zajmuje ostatnie – 10 miejsce.
Ludność gminy stanowi 2,89% ludności powiatu gnieźnieńskiego oraz 0,12% ludności
województwa wielkopolskiego. Na 100. mężczyzn przypada 105 kobiet. Rozwój
ludności gminy w minionym okresie obrazuje tabela 6 i wykres 4.
Tabela 6. Rozwój ludności gminy Mieleszyn w latach 1970-2002.
Rok
Liczba ludności
1970
3984
1975
3793
1980
3820
1988
3664
1990
3779
1995
3955
1996
3976
1997
3992
1998
4,0 tys.
1999
4073
2000
4095
2001
4122
2002
4094
Źródło: Urząd Statystyczny Poznań – lata 1970-2001.
Urząd Gminy Mieleszyn – stan maj 2002 r.
37
Wykres 4.
Rozwój ludności w gminie Mieleszyn w latach 1970-2000.
osoby
4200
4100
4000
4073
3984
3955
3976
3992
4095
4000
3900
3800
3793
3700
3820
3779
3664
3600
3500
lata
3400
1970 1975 1980 1988 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000
W ostatnich 25. latach, tj. w okresie 1975-2000, ludność gminy wzrosła o 302 osoby,
tj. o około 7,9%. Dynamika procesów rozwojowych w poszczególnych pięcioleciach
była nierównomierna. Przebieg tych procesów ilustruje tabela 7.
Tabela 7. Przyrost i spadek ludności w gminie Mieleszyn w latach 1975-2000.
Lata
Przyrost(+)/Spadek(-)
Dynamika procesów
1975-1980
+27
100,7
1981-1985
-106
97,2
1986-1990
+65
101,7
1991-1995
+176
104,6
1996-2000
+140
103,5
Największy przyrost ludności wystąpił po roku 1990. W pięcioleciu 1991-1995
przyrost wystąpił o 176 osób, a w ostatnim pięcioleciu 1996-2000 przyrost wyniósł
140 osób. Natomiast pięciolecia przed 1990 r. charakteryzują się znacznie niższymi
przyrostami, a w pięcioleciu 1981-1985 nastąpił nawet znaczny spadek ludności, który
wyniósł 106 osób. Wpływ na taką sytuację miały bezpośrednio procesy migracyjne,
które są odbiciem trendów ogólnokrajowych. Utrzymujące się wysokie ujemne saldo
migracji po roku 1990 radykalnie zmniejszyło się. Dla przykładu w roku 1985 było
równe –31 osób/1000 mieszkańców, poprzez –1,5 osoby/1000 mieszkańców do stanu –
3,3 osoby/1000 mieszkańców w roku 2000. Równocześnie utrzymywał się stosunkowo
38
wysoki przyrost naturalny, który po roku 1990 jest wyższy od wskaźnika dla
województwa poznańskiego i województwa wielkopolskiego. Migrację ludności i
przyrost naturalny przedstawiono w tabelach 8 i 9.
39
Tabela 8. Migracje ludności gminy Mieleszyn w latach 1975-2000.
gmina Mieleszyn
wieś
woj. poznańskie
wieś
woj. wielkopolskie
1975
1980
1985
1990
1995
1998
1999
2000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
osób/1000
saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo mieszk. saldo osób/1000
mieszk.
-91 -23,9 -65 -17,0 -118 -31,7 -11 -2,91 -6
-1,5
•
+2,2
20
4,9
-14 -3,39
x
-13,1
x
-9,3
x
-6,6
x
-6,1
x
+2,6
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
x
•
x
0,29
x
0,91
• brak danych
x wyłączone z analizy
- nie dotyczy
Tabela 9. Przyrost naturalny ludności gminy Mieleszyn w latach 1975-2000.
gmina Mieleszyn
wieś
woj. poznańskie
wieś
woj. wielkopolskie
1975
1980
osób ‰ osób ‰
64 20,2 28
7,3
1985
osób ‰
31
8,1
1990
osób ‰
25
6,5
1995
osób ‰
16
4,0
1998
osób ‰
20
5,7
1999
osób ‰
19
4,6
2000
osób ‰
22
5,3
x
20,4
x
12,2
x
10,2
x
7,5
x
3,5
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
x
2,7
x
0,7
x
2,3
Źródło: Roczniki statystyczne województwa poznańskiego, Urząd Statystyczny w Poznaniu,
Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego – 2000 i 2001 r., Urząd Statystyczny w Poznaniu.
41
Pośredni wpływ na rozwój ludności gminy ma proces przebudowy gospodarki kraju.
W następstwie zmian społeczno-gospodarczych zachodzących w kraju po roku 1989
nastąpiło zahamowanie spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego w miastach, w
tym także w najbliższym ośrodku miejskim Gnieźnie. Nastąpiło również załamanie się
dotychczasowego chłonnego rynku pracy w rolnictwie uspołecznionym i w sferze poza
rolniczej.
Dla określenia kierunków zmian ludnościowych gminy w układzie
przestrzennym, analizie poddano liczbę mieszkańców poszczególnych jednostek
osiedleńczych w dostępnym przedziale czasowym.
Tabela 10. Rozwój ludności gminy Mieleszyn wg jednostek osiedleńczych.
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Duże
Ogółem
1970
31
128
76
109
71
382
177
981
596
202
Liczba mieszkańców w latach
1979
1989
27
37
108
118
83
82
113
51
67
55
357
331
149
163
993
884
599
587
320
255
2002
30
114
83
65
48
333
120
846
864
422
116
143
177
212
318
260
274
230
283
154
167
193
3984
240
156
150
173
3940
248
153
153
172
3740
216
168
165
158
4094
Źródło: Opis planu zagospodarowania przestrzennego gminy Mieleszyn z 1991 r.
Urząd Gminy Mieleszyn – stan maj 2002 r.
W okresie 1989-2002 procesy rozwojowe w poszczególnych jednostkach
osiedleńczych były zróżnicowane. Na 15 wsi sołeckich w 7. wsiach zanotowano
wzrost liczby ludności, a 8 wsi wykazuje spadek liczby ludności. Największy przyrost
ludności nastąpił we wsiach największych pod względem stanu ludności, a
mianowicie: we wsi Mieleszyn (+277 osób) i we wsi Mielno (+167 osób). Natomiast
największy spadek ludności wykazuje wieś Popowo Tomkowe i wieś Kowalewo.
42
Spadek ludności wykazuje także jedna z większych wsi – Łopienno. W okresie 13. lat
ubyło w niej 38 osób.
Strukturę wieku ludności przedstawia tabela 11 i wykres 5.
Tabela 11. Struktura wieku ludności gminy Mieleszyn. Stan 2000 r.
Grupa wieku
wiek przedprodukcyjny (0-17 lat)
w tym:
0-2
3-6
7-14
15-17
wiek produkcyjny
(18-64 lata mężczyźni)
(18-59 lat kobiety)
wiek poprodukcyjny
(65 lat i więcej mężczyźni)
(60 lat i więcej kobiety)
Ogółem
Liczba osób
1249
% ogółu
30,5
163
240
610
236
2381
4,0
5,9
14,9
5,7
58,1
465
11,4
4095
100,0
Źródło: Urząd gminy Mieleszyn System SIK – luty 2002 r.
Wykres 5. Struktura wieku ludności gminy Mieleszyn w roku 2002.
11,4%
30,5%
wiek przedprodukcyjny
wiek produkcyjny
wiek poprodukcyjny
58,1%
Struktura wieku ludności charakteryzuje się:
- wysokim udziałem grupy przedprodukcyjnej, który wynosi 30,5% oraz
- stosunkowo znacznym już udziałem procentowym grupy poprodukcyjnej.
43
1.2. Aktywność zawodowa ludności
W celu określenia sytuacji na rynku pracy posłużono się danymi Urzędu
Statystycznego dotyczącymi pracujących w gospodarce narodowej. Pracujących w
gminie Mieleszyn przedstawia tabela 12 i wykres 6.
Tabela 12. Pracujący* wg działów gospodarki narodowej. Stan 2000 r.
Pracujący
Dział gospodarki
osób
%
Sektor rolnictwa
22
5,4
Sektor przemysłu
158
39,0
Sektor usług
w tym:
- usługi rynkowe
- usługi nierynkowe
84
141
20,8
34,8
Razem
405
100,0
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego – Urząd Statystyczny w
Poznaniu – 2001 r.
* Bez rolników indywidualnych i duchownych oraz zakładów osób fizycznych prowadzących
działalność gospodarczą i osób prawnych z liczbą pracujących poniżej 10.
Wykres 6. Pracujący wg działów gospodarki narodowej w gminie Mieleszyn
w roku 2000 (bez rolników indywidualnych i małych podmiotów
gospodarczych).
5,4%
34,8%
39,0%
rolnictwo
przemysł
usługi rynkowe
usługi nierynkowe
20,8%
44
Uzupełniając oficjalne dane o informacje pracujących w gospodarce rolnej
indywidualnej i pracujących w podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych
poniżej 10 osób, pogląd na skalę problemu pracujących w całej gospodarce narodowej
przedstawiono szacunkowo w tabeli 13 i wykresie 7.
Tabela 13. Pracujący* ogółem wg działów gospodarki narodowej. Stan 2000 r.
Pracujący
Dział gospodarki
osób
%
Sektor rolnictwa
825
62,0
Sektor przemysłu
190
14,3
Sektor usług
w tym:
- usługi rynkowe
- usługi nierynkowe
174
141
13,1
10,6
1330
100,0
Razem
Źródło: opracowanie własne.
* z udziałem rolników indywidualnych oraz zakładów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą i
osób prawnych z liczbą pracujących poniżej 10.
Wykres 7. Pracujący* ogółem wg działów gospodarki narodowej w gminie
Mieleszyn w roku 2000 (z udziałem rolników indywidualnych i małych
podmiotów gospodarczych).
10,6%
13,1%
rolnictwo
przemysł
usługi rynkowe
usługi nierynkowe
14,3%
62,0%
45
Z przeprowadzonej analizy na podstawie dostępnych danych źródłowych (PSR – 1996
r.) i szacunków własnych wynika, że liczba pracujących kształtuje się na poziomie
1330 osób.
Brak danych dotyczących dojazdów do pracy uniemożliwia precyzyjne
określenie aktywności zawodowej. Dojazdy, które miały miejsce w przeszłości uległy
wyraźnemu zmniejszeniu, co w pewnym sensie potwierdza także występujące
zjawisko bezrobocia.
Aktywność zawodową ludności charakteryzują następujące dane:
- osoby pracujące stanowią 32,4% ludności zamieszkującej gminę,
- osoby pracujące stanowią 55,8% ludności z grupy wieku produkcyjnego.
Zagadnienie aktywności zawodowej ludności, a zarazem problemy rynku pracy
uzupełniają informacje o zjawisku ukrytego bezrobocia na terenach wiejskich. Szacuje
się, że w gospodarce indywidualnej gminy wskaźnik pracujących kształtuje się na
poziomie 15,8 osób na 100 ha użytków rolnych, wobec przeciętnego wskaźnika dla
województwa 12,5. Tak wysoki wskaźnik pracujących na 100 ha użytków rolnych
świadczy o rezerwach siły roboczej w gospodarce indywidualnej. Trudny rynek pracy
w gminie potwierdza także zjawisko bezrobocia. Poziom bezrobocia rejestrowanego na
terenie gminy w minionych latach obrazuje zestawienie:
1994 r.
325 osób
1995 r.
291 osób
1996 r.
235 osób
1997 r.
164 osoby
1999 r.
214 osób
2000 r.
273 osoby
Udział bezrobotnych w grupie ludności wieku produkcyjnego kształtował się w roku
2000 na poziomie 11,7%, wobec wskaźnika dla powiatu gnieźnieńskiego równego
10,7%. W liczbie 273 bezrobotnych, kobiety stanowią 156 osób, tj. 57,1% ogółu.
Uzupełniające dane o bezrobotnych stanowi informacja o wieku i wykształceniu
bezrobotnych zawarta w tabelach 14 i 15.
Tabela 14. Bezrobocie wg wieku w gminie Mieleszyn w roku 2000.
Grupa wieku
24 lata i mniej
25-34
35-44
45-54
55 lat i więcej
Razem
Liczba bezrobotnych
87
77
65
44
273
%
31,9
28,2
23,8
16,1
0
100,0
46
Tabela 15. Bezrobocie wg wykształcenia w gminie Mieleszyn w roku 2000.
Poziom wykształcenia
wyższe
średnie zawodowe
średnie ogólnokształcące
zasadnicze zawodowe
podstawowe i bez wykształcenia
Razem
Liczba bezrobotnych
1
43
10
123
96
273
%
0,4
15,7
3,7
45,1
35,1
100,0
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 20021 r. – Urząd Statystyczny
w Poznaniu
Z powyższych zestawień wynika, że największą grupę bezrobotnych stanowią osoby
najmłodsze, a pod względem wykształcenia najliczniejsza jest grupa z wykształceniem
zasadniczym zawodowym.
2. Jakość życia mieszkańców
2.1. Sytuacja mieszkaniowa
Sytuację mieszkaniową w gminie Mieleszyn na tle gmin wiejskich byłego
województwa poznańskiego i obecnego województwa wielkopolskiego ilustruje
poniższa tabela 16.
47
Tabela 16. Zasoby i warunki mieszkaniowe w gminie Mieleszyn oraz gminach
wiejskich województwa poznańskiego i wielkopolskiego w latach 1997
i 2000.
gmina
Mieleszyn
wyszczególnienie
mieszkania
izby
2
powierzchnia użytkowa mieszkań w m
województwo województwa
poznańskie – wielkopolskie
wieś
– wieś
1997
2000
1997
2000
966
967
100 445
348 935
3603
3608
389 896
x
7 556 114
25 944 372
69 743 69 891
przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie
4,06
4,23
3,95
4,08
liczba osób na 1 izbę
1,09
1,13
1,02
x
pow. użytkowa mieszkań w m na 1 osobę
17,8
17,4
19,1
18,2
pow. użytkowa w m2 na 1 mieszkanie
72,2
72,3
75,2
74,3
2
Źródło: Rocznik Statystyczny województwa poznańskiego 1998 r. US w Poznaniu
Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego 2001 r. US w Poznaniu
x – brak danych
W gminie Mieleszyn standardy mieszkaniowe dotyczące:
- liczby osób na 1 mieszkanie oraz
- liczby osób na 1 izbę
są prawie równe ze wskaźnikami dla gmin wiejskich byłego województwa
poznańskiego oraz województwa wielkopolskiego. Natomiast na niekorzyść gminy w
porównaniu z danymi dla gmin wiejskich byłego województwa poznańskiego i
wielkopolskiego świadczą następujące wskaźniki:
- powierzchnia użytkowa mieszkań na osobę (różnica waha się od 1,3 m2 w
przypadku województwa poznańskiego do 0,8 m2 – województwa
wielkopolskiego),
- powierzchnia użytkowa na mieszkanie (różnica waha się od 3 m2 w przypadku
województwa poznańskiego do 2,1 m2 – województwa wielkopolskiego).
Struktura wieku zabudowy
Cechą charakterystyczną struktury wieku zabudowy mieszkaniowej gminy
Mieleszyn jest bardzo wysoki udział (64,0%) zabudowy zrealizowanej przed 1945
rokiem, w tym zabudowa ponad 80-letnia stanowi ponad 51%. Są to budynki stare,
najczęściej już zniszczone, które wymagają rehabilitacji. Budynki zbudowane w ciągu
ostatnich 20 lat stanowią niecałe 17% ogólnej ich liczby.
48
Ruch budowlany
W latach 1989-2000 zasoby mieszkaniowe gminy wzrosły minimalnie, bo
zaledwie o 53 mieszkania (w tym przewaga w zabudowie jednorodzinnej – 33
mieszkania), osiągając 967 mieszkań w 2000 r.
W okresie ostatnich 12 lat realizowano średnio rocznie w gminie 4,4
mieszkania. Szczególnie zahamowany został spółdzielczy ruch budowlany, który jest
odzwierciedleniem podobnych procesów stagnacji, jakie mają miejsce w kraju.
Działająca na terenie gminy Mieleszyn (i nie tylko) Spółdzielnia Mieszkaniowa
Łabiszynek przestała budować ze względu na złą koniunkturę finansową spółdzielni.
W efekcie nastąpił jej upadek. W związku z tym na terenie gminy realizowane jest
wyłącznie budownictwo jednorodzinne.
Tempo ruchu budowlanego obrazuje wskaźnik intensywności realizacji
zabudowy na 1000 mieszkańców przedstawione w poniższym zestawieniu:
Lata
Liczba oddanych do
użytku mieszkań
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
24
8
5
1
1
1
2
2
4
1
-
wskaźnik intensywności
realizacji mieszkań/1000
mieszkańców
6,4
3,2
1,3
0,2
0,2
0,2
0,5
0,5
1,0
0,2
-
Z zestawienia wynika malejący trend w budownictwie mieszkaniowym gminy w latach
1989-2000 zarówno w liczbie oddanych do użytku mieszkań jak i ze wskaźnika
intensywności realizacji mieszkań (1000 mieszkańców). Dla porównania powyższy
wskaźnik dla gmin wiejskich byłego województwa poznańskiego i obecnego
wielkopolskiego przedstawiał się w wybranych latach następująco:
1989 r.
4,4 mieszkania/1000 ludności
1995 r.
1996 r.
1998 r.
1,0 mieszkanie/1000 ludności
2000 r.
Potwierdza się ta sama, co w gminie Mieleszyn, malejąca tendencja intensywności
realizacji mieszkań/1000 ludności.
49
Ruch budowlany charakteryzują również informacje dotyczące bieżących
realizacji i ilości wydanych decyzji o warunkach zagospodarowania i zabudowy terenu
(wzizt) dotyczących budownictwa mieszkaniowego.
Bieżące potrzeby mieszkaniowe
Przy określaniu obecnych potrzeb mieszkaniowych gminy kierowano się zasadą
poprawy standardów mieszkaniowych. Rozpatrzono dwa warianty:
1. zmniejszenie liczby osób na 1 mieszkanie z aktualnego wskaźnika 4,2 do 3,5
(aktualny wskaźnik dla województwa wielkopolskiego) co wykazuje brak
około 200 mieszkań,
2. zwiększenie zasobów mieszkaniowych gminy z obecnych 236 mieszkań na
1000 ludności do 300 mieszkań na 1000 mieszkańców (średni wskaźnik dla
Polski) co wykazuje potrzebę zbudowania około 260 mieszkań.
W okresie perspektywicznym przy wzroście liczby ludności gminy i dalszej poprawie
warunków mieszkaniowych należy się liczyć z jeszcze większymi potrzebami w
zakresie budownictwa mieszkaniowego.
2.2. Stopień wyposażenia w usługi i standardy obsługi
Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn w 1990 r. został określony jako
średni – klasa III w 5. stopniowej skali – wg opracowania Wydziału Rozwoju
Regionalnego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu pt.: „Ocena poziomu życia
ludności w przekroju gmin województwa poznańskiego”. W tej samej kategorii
znalazły się również niektóre gminy sąsiednie oraz dalsze, które aktualnie znajdują się
w granicach powiatu gnieźnieńskiego, a mianowicie gminy: Kłecko, Gniezno łącznie z
miastem, Łubowo i Czerniejewo. Natomiast gminy Kiszkowo i Niechanowo
zakwalifikowane zostały już do poziomu niskiego (w analizie nie uwzględniono gmin
Trzemeszno i Witkowo, gdyż nie wchodziły one w zasięg obszaru województwa
poznańskiego).
W przeprowadzonej analizie poziomu życia wzięto pod uwagę mierniki (18)
dotyczące:
- warunków zamieszkania,
- sytuacji w zakresie:
- oświaty i wychowania,
- kultury,
- ochrony zdrowia,
- organizacji życia codziennego.
Ponownie dokonano podobnej oceny poziomu życia ludności w gminach
województwa poznańskiego w latach 1995-96 w projekcie „Studium
zagospodarowania przestrzennego województwa poznańskiego” przy uwzględnieniu
17. mierników z podobnych dziedzin co w 1990 r. Wg syntetycznej klasyfikacji
50
zawartej w powyższym Studium gmina Mieleszyn wraz z gminą Kłecko znalazły się w
5. klasie poziomu życia odpowiadającej warunkom mało korzystnym. Gminy: Gniezno
z miastem, Czerniejewo i Kiszkowo w 4. klasie – średnio korzystnej, natomiast
korzystne warunki egzystencji dla życia mieszkańców posiadały gminy Łubowo i
Niechanowo. Natomiast aktualny poziom życia mieszkańców gminy na tle gmin
powiatu gnieźnieńskiego w 2000 r. przedstawiono w tabeli 17.
51
Tabela 17. Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn na tle gmin powiatu gnieźnieńskiego – stan 2000 rok.
Gmina
Mierniki poziomu życia ludności
miasto
Gniezno
Czerniejewo
Kłecko
Trzemeszno
Witkowo
Gniezno
Warunki zamieszkania
- powierzchnia użytkowa mieszkań w m2 na 1 osobę
17,6
18,5
16,8
17,4
17,8
17,5
- liczba osób na mieszkanie
3,28
3,54
4,02
3,49
3,65
4,24
- intensywność realizacji mieszkań na 1000 mieszkańców
45
1
4
2
Bezrobocie
- % bezrobotnych w grupie produkcyjnej
10,8
14,2
9,2
12,7
11,2
8,5
Wychowanie przedszkolne
- udział % dzieci w przedszkolach w grupie
11,2
7,3
6,7
8,7
6,9
7,1
przedprodukcyjnej
Kultura
- liczba woluminów na 1000 mieszkańców
2448
4292
3662
3923
2945
2912
- liczba wypożyczeń na 1. czytelnika
18,4
20,7
20,5
19,3
21,0
26,6
Organizacja życia codziennego
- liczba miejsc noclegowych całorocznych
338
61
132
151
- liczba dróg gminnych o nawierzchni twardej ulepszonej
264,1
67,9
76,7
53,8
55,3
90,5
na 100km2
- liczba ludności na placówkę pocztowo10223
3296
3882
3549
3471
7648
telekomunikacyjną
- liczba standardowych łączy głównych na 1000
311
249
196
108
142
206
mieszkańców
Budżet gminy
- dochody własne budżetów gmin na 1. mieszkańca w zł
513,4
457,5
392,8
430,2
449,7
448,1
Miejsce gminy na tle powiatu
1
4
9
8
5
7
Źródło: Ważniejsze dane o powiatach i gminach województwa wielkopolskiego, 2001 r., Urząd Statystyczny w Poznaniu
Kiszkowo
Łubowo
Mieleszyn
Niechanowo
17,5
3,84
1
18,3
4,04
2
17,4
4,23
-
17,3
4,38
2
7,6
7,5
11,4
9,8
4,9
2,7
4,0
5,4
4942
26,3
4028
17,8
4910
16,8
4829
14,1
20
68
80
-
78,5
189,6
38,3
82,6
1784
1280
2047
2645
216
229
184
189
492,4
3
592,7
2
381,8
10
462,1
6
52
W analizie uwzględniono 12 mierników, które są obecnie dostępne w
publikacjach statystycznych. Przeprowadzony ranking gmin wykazał, ze gmina
Mieleszyn zajmuje ostatnia pozycję w układzie powiatowym.
Porównując jednak warunki życia mieszkańców gminy Mieleszyn na
przestrzeni lat 1980, 1997 i 2000 (o czym informuje tabela 18), wykazuje ona poprawę
w niektórych dziedzinach życia. Bardzo korzystne zmiany należy odnotować w
zakresie organizacji życia codziennego. Szczególnie dynamicznie rozwinęła się
telefonizacja gminy, o czym świadczy prawie dziesięciokrotny przyrost liczby
abonentów telefonicznych na 1000 mieszkańców z 18,8 w 1990 r. do 167,5 w 2002 r.
(aktualne dane z Urzędu Gminy). Komfort życia poprawił także rozwój telefonii
komórkowej, lecz w tym zakresie brak danych.
Tabela 18. Poziom życia mieszkańców gminy Mieleszyn w latach 1990, 1997
i 2000.
Mierniki poziomu życia
liczba osób na mieszkanie
m2 mieszkaniowej pow. użytkowej na osobę
wskaźnik uczestnictwa dzieci w przedszkolach
w grupie wiekowej 3-6 lat
liczba uczniów w szkołach podstawowych na 1
pomieszczenie do nauki
wskaźnik zmianowości w szkołach
podstawowych
liczba ludności na 1. bibliotekę i punkt
biblioteczny
liczba woluminów w bibliotece na 1000
mieszkańców
liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców
liczba ludności na 1 aptekę i punkt apteczny
liczba abonentów telefonicznych na 1000
mieszkańców
liczba samochodów osobowych na 1000
mieszkańców
Sieć wodociągowa rozdzielcza w km
Źródło:
1990
3,91
18,3
Lata
1997
4,06
17,8
2000
4,23
17,06
43,0
39,5
20,0
18
17,5
17,6
1,15
1,0
1,04
540
1330
2047
4524
4835
4910
2,6
3779
2,5
3992
2,4
4095
18,8
105,2
167,5a)
155
-
287a)
22,9
72,8
-
a)
dane za rok 2002
- brak danych
Również silnie rozwinęła się motoryzacja gminy wyrażona liczbą samochodów
osobowych na 1000 mieszkańców z 155 w 1990 r. do 287 w 2002 r. W gminie dla
poprawy życia mieszkańców rozbudowano sieć wodociągową, rozdzielczą, która
53
uległa wydłużeniu z około 23 km w 1990 r. do około 73 km w 1997 r. (w 2002 r. brak
danych).
W zakresie szkolnictwa podstawowego poprawiły się warunki nauczania
poprzez; zmniejszenie liczby uczniów na 1 pomieszczenie do nauki oraz uzyskanie
wskaźnika zmianowości wynoszącego 1,0. Obserwowane zmiany są efektem procesów
demograficznych wyrażających się spadkiem przyrostu naturalnego, w tym
szczególnie spadkiem liczby urodzeń. Jest to trend, który występuje nie tylko w gminie
Mieleszyn, lecz dotyczy ludności województwa i kraju.
Analiza pozostałych mierników wypada niestety niekorzystnie, co wiąże się z
restrukturyzacją gospodarki i przebudową sfery społecznej, która odzwierciedla skutki
transformacji społeczno-gospodarczej kraju.
3. Pozarolnicza działalność gospodarcza
Od czasu zmian ustrojowo-gospodarczych w kraju w sferze gospodarczej gminy
zachodzą procesy restrukturyzacji. Efektem przebudowy gospodarki jest zmiana
aktywności gospodarczej gminy wyrażająca się przekształceniami w zakresie
własności, organizacji, ilości i jakości.
Przebudowę sfery gospodarczej gminy charakteryzuje rynek pracy i działalność
podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Od przełomu lat
1989/90 obserwuje się wzrost liczby podmiotów gospodarczych (z wyjątkiem 1993 r.)
rejestrowanych w systemie REGON. Rozwój ten obrazuje poniższe zestawienie:
Rok
1991
1993
1997
1999
2000
Liczba podmiotów gospodarczych REGON
75
58
121
176
201
W rankingu gmin pod względem aktywności gospodarczej mierzonej liczbą
podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w 1997 roku gmina Mieleszyn
zajmowała następującą pozycję:
192 miejsce wśród gmin województwa wielkopolskiego,
7 miejsce wśród 10. gmin powiatu gnieźnieńskiego.
Wskaźnik aktywności gospodarczej gminy na koniec roku 2000 na tle powiatu i
województwa kształtował się na poziomie:
gmina Mieleszyn
- 49 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców,
powiat gnieźnieński
- 78 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców,
województwo wielkopolskie - 90 podmiotów gospodarczych/1000mieszkańców.
54
W powiecie gnieźnieńskim pod względem aktywności gospodarczej gmina zajmuje 9.
miejsce.
Wraz ze wzrostem ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy
Mieleszyn postępuje zmiana struktury podmiotów wg działów gospodarki narodowej.
Na podstawie dostępnych danych przedstawiono informacje na temat tej przemiany w
tabeli 19.
Tabela 19. Struktura podmiotów gospodarczych
narodowej w gminie Mieleszyn.
Rok
1991
1993
1997
1999
wg
działów
Liczba
z tego
podmiotów
Działalność
Handel
gospodarczych gospodarcza Budownictwo
75
18
4
25
58
5
7
17
121
16
12
x
176
18
25
x
gospodarki
Pozostałe
usługi
28
29
93
133
x – brak danych
Źródło: Katalog gmin województwa poznańskiego 1992 i 1994. Urząd Wojewódzki w Poznaniu, Wydział
Rozwoju Regionalnego.
Dane dotyczące Strategii województwa wielkopolskiego.
Z zestawienia wynika, że działalność usługowa jest działem dominującym – 76,9% w
1997 r. i 75,6% w 1999 r. wszystkich podmiotów gospodarczych stanowią podmioty
działające w sektorze usługowym. Działalność produkcyjno-budowlana ma znaczenie
uzupełniające; w 1997 r. prowadziło ją 23,1% podmiotów gospodarczych, a w 1999 r.
– 24,4%.
Struktura własnościowa podmiotów gospodarczych, tj. udział sektorów
własnościowych w ogólnej liczbie podmiotów (201 w 2000 roku) kształtuje się
następująco:
sektor publiczny
11 podmiotów gospodarczych,
sektor prywatny
190 podmiotów gospodarczych.
Okazuje się, że pozarolniczą działalność gospodarczą zdominował sektor prywatny, co
jest zgodne z polityką państwa. Podmioty gospodarcze sektora prywatnego stanowią
94,5% ogółu podmiotów.
•
•
•
•
Sektor prywatny reprezentowany jest między innymi przez:
zakłady osób fizycznych
164
spółki cywilne
8
spółki prawa handlowego
4
spółdzielnie
2
55
Najliczniejszą grupę podmiotów stanowią zakłady osób fizycznych, które w sektorze
prywatnym dominują w sposób jednoznaczny. Zakłady osób fizycznych stanowią
81,5% ogółu podmiotów sektora prywatnego.
Sferę gospodarczą pozarolniczą charakteryzują także dane z Urzędu Gminy,
które odnoszą się do podmiotów gospodarczych rejestrujących swą działalność w
Urzędzie Gminy. Są to dane dotyczące zakładów osób fizycznych nie uwzględniające
m.in. spółek prawa handlowego. W maju 2002 roku w Urzędzie Gminy
zaewidencjonowanych było 155 podmiotów gospodarczych, a dokładniej zakładów
osób fizycznych. Zakłady osób fizycznych w układzie przestrzennym i wg sekcji EKD
przedstawia tabela 20.
Tabela 20. Zakłady osób fizycznych w układzie przestrzennym wg sekcji EKD
w gminie Mieleszyn – stan maj 2002 r.
Lp.
Nazwa wsi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Mieleszyn
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
Razem
10
11
12
13
14
15
Liczba
w tym sekcje EKD
podmiotów
Działalność
Handel i
gospodarczych
Budownictwo Transport
produkcyjna
gastronomia
ogółem
Usługi
45
1
2
1
15
5
32
11
1
1
1
-
7
1
2
2
4
1
11
6
6
1
11
1
1
13
1
15
1
1
1
6
1
8
8
9
-
2
1
2
4
4
-
2
-
-
2
4
16
-
1
-
1
1
2
9
6
7
-
2
2
3
-
3
-
-
1
2
-
155
3
24
30
45
53
Źródło: Urząd Gminy Mieleszyn – 2002 r.
Z zestawienia wynika, że najwięcej podmiotów gospodarczych jest
skoncentrowanych w ośrodku gminnym w Mieleszynie i we wsi Łopienno. W tych
jednostkach działalność prowadzi 49,7% ogółu firm (zakładów osób fizycznych).
56
Większą ilością firm wyróżniają się także wsie: Sokolniki, Karniszewo, Mielno. Na
obszarze każdej z tych jednostek funkcjonuje ponad 10 podmiotów gospodarczych.
Na terenie gminy wyróżnia się pewną koncentrację działalności gospodarczej.
Zaledwie w 5. jednostkach osiedleńczych skupionych jest łącznie 77% ogółu zakładów
osób fizycznych (rejestrowanych w 2002 roku w Urzędzie Gminy).
Tabela 21. Zakłady osób fizycznych wg rodzajów działalności w gminie Mieleszyn
– stan 2002 r.
Ogółem 155 firm
w tym:
działalność gospodarcza i budowlana
transport
handel i gastronomia
pozostałe usługi
100%
17,4%
19,4%
29,0%
34,2%
Pod względem struktury wg rodzajów działalności, wśród zakładów osób
fizycznych dominują związane z usługami. Jest to sytuacja korzystna z uwagi na
rolniczo-wypoczynkowy charakter gminy.
4. Wypoczynek i turystyka
Walory przyrodnicze gminy, szczególnie malowniczo położone jeziora o
czystych wodach, między innymi: Kłeckie, Łopienno, Mielno, Dziadkowskie,
Głęboczek i Zioło, wraz z otaczającymi je kompleksami leśnymi tworzą sprzyjające
warunki dla rozwoju rekreacji. Szczególnie uprzywilejowana w tym zakresie jest wieś
Borzątew, w której nad jeziorem Kłeckim utworzone jest kąpielisko strzeżone i
camping na około 300 miejsc noclegowych. Gmina posiada również dobre warunki dla
wędrówek turystycznych. Do uprawiania turystyki rowerowej dużym udogodnieniem
są mało uczęszczane, dobrej jakości drogi.
Atrakcją dla turystów są również cenne zabytki, między innymi: drewniany
kościół z XIX w. w Sokolnikach, barokowy kościół z drewnianą dzwonnicą w
Łopiennie, pałac z XIX w. w Mielnie oraz dwory w Popowie Podleśnym i w Przysiece.
Podstawową bazę noclegową tworzą gospodarstwa agroturystyczne w
Kowalewie i Borzątwi oraz Zajazd Muzyczny u „Przyjaciół” w Mielnie wraz z
całorocznymi miejscami noclegowymi, których w gminie jest 80.
57
V.
Przestrzeń zurbanizowana
1. Historyczno-przestrzenny zarys rozwoju
(na podstawie materiałów udostępnionych przez Wojewódzki Oddział Służby
Ochrony Zabytków)
Dębłowo Królewskie
Pierwsze wzmianki o Dębłowie Królewskim pochodzą z XIII w. Inna używana
wcześniej nazwa wsi to Demblowo. Od najwcześniejszych czasów aż do zaboru
pruskiego mieszkańcy płacili dziesięcinę na rzecz kościoła św. Jerzego w Gnieźnie.
Około 1881 r. Dębłowo posiadało 5 domów mieszkalnych i 33 mieszkańców. Wszyscy
mieszkańcy byli katolikami; z tego 18 to analfabeci. Około 1890 r. powstał majątek o
powierzchni 259 ha, którego właścicielem był Wilhelm Petzel. Po II wojnie światowej
majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego.
Całe założenie folwarczne składa się z dwóch części: podwórza gospodarczego,
przy którym stał niegdyś pałacyk oraz kolonii mieszkalnej. Folwark zorientowany jest
wzdłuż osi północ-południe. Na podwórzu gospodarczym pozostały tylko trzy
budowle, a mianowicie: w pierzei wschodniej bardzo przebudowany pałac i wozownia
(obecnie dom mieszkalny) przylegająca elewacją południową do pałacu oraz w pierzei
południowej stodoła z cegły. Na wschód od folwarku leży kolonia mieszkalna
składająca się z dwóch starych domów mieszkalnych (czworaków). Stan zachowania
stodoły i budynków jest dobry. Powierzchnia folwarku liczy około 2 ha.
Dobiejewo
Dobiejewo, podobnie jak Dębłowo, ma prawie osiemsetletnią historię – osada
znana jest od czasów, kiedy to Bolesław Pobożny nadał z niej dziesięcinę na rzecz
kościoła św. Jerzego w Gnieźnie. Sytuacja uległa zmianie w XIV w. i od tego czasu
odbiorcą dziesięciny był kościół w pobliskim Łopiennie. W 1 poł. XVI w.
właścicielem wsi był burgrabia krakowski Andrzej Zakrzewski.
Dziadkowo
Według niepełnych odpisów dokumentów doby nowożytnej potwierdzonym
właścicielem Dziadkowa w 1580 r. był Krzysztof Mieleński, starosta kaliski (między
innymi właściciel Mielna). Około 1816 r. właścicielem Dziadkowa został Józef
Brzeski, a następnie Karol Koszucki – od 1844 r., Franciszek Koszucki – od 1855 r.
Folwark pochodzący z XIX w. w 1874 r. był własnością Stanisława Lewina z Rogowa
i liczył ogółem 673,8 ha, z czego 396,12 ha przypadało na grunty orne, 52,3 ha – łąki,
99,6 ha – pastwiska, 174,2 – las, 57,25 ha – wody. Czysty dochód z majątku w 1890 r.
wyniósł 2512 marek. W tym czasie zbudowano część podwórza gospodarczego.
Wzniesiono także spichlerz o powierzchni 128,7 m2, do dziś zachowany w dobrym
stanie. W 1896 r. właścicielem Dziadkowa był Aleksander von Schalscha. Około 1909
r. Dziadkowo przeszło w ręce dr. Jaworowicza, a majątek w tym okresie liczył 262 ha
58
gruntów ornych i czysty z nich dochód wyniósł 2602 marki. W 1913 r. właścicielem
majątku został Bolesław Kowalski, a administratorem Kubicki, zaś powierzchnia
majątku wzrosła do 668 ha. Po 1925 r. Dziadkowo zostało własnością Michała
Paruszewskiego. Rok później zanotowano 549 ha gruntów (w tym 260 ha gruntów
ornych, 12 ha łąk i 128 ha lasów) z dochodem w wysokości 748 talarów. Majątek
posiadał tartak, kolejkę polną, własną siłę elektryczną oraz zajmował się eksploatacją
torfu. W latach 1939-45 Dziadkowo nosiło nazwę Schönweilar. W 1946 r. majątek
upaństwowiono i rozparcelowano; od 1961 r. był w gestii KPGR Łabiszynek, obecnie
– AWRSP.
Całość założenia leży na osi biegnącej od północnego wschodu do
południowego zachodu. Kompozycja układu jest zwarta, geometryczna, zamknięta.
Były folwark składa się z trzech czytelnych części: parku z dworem, podwórza
gospodarczego oraz kolonii mieszkalnej.
Park zajmuje około 3 ha i mieści się na południowy zachód od podwórza
gospodarczego i na wschód od kolonii mieszkalnej. Jest to park krajobrazowy o
wijących się alejkach posiadający cenny starodrzew z bogatym zestawem gatunków na
ogół rodzimego pochodzenia. Park od podwórza gospodarczego jest ogrodzony murem
kamiennym. W części południowej parku dominantę stanowi pałac w stylu
neoklasycystycznym, wzniesiony na planie prostokąta, o powierzchni użytkowej 383
m2. Pierwotnie pałac przeznaczony był na rezydencję, obecnie jest budynkiem
opuszczonym, w ogólnie złym stanie. Należy sądzić, iż dwór, wzniesiony zapewne w
latach 1840-60, był parterową, siedmioosiową budowlą. Prawdopodobnie w 4 ćw. XIX
w. lub na pocz. XX w. został przebudowany i wtedy też (być może z powodów
rodzinnych) utworzono dwie funkcjonalnie niezależne części mieszkalne.
Przypuszczać należy, że wystrój architektoniczny piętra części południowej został
zniszczony w 1945 r.
Przy zachodniej granicy parku znajduje się brama, przez którą prowadził
podjazd ku frontowej, południowo-zachodniej elewacji dworu. Obok bramy znajduje
się oficyna dworska (teraz dom mieszkalny) gdzie uprzednio znajdowała się pralnia,
piekarnia i mieszkanie.
Podwórze gospodarcze założone na rzucie zbliżonym do prostokąta, o zwartej
zabudowie zajmuje powierzchnię 2,5 ha. Do podwórza prowadzi 5 bram. Pierzeję
południową tworzy owczarnia i kuźnia ze stelmacharnią (dziś magazyny), zaś pierzeję
północną – pięć budynków: magazyn i chlewnia, spichlerz, magazyn, obora i
owczarnia. Między oborą a magazynem znajduje się staw, przy którym rosną brzozy.
Pierzeję zachodnią stanowi brama wjazdowa i nowy budynek gospodarczy z garażami,
a w skład pierzei wschodniej wchodzi mur i brama wjazdowa na podwórze oraz
budynek.
Z podwórza gospodarczego do kolonii mieszkalnej prowadzi kręta droga.
Między parkiem a kolonią mieści się figurka z gipsu na postumencie – św. Józef z
dzieciątkiem. Obecnie kolonia mieszkaniowa składa się z pięciu budynków: dwóch
dwojaków, trojaka i dwóch czworaków. Wszystkie budynki mieszkalne są bardzo
przebudowane i zmodernizowane.
59
Karniszewo
Pierwsza udokumentowana wzmianka o Karniszewie pochodzi z 2 poł. XIV w.
W 1520 r. mieszkańcy oddawali dziesięcinę do kościoła w Sokolnikach, a w okresie
zaborów, w poł. XIX w., było tutaj 11 domów zamieszkiwanych przez niespełna 200
osób.
Kowalewo
Osada Kowalewo istniała na pewno już w XIV w. Dwa stulecia później, gdy jej
właścicielami był ród Grzymalitów, wzmiankowana była pod nazwą Kowaliewo. Inne
nazwy używane w różnych okresach to Forst i Birkenhof. Pod koniec XIX w.
mieszkało tutaj około 170 osób.
Folwark powstał około 1889 r. Najstarsze dane dotyczące jego właścicieli
pochodzą dopiero z 1913 r. Handbuch des Grundbesitzes im Deuschen Reiche Provinz
Posen podaje jako właściciela Adolfa Haebelmanna. Pierwotne przeznaczenie
folwarku stanowiło, że był to majątek ziemski (uprawy, hodowla zwierząt). Majątek
posiadał powierzchnię 103 ha, w tym były 82 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk, 2,5 ha
lasów, 1,6 ha nieużytków i 7,5 ha wód. W folwarku prowadzono hodowlę bydła
rogatego (24 szt.), trzody chlewnej (40 szt.) i koni (10 szt.). Według informacji
miejscowej ludności kolejnym właścicielem majątku był Niemiec o nazwisku Krup, a
następnie Polak Czajkowski. Po 1945 r. majątek upaństwowiono i utworzono PGR. W
dawnej rządcówce powstały mieszkania pracownicze, a w latach 90-tych XX w.
majątek przejęła AWRSP.
Pierwotna zabudowa gospodarstwa, skupiona wokół podwórza o kształcie
prostokątnym składała się z rządcówki, obory (obecnie budynek inwentarzowomagazynowy) i stodoły (przylega doń współczesna przybudówka). Nie zachował się
budynek od strony północnej widoczny na archiwalnych mapach pruskich.
Prawdopodobnie później nieco powstały budynki poza podwórzem (chlewnia,
budynek mieszkalny i gospodarczy). Za elewacją tylną (wschodnią) oraz po stronie
północnej znajduje się niewielki ogród warzywny. Powierzchnia podwórza wynosi 0,7
ha.
Łopienno
Nazwa Łopienno, jak podają źródła onomastyczne, pochodzi od łopianu licznie
występującego w okolicach. Najstarsze wzmianki o osadzie sięgają 1283 r. i dotyczą
przynależności do miejscowej plebani wsi Mieleszyn, która pozostawała w takiej
zależności do poł. XIV w. Później wieś podlegała parafii sokolnickiej. W latach 14141426 przed sądem konsystorskim w Gnieźnie toczył się spór o dziesięcinę pomiędzy
plebanem Łopienna, a Niemierzą, ówczesnym dziedzicem Mieleszyna. Zgodnie ze
wzmianką z 1399 r., Łopienno stanowiło również własność szlachecką. Dzięki
staraniom ówczesnego właściciela, sekretarza królewskiego Andrzeja Zakrzewskiego,
w 1519 r. osada otrzymała od króla Zygmunta Starego prawa miejskie. Wraz z tym
faktem Łopienno otrzymało przywilej organizowania cotygodniowych targów i dwóch
jarmarków rocznie. Z tego okresu pochodził herb miejscowości. Około poł. XVI w.
60
dziedzicami miasteczka byli Latalscy, później Czarnkowscy (około 1597 r. – Piotr,
starosta Kcyński), w 2 poł. XVII w. – Smuszewscy, od 1670 r. do końca XVIII w. –
Skoroszewscy, następnie Grudzielscy i Zakrzewscy. Rozwój miasta następował
powoli. W 1580 r. żyło tu 9 rodzin rzemieślniczych, które dodatkowo utrzymywały się
z roli i były zobowiązane do pańszczyzny. W 2 poł. XVII w. problemem kupców z
Łopienna były zbyt wysokie ich zdaniem opłaty celne, pobierane od płótna w
Gnieźnie. Jednakże mimo trudności miasteczko się rozrastało. Pod koniec XVIII w. 18
rodzin trudniło się szewstwem. W 1871 r. Łopienno liczyło 89 domostw, 943
mieszkańców, w tym 81 ewangelików i 46 Żydów. W 1881 r. liczba mieszkańców
wzrosła do 1002. W 1888 r. liczące około 1000 mieszkańców Łopienno utraciło prawa
miejskie. Podczas II wojny światowej miejscowy kościół był czynny jako jeden z
nielicznych w całym rejonie. W dawnym pałacu zakupionym przez Zgromadzenie
Sióstr Elżbietanek mieści się obecnie Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci i Młodzieży
Niepełnosprawnej Intelektualnie.
Łopienno jako dawne dziedzictwo opatów z Graboszewa i Paruszewa, po raz
pierwszy wzmiankowane było w roku 1399. Z pierwotnego założenia zachował się
niewielki trójkątny rynek, przy którym usytuowany jest kościół. Kościół p.w. św.
Katarzyny (obecnie Wniebowzięcia NMP) był pierwotnie kościołem filialnym parafii
w miejscowości Gącz (Gądecz). Został ufundowany przez Opalów zapewne na
przełomie XIII i XIV w. Już za biskupa Bogorii Skotnickiego (1342-1376) Łopienno
było siedzibą parafii. Wzmiankowani najdawniejsi proboszczowie to: Dobrogost
(1414), Jan Węgorzewski (1426-37), Mikołaj Nieszporek (1441), Jan Ród (1449),
Dobrogost Skórski (1497, 1501). W roku 1520 parafia w Łopiennie była już połączona
z gądecką. Na miejscu pierwotnego kościoła, z fundacji Piotra Czarnkowskiego,
wzniesiona została nowa, zapewne drewniana, świątynia. Przypuszczalnie w 1675 r.
budynek został zniszczony przez pożar. Budowa zachowanego do dziś kościoła
barokowego rozpoczęła się przed 1670 r. według projektu działającego w Polsce
znanego architekta pochodzenia szwajcarskiego Jerzego Catenaciego. Fundatorem
świątyni był ówczesny właściciel Łopienna, przełożony kongregacji filipinów w
Studziannie, ks. Adam Smuszewski. Uroczysta konsekracja kościoła nastąpiła w 1686
r. W 1 poł. XVIII w. wnętrze nawy i prezbiterium ozdobiono polichromią. W XX w.
przeprowadzono kilka remontów i restauracji świątyni. Wyposażenie kościoła jest w
większości barokowe z 2 poł. XVII w. Kościół katolicki należał do dekanatu
gnieźnieńskiego św. św. Piotra i Pawła.
Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP leży w północno-wschodniej części wsi, na
północ od wydłużonego trójkątnego Rynku, po wschodniej stronie drogi z Kłecka do
Janowca Wlkp. Budynek jest orientowany, z dość znacznym odchyleniem na południe.
Kościół położony jest w zieleni będącej pozostałością dawnego cmentarza
przykościelnego. Jest otoczony murem kamiennym z barokową bramką i furtką
zapewne z 2 poł. XVII w. W pobliżu znajduje się plebania. Obydwa budynki wznoszą
się przy placyku wybrukowanym różnobarwną kostką. Na terenie kościelnym po
stronie zachodniej wznosi się drewniana dzwonnica i figurka św. Antoniego
Padewskiego. W czasie restaurowania usunięto ze zwieńczenia dzwonnicy krzyż z
61
chorągiewką z datą 1832 r. – datą budowy dzwonnicy. Po wschodniej stronie znajduje
się kapliczka z figurą Matki Boskiej, nagrobek ks. Józefa Gierłowskiego (zm. 1935), a
także kamienna droga krzyżowa zwana Kalwarią Łopieńską.
Do probostwa należał również folwark.. Własnością kościoła był do 1946 r., a
następnie utworzono tam PGR. Kompozycja układu jest zwarta, geometryczna. W
skład założenia wchodzą: budynki gospodarcze i domy mieszkalne. Całe założenie
położone jest na osi północ-południe. Do folwarku prowadzą dwie stare bramy. Od
południa teren obsadzony jest pasem starych topoli, a wśród domów mieszkalnych
rosną pojedyncze drzewa lub kępy ozdobnych krzewów. Na starą zabudowę podwórza
składają się dwa budynki gospodarcze, obora oraz owczarnia. W skład kolonii
mieszkalnej wchodzi dwojak i czworak. Pozostałe budynki zbudowano po 1946 r.
Powierzchnia folwarku liczy około 2 ha.
Z roku 1888 zachował się (w złym stanie technicznym) wiatrak wieżowy,
drewniany typu koźlak. Usytuowany jest na wzniesieniu w obrębie działki zagrodowej,
położonej w centrum wsi. Teren działki otoczony jest z trzech stron gruntami ornymi i
łąkami, od południowego wschodu działką budowlaną.
Mieleszyn
W średniowieczu na terenie Mieleszyna (inne używane nazwy to Melschin,
Hohenau) istniały dwie miejscowości: Mieleszyn i Babin. Pierwsza historyczna
wzmianka o osadzie pochodzi z 1283 r. i dotyczy przynależności Mieleszyna do
plebani w Łopiennie. Zależność ta pozostała niezmieniona do połowy XIV w. kiedy to
przeszła pod plebanię w Sokolnikach. Konsekwencją tej zmiany był późniejszy spór o
dziesięcinę, który toczył się w latach 1414-1426 przed sądem konsystorskim w
Gnieźnie między ówczesnym dziedzicem Mieleszyna Niemierzą, a plebanią w
Łopiennie. W końcu XVI w. dobra te należały do Stanisława Jabłkowskiego, który
ufundował tu drewnianą kaplicę z dwoma ołtarzami. W XIX w. świątynia już nie
istniała. Od końca XVI w. z Mieleszyna płacono dziesięcinę arcybiskupowi
gnieźnieńskiemu. W czasie zaborów, w okresie intensywnej germanizacji, wieś
zachowała rodzime oblicze i jako jedna z nielicznych w zaborze pruskim należała do
własności polskiej. W XIX w. Mieleszyn należał do rodziny Kalksteinów. W 1880 r.,
kiedy właścicielem był Kazimierz Kalkstein, znajdowało się tu 10 dymów, mieszkało
215 katolików i 10 ewangelików. Działała olejarnia i cegielnia. W 1891 r., kiedy
właścicielem była wdowa po Kazimierzu, Anna von Kalkstein, majątek liczył 554 ha,
w tym 385 ha ziemi uprawnej, 22,4 ha łąk i pastwisk, 107,7 ha lasów i 12,5 ha
nieużytków. Roczny dochód gruntowy wynosił 4325 marek. W 1899 r. Mieleszyn
zamieszkiwało 225 osób.
Na zespół dworsko-pałacowy w Mieleszynie składa się dwór i folwark. Dwór
wzniesiony został około połowy wieku XIX, a rozbudowany na początku XX.
Budynek dworu wzniesiony został na planie prostokąta. Wokół dworu istniał rozległy
park, obecnie zachowany w swej pierwotnej zachodniej części. Fragment przylegający
bezpośrednio do dworu użytkowany jest jako plac zabaw. Na terenie parku zachował
się starodrzew oraz dwa niewielkie stawy. Teren parkowy otoczony jest drucianą
62
siatką. Dwór przeznaczono na cele oświatowe. Szkoła, która tam powstała
funkcjonowała również po I wojnie światowej aż do 1945 r. W okresie
międzywojennym budynek rozbudowano tworząc trzy nowe izby lekcyjne.
Podwórze folwarczne oddalone jest około 30 m na zachód od dworu.
Zachowane budynki folwarku powstawały od lat 40-tych XIX w. Najstarszy istniejący
datownik umieszczony na budynku dawnej owczarni pochodzi z 1842 r. oraz na domu
mieszkalnym – z 1890 r. Do dzisiaj zachował się również budynek mleczarni i stodoły.
Obecna kompozycja jest skutkiem wczesnej parcelacji, przeprowadzonej około 1905
r., która zatarła pierwotny układ kompozycyjny i w wyniku której powstało kilka
gospodarstw rolników indywidualnych. Pierwotnie dominowała kompozycja zwarta,
geometryczna zamknięta, z zabudową folwarczną wokół dużego prostokątnego
podwórza, ale wskutek parcelacji rozproszyła się. Teren podwórza wraz z budynkami
podzielony został pomiędzy pięciu nowych właścicieli. Wkrótce powstały liczne
budynki mieszkalne i gospodarcze, wytyczono także nową drogę biegnącą przez
środek dotychczasowego podwórza. Już w 1910 r., co jest widoczne na pochodzącej z
tego roku mapie pruskiej, istniało, w obrębie dawnego podwórza, około siedmiu
nowych budynków należących do nowopowstałych gospodarstw wydzielonych z
folwarku. Budynek w południowej pierzei podwórza został rozbudowany, a
sąsiadujący z nim budynek w pierzei wschodniej rozebrano stawiając na jego miejscu
trzy mniejsze.
Zachowały się: stodoła murowana, drewniana przybudówka, ruiny budynku
prawdopodobnie inwentarskiego, budynek dawnej owczarni, a obecnie stodoła oraz
dom mieszkalny murowany. Do tych obiektów przylega kilka współczesnych szopek.
W części północnej pierzei wschodniej znajdowały się dwa budynki gospodarcze:
kuźnia i prawdopodobnie budynek magazynowy, których mury wykorzystano w
budowie domu mieszkalnego powstałego po II wojnie światowej. W środkowej części
pierzei wschodniej zachowała się gorzelnia. Wyposażenie jej, niestety, nie zachowało
się. Budynek gorzelni jest obecnie wykorzystany w większej części jako mieszkalny.
Przylega doń komin z lat 60-tych XX w.
Około 150 m na wschód od podwórza folwarcznego, w otoczeniu parku oraz
współczesnych budynków znajduje się budynek dworca. Wyposażenie jego nie
zachowało się. Obecnie dworzec pełni rolę przedszkola. Uprzednio był
wykorzystywany jako szkoła i biblioteka.
Mielno
Najstarsza wzmianka historyczna dotycząca Mielna pochodzi z 1295 r.,
natomiast pierwszy znany dokument – z 1580 r., gdy właścicielem był Krzysztof
Mieleński – stolnik kaliski. Zachowała się rzeźba z 1745 r. wskazująca, że w tym
czasie w Mielnie istniał już pałac. Dalszy przebieg zmian własnościowych w tej epoce
jest niezbadany. Wyjątkami są wzmianki o niejakim Janiszewskim około 1850 r. Wg
Słownika Geograficznego z 1885 r. – „dawniej wraz z Działyniem własność hr.
Wołłowicza”. Na mapach pruskich z 1849 r. widoczne są już zarysy budynków
gospodarczych i pałacu. W XIX w. wieś nazywała się Mühlburg. Około 1870 r.
63
Mielno z okolicami zakupiła znana w tym rejonie rodzina niemieckich posiadaczy
ziemskich Wendorffów. Do około 1912 r. Mielno było własnością Wilhelma
Wendorffa. To dla niego został wybudowany nowy pałac. Dokładnej daty budowy
pałacu nie ustalono. Budynek powstał wg planów berlińskiej firmy projektowobudowlanej „Erdmann und Spindler” przy użyciu powszechnie wtedy stosowanych
form historyzujących neorenesansowych i neobarokowych. Plany publikowano w
Architektonische Rundschau z 1904 r. Można przyjąć iż pałac wzniesiono w latach
1880-1904. Mapę w skali 1:25000 ukazującą analogiczną sytuację wydano w 1888 r.
Wg danych z Rejestru Zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków budowę
ukończono w 1910 r. W tym samym czasie powstaje oficyna przypałacowa i stajnia.
Po Wilhelmie Wendorffie majątek przejął jego syn Edward (1907-32). W 1913 r.
majątek liczył ogółem 1574 ha, z tego 875 ha – to grunty orne, a 70 ha – łąki. Czysty
dochód z gruntów w 1913 r. wyniósł 8459 marek. W tym czasie rządcami byli Rohn i
Berndi. W 1922 r. Edward Wendorff był również właścicielem Dębłowa
Szlacheckiego i jednocześnie dzierżawcą majątku w Przysiece. W 1927 r. powstała
kaplica kommemoratywna rodziny Wendorffów. W niej, to wg relacji mieszkańców
wsi, było wymalowane na ścianie drzewo genealogiczne rodziny. Autor projektu
architektonicznego jest nieznany. Po II wojnie światowej kaplica wraz z całym
cmentarzem ewangelickim uległa sukcesywnej dewastacji. Po remoncie erygowano w
niej w 1988 r. rzymsko-katolicką kaplicę należącą do parafii w Modliszewku.
Po Edwardzie Wendorffie około 1932 r. majątek przejął Jürgen Otto Wendorff
(1932-45). W 1946 r. majątek wielkości ponad 1500 ha przejął Skarb Państwa.
Majątek w wyniku reformy rolnej został rozparcelowany. W 1953 r. teren ten zajęła
RSP, którą rozwiązano w 1956 r. W latach 1957-61 byłym majątkiem gospodarzyli
rolnicy indywidualni. W 1962 r. grunt przeszedł na własność PGR (podwórze i kolonia
mieszkalna), a pałac z parkiem został przejęty przez Kuratorium Oświaty i
Wychowania w Poznaniu i przeznaczony na siedzibę Państwowego Domu Wczasów
Dziecięcych. W 1971 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał pałac do rejestru
zabytków. Obecnie folwark należy do AWRSP oddział Poznań.
Do założenia pałacowo-parkowego prowadzi jedna brama, do której wiedzie
droga obsadzona drzewami. Główna oś widokowa biegnie od wschodu do zachodu. Na
zespół pałacowy składa się pałac, oficyna, stajnia, kaplica grobowa i park
krajobrazowy. Dominantę stanowi pałac.
Pałac stanowi dwukondygnacyjny budynek z dachem mansardowym z
facjatkami. Powierzchnia użytkowa pałacu wynosi około 340 m2. Do pałacu od
południowego wschodu dobudowano bezstylowy, dwukondygnacyjny aneks. Na
zachód od pałacu mieści się taras ogrodzony kamiennym murkiem, z którego
schodkami schodzi się do parku. Na wschód od pałacu znajduje się podjazd dla
wozów, a dalej klomby zieleni. Po południowej stronie pałacu położona jest oficyna.
Na południe od oficyny znajduje się stara pompa wodna, a na południe od pałacu
usytuowany jest stary budynek stajni. Obecnie jest to budynek mieszkalny z nowymi
przybudówkami.
W odległości 500 m od kolonii mieszkalnej, po wschodniej stronie drogi
64
gruntowej łączącej jezioro Mielno z szosą Mielno-Mieleszyn i na południe od drogi
Modliszewko-Mieleszyn, na skraju lasu, znajduje się kaplica. Działkę, na której
wznosi się kaplica rodowa rodziny Wendorffów otacza drewniany parkan na
podmurówce. Koło kaplicy był kiedyś cmentarz ewangelicki, po którym obecnie brak
śladów. Kaplica utrzymana jest w stylu tzw. półmodernizmu lat międzywojennych,
odwołującego się do form historycznych. Kaplica założona na planie koła, ma kształt
rotundy krytej dachem kopulastym. Ściany z kamienia polnego ułożono regularnie.
Teren zabytkowego parku od południa ogranicza jezioro poprzedzone skarpą
(różnica terenowa około 14 m), a od północnego zachodu założenia folwarczne. Park
krajobrazowy powstał prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. Park posiada cenny
starodrzew. Występują w nim: jawory, dęby, jedliny, klony, lipy, robinie i sosny. Park
poprzecinany jest licznymi alejkami. Główne alejki biegną od północy do południa –
równolegle do pałacu. Przez przednią część parku prowadzi symetryczna aleja
wjazdowa dochodząca do dziedzińca przed frontem pałacu. Przy jego zachodnim boku
znajduje się oficyna, a przy wschodnim – stajnia przebudowana na dom mieszkalny. W
parku na wprost pałacu wznosi się rzeźba Atlasa z datą 1795 r. na postumencie. Park
ma powierzchnię 3,1 ha.
Zespół folwarczny mieści się między założeniem pałacowo-parkowym a
kolonią mieszkalną od południowego zachodu. Podwórze gospodarcze założone
zostało na rzucie zbliżonym do prostokąta. Podłoga podwórza jest równa, zrobiona z
ubitej ziemi. Główna oś tej części założenia biegnie od wschodu do zachodu.
Dominantą jest gorzelnia leżąca w zachodniej pierzei podwórza. Obecnie budynek
gorzelni jest bardzo przebudowany i wyposażony w całkowicie nowe urządzenia.
Pierzeję północną podwórza stanowi obora, dwie bramy wjazdowe i mur otaczający
podwórze, wschodnią – stodoła z lat 80-tych XX w. i garaże, a południową – dom
mieszkalny, dwa budynki przeznaczone do rozbiórki, obora (dawniej stajnia) i
warsztaty (dawniej obora). W centrum podwórza mieści się budynek spichlerza
(obecnie bardzo przebudowany) i budynek kuźni. Powierzchnia podwórza liczy 1,8 ha.
Kolonia mieszkalna mieści się po południowo-zachodniej stronie podwórza.
Przez nią biegnie droga Modliszewo-Mieleszyn dzieląc kolonię na część południową i
północną. W części północnej znajdują się dwa domy mieszkalne – pięciorak, przy
którym stoi stary budynek gospodarczy i czworak. W południowej części mieszczą się
również dwa domy mieszkalne – sześciorak i pięciorak. Wszystkie domy są
przebudowane i zmodernizowane.
Popowo Ignacewo
Popowo Ignacewo w źródłach i literaturze mylone bywa z innymi Popowami.
Inne nazwy wsi używane w różnych okresach to: Popowo Większe, Popówko,
Beyerode. Dlatego też określając zmiany własnościowe należy zastosować daleko
idąca krytykę źródeł. Nazwa wsi pochodzi od Ignacego, który był właścicielem
majątku w latach 1399-1420. Źródła wspominają w 1420 r. i 1424 r. o Wojciechu z
Popowa Większego, synu Grzymki. W dokumentach z 1471 r. i 1482 r. wspomniany
jest Ginacz z Ignacewa oraz bracia Wincenty i Wojciech, a następnie ich synowie Jan
65
Wincencic i Maciej Wojciechowicz Popowscy, bracia stryjeczni, którzy dziedziczyli
Popowo, Sokolniki i Podlesie Wysokie (1494 r.). W XV w. udziały w Popowie mieli
także Jan i Andrzej Popowscy (1451-71). Ich stryjem był Adam z Popowa Ignacewa i
Sokolnik (1466-71). W 1482 r. w dokumentach występuje Andrzej Krzywosz z
Popowa Ignacewa i Sokolnik, a następnie w 1488 r. jego syn Jan Krzywoszewicz
Sokolnicki. W XVI i XVII w. wieś płaciła dziesięcinę proboszczom kościoła św.
Michała w Gnieźnie. Na przełomie XVIII i XIX w. Popowo było w rękach
Godzimirskich, od 1793 r. – Jana, skarbnika gnieźnieńskiego, a następnie od 1827 r. –
jego syna Józefa z żoną Weroniką z domu Dobroniecką, która od śmierci męża w 1836
r. dziedziczyła dominium wraz z dziećmi. W następnych latach następowały częste
zmiany właścicieli. Zgodnie z zapisami w księdze wieczystej: Wincenty Sobierajski
(1842 r.), Pius Arnold (1843 r.), Jadwiga Sobierajska z domu Bojanowska z mężem
Józefem (1851 r.), Wojciech Jaksiewicz (1853 r.), Joanna Gaertig z d. Heydrich (1860
r.), Atanazy Jordan (1880 r.), Stanisław Jordan (1901 r.), Maria Siemieńska z d.
Skoraszewska (1906 r.). W latach 20-tych XX w. majątek należał do Saskowskich,
Adama (1926 r.) i Jana (1929 r.). Ostatnim właścicielem przed wojną był Franciszek
Saskowski, pochowany na cmentarzu kościelnym w 1941 r. Właśnie Franciszek
Saskowski był fundatorem kościoła w Popowie projektu Stefana Cybichowskiego.
Kościół powstał w latach 1933-36. W 1936 r. został konsekrowany przez kardynała
Hlonda. W czasie okupacji kościół służył jako magazyn wojskowy.
Folwark w Popowie Ignacewie istniał przed 1523 r. i składał dziesięcinę
proboszczom przy kościele św. Michała w Gnieźnie. Proboszczowie kołdrąbscy
pobierali „meszne po wiertlu pszenicy i owca z łanu kmiecego”. Rejestry poborowe z
1580 r. wskazują tu 3 komorników i 1 rzemieślnika. Około 1793 r. Popowo Ignacewo
należało do skarbnika gnieźnieńskiego Jana Godzimirskiego, później do Szymona
Drzeńskiego. W 1 poł. XIX w. majątek należał do Borzęckich. W 1871 r. liczył 242,03
ha z tego 218,5 ha gruntów ornych, 19,72 ha łąk i 9,9 ha lasów. Czysty dochód z
gruntów wyniósł w 1871 r. 1776 marek. Około 1880 r. majątek znajdował się w rękach
Towarzystwa „Kaiser-Wilhelm-Spende”. Na początku XX w. właścicielem Popowa
Ignacewa był I. Laskowski. Majątek w 1926 r. liczył 284 ha, z tego 249 ha to grunty
orne, 17,5 ha łąki, 11,2 ha pastwiska. Czysty dochód z gruntów w 1926 r. wyniósł 344
talary. W latach 1939-45 majątek był pod zarządem komisarycznym niemieckim. W
1946 r. majątek przeszedł na Skarb Państwa (rozparcelowano 284 ha gruntów). W
następnych latach był we władaniu kolejno w latach 1953-57 – RSP, od 1961 r. – PGR
Łabiszynek, obecnie znajduje się w gestii AWRSP.
W skład założenia wchodzi: pałac z parkiem, podwórze gospodarskie i kolonia
mieszkalna. Całe założenie położone jest na osi północ-południe. Założenie pałacowoparkowe znajduje się na północ od podwórza gospodarczego. Od wschodu i częściowo
północy graniczy z polami zaś od zachodu ograniczone jest drogą biegnącą przez wieś
całą od drogi Mieleszyn-Popowo Podleśne do podwórza gospodarczego.
Park założony w kształcie dużej litery L. otoczony jest częściowo murem z
kamienia polnego i cegły ułożonej w regularne kwadraty, obecnie otynkowanego w
szczycie zakończony daszkiem krytym dachówką karpiówką. Pozostała część muru
66
zbudowana jest z cegły pełnej palonej na podmurówce z kamienia polnego. Do parku
prowadzą cztery bramy. Park posiada cenny starodrzew. Występują tu kasztan, lipy i
akacje. Mapa z około 1800 r. ukazuje teren parku w stanie organizacji, bez
jakiejkolwiek zabudowy. Dwór pierwotny powstał w latach około 1880-1900 za
Atanazego Jordana.
Przed pałac prowadzi podjazd w kształcie podkowy obsadzony w części
kasztanami. Pałac stanowi dominantę tej części założenia. Pałac składa się z dwóch
części, starej od strony północnej z dwoma ryzalitami od wschodu i zachodu z
gankiem w części środkowej i nowej od strony południowej powstałej
prawdopodobnie sumptem Franciszka Saskowskiego w latach 30-tych XX w.
(monogram F.S. i data 1937 r. na ścianie południowej dworu), dwukondygnacyjnej
krytej dachem dwuspadowym. Obecnie na terenie parku znajdują się dwa nowe
budynki.
Na południe od założenia pałacowo-parkowego mieści się podwórze
gospodarcze, założone na rzucie czworoboku. Podłoga podwórza jest prosta,
miejscami wyłożona brukiem. Pierzeja zachodnia podwórza składa się z trzech
budynków: dwóch chlewni (jednej przebudowanej ze starej obory) i budynku
gospodarczego, na którym widnieje data 1930 r. Pierzeja południowa posiada po
stronie zachodniej zbiornik wodny, bramę wjazdową na podwórze i stodołę, która
składa się z kompleksu trzech budynków. Pierzeję wschodnią stanowi nowy budynek
garaży, stara kuźnia obecnie przebudowana na warsztaty i stary budynek chlewni
obecnie podniesiony o jedną kondygnacje i zmodernizowany. Za pierzeją wschodnią
mieszczą się aktualnie dwa nowe budynki.
Kolonia mieszkalna znajduje się na północ od założenia pałacowo-parkowego i
podwórza i składa się z bardzo przebudowanych trzech budynków mieszkalnych. W
budynku, na którego wschodniej elewacji widnieje data 1924 z literami F.S., obecnie
mieści się sklep i mieszkanie. Dwa pozostałe to domy mieszkalne: trojak i czworak.
Popowo Podleśne
W późnym średniowieczu i dobie nowożytnej okolica należała do rodów
Popowskich, Sokolnickich, Przysieckich, od około 1713 r. do Jana Godzimirskiego,
skarbnika gnieźnieńskiego, a następnie do jego syna Józefa – od 1817 r. Kolejnymi
właścicielami byli: Arnold Pius – od 1843 r., Atanazy Jordan – 1881 r., Stanisław
Jordan – od 1902 r., Tomasz Siemieński – od 1907 r., Ludwik Kasprowicz – od 1909
r., Joachim Guntzel – od 1910 r., Józefa Weitekamp de domo Przyniczyńska z
Władysławem Stojaczykiem – od 1912 r., Bolesław Kowalski – od 1918 r., Tadeusz
Kijewski – w latach 1930-39. W latach 1939-45 folwark był w gestii władz
niemieckich. Od 1946 r., po upaństwowieniu, majątek przekazano Dyrekcji Lasów
Państwowych w Poznaniu. Obecnym użytkownikiem jest Nadleśnictwo Gniezno.
Mapa pruska ukazuje w obrębie obecnego parku złożony układ budynków –
prawdopodobnie stary dwór z aneksami i łącznikiem do oficyny. Analiza materiałowa
piwnic obecnego dworu wykazuje, że dwór został wzniesiony na fundamentach i
ścianach starszego budynku (oficyny) w latach około 1890-1900. Niewykluczone, że
67
projektant i wykonawcy omawianego dworu oraz dworu w Popowie Ignacewie byli
tymi samymi osobami – i tam i tu właścicielem był wówczas Atanazy Jordan. Wtedy
też założono park. Nie wiadomo kiedy rozebrano pozostałe budynki założenia
rezydencjonalnego. Do 1945 r. dwór był siedzibą folwarku z gruntami o areale około
240 ha.
Folwark w Popowie Podleśnym w 1357 r. należało do kapituły gnieźnieńskiej
(Kodeks Wielkopolski N.1354). Około roku 1523 składał dziesięcinę proboszczom
kościoła św. Michała w Gnieźnie. Proboszczowie kołdrąbscy pobierali „meszne po
wiertelu pszenicy i owsa z łana kmiecego, a od zagrodników po wiertelu owsa”. W
1580 r. posiadali Popowo Podleśne Przysieccy i Mieleńscy. W 1618 r. właścicielami
byli Jan i Krzysztof Mieleńscy, a około 1793 r. Godzimirscy. Około 1880 r.
właścicielem był Atanazy Jordan, a ogólny obszar majątku wynosił 238,9 ha, z tego
217 ha roli, 10,7 ha łąk, 7,15 ha pastwisk i 4,09 ha nieużytków. Dochód czysty z
gospodarstwa wyniósł 1068 marek. W 1909 r. Popowo Podleśne należało do Tomasza
Siemieńskiego. Majątek w tym czasie liczył 233 ha, a czysty dochód z gruntów
wyniósł 1084 marki. W 1913 r. właścicielem był Julian Hiedrowski, a w 1926 r.
Bolesław Kowalski. Za jego czasów majątek liczył 230 ha, z tego 200 ha gruntów
ornych, 12,5 ha łąk i 14 ha pastwisk. Czysty dochód wyniósł w 1826 r. 360 talarów.
W skład założenia wchodzi: dworek z parkiem, podwórze gospodarcze i kolonia
mieszkalna. Zwarta, geometryczna kompozycja układu usytuowana jest na osi wschód
zachód. Park znajduje się w części północno-wschodniej założenia, od części
podwórza i drogi oddzielony jest murem ceglanym. Do parku od strony podwórza
prowadzą dwie bramy. Park krajobrazowy posiada cenny starodrzew – tuje, świerki,
dęby i akacje. Dominantę w części parku stanowi dwór, do którego prowadzi droga o
obrysie przypominającym cyfrę 9. Na wprost dworu znajduje się klomb z kwiatami.
Dwór został pobudowany w stylu klasycystycznym o korpusie głównym
jednokondygnacyjnym, krytym dachem dwuspadowym naczółkowym. W elewacji
frontowej posiada ganek, do którego prowadzą schody. Nad gankiem znajduje się
balkon i attyka. Na wschód od dworu mieści się drewniany kurnik na podmurówce
ceglanej, kryty dachem dwuspadowym pokrytym dachówką zakładkową. Na południe
od kurnika i na wschód od dworu zaprojektowano małe oczko wodne obrośnięte wokół
drzewami. Na zachód od parku znajduje się podwórze gospodarcze. Starą zabudowę
podwórza tworzą: magazyn zbożowy, obecnie magazyn leśnictwa, oraz obora, obecnie
budynek gospodarczy.
Na północ od podwórza gospodarczego po drugiej stronie drogi prowadzącej z
Mieleszyna do Mielna mieści się stary dom mieszkalny – czworak; obecnie znacznie
przebudowywany.
Popowo Tomkowe
Popowo Tomkowe (zwane również Johannesruch) w źródłach i literaturze
bywało mylone z innymi, pobliskimi Popowami. W późnym średniowieczu i dobie
nowożytnej okolica należała do rodów Popowskich i Sokolnickich. W roku 1580
posiadali tu Popowscy trzy i pół łanów oraz dwie zagrody. Część Popowa Tomkowego
68
należała wówczas również do Mieńskich (1½ łana). W 1618 r., kiedy właścicielem był
Aleksander Popowski, Popowo Tomkowe składało się z 2 łanów i 3 zagród. W 1713 r.
dobra te wraz z Popowem Podleśnym i Popowem Ignacewem nabył Jan Godzimirski,
skarbnik gnieźnieński. Następnie majątek odziedziczył jego syn Józef z żoną Weroniką
z Dobrowskich (od 1827 r.). Po ich śmierci rodzina sprzedała majątek. Popowo
Tomkowe nabyła rodzina Borzęckich. Majątek liczył wówczas 417 ha. W 1891r.
właścicielem została rodzina Bode, która gospodarowała na 381 ha. W 1913 r.
właścicielem był Viktor Eichstaedt, który posiadał jednak zaledwie 53 ha ziemi. Po
1945 r. dwór przejął Skarb Państwa i wkrótce utworzono tu szkołę podstawową, która
funkcjonowała do roku 1998.
Dwór powstał prawdopodobnie po nabyciu Popowa Tomkowego przez rodzinę
Borzęckich około połowy XIX w. Architekta budowli nie udało się ustalić. Budynek
zaprojektowany został na rzucie prostokąta. Układ wnętrz był dwutaktowy. Budynek
był jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem, z szeroką wystawką dachową i
gankiem w elewacji frontowej, podpiwniczony w części wschodniej i środkowej. Cały
dom został nakryty dachem naczółkowym, ganek – daszkiem pulpitowym –
przedłużeniem połaci głównej dachu. Wystawka dachowa nakryta była oddzielnym
dachem dwuspadowym.
Przysieka
Pierwsza wzmianka o Przysiece (zwana również Luisenbrunn) widnieje w
aktach z 1243 r., kiedy to książę Przemysław I darował wieś klasztorowi
bożogrobowców mieszowskich. W 1272 r. był tu komes Lupus, w 1381 r. władał wsią
Michał z Przysieki. W 1532 r. Przysieka składała się z łanów dziedzicznych i
kmiecich. Z łanów dziedzicznych pobierał dziesięcinę snopową kościół parafialny, a
od łanów kmiecych składano mu po 2 korce pszenicy i tyleż owsa. Między XVI i XVII
w. posiadłość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Od 1550 r. Przysieka należała do
Przysieckich, w 1580 r. do Krzysztofa Mieleńskiego, stolnika kaliskiego, w 1618 r. do
Aleksandra Popowskiego, w 1686 r. do Jana Płaczkowskiego, po 1698 r. do Jana
Paruszewskiego. W XVII w. właścicielami Przysieki była rodzina Godzimirskich: w
1701 r. Maciej, w 1734 r. Wojciech, później Maciej syn Wojciecha. Po 1750 r.
Przysieka przeszła w ręce rodziny Młodzianowskich i właścicielem został Antoni, a w
1762 r. – Stanisław. U schyłku XVIII w. dobra przechodzą na Jana Kalksteina z
Mieleszyna, a dzierżawcą został Michał Żychliński (około 1770 r.). W 1861 r. Wincent
Kalkstein sprzedał Przysiekę wraz z ponad 700 ha gruntów Teodorowi Dionysiusowi.
W 1903 r. majątek odziedziczył syn Teodora, również Teodor, późniejszy landrat
okręgu (Kres) Gniezno. Od 1922 r. Przysieką gospodarowała wdowa po Teodorze,
Klementyna. Klementyna w 1942 r. sprzedała folwark Gerchardowi Wendorffowi. Po
wojnie własność przeszła na rzecz Skarbu Państwa. Od 1962 r. użytkownikiem stał się
KPGR Łabiszynek.
Obecna architektura pałacu wymyka się jakimkolwiek określeniom
stylistycznym. Analiza planu budowli oraz szczegółów konstrukcyjnych nasuwa
sugestie, co do wielofazowości rozwiązania. Częste zmiany właścicieli mogły sprzyjać
69
takiemu procesowi. Snując wnioski na podstawie rozmaitych faktów można
przypuszczać istnienie aż trzech budowli, scalonych w jeden zespół: dwór na planie
prostokąta 3:2, oficyna I (kuchnia), oficyna II. Ujednolicenie grupy budynków mogło
nastąpić między około 1903 r. a 1910 r., jednak połączone mogły być już wcześniej –
choćby tylko w przyziemiu – gdyż mapa z około 1890 r. w sposób dość
niekonsekwentny ukazuje obecny zarys pałacu.
W skład założenia wchodził: pałacyk z oficyną, park, podwórze gospodarcze i
kolonia mieszkalna. Całe założenie położone jest na osi północ-południe. Park
obejmuje około 2,5 ha i jego rzut zbliżony jest do dużej litery I. Park powstał
prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. Układ ścieżek parkowych jest prosty, biegnący od
pałacu do północnych granic parku i od parku w kierunku zachodnim. Powierzchnia
parku charakteryzuje się dużymi otwartymi płaszczyznami porośniętymi starymi
drzewami – klonami, kasztanowcami, lipami, akacjami, które wzdłuż zachodniej
ściany parku tworzą bardziej zwarty pas starodrzewu. W części południowozachodniej parku znajduje się staw, obecnie cały porośnięty rzęsą. Wokół stawu rosną
stare drzewa. Na południe od pałacu i oficyny, na granicy parku, znajdował się
ogródek jordanowski.
Pałac położony jest przy zachodniej pierzei prostokątnego założenia
folwarcznego i na południowo wschodniej granicy parku.. Główny korpus
klasycystycznego pałacu jest dwupiętrowy o dachu mansardowym z facjatkami krytym
dachówką. Po stronie południowej od części głównej pałacu znajduje się wieża kryta
dachem czterospadowym. Do wschodniej elewacji pałacu, w jego południowej części,
przylega dwukondygnacyjna oficyna przypałacowa. Oficyna posiada dach
mansardowy kryty częściowo eternitem, a częściowo dachówką. Przed pałacem były
kiedyś klomby z kwiatami.
Na wschód od parku i na południe od kolonii mieszkalnej znajduje się
podwórze gospodarcze położone na planie czworoboku. Główna oś podwórza biegnie
na tej samej osi co całe założenia folwarczne, północ-południe. Przy budynkach
gospodarczych biegną pasy brukowane, zaś pozostała część to ubita ziemia.
Sokolniki
Wieś, pierwotnie osada służebna zamieszkała przez sokolników,
wzmiankowana była po raz pierwszy w 1284 r. W XIII w. stanowiła własność Stoszy,
później także Awdańców (XIV w.) i Dryjów (XV w.). Od XVI w. znajdowała się w
rękach Sokolnickich, Popowskich i Raczyńskich, w XVII w. – Sokolnickich i
Załuskich, w następnym stuleciu – Gliszczyńskich i Sokolnickich, później Sawickich i
wreszcie Kruszyńskich, którzy odsprzedali majętność Królewskiej Komisji
Kolonizacyjnej.
Kościół p.w. św. Stanisława w Sokolnikach założyli i uposażyli przypuszczalnie
Stosze i Awdańce. Parafia istniała już w pocz. XV w. (1404 r. lub 1414 r.
wzmiankowany proboszcz Marcin). Obejmowała obok Sokolnik wsie: Bojanice,
Borzątew, Florentynowo, Karniszew, Kobylnicę, Mączniki, Mieleszyn i Przysiekę. W
1797 r. założono tu bractwo Przemienienia Pańskiego. Zachowany do dziś kościół
70
wzniesiony został na miejscu wcześniejszego w latach 1682-1712. Powstał z fundacji
proboszczów Adama Grudowicza i Wawrzyńca Kłosowskiego. Poświęcono go w 1712
r. W 1772 r. (być może w 1789 r.) proboszcz Adam Kosmaciński rozbudował
świątynię, wznosząc kaplicę, zakrystię i wieżę. Wnętrze zostało ozdobione
polichromią, wykonaną przez Ignacego Ocaszalskiego z Gniezna w 1787 r. Wynika to
z napisu dotyczącego historii kościoła, umieszczonego za ołtarzem głównym. W 1886
r. kościół został odnowiony. Nową polichromię wykonali Bernard Gosiecki i Bolesław
Zwolski.
Budynek jest orientowany. Kościół otacza zielony, zadrzewiony teren o
nieregularnym kształcie (dawny cmentarz przykościelny). Teren jest ogrodzony od
strony wschodniej ozdobnym, metalowym parkanem osadzonym na niskim murku
pomiędzy ceglanymi słupkami, z bramą i furtką. Od południa ogrodzony jest parkanem
z metalowych prętów, a z pozostałych stron – drewnianym płotem, z furtką od północy
prowadzącą na teren znajdującej się w pobliżu plebani z XIX/XX w. Od bramy i furtek
w kierunku kościoła i wokół budynku prowadzą wyasfaltowane alejki. Po południowowschodniej stronie kościoła znajduje się kaplica grobowa Kalksteinów, obecnie
użytkowana jako kostnica. Po północno-wschodniej stronie znajduje się grota z figurą
Matki Boskiej oraz szereg grobów, najstarszy – ks. Pawła Iwickiego (zm. 1887 r.).
Przy prezbiterium znajduje się kamienna płyta nagrobna z zatartym napisem.
2. Wykaz obiektów architektonicznych podlegających ochronie (dane z
roku 1998)
Dębłowo
1. ZAGRODA NR 9, wł. Maria Sylwestrzak:
a) dom, glin., 2 poł. XIX,
b) kurnik, mur., 2 poł. XIX.
2. DOM NR 6, wł. A. Purol, mur., ok. 1900.
3. DOM NR 7, wł. A. Maziszewska, glin., 2 poł. XIX.
4. DOM Z OBORĄ NR 8, wł. M. Kwapik, mur., 4 ćw. XIX.
Dobiejewo
5. ZAGRODA NR 6, wł. Florian Romański:
a. dom, mur., 4 ćw. XIX,
b. obora, mur., 4 ćw. XIX,
c. stodoła, mur., pocz. XX.
Dziadkowo
6. ZESPÓŁ DWORSKO-FOLWARCZNY, wł. AWRSP:
a. dwór, mur., ok. 1880,
b. oficyna, mur., ok. 1900,
c. park krajobrazowy, 3 ćw. XIX,
71
d.
e.
f.
g.
h.
folwark:
obora, mur., ok. 1910,
obora z owczarnią, mur., ok. 1910,
spichlerz, mur., ok. 1880,
2 czworaki, mur., ok. 1910,
2 dwojaki, mur., ok. 1910.
Dziadkówko
7. ZAGRODA NR 1, wł. Piotr Winkler:
a. dom, szach., 3 ćw. XIX,
c. cflew, glin., 3 ćw. XIX.
8. ZAGRODA NR 4, wł. K. Szymańda:
a. dom, mur., 1893,
b. obora, mur., 1893.
9. DOM NR 3, wł. S. Deresiński, mur., k. XIX.
Karniszewo
10. SZKOŁA, mur., 1 dek. XX.
11. SZKOŁA, mur., ok. 1900.
12. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKIEGO, wł. Czesław Zamiar:
a. dwór, mur., ok. 1870,
b. park krajobrazowy, ok. 1860.
13. DOM NR 19, wł. Kazimierz Kamyszyn, mur., k. XIX.
14. DOM NR 27, wł. Katarzyna Życzek, mur., 4 ćw. XIX.
Kowalewo
15. ZESPÓŁ SZKOŁY:
a. szkoła, mur., pocz. XX,
b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
16. ZAGRODA NR 25, wł. Maria Purol:
a. dom, mur., 1 ćw. XX,
b. obora, mur., 1 ćw. XX.
17. DOM NR 17, wł. J. Cieślewicz, mur., pocz. XIX.
Łopienno
18. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP:
a. kościół, mur., ok. 1670, arch. Jerzy Catenacci, restaur. 1866 i 1909-1911,
b. dzwonnica, drewn., 1832,
c. kostnica, mur., ok. 1900,
d. grobowiec rodziny Derezińskich, mur., ok. 1900,
e. grobowiec rodziny Eichstaed, mur., 1914,
f. grobowiec rodziny Ostrowskich, mur., k. XIX,
72
g. brama, mur., ok. 1670,
h. plebania, ob. dom nr 14, wł. Tarnogórski, mur., 4 ćw. XIX.
19. SZKOŁA, mur. ok. 1900.
20. POCZTA, mur., 4 ćw. XIX.
21. ZESPÓŁ ZAJAZDU:
a. zajazd, ob. Klub Rolnika, mur., 3 ćw. XIX, remont.,
b. obora, mur., XIX/XX,
c. chlew, mur., 3 ćw. XIX.
22. OBERŻA, ob. dom nr 93/94, mur., k. XIX.
23. ZESPÓŁ DWORSKI:
a. dwór, ob. PDS, mur., 4 ćw. XIX, przebud. ok. 1970,
b. park, 4 ćw. XIX.
24. DOM NR 3, mur., ok. 1900.
25. DOM NR 5, wł. Kazimierz Pilarowski, mur., ok. 1900.
26. DOM NR 6, mur., 1909.
27. DOM NR 16, mur., ok. 1900.
28. DOM NR 24, mur., 3 ćw. XIX.
29. DOM NR 25, mur., pocz. XX.
30. DOM NR 26, wł. Zenon Liberski, mur., pocz. XX.
31. DOM NR 29, wł. Krygier, mur., 4 ćw. XIX.
32. DOM NR 31, wł. Krysińska, mur., 4 ćw. XIX.
33. DOM NR 33, wł. Bielewicz, mur., 4 ćw. XIX.
34. DOM NR 38, wł. Leokadia Bielewicz, mur., 4 ćw. XIX.
35. DOM NR 39, wł. Teresa Ćwiklińska, mur., ok. 1910.
36. DOM NR 43, wł. Szymańska, mur., 4 ćw. XIX.
37. DOM NR 44, wł. Ewa Bednarska, mur., 4 ćw. XIX.
38. DOM NR 52, wł. Klemens Mataczyński, mur., pocz. XX.
39. DOM NR 53, wł. UG, mur., 4 ćw. XIX.
40. DOM NR 54, wł. Longina Tarnogrodzka, mur., ok. 1930.
41. DOM NR 62, wł. Lemański, mur., ok. 1900.
42. DOM NR 65, mur., ok. 1900.
43. DOM NR 67, mur., ok. 1910.
44. DOM NR 69, wł. Marek Szafrański, mur., k. XIX.
45. DOM NR 71, mur., ok. 1900.
46. DOM NR 72, mur., ok. 1910.
47. DOM NR 73, wł. Przybysz, mur., pocz. XX.
48. ZESPÓŁ DOMU NR 74:
a. dom, mur., XIX/XX,
b. brama, mur., XIX/XX.
49. DOM NR 82, wł. Wrzesiński, mur., 4 ćw. XIX.
51. DOM NR 84a, wł. Jan Wiatrowski, mur., 4 ćw. XIX.
73
55. DOM NR 100, wł. Florian Wojciechowski, mur., 4 ćw. XIX.
56. DOM NR 102, wł. Zdzisław Karwański, mur., pocz. XX.
57. DOM NR 108, mur., ok. 1910.
59. DOM NR 133, wł. S. Sawicki, mur., ok. 1910.
60. DOM NR 153, wł. T. Redliński, mur., ok. 1900.
61. WIATRAK KOŹLAK, wł. Franciszek Wrzesiński, drewn., 1875.
Mieleszyn
62. ZESPÓŁ SZKOŁY:
a. szkoła, mur., 1905,
b. budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
63. POCZTA, mur., ok. 1910.
64. ZESPÓŁ DWORCA KOLEJOWEGO:
a. dworzec, mur., pocz. XX,
b. szalet i magazyn, mur., pocz. XX,
c. 3 domy pracownicze, ob. nr 89, 90, 92 i budynek gospodarczy, mur., pocz. XX.
65. ZAGRODA NR 27, wł. C. Krupa:
a. dom z oborą, mur., 4 ćw. XIX,
b. chlew, mur., 4 ćw. XIX,
c. stodoła, mur., 4 ćw. XIX.
66. DOM Z PIEKARNIĄ NR 16, mur., 1928.
67. DOM NR 17, wł. Roszkowiak, mur., ok. 1910.
68. DOM NR 19, wł. Roman Krupa, mur., pocz. XX.
69. DOM NR 24, wł. UG Mieleszyn, mur., ok. 1910.
71. DOM NR 52, mur., ok. 1910.
72. DOM NR 54, ob. bar, mur., ok. 1910.
73. DOM NR 77, wł. Grzegorz Mucha, mur., ok. 1920.
74. DOM Z OBORĄ NR 76/78, wł. W. Mucha, mur., 4 ćw. XIX.
75. DOM ZE SKLEPEM NR 80, mur., pocz. XX.
76. DOM NR 83, mur., 1911.
77. MLECZARNIA, mur., 4 ćw. XIX.
Mielno
79. ZESPÓŁ PAŁACOWY, wł. Państwowy Ośrodek Wczasów Dziecięcych w
Mielnie:
a. pałac, mur., ok. 1904, dobudówka pd.-wsch. l. 70 XX,
b. oficyna, mur., ok. 1904, cz. przebud.,
c. stajnia, ob. dom mieszkalny, mur., ok. 1910,
74
d. kaplica grobowa Wendorffów, mur., 1927,
e. park krajobrazowy, ok. poł. XIX.
80. ZESPÓŁ FOLWARCZNY, wł. AWRSP:
a. stajnia, ob. dom, mur., 4 ćw. XIX,
b. stajnia, mur., k. XIX,
c. obora, ob. warsztat, mur., ok. 1910,
d. stodoła, mur., ok. 1910,
e. gorzelnia, ob. dom, mur., pocz. XX,
f. kuźnia, mur., k. XIX.
Nowaszyce
81. ZAGRODA NR 1, wł. Nadleśnictwo Gniezno:
a. dom, mur., pocz. XX,
c. stodoła, mur., 4 ćw. XIX.
Popowo Ignacewo
82. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. NAJŚW. SERCA PANA JEZUSA:
a. kościół, mur., 1933-1936, arch. Stefan Cybichowski,
b. plebania, mur., 4 ćw. XIX.
Popowo Podleśne
83. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. Nadleśnictwo Gniezno:
a. dwór, mur., 4 ćw. XIX, przebud. ok. 1920,
b. obora, ob. magazyn, mur., pocz. XX,
c. spichlerz, mur., ok. 1910,
d. park krajobrazowy, k. XIX.
Popowo Tomkowe
84. DWÓR, ob. szkoła, mur., ok. 1900.
85. DOM NR 6, wł. N. Szelągowski, mur., k. XIX.
86. DOM NR 14, wł. S. Borkowski, mur., 4 ćw. XIX.
87. STODOŁA w zagrodzie nr 36, mur., 1887.
Przysieka
88. ZESPÓŁ DWORSKI, wł. AWRSP:
a. dwór, mur., od ok. 2 poł. XVIII do ok. 1915 (budowa w kilku fazach, scalenie
budynków pocz. XX),
b. oficyna i rządcówka, mur., k. XIX,
c. stajnia, mur., 4 ćw. XIX,
d. obora, mur., 4 ćw. XIX,
e. owczarnia, mur., 1900,
f. stodoła, mur., ok. 1900,
75
g.
h.
i.
j.
wozownia i stelmacharnia, mur., ok. 1900,
dwojak, mur., ok. 1900,
trojak, mur., ok. 1900,
czworak, mur., ok. 1900.
Sokolniki
89. ZESPÓŁ KOŚCIOŁA PAR. P.W. ŚW. STANISŁAWA BPA:
a. kościół, drewn., 1682-1712, dobud. wieży, zakrystii i kaplicy 1772, restaur.
1886,
b. grobowiec rodziny Kalksteinów, ob. kostnica, mur., 4 ćw. XIX,
c. plebania, mur., 1890.
91. ZAGRODA NR 1, wł. Henryk Ćwiertniewski:
a. dom z częścią inwentarską, mur., ok. 1900,
b. chlew, mur., ok. 1900,
c. stodoła, drewn., 1 ćw. XX.
92. OBORA w zagrodzie nr 20, wł. RKS Kłecko, mur., 3 ćw. XIX.
Świątniki Małe
93. SZKOŁA, mur., 1907.
94. ZAGRODA NR 11, wł. J. Szałek:
a. dom, mur., k. XIX,
b. obora, mur., ok. 1910.
Świątniki Wielkie
95. POZOSTAŁOŚCI ZESPOŁU DWORSKIEGO, wł. K. Wichciński:
a. dwór, mur., 1925,
b. dom z częścią gospodarczą, wł. UG, mur., ok. 1910,
c. obora, mur., ok. 1910,
d. kurnik, wł. UG, mur., ok. 1910,
e. stodoła, mur., ok. 1920.
96. DOM NR 20, wł. M. Janka, mur., pocz. XX.
97. DOM NR 29, wł. Sylwester Domagalski, mur., ok. 1920.
98. DOM NR 35, wł. Witold Olkiewicz, mur., k. XIX.
3. Ochrona zabytków archeologicznych
Z terenu gminy Mieleszyn znanych jest dotychczas 390 stanowisk
archeologicznych. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą ze środkowej epoki kamienia
– mezolitu (około 8000-4500 lat p.n.e.). Są to narzędzia krzemienne znalezione w
Dziadkowie i Dębłowie. Ludność, która pozostawiła te narzędzia i przedmioty
krzemienne, to typowi koczownicy prowadzący gospodarkę zbieracko-łowiecką, nie
76
znająca chowu zwierząt ani naczyń ceramicznych. W młodszej epoce kamienia –
neolicie (4500-1800 lat p.n.e.) osadnictwo na tym terenie zaczyna się stabilizować,
choć jest jeszcze w miarę rozproszone. Pozostałości osadnictwa z tego czasu wystąpiły
na około 30 stanowiskach. Pojawiają się wtedy pierwsi rolnicy prowadzący bardziej
osiadły tryb życia. Najstarszą kulturą rolniczą na tych terenach jest kultura pucharów
lejkowatych, znana z Dębłowa, Dobiejewa, Dziadkowa, Dziadkówka, Karniszewa,
Kowalewa, Łopienna, Popowa Ignacewa i Świątnik Wielkich. Kolejna kultura rolnicza
neolitu, tzw. kultura amfor kulistych, wystąpiła w Dębłowie, Dobiejewie,
Dziadkówku, Karniszewie, Mielnie i Popowie Tomkowym, a w Łopiennie i Mielnie –
nieco młodsza kultura ceramiki sznurowej. Luźne znaleziska z tego okresu to siekierki
i topory kamienne znalezione w Dębłowie, Mieleszynie i Popowie Ignacewie.
Rozwój osadnictwa następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach
tzw. kultury łużyckiej (1300-400 l. p.n.e.). W tym czasie pod osadnictwo zajęte zostają
wszystkie atrakcyjne ekumeny, przede wszystkim doliny cieków wodnych i jezior.
Najciekawsze stanowiska z tego okresu to cmentarzyska popielnicowe. Obiekty takie
znane są z Borzątewa, Dziadkowa i Karniszewa. Osady kultury łużyckiej występują w
Dziadkowie i Kowalewie. Ponadto na całym obszarze gminy występują punkty i ślady
osadnicze tej kultury. Następna kultura, tzw. kultura pomorska (400-200 l. p.n.e.)
reprezentowana jest przez cmentarzyska grobów skrzynkowych (popielnice złożone w
skrzyni kamiennej) w Borzątewie, Dębłowie, Dziadkowie, Mielnie, Popowie
Tomkowym i Świątnikach Wielkich (to ostatnie wpisane do rejestru zabytków). Duża
osada tej kultury znana jest z Popowa Tomkowego. Podobnie bogato reprezentowane
jest osadnictwo w okresie wpływów rzymskich (pierwsze wieki naszej ery – kultura
przeworska); osady z tego okresu znane z Dębłowa, Kowalewa, Łopienna i Świątnik
Wielkich. Cmentarzysko tej kultury znane jest z Kowalewa. Ponadto w wielu
miejscowościach gminy występują ślady osadnictwa z tego okresu. Najliczniej
reprezentowane jest osadnictwo z okresu średniowiecza; zajmuje ono nie tylko rejony
dolin cieków wodnych i jezior, ale także tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje
się obecny układ urbanistyczny miejscowości, stąd koncentracja osadnictwa
średniowiecznego w rejonie większości z nich. Z tego czasu pochodzi cmentarzysko w
Mielnie, skarb monet srebrnych z Borzątewa oraz grodzisko w Łopiennie (wymagające
weryfikacji).
Wszystkie stanowiska zlokalizowane na terenia gminy podlegają ochronie
konserwatorskiej w myśl ustawy o ochronie dóbr kultury i muzeach z 1961 r. Na 390
znanych dotychczas stanowiskach zarejestrowano 1 domniemane grodzisko, 15
cmentarzysk, 72 osady, 254 punkty osadnicze, 466 śladów osadniczych z różnych
okresów pradziejów i średniowiecza oraz 1 skarb. Wśród 390 stanowisk, znanych
głównie z badań powierzchniowych, a więc rozpoznanych tylko wstępnie, 37 uznano
za stanowiska o dużej wartości poznawczej, 89 – o średniej wartości poznawczej.
Jednakże dopiero pełne rozpoznanie stanowiska, poprzez prace wykopaliskowe,
pozwoli dokładnie sprecyzować jego wartość poznawczą. Także zasięg stanowiska
wyznaczony na podstawie badań powierzchniowych nie zawsze jest zasięgiem, który
dokładnie odpowiada występowaniu pozostałości pradziejowego osadnictwa pod
77
ziemią, tak więc wyznaczony na mapach zasięg stanowiska należy traktować
orientacyjnie, może okazać się bowiem podczas prac ziemnych, że obiekty
archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonych na podstawie obserwacji
powierzchniowych zasięgów stanowisk.
W trakcie opracowywania studium zagospodarowania przestrzennego gminy
zaleca się operowanie pojęciem strefy intensywnego występowania stanowisk
archeologicznych w przypadku koncentracji stanowisk na danym obszarze.
Wytyczne konserwatorskie, w zdecydowanej większości wypadków (z
wyjątkiem grodzisk), nie zakazują prowadzenia inwestycji w strefie występowania
stanowisk archeologicznych, jednakże w takich przypadkach niezbędne jest uzyskanie
opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Konserwatora Zabytków
Archeologicznych. Należy wówczas liczyć się z wymogiem zapewnienia przez
inwestora, na jego koszt, nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi. W
przypadku grodzisk – stanowisk archeologicznych o własnej formie terenowej –
Konserwator nie wyraża zgody na zabudowę, inwestycje ziemne i wszelkie inne formy
naruszenia substancji zabytkowej. Szczególnej ochronie podlega stanowisko wpisane
do rejestru zabytków – cmentarzysko w Świątnikach Wielkich (nr dec: 1351/1972 A).
4. Obraz przestrzeni zurbanizowanej
Gmina Mieleszyn jest gminą zdecydowanie rolną, o przeważającym krajobrazie
polnym, bez łąk, z większym kompleksem leśnym we wschodniej jej części. Po
wschodniej i zachodniej stronie gminy występują jeziora rynnowe. Cechę szczególną
krajobrazu stanowi wyraźny brak w przestrzeni zieleni śródpolnej. Taki stan jest
ułomnością przestrzeni i środowiska przyrodniczego. W pewnym stopniu
rekompensatę stanowią zachowane parki podworskie.
Jednostki osadnicze usytuowane w przestrzeni gminy można usystematyzować wg
następujących typów:
- wieś zwarta o ciekawym układzie przestrzennym, w oparciu o zespoły dworskoparkowe lub układy kościelne
- wieś o układzie ulicówki,
- wieś o zabudowie rozproszonej.
W większości wsi zabudowa jest przemieszana i składa się z zabudowy
rolniczej, jednorodzinnej, wyjątkowo wielorodzinnej, usług i działalności gospodarczej
oraz obiektów obsługi rolnictwa.
Poniżej podano zwięzły opis układów przestrzennych większych, wykazujących
tendencje rozwojowe wsi.
Borzątew
Jest to mała wieś zlokalizowana w zachodniej części gminy nad jeziorem
Kłeckim. Wieś od wschodu graniczy z niewielkim kompleksem leśnym oraz polami
78
uprawnymi. Charakterystyczną cechę krajobrazu stanowią dość licznie występujące
stawy rybne. Zabudowę wsi tworzy kilka siedlisk oraz działki rekreacyjne.
Dębłowo Królewskie
Dębłowo Królewskie to mała wieś leżąca na południowo-wschodnim krańcu
gminy, niemal przy jej granicy, rozciąga się wzdłuż drogi prowadzącej z Modliszewa
do Dziadkowa. Zabudowę stanowi kilka siedlisk położonych w niedalekim sąsiedztwie
wzdłuż dróg.
Folwark znajduje się w północnej części wsi, odległości 2 km na południowy
zachód od Modliszewa, 2 km na wschód od Świątnik Małych. Najbliższe okolice
założenia położone są na wysokości około 118 m n.p.m. i mają charakter równiny.
Folwark od północy, południa i zachodu graniczy z polami, od wschodu z drogą z
Modliszewa do Dziadkowa. Do folwarku prowadzi droga obsadzona po południowej
stronie starymi drzewami, która biegnie na zachód od drogi Modliszewo-Dziadkowo.
Dobiejewo
Jest to mała wieś w zachodniej części gminy, na zachodnim brzegu jeziora
Kłeckiego, przy północnym jego krańcu. Zabudowa to kilka gospodarstw rolnych
rozrzuconych wśród pól uprawnych.
Dziadkowo
Wieś Dziadkowo leży 12 km na północy wschód od Mieleszyna, na wschodnim
brzegu jeziora Dziadkowskiego. Zabudowę stanowi kilka domostw skupionych przy
głównej drodze prowadzącej z Mielna. W północno-wschodniej części wsi znajduje się
majątek – dawny zespół dworsko-folwarczny. Najbliższa okolica założenia położona
na terenie o nieznacznej deniwelacji. Majątek od północy ograniczony jest jeziorem
Dziadkowskim, od południa lasami, od wschodu i zachodu graniczy z polami. Do
majątku prowadzi jedna droga ze wsi.
Dziadkówko
Dziadkówko jest wsią leżącą na południowy-wschód od Dziadkowa, w
odległości około 2 km. Zabudowa mieszkalna, głównie siedliskowa, rozwinęła się
wzdłuż dwóch prostopadłych do siebie dróg. Wieś otoczona jest terenami rolnymi,
tylko w północnej części występują niewielkie skupiska łąk.
Karniszewo
Wieś Karniszewo leży w zachodniej części gminy. Otoczona jest w
przeważającej części terenami rolnymi, tylko od południa oddzielona od Florentynowa
pasem zieleni porastającym brzegi cieku Mała Wełna. W centrum wsi zachował się
park krajobrazowy z dworem. Zabudowa wsi rozwinęła się dokoła zespołu dworskiego
oraz wzdłuż głównej drogi wiodącej na północ do Mieleszyna.
Kowalewo
Wieś Kowalewo znajduje się przy trasie Rogowo-Mieleszyn, około 6 km na
79
północny-wschód od Mieleszyna i 7,5 km na południowy zachód od Rogowa, w
najbliższym sąsiedztwie Rzymu, Popowa Tomkowego, Ośna i Dziadkówka.
Miejscowość położona nad brzegiem jeziora Dziadkowskiego. Otoczenie wsi stanowią
pola uprawne i lasy. Zabudowa wiejska o charakterze ulicówki. Zabudowa wiejska
skoncentrowana przy drodze Rogowo-Mieleszyn w sąsiedztwie jeziora, rozbudowana
po obu stronach drogi wieś i nie powiązana kompozycyjnie z zabudową folwarczną.
Zespół folwarczny położony jest około 1,5 km na zachód od zwartej zabudowy
wiejskiej, oddzielony od niej strumieniem przepływającym przez małe jezioro
Kowalewskie, a łączącym jezioro Dziadkowskie i jezioro Radeckie, pierwotnie
również ścianą lasu, a obecnie polami uprawnymi. Do folwarku prowadzi droga
gruntowa wychodząca prostopadle od drogi Kowalewo-Mieleszyn w kierunku
północno-zachodnim.
Łopienno
Łopienno jest to duża wieś zlokalizowana w najdalej na północ wysuniętej
części gminy. Wieś rozwinęła się na zachodnim brzegu jeziora Łopienno. Układ
przestrzenny Łopienna nawiązuje do okresu gdy wieś posiadała prawa miejskie. W
centrum wsi zachował się wyraźny zarys rynku z dominującym kościołem otoczonym
zielenią pozostałą po dawnym cmentarzu oraz dwór z parkiem. Zabudowa ma
charakter mieszany. Trzon stanowią domy (w większości pochodzące z XIX w.)
położone wzdłuż głównej drogi wiodącej z Kiszkowa do Janowca Wlkp. Ta część
zabudowy ma charakter zwarty. Od centrum wsi prowadzi kilka dróg na zachód i
południe i stanowią one osnowę dla luźniejszej zabudowy. Od zachodu wieś otaczają
tereny rolne z licznymi oczkami wodnymi i niewielkimi połaciami łąk, na których
rozrzucone są dość liczne siedliska.
W odległości 2 km na północ od miejscowości Łopienno leży folwark
Łopienno. Najbliższe okolice założenia położone są na wysokości 112 m n.p.m. i mają
charakter równinny z wszystkich stron graniczy z polami. Do folwarku prowadzi droga
biegnąca na zachód od drogi z Łopienna do Janowic.
Mieleszyn
Wieś oddalona jest około 6 km na północ od Kłecka i 7 km na południe od
Janowca Wlkp. Zbiega się tu kilka dróg lokalnych, które łączą wieś z okolicznymi
miejscowościami: na północ biegnie droga w kierunku Karniszewa, na wschód w
kierunku Przysieki, na południe w stronę Ośna. Najbliższy krajobraz wsi stanowią
tereny rolne, lecz w odległości około 700 m na południe rozciąga się obszar łąk i
lasów.
Mieleszyn to duża wieś będąca głównym ośrodkiem administracyjnym gminy.,
zbudowana wokół kilku lokalnych ulic. Zespół dworsko-pałacowy znajduje się po
południowej stronie szosy Gniezno-Janowiec Wlkp. Dojazd do zespołu możliwy jest
dwoma drogami: pierwsza to droga prostopadła do szosy Gniezno-Janowiec Wlkp.,
która po około 40 m rozwidla się w dwóch kierunkach: na wschód prowadzi ona do
dworu oraz na zachód do budynków folwarcznych; druga droga dojazdowa to droga
80
prowadząca z miejscowości Karniszewo bezpośrednio do zabudowań folwarcznych.
Mielno
Mielno położone jest przy wschodniej granicy gminy. Wieś leży w odległości
około 20 km od Gniezna, nieopodal drogi nr 5 Poznań-Gniezno i w odległości 8 km na
zachód od Mieleszyna oraz 4 km na północ od Modliszewka. Mielno leży nad jeziorem
Mielno należącym do zlewiska Wełny graniczącym z dużym kompleksem leśnym. Na
północ od wsi rozciągają się tereny rolne otoczone lasami. Zabudowę wsi stanowią
domy mieszkalne rozwinięte wzdłuż drogi oraz zespół folwarczny i zespół pałacowy –
obecnie Państwowy Ośrodek Wczasów Dzieciecych. Najbliższe okolice założenia
położone są na wysokości 115,3 m n.p.m., w terenie o charakterze równinnym.
Majątek od strony południowej ograniczony jest jeziorem Mielno, od strony
wschodniej graniczy z drogą biegnącą z Modliszewka do Mielna, od strony północnej
zaś polami. Od strony zachodniej ograniczony jest częściowo lasem, częściowo
polami. Kompozycja zwarta układu, geometryczna, zamknięta. W skład założenia
wchodzi: pałac i park, podwórze gospodarcze i kolonia mieszkalna. Założenie
pałacowo-parkowe mieści się na południowy wschód od podwórza gospodarczego. Od
strony wschodniej i południowej ograniczony drogą Modliszewko-Mielno, od strony
zachodniej polami i łąką odgradzającą je od jeziora Mielno.
Nowaszyce
Nowaszyce są małą wsią położoną w dużym kompleksie leśnym rozciągającym
się we wschodniej części gminy. Głównym budynkiem wsi jest leśniczówka otoczona
ogrodem i działką uprawną. Leśniczówka leży u zbiegu dróg prowadzących do
Świątnik Małych, Dębłowa i na północ do Dziadkowa.
Popowo Ignacewo
Popowo Ignacewo znajduje się w centrum gminy, w odległości 4 km na wschód
od Mieleszyna, 9 km na północny wschód od Kłecka, 2 km na południowy zachód od
Popowa Podleśnego i 4 km na południe od Popowa Tomkowego w sąsiedztwie i w
okolicy o charakterze równinnym. Od równoleżnikowo położonej drogi MieleszynMielno prostopadle ku południowi odchodzi droga wiodąca do byłego folwarku
rozplanowanego wokół prostokątnego dziedzińca. Majątek od strony wschodniej,
zachodniej i południowej graniczy z polami, zaś od strony północnej ograniczony jest
parkiem i nową zabudową wsi. Kompozycja układu jest zwarta, geometryczna i
zamknięta.
Popowo Podleśne
Jest to mała wieś prawie w całości stanowiąca zespół dworski. Najbliższe
okolice założenia Popowa Podleśnego położone są na wysokości około 108,8 m n.p.m.
i mają charakter równinny. Majątek od strony wschodniej i południowej graniczy z
polami, od północy i zachodu ograniczony jest drogą wiodącą z Mieleszyna do Mielna.
Folwark znajduje się około 5 km na wschód od Mieleszyna, w sąsiedztwie Popowa
81
Tomkowego i Popowa Ignacewa. Dwór znajduje się w odległości 2 km na północny
wschód od Popowa Ignacewa, 4 km na zachód od Mielna i 1,5 km na południe od
Babina. W odległości kilkuset metrów na wschód od wsi wznosi się ściana lasu.
Popowo Tomkowe
Duża wieś Popowo Tomkowe położona jest przy drodze z Mieleszyna do
Rogowa, w odległości około 3 km na północny zachód od Mieleszyna, w najbliższym
sąsiedztwie Popowo Ignacewo i Popowo Podleśne. Zabudowa ma charakter regularnie
rozproszony wzdłuż drogi. Wieś otaczają tereny rolne z nielicznymi siedliskami. W
centrum wsi, wzdłuż drogi rozpościera się łąka. W północno-wschodniej części wsi,
przy drodze lokalnej do Ośna znajduje się dwór. Po stronie północnej i zachodniej
dworu rozciąga się sad owocowy. Pierwotnie po stronie południowej znajdował się
park dworski (obecnie znajduje się tam gospodarstwo rolne), a od strony północnej
założenie folwarczne (obecnie gospodarstwa rolne, nie zachowały się budynki
folwarczne).
Przysieka
Przysieka leży przy tej samej drodze co Mieleszyn, w odległości 2-3 km na
południowy wschód. Układ przestrzenny wsi tworzy rozproszone zabudowa
rozciągnięta wzdłuż głównej drogi oraz brukowanej drogi prostopadłej do niej
prowadzącej na południe do zespołu dworskiego, parku i folwarku. Droga ta
obsadzona jest po bokach prawie do kolonii mieszkalnej drzewami – głównie lipami.
Kompozycja układu zwarta, geometryczna i zamknięta. Najbliższe okolice założenia
folwarcznego położone są na wysokości 104 m n.p.m. i mają charakter równinny.
Majątek od północy, południa i wschodu graniczy z polami, zaś od zachodu z
pastwiskiem, a w odległości 300 m od majątku na zachód z drogą prowadzącą z
Gniezna do Mieleszyna.
Sokolniki
Wieś Sokolniki leży pomiędzy Karniszewem i Świątnikami Małymi. Zabudowa
rozwinęła się przeważnie wzdłuż drogi głównej oraz trzystumetrowej ulicy
odchodzącej na północ. Wieś otoczona jest terenami rolnymi. Od północy sąsiaduje z
łąką i dalej z terenami leśnymi.
Świątniki Małe
Wieś Świątniki Małe zlokalizowana jest w południowej części gminy.
Zabudowa ma charakter zwarty i rozwinęła się na skrzyżowaniu drogi powiatowej
łączącej Dębłowo z Karniszewem oraz drogi gminnej. Wieś otoczona jest polami, a na
północy przepływa ciek wodny oddzielający wieś od terenów zielonych.
Świątniki Wielkie
Wieś Świątniki Wielkie leży przy południowej granicy gminy w odległości 1,5
km od Świątnik Małych. Zorientowana jest południkowo. Zabudowa rozwinęła się
82
pomiędzy dwoma rozwidlającymi się drogami i jest ograniczona drogą gminną
wiodącą do Świątnik Małych. Pomiędzy dwoma pasami zabudowy rozciągają się łąki,
w środku których zlokalizowane jest oczko wodne z wypływającym z niego na
południe strumykiem. Wieś otaczają pola.
5. Układ osadniczy
Sieć osadniczą gminy stanowi 15 wsi sołeckich oraz 5 jednostek osadniczych
(miejscowości i przysiółków) o statusie niższym. Jednostki osadnicze tworzą układ
administracyjno-przestrzenny, w którym wyróżnia się:
ośrodek gminny:
wsie sołeckie:
wsie i przysiółki:
Mieleszyn,
Borzątew, Dębłowo, Dobiejewo, Dziadkowo,
Karniszewo, Kowalewo, Łopienno, Mielno, Popowo
Ignacewo, Popowo Tomkowe, Przysieka, Sokolniki,
Świątniki Małe, Świątniki Wielkie,
Dziadkowo, Kowalewko, Międzychód, Nowaszyce,
Popowo Podleśne.
Pod względem liczby mieszkańców wsie są znacznie zróżnicowane od 30 do 864
mieszkańców (nie uwzględniając przysiółków).
Układ administracyjno-przestrzenny z uwzględnieniem potencjału demograficznego
przedstawia się następująco wg stanu z maja 2002 r.:
83
Lp.
Nazwa wsi sołeckiej
Ludność
sołectwa
1. Borzątew
2. Dębłowo
3. Dobiejewo
Dziadkówko
4.
30
114
83
113
5. Karniszewo
6. Kowalewo
333
120
7. Łopienno
8. Mieleszyn
846
864
9. Mielno
442
10. Popowo Ignacewo
212
11.
12.
13.
14.
15.
230
216
168
165
158
4094
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Razem
Nazwa jednostki
osadniczej
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkówko
Dziadkowo
Karniszewo
Kowalewo
Kowalewko
Łopienno
Mieleszyn
Międzychód
Mielno
Nowaszyce
Popowo Ignacewo
Popowo Podleśne
Popowo Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki Małe
Świątniki Wielkie
Ludność
jednostki
osadniczej
30
114
83
48
65
333
120
0
846
864
0
422
20
187
25
230
216
168
165
158
4094
Dokonano podziału wsi na następujące grupy wielkościowe:
wsie bardzo małe:
wsie małe:
wsie średnie:
wsie duże:
do 100 mieszkańców,
od 101 do 300 mieszkańców,
od 301 do 500 mieszkańców,
powyżej 501 mieszkańców.
Systematyka wsi sołeckich pod względem wielkości zaludnienia przedstawia się
następująco:
wsie bardzo małe: Borzątew, Dobiejewo, Dziadkówko,
wsie małe:
Dębłowo, Kowalewo, Popowo Ignacewo, Popowo
Tomkowe, Przysieka, Sokolniki, Świątniki Małe,
Świątniki Wielkie,
wsie średnie:
Karniszewo, Mielno,
wsie duże:
Łopienno, Mieleszyn.
84
Wieś niesołecka Dziadkowo i przysiółki Nowaszyce i Popowo Podleśne pod
względem zaludnienia mieszczą się w grupie pierwszej jednostek najmniejszych. Dla
przysiółków Kowalewo i Międzychód statystyka nie podaje wydzielonych informacji,
ponieważ łączą się przestrzennie i funkcjonalnie z wsiami macierzystymi.
Ludność w wydzielonych grupach wsi stanowi następujący potencjał demograficzny
gminy:
3 wsie bardzo małe:
8 wsi małych:
2 wsie średnie:
2 wsie duże:
przysiółki:
5,6% ludności gminy,
1,1% ludności gminy.
Z charakterystyki demograficznej wiejskich jednostek wynika, że ponad połowa
mieszkańców gminy, tj. 60,1%, jest skupiona w 4. największych wsiach
klasyfikowanych jako wsie średnie i duże, a mianowicie we wsiach: Mieleszyn,
Łopienno, Karniszewo i Mielno. Średnia wielkość wsi sołeckiej wynosi około 272
mieszkańców i jest na poziomie średniej wielkości wsi w byłym województwie
poznańskim, która wynosiła około 260 mieszkańców.
Rozwój demograficzny wsi
Analiza wzrostu demograficznego jednostek osadniczych w okresie 1989-2002
wykazuje trendy rozwojowe i pozwala wnioskować o możliwych dalszych
tendencjach. Okazuje się, że na 16 wsi znaczących w układzie osadniczym (15 wsi
sołeckich i 1 wieś niesołecka Dziadkowo) aż 50% wsi wykazuje regres demograficzny.
Są to wsie: Łopienno, Przysieka, Popowo Tomkowe, Kowalewo, Dziadkówko,
Dębłowo, Świątniki Wielkie, Borzątew.
Wysoce niepokojący jest regres demograficzny drugiej pod względem wielkości
demograficznej jednostki – wsi Łopienno.
Pozostałe jednostki wykazują wzrost ludności i stabilizację demograficzną. Na
uwagę zasługują wsie Mieleszyn i Mielno, wykazujące najwyższą dynamikę wzrostu:
Mieleszyn – 147 pkt, a Mielno – 165 pkt.
Z pozostałych wsi – Popowo Ignacewo, Dziadkowo, Sokolniki, Świątniki Małe
wykazują wysoką i średnią dynamikę od 107 do 127 pkt. Natomiast wsie Dobiejewo i
Karniszewo wykazują stabilizację demograficzną.
85
Potencjał społeczny i gospodarczy wsi
W celu określenia pozycji wsi i funkcji poszczególnych jednostek,
scharakteryzowano syntetycznie ich potencjał społeczno-gospodarczy. W zestawieniu
tabelarycznym przedstawiono mierniki potencjału (tabela 22. i 23.).
Z zestawienia wynika, że największy potencjał gospodarczy posiadają kolejno
wsie: Mieleszyn, Łopienno, Karniszewo, Sokolniki, Świątniki Małe. Natomiast pod
względem potencjału społecznego wyróżniają się wiodące jednostki osadnicze gminy:
Mieleszyn, Łopienno, Mielno, Popowo Ignacewo i Sokolniki.
86
Tabela 22. Potencjał gospodarczy i społeczny jednostek osadniczych w gminie Mieleszyn – stan 2002 r.
Mierniki potencjału gospodarczego
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Nazwa wsi
sołeckiej
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
Mierniki potencjału społecznego
Ilość
gospodarstw
miejsce w
rankingu pod
rolnych o
Ilość
Ośrodki
powierzchni
względem
% ludności
podmiotów
wielkoobszarowej
powyżej
wagi
gminy
gospodarczych
produkcji rolnej
potencjału
15 ha
użytków
gospodarczego
rolnych
Dynamika
wzrostu w
pkt.
Ilość
placówek
usługowych
miejsce w
rankingu
pod
względem
wagi
potencjału
społecznego
1
2
1
15
5
32
45
11
1
5
10
5
11
3
25
21
1
+ (108 ha)
+ (202 ha)
+(55 ha)
+ (140 ha)
+ (91 ha)
+ (395 ha)
11
9
9
12
10
2
8
1
1
6
1
3
2
2
1
8
3
21
21
10
81
96
101
127
87
100
73
95
147
165
2
2
3
1
13
17
8
14
10
13
11
15
6
15
3
1
2
9
1
+ (334 ha)
7
5
119
4
4
4
8
-
8
6
83
4
8
4
16
9
5
+ (69 ha)
-
6
4
5
4
87
109
2
5
9
5
7
12
-
3
4
107
2
7
3
13
-
5
4
91
1
12
Źródło: Opracowanie własne.
87
Tabela 23. Wyposażenie jednostek osadniczych gminy Mieleszyn w obiekty i placówki usługowe – stan 2002 rok.
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Nazwa wsi
Borzątew
Dębłowo
Dobiejewo
Dziadkowo
Dziadkówko
Karniszewo
Kowalewo
Łopienno
Mieleszyn
Mielno
Popowo
Ignacewo
Popowo
Tomkowe
Przysieka
Sokolniki
Świątniki
Małe
Świątniki
Wielkie
Przedszkola
Szkoły
Gimnazjum
podstawowe
i filie – F
Świetlica
Kościół – K
kaplica – Kp
Biblioteki – B
Cmentarz
czynny – cz
parafialny –
p
Placówka
pocztowa
Placówki
handlowe
Obiekty
gastronom.
OSP
Boisko
Obiekty
Liczba
sportowe turystyczne obiektów
+
+
+
+
+
-
+
-
+F
+B
-
+
+
+
+
+K
+ Kp
-
+ cz/p
-
+
+
-
+
+
+
+++++
+++++++
+++
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
-
2
2
3
1
13
17
8
-
-
-
-
-
+K
+ cz/p
-
+
-
-
+
-
4
-
-
-
-
+
-
-
-
+
-
+
+
-
4
-
-
-
-
+
+
+K
+ cz/p
-
+
++
-
-
-
-
2
5
-
-
-
-
+
-
-
-
+
-
-
-
-
2
-
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
1
Źródło: Opracowanie własne.
88
Hierarchia i funkcje jednostek osadniczych
Na podstawie wielkości zaludnienia, zainwestowania osiedleńczego,
aktywności gospodarczej określa się układ hierarchiczny jednostek osadniczych gminy
następująco:
ośrodek gminny:
Mieleszyn,
wsie wspomagające ośrodek
gminny:
Łopienno, Mielno, Karniszewo, Sokolniki,
wsie podstawowe:
Świątniki Wielkie, Świątniki Małe, Popowo
Tomkowe, Popowo Ignacewo, Przysieka
wsie pozostałe:
Borzątew, Dębłowo, Dobiejewo, Dziadkowo,
Dziadkówko, Kowalewo
Główną jednostką osadniczą gminy jest wieś Mieleszyn, siedziba samorządu gminy i
władzy wykonawczo-administracyjnej. Wieś Mieleszyn koncentruje 21% potencjału
demograficznego gminy i 29% potencjału gospodarczego mierzonego ilością
podmiotów gospodarczych. Wiodące funkcje ośrodka gminnego to usługi,
mieszkalnictwo i działalność gospodarcza.
Dla wszystkich jednostek wiejskich w większym lub mniejszym zakresie funkcją
podstawową jest funkcja rolnicza. Oczywiście z uwagi na zachodzące procesy
przemian gospodarczych, funkcje rolnicze podlegają przekształceniom. Znaczące
jednostki osadnicze w zależności od zainwestowania społeczno-gospodarczego pełnią
także pozarolnicze funkcje, a mianowicie:
Borzątew:
Łopienno:
Mielno:
Karniszewo:
Sokolniki:
Świątniki Wielkie:
Świątniki Małe:
Popowo Ignacewo:
Przysieka:
wypoczynek i turystyka,
działalność gospodarcza,
usługi, działalność gospodarcza,
działalność gospodarcza i usługi,
usługi,
działalność gospodarcza.
89
VI.
Systemy techniczne
1. Sieć transportowa
Powiązania zewnętrzne
Zgodnie z klasyfikacją obowiązującą od 1 stycznia 1999 roku, tj. po
wprowadzeniu reformy administracyjnej kraju, przez gminę Mieleszyn przebiega:
a) droga krajowa nr 5 Gniezno-Bydgoszcz,
b) 10 dróg powiatowych (na podstawie Planu technicznego zimowego utrzymania
dróg w sezonie 2000/2001 opracowanego przez Powiatowy Zarząd Dróg w
Gnieźnie):
- nr 307 Łopienno-Kiszkowo,
- nr 346 Kłodzin-Łopienno,
- nr 401 Ośno-Gniezno,
- nr 402 Mieleszyn-Mielno,
- nr 423 Karniszewo-Modliszewko,
- nr 424 Mieleszyn-Świniary,
- nr 425 Mieleszyn-Laskowo,
- nr 426 Rzym-Popowo Podleśne,
- nr 427 Dziadkowo-Mielno,
- nr 439 Mieleszyn-Kłecko,
c) 19 dróg gminnych (zgodnie z wykazem z dnia 31.12.1991 r. udostępnionym przez
Urząd Gminy w Mieleszynie):
- nr 3252001 Mieleszyn (boisko sportowe) do wsi Borzątew,
- nr 3252002 Mieleszyn (osiedle mieszkaniowe) do drogi Mieleszyn-Dobiejewo,
- nr 3252003 od wsi Borzątew do rozwidlenia drogi powiatowej MieleszynKarniszewo,
- nr 3252004 od rozwidlenia z drogą powiatową Mieleszyn-Karniszewo-Kłecko
(nr 439) przez Florentynowo do granicy gminy,
- nr 3252005 w Sokolnikach od rozwidlenia drogi powiatowej KarniszewoŚwiątniki Małe do domu nauczyciela,
- nr 3252006 w Sokolnikach od drogi powiatowej Gniezno-Mieleszyn (nr 401)
do wsi Popowo Ignacewo,
- nr 3252007 od wsi Świątniki Małe do wsi Nowaszyce,
- nr 3252008 od wsi Świątniki Małe do wsi Mączniki przez Świątniki Wielkie,
- nr 3252009 od wsi Nowaszyce do rozwidlenia z drogą wojewódzką MieleszynMielno,
- nr 3252010 od wsi Popowo Tomkowe do granicy gminy (Ośno),
- nr 3252011 od wsi Łopienno do granicy gminy w kierunku Gołaszewa,
- nr 3252012 od rozwidlenia drogi powiatowej Mieleszyn-Dobiejewo w kierunku
wsi Łopienno do granicy gminy w kierunku drogi prowadzącej do
Gołaszewa,
90
nr 3252013 droga – obwodnica Łopienno,
nr 3252014 od rozwidlenia drogi powiatowej Mieleszyn-Mielno (nr 402) droga
prowadząca do wsi Dziadkówko,
- nr 3252015 od rozwidlenia drogi Kłecko-Janowiec do granicy gminy w
kierunku wsi Gącz,
- nr 3252016 w Mieleszynie od drogi powiatowej Mieleszyn-Dobiejewo do
granicy gminy w kierunku wsi Ośno,
- nr 3252017 w Dobiejewie od rozwidlenia drogi powiatowej MieleszynDobiejewo do wsi Dobiejewo,
- nr 3252018 od wsi Nowaszyce do wsi Dębłowo Królewskie,
- nr 3252019 od wsi Łopienno poprzez skrzyżowanie z drogą powiatową
Chabrowo-Łopienno.
Teren gminy Mieleszyn pokrywa sieć dróg powiatowych i gminnych. Drogi te
w większości mają nawierzchnię bitumiczną i są w dobrym stanie technicznym. Na
obszarze gminy w zasadzie nie ma dróg układu wojewódzkiego i krajowego. Jedyną
drogą wyższej klasy jest droga krajowa nr 5 klasy GP relacji Gniezno-Bydgoszcz;
została zaliczona do sieci dróg ekspresowych klasa S. Na odcinku długości około 1200
m biegnie wzdłuż wschodniej granicy gminy, a następnie na odcinku długości około
800 m wcina się na niewielką odległość (około 100 m) na jej teren. W miejscowym
planie zagospodarowania przestrzennego gminy wskazany jest przebieg drogi krajowej
nr 5 po modernizacji przeprowadzonej zgodnie z planami DODP. Modernizacja ta
przesunie drogę na północny zachód w głąb obszaru gminy.
Łącznie długość dróg powiatowych wynosi 53,019 km, z czego o nawierzchni
utwardzonej 42,415 km, co stanowi 80 %. Łącznie długość dróg gminnych wynosi 37
km, z czego o nawierzchni utwardzonej 24 km, co stanowi 64,86 %. Wskaźnik
gęstości dróg gminnych wynosił w 1999 roku 37,28 km/100 km2, co jest wartością
niższą od średniej wojewódzkiej dla gmin wiejskich, który wynosi 63,6 km/100 km2.
Drogi nie zaliczone do publicznych są drogami wewnętrznymi.
Droga krajowa nr 5 podlega Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych – Oddział
Zachodni w Poznaniu, a bezpośredni nadzór nad drogą sprawuje Rejon Dróg
Krajowych w Gnieźnie. Drogi powiatowe są w użytkowaniu Powiatowego Zarządu
Dróg w Gnieźnie, a drogi gminne – Gminy Mieleszyn.
-
Komunikacja autobusowa
Gmina Mieleszyn obsługiwana jest przez komunikację PKS Gniezno. Trasa
Mieleszyn – Gniezno obsługiwana jest od poniedziałku do niedzieli przez 10 kursów
autobusowych w jedną stronę i 10 kursów powrotnych. Przystanki autobusowe
znajdują się w miejscowościach: Świątniki Wielkie – Świątniki Małe – Świątniki –
Sokolniki – Karniszewo – Mieleszyn.
91
Komunikacja kolejowa
Przez gminę Mieleszyn przebiega linia kolejowa o łącznej długości 9,0 km. Jest
to linia jednotorowa niezelektryfikowana relacji Gniezno-Kcynia. Stanowi ona część
trasy Oleśnica-Chojnice na odcinkach od km 173,600 do km 179,800 oraz od km
183,300 do km 186,100. Na terenie gminy znajdują się dwa posterunki kolejowe:
Świątniki (km 175,116) i Mieleszyn (km 179,234). Przystanek osobowy w
Świątnikach nie jest używany, a w Mieleszynie stacja handlowa z przystankiem
osobowym, mimo iż ruch pasażerski nie jest zawieszony, służy tylko do obsługi
pociągów towarowych. Ruch pociągów towarowych w maju 2002 roku przedstawiał
się następująco: w dni robocze co drugi dzień po 2 pociągi w obu kierunkach.
Przejazdy przez linię kolejową są jednopoziomowe niestrzeżone.
Na przełomie lat 70. i 80. ubiegłego wieku rozpatrywano możliwość
elektryfikacji linii oraz budowy drugiego toru. Z tego okresu pozostał we władaniu
Kolei teren wykupiony pod drugi tor.
2. Gospodarka wodno-ściekowa
2.1. Zaopatrzenie w wodę
Gmina Mieleszyn jest gminą zwodociągowaną. Długość sieci wodociągowej
wynosi 74,2 km. Sieć wodociągowa jest doprowadzona do wszystkich większych osad
mieszkalnych, i działa w oparciu o 5 zasadniczych współpracujących stacji
wodociągowych. Stacje wodociągowe będące w użytkowaniu ZUHiR to:
1. Mieleszyn – wydajność stacji Q = 30,8 m3/h,
2. Karniszewo – wydajność stacji Q = 50,9 m3/h,
3. Dębłowo – wydajność stacji Q = 33,9 m3/h,
4. Łopienno – wydajność stacji Q = 76,0 m3/h,
5. Mielno – wydajność stacji Q = 23,4 m3/h.
Ponadto istnieją również lokalne hydrofornie we wsi Dziadkowo i Przysieka, nie
mające większego wpływu na bilans wody w gminie.
Zasoby wody podziemnej charakteryzują się dobrą jakością oraz dużą
wydajnością ujęć. Głównym zbiornikiem wód podziemnych na obszarze gminy jest
mioceński poziom wodonośny zalegający na głębokości 42-228mppt. Z poziomu tego
czerpią wodę wszystkie studnie głębinowe na obszarze gminy.
Charakterystyka istniejących ujęć w gminie:
1. Mieleszyn – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 2x18,0 m3/h
przy głębokości 115,0 m p.p.t.,
2. Karniszewo – zatwierdzone zasoby wody w kategorii „B” wynoszą 61,0 m3/h
przy głębokości 88,0 m p.p.m.,
3. Dębłowo – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 40,0 m3/h przy
głębokości 140,0 m p.p.m.,
92
4. Łopienno – zatwierdzone zasoby wody w kategorii „B” wynoszą 45,0 m3/h przy
głębokości 65,5 m p.p.t.,
5. Mielno – zatwierdzone zasoby wody w kategorii ,,B” wynoszą 27,0 m3/h przy
głębokości 131,0 m p.p.m.
Wokół ujęć wody nie wymagane są strefy pośrednie ochronne z uwagi na to, że
studnie czerpią wodę ze znacznych głębokości i niemal wszędzie zalega warstwa
izolacyjna od powierzchni terenu, złożona z gruntów spoistych.
W oparciu o ww. ujęcia wody w gminie istnieją następujące wodociągi grupowe:
1. Mieleszyn – Mielno, obsługujące następujące wsie: Kowalewo, Dziadkówko,
Popowo Tomkowe, Popowo Podleśne, Popowo Ignacewo, Przysieka,
2. Karniszewo: Borzątew, Florentynowo, Sokolniki,
3. Dębłowo Królewskie: Świątniki Wielkie, Świątniki Małe.
Obecnie okresowy niedobór wody występuje we wsi Mieleszyn, pozostałe ujęcia w
gminie w pełni zaspokajają zapotrzebowanie na wodę.
Średnice istniejących przewodów wodociągowych wynoszą od Ø100 do Ø150.
Przewidywane działania inwestycyjne służące poprawie zaopatrzenia gminy w
wodę pitną to:
1. budowa zbiorników wyrównawczych na stacji wodociągowej w Mielnie
(wyrówna niedobory wody w Mieleszynie),
2. budowa zbiorników wyrównawczych w Dębłowie Królewskim,
3. połączenie stacji wodociągowej w Dębłowie Królewskim ze stacją w
Karniszewie poprzez budowę sieci wodociągowej łączącej wsie Świątniki Małe i
Sokolniki,
4. połączenie stacji wodociągowej w Karniszewie ze stają w Mieleszynie poprzez
budowę odcinka wodociągu łączącego wsie Borzątew i Mieleszyn,
5. połączenie stacji wodociągowej w Mieleszynie ze stają Dębłowie Królewskim,
poprzez budowę odcinka wodociągu łączącego wsie Dębłowo i Popowo
Ignacewo,
6. budowa odcinka sieci wodociągowej do wsi Dobiejewo.
Po zrealizowaniu ww. zamierzeń inwestycyjnych, gmina będzie posiadać wodociąg w
kształcie zamkniętego pierścienia, łączącego wszystkie stacje i ujęcia wody w jeden
współpracujący układ. Zapewni to stuprocentowe zaspokojenie potrzeb gminy w
zakresie zaopatrzenia w wodę pitną.
2.2. Odprowadzenie ścieków sanitarnych
Na terenie Gminy Mieleszyn nie ma obecnie sieci kanalizacji sanitarnej, nie ma
również działającej oczyszczalni ścieków. Dla ochrony istniejących wód
powierzchniowych i podziemnych przystąpiono do budowy mechaniczno-biologicznej
oczyszczalni ścieków – oczyszczalni grupowej dla całej gminy. Projekt oczyszczalni
wykonał POZPROJEKT w lipcu 2000 roku, a we wrześniu roku 2002 nastąpi jej
rozruch technologiczny.
93
Oczyszczalnia znajduje się we wsi Przysieka, która położona jest centralnie w
stosunku do pozostałych miejscowości gminy. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków
będzie rzeczka Dębina, wpływająca po ponad 3,0 km do jeziora Kłeckiego.
Projektowana oczyszczalnia będzie miała przepustowość Qd = 423,0 m3/d, z ładunkiem
zanieczyszczeń w BZT5 równym 232,0 kg/d. Sieć kanalizacji sanitarnej wybudowana
będzie w systemie grawitacyjno-ciśnieniowym na głębokości od 1,5 m p.p.t. do 3,5 m
p.p.t. i o średnicach od Ø200 do Ø300. Całkowita docelowa długość sieci
kanalizacyjnej wyniesie około 100 km.
Budowę sieci kanalizacji sanitarnej należy przeprowadzić etapowo. Etap
pierwszy winien objąć wsie: Mieleszyn, Łopienno, Kowalewo, Popowo Tomkowe,
Popowo Ignacewo, a etap drugi wsie: Karniszewo, Sokolniki, Świątniki Wielkie,
Świątniki Małe i Dębłowo Królewskie. Docelowo do oczyszczalni tej będą podłączone
wszystkie wsie w gminie o liczbie mieszkańców większej niż 30 osób.
Do czasu realizacji sieci kanalizacji sanitarnej, ścieki winny być gromadzone w
szczelnych zbiornikach bezodpływowych i wywożone na oczyszczalnię ścieków. W
przypadku lokalizacji zakładów pracy o ściekach przemysłowych, których skład
odbiega od ścieków bytowo-gospodarczych (np. posiada związki metali ciężkich,
substancje ropopochodne, czy bardzo duże stężenie BZT5), należy na terenie zakładu
budować podczyszczalnie, dla usunięcia tych związków, przed wpuszczeniem ich do
gminnego układu kanalizacyjnego.
3. Sieć elektroenergetyczna
Przez zachodnią część gminy, z południowego wschodu na północny zachód,
przebiega linia wysokiego napięcia 110 KV relacji GPZ Gniezno – GPZ Wągrowiec.
Obszar gminy zasilany jest z GPZ-ów zlokalizowanych w gminach sąsiednich.
Z odgałęzień od linii średniego napięcia 15 kV, wychodzących od linii wysokiego
napięcia 110 KV w relacji Gniezno-Wągrowiec, zasilane są stacje transformatorowe
15/0,4 kV rozmieszczone na terenia gminy. Na terenie gminy rozmieszczonych jest 46
stacji transformatorowych (od dłuższego czasu nie zanotowano znacznego wzrostu).
Przeważnie są to stacje transformatorowe słupowe typu STSa 20/250 i 20/100 – 31
szt., 11 szt. starszego typu ŻH 153, kilka pozostałych to: wieżowa murowana SB-2J i
miejska murowana typu MSTt 20/630. Dwie stacje pełnią rolę stacji
transformatorowych konsumentowych zasilających zakłady, fermy itp.
Stacje transformatorowe zasilane są z odgałęzień głównych linii
napowietrznych SN 15 kV – głównie napowietrznie, rzadko kablowo. Bezpośrednie
zasilanie odbiorców dokonuje się przy pomocy linii niskiego napięcia, napowietrznych
(kablowych miejskich) ze stacji transformatorowych 15/0,4 kV. Większość wsi na
terenie gminy charakteryzuje się przewagą budownictwa jednorodzinnego oraz w
mniejszym stopniu wielorodzinnego i dlatego notuje się tam niewielki wzrost mocy
zapotrzebowanej. Nie można jednak wykluczyć odbiorców energochłonnych w
przyszłości. Urządzenia elektroenergetyczne występujące na terenie gminy Mieleszyn,
94
znajdują się w eksploatacji Energetyki Poznańskiej S.A. tj. Zakładu Dystrybucji
Energii, Rejonu Dystrybucji Gniezno (ul. Wschodnia 49/51).
4. Gazownictwo
Gmina Mieleszyn nie jest zgazyfikowana, nie posiada rozdzielczej sieci
gazowej ani linii przesyłowych. W tej chwili nie opracowuje się ani nie przewiduje
gazyfikacji gminy – w Planie rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego
zapotrzebowania na paliwo gazowe dla Polskiego Górnictwa Naftowego i
Gazownictwa S.A. Oddział Wielkopolski Zakład Gazowniczy w Poznaniu na
najbliższe lata nie przewiduje się gazyfikacji nowych gmin i miejscowości.
Zaopatrzenie w gaz jest realizowane we własnym zakresie przez użytkownika (butle).
5. Usuwanie odpadów
Odpady gminne przewożone są do czynnego składowiska stałych odpadów
komunalnych w rejonie wsi Kopaszyn-Nowe-Toniszewo, w powiecie Wągrowiec.
Składowiskiem tym zarządza i eksploatuje Spółka z o.o. założona w roku 2000 przez
Gminę Wągrowiec, Miasto Wągrowiec, Gminę Skoki, Miasto Skoki oraz Gminę
Mieleszyn. Segregacja odpadów odbywa się u producenta śmieci.
We wrześniu 2000 roku została opracowana Koncepcja gospodarki odpadami
komunalnymi na potrzeby składowiska dla gminy Mieleszyn. Opracowanie to
przedstawia gospodarkę odpadami na terenie gminy obejmującą powstawanie,
segregację, gospodarcze wykorzystanie i unieszkodliwianie odpadów; celem jest
organizacja i wdrożenie selektywnej zbiórki odpadów oraz likwidacja dzikich
wysypisk śmieci.
95
VII. Ocena stanu zagospodarowania gminy
1. Wnioski wynikające ze stanu środowiska przyrodniczego
1.1. Możliwości rozwojowe gminy
Specyfiką gminy jest peryferyjne, w skali województwa, położenie. Położenie
to i nieco utrudniona dostępność komunikacyjna były niejednokrotnie czynnikami
hamującymi rozwój gospodarczy terenu. Dzięki temu gmina zachowała
ponadprzeciętne walory przyrodniczo-krajobrazowe. Dodatkowym atutem jest
urozmaicona rzeźba terenu, niezłe gleby oraz duże powierzchnie wodne.
Słabościami środowiska przyrodniczego, ograniczającymi możliwości
rozwojowe gminy jest niekorzystny bilans wodny (odlesienie i przesuszenie
powierzchni wysoczyznowych, zanik drobnych cieków i zbiorników wodnych,
konieczność oparcia gospodarki wodnej gminy o ujęcia wód mioceńskich, bo
czwartorzędowe struktury wodonośne są nieciągłe i o znikomej miąższości).
Atuty i mankamenty środowiska można zapisać:
atuty środowiska –
korzystne dla rozwoju gminy
mankamenty środowiska –
ograniczenia rozwoju
- dobra dostępność komunikacyjna
poszczególnych fragmentów gminy,
- wysokie walory przyrodniczokrajobrazowe (urozmaicona rzeźba,
rozległe powierzchnie leśne, liczne
jeziora),
- gęsta sieć wód powierzchniowych,
- zróżnicowanie siedliskowe lasów i duża
atrakcyjność rekreacyjna,
- dość równomierne rozmieszczenie lasów,
- rozbudowany i sprawnie funkcjonujący
system zasadniczych powiązań
ekologicznych,
- słabe jeszcze zainwestowanie rekreacyjne,
- doskonałe warunki do wędkowania,
- strefy ciszy.
- peryferyjne położenie gminy,
- budowa geologiczna sprzyjająca szybkiemu
odpływowi wód a nie ich retencji,
- okresowe podtapianie gruntów w czasie
wiosennych roztopów oraz intensywnych
opadów i braki wody latem,
- postępująca eutrofizacja jezior, zanik
drobnych zbiorników wodnych i cieków,
- duże zanieczyszczenie rzek i jezior,
- trudna dostępność brzegowa jezior, ale z
możliwością przystosowania pewnych
fragmentów linii brzegowej dla celów
kąpieliskowych,
- nasilenie procesów erozyjnych w strefach
krawędziowych rynien i brak zabezpieczenia
przed wpływem zanieczyszczeń obszarowych
z użytkowanych rolniczo powierzchni
wysoczyznowych,
- niewielki odsetek użytków zielonych,
- całkowite odlesienie dużych połaci
wysoczyzny,
- bardzo duży odsetek lasów zagrożonych
przez zanieczyszczenia przemysłowe,
- nieliczne formy ochrony przyrody,
- bardzo uboga baza surowcowa.
96
1.2. Problemy do rozwiązania
Część zagrożeń dla środowiska (np. imisja zanieczyszczeń powietrza, skażenie
wód rzek i jezior) wymaga działań wykraczających poza obszar omawianej gminy.
Spośród innych, za najważniejsze uznaje się:
- szczególną ochronę terenów otwartych, tworzących sieć wyróżnionych na mapie
obniżeń dolinnych (rynny jeziorne oraz sandr Dębiny), stanowiących system
zasadniczych łączników ekologicznych, zapewniających równowagę w środowisku
i pełniących jednocześnie rolę układu wentylacyjnego gminy,
- poprawienie sprawności funkcjonowania uzupełniających (lokalnych) łączników
dolinnych poprzez podbudowę biologiczną, zwiększenie ich zdolności
retencyjnych, poprawę cyrkulacji powietrza, wyeliminowanie kolizyjnego
zainwestowania itp.,
- utrzymanie, bądź wprowadzenie (wszędzie tam, gdzie jest to możliwe) zadrzewień
przydrożnych, śródpolnych i in. w obrębie lokalnych stref wododziałowych oraz
włączenie ich w system powiązań przyrodniczo-ekologicznych gminy,
- traktowanie dużych zespołów leśnych jako najważniejszego składnika równowagi
ekologicznej w biosferze oraz niezbędnego zaplecza środowiska przyrodniczego
dla rekreacji,
- preferowanie
różnorodności
biologicznej
ekosystemów,
zgodnych
z
uwarunkowaniami siedliskowymi, podjęcie działań na rzecz objęcia ochroną
prawną miejsc cennych przyrodniczo,
- dostosowanie produkcji rolnej do warunków środowiska, zwłaszcza zasobności i
produktywności gleb oraz priorytet dla sposobów użytkowania rolniczego nie
wymagających intensywnego nawożenia,
- ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania rolnictwa na środowisko, m.in.
poprzez racjonalne stosowanie środków nawożenia mineralnego, upowszechnianie
biologicznych metod zwalczania szkodników, zabiegi przeciwerozyjne, itp.,
- poprawa bilansu wodnego, poprzez racjonalizację zużycia wody, realizacje ww.
zadrzewień i zwiększenie powierzchni użytków zielonych, (budowa zbiorników
wodnych realna jedynie w rynnach subglacjalnych, gdzie takie akweny już są, ale
podpiętrzenie jezior to zniszczenie istniejącej różnorodności biologicznej),
- poprawa stanu sanitarnego rzek i jezior, m.in. poprzez uregulowanie gospodarki
wodno-ściekowej gminy (zakończenie budowy oczyszczalni ścieków i
skanalizowanie terenu),
- nie dopuszczanie do przyspieszonej eutrofizacji jezior (doraźna rekultywacja jezior,
podlegających szybkiemu zanikowi, po przeprowadzeniu stosownych badań
oceniających możliwości ograniczenia procesów eutrofizacji) oraz ograniczenie
dopływu substancji biogennych i toksycznych do jezior poprzez utrzymanie lub
utworzenie w strefie krawędziowej rynien naturalnej otuliny o wzmożonych
wymaganiach w zakresie ochrony środowiska (m.in. zakaz sytuowania zabudowy
rekreacyjnej w obrębie rynien jeziornych oraz w pobliżu ich strefy krawędziowej –
pozostawienie, na wysoczyźnie, co najmniej 50-metrowej szerokości strefy wolnej
97
-
-
-
-
od zabudowy),
ewentualne przystosowanie niewielkich fragmentów dużych jezior dla
wykorzystania rekreacyjnego, m.in. kąpieliskowego, z ograniczeniem ilości sprzętu
pływającego oraz wyłączenie z użytkowania rekreacyjnego (z wyjątkiem
wędkowania) pozostałych, naturalnych zbiorników wodnych,
zmniejszenie aktywności współczesnych procesów geodynamicznych –
przeciwdziałanie erozji wodnej i wietrznej, zwłaszcza ochrona silnie nachylonych
zboczy rynien, poprzez odpowiednie zabiegi fitomelioracyjne,
preferencje dla zmiany technologii ogrzewania i upowszechnianie czystych
ekologicznie nośników energii oraz tworzenie warunków do wprowadzenia
niekonwencjonalnych źródeł energii, stosowania zamkniętych obiegów wody itp.,
inspirowanie wprowadzania technologii bezodpadowych.
Kierunki zagospodarowania poszczególnych fragmentów terenu określają wskazane
predestynacje każdego z nich a ogólne zasady gospodarowania, w wydzielonych
rejonach i subrejonach, precyzują umieszczone w tekście opracowania ustalenia.
2. Wnioski wynikające ze sfery społeczno-gospodarczej
2.1. Demografia
1. Ludność gminy od 1990 r. systematycznie wzrasta. Ulega wyraźnemu
zmniejszeniu skala migracji, a przyrost naturalny utrzymuje się na poziomie
wyższym niż przeciętny przyrost naturalny na terenach wiejskich.
2. Mieszkańcy gminy stanowią społeczeństwo dość młode, o czym świadczy
30,5% udziału grupy przedprodukcyjnej w ogólnym stanie ludności. Dla
terenów wiejskich % ten kształtuje się na poziomie 23,7%.
3. Gmina charakteryzuje się wyższym niż przeciętny dla powiatu gnieźnieńskiego
– poziomem bezrobocia.
4. W gospodarce rolnej utrzymuje się tzw. bezrobocie ukryte. Zjawisko to jest
poważnym problemem nie tylko w skali gminy i wymaga zróżnicowanych
rozwiązań bieżących i długofalowych.
2.2. Mieszkalnictwo
1. Warunki mieszkaniowe gminy Mieleszyn na tle gmin wiejskich województwa
wielkopolskiego są niezbyt korzystne o czym świadczą niższe wskaźniki:
powierzchni użytkowej na osobę o 0,8 m2
powierzchni użytkowej na 1. mieszkanie o 2,1 m2
oraz nieznacznie wyższa liczba osób na 1. mieszkanie.
98
2. Ponad połowę substancji mieszkaniowej gminy stanowi stara zabudowa (ponad
80. letnia), która wymaga rehabilitacji.
3. Zmienione warunki na rynku budowlanym i wycofanie się państwa z
finansowania budownictwa mieszkaniowego wpłynęły na osłabienie
intensywności realizacji mieszkań, zwłaszcza przez Spółdzielnię Mieszkaniową
w Łabiszynku. Intensywność realizacji mieszkań przez inwestorów prywatnych
szczególnie od 1992 r. jest minimalna i wynosi 1-2 mieszkania rocznie, a w
latach 1999 i 2000 nie oddano żadnego mieszkania do użytku.
4. Deficyt mieszkaniowy w zależności od założonego wariantu poprawy
warunków mieszkaniowych wynosi od 200 do 260 mieszkań (bez
uwzględnienia przyrostu ludności).
2.3. Warunki życia mieszkańców
1. W uproszczonym rankingu gmin powiatu gnieźnieńskiego gmina Mieleszyn
pod względem warunków życia mieszkańców zajmuje ostatnią 10. pozycję.
2. Porównując poziom życia ludności gminy na przestrzeni 1at 1990, 1997 i 2000
obserwuje się wyraźnie poprawę szczególnie w rozwoju telefonizacji,
motoryzacji i rozbudowie sieci wodociągowej. Poprawie uległy też warunki
nauczania w szkołach.
3. Wyposażenie jednostek osadniczych w obiekty i placówki usługowe jest bardzo
zróżnicowane. Obok jednostek osadniczych wyróżniających się większą ilością
placówek i obiektów usługowych (Mieleszyn, Łopienno i Mielno) występują
wsie pozbawione jakichkolwiek usług. Do nich należą: Dobiejewo, Dziadkowo
i Dziadkówko.
4. Konieczne jest wyposażenie wymienionych wyżej wsi dla dobra ich
mieszkańców w minimalny zestaw usług (handlu, gastronomii, kultury i sportu)
oraz poszerzenie bazy obiektów usługowych we wsiach wykazujących
niedobory.
2.4. Pozarolnicza działalność gospodarcza
1. W rankingu gmin pod względem aktywności gospodarczej w 2000 r. gmina
Mieleszyn ze wskaźnikiem 49 podmiotów gospodarczych na 1000
mieszkańców jest poniżej aktywności powiatowej i aktywności wojewódzkiej.
2. Pozytywną cechą sfery pozarolniczej jest notowany od roku 1991 wzrost
ilościowy podmiotów gospodarczych.
3. Szczególnie uwidacznia się duża aktywność podmiotów w branży usługowej,
zwłaszcza w dziedzinie handlu i gastronomii oraz transportu. Podmioty
gospodarcze branży usługowej stanowią około 77% ogółu podmiotów.
99
4. Dominacja podmiotów gospodarczych o charakterze usługowym jest zgodna z
charakterem i predyspozycjami gminy.
2.5. Gospodarka rolna
1. Gmina Mieleszyn dysponuje około 6,5 tys. ha użytków rolnych (tj. około 66%
ogólnej powierzchni), w których przeważają grunty orne o dobrych glebach
(klasy od II do IV), szczególnie w północno-zachodniej i południowej części
gminy. Świadczy o tym stosunkowo wysoki wskaźnik jakości rolniczej
przestrzeni produkcyjnej gminy, który wg IUNG-u wynosi 70,1 punktów (w
powiecie gnieźnieńskim – 69,7).
2. Główne nastawienie gospodarstw rolnych w zakresie produkcji roślinnej na
uprawę zbóż oraz w produkcji zwierzęcej na hodowlę trzody chlewnej i bydła
generalnie odpowiada uwarunkowaniom przyrodniczym.
3. Specyfiką gminy jest hodowla ryb prowadzona przez Gospodarstwo Rybackie
w Bogucinie w jeziorze Kłeckim we wsi Borzątew.
4. Procesy przekształceń własnościowych w kierunku prywatyzacji rolniczego
sektora państwowego (PGR-u Łabiszynek) spowodowały radykalny wzrost
udziału sektora prywatnego do około 70%, w tym głównie gospodarstw
indywidualnych.
5. Zmiany własnościowe gruntów spowodowały przeobrażenia w strukturze
obszarowej gospodarstw indywidualnych. Powstało kilka gospodarstw
wielkoobszarowych od 400 do około 100 ha. W związku z tym wzrósł udział
gospodarstw dużych, poniżej 15 ha do około 31% ogólnej ich liczby, przy czym
przeciętne gospodarstwo w tej grupie posiadało areał ponad 30 ha.
2.6. Osadnictwo
1. Na terenie gminy przeważa osadnictwo o charakterze skupionym.
2. Przeciętna wielkość wsi sołeckiej – 270 mieszkańców – kształtuje się na
poziomie wielkości wsi w byłym województwie poznańskim.
3. W przestrzeni dominuje wieś Mieleszyn jako ośrodek gminny o funkcjach
ogólnogminnych.
4. Wsie Łopienno i Mielno wspomagają wieś gminną w pełnieniu centralnych
funkcji gminy i są predysponowane do pełnienia tych funkcji w perspektywie.
100
3. Wnioski wynikające z funkcjonowania systemów technicznych
3.1. Sieć transportowa
1. Przewiduje się rozbudowę drogi S-5 o drugą jezdnię po jej wschodniej stronie.
2. W związku z przystosowaniem drogi krajowej do wymogów drogi ekspresowej
należy uwzględnić strefę uciążliwości drogi dla stałych użytkowników
sąsiadujących obszarów, zagrożenie dla upraw, budowli oraz narażenie na
degradacje stałych komponentów środowiska naturalnego.
3. Należy rezerwować tereny poza pasem drogowym drogi krajowej dla
prowadzenia infrastruktury technicznej.
4. Dla zapewnienia płynności ruchu planuje się korektę łuków w Mielnie w ciągu
drogi krajowej nr 5. Dla odcinka pozostałego po modernizacji należy określić
nową kategorię.
3.2. Gospodarka wodno-ściekowa
1. Gmina Mieleszyn jest zwodociągowana w oparciu o trzy komunalne wodociągi
grupowe. Posiada wystarczające i o dobrej jakości zasoby wody pitnej.
Docelowo przewidziana jest budowa odcinków sieci wodociągowej łączącej
poszczególne wodociągi grupowe między sobą, co utworzy w gminie zamknięty
pierścień oraz budowy dodatkowych zbiorników wyrównawczych. Ww.
inwestycje oraz bieżące remonty i modernizacje urządzeń wodociągowych w
pełni zaspokajają potrzeby mieszkańców gminy w zakresie zaopatrzenia w
wodę pitną.
2. Gmina Mieleszyn posiada (w trakcie rozruchu) mechaniczno-biologiczną
komunalną oczyszczalnię ścieków, do której dowożone są ścieki sanitarne.
Docelowo problem transportu ścieków sanitarnych z poszczególnych wsi do
oczyszczalni zostanie rozwiązany poprzez sukcesywną budowę sieci
kanalizacyjnej na terenie gminy.
3.3. Elektroenergetyka
1. Zapotrzebowanie mocy elektrycznej przez gminę Mieleszyn wzrasta na razie
systematycznie, proporcjonalnie do rozbudowy i dlatego konieczna będzie
budowa nowych stacji transformatorowych 15/0,4 kV wraz z liniami
zasilającymi.
2. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego należy rezerwować
grunty pod stacje transformatorowe, szczególnie na obszarach, na których
dokonuje się podziału gruntów pod budowę domów jednorodzinnych wraz z
obiektami usługowymi i warsztatowymi.
101
3.4. Gazownictwo
1. Na terenie gminy Mieleszyn brak sieci gazowej tak rozdzielczej jak i
przesyłowej. W obecnych planach nie przewiduje się gazyfikacji gminy
Mieleszyn.
2. Zaopatrzenie w gaz jest realizowane we własnym zakresie (butle gazowe) lub
zastępowane inną energią.
102
VIII. Załączniki
1. Ilustracje graficzne sfery społeczno-gospodarczej gminy Mieleszyn
1. Sieć osadnicza – dynamika rozwoju jednostek
2. Użytkowanie gruntów w 2000 roku
3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg IUNG
4. Standard mieszkaniowy w 2000 roku (liczba osób na mieszkanie)
5. Standard mieszkaniowy w 2000 roku (pow. użytkowa mieszkań w m2 na osobę)
6. Placówki pocztowo-telekomunikacyjne w 2000 roku
7. Telefonizacja w 2000 roku
8. Zainwestowanie techniczne w 2000 roku
9. Bibliotek publiczne w 2000 roku (liczba woluminów na 1000 mieszkańców)
10. Bezrobocie w 2000 roku
11. Sytuacja ekonomiczna w 2000 roku (dochody własne budżetu)
12. Aktywność gospodarcza w 2000 roku (liczba podmiotów gospodarczych na 1 000
mieszkańców)
103
2. Spis dokumentacji fotograficznej gminy Mieleszyn
1. Jezioro Zioło – widok z Wiktorowa (gmina Rogowo)
2. Jezioro Łopienno i widok na miejscowość Łopienno
3. Pałac w Popowie Podleśnym
4. Pałac w Mielnie
5. Pałac w Popowie Ignacewie
6. Kościół w Łopiennie
7. Jezioro Łopienno – utrudniony dostęp do jeziora w jego południowej części
8. Efektowne rozcięcie erozyjne strefy brzegowej rynny Jeziora Łopienno przez
niewielki ciek przecinający drogę do Janowca Wlkp.
9. Nad jeziorem Łopienno
10. Zapomniany cmentarz w Łopiennie
11. Jezioro Łopienno – widok w kierunku południowym
12. Jezioro Łopienno (część południowa)
13. Okazałe kasztanowce w Przysiece
14. Jezioro Głębokie z drogi Mieleszyn – Mielno
15. Sokolniki – głaz narzutowy „Tarcza Olbrzyma”
16. Północna część rynny Jeziora Łopienno
17. Rynna Jeziora Łopienno i okazałe kasztanowce przy drodze do Janowca Wlkp.
18. Okazałe kasztanowce przy drodze Łopienno – Janowiec Wlkp.
19. Rzeka Mała Wełna przy drodze Karniszewo – Kłecko
20. Borzątew – ośrodek jeździecki
21. Borzątew – kąpielisko i plaża nad Jeziorem Kłeckim
22. Jezioro Łopienno z drogi Dobiejewo – Międzychód
23. Jezioro Głębokie z drogi Mieleszyn – Mielno
24. Okolice Kowalewa – Jezioro Radeckie
25. Pałac w Kowalewie i resztki parku
26. Pałac w Przysiece
27. Pałac w Przysiece
28. Jezioro Dziadkowskie w Kowalewie
29. Jezioro Zioło
30. Dolina Wełny w rejonie Mielna
31. Dolina Wełny w rejonie Mielna
32. Śnięte ryby na brzegu Jeziora Głęboczek
33. Rzeka Wełna z mostu w ciągu drogi krajowej nr 5 (Mielno)
34. Widok Jeziora Dziadkowskiego i okolicy z drogi do Dziadkowa
35. Trzcinowisko nad Jeziorem Zioło
36. Panorama rynny Jeziora Dziadkowskiego
37. Panorama – droga do Dziadkowa
38. Panorama rejonu Dziadkówka
39. Pałac w Dziadkowie
104
40. Kanał Kołdrąb (Wełna Mała) i Jezioro Kowalewskie z drogi Mieleszyn –
Rogowo
41. Brzezina nad Jeziorem Radeckim
42. Kapliczka nad Jeziorem Dziadkowskim w Kowalewie
43. Zabudowa rekreacyjna nad Jeziorem Kłeckim w Dobiejewie
44. Panorama okolic Mielna
45. Okazałe dęby w okolicach Mielna
46. Panorama Mielna
47. Okazały dąb w okolicach Mielna
48. Kaplica w Mielnie
49. Pamiątkowa tablica na kaplicy w Mielnie
50. Sokolniki – zabytkowy kościół
51. Przysieka – niszczejący park podworski
52. Wełna Mała – Kanał Kołdrąb w Kowalewie
53. Współczesne procesy erozyjne w obrębie nowego nasypu drogi krajowej nr 5 –
widoczne głębokie rozcięcie i stożek napływowy
54. Kanał Kołdrąb (Wełna Mała) pomiędzy Jeziorem Kowalewskim a Jeziorem
Dziadkowskim
55. Resztki parku w Kowalewie i trafostacja
56. Zniszczony park w Przysiece
57. Park w Przysiece – pomnikowe wiązy
105
3. Wykaz załączonych map
1. Synteza uwarunkowań z diagnozą stanu i funkcjonowania
środowiska przyrodniczego
2. Infrastruktura techniczna – komunikacja
3. Infrastruktura techniczna – sieć elektroenergetyczna
4. Infrastruktura techniczna – sieć wodociągowa
5. Archeologia – konserwacja
6. Tło przyrodnicze gminy
7. Mapa rzeźby terenu
8. Mapa powierzchni kształtujących walory biotyczne
9. Mapa stosunków wodnych
10. Struktura przyrodniczo-funkcjonalna terenu
11. Uwarunkowania przyrodnicze (ocena stanu i
funkcjonowania środowiska przyrodniczego)
skala 1 : 10 000
skala 1 : 25 000
skala 1 : 25 000
skala 1 : 25 000
skala 1 : 25 000
skala 1 : 50 000
skala 1 : 50 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 20 000
skala 1 : 10 000
106

studium uwarunkowań i kierunków

Transkrypt

Podobne dokumenty

UCHWAŁA NR V/28/07 RADY GMINY

Marokański mur.

TO Żebym wreszcie powiedzieć mógł, co siedzi we mnie

Opis projektu - Chcemy pracować

Zapora wodna - fragment Kroniki Wilkanowa (Chronik von

Jerzy Vetulani o kobietach wyzwolonych na

ulotka Wyjdź zza muru uprzedzeń - I Liceum Ogólnokształcące im. T

karta produktu - Chemia budowlana .INFO