do druku - Jacek Franek

KANCELARIA ADWOKACKA
RECHTSANWALTSKANZLEI
DR JACEK FRANEK
MAGISTER LEGUM EUROPAE
Arbitrażowe dochodzenie należności od niemieckich
kontrahentów
Gazeta Prawna - Październik 2003
Nr Wydania: 205, strona 21
Arbitrażowe dochodzenie należności od niemieckich kontrahentów
Międzynarodowy arbitraż handlowy, zwany też inaczej międzynarodowym
sądownictwem polubownym, jest sądownictwem prywatnym funkcjonującym
równolegle do sądownictwa państwowego. Popularny jest on przede wszystkim w
obrocie gospodarczym, a w międzynarodowym obrocie gospodarczym jest on nawet
najczęstszym sposobem rozstrzygania sporów. Międzynarodowy arbitraż handlowy
zastępuje sądownictwo państwowe - podmioty gospodarcze, które poddały się
rozstrzygnięciu sądu arbitrażowego, nie mogą ani zwrócić się z tą samą sprawą do
sądu państwowego ani złożyć apelacji od rozstrzygnięcia sądu arbitrażowego do sądu
państwowego.
Międzynarodowe sądy arbitrażowe występują w dwóch formach. Po pierwsze jako
stałe sądy arbitrażowe, które powołane są zazwyczaj przez różne organizacje
handlowe i działają według regulaminów nadanych im przez owe organizacje. Po
drugie są to sądy arbitrażowe ad hoc, które powoływane są przez strony dla
doraźnego rozstrzygnięcia konkretnego sporu i które działają według zasad
określonych przez same strony. W praktyce te ostatnie powoływane są raczej rzadko,
a większość sporów rozstrzygana jest przez stałe sądy arbitrażowe. W Polsce
najbardziej znany jest Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej, a w
stosunkach polsko-niemieckich Sąd Arbitrażowy przy Polsko-Niemieckiej Izbie
Handlowo-Przemysłowej. Natomiast spośród sądów arbitrażowych funkcjonujących w
niemieckim obszarze językowym najbardziej znane są przede wszystkim wiedeński
Schiedsgericht der Bundeskammer der Gewerblichen Wirtschaft, który był przez wiele
lat jedynym sądem arbitrażowym uznawanym przez państwa socjalistyczne, oraz
niemiecki Deutsche Institution für Schiedsgerichtsbarkeit e.V.
1. Dlaczego arbitraż jest korzystny?
O tym, dlaczego arbitraż jest korzystniejszy od opieszałego sądownictwa
państwowego, wie każdy, kto złożył choć raz pozew do jednego z sądów polskich i
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
czekał na wyznaczenie pierwszej (!) rozprawy dwa lata, nie mówiąc już o otrzymaniu
ostatecznego wyroku, podczas gdy po złożeniu pozwu do sądu arbitrażowego,
najczęściej już po 12 miesiącach ma się w ręku ostateczne i niezaskarżalne do drugiej
instancji rozstrzygnięcie. W przypadku nieskomplikowanych spraw postępowanie
przed sądem arbitrażowym może trwać nawet jeszcze krócej.
Także koszty postępowania arbitrażowego są zazwyczaj niższe aniżeli koszty
postępowania w sądach państwowych. Ponadto samo postępowanie nie jest tak
sformalizowane jak postępowanie przed sądem państwowym.
Sędziowie zasiadający w sądach arbitrażowych są poza tym z reguły bardziej
kompetentni aniżeli sędziowie państwowi, zarówno pod względem wykształcenia
prawniczego jak i pod względem doświadczenia dotyczącego życia gospodarczego.
Ponadto, co bardzo istotne, na podstawie konwencji międzynarodowych zapewnione
jest bezproblemowe uznanie i wykonywanie rozstrzygnięć sądu arbitrażowego w
innych państwach. Przykładowo wyrok sądu arbitrażowego mającego siedzibę w
Polsce podlega po zaopatrzeniu go w niemiecką klauzulę wykonalności bezpośredniej
egzekucji w Niemczech.
2. Jak poddać się arbitrażowi?
Poddanie się międzynarodowemu arbitrażowi handlowemu następuje poprzez
zawarcie umowy o arbitraż między kontrahentami. W praktyce gospodarczej w
umowach takich wskazywany jest najczęściej konkretny sąd arbitrażowy, który ma
być właściwy do rozstrzygania sporów między kontrahentami. Możliwe jest jednak
także pozostawienie tej kwestii otwartej poprzez dokonanie ustalenia, że konkretni
sędziowie arbitrażowi, czyli tzw. arbitrzy, zostaną powołani dopiero w wypadku
powstania konkretnego sporu.
Umowy o poddanie się międzynarodowemu arbitrażowi handlowemu zawierane są
zazwyczaj przy okazji podpisywania generalnego kontraktu z kontrahentem (dostawy,
kupna-sprzedaży, o współpracy itp.) i dotyczą zazwyczaj rozstrzygania sporów
mogących wyniknąć w przyszłości z owego kontraktu. Możliwe jest jednak także
zawarcie umowy o poddanie się arbitrażowi handlowemu już po powstaniu
konkretnego sporu dotyczącego wykonania zobowiązań z danej umowy.
3. Ogólne zasady postępowania arbitrażowego
Postępowanie przed sądami arbitrażowymi jest o wiele mniej sformalizowane aniżeli
postępowanie przed sądami państwowymi. Sąd arbitrażowy stosuje albo takie reguły
postępowania, które w jego ocenie doprowadzą do jak najszybszego rozwiązania
sporu albo też reguły postępowania ustanowione przez same strony. Ponadto strony
mogą same wybrać arbitrów, którzy rozstrzygną ich spór - zazwyczaj odbywa się w ten
sposób, że każda ze stron wybiera po jednym arbitrze, a przewodniczącego ciała
sędziowskiego czyli tzw. superarbitra, wybierają oni albo wspólnie albo ustanawiany
jest on przez prezesa sądu arbitrażowego.
Ponadto strony mają wolny wybór co do języka, w którym toczy się postępowanie
przed sądem arbitrażowym.
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
Wolny wybór strony mają także co do prawa, według którego ma zostać
rozstrzygnięty spór, tzn. mogą one zarówno wybrać prawo, które jest związane z
przedmiotem sporu, np. polskie lub niemieckie, ale mogą także wybrać prawo, które
zupełnie nie jest związane ani z siedzibą strony ani z przedmiotem sporu, np.
pakistańskie lub balijskie. Co więcej, strony mogą zazwyczaj upoważnić sąd do
rozstrzygania nie na podstawie określonego prawa lecz na podstawie zasad
słuszności. Sąd feruje wtedy taki wyrok, który jego zdaniem jest najsprawiedliwszy.
Bardzo istotnym jest, że wyroki sądów arbitrażowych z reguły nie podlegają
zaskarżeniu do drugiej instancji arbitrażowej (chyba że strony tak postanowią),
postępowanie toczy się bowiem zazwyczaj tylko w jednej instancji. Rozstrzygnięcia
sądów arbitrażowych są więc ostateczne i prawomocne już z chwilą przedstawienia
ich stronom i od tej chwili może z nich być prowadzona egzekucja. Strona, która
uległa w sporze, może wprawdzie próbować zaskarżyć wyrok sądu arbitrażowego do
sądu państwowego, lecz ma ona niewielkie szanse na powodzenie. Zaskarżanie
wyroków sądów arbitrażowych do sądu państwowego odbywa się bowiem tylko w
ramach nadzwyczajnego środka prawnego, tzw. skargi od wyroku sądu
arbitrażowego, która uzasadniona jest tylko wtedy, gdy sąd arbitrażowy w sposób
rażący naruszył prawa strony (np. strona nie była powiadamiana w ogóle o terminach
rozpraw lub nie miała możliwości zabrania głosu) lub jeśli rozstrzygnięcie sądu
arbitrażowego jest ewidentnie sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku
prawnego. Dzieje się tak niezwykle rzadko, bardzo rzadkie są więc przypadki, w
których skarga od wyroku sądu arbitrażowego zakończona jest powodzeniem.
4. Egzekucja wyroku sądu arbitrażowego
Prowadzenie w Niemczech egzekucji z majątku dłużnika na podstawie wyroku sądu
arbitrażowego jest stosunkowo proste i odbywa się podobnie zarówno w wypadkach,
w których orzekał polski sąd arbitrażowy, jak i w wypadkach, w których orzekał
niemiecki sąd arbitrażowy. W obydwu wypadkach musi zostać wydane tzw.
stwierdzenie wykonalności orzeczenia arbitrażowego (Vollstreckbarerklärung).
Zostaje ono wydane przez sąd państwowy w dość krótkim postępowaniu, w którym
sąd państwowy nie sprawdza prawidłowości orzeczenia arbitrażowego pod względem
merytorycznym (tzw. zakaz révision au fond), a tylko pewne formalne przesłanki.
Dotyczą one przykładowo kwestii, czy sąd arbitrażowy nie naruszył w sposób rażący
praw strony (np. strona powiadamiana w ogóle o terminach rozpraw lub nie miała
możliwości zabrania głosu) lub czy rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego nie jest
ewidentnie sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego.
Jeśli wnosi się o stwierdzenie wykonalności wyroku niemieckiego sądu arbitrażowego
należy przedłożyć tylko oryginał wyroku. Natomiast jeżeli wnosi się o stwierdzenie
wykonalności wyroku polskiego lub innego obcego sądu arbitrażowego, musi zostać
przedłożony należycie zalegalizowany oryginał orzeczenia lub jego uwierzytelniony
odpis oraz umowa o poddaniu się jurysdykcji sądu arbitrażowego. Ponadto należy
przedstawić przysięgłe tłumaczenie owych dokumentów.
Dużym mankamentem dotyczącym stwierdzenia orzeczeń arbitrażowych w
Niemczech są dość wysokie koszta uzyskania owego stwierdzenia. Zależą one od
wartości przedmiotu sporu i wynoszą przykładowo przy wartości przedmiotu sporu o
wysokości 5.000 EURO - około 250 EURO, przy wartości przedmiotu sporu 100.000
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]
EURO - około 2.400 EURO, a przy wartości przedmiotu sporu 500.000 EURO - około
5.800 EURO.
Drugim mankamentem niemieckiego postępowania o stwierdzeniu wykonalności
orzeczeń arbitrażowych jest, że dłużnik może wnieść jeszcze zażalenie od
postanowienia o stwierdzeniu wykonalności wyroku arbitrażowego wydanego przez
sąd państwowy. Zażalenie takie wnosi się do sądu państwowego drugiej instancji w
ciągu jednego miesiąca od doręczenia postanowienia. Jednak nie jest to mankament
naprawdę istotny, ponieważ w zażaleniu można podnieść tylko te kwestie, które sąd
wydający stwierdzenie o wykonalności (sąd pierwszej instancji) sprawdził już raz w
postępowaniu, a więc kwestie rażącego naruszenia praw stron lub ewidentnej
sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego. Ponieważ rzadko zdarza
się, że sąd pierwszej instancji w sposób niewłaściwy dokonał sprawdzenia tych
kwestii, a także ze względu na wysokie koszty sądowe zażalenia, dość rzadko dochodzi
w praktyce do wniesienia zażalenia od postanowienia o stwierdzeniu wykonalności
orzeczenia arbitrażowego.
Postanowienie o stwierdzeniu wykonalności orzeczenia sądu arbitrażowego stanowi
tytuł egzekucyjny, który może zostać dostarczony niemieckiemu komornikowi w celu
przeprowadzenia przez niego egzekucji z majątku dłużnika.
tel.: + 48 22 622 95 96
fax: +48 22 622 12 85
mobile: +48 508 191 289
e-mail: [email protected]