tutaj

Materiały dydaktyczne
Otoczenie utalentowanego zawodnika – charakterystyka interesariuszy
RODZICE
(fragment z mojej pracy doktorskiej)
Rola trenera jest niewątpliwie jedną z najważniejszych, jednakże nie jest on jedyną
osobą, która wpływa na rozwój talentów sportowych.
Potwierdziło to wiele badań nad wpływem rodziców na rozwój talentów sportowych,
prowadzonych w ostatnich trzydziestu latach. Między innymi mamy badania Brustad’a, który
udowodnił, że większe zaangażowanie rodziców wpływa pozytywnie na nastawienie młodych
zawodników1. Power i Woolger wykazali związek między wsparciem ze strony rodziców a
zadowoleniem dzieci z uprawiania sportu (badania przeprowadzone na pływakach)2.
W kontekście systemowego wspierania rozwoju talentów sportowych, którym zajmuję
się, szczególnie interesujące wydają się być badania Bloom’a i Cote’a, również dotyczące
rodziców. Ten pierwszy przeprowadził wywiady z utalentowanymi muzykami, artystami,
naukowcami, matematykami i sportowcami oraz ich rodzinami m.in. dotyczące roli i
zaangażowania rodziców w rozwój talentu u swoich dzieci. Opracował model rozwoju
talentu, który odniósł do 3 etapów: wczesne lata, średnie lata, późne lata. W pierwszym
okresie rodzice kierują rozwojem dziecka, znajdują mu trenera, zachęcają go do uprawiania
sportu, a często sami angażują się w trening. W latach średnich talent dziecka zaczyna być
kluczowym elementem życia rodziny. Rodzice jeszcze mocniej angażują się, by znaleźć
dziecku jak najlepszego trenera. Dalej kierują rozwojem. Na ostatnim etapie, kiedy dziecko
powoli staje się świadomym sportowcem samodzielnie podejmującym decyzje, ich rola w
kierowaniu rozwojem maleje. Dalej jednak mocno wspierają je finansowo, a przede
wszystkim emocjonalnie.
Badania przeprowadzone przez Blooma kontynuował Cote, który skoncentrował się na
sportowcach. Prowadząc swoje badania, pracował on z rodzicami czołowych kanadyjskich
kolarzy i tenisistów. Swój model również podzielił na 3 okresy: próbowania, specjalizacji i
inwestycji. W tym pierwszym rodzice kierują dzieckiem, umożliwiają uczestnictwo w
różnych dyscyplinach sportu. Chodzi tutaj głównie o zachęcenie dziecka do uprawiania
1
Brustad, R.J. Who will go out and play? Parental and psychological influences onchildren’s attraction to
physical activity. Pediatric Science 5, 1993, s. 210-223.
2 Power T. G., Woolger C. Parenting practices and age-group swimming: A correlational study. Research
Quarterly for Exercise and Sport, 65(1), 1994, s. 59 – 66.
Materiały dydaktyczne
sportu. Kolejny etap specjalizacji koncentruje się głównie na zaangażowaniu finansowym i
czasowym w rozwój talentu, co przejawia się w zapewnieniu lepszych trenerów, sprzętu oraz
dostępie do lepszej infrastruktury. Na ostatnim etapie, w którym utalentowany sportowiec
przechodzi do zawodowstwa i zaczyna brać udział w klasyfikowanych rozgrywkach, rodzice
ograniczają swoją rolę do wspierania i doradzania, a mniej kierowania rozwojem.
Największą rolę rodzicom przypisuje się w pierwszych latach kontaktu ich dzieci z
piłką nożną. Relacje z innymi ludźmi są i będą istotne podczas całego procesu ich rozwoju,
jednak to właśnie w najmłodszych latach uczą się, jak funkcjonować w grupie. Jest to
szczególnie istotne dla piłki nożnej, która jest grą zespołową i wymusza wręcz takie
interakcje.3 Okazuje się jednak, że w późniejszych latach rola rodziców też jest duża.
Hellstedt wykazał, że 12. i 13.letni narciarze przyznawali bardzo dużą rolę rodzicom w ich
rozwoju.4 Do podobnych wniosków doszli Ewing i Wiesner badający 12-15 letnich
tenisistów.5 Do ciekawego wniosku doszedł też Carlsson, który badał młodych szwedzkich
tenisistów i stwierdził, że ci najlepsi szczególne wsparcie odczuwali poprzez fakt, że ich
rodzice nie wywierali na nich zbyt dużej presji i pilnowali, żeby ta presja nie pochodziła także
z zewnątrz.6
Ciekawe badania przeprowadzono w Finlandii na dzieciach w wieku 9-15 lat i ich
rodzicach. Miały one na celu zbadanie wpływu rodziców na uczestnictwo w sporcie, a także
dalszy ich rozwój w tym zakresie, w zależności od 3 czynników, którymi cechowali się ci
rodzice:
- aktywności fizycznej,
- statusu socjoekonomicznego,
- poziomu wykształcenia.7
Badania trwały 12 lat i podzielone były na okresy 3letnie, w których przeprowadzano
wywiady z ich uczestnikami. Okazało się, że istnieje duża zależność między uprawianiem
3
P. Wylleman, D. Lavalle, A development perspecitve transition faced by athletes
J. C. Hellstedt, The coach/parent/athlete relationship. The Sport Psychologist, 1, 1987, za: P. Wylleman, D.
Lavalle… - ibidem
5
M.E. Ewing, A.R. Wiesner, Parents’ perceptions of the role of sport in the development of youth, Journal of
Applied Sport Psychology, 8 (Supplement), 1996, za: P. Wylleman, D. Lavalle… - ibidem
6
R. Carlsson, The socialization of elite tennis players in Sweden: An analysis of the players’ backgrounds and
development, Sociology of Sport Journal, 5, 1988, za: P. Wylleman, D. Lavalle… - ibidem
7
X.L. Yang, R. Telama, L. Laakso, Parents’ physical activity, socioeconomic status and education as predictors of
physical activity and sport among children and youth – a 12-year follow-up study, International Review for the
Sociology of Sport, vol. 31 no. 3, 1996, s. 273-291
4
Materiały dydaktyczne
aktywności fizycznej przez rodziców, a zaangażowaniem dzieci w sport. Niewielki jest
natomiast wpływ dwóch pozostałych czynników.8
Wolfenden i Holt wyróżnili w swoich badaniach, że istnieje 6 kategorii wsparcia
rozwoju talentów sportowych w tenisie, stosowane przez rodziców:
- wsparcie emocjonalne,
- wsparcie bezpośrednie,
- wsparcie informacyjne,
- poświęcenie,
- presja,
- relacje z trenerami.9
Badacze doszli do konkluzji, że rodzice najwięcej uwagi poświęcają kategoriom
pierwszej i drugiej. Co ciekawe, szczególnie dotyczy to matek. Jeśli chodzi o presję z ich
strony, to pojawiała się w momencie, kiedy zbyt mocno angażowali się w rozwój sportowy
swoich dzieci. Trenerowi jednoznacznie została przypisana rola nauczającego gry, jednak
zarówno rodzice, jak i trener są czasem zmuszani do poświęceń dla talentów sportowych.10
Wraz z rozwojem psychologii sportu coraz więcej uwagi zaczęto poświęcać tematowi
płci osób uprawiających sport, oraz zależności, na ile wpływa ona na wybór takiej czy innej
dyscypliny sportu. Eccles i jej współpracownicy opracowali teoretyczny model dla analizy
czynników determinujących powyższe decyzje. Z jednej strony badali dorosłych, najczęściej
rodziców, a z drugiej uczniów szkół podstawowych. Doszli do następujących wniosków:
- zróżnicowanie ze względu na płeć w podejściu do sportu jest bardzo silne, zwłaszcza w
najmłodszych latach,
- różnice te wynikają głównie z określonego rodzaju socjalizacji opartej o podział na role
„mężczyzna-kobieta”,
- w dużej mierze odpowiedzialnymi za ten fakt, są rodzice, którzy często kształtują taki model
wychowania,
- model da się zastosować nie tylko dla sportu.11
8
ibidem
L.E. Wolfenden, N.L., Holt, Talent development in elite junior tennis: perceptions of players, parents and
coaches, Journal of Applied Sport Psychology, vol. 17, 2005, s. 108-126
10
ibidem
11
J. Eccles, R. Harold, Gender differences in sport involvment, Journal of Applied Sport Psychology, vol. 3, 1991,
s. 7-35
9
Materiały dydaktyczne
W praktyce wygląda to w ten sposób, że chłopców głównie namawia się do dyscyplin
przyjętych za bardziej męskie (np. piłka nożna), natomiast dziewczynki do sportów typowo
żeńskich (np. taniec, gimnastyka).
Problem jest dużo poważniejszy, gdyż dotyczy powielania stereotypów związanych z
płcią i wynikającym z niej podziałem ról. Rodzice mają bowiem tendencję nie tylko do
sugerowania dzieciom dyscypliny sportu, w zależności od płci, ale też kierowania ich
rozwojem w zakresie umiejętności, jakie powinny nabywać, zachowań itp.12
Podkreśla to także Witt twierdząc, że to właśnie z domu dzieci wynoszą postrzeganie
społeczeństwa i roli społecznych poprzez pryzmat płci.13
Nie zostało jeszcze wspomniane, że rodzice wypełniając swoją rolę wspierających
rozwój talentów sportowych, borykają się z wieloma problemami i przez to popełniają wiele
błędów, które mogą być kluczowe dla tego rozwoju. Jeżeli nie udaje im się ich
przezwyciężyć, mają więc negatywny wpływ. Są to najczęściej:
- poświęcanie zbyt dużej uwagi zwyciężaniu i pytaniu dzieci o wyniki sportowe,
- zbyt wysokie, często nierealne, oczekiwania,
- trenowanie własnych dzieci,
- krytykowanie własnych dzieci,
- zbyt duża nadopiekuńczość.14
Gould i współpracownicy przeprowadzili badania wśród 132 trenerów tenisa, żeby z
ich perspektywy ocenić rolę i zachowania rodziców dzieci i młodzieży uprawiających tą
dyscyplinę. Trenerzy uznali, że ok. 59% rodziców pozytywnie wpływa na rozwój młodych
tenisistów, natomiast 36% ma wpływ negatywny. Pozytywny wpływ uwzględniał takie
działania jak: zapewnianie wsparcia logistycznego, finansowego oraz motywacyjnego, a także
bezwarunkowa miłość i stwarzanie szerokich możliwości do interesowania się tenisem.
Negatywny wpływ natomiast związany był z przywiązywaniem zbyt dużej wagi do
zwyciężania, zbyt wysokie oczekiwania oraz krytykowanie dzieci. W kontekście niniejszej
dysertacji istotny jest jeden z wniosków, do jakich doszli, tj., że rodziców należy edukować,
żeby nie popełniali wspomnianych wyżej błędów.15
12
J. Eccles, J. Jacobs, R. Harold, Gender differences in sport involvment, Journal of Social Issues, vol. 46, no.
2,1990, s. 183-201
13
S.D. Witt, Parental influence on children’s socialization to gender roles, Adolescence, 32(126), 1997, s. 253259
14
ibidem
15
D. Gould, L. Lauer, C. Rolo, C. Jannes, N. Pennisi, Understanding the role parents play in tennis success: a
national survey of junior tennis coaches, BR, J Sports Med., 40(7), 2006, s. 632-636
Materiały dydaktyczne
Podobne badania przeprowadził S. Wuerth, tyle że analizując wpływ wsparcia
rodziców z perspektywy samych młodych utalentowanych zawodników i rodziców. Okazało
się, że większość zawodników uznała go jako pozytywny. Jednak ciekawe są wnioski
dotyczące zróżnicowania wpływu ze strony ojców i matek. Ci pierwsi, zdecydowanie bardziej
bezpośrednio angażowali się w rozwój sportowy dzieci, przez co czasem, odczuwały one z
tego powodu presję. Matki natomiast zdecydowanie bardziej zapewniały młodym dumę i
zrozumienie.16
Lauer i współpracownicy przeprowadzili retrospektywne wywiady z zawodnikami
tenisa, trenerami i rodzicami, również celem przeanalizowania zachowań, które pozytywnie
oddziałują na rozwój talentów sportowych, a które negatywnie. Podobnie jak wcześniej
Bloom i Cote, oni również odnosili się do różnych etapów tego rozwoju. Wykazali, że do
pozytywnych zachowań wśród rodziców, należą te, które zostały wymienione wcześniej, ale
też takie jak:
- dyskusje z dziećmi wzbudzające ich inteligencję emocjonalną,
- wsparcie mentalne,
- pokazywanie społecznych wymiarów gry w tenisa.
Wśród negatywnych zachowań zaliczyli:
- przykładanie zbyt dużej uwagi do zwyciężania,
- zbyt duża presja na wyniki,
- krytykowanie,
- naciskanie na dzieci, żeby sport zdominował inne obszary ich życia,
- zbyt silna kontrola.
Badacze podkreślili, że negatywny wpływ rodziców zaczyna się pojawiać głównie w
późniejszych latach rozwoju młodych zawodników, kiedy presja na wyniki, ale też szanse na
nagrody są większe.17
Keegan i współpracownicy podjęli się próby zbadania tak zwanego „klimaty
motywacyjnego” dla rozwoju talentów sportowych z perspektywy dzieci. Przeprowadzili oni
wywiady z 40 dziećmi uprawiającymi sport w wieku 7-11 lat, pytając o to, jaki poziom
motywacji czują oni ze strony rodziców, trenerów i kolegów. Wyniki potwierdzają, że od
16
S. Wuerth, M.J. Lee, D. Alfermann, Parental involvement and athlete’s carrer in youth sport, Psychology of
Sport and Exercise, vol. 5, 2005, s. 21-33
17
L. Lauer, D. Gould, N. Roman, M. Pierce, Parental behaviors that affect junior tennis player development,
Psychology of Sport and Exercise, vol. 11, 2010, s. 487-496
Materiały dydaktyczne
trenerów dzieci głównie oczekują nauki gry, natomiast ze strony rodziców głównie motywacji
i zrozumienia.18
Badania nad wpływem rodziców na rozwój talentów sportowych prowadzili także
Turman19, czy też McCarthy i współpracownicy20.
Podsumowując analizę roli rodziców we wspieraniu rozwoju talentów sportowych,
należy podkreślić, że mogą przyjmować bardzo zróżnicowane role w zakresie wspierania
rozwoju talentów sportowych wśród swoich dzieci: od motywowania, finansowania, często
po bycie ich trenerem.21
Zresztą sport, może dużo czerpać z innych dziedzin, gdzie talent jest istotnym
elementem, determinującym sukces i gdzie istotne jest zaangażowanie rodziców w jego
rozwój. Dla przykładu można podać badania przeprowadzone na 257 dzieciach z różnym
poziomem umiejętności muzycznych i ich rodzicach. Pokazały one, że tam, gdzie większe
było zaangażowanie rodziców, tam wyższy był poziom dzieci. Oczywiście zaangażowanie to
najczęściej polegało na słuchaniu tego, jak dziecko uczy się grać, jednak to wystarczyło do
tego, żeby było ono odpowiednio zmotywowane do tej nauki.22
18
R.J. Keegan, C.G. Harwood, C.M. Spray, D.E. Lavallee, A qualitative investigation exploring the motivational
climate in early career sports participants: coach, parent and peer influences on sport motivation, Psychology of
Sport and Exercise, 10 (3)
19
P. Turman, Parental sport involvement: parental influence to encourage young athlete continued sport
participation, Journal of Family Communication, vol. 7, 2007, s. 151-170
20
P. McCarthy, M. Jones, D. Clark-Carter, Understanding enjoyment in youth sport: a developmental
perspective, Psychology of Sport and Exercise 9.2,2008, s. 142-156
21
R. Hedstrom, D. Gould, Research in youth sports: critical issues status, White Paper Summaries of the Existing
Literature, Institute for the study of youth sport, 2004
22
J.W. Dawidson, M. Howe, D. Moore, J. Sloboda, The role of parental influences in the development of musical
performance, British Journal of Development Psychology, vol. 14, 1996, s. 399-412