załącznik 2

Sprawy pracownicze w obszarze „Szkolnictwo wyższe”
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy
o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455, z późn. zm.) oraz stosowne akty
wykonawcze wprowadziły narzędzia służące prowadzeniu właściwej polityki kadrowej przez
Rektora uczelni.
I. ZMIANY W ZAKRESIE ZATRUDNIENIA
a) Wprowadzenie definicji „podstawowego miejsca pracy”.
Zgodnie z nowymi przepisami podstawowe miejsce pracy oznacza uczelnię albo jednostkę
naukową rozumianą jako instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk albo instytut badawczy,
w której nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy jest zatrudniony w pełnym wymiarze
czasu pracy, wskazaną w akcie stanowiącym podstawę zatrudnienia jako podstawowe miejsce
pracy; w tym samym czasie podstawowe miejsce pracy może być tylko jedno (art. 2 ust. 1 pkt
33 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym po nowelizacji (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn.
zm.).
Dotychczas podstawowe miejsce pracy oznaczało uczelnię, w której nauczyciel akademicki
pozostaje w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, wskazaną w akcie stanowiącym
podstawę zatrudnienia jako podstawowe miejsce pracy.
Podstawowe miejsce pracy jest jednym z warunków zaliczenia nauczyciela akademickiego do
minimum kadrowego studiów drugiego stopnia oraz jednolitych magisterskich.
Trwają prace legislacyjne nad rozporządzeniem w sprawie warunków prowadzenia studiów
na określonym kierunku i poziomie kształcenia, które umożliwi wliczenie do minimum
kadrowego studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich nauczycieli
akademickich mających podstawowe miejsce pracy w instytutach naukowych PAN albo
instytutach badawczych.
Podstawowe miejsce pracy jest również warunkiem zaliczania zatrudnionych osób do
minimum kadrowego związanego z uprawnieniami do nadawania stopni naukowych i stopni
w zakresie sztuki.
Przepisy przejściowe do ustawy z dnia 18 marca 2011 r. dały jednostkom organizacyjnym
uprawnionym do nadawania stopni naukowych na podstawie dotychczasowych przepisów
dwa lata na dostosowanie się do nowych wymagań.
1
b) Uchylenie przepisu umożliwiającego zatrudnienie pracowników dydaktycznych
na stanowisku docenta.
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. skreśliła przepis, na podstawie którego uczelnia mogła
w statutach przewidywać możliwość zatrudniania pracowników dydaktycznych na
stanowisku docenta.
Zgodnie z art. 22 ww. ustawy osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na
stanowisku docenta, na podstawie mianowania na czas nieokreślony albo umowy o pracę na
czas nieokreślony, pozostaje na tym stanowisku, jednak nie dłużej niż do końca roku
akademickiego, w którym ukończyła sześćdziesiąty piąty rok życia. Natomiast osoba
zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na stanowisku docenta, na podstawie
mianowania na czas określony albo umowy o pracę na czas określony, pozostaje na tym
stanowisku do czasu upływu okresu wskazanego w akcie zatrudnienia.
c) Odstąpienie od nawiązywania stosunku pracy na podstawie mianowania na rzecz
umowy o pracę z wyjątkiem nauczycieli akademickich posiadających tytuł
naukowy.
W myśl przepisów obowiązujących przed reformą stosunek pracy z nauczycielem
akademickim mógł być nawiązany na podstawie mianowania albo umowy o pracę. Na
podstawie mianowania nauczyciel akademicki mógł zostać zatrudniony tylko w pełnym
wymiarze czasu pracy.
Natomiast na podstawie nowych przepisów zawartych w art. 118 ust. 1 ww. ustawy Prawo o
szkolnictwie wyższym stosunek pracy z nauczycielem akademickim może być nawiązany na
podstawie umowy o pracę, z wyjątkiem nauczyciela akademickiego posiadającego tytuł
naukowy profesora, który może być zatrudniony na podstawie mianowania. Zatrudnienie na
podstawie mianowania, tak jak i we wcześniejszych przepisach, następuje w pełnym
wymiarze czasu pracy.
Ustawa stwarza nauczycielowi akademickiemu, który nabył uprawnienia emerytalne
możliwość ponownego zatrudnienia na tym samym stanowisku, w tej samej uczelni bez
postępowania konkursowego.
Zgodnie z art. 23 ww. ustawy z dnia 18 marca 2011 r. osoba zatrudniona przed dniem
wejścia w życie ustawy, na podstawie mianowania albo umowy o pracę na czas nieokreślony,
pozostaje zatrudniona w tej samej formie stosunku pracy.
Natomiast osoba zatrudniona przed dniem wejścia w życie ustawy na podstawie
mianowania albo umowy o pracę na czas określony pozostaje zatrudniona na
dotychczasowym stanowisku do czasu upływu okresu zatrudnienia wskazanego w akcie
mianowania albo w umowie o pracę.
2
d) Ograniczenie nepotyzmu.
Na podstawie art. 118 ust. 7 pomiędzy nauczycielem akademickim a zatrudnionym w tej
samej uczelni jego małżonkiem, krewnym lub powinowatym do drugiego stopnia włącznie
oraz osobą pozostającą w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie może powstać
stosunek bezpośredniej podległości służbowej. Nie dotyczy to osób pełniących funkcje
organów jednoosobowych uczelni, dla których ustawa przewiduje powoływanie ich w drodze
wyborów.
Ocena, czy w danym przypadku zachodzi stosunek bezpośredniej podległości służbowej,
będzie każdorazowo należała do pracodawcy, bądź wynikała ze struktury organizacyjnej
danej jednostki. Ocena przestrzegania zakazu określonego w tym przepisie powinna zawsze
uwzględniać okoliczności konkretnego przypadku i mieć na uwadze stopień zagrożenia
interesu społecznego chronionego tą normą.
Zgodnie z art. 28 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. uczelnie dostosują stosunki pracy powstałe
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy do nowych wymogów dot. pracowników
niebędących nauczycielami akademickimi, w terminie dwunastu miesięcy od dnia wejścia
w życie niniejszej ustawy.
e) Wprowadzenie trybu konkursowego przy zatrudnianiu nauczycieli akademickich
i obowiązku ogłaszania informacji o konkursach na właściwych stronach
internetowych.
Na podstawie art. 118a ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym po zmianach zatrudnienie na
każde z wymienionych w ustawie stanowisk (art. 110), bez względu na rodzaj umowy (także
na zastępstwo) wymaga przeprowadzenia otwartego konkursu. Ustawodawca stanowi
o zatrudnieniu wszystkich nauczycieli akademickich, bez wskazywania czy dotyczy to
pracowników naukowo-dydaktycznych, naukowych czy też dydaktycznych.
Nauczyciel zatrudniany jest w uczelni na określone stanowisko. W związku z nowymi
przepisami zmiana stanowiska na „wyższe”- jeżeli takie zostanie zwolnione lub utworzone następuje poprzez zatrudnienie w drodze otwartego konkursu. Ustawa nie przewiduje
możliwości awansu na wyższe stanowisko, ani przedłużania okresu zatrudnienia (poza
stanowiskiem asystenta i adiunkta). Zatrudnianie na kolejnych stanowiskach nie wymaga
jednak „zwolnienia” z dotychczas zajmowanego stanowiska, rozwiązania istniejącego
i nawiązania kolejnego stosunku pracy. Pojęcie zatrudnienia nie ogranicza się bowiem jedynie
do nawiązania stosunku pracy, ale obejmuje również późniejsze powierzanie nowych
stanowisk pracy.
Tak samo osoby zatrudnione na stanowisku asystenta oraz adiunkta nieposiadające
odpowiednio stopnia doktora lub doktora habilitowanego, po uzyskaniu tych stopni mogą
pozostawać zatrudnione na tych stanowiskach w dotychczasowej formie stosunku pracy do
czasu uzyskania wieku emerytalnego lub przystąpić do otwartego konkursu na „wyższe”
stanowisko. Zmiana zatrudnienia na „wyższe” stanowisko nie powoduje utraty mianowania
3
i osoba zatrudniona przed dniem 1 października 2011 r., na podstawie mianowania na czas
nieokreślony, pozostaje zatrudniona w tej samej formie zatrudnienia.
Ponadto w trosce o zapewnienie konkurencyjności, otwartości i jawności procesu obsadzania
stanowisk rozbudowywana jest na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego baza ogłoszeń o wolnych stanowiskach naukowych, akademickich i w sferze
zarządzania nauką w Polsce oraz krajach Unii Europejskiej. Zgodnie z nowym art. 118a
ustawy rektorzy uczelni są zobowiązani do przekazywania oraz stałej aktualizacji informacji
o konkursach na wolne stanowiska pracy, które należy wysyłać za pomocą dostępnego na
stronie internetowej MNiSW formularza. Dotychczas wiele uczelni, instytucji oraz
nauczycieli akademickich skorzystało już z możliwości, jakie oferuje ten wirtualny słup
ogłoszeniowy.
f) Zmiana dotycząca maksymalnego okresu zatrudnienia na stanowiskach:
asystenta - osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora oraz adiunkta osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora habilitowanego.
Na podstawie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym po zmianach w art. 120
- okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego
doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora habilitowanego, a także warunki skracania i przedłużania oraz
zawieszania tych okresów określa statut, z tym że zatrudnienie na każdym z tych stanowisk
osoby nieposiadającej stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego nie może trwać
dłużej niż osiem lat.
Zmiana przepisów w tym zakresie oznacza, iż:
1. Okres zatrudnienia na stanowisku asystenta osoby nieposiadającej stopnia naukowego
doktora oraz okres zatrudnienia na stanowisku adiunkta osoby nieposiadającej stopnia
naukowego doktora habilitowanego musi być ustalony w statucie uczelni.
2. Okres ten dla każdego z tych stanowisk nie może przekraczać ośmiu lat. Okresy
zatrudnienia przed dniem 1 października 2013 r. nie podlegają tu zaliczeniu.
3. Możliwe jest odmienne ustalenie tego okresu dla stanowiska asystenta od stanowiska
adiunkta, przy czym ustalenie krótszego okresu (np. 6 lat) dla stanowiska asystenta nie
powoduje możliwości ustalenia dla stanowiska adiunkta okresu odpowiednio dłuższego
(np. 10 lat).
4. Możliwość przedłużenia okresu zatrudnienia, o którym mowa wyżej dotyczy wyłącznie
tych pracowników, których uczelnie ustaliły ten okres na poziomie niższym niż osiem lat;
przesłanki przedłużenia muszą być określone w statucie; w wyniku przedłużenia okres
zatrudnienia nie może jednak przekroczyć ośmiu lat.
5. Zawieszenie biegu powyższych terminów jest możliwe wyłącznie w przypadku i na czas
trwania okoliczności, w których nauczyciel akademicki faktycznie nie pracuje (np. urlop
bezpłatny, urlop dla poratowania zdrowia, urlop wychowawczy); okoliczności te muszą
4
być szczegółowo określone w statucie i nie mogą zmierzać do ominięcia istoty
omawianego przepisu.
6. W przypadku, gdy osoby zatrudnione na stanowisku asystenta i adiunkta, nie uzyskają
stopnia doktora lub doktora habilitowanego w określonym w statucie terminie (od 2013 r.
wynoszącego nie dłużej niż osiem lat dla każdego z tych stanowisk), rektor może
z nimi rozwiązać stosunek pracy, pomimo zatrudnienia na czas nieokreślony albo
zaproponować stanowisko przewidziane dla pracowników dydaktycznych.
7. Przepis art. 120 w znowelizowanej postaci wchodzi w życie z dniem 1 października
2013 r. Zatem ośmioletni okres liczy się od momentu wejścia w życie przepisu, czyli
1 października 2013 r.
g) Zmiana dotycząca terminu
nauczyciela akademickiego.
wygaśnięcia
stosunku
pracy
mianowanego
Dotychczasowy przepis stanowił o wygaśnięciu stosunku pracy mianowanego nauczyciela
akademickiego zatrudnionego na stanowisku profesora zwyczajnego lub nadzwyczajnego
z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on 70. rok życia. Nowe przepisy,
stanowią, że stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego zatrudnionego
w uczelni publicznej, wygasa z końcem roku akademickiego, w którym ukończył on
sześćdziesiąty piąty rok życia. Stosunek pracy mianowanego nauczyciela akademickiego
posiadającego tytuł naukowy profesora, zatrudnionego na stanowisku profesora
nadzwyczajnego i zwyczajnego w uczelni publicznej, wygasa z końcem roku akademickiego
w którym ukończył on siedemdziesiąty rok życia. (art. 127 ust. 2 ww. ustawy – Prawo
o szkolnictwie wyższym).
Wprowadzenie przepisu miało na celu racjonalizację zatrudnienia.
h) Ograniczenie wieloetatowości.
Na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym po zmianach nauczyciel akademicki zatrudniony w uczelni publicznej może podjąć lub kontynuować
zatrudnienie w ramach stosunku pracy tylko u jednego dodatkowego pracodawcy
prowadzącego działalność dydaktyczną lub naukowo- badawczą. Podjęcie lub kontynuowanie
przez nauczyciela akademickiego dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u
pracodawcy, o którym mowa w zdaniu pierwszym, wymaga zgody rektora. Podjęcie lub
kontynuowanie dodatkowego zatrudnienia bez zgody rektora stanowi podstawę rozwiązania
stosunku pracy za wypowiedzeniem w uczelni publicznej stanowiącej podstawowe miejsce
pracy.
Wprowadzone rozwiązanie ograniczające wieloetatowość ma na celu podniesienie jakości
kształcenia i badań naukowych.
5
Informacje dotyczące podstawowego i dodatkowego miejsca pracy uczelnia zamieszcza
w Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym POL-on. System ten pozwala na kontrolę
wieloetatowości oraz możliwości wchodzenia w skład „minimum kadrowego”, tzn. obsady
kadrowej na prowadzonych kierunkach studiów.
Określony zakres informacji zebranych w systemie udostępniany jest publicznie, natomiast
pewna część jego zasobów dostępna jest jedynie dla wskazanych w ww. ustawie podmiotów.
Gromadzone dzięki systemowi informacje wspierają procesy decyzyjne, w szczególności
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dotyczące szkolnictwa wyższego i rektorów uczelni.
i) Wprowadzenie zmian w zakresie dokonywania oceny okresowej nauczycieli
akademickich.
Przepisy przed reformą szkolnictwa wyższego przewidywały ocenę nauczycieli akademickich
w zakresie należytego wykonywania obowiązków nie rzadziej niż raz na cztery lata lub na
wniosek kierownika jednostki organizacyjnej, w której nauczyciel akademicki jest
zatrudniony. Okres ten, w związku z nowelizacją przepisów, został w przypadku nauczycieli
akademickich, którzy nie posiadają tytułu naukowego profesora i nie są zatrudnieni na
podstawie mianowania – skrócony do dwóch lat. Nauczyciele będą także oceniani, zgodnie
z nowymi przepisami art. 132 ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym po zmianach w
zakresie przestrzegania prawa autorskiego i praw pokrewnych, a także prawa własności
przemysłowej. Co więcej, przy dokonywaniu oceny nauczyciela akademickiego trzeba będzie
nie tylko jak dotychczas - zasięgnąć, ale również - uwzględnić ocenę przedstawioną przez
studentów i doktorantów.
II. ZMIANY W ZAKRESIE WYNAGRODZEŃ
a) Podwyżka minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego pracowników
uczelni publicznych
Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy
o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455, z późn. zm.) zmieniono zakres
zawartego w art. 151 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym
(Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) upoważnienia do wydania rozporządzenia w sprawie
warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla
pracowników uczelni publicznych w taki sposób, iż minister właściwy do spraw szkolnictwa
wyższego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy określi w drodze
rozporządzenia warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń
6
związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelniach publicznych, ustalając
jedynie wysokość minimalnej, a nie, jak poprzednio – minimalnej i maksymalnej stawki
wynagrodzenia zasadniczego w odniesieniu do poszczególnych stanowisk.
W wykonaniu powyższego – zmodyfikowanego – upoważnienia wydane zostało
rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 5 października 2011 r.
w sprawie warunków wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych
z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej (Dz. U. Nr 243, poz. 1447),
które weszło w życie z dniem 1 stycznia 2012 roku.
W powyższym akcie wykonawczym zagwarantowano w latach 2013–2015 coroczny wzrost
o 9,14% minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego zarówno nauczycieli
akademickich, jak i pracowników niebędących nauczycielami akademickimi zatrudnionych
w uczelni publicznej. Dzięki temu przewiduje się, iż w roku 2015 stawki te będą o 30%
wyższe w stosunku do roku 2012.
W rozporządzeniu dodatkowo uwzględniono już w 2012 r. podwyższenie o ok. 8,2%
minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego pracowników uczelni publicznych,
co pozwoli zachować dotychczasowe relacje minimalnych stawek wynagrodzenia
zasadniczego do minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Skutki związane z podwyżką minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego
pracowników uczelni publicznych w roku 2012 zostaną pokryte w ramach środków własnych
uczelni. Natomiast wzrost wynagrodzeń w latach 2013–2015 finansowany będzie ze środków
pochodzących z budżetu państwa.
Warto zaznaczyć, iż skutki finansowe dla budżetu państwa 30% poprawy wynagrodzeń
w latach 2013–2015 zostały skalkulowane na podstawie danych dotyczących wykonania
wynagrodzeń za 2010 r. (sprawozdanie Rb-70 – kwartalne sprawozdanie o zatrudnieniu
i wynagrodzeniach od początku roku do końca IV kwartału 2010 r.) i dotyczą przeciętnych –
a nie tylko zasadniczych – wynagrodzeń pracowników uczelni publicznych.
Środki, z których finansowane są wynagrodzenia tych pracowników, pochodzą w głównej
mierze ze środków z dotacji, o której mowa w art. 94 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo
o szkolnictwie wyższym, przeznaczonej na zadania związane z kształceniem studentów
studiów stacjonarnych, w tym studentów, o których mowa w art. 99 ust. 1a tejże ustawy,
z wyłączeniem kształcenia, o którym mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1a wymienionej ustawy,
kształceniem uczestników stacjonarnych studiów doktoranckich i kadr naukowych oraz
utrzymaniem uczelni, w tym na remonty (tzw. „dotacja podstawowa”).
Stosownie do postanowień art. 93 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym wydatki
budżetu państwa planowane na finansowanie działalności uczelni publicznych, w części
dotyczącej wynagrodzeń, waloryzowane są corocznie co najmniej o średnioroczny wskaźnik
wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej ustalany w ustawie budżetowej na
dany rok budżetowy (w 2008 r. waloryzacja wynosiła 102,3%, w 2009 r. – 103,9%, w 2010 r.
–101,0%, w 2011 r. – 100%, w 2012 r. – 100%).
7
Kwota dotacji określana jest według jednolitej formuły algorytmicznej podziału dotacji,
zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
z dnia 8 lutego 2012 r. w sprawie sposobu podziału dotacji z budżetu państwa dla uczelni
publicznych i niepublicznych (Dz. U. poz. 202).
Najistotniejszy element formuły algorytmicznego podziału dotacji podstawowej –
z punktu widzenia zapewnienia ciągłości funkcjonowania uczelni – stanowi podstawa
naliczenia dotacji z roku poprzedniego (70%), natomiast pozostała część kwoty dotacji
podstawowej (30%) rozdysponowywana jest przy uwzględnieniu:
 liczby studentów studiów stacjonarnych, liczby uczestników stacjonarnych studiów
doktoranckich oraz wskaźników kosztochłonności studiów stacjonarnych dla
poszczególnych kierunków studiów i dziedzin nauki (składnik studenckodoktorancki);
 liczby nauczycieli akademickich (składnik kadrowy);
 elementów stymulujących aktywność uczelni akademickich na polu rozwoju
dydaktyki i badań naukowych (składnik uprawnień i składnik badawczy);
 współpracy międzynarodowej (składnik wymiany i liczba profesorów zagranicznych
w składniku kadrowym);
 zapewnienia odpowiedniego poziomu kształcenia (składnik zrównoważonego
rozwoju), poprzez relację między liczbą kształconych studentów i doktorantów
a liczbą wykwalifikowanej kadry naukowo-dydaktycznej uczelni.
Należy podkreślić, iż od 2005 r., a więc od wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy –
Prawo o szkolnictwie wyższym, Ministerstwo nie określa już planów wynagrodzeń dla uczelni.
Wiąże się to z wyłączeniem z dniem 1 września 2005 r. uczelni publicznych
z państwowej sfery budżetowej, w rozumieniu ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r.
o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, z późn. zm.) w związku z art. 245 ustawy – Prawo
o szkolnictwie wyższym.
Wobec powyższego poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników danej
uczelni publicznej zależy od autonomicznie przez nią kształtowanej polityki kadrowej, w tym
zwłaszcza od wielkości zatrudnienia.
Zgodnie bowiem z art. 151 ust. 4 i ust. 8 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym to senat
uczelni samodzielnie określa środki na wynagrodzenia dla pracowników w ramach środków
posiadanych przez tę uczelnię oraz może przeznaczyć dodatkowe środki na wynagrodzenia,
jeśli uczelnia posiada na ten cel środki pochodzące z innych źródeł niż określone w art. 94
ust. 1 tejże ustawy. Oznacza to, iż środki na wynagrodzenia, w tym wynikające ze stosunku
pracy (wynagrodzenia osobowe wraz z dodatkowym wynagrodzeniem rocznym), są ustalane
przez senaty uczelni w ramach środków pochodzących z dotacji z budżetu państwa oraz
z przychodów własnych (pozabudżetowych).
8
Dodatkowo, zgodnie z art. 151 ust. 1 pkt 1 in fine ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym,
wysokość indywidualnych stawek poszczególnych składników wynagrodzenia pracowników
uczelni publicznej – a więc również wynagrodzenia zasadniczego – ustala rektor.
Kwoty miesięcznych minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego w złotych
dla nauczycieli akademickich oraz dla pracowników niebędących nauczycielami
akademickimi w podziale na lata 2012–2015 prezentują poniższe zestawienia:
1) stawki dla nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowiskach naukowodydaktycznych, naukowych i dydaktycznych
Lp.
1
2
Grupa
stanowisk
Minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego
w złotych
Stanowisko
profesorów
profesor zwyczajny
profesor nadzwyczajny
posiadający tytuł
naukowy albo tytuł w
zakresie sztuki, profesor
wizytujący posiadający
tytuł naukowy albo tytuł
w zakresie sztuki
profesor nadzwyczajny
posiadający stopień
naukowy doktora
habilitowanego lub
doktora albo stopień
doktora habilitowanego
lub doktora w zakresie
sztuki, profesor
wizytujący posiadający
stopień naukowy doktora
habilitowanego lub
doktora albo stopień
doktora habilitowanego
lub doktora w zakresie
sztuki
docentów,
docent, adiunkt
adiunktów
posiadający stopień
i starszych
naukowy doktora
wykładowców habilitowanego albo
stopień doktora
habilitowanego
w zakresie sztuki
9
2012 r.
2013 r.
2014 r.
od 2015 r.
4 145,00
4 525,00
4 940,00
5 390,00
3 865,00
4 220,00
4 605,00
5 025,00
3 540,00
3 865,00
4 220,00
4 605,00
3 310,00
3 615,00
3 945,00
4 305,00
adiunkt posiadający
stopień naukowy doktora
albo stopień doktora w
zakresie sztuki, starszy
wykładowca posiadający
stopień naukowy doktora
albo stopień doktora
w zakresie sztuki
starszy wykładowca
nieposiadający stopnia
naukowego albo stopnia
w zakresie sztuki
3
asystentów,
wykładowców, asystent
lektorów
i instruktorów
wykładowca, lektor,
instruktor
2 935,00
3 205,00
3 500,00
3 820,00
2 325,00
2 540,00
2 770,00
3 025,00
1 885,00
2 055,00
2 245,00
2 450,00
1 830,00
1 995,00
2 175,00
2 375,00
2) stawki dla nauczycieli akademickich zatrudnionych na stanowiskach pracowników
dyplomowanych bibliotekarzy i dyplomowanych pracowników dokumentacji
i informacji naukowej
Lp.
Stanowisko
Minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego
w złotych
2012 r.
2013 r.
2014 r.
od 2015 r.
1
Starszy kustosz
dyplomowany, starszy
dokumentalista
dyplomowany
2 543,00
2 775,00
3 029,00
3 306,00
2
Kustosz dyplomowany,
dokumentalista
dyplomowany
2 208,00
2 410,00
2 630,00
2 870,00
3
Adiunkt biblioteczny,
adiunkt dokumentacji i
informacji naukowej
2 045,00
2 232,00
2 436,00
2 659,00
4
Asystent biblioteczny,
asystent dokumentacji i
informacji naukowej
1 656,00
1 807,00
1 972,00
2152,00
3) stawki dla pracowników niebędących nauczycielami akademickimi
10
Minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego w złotych
Kategoria
zaszeregowania
2012 r.
2013 r.
2014 r.
od 2015 r.
I
1 000,00
1 090,00
1 190,00
1 300,00
II
1 005,00
1 095,00
1 195,00
1 305,00
III
1 010,00
1 100,00
1 200,00
1 310,00
IV
1 020,00
1 110,00
1 210,00
1 325,00
V
1 030,00
1 125,00
1 230,00
1 340,00
VI
1 040,00
1 135,00
1 240,00
1 355,00
VII
1 050,00
1 145,00
1 250,00
1 365,00
VIII
1 060,00
1 155,00
1 260,00
1 375,00
IX
1 095,00
1 195,00
1 305,00
1 425,00
X
1 130,00
1 235,00
1 350,00
1 470,00
XI
1 175,00
1 280,00
1 395,00
1 525,00
XII
1 220,00
1 330,00
1 450,00
1 585,00
XIII
1 265,00
1 380,00
1 505,00
1 645,00
XIV
1 325,00
1 445,00
1 575,00
1 720,00
XV
1 410,00
1 540,00
1 680,00
1 835,00
XVI
1 505,00
1 645,00
1 795,00
1 960,00
XVII
1 595,00
1 740,00
1 900,00
2 075,00
XVIII
1 690,00
1 845,00
2 015,00
2 200,00
XIX
1 790,00
1 955,00
2 135,00
2 330,00
XX
2 115,00
2 310,00
2 520,00
2 750,00
XXI
2 780,00
3 035,00
3 310,00
3 615,00
Skutki dla budżetu państwa 30% poprawy wynagrodzeń pracowników w uczelniach
publicznych w latach 2013–2015, w rozbiciu na skutki wynikające corocznie z kolejnych
podwyżek o 9,14%, wyliczone w warunkach 2010 r., w podziale na części budżetowe,
przedstawia poniższa tabela:
Wyszczególnienie
Razem:
2013 r.
2014 r.
2015 r.
w tys. zł
w tys. zł
w tys. zł
878 554
958 853
1 046 491
7 908
8 631
9 419
21 – Gospodarka morska
11
24 – Kultura i ochrona dziedzictwa
narodowego
29 – Obrona narodowa
31 379
34 245
37 375
6 589
7 192
7 849
38 – Szkolnictwo wyższe
717 009
782 544
854 068
42 – Sprawy wewnętrzne
2 459
2 684
2 929
113 210
123 557
134 851
46 – Zdrowie
b) Poziom wynagrodzeń w uczelniach publicznych
Zgodnie z wytycznymi dotyczącymi treści rozporządzenia w sprawie warunków
wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla
pracowników zatrudnionych w uczelni publicznej, wysokość minimalnej stawki
wynagrodzenia zasadniczego w odniesieniu do poszczególnych stanowisk oraz wysokość
i warunki przyznawania innych składników wynagrodzenia powinny zostać ustalone tak, aby
wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w uczelni publicznej, w poszczególnych
grupach stanowisk pracowników w relacji do kwoty bazowej określanej w ustawie
budżetowej dla członków korpusu służby cywilnej wymienionych w art. 5 pkt 1
lit. a ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie
niektórych ustaw (wynoszącej obecnie 1.873,84 zł) nie była niższa:
a) w grupie stanowisk profesorów – od 391,8% (391,8% x 1.873,84 zł = 7.341,7 zł),
b) w grupie stanowisk docentów, adiunktów i starszych wykładowców, starszych
kustoszy dyplomowanych, starszych dokumentalistów dyplomowanych, kustoszy
dyplomowanych i dokumentalistów dyplomowanych, a także adiunktów
bibliotecznych i adiunktów dokumentacji i informacji naukowej – od 261,2% (261,2%
x 1.873,84 zł = 4.894,5 zł),
c) w grupie stanowisk asystentów, wykładowców, lektorów, instruktorów, asystentów
bibliotecznych, asystentów dokumentacji i informacji naukowej oraz w grupie
pracowników niebędących nauczycielami akademickimi – od 130,6% (130,6% x
1.873,84 zł = 2.447,2 zł).
Warto jednak podkreślić, iż według danych wynikających ze sprawozdania GUS Z-06
„Sprawozdanie o pracujących, wynagrodzeniach i czasie pracy” w 2011 r. w uczelniach
nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego przeciętne
miesięczne wynagrodzenie za pracę w poszczególnych grupach kształtowało się na poziomie
wyższym w relacji do wyżej wskazanej kwoty bazowej:
a) w grupie profesorów – o 19,3% (8.756,7 zł),
12
b) w grupie stanowisk docentów, adiunktów i starszych wykładowców, starszych
kustoszy dyplomowanych, starszych dokumentalistów dyplomowanych, kustoszy
dyplomowanych i dokumentalistów dyplomowanych, a także adiunktów
bibliotecznych i adiunktów dokumentacji i informacji naukowej – o 6,7% (5.224,4 zł),
c) w grupie stanowisk asystentów, wykładowców, lektorów, instruktorów, asystentów
bibliotecznych, asystentów dokumentacji i informacji naukowej – o 27,8%
(3.126,7 zł),
d) w grupie pracowników niebędących nauczycielami akademickimi – o 34,7%
(3.296,5 zł).
III. PRACE NAD DOSKONALENIEM PRZEPISÓW
W dniu 29 lutego 2012 r. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego powołał w drodze
zarządzenia Zespół do spraw zmian przepisów prawnych w zakresie szkolnictwa wyższego,
któremu przewodniczy dr hab. Daria Lipińska - Nałęcz – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie
Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Do zadań Zespołu należy przygotowanie oraz przedłożenie Ministrowi Nauki
i Szkolnictwa Wyższego propozycji zmian przepisów prawnych w zakresie szkolnictwa
wyższego.
Pierwsze spotkanie Zespołu odbyło się 19 marca 2012 r.
13
Sprawy pracownicze w obszarze „Nauka”
W pakiecie sześciu ustaw reformujących system nauki regulacje dotyczące pracowników
nauki znajdują się w przede wszystkim w ustawie o Polskiej Akademii Nauk i ustawie o
instytutach badawczych, a także – w odniesieniu do pracowników Narodowego Centrum
Nauki i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (np. na stanowiskach koordynatorów
dyscyplin w Narodowym Centrum Nauki) - mają do nich zastosowanie zapisy ustaw
dotyczących tych instytucji.
Najważniejsze zmiany dotyczące pracowników nauki zostały zaprezentowane poniżej.
Nawiązanie stosunku pracy
I.
I.1. Rekrutacja – konkurencyjny nabór
Nowe
przepisy
wprowadziły
obowiązek
prowadzenia
konkursowego
naboru
pracowników naukowych na wszystkie stanowiska w nauce. W ustawach przewidziano:
a) konkursy na dyrektorów instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk i instytutów
badawczych, konkursy na dyrektora Narodowego Centrum Badań i Rozwoju
(NCBiR) oraz dyrektora Narodowego Centrum Nauki (NCN) i ich zastępców; przy
czym kandydat na dyrektora musi posiadać co najmniej stopień doktora,
b) konkursy na zatrudnienie pracowników naukowych (art. 91 ust. 5 ustawy o PAN oraz
art. 42 ust. 4 ustawy o instytutach badawczych) a także konkursy na pracowników
Biura w NCBiR (art. 20 ustawy o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju).
Celem zwiększenia liczby kandydatów występujących w konkursach wprowadzono
obowiązek ogłaszania informacji o konkursach na stronie podmiotowej ministra
właściwego do spraw nauki w Biuletynie Informacji Publicznej ( odpowiednio art. 91
ust.5 ustawy o PAN; art. 43 ust 7 ustawy o instytutach badawczych)
Ponadto, celem liberalizacji zasad zatrudnienia pracowników naukowych i zapewnienia
ściślejszych powiązań nauki polskiej z nauką światową, w instytutach naukowych PAN
wprowadzono regulacje umożliwiające zatrudnienie na stanowiskach: profesora
zwyczajnego, profesora nadzwyczajnego, profesora wizytującego, adiunkta i asystenta
osób nieposiadających obywatelstwa polskiego, bez konieczności uzyskania zezwolenia
wojewody ( art. 93 ustawy o PAN).
1
I.2. Trwałość stosunku pracy
Wprowadzono zmiany mające na celu systematyzację zasad zatrudniania pracowników
naukowych w różnych instytucjach sektora nauki. Wprowadzono ujednolicone 4-letnie
kadencje dla stanowisk kierowniczych: Kanclerza PAN, dyrektorów instytutów
naukowych PAN i instytutów badawczych, dyrektorów w NCBiR i NCN. Jednocześnie
ustawowo ograniczono do dwóch liczbę kolejnych kadencji pełnienia funkcji
kierowniczych. W PAN skrócono ponadto okres, na który można zatrudnić adiunkta
nieposiadającego stopnia doktora habilitowanego z 9 do 8 lat, a asystenta z 8 do 6 lat.
Ww. ograniczenie jest spójne z regulacją obowiązującą w tym zakresie zgodnie z ustawą
Prawo o szkolnictwie wyższym.
I.3. Rodzaj stosunku pracy
Wprowadzono jednolite zasady, zgodnie z którymi:
a) na podstawie mianowania zatrudniane są wyłącznie osoby posiadające stopień
naukowy profesora (PAN, instytuty badawcze),
b) stosunki pracy z pozostałymi pracownikami naukowymi nawiązywane są na czas
określony lub nieokreślony.
II.
Rodzaje stanowisk
W wyniku toczących się od wielu lat dyskusji, w ramach wprowadzonej reformy nauki
usunięto z katalogu pracowników naukowych stanowisko docenta, natomiast stanowisko
profesora zastąpione zostało stanowiskami profesora zwyczajnego, nadzwyczajnego i
wizytującego (PAN, instytuty badawcze). Wprowadzone przepisy są w tym względzie
spójne z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym.
Zgodnie z art. 89 ust. 3 pkt. 2 ustawy o PAN oraz art. 43 ust. 4 ustawy o instytutach
badawczych, na stanowisku profesora wizytującego może zostać zatrudniona osoba, która
na stałe zamieszkuje za granicą i posiada co najmniej stopień naukowy doktora. Należy
spodziewać się, że wprowadzenie powyższego rozwiązania będzie sprzyjać integracji
nauki polskiej z nauką światową.
Zarówno w instytutach naukowych PAN (art. 102 ust. 2 ustawy o PAN) jak też w
instytutach badawczych (art. 46 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych) wprowadzono
zapisy mówiące o tym, że stosunek pracy mianowanego pracownika naukowego
zatrudnionego na stanowisku profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego
wygasa z końcem roku, w którym ukończył on 70. rok życia. Nie wyklucza to możliwości
dalszego zatrudnienia np. na podstawie umowy o pracę. Natomiast stosunek pracy
2
mianowanego pracownika naukowego pełniącego funkcję dyrektora, z końcem roku, w
którym ukończył on 70. rok życia, przekształca się - na czas pozostały do zakończenia
pełnienia tej funkcji - w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę.
U podstaw wprowadzenia tego zapisu leży chęć dążenia do ułatwienia rozwoju kariery
naukowej młodszym naukowcom.
Dodatkowo, w celu ujednolicenia rodzajów stanowisk, do ustawy o PAN wprowadzono
kategorię pracowników badawczo-technicznych oraz pracowników inżynieryjnych
i technicznych, występujące w instytutach badawczych.
III.
Warunki (pozapłacowe) związane z zatrudnieniem
III.1. Zgoda na dodatkowe zatrudnienie
Z myślą o eliminacji stanowiącego od lat poważny problem w nauce polskiej zjawiska
wieloetatowości pracowników naukowych wprowadzono przejrzyste zasady dotyczące
podejmowania dodatkowego zatrudnienia pracowników naukowych oraz ograniczenia z
tym związane. Podjęcie dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub
prowadzenie działalności gospodarczej wymaga zgody dyrektora jednostki (w przypadku
dyrektora instytutu naukowego PAN wymagana jest zgoda Prezesa PAN, zaś w
przypadku instytutu badawczego ministra nadzorującego dany instytut). Niezastosowanie
się do tej zasady skutkuje wypowiedzeniem stosunku pracy. Traktują o tym odpowiednio
art. 94 ust. 3 i 4 ustawy o PAN oraz art. 47 ustawy o instytutach badawczych.
III.2.
Przeciwdziałanie nepotyzmowi w nauce oraz prowadzeniu działalności
konkurencyjnej
W celu eliminacji nepotyzmu i działań sprzecznych z dobrymi praktykami w nauce
wprowadzono zasadę, że w jednostkach naukowych nie może powstać stosunek
podległości służbowej między małżonkami i osobami pozostającymi ze sobą w stosunku
pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia
(PAN, instytuty badawcze, NCBiR).
Dla ochrony interesów jednostki naukowej jako pracodawcy ustawa o instytutach
badawczych wprowadziła zakaz prowadzenia przez pracownika naukowego, w trakcie
trwania stosunku pracy, działalności konkurencyjnej wobec instytutu.
3
IV.
Zasady wynagradzania pracowników.
W instytutach badawczych oraz instytutach naukowych PAN zasady wynagradzania
pracowników instytutu określane są w zakładowym układzie zbiorowym pracy lub w
zakładowym regulaminie wynagradzania. Natomiast na podstawie art. 105 ustawy o PAN
warunki wynagradzania pracowników pomocniczych jednostek naukowych i innych
jednostek organizacyjnych Akademii oraz tryb przyznawania innych świadczeń
związanych z wykonywaną pracą, z uwzględnieniem posiadanych przez poszczególne
osoby kwalifikacji, pełnione funkcje oraz zakres realizowanych obowiązków, określone
zostały przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w drodze rozporządzenia.
V.
Oceny pracowników
W ustawach o Polskiej Akademii Nauk i instytutach badawczych dookreślono
częstotliwość dokonywania oceny pracowników naukowych: dla asystentów i adiunktów
określając je na nie rzadziej niż raz na 2 lata, zaś dla profesorów nie rzadziej niż raz na 4
lata. Jednocześnie wprowadzono do ustaw przepisy normujące procedury odwoławcze od
wyniku dokonanej oceny. Pracownikom naukowym PAN przysługuje prawo odwołania
do wiceprezesa Akademii nadzorującego prace odpowiedniego wydziału PAN (art. 96 pkt
2 ustawy o PAN). Otrzymanie dwóch negatywnych ocen rady naukowej, może skutkować
rozwiązaniem stosunku pracy (odpowiednio: art. 101 ust. 1 pkt 3 ustawy o PAN i art. 45
ust. 2 pkt 3 ustawy o instytutach badawczych).
VI.
Zwolnienia
Do katalogu przyczyn mogących stanowić podstawę zwolnienia z pracy mianowanego
pracownika naukowego dodano zapisy stanowiące, iż może to nastąpić w wyniku
prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej lub na podstawie orzeczenia komisji ds.
etyki stwierdzającej naruszenie praw autorskich lub praw pokrewnych, czy fałszowanie
wyników badań naukowych (PAN, instytuty badawcze). Te regulacje wprowadzone w
trosce o przejrzystość zasad etycznych obowiązujących w nauce mają stanowić skuteczną
sankcję wobec osób przekraczających ogólnie przyjęte standardy.
VII.
Odpowiedzialność dyscyplinarna
Wprowadzone w ramach reformy uregulowania stanowią, że odpowiedzialność
dyscyplinarną za naruszenie obowiązków lub uchybienie godności pracownika
naukowego mogą ponosić zarówno pracownicy naukowi, jak i badawczo-techniczni.
Dodatkową sankcję w tym zakresie stanowi wydłużenie z 3 do 5 lat okresu, na jaki może
4
zostać udzielona nagana z pozbawieniem prawa do pełnienia funkcji kierowniczych w
instytucie naukowym PAN i instytucie badawczym.
VIII. Etyka w nauce
W ustawach reformujących system nauki dużo uwagi poświęcono sprawom
związanym z etyką prowadzenia badań naukowych i powiązaniem tych kwestii z etosem
pracownika nauki oraz standardami dobrych praktyk w badaniach naukowych. W tym
celu w Polskiej Akademii Nauk (art. 26 ustawy o PAN) funkcjonuje Komisja do spraw
etyki w nauce, do której zadań należy m.in. opracowanie kodeksu etyki pracownika
naukowego.
Zarówno w instytutach naukowych PAN, jak też w instytutach badawczych, jedną z
przesłanek do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym pracownikiem naukowym bez
wypowiedzenia może być stwierdzenie w wyniku prawomocnego orzeczenia komisji
dyscyplinarnej, na podstawie orzeczenia Komisji do spraw etyki w nauce:
– przywłaszczenia sobie autorstwa albo wprowadzenia w błąd co do autorstwa całości
lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania,
– rozpowszechnienia, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego utworu
w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
– rozpowszechnienia, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego
artystycznego wykonania albo publicznego zniekształcenia takiego utworu,
artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania,
– naruszenia w inny sposobu cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych,
– fałszowania badań lub wyników badań naukowych,
– innego oszustwa naukowego.
5