czynniki wzrostu akcji kredytowej banków w polsce w latach 1995

Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Maïgorzata Iwanicz-Drozdowska*
Anna Kozïowska**
Prezentowany artykuï zostaï omyïkowo opublikowany w numerze 63 „Bezpiecznego bBanku” w wersji nie uwzglÚdniajÈcej poprawek i uzupeïnieñ Autorek. W zwiÈzku z tym Komitet Redakcyjny postanowiï ponownie zamieĂciÊ go w naszym czasopiĂmie w numerze 64 w wersji finalnej. Wszystkich zainteresowanych uprzejmie
przepraszamy ze powstaïe niedogodnoĂci.
CZYNNIKI WZROSTU AKCJI KREDYTOWEJ
BANKÓW W POLSCE W LATACH 1995–20141
WST}P
Udzielanie kredytów jest jednym z podstawowych zadañ banków w gospodarce.
Jak pokazujÈ badania empiryczne, aktywnoĂÊ banków w tym zakresie podlega wahaniom, wynikajÈcym ze zmian w krajowym otoczeniu gospodarczym, konkurencji
w sektorze bankowym czy teĝ zmian w regulacjach nadzorczych.
Wzrost akcji kredytowej znalazï siÚ w krÚgu szczególnego zainteresowania
badaczy po rozpoczÚciu globalnego kryzysu finansowego2. W przypadku banków
*
**
1
2
Prof. dr hab. Maïgorzata Iwanicz-Drozdowska jest profesorem zwyczajnym w Instytucie
Finansów, Kolegium ZarzÈdzania i Finansów Szkoïy Gïównej Handlowej w Warszawie.
Anna Kozïowska jest doktorantkÈ w Instytucie Finansów, Kolegium ZarzÈdzania i Finansów
Szkoïy Gïównej Handlowej w Warszawie.
Autorki dziÚkujÈ prof. Bartoszowi Witkowskiemu ze Szkoïy Gïównej Handlowej w Warszawie
za konsultacje w zakresie zastosowania analizy danych panelowych.
Dla banków z Europy Zachodniej, np. J.-M. Meriläinen, Lending growth during the financial
crisis and the sovereign debt crisis: The role of bank ownership type, „Journal of International
Financial Markets, Institutions and Money” 2016, Vol. 41, zaĂ dla banków z Europy ¥rodkowej
120
Problemy i poglÈdy
dziaïajÈcych na rynkach wschodzÈcych, w tym w Europie ¥rodkowej i Wschodniej,
wskazywano na wzrost znaczenia kondycji banku-matki dla aktywnoĂci banków
z kapitaïem zagranicznym. Przed rozpoczÚciem globalnego kryzysu finansowego
wpïyw ten byï neutralny, bÈdě pozytywny, gdy na rynku wschodzÈcym dochodziïo
do „lokalnego” kryzysu, zaĂ po wybuchu globalnego kryzysu wpïyw ten mógï okazaÊ siÚ negatywny, jeĝeli spóïka-matka przeĝywaïa kïopoty finansowe3.
W niniejszym artykule przedstawione zostaïy wyniki analizy czynników wpïywajÈcych na wzrost akcji kredytowej w bankach dziaïajÈcych w Polsce, opartej na
modelowaniu danych panelowych. Ze wzglÚdu na duĝy udziaï w aktywach sektora
banków bÚdÈcych spóïkami-córkami banków zagranicznych, przeprowadzono badanie w podziale na typ wïaĂciciela, wyróĝniajÈc banki bÚdÈce wïasnoĂciÈ kapitaïu
zagranicznego, krajowego prywatnego i pañstwowego. Dodatkowo uwzglÚdniono
dwa okresy przed i po rozpoczÚciu globalnego kryzysu finansowego, z racji tego,
ĝe w wielu krajach obserwowano zaïamanie akcji kredytowej (credit crunch) po
2008 roku. Celem opracowania jest analiza czynników wpïywajÈcych na wzrost
akcji kredytowej w latach 1995–2014, a takĝe sprawdzenie, czy wystÚpujÈ róĝnice
w zachowaniach banków w zaleĝnoĂci od typu wïaĂciciela (struktury akcjonariatu)
oraz w podziale na okres przed i po rozpoczÚciu globalnego kryzysu finansowego.
Niniejszy artykuï skïada siÚ z czterech czÚĂci. Po wstÚpie, przedstawiono przeglÈd literatury istotnej z punktu widzenia prowadzonych rozwaĝañ. W czÚĂcib 3.
scharakteryzowano wykorzystywane dane i metodykÚ badania, zaĂ w czÚĂcib 4. –
przedstawiono wyniki badania empirycznego. Artykuï koñczÈ wnioski.
1. PRZEGLkD LITERATURY
W literaturze krajowej dziaïalnoĂÊ kredytowa banków byïa analizowana w róĝnych aspektach, wĂród których naleĝy wyróĝniÊ przede wszystkim:
Y wahania cykliczne dziaïalnoĂci kredytowej4,
3
4
i Wschodniej, np. F. Allen, K. Jackowicz, O. Kowalewski, ’. Kozïowski, Bank lending, crises,
and changing ownership structure in Central and Eastern European countries, „Journal of
Corporate Finance” 2015, (in press).
M.in. F. Allen, K. Jackowicz, O. Kowalewski, ’. Kozïowski, Bank lending..., op. cit.; R. Cull,
M.bMartínez-Pería, Bank ownership and lending patterns during the 2008–2009 financial crisis:
Evidence from Latin America and Eastern Europe, „Journal of Banking and Finance” 2013,
Vol. 37(12); M.bIwanicz-Drozdowska, B. Witkowski, Credit growth in Central, Eastern, and South-Eastern Europe: The case of foreign bank subsidiaries, „International Review of Financial
Analysis” 2016, Vol.b43(1).
M.in. R. Barczyk, Znaczenie przemian banków komercyjnych wbksztaïtowaniu morfologii cykli
kredytowych wbPolsce wblatach 1998–2013, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we
Wrocïawiu, nrb347, 2014; A. JÚdruchniewicz, Struktura kredytów abwahania cykliczne wbPolsce, Zeszyty Naukowe, Uniwersytet Ekonomiczny wb Krakowie, nrb 908, 2013; M. Lubiñski,
121
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Y przemiany zwiÈzane z akcesjÈ do Unii Europejskiej5,
Y strukturÚ finansowania przedsiÚbiorstw i dostÚpnoĂÊ kredytu6,
Y popyt na kredyt i zmiany w strukturze kredytów7.
Wedïug naszej wiedzy, dotychczas nie przeprowadzono analizy czynników
wpïywajÈcych na wzrost akcji kredytowej w podziale na typ wïaĂciciela. Niniejsze
opracowanie wypeïnia tÈ lukÚ. OdrÚbnym nurtem badawczym w literaturze krajowej byïo znaczenie kapitaïu zagranicznego w sektorze bankowym8. W niniejszym
opracowaniu poïÈczono te dwa nurty, analizujÈc wpïyw typu wïaĂciciela na wzrost
akcji kredytowej.
W opracowaniach publikowanych zagranicÈ analiza dynamiki akcji kredytowej
banków byïa prowadzona zarówno na zagregowanych danych sektora bankowego
dla okreĂlonej grupy krajów (country level), jak i na danych banków (bank level),
najczÚĂciej z wykorzystaniem modelowania danych panelowych. W przypadku analiz dla krajów badano wpïyw wybranych czynników na dynamikÚ akcji kredytowej.
WĂród nich znalazïy siÚ napïyw (i odpïyw) kapitaïu zagranicznego9, poziom dïugu
publicznego10, polityka pieniÚĝna11, w tym reakcja banków bÚdÈcych wïasnoĂciÈ
kapitaïu zagranicznego i krajowego na okreĂlone jej instrumenty12. Dodatkowo
zainteresowanie badaczy wzbudziï poziom wskaěnika kredytu bankowego dla sek-
5
6
7
8
9
10
11
12
AktywnoĂÊ kredytowa banków wbcyklu koniunkturalnym, Prace ibMateriaïy Instytutu Rozwoju
Gospodarczego, Szkoïa Gïówna Handlowa, nrb90, 2012; M. Olszak, ProcyklicznoĂÊ dziaïalnoĂci
bankowej, C.H. Beck, 2015.
M. Zieliñska-Sitkiewicz, Polish Credit Market in the EU – the Main Challenges and Threats,
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, t. 242, 2010.
A. Biaïek-Jaworska, N. Nehrebecka, Rola kredytu bankowego wbfinansowaniu przedsiÚbiorstw
wb Polsce wb latach 1995–2011, Nauki ob Finansach, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocïawiu,
2014, nrb3 (20); P. KaraĂ, DostÚpnoĂÊ kredytu dla przedsiÚbiorstw wbczasie kryzysu gospodarczego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, nrb158, 2011.
P. Wdowiñski, Ekonometryczna analiza popytu na kredyt w polskiej gospodarce, UKNF, 2011;
S.bKozak, Zmiany wbstrukturze kredytów dla sektora niefinansowego wbPolsce wblatach 2001–
2010, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, nrb245, 2012.
A. SzelÈgowska, Kapitaï zagraniczny w polskich bankach, Poltext, Warszawa 2005; M. Kruszka,
Znaczenie kapitaïu zagranicznego wbsektorach bankowych Europy ¥rodkowo-Wschodniej, „WiadomoĂci Statystyczne” 2011, nrb7–8.
S.W. Hegerty, Capital inflows, exchange market pressure, and credit growth in four transition
economies with fixed exchange rates, „Economic Systems” 2009, 33(2); D. Furceri, S. Guichard,
E. Rusticelli, The effect of episodes of large capital inflows on domestic credit, „North American
Journal of Economics and Finance” 2012, Vol. 23(3).
R. De Bonis, M. Stacchini, Does Government Debt Affect Bank Credit? „International Finance”
2013, Vol.16(3).
S. Elekdag, F. Han, What drives credit growth in emerging Asia? „Journal of Asian Economics”
2015, Vol. 38.
J. Wu, A.C. Luca, B.N. Jeon, Foreign bank penetration and the lending channel in emerging
economies: Evidence from bank-level panel data, „Journal of International Money and Finance”
2011, Vol.b30 (6).
122
Problemy i poglÈdy
tora prywatnego do PKB13 w celu sprawdzenia, czy jego wartoĂÊ jest uzasadniona
czynnikami fundamentalnymi i czy nie doszïo do „przekredytowania” gospodarki.
OdrÚbnym nurtem badawczym byïa analiza procyklicznoĂci dziaïalnoĂci kredytowej14, której nie poruszamy w niniejszym artykule.
W przypadku analiz wykorzystujÈcych dane poszczególnych banków zainteresowaniem badaczy cieszyï siÚ wÈtek znaczenia typu wïasnoĂci dla aktywnoĂci
kredytowej. WyodrÚbniano zazwyczaj trzy rodzaje banków: bÚdÈce w rÚkach kapitaïu zagranicznego, pañstwa oraz kapitaïu krajowego prywatnego, a takĝe dwie
grupy krajów – kraje goszczÈce (home) i kraje przyjmujÈce (host). De Haas i van
Lelyveld15 poddali analizie 250 banków z Europy ¥rodkowej i Wschodniej w latach
1993–2000, wydzielajÈc banki krajowe oraz spóïki-córki banków zagranicznych,
zbwyodrÚbnieniem banków tworzonych od podstaw (greenfields) oraz banków przejmowanych (take-overs). Taki podziaï, szczególnie na poczÈtku okresu transformacji, byï uzasadniony. Autorzy tego badania doszli do wniosku, ĝe gdy na rynku
panujÈ „normalne” warunki, struktura wïasnoĂci nie ma znaczenia dla wzrostu
akcji kredytowej. W przypadku kryzysu w kraju goszczÈcym spóïki-córki banków
zagranicznych nie ograniczaïy akcji kredytowej, co moĝna tïumaczyÊ dÈĝeniem do
zwiÚkszenia udziaïu w rynku. Wprawdzie wzrost akcji kredytowej spóïek-córek byï
pozytywnie zaleĝny od wzrostu PKB kraju goszczÈcego, to byï on takĝe silnie uzaleĝniony od koniunktury gospodarczej w kraju pochodzenia. Stwierdzono równieĝ,
ĝe banki-matki o sïabszej kondycji ograniczaïy wzrost akcji kredytowej. ZaleĝnoĂci
pomiÚdzy kondycjÈ spóïki-matki a kondycjÈ podmiotów zaleĝnych okreĂla siÚ wbliteraturze zagranicznej jako parent-subsidiary nexus.
Do rozpoczÚcia globalnego kryzysu finansowego wysoki udziaï kapitaïu zagranicznego w sektorze bankowym byï traktowany jako jeden z czynników ksztaïtujÈcych jego stabilnoĂÊ16. Od 2008 roku sytuacja wielu banków dziaïajÈcych na
rynkach Ăwiatowych ulegïa pogorszeniu i zmieniïo to percepcjÚ ich obecnoĂci jako
wïaĂcicieli na rynkach wschodzÈcych. Wyniki badañ obejmujÈcych okres przed ibpo
rozpoczÚciu kryzysu zostaïy zaprezentowane w pracach R.Cull’a i M. Martínez-
13
14
15
16
C. Cottarelli, G. Dell’Ariccia, I. Vladkova-Hollar, Early birds, late risers, and sleeping beauties:
Bank credit growth to the private sector in Central and Eastern Europe and in the Balkans,
„Journal of Banking and Finance” 2005, Vol. 29 (1 SPEC. ISS.); G. Gozgor, Determinants of
domestic credit levels in emerging markets: The role of external factors, „Emerging Markets
Review” 2014, Vol. 18; A. Zdzienicka, A re-assessment of credit development in European transition economies, „International Economics” 2011, Vol. 128.
M.in. A.C. Bertay, A. Demirgüç-Kunt, H. Huizinga, Bank ownership and credit over the business
cycle: Is lending by state banks less procyclical? „Journal of Banking and Finance” 2015, Vol. 50 (1).
R. De Haas, I. van Lelyveld, Foreign banks and credit stability in Central and Eastern Europe.
A panel data analysis, „Journal of Banking and Finance” 2006, Vol. 30(7).
Ibidem.
123
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
-Pería17, R. De Haas’a i I. van Lelyveld’a18 oraz F. Allen’a i in.19, wskazujÈc na
negatywny wpïyw pogarszajÈcej siÚ koniunktury gospodarczej w kraju pochodzenia
oraz sïabej kondycji spóïki-matki.
R.Cull i M. Martínez-Pería poddali analizie banki z 8 krajów Europy ¥rodkowej i Wschodniej oraz 6 krajów z Ameryki ’aciñskiej przed rozpoczÚciem kryzysu
oraz w jego trakcie (lata 2008–2009). Dobór krajów byï umotywowany wysokim
udziaïem kapitaïu zagranicznego w sektorach bankowych w tych dwóch regionach.
Modelowano wzrost akcji kredytowej dla caïego portfela kredytowego i równolegle
z wyodrÚbnieniem poĝyczek na cele konsumpcyjne, kredytów dla przedsiÚbiorstw
i kredytów na finansowanie zakupu nieruchomoĂci. W latach 2008–2009 w krajach
Europy ¥rodkowej i Wschodniej akcja kredytowa spóïek-córek banków zagranicznych spowolniïa w wiÚkszym stopniu niĝ w przypadku banków bÚdÈcych w rÚkach
krajowego kapitaïu prywatnego i pañstwowego, gïównie na skutek zmniejszenia
finansowania dla przedsiÚbiorstw. Wpïyw na zachowanie spóïek-córek miaïa sytuacja banków-matek.
R. De Haas i I. van Lelyveld przeanalizowali 48 miÚdzynarodowych grup bankowych i ich spóïek-córek zlokalizowanych w róĝnych krajach. W trakcie globalnego
kryzysu spóïki-matki nie stanowiïy wsparcia dla podmiotów zaleĝnych. JednoczeĂnie w przypadku banków-matek, które w wiÚkszym stopniu finansowaïy siÚ na
rynkach hurtowych, obniĝenie aktywnoĂci kredytowej spóïek-córek byïo wiÚksze.
Jeĝeli jednak kryzys wystÈpiï w kraju goszczÈcym, spóïki-córki nie redukowaïy
swojego zaangaĝowania kredytowego.
F. Allen i in.20 (2015) wziÚli pod uwagÚ wystÚpowanie kryzysu „solo” w kraju
pochodzenia, bÈdě w kraju goszczÈcym, a takĝe wystÚpowanie kryzysu w „duecie”
wb obu krajach. Wpïyw typu wïasnoĂci, analizowany dla okresu 1994–2010, byï
uzaleĝniony od konfiguracji wystÚpowania zdarzeñ kryzysowych. W przypadku
kryzysu w kraju goszczÈcym, spóïki-córki wykazywaïy wzrost akcji kredytowej lub
jej stabilizacjÚ, zaĂ banki pañstwowe ograniczaïy w takiej sytuacji swojÈ aktywnoĂÊ kredytowÈ, z wyjÈtkiem ostatniego kryzysu finansowego. Jeĝeli kryzys wystÚpowaï w kraju pochodzenia, wtedy spóïki zaleĝne ograniczaïy akcjÚ kredytowÈ.
Kondycja spóïki-matki zyskiwaïa na znaczeniu w okresie zawirowañ na rynkach
finansowych.
Niniejsze opracowanie, bÚdÈce analizÈ czynników wzrostu akcji kredytowej dla
jednego kraju, mieĂci siÚ w powyĝszym nurcie, to znaczy, ĝe badany jest wpïyw
wybranego zestawu czynników ksztaïtujÈcych akcjÚ kredytowÈ z wyodrÚbnieniem
17
18
19
20
R. Cull, M. Martínez-Pería, Bank ownership and lending..., op. cit.
R. De Haas, I. van Lelyveld, Multinational banks and the global financial crisis: Weathering
the perfect storm? „Journal of Money, Credit and Banking” 2014, Vol. 46 (1).
F. Allen, K. Jackowicz, O. Kowalewski, ’. Kozïowski, Bank lending..., op. cit.
Ibidem.
124
Problemy i poglÈdy
banków wedïug typów wïaĂciciela, a takĝe okresu przed i po wybuchu globalnego
kryzysu finansowego. Nie sÈ natomiast badane wspóïzaleĝnoĂci pomiÚdzy spóïkÈ-matkÈ a spóïkÈ-córkÈ.
2. DANE, ZMIENNE I METODYKA BADANIA
Niniejsze badanie opiera siÚ na danych panelowych 73 banków dziaïajÈcych
wbPolsce z lat 1995–2014. Ze wzglÚdu na to, ĝe czÚĂÊ zmiennych zostaïa zdefiniowana jako zmiana roczna okreĂlonych wartoĂci, szereg czasowy ulegï skróceniu
o jeden okres. ’Èczna liczba obserwacji wynosi 695. Panel nie jest zbilansowany,
poniewaĝ w badaniu uwzglÚdniono banki, które funkcjonowaïy krócej niĝ 20 lat.
Odnotowano takĝe sytuacje niedostÚpnoĂci danych dla niektórych lat. W badanym
okresie miaïy miejsce przejÚcia i poïÈczenia banków. Aby uniknÈÊ sztucznego zawyĝania zmiennych dla roku, w którym nastÈpiïo poïÈczenie, dane za okres poprzedni,
sïuĝÈce do wyliczenia zmiennych, zostaïy odpowiednio skorygowane21.
W badaniu uwzglÚdniono dwa rodzaje danych: dane finansowe poszczególnych
banków oraz dane makroekonomiczne. Dane finansowe w przewaĝajÈcej czÚĂci pochodzÈ z bazy danych Bankscope, zaĂ brakujÈce informacje zostaïy uzupeïnione
raportami rocznymi poszczególnych banków. Dodatkowo z raportów i z oficjalnych
stron internetowych banków pochodzÈ informacje na temat ich struktury wïasnoĂci. Dane makroekonomiczne wykorzystano z bazy danych Banku ¥wiatowego
oraz NBP. ObejmujÈ one PKB, stopy procentowe (stopa lombardowa NBP) i inflacjÚ. Inflacja nie zostaïa zastosowana jako samodzielna zmienna objaĂniajÈca, lecz
posïuĝyïa jedynie do urealnienia zmiany wielkoĂci udzielonych kredytów, zmiany
wysokoĂci kapitaïów oraz zmiany wielkoĂci PKB.
Tabela 1 prezentuje zastosowane w modelu zmienne finansowe, makroekonomiczne oraz wprowadzone zmienne sztuczne, dobrane po wszechstronnym przeglÈdzie literatury.22
21
22
Korekta danych polegaïa na zsumowaniu wielkoĂci finansowych (udzielone kredyty, wysokoĂÊ
kapitaïów) banków dla roku przed ich poïÈczeniem. Zsumowane wielkoĂci sïuĝyïy jako punkt
odniesienia przy obliczaniu zmiennych finansowych wyraĝonych jako zmiany roczne.
Podobny zestaw zmiennych wykorzystano w: M. Iwanicz-Drozdowska, B. Witkowski, Credit
growth..., op.bcit.
125
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Tabela 1. Wykaz zmiennych zastosowanych w modelu
Nazwa
zmiennej
KRED
KAP
KAP_AKT
Opis zmiennej
=PLDQDZLHONRĂFLXG]LHORQ\FK
NUHG\WöZNRQZHQFMDnn–1)–1)
XUHDOQLRQDVWRSÈLQIODFML
=PLDQDZ\VRNRĂFLNDSLWDïöZ
NRQZHQFMDnnļļXUHDOQLRQD
VWRSÈLQIODFML
6WRVXQHNNDSLWDïöZGRDNW\ZöZ
MAR_ODS 0DUĝDRGVHWNRZDQHWWR
Oczekiwany
ZSï\Z
QDb]PLHQQÈ
]DOHĝQÈ
=PLHQQD]DOHĝQD
+
+/–
+
DEP_
KRED
6WRVXQHNGHSR]\WöZGRNUHG\WöZ
+/–
ROE
6WRVXQHN]\VNXQHWWR
GRbĂUHGQLRURF]Q\FKNDSLWDïöZ
+/–
5RF]QD]PLDQDZLHONRĂFL3.%
NRQZHQFMDnnļļXUHDOQLRQD
VWRSÈLQIODFML
5RF]QD]PLDQDZLHONRĂFL3.%
PKB_R_OP NRQZHQFMDnnļļXUHDOQLRQD
VWRSÈLQIODFMLRSöěQLRQDRURN
5RF]QD]PLDQDQRPLQDOQHMVWRS\
R_KR
SURFHQWRZHMNRQZHQFMDnn–1)–1)
=PLHQQDV]WXF]QD7<3 ^`
RGSRZLHGQLRGODEDQNöZ
]bNDSLWDïHP]DJUDQLF]Q\P
SDñVWZRZ\PNUDMRZ\PSU\ZDWQ\P
SU]\RNUHĂODQLXW\SXZïDVQRĂFL
TYP
SU]\MÚWRSUöJEÈGě]QDF]ÈF\
ZSï\ZZïDĂFLFLHODRQDMZ\ĝV]\P
XG]LDOHZNDSLWDOHQDSROLW\NÚ
EDQNX
=PLHQQDV]WXF]QDZDUWRĂÊGODODW
KRYZYS
ļGODODWļ
PKB_R
½UöGïRRSUDFRZDQLHZïDVQH
126
½UöGïR
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
%DQN6FRSH
UDSRUW\
ILQDQVRZH
+
Bank
¥ZLDWRZ\
+
Bank
¥ZLDWRZ\
–
NBP
QG
QG
5DSRUW\
ILQDQVRZH
RILFMDOQH
VWURQ\
LQWHUQHWRZH
EDQNöZ
Problemy i poglÈdy
PrzyjÚto, ĝe wpïyw na akcjÚ kredytowÈ banków mogÈ mieÊ nastÚpujÈce zmienne
finansowe:
Y Zmiana wysokoĂci kapitaïów, wyraĝona w wartoĂciach realnych (KAP) – regulacje bankowe zobowiÈzujÈ banki do utrzymywania odpowiedniego poziomu
kapitaïów w stosunku do ekspozycji na ryzyko, w tym ryzyko kredytowe. ZwiÚkszenie poziomu kapitaïów umoĝliwia wzrost akcji kredytowej (wykorzystana
m.in. przez M. Iwanicz-DrozdowskÈ i B. Witkowskiego23).
Y Stosunek kapitaïów do aktywów (KAP_AKT) – nie moĝna jednoznacznie okreĂliÊ wpïywu tej zmiennej na wzrost akcji kredytowej. Z jednej strony, bezpieczniejszy bank moĝe pozwoliÊ sobie na dodatkowÈ akcjÚ kredytowÈ w porównaniu
z bankiem, który posiada mniej kapitaïów w stosunku do aktywów. Z drugiej
jednak strony, udzielanie kredytów w czasach charakteryzujÈcych siÚ zwiÚkszonym poziomem ryzyka moĝe byÊ sprzeczne ze strategiÈ ostroĝnego dziaïania.
Zmienna ta byïa wykorzystywana m.in. przez F. Allen’a i in. oraz R. Haas’a
ibI.bvanbLelyveld’a24. Jest ona czÚsto traktowana jako substytut wspóïczynnika
wypïacalnoĂci.
Y Marĝa odsetkowa (MAR_ODS) – wskaěnik efektywnoĂci dziaïalnoĂci kredytowo-depozytowej banku, wykorzystywany m.in. przez R. de Haas’a i I. van
Lelyveld’a25. Oczekiwany pozytywny wpïyw na zmianÚ wielkoĂci udzielanych
kredytów.
Y Stosunek depozytów do kredytów (DEP_KRED) – wyĝszy wskaěnik depozytów
do kredytów Ăwiadczy o bardziej stabilnej strukturze finansowania. Wskaěnik
moĝe mieÊ dwojaki wpïyw na zmianÚ wielkoĂci udzielanych kredytów. Wpïyw
pozytywny Ăwiadczy o tym, ĝe bank o wysokim wskaěniku depozytów do kredytów moĝe przeznaczyÊ zgromadzone Ărodki na dodatkowÈ akcjÚ kredytowÈ.
Wpïyw negatywny moĝe ĂwiadczyÊ o tym, ĝe bank jest bardziej konserwatywny
w zakresie ksztaïtowania parametrów pïynnoĂci. Zmienna ta byïa stosowana
m.in. w badaniach S. Claessens’a i N. van Horen’a26.
Y Zwrot na kapitale (ROE) – wskaěnik rentownoĂci kapitaïów (stosowany m.in.
przez J. Bonin’a i in.27), okreĂlony jako stosunek zysku netto do Ăredniorocznego
poziomu kapitaïów wïasnych. Moĝliwy jest dwojaki wpïyw na akcjÚ kredytowÈ.
23
24
25
26
27
M. Iwanicz-Drozdowska, B. Witkowski, Credit growth..., op. cit.
F. Allen, K. Jackowicz, O. Kowalewski, ’. Kozïowski, Bank lending..., op. cit.; R. de Haas, I. van
Lelyveld, Multinational banks..., op.bcit., 2014.
R. de Haas, I. van Lelyveld, Foreign banks..., op.bcit., 2006.
S. Claessens, N. van Horen, Foreign banks: trends and impact, „Journal of Money, Credit and
Banking” 2014, Vol. 46 (1).
J. Bonin, I. Hasan, P. Wachtel, Bank performance, efficiency and ownership in transition countries, „Journal of Banking and Finance” 2005, Vol. 29 (1).
127
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Sytuacja gospodarcza jest czynnikiem silnie determinujÈcym decyzje banków
odnoĂnie do ksztaïtowania akcji kredytowej. Dlatego w badaniu zastosowano poniĝsze zmienne makroekonomiczne:
Y Realna roczna zmiana PKB (PKB_R) – oczekiwana pozytywna zaleĝnoĂÊ miÚdzy
tÈ zmiennÈ, a zmianÈ wartoĂci udzielanych kredytów; PKB jest traktowane
jako zmienna charakteryzujÈca popyt na kredyt (m.in. R. de Haas i I. van Lelyveld28).
Y Realna roczna zmiana wielkoĂci PKB opóěniona o 1 rok (PKB_R_OP) – oczekiwana pozytywna zaleĝnoĂÊ. Zmienna wprowadzona ze wzglÚdu na to, ĝe dane
odnoĂnie do PKB publikowane sÈ z opóěnieniem, a badanie przeprowadzone
zostaïo na danych rocznych. Zmienna opóěniona moĝe okazaÊ siÚ istotna, ze
wzglÚdu na jej wpïyw na decyzje banków przynajmniej w pierwszej poïowie roku.
Y Roczna zmiana nominalnej stopy procentowej (R_KR) – jest wyznacznikiem
zmian w polityce monetarnej prowadzonej przez bank centralny. Oczekiwana
jest negatywna zaleĝnoĂÊ pomiÚdzy tÈ zmiennÈ a akcjÈ kredytowÈ, ze wzglÚdu
na to, ĝe rozluěnianie polityki monetarnej zazwyczaj skutkuje zwiÚkszeniem
kredytu dla gospodarki. Podobne podejĂcie zastosowali S. Elekdag i F. Han29.
Dodatkowo wprowadzono dwie zmienne sztuczne. Zmienna TYP okreĂla rodzaj podmiotu bÚdÈcego wïaĂcicielem banku (podobnie jak w literaturze zagranicznej). Wprowadzenie zmiennej KRYZYS umoĝliwiïo identyfikacjÚ róĝnic pomiÚdzy
czynnikami ksztaïtujÈcymi decyzje banków przed kryzysem (lata 1996–2007) oraz
wbczasie i po kryzysie (lata 2008–2014).
Tabela 2 przedstawia statystyki opisowe poszczególnych zmiennych dla caïej
próby oraz dla podprób wyznaczonych przez zmienne sztuczne.
ZmiennÈ objaĂnianÈ w modelu jest roczna realna zmiana wielkoĂci udzielonych
kredytów (KRED). Równanie modelu zapisano jako:
KREDit = b0 + bxit + eit,
(1)
gdzie:
i – numer przypisany danemu bankowi,
t – rok,
KREDit – roczna realna zmiana wielkoĂci udzielonych kredytów dla i-tego banku
w roku t,
xit – wektor zïoĝony z obserwacji zmiennych objaĂniajÈcych dla i-tego banku
wbrokubt,
28
29
R. de Haas, I. van Lelyveld, Multinational banks..., op. cit., 2014.
S. Elekdag, F. Han, What drives..., op. cit.
128
0,1230
1,0909
0,0440
0,0752
0,0382
0,0393
KAP_AKT
DEP_
KRED
MAR_ODS
ROE
PKB_R
PKB_R_OP
0,0022
0,0000
0,0114
0,0114
0,1886 –0,4355
0,0162
0,0159
0,2992 –5,4233
0,0312
1,0358
0,0871 –0,1262
0,4395 –6,5267
0,0377
0,0369
0,0865
0,0425
0,9789
0,1298
0,1729
0,2925
0,2000 –0,0874
0,0697
0,0697
0,8868
0,2361
9,8889
0,8447
4,9669
7,4617
0,0407
0,0401
0,0615
0,0472
1,4653
0,1307
0,1842
0,2349
Ărednia
0,1920 –0,0837
0,0162
0,0159
0,1535
0,0334
1,0227
0,0798
0,3515
0,6925
odch.
stand.
0,0435
0,0415
0,0468
0,0469
1,2116
0,0949
0,1600
0,3551
Ărednia
0,0415
0,0432
0,0783
0,0497
1,1849
0,1291
0,1949
0,3740
Ărednia
0,0359
0,0305
0,0705
0,0353
0,9466
0,1137
0,1365
0,1790
Ărednia
0,1665
0,0170
0,0101
0,1292
0,0229
1,0783
0,0508
0,2509
0,4539
odch.
stand.
KRYZYS=1
(n=274)
2008–2014
0,2019 –0,0829
0,0153
0,0170
0,3702
0,0345
0,9972
0,1038
0,5263
0,7240
odch.
stand.
KRYZYS=0
(n=421)
1996–2007
0,1793 –0,0857
0,0155
0,0153
0,3607
0,0276
1,1508
0,0632
0,6861
0,6244
odch.
stand.
TYP=3
(n=138)
Kapitaï
krajowy
prywatny
0,1868 –0,0760
0,0162
0,0164
0,5976
0,0243
0,7953
0,1330
0,3663
0,2725
odch.
stand.
TYP=2
(n=94)
TYP=1
(n=421)
wartoĂÊ wartoĂÊ
Ărednia
min.
maks.
0,6382 –0,8941
odch.
stand.
Kapitaï
pañstwowy
Kapitaï
zagraniczny
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych z bazy danych BankScope, raportów finansowych, NBP i Banku ¥wiatowego.
–0,0846
0,1719
KAP
R_KR
0,2971
Ărednia
KRED
Zmienna
Caïa próba (n=695)
Tabela 2. Statystyki opisowe zmiennych
Problemy i poglÈdy
129
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
b
eit
– wektor parametrów opisujÈcy wpïyw zmiennych objaĂniajÈcych na zmiennÈ
objaĂnianÈ,
– reszta z modelu dla i-tego banku w roku t.
Dodatkowo wprowadzono dwie alternatywne postacie modelu, w zwiÈzku z podziaïem próby przez zmienne sztuczne. Zmienna sztuczna KRYZYS dzieli badany
przedziaï na podokresy 1996–2007 oraz 2008–2014. Celem takiego podziaïu jest
identyfikacja, wywoïanych przez kryzys finansowy, zmian w czynnikach wpïywajÈcych na ksztaïtowanie siÚ akcji kredytowej banków. W takim przypadku postaÊ
modelu moĝe byÊ zapisana jako:
KREDit = b0 + (b1 + b2 * KRYZYSt)xit + eit.
(2)
Zmienna KRYZYS przyjmuje wartoĂÊ 0 dla okresu 1996–2007 oraz wartoĂÊ 1 dla
okresu 2008–2014. Dla okresu przed kryzysem model ma postaÊ:
dla t D [1996; 2007].
KREDit = b0 + b1xit + eit
(3)
W takim przypadku wpïyw zestawu zmiennych objaĂniajÈcych na zmianÚ wielkoĂci udzielanych kredytów oznaczony jest jako b1. W przeciwnym przypadku model moĝe byÊ zapisany w nastÚpujÈcy sposób:
dla t D [2008; 2014].
KREDit = b0 + (b1 + b2)xit + eit
(4)
W takim przypadku wpïyw zestawu zmiennych objaĂniajÈcych na zmianÚ wielkoĂci udzielanych kredytów oznaczony jest jako (b1 + b2).
Zmienna sztuczna TYP dzieli obserwacje w zaleĝnoĂci od typu podmiotu bÚdÈcego wïaĂcicielem kapitaïu banku. Wyróĝniono kapitaï zagraniczny, pañstwowy
oraz krajowy prywatny. Schematyczny zapis modelu wymaga wprowadzenia dodatkowych oznaczeñ.
KREDit = b0 + (b1 * ZAGRit + b2 * PANSit + b3 * KR_PRYWit)xit + eit,
(5)
gdzie zmienna ZAGRit przyjmuje wartoĂÊ 1, jeĝeli wïaĂcicielem i-tego banku byï
w i-tym okresie podmiot zagraniczny, oraz 0 w przeciwnym przypadku. Zgodnie
zb oznaczeniami zaprezentowanymi w tabeli 1, zmienna ZAGRit przyjmuje wartoĂÊb1, dla zmiennej TYP równej 1. Analogicznie zmienne PANSit oraz KR_PRYWit
przyjmujÈ wartoĂÊ 1, gdy wïaĂcicielem kapitaïu jest odpowiednio podmiot pañstwowy oraz krajowy prywatny (zmienna TYP przyjmuje odpowiednio wartoĂci 2 oraz 3).
Kaĝda obserwacja ma przypisanÈ dokïadnie jednÈ wartoĂÊ zmiennej TYP.
130
Problemy i poglÈdy
ZapisujÈc model w skróconej formie, dla kapitaïu zagranicznego przyjmuje on
postaÊ:
(6)
KREDit = b0 + b1xit + eit,
Równanie modelu dla kapitaïu pañstwowego:
KREDit = b0 + b2xit + eit,
(7)
Oraz dla kapitaïu krajowego prywatnego:
KREDit = b0 + b3xit + eit.
(8)
Charakterystyka zebranych danych stanowi pewne ograniczenie w wyborze odpowiedniego modelu analizy danych panelowych. Zrezygnowano z zastosowania
modelu regresji ïÈcznej (pooled OLS) ze wzglÚdu na niehomogenicznoĂÊ badanych
jednostek. Zarówno model z efektami ustalonymi, jak i model z efektami losowymi przyjmujÈ zaïoĝenie, ĝe efekty indywidualne sÈ staïe w czasie. Nie moĝna
stwierdziÊ, ĝe zaïoĝenie to jest prawdziwe ze wzglÚdu na fakt, ĝe charakterystyka
banków ulegaïa zmianie w badanym okresie, np. zmieniaïa siÚ struktura wïaĂcicielska banków, co mogïo mieÊ wpïyw na ksztaïtowanie decyzji odnoĂnie do wielkoĂci
udzielanych kredytów. Z zastosowania modelu z efektami losowymi zrezygnowano
gïównie ze wzglÚdu na koniecznoĂÊ zaïoĝenia o braku korelacji pomiÚdzy efektami
indywidualnymi a zmiennymi objaĂniajÈcymi. Za rezygnacjÈ z takiego podejĂcia
przemawia równieĝ fakt, ĝe liczba jednostek nie jest bardzo duĝa, co moĝe skutkowaÊ niedokïadnoĂciÈ oszacowania wariancji efektów indywidualnych. Badana
próba banków uwzglÚdnia znacznÈ wiÚkszoĂÊ populacji (choÊ niektóre banki zostaïy pominiÚte ze wzglÚdu na niedostÚpnoĂÊ danych, gïównie w pierwszych latach badanego okresu), co równieĝ przemawia za nie wykorzystywaniem modelu
z efektami losowymi.
W badaniu zastosowano uogólnionÈ metodÚ najmniejszych kwadratów z transformacjÈ Praisa-Winstena, która pozwala na wystÚpowanie autokorelacji reszt
pierwszego rzÚdu. Dodatkowo wprowadzono korektÚ bïÚdów standardowych metodÈ PCSE (Panel Corrected Standard Errors), która zakïada wystÚpowanie heteroskedastycznoĂci i korelacji bïÚdów pomiÚdzy panelami. Metoda PCSE rekomendowana jest30 jako lepsza alternatywa dla zastosowanej dla danych panelowych
uogólnionej metody najmniejszych kwadratów (Feasible Generalized Least Squares, FGLS), opisanej przez Parksa31.
30
31
N. Beck, J.N. Katz, What to do (and not to do) with Time-Series Cross-Sectional Data, „The
American Political Science Review” 1995, Vol. 89, Issue 3, Sep.
R.W. Parks, Efficient Estimation of a System of Regression Equations when Disturbances are
Both Serially and Contemporaneously Correlated, „Journal of the American Statistical Association” 1967, Vol. 62, No. 318, Jun.
131
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
3. WYNIKI ESTYMACJI I ANALIZA
Poniĝej przedstawiono wyniki estymacji dla modelu bazowego oraz dwóch pozostaïych modeli. Pierwszy z modeli bada, czy rodzaj wïaĂciciela banku ma wpïyw
na ksztaïtowanie akcji kredytowej. Drugi z nich weryfikuje, czy doĂwiadczenie
globalnego kryzysu finansowego wpïynÚïo na zmianÚ czynników determinujÈcych
dynamikÚ wielkoĂci udzielonych kredytów.
3.1. Model bazowy
Wyniki estymacji modelu bazowego dla zmiennych przed i po standaryzacji prezentuje tabela 3. Z racji tego, ĝe skala pomiaru dla zmiennych jest zróĝnicowana,
wprowadzono ich standaryzacjÚ, w celu osiÈgniÚcia porównywalnoĂci ich wpïywu
na zmiennÈ objaĂnianÈ. W analizie wziÚto po uwagÚ poziom istotnoĂci 5%.
Najbardziej istotne dla wzrostu wielkoĂci udzielanego kredytu okazaïy siÚ
zmienne makroekonomiczne – opóěniona realna zmiana PKB i realna zmiana
PKB, majÈce wpïyw pozytywny. Kolejnymi istotnymi zmiennymi sÈ realna zmiana kapitaïów (wpïyw pozytywny) oraz stosunek depozytów do kredytów (wpïyw
negatywny), a takĝe zmiana stóp procentowych (wpïyw negatywny). Na poziomie
istotnoĂci 10% wpïyw na poziom przyrostu akcji kredytowej moĝna uznaÊ zmiennÈ
kapitaïy wïasne do aktywów jako istotnÈ.
Tabela 3. Wyniki estymacji modelu bazowego
beta
BïÈd
stand.
WartoĂÊ
p
KAP
0,1782
0,0634
0,005
0,0539
0,3024
0,1227
KAP_AKT
1,2384
0,6691
0,064
–0,0730
2,5499
0,1691
DEP_KRED –0,0711
0,0272
0,009
–0,1244
–0,0179
–0,1154
MAR_ODS
0,8978
1,6384
0,584
–2,3135
4,1090
0,0440
–0,0535
0,0422
0,205
–0,1363
0,0292
–0,0251
PKB_R
5,4826
1,9391
0,005
1,6821
9,2831
0,1370
PKB_R_OP
6,7946
1,6465
0,000
3,5676
10,0216
0,1724
R_KR
–0,3531
0,1415
0,013
–0,6304
–0,0758
–0,1044
_cons
–0,3055
0,1155
0,008
–0,5319
–0,0792
0,0698
Zmienna
ROE
95% przedziaï
ufnoĂci
beta
(standaryz.)
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych z bazy danych Bankscope, raportów finansowych,
NBP i Banku ¥wiatowego.
132
Problemy i poglÈdy
Jak wspomniano, najwiÚkszy wpïyw na zmianÚ wielkoĂci akcji kredytowej ma
realna zmiana PKB. Naleĝy zaznaczyÊ, ĝe wpïyw jest wyĝszy dla zmiennej opóěnionej, niĝ dla nieopóěnionej realnej zmiany PKB. Taki wynik wskazuje na opóěnionÈ
reakcjÚ ze strony banków na zmiany sytuacji gospodarczej, co moĝe byÊ skutkiem
wiÚkszego wpïywu danych historycznych niĝ prognozowanych (informacje na temat PKB publikowane sÈ z opóěnieniem) na decyzje podejmowane w bankach.
Obie zmienne majÈ dodatni wpïyw na zmianÚ wielkoĂci kredytów, co jest zgodne
z oczekiwaniami.
Dodatnia zaleĝnoĂÊ wystÚpuje równieĝ miÚdzy zmianÈ wielkoĂci kredytów
ibzmianÈ poziomu kapitaïów banku. Wymagania kapitaïowe, narzucane przez regulacje bankowe, zobowiÈzujÈ banki do utrzymywania odpowiedniego poziomu
kapitaïów w relacji do ekspozycji na rynku (w polskich realiach w przewaĝajÈcej
czÚĂci – ryzyko kredytowe). Wzrost akcji kredytowej zwiÚksza poziom aktywów,
abzatem, aby wspóïczynniki kapitaïowe byïy utrzymane na wymaganym poziomie,
musi byÊ on warunkowany zwiÚkszeniem poziomu kapitaïów.
Zgodnie z oszacowaniem, wzrost wskaěnika depozytów do kredytów oddziaïywaï negatywnie na akcjÚ kredytowÈ. JeĂli w badanym okresie wielkoĂÊ kredytów rosïa, wskaěnik obniĝaï siÚ, a co za tym idzie, tempo wzrostu kredytów byïo
wiÚksze niĝ tempo wzrostu depozytów. Oznacza to zmniejszenie roli tradycyjnego
modelu finansowania i wzrost roli finansowania z innych ěródeï niĝ depozyty klientów, co mogïo byÊ skutkiem zwiÚkszenia dostÚpu do finansowania zagranicznego
w badanym okresie.
Nieco mniejszy wpïyw na wzrost kredytów w gospodarce ma zmiana nominalnych stóp procentowych. Zostaïo zatem potwierdzone, ĝe rozluěnienie polityki monetarnej skutkowaïo w analizowanym okresie wzrostem akcji kredytowej.
3.2. Podziaï próby ze wzglÚdu na typ wïaĂciciela banku
Celem wyjaĂnienia, w jaki sposób typ wïaĂciciela banku wpïywa na wzrost wielkoĂci portfela kredytowego, przeprowadzono podziaï jednostek na te z przewagÈ
kapitaïu zagranicznego, pañstwowego i krajowego prywatnego. Problemem przy
takim podziale jest niska liczba obserwacji dla kapitaïu pañstwowego (94) i krajowego prywatnego (138)32, dlatego podejĂcie do interpretacji wyników bÚdzie ostroĝne, szczególnie dla zmiennych bÚdÈcych na granicy istotnoĂci. Wyniki estymacji
zostaïy przedstawione w tabeli 4. Interpretacji poddano wartoĂÊ wspóïczynników
standaryzowanych, przy 5% poziomie istotnoĂci.
32
LiczebnoĂci podprób podano w tabeli 2.
133
134
–0,0933 0,0440
1,0838 2,2269
–0,3802 0,2012
5,4873 2,4607
7,8753 2,0988
–0,4863 0,1898
DEP_KRED
MAR_ODS
ROE
PKB_R
PKB_R_OP
R_KR
0,010
0,000
0,026
0,059
0,626
0,034
0,204
–0,1320
0,1904
0,1253
–0,1752
0,0504
–0,1560
0,2038
0,1635
–0,4670 0,1502
2,8515 1,5638
5,6440 2,0314
–0,0131 0,0444
2,2955 1,6560
–0,0060 0,0359
0,6802 0,1801
0,002
0,068
0,005
0,768
0,166
–0,0816
0,0498
0,0873
–0,0113
0,0548
–0,1344
0,0279
0,000
0,868
0,0983
0,159
bïÈd wartoĂÊ
beta
stand.
p
(standaryz.)
0,1214 0,0863
beta
Kapitaï pañstwowy
0,0494
8,2637
8,3678
0,1716
–0,9447
–0,0410
1,4085
0,1180
beta
0,2410
4,0282
3,8520
0,0957
2,6015
0,0243
1,8251
0,0550
bïÈd
stand.
0,838
0,040
0,030
0,073
0,717
0,092
0,440
0,032
–0,0314
0,2406
0,2728
0,0782
–0,0429
–0,0648
0,1871
0,0770
wartoĂÊ
beta
p
(standaryz.)
Kapitaï krajowy prywatny
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych z bazy danych Bankscope, raportów finansowych, NBP i Banku ¥wiatowego.
1,5270 1,2023
KAP_AKT
0,008
bïÈd wartoĂÊ
beta
stand.
p
(standaryz.)
0,2378 0,0895
beta
KAP
Zmienna
Kapitaï zagraniczny
Tabela 4. Wyniki oszacowania dla próby podzielonej ze wzglÚdu na typ wïaĂciciela banku
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Problemy i poglÈdy
Moĝna zidentyfikowaÊ okreĂlone róĝnice w odniesieniu do zestawu zmiennych
makroekonomicznych i finansowych, majÈcych wpïyw na przyrost akcji kredytowej
pomiÚdzy poszczególnymi grupami banków.
Wzrost gospodarczy jest istotny statystycznie oraz ma znaczny wpïyw na udzielanie kredytów dla banków o kaĝdym typie wïasnoĂci, aczkolwiek moĝna zidentyfikowaÊ zróĝnicowany wpïyw opóěnionej i nieopóěnionej realnej zmiany PKB. Dla
banków z kapitaïem zagranicznym wpïyw zmiennej opóěnionej jest wiÚkszy niĝ
zmiennej nieopóěnionej, zaĂ dla banków z kapitaïem krajowym zmienna nieopóěniona ma wiÚksze znaczenie (dla banków pañstwowych zmienna opóěniona nie jest
istotna statystycznie). Moĝna to odczytaÊ jako opóěnionÈ reakcjÚ banków z kapitaïem zagranicznym na aktualnÈ sytuacjÚ w gospodarce ze wzglÚdu na potencjalnie
wydïuĝony proces decyzyjny.
Zmiana stóp procentowych banku centralnego byïa istotna z punktu widzenia
banków o kapitale zagranicznym i pañstwowym. Banki z przewagÈ kapitaïu pañstwowego w wiÚkszym stopniu reagujÈ na politykÚ monetarnÈ danego kraju. Zmiana nominalnych stóp procentowych nie jest natomiast istotna z punktu widzenia
decyzji banków o kapitale krajowym prywatnym. Fakt ten moĝe mieÊ róĝnorakie
podïoĝe. Moĝe wynikaÊ z polityki prowadzonej przez te banki, której celem jest
utrzymanie pozycji na rynku niezaleĝnie od poziomu stóp procentowych i brak
alternatyw do rozwijania akcji kredytowej.
Stosunek depozytów do kredytów jest zmiennÈ istotnÈ statystycznie i majÈcÈ
znaczny wpïyw na wielkoĂÊ udzielanych kredytów dla banków o kapitale zagranicznym. ZaleĝnoĂÊ ujemna Ăwiadczy o tym, ĝe tempo wzrostu kredytów byïo wyĝsze
niĝ tempo wzrostu depozytów, przez co stosunek depozytów do kredytów obniĝaï
siÚ. Jednostki o kapitale zagranicznym nie muszÈ bowiem polegaÊ na depozytach
od klientów, gdyĝ majÈ ïatwiejszy dostÚp do finansowania zagranicznego. PrawidïowoĂÊ ta nie potwierdza siÚ dla pozostaïych banków.
Odmiennie ksztaïtuje siÚ takĝe znaczenie kapitaïów. W przypadku banków pañstwowych istotna statystycznie jest relacja kapitaïów wïasnych do aktywów z wpïywem pozytywnym, zaĂ w przypadku banków z kapitaïem prywatnym (krajowym
i zagranicznym) – istotny statystycznie dla wzrostu akcji kredytowej jest przyrost
kapitaïów. Warto zwróciÊ uwagÚ na zróĝnicowanie Ărednich wartoĂci wskaěnika
kapitaïu do aktywów dla krajowych banków prywatnych (ok. 9,5%) wbporównaniu
z bankami zagranicznymi (ok. 13%) i pañstwowymi (ok. 13,1%). Moĝna stwierdziÊ, ĝe banki pañstwowe wykazywaïy dobre wyposaĝenie kapitaïowe (mierzone
relacjÈ kapitaïów wïasnych do aktywów), i ten miernik miaï znaczenie dla ksztaïtowania akcji kredytowej. W przypadku banków z kapitaïem zagranicznym dobre wyposaĝenie kapitaïowe musiaïo byÊ poparte wzrostem kapitaïów, aby miaïo
przeïoĝenie na przyrost akcji kredytowej. Moĝna to przypisaÊ strategii wbramach
danej grupy kapitaïowej. Najbardziej agresywne w rozwijaniu akcji kredytowej
135
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
byïy banki bÚdÈce wïasnoĂciÈ kapitaïu krajowego prywatnego – utrzymywaïy relatywnie niskie wyposaĝenie kapitaïowe i wzrost ich akcji kredytowej byï zaleĝny
od wzrostu kapitaïów.
3.3. Podziaï okresu ze wzglÚdu na wystÈpienie kryzysu finansowego
Badany okres nie byï jednorodny z punktu widzenia warunków, w jakich musiaïy dziaïaÊ banki. Globalny kryzys finansowy przyniósï nie tylko zmiany zwiÈzane
z pogorszeniem koniunktury, ale takĝe zmiany w postrzeganiu ryzyka dziaïalnoĂci
bankowej. Poniĝej zweryfikowano, czy i w jaki sposób doĂwiadczenie globalnego
kryzysu finansowego wpïynÚïo na decyzje banków odnoĂnie do wielkoĂci udzielanego kredytu. Tabela 5 przedstawia wyniki oszacowania dla dwóch podprób wyznaczonych przez przybliĝony okres rozpoczÚcia kryzysu. Interpretacji poddano
wartoĂÊ wspóïczynników standaryzowanych, przy 5% poziomie istotnoĂci.
Zmienne, dla których róĝnice w oszacowaniach parametrów dla dwóch podprób
sÈ najbardziej istotne statystycznie, to realna zmiana poziomu kapitaïów (KAP)
oraz stosunek kapitaïów do aktywów (KAP_AKT). Zmienna KAP zyskaïa istotnoĂÊ
statystycznÈ dopiero po wystÈpieniu kryzysu. JednoczeĂnie w tymĝe okresie jest to
zmienna o najwiÚkszym wpïywie na zmianÚ wielkoĂci kredytów spoĂród zmiennych
istotnych statystycznie. Taki wynik jest spójny ze wzrostem znaczenia regulacji
kapitaïowych po wystÈpieniu kryzysu. Odpisy na zïe kredyty redukowaïy zyski
banków. Aby utrzymaÊ wskaěniki kapitaïowe na wymaganym poziomie, banki ponoszÈce straty musiaïy ograniczyÊ akcjÚ kredytowÈ. Nie bez znaczenia dla wzrostu
istotnoĂci zmiennej KAP byï fakt, ĝe po wystÈpieniu kryzysu nastÈpiïa wzmoĝona
obserwacja wspóïczynników kapitaïowych przez rynek i regulatorów.
Stosunek kapitaïów do aktywów straciï nieco na istotnoĂci, choÊ po kryzysie
nadal jest istotny na poziomie 10%. Waĝna jest zmiana kierunku wpïywu tej zmiennej na akcjÚ kredytowÈ banków. W okresie 2008–2014 miaïa ujemny wpïyw na
zmianÚ wartoĂci kredytów. Taka relacja moĝe byÊ interpretowana na dwa sposoby.
Po pierwsze banki uwaĝane za bezpieczniejsze, czyli cechujÈce siÚ wyĝszym stosunkiem kapitaïów do aktywów, po wystÈpieniu kryzysu mogïy zmniejszyÊ „apetyt
na ryzyko” i ograniczyÊ akcjÚ kredytowÈ. Z drugiej strony, zwiÚkszenie wielkoĂci
udzielonych kredytów w tym czasie mogïo wiÈzaÊ siÚ ze zmniejszeniem bezpieczeñstwa banku.
Realna zmiana PKB (przy poziomie istotnoĂci 10%) oraz opóěniona realna zmiana PKB miaïy zwiÚkszony wpïyw na ksztaïtowanie akcji kredytowej po wystÈpieniu
kryzysu. W czasie gorszej koniunktury te zmienne makroekonomiczne okazaïy siÚ
waĝnym czynnikiem determinujÈcym decyzje kredytowe.
Przed wystÈpieniem kryzysu istotnÈ zmiennÈ wpïywajÈcÈ na wielkoĂÊ kredytu
w gospodarce byïa zmiana stóp procentowych. Zmienna ta straciïa na istotnoĂci
136
–0,0861
0,1966
DEP_KRED
MAR_ODS
0,1677
1,9274
1,7146
0,0316
1,8241
0,0362
0,8966
0,0702
bïÈd
stand.
0,0927
0,1380
–0,1008
0,004
0,041
–0,0060
0,0125
–0,1473
0,2376
0,0650
beta
(standaryz.)
0,054
0,615
0,914
0,018
0,045
0,176
wartoĂÊ p
–0,1710
6,4442
5,6864
–0,0919
1,7460
–0,0547
–1,7050
0,5015
Beta
0,2530
2,1884
3,3729
0,4528
3,5910
0,0443
1,0002
0,1575
bïÈd
stand.
0,499
0,003
0,092
0,839
0,627
0,217
0,088
0,001
wartoĂÊ p
Okres 2008–2014
–0,1849
0,2097
0,3275
–0,0635
0,1362
–0,0667
–0,1773
0,3680
beta
(standaryz.)
*
**
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: danych z bazy danych BankScope, raportów finansowych, NBP i Banku ¥wiatowego. Dodatkowo
zamieszczono informacjÚ na temat istotnoĂci róĝnic oszacowanych parametrów dla podprób, wedïug oznaczeñ: * istotnoĂÊ na poziomie 1%,
** istotnoĂÊ na poziomie 5%.
–0,3420
5,4932
PKB_R_OP
R_KR
3,3007
PKB_R
–0,0159
1,7962
KAP_AKT
ROE
0,0950
Beta
KAP
Zmienna
Okres 1996–2007
Tabela 5. Wyniki oszacowania dla próby podzielonej ze wzglÚdu na wystÈpienie kryzysu finansowego
Problemy i poglÈdy
137
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
w latach 2008–2014, co Ăwiadczy o zmniejszeniu skutecznoĂci polityki pieniÚĝnej
w ksztaïtowaniu akcji kredytowej banków. Obniĝanie stóp procentowych nie byïo
wystarczajÈcym boděcem do udzielania kredytów w obliczu wystÚpujÈcych barier,
np. mniejszej dostÚpnoĂci kapitaïu. ¥redni realny roczny wzrost poziomu kapitaïów
wbbankach spadï znacznie pomiÚdzy badanymi okresami, z 19,5% w latach 1996–2007
na 13,65% w latach 2008–2014, dodatkowo przy zaostrzonych wymaganiach kapitaïowych w póěniejszym z badanych okresów.
PODSUMOWANIE
WĂród czynników wzrostu akcji kredytowej dla banków dziaïajÈcych w Polsce
na czoïo wysuwaïa siÚ zmiana koniunktury gospodarczej, mierzona dynamikÈ PKB,
a takĝe zmiana poziomu stóp procentowych. Ze zmiennych mikroekonomicznych
znaczenie zaĂ miaï przede wszystkim wzrost kapitaïów wïasnych (pozytywne) oraz
struktura finansowania, mierzona relacjÈ depozytów do kredytów (negatywne).
Moĝna stwierdziÊ róĝnice w konfiguracji czynników majÈcych wpïyw na wzrost
akcji kredytowej dla grup banków wedïug typu wïasnoĂci, chociaĝ w kaĝdym przypadku koniunktura gospodarcza byïa najwaĝniejszym z nich. Najbardziej istotne
róĝnice dotyczÈ czasu reakcji na zmianÚ koniunktury gospodarczej, w przypadku
której banki z kapitaïem zagranicznym reagujÈ z opóěnieniem na ten czynnik,
abtakĝe znaczenia kapitaïów wïasnych i struktury finansowania. Najbardziej agresywne w rozwijaniu akcji kredytowej byïy banki o kapitale krajowym prywatnym
– utrzymywaïy relatywnie niskie wyposaĝenie kapitaïowe, zaĂ wzrost ich akcji
kredytowej byï zaleĝny od przyrostu kapitaïów wïasnych. Banki z kapitaïem pañstwowym i zagranicznym stosowaïy bardziej „stonowane” podejĂcie, utrzymujÈc
wysoki poziom wyposaĝenia kapitaïowego. Struktura finansowania byïa istotna
statystycznie dla banków z kapitaïem zagranicznym, co moĝna odczytaÊ jako potwierdzenie ich dostÚpu do innych ěródeï finansowania niĝ depozyty od klientów.
Zidentyfikowano takĝe róĝnice w konfiguracji czynników przed i po wybuchu
globalnego kryzysu finansowego. W obu okresach istotna byïa koniunktura gospodarcza, a takĝe wyposaĝenie kapitaïowe banków. Przed kryzysem zmiany stóp
procentowych banku centralnego istotnie wpïywaïy na wzrost akcji kredytowej, zaĂ
po jego rozpoczÚciu ich wpïyw staï siÚ nieistotny statystycznie, co moĝna przypisaÊ gïównie liberalnej polityce pieniÚĝnej. WĂród zmiennych mikroekonomicznych
przed kryzysem istotna statystycznie byïa struktura finansowania (wpïyw negatywny), zaĂ po jego rozpoczÚciu – wzrost kapitaïów (wpïyw pozytywny). Moĝna
stwierdziÊ zatem, ĝe przed kryzysem zbyt ostroĝne podejĂcie do finansowania ograniczaïo przyrost akcji kredytowej, zaĂ w kolejnym podokresie wzrost kapitaïów byï
boděcem do jej wzrostu.
138
Problemy i poglÈdy
Prowadzone badania stanowiÈ studium przypadku jednego kraju i sÈ uzupeïnieniem badañ odnoszÈcych siÚ do caïego regionu Europy ¥rodkowej i Wschodniej.
Przedstawiona tematyka wymaga dalszych, pogïÚbionych analiz. Wskazane byïoby
przebadanie znaczenia struktury kredytów w podziale na kredyty dla gospodarstw
domowych i dla przedsiÚbiorstw na poziomie poszczególnych banków, a nie na poziomie zagregowanym. Wtedy moĝna by byïo oceniaÊ m.in. wpïyw poszczególnych
grup banków na rozwój gospodarczy.33
Streszczenie
W niniejszym artykule dokonano analizy czynników wzrostu akcji kredytowej
banków dziaïajÈcych w Polsce w latach 1995–2014, ze szczególnym uwzglÚdnieniem typu wïasnoĂci (banki pañstwowe, banki bÚdÈce wïasnoĂciÈ kapitaïu zagranicznego, banki bÚdÈce wïasnoĂciÈ kapitaïu krajowego prywatnego), jak równieĝ
okresu przed i po wystÈpieniu globalnego kryzysu finansowego. Z przeprowadzonej
analizy wynika, ĝe wiodÈcymi determinantami wzrostu akcji kredytowej byïy koniunktura gospodarcza (mierzona zmianÈ PKB) oraz wzrost kapitaïów wïasnych
banków. Zidentyfikowano róĝnice w zestawie czynników wpïywajÈcych na wzrost
akcji kredytowej banków o róĝnym typie wïasnoĂci, a takĝe dla obu wyodrÚbnionych podokresów.
Sïowa kluczowe: akcja kredytowa, PKB, kapitaï wïasny
Abstract
This paper analyses the factors determining banks credit growth in Poland
from 1995 to 2014, with special attention paid to the ownership structure of banks
(state-owned, foreign-owned, domestic-private owned) and the impact of the global financial crisis. It has been found that the leading determinants of the credit
growth are overall economic situation (measured by GDP growth) and banks equity capital growth. Certain differences in factors determining banks credit growth
for different types of ownership and for two sub-periods were indicated.
Key words: credit growth, GDP, equity capital
33
Szerzej na ten temat: S. Sassi, A. Gasmi, The effect of enterprise and household credit on economic growth: New evidence from European union countries, „Journal of Macroeconomics”
2014, 39(PA).
139
Bezpieczny Bank
3(64)/2016
Bibliografia
Allen F., Jackowicz K., Kowalewski O., Kozïowski ’., Bank lending, crises, and changing
ownership structure in Central and Eastern European countries, „Journal of Corporate Finance” 2015, (in press).
Barczyk R., Znaczenie przemian banków komercyjnych wbksztaïtowaniu morfologii cykli
kredytowych wb Polsce wb latach 1998–2013, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, nrb347, 2014.
Beck N., Katz J.N., What to do (and not to do) with Time-Series Cross-Sectional Data,
„The American Political Science Review” 1995, Vol. 89 (3).
Bertay A.C., Demirgüç-Kunt A., Huizinga H., Bank ownership and credit over the business cycle: Is lending by state banks less procyclical? „Journal of Banking and
Finance” 2015, Vol. 50 (1).
Biaïek-Jaworska A., Nehrebecka N., Rola kredytu bankowego wbfinansowaniu przedsiÚbiorstw wbPolsce wblatach 1995–2011, Nauki obFinansach, Uniwersytet Ekonomiczny
we Wrocïawiu, nrb3 (20), 2014.
Bonin J.P., Hasan I., Wachtel P., Bank performance, efficiency and ownership in transition countries, „Journal of Banking and Finance” 2005, Vol. 29 (1).
Claessens S., van Horen N., Foreign banks: trends and impact, „Journal of Money, Credit
and Banking”b2014, Vol. 46 (1).
Cottarelli C., Dell’Ariccia G., Vladkova-Hollar I., Early birds, late risers, and sleeping
beauties: Bank credit growth to the private sector in Central and Eastern Europe
and in the Balkans, „Journal of Banking and Finance” 2005, Vol. 29 (1 SPEC. ISS.).
Cull R., Martínez-Pería M., Bank ownership and lending patterns during the 2008–2009
financial crisis: Evidence from Latin America and Eastern Europe, „Journal of Banking and Finance” 2013, Vol. 37(12).
De Bonis R., Stacchini M., Does Government Debt Affect Bank Credit? „International
Finance” 2013, Vol. 16(3).
De Haas R., van Lelyveld I., Foreign banks and credit stability in Central and Eastern
Europe. A panel data analysis, „Journal of Banking and Finance” 2006, Vol. 30(7).
De Haas R., van Lelyveld I., Multinational banks and the global financial crisis: Weathering the perfect storm? „Journal of Money, Credit and Banking” 2014, Vol. 46 (1).
Elekdag S., Han F., What drives credit growth in emerging Asia? „Journal of Asian
Economics” 2015, Vol. 38.
Furceri D., Guichard S., Rusticelli E., The effect of episodes of large capital inflows on domestic credit, „North American Journal of Economics and Finance” 2012, Vol. 23(3).
Gozgor G., Determinants of domestic credit levels in emerging markets: The role of external factors, „Emerging Markets Review” 2014, Vol. 18.
Hegerty S.W., Capital inflows, exchange market pressure, and credit growth in four
transition economies with fixed exchange rates, „Economic Systems” 2009, 33(2).
140
Problemy i poglÈdy
Iwanicz-Drozdowska M., Witkowski B., Credit growth in Central, Eastern, and South-Eastern Europe: The case of foreign bank subsidiaries, „International Review of
Financial Analysis” 2016, Vol. 43(1).
JÚdruchniewicz A., Struktura kredytów abwahania cykliczne wbPolsce, Zeszyty Naukowe,
Uniwersytet Ekonomiczny wbKrakowie, nrb908, 2013.
KaraĂ P., DostÚpnoĂÊ kredytu dla przedsiÚbiorstw wbczasie kryzysu gospodarczego, Prace
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, nrb158, 2011.
Kozak S., Zmiany wbstrukturze kredytów dla sektora niefinansowego wbPolsce wblatach
2001–2010, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, nrb 245,
2012.
Kruszka M., Znaczenie kapitaïu zagranicznego wbsektorach bankowych Europy ¥rodkowo-Wschodniej, „WiadomoĂci Statystyczne” 2011, nrb7–8.
Lubiñski M., AktywnoĂÊ kredytowa banków wbcyklu koniunkturalnym, Prace ibMateriaïy
Instytutu Rozwoju Gospodarczego, Szkoïa Gïówna Handlowa, 2012, nrb90.
Maddala G.S., Ekonometria, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Meriläinen J.-M., Lending growth during the financial crisis and the sovereign debt
crisis: The role of bank ownership type, „Journal of International Financial Markets,
Institutions and Money” 2016, Vol. 41.
Mikoïajczak P., Skikiewicz R., The Situation on the Credit Market versus the Rate of
Economic Growth in Chosen Countries of East-Central Europe, „Ekonomia ibZarzÈdzanie” 2016, nrb1,
Olszak M., ProcyklicznoĂÊ dziaïalnoĂci bankowej, CH Beck 2015.
Parks R. W., Efficient Estimation of a System of Regression Equations when Disturbances are Both Serially and Contemporaneously Correlated, „Journal of the American
Statistical Association” 1967, Vol. 62, (318).
Sassi S., Gasmi A., The effect of enterprise and household credit on economic growth: New
evidence from European union countries, „Journal of Macroeconomics” 2014, 39(PA).
SzelÈgowska A., Kapitaï zagraniczny w polskich bankach, Poltext, Warszawa 2005.
Wdowiñski P., Ekonometryczna analiza popytu na kredyt w polskiej gospodarce, UKNF,
2011.
Wu J., Luca A.C., Jeon B.N., Foreign bank penetration and the lending channel in emerging economies: Evidence from bank-level panel data, „Journal of International Money and Finance”, 2011 Vol. 30 (6).
Zdzienicka A., A re-assessment of credit development in European transition economies,
„International Economics” 2011, Vol. 128.
Zieliñska-Sitkiewicz M., Polish Credit Market in the EU – the Main Challenges and
Threats, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica, t. 242, 2010.
141