Streszczenie - Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska

Archives of Waste Management
Archiwum Gospodarki Odpadami
and Environmental Protection
http://ago.helion.pl
ISSN 1733-4381, Vol. 9 (2008), p-47-58
Model samooczyszczania powierzchni z tworzyw sztucznych przy użyciu
mikroorganizmów osadu czynnego
Gack D1 , Targowski M1., Biegańska J2.
1
Śląskie Środowiskowe Studium Doktoranckie
Główny Instytut Górnictwa
Plac Gwarków 1, 40-166 Katowice
2
Katedra Technologii i Urządzeń Zagospodarowania Odpadów, Politechnika Śląska,
ul. Konarskiego 18, 44-100 Gliwice
tel. +48 32 237 15 57, fax +48 32 237 12 13,
e-mail: [email protected]
Streszczenie
Celem artykułu jest przedstawienie hipotezy o możliwościach wykorzystania
mikroorganizmów osadu czynnego do eliminacji łatwopalnych frakcji zanieczyszczeń
ropopochodnych z poszczególnych warstw powłok laminatowych, wytwarzanych w
zbiornikach paliwowych. Wyniki przeprowadzonych badań redukcji WWA w
alternatywnych układach oczyszczania ścieków pokazały, że skuteczność biodegradacji
WWA przez mikroorganizmy osadu czynnego jest bardzo wysoka, co skłania do
zastosowania ich w oczyszczaniu powierzchni laminatu.
Skumulowane w laminacie pochodne ropy naftowej zawierające szkodliwe związki
chemiczne, w tym WWA, mogą być przyczyną zagrożeń dla środowiska naturalnego. Ze
względu na wybuchowość i łatwopalność przedmiotowych zbiorników, ich złomowanie
stanowić może również zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzi.
W artykule omówiono problemy związane z likwidacją zbiorników paliwowych
wyposażonych w wewnętrzny płaszcz utworzony z laminatu w ramach modernizacji
wykonanej na podstawie Rozporządzeń Ministra Gospodarki [1,2].
Zdaniem autorów publikacja uzmysłowi konieczność podjęcia badań w celu uzyskania
wiarygodnych wyników ubytku frakcji łatwopalnych w laminacie. Oczyszczenie warstw
laminatu z paliwa jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia recyklingu odpadów,
które ujawnią się w niedalekiej przyszłości.
48
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
Abstract
Model of self-purification surface of plastics with the use of microorganisms of active
deposit.
The purpose of the article is to present the hypothesis concerning the possibilities of using
micro-organisms of active deposit to eliminate the flammable fractions of oil-derived
pollutants of particular laminate layers, which are produced in fuel tanks.
The results of investigations carried out of the reduction WWA in alternative systems of
cleaning sewers revealed high effectiveness of the biodegradation WWA through microorganisms of active deposit and confirmed their usefulness as a method of cleaning of
laminate surface. Accumulated in laminate oil- derived products containing harmful
chemicals, also WWW, may pose a threat to the natural environment, as well as in the case
of scrapping of fuel tanks, their irascibility and the flammability can cause a threat to the
safety of people.
The problems of disposal of fuel tanks covered with internal laminate coat have been
presented in the article. The technical requirements of the process of modernization of tanks
included in the Regulations of Minister of Economy [1,2] have also being taken into
consideration.
According to authors', the publication will make aware of the need to undertake
examinations in order to get credible scores of depletion of flammable fractions in the
laminate. Cleaning off laminate layers of the fabric fuel is necessary to carry out the
recycling of waste, which will emerge in the near future.
1. Wstęp.
Po wejściu w życie wymagań dotyczących monitoringu przecieków zbiorników
przeznaczonych do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych określonych w
Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku (Dziennik Ustaw nr
243, poz. 2063) oraz Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 12 grudnia 2007 roku w
sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych
[1,2], zaistniała konieczność wymiany bądź modernizacji zbiorników na paliwa
pozostających w eksploatacji.
Celem modernizacji jest zminimalizowanie zagrożenia skażenia gleby i wód gruntowych
paliwem wyciekającym z uszkodzonego zbiornika. Jako zagrożenie uznano brak
możliwości kontroli podziemnych stalowych zbiorników paliwowych poddawanych
obustronnym procesom korozyjnym.
Obecnie instalowane zbiorniki na paliwa płynne są wykonane ze stali jako dwupłaszczowe
z systemem monitoringu przecieków, natomiast wymianę „starego” jednopłaszczowego
zbiornika na nowy (dwuściankowy) przeprowadza się w oparciu o wymagania określone w
obowiązującej Ustawie z 7 lipca 1994 Prawo budowlane - co przedłuża czas przekazania
budowli do eksploatacji, podrażając również koszt przedsięwzięcia. W tej sytuacji tańszym
rozwiązaniem jest modernizacja istniejącego zbiornika, polegająca na wykonaniu
dodatkowego wewnętrznego płaszcza z kompozytów żywicznych [3].
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
49
2. Proces modernizacji zbiorników paliwowych
Jedną z najczęściej stosowanych do prac modernizacyjnych jednopłaszczowych zbiorników
paliwowych technologii jest system aplikacji na ich ścianki stalowe kilkuwarstwowej
powłoki epoksydowych lub styrenowych kompozytów włóknistych nazywanych
zwyczajowo laminatami. Wytworzony w zbiorniku dodatkowy wewnętrzny płaszcz tworzy
wraz ze ścianką stalową zbiornika przestrzeń służącą do monitorowania wycieku paliwa.
Wytworzona w zbiorniku, za pomocą warstw laminatu przestrzeń do monitorowania
łączona jest z urządzeniem sygnalizującym nieszczelność zbiornika [3].
(5. zewnętrzne zabezpieczenie bitumiczne, 4. płaszcz stalowy zbiornika paliwowego, 3.
warstwa uszczelniająca laminatu, 2. warstwa przepuszczająca powietrze, 1. warstwy
wzmacniające laminatu)
Rysunek 1. Obustronne zabezpieczenie zbiornika paliwowego
50
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
Rysunek 2. Zmodernizowany zbiornik paliwowy [fot. Paliwa Płynne, maj 2008]
3. Cechy wytwarzanych powłok laminatowych
Materiały kompozytowe posiadają tę niekorzystną właściwość, że już w trakcie
technologicznego procesu ich wytwarzania mogą ulegać uszkodzeniom.[4]. Nawet ścisłe
zachowanie rygorów produkcyjnych nie jest w stanie wyeliminować takich niepożądanych
efektów, jak nadmierne zagęszczenie włókien w pewnych rejonach i ich brak w innych, czy
zmiany przekroju włókna tym częściej występujące, im większa jest długość włókna.[5]
Kolejną, bardzo często spotykaną wadą powłok laminatowych jest podatność na
powstawanie na ich powierzchniach drobnych rys, sięgających często w głąb laminatu.
Technologia aplikacji sprzyja również tworzeniu się w warstwach konstrukcyjnych
laminatu porów zamkniętych, otwartych i przelotowych. Powierzchnia kompozytów często
charakteryzuje się również nierównomiernym rozkładem wzniesień i wgłębień profilu, a
niejednokrotnie chropowatość ta przekształca się w większe objętościowo pęcherze
powietrza. Bardzo częstym jest również widok zatopionych w laminacie zanieczyszczeń w
postaci kurzu, pyłów i innych zanieczyszczeń. Wady te wpływają na osłabienie
wytrzymałości mechanicznej laminatów, co przekłada się bezpośrednio na ich żywotność.
Rysunek 3. Porowatość przekroju laminatu (badanie penetracyjne)
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
51
Rysunek 4. Porowatość warstw laminatu (powiększenie 100x)
Rysunek 5. Pory przelotowe i pory zamknięte w laminacie (powiększenie 80x)
Z obserwacji przeprowadzonych przez autorów można wnioskować, że wady laminowania
zbiorników paliwowych dodatkowo pogłębia fakt niedotrzymania warunków określonych
w technologii robót, a zwłaszcza: nieodpowiednia temperatura, wilgotność powietrza i
materiałów oraz niedokładność dawkowania do żywicy inicjatorów i przyspieszaczy. W
rezultacie nawet niewielkich zmian udziału, wielkości, kształtu, rozkładu i orientacji
elementów wzmacniających, uzyskuje się miejscowo zróżnicowane własności nakładanego
kompozytu. Efektem tego jest duży rozrzut wartości modułów sprężystości i charakterystyk
wytrzymałościowych uzyskanych w tym samym kompozycie [5].
Ponadto w wyniku niezachowania czystości przy ręcznym formowaniu kontaktowym, które
ma miejsce podczas modernizacji zbiorników, w wytworzonym kompozycie zdarza się
stwierdzić wtrącenia organiczne i nieorganiczne. Laminaty wytworzone w niesprzyjających
warunkach posiadają w swojej budowie wewnętrznej dużą liczbę pustych przestrzeni o
wielkości względnie małej w porównaniu z rozmiarem samego laminatu. Przestrzenie takie,
niezależnie od ich kształtu i wymiarów, można nazwać porami [6]. Wzajemnie połączone
52
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
tworzą one w laminacie miejscową przestrzeń porową, przeważnie wypełnioną powietrzem
i parą wodną mogącymi się w niej przemieszczać. Istnieje zatem duże
prawdopodobieństwo, że zaistniałe przy wadliwym procesie laminacji pęcherze, pustki,
pory i szczeliny po napełnieniu zbiornika paliwem wypełnią się w wyniku dyfuzji w
pierwszej kolejności wielopierścieniowymi frakcjami węglowodorów w stanie gazowym, a
po dłuższym okresie składowania paliwa – frakcją ciekłą. Należy przypuszczać, że powłoka
wytworzona z laminatu, w wyniku wieloletniego magazynowania benzyny i oleju
napędowego wchłonie w siebie wodę, benzynę, siarkę oraz inne związki chemiczne zawarte
w paliwie. Obecność tych związków, a przede wszystkim tlenu (dostarczanego wraz z
powietrzem monitorującym szczelność powłok zbiornika) oraz wody, zarówno tej obecnej
w paliwie, jak i wody powstałej w wyniku skraplania się pary wodnej w zbiorniku, może
spowodować również rozwój mikroorganizmów w strefie bezpośredniego kontaktu wody z
laminatem. W miejscach tych (niedoskonałości powierzchni laminatu, pory otwarte, pory
przelotowe) mogą rozwinąć się tlenowe i beztlenowe mikroorganizmy produkujące kwasy
(zarówno mineralne, jak i organiczne), a także utleniające bakterie siarkowe, czy bakterie
redukujące siarczany [7]. Analizując ten aspekt można założyć, że w wyniku wieloletniej
pracy powłoka laminatowa będzie narażona również na efekty biodeterioracji.
Rysunek 6.
paliwowego.
Bakterie Pseudomonas na ściance laminatowej zerwanej ze zbiornika
Reasumując: laminat jako materiał, z którego została wytworzona druga ścianka w
zbiorniku stalowym może posiadać wyżej przedstawione wady. Ponadto długotrwałe
nasiąkanie składowanym paliwem powoduje kumulację substancji palnych, trudnych do
usunięcia poprzez naturalne odparowanie lub suszenie.
Laminat może ulec zanieczyszczeniu zarówno na skutek powstania wycieku
magazynowanego paliwa w zbiorniku, nieprawidłowej jego aplikacji, biodeterioracji
(długoletnia eksploatacja), jak również po przedostaniu się wody gruntowej przez
skorodowany stalowy płaszcz zbiornika. Następuje wtedy wypełnienie przestrzeni do
monitorowania paliwem lub zanieczyszczoną substancjami ropopochodnymi wodą
gruntową przedostającą się poprzez uszkodzoną ściankę w wyniku zachodzenia zjawisk
fizycznych, takich jak higroskopijność, ciśnienie bądź napór. Wyłączenie takiego zbiornika
z eksploatacji lub naprawa uszkodzonej ścianki wymaga usunięcia tego typu
53
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
zanieczyszczenia
niebezpiecznym.
z wewnątrz laminatu, co staje się zadaniem bardzo
trudnym i
Wzrastająca liczba modernizowanych poprzez technologie laminacyjne zbiorników
jednopłaszczowych, spowodowana koniecznością dostosowania ich do obowiązujących
przepisów, przyczyni się w niedalekiej przyszłości do powstawania dużej ilości nowych
odpadów niebezpiecznych. Zatem w wyniku ich modernizacji wytworzy się kilka tysięcy
ton nowego odpadu niebezpiecznego zawierającego w sobie trudno usuwalne części
składowe paliw płynnych: parafiny, nafteny, olefiny i wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne.
Stwarza to poważny problem złomowania tych zbiorników, ponieważ z powodu zagrożenia
zapalenia się a nawet wybuchu laminatu nasączonego paliwem - do ich cięcia nie można
zastosować typowych metod (palnik gazowy bądź tarcza do cięcia). Nie można również co stosowano do tej pory - pozostawić ich w ziemi w stanie zamulonym bądź zalanym
wodą z obawy o skażenie gleby i wód gruntowych.
Rysunek 7. Symulacja wystąpienia awarii monitorowanego zbiornika paliwowego.
Problemem będzie również transportowanie i składowanie oddzielonego od płaszcza
stalowego zbiornika laminatu przesiąkniętego paliwem. Ciągłe wydzielanie się oparów
benzyny będzie stanowiło niebezpieczeństwo zagrożenia wybuchem lub zanieczyszczenia
środowiska naturalnego.
Istotnym zatem będzie podjęcie badań w celu uzyskania wiarygodnych wyników ubytku
frakcji łatwopalnych w laminacie. Oczyszczenie warstw laminatu z paliwa jest warunkiem
koniecznym do przeprowadzenia recyklingu odpadów, które ujawnią się w niedalekiej
przyszłości. Zdaniem autorów, ze względu na uzyskane wcześniej wyniki
przeprowadzonych badań redukcji WWA w alternatywnych układach oczyszczania
54
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
ścieków należałoby rozważyć zastosowanie mikroorganizmów osadu czynnego (bakterie
heterotroficzne, pierwotniaki, korzenionóżki, wiciowce, orzęski, grzyby) do oczyszczania
powierzchni odpowiednio wcześniej przygotowanego laminatu z substancji
ropopochodnych, w tym WWA.
4. Usunięcie WWA w bioreaktorze membranowym i w konwencjonalnym
układzie oczyszczania ścieków [8]
Celem przeprowadzonych badań było stwierdzenie, czy oczyszczanie ścieków w
bioreaktorach membranowych może być alternatywą w stosunku do konwencjonalnych
układów osadu czynnego. Do badań wybrano zanieczyszczenia bardzo ujemnie wpływające
na środowisko, a jednocześnie bardzo często w nim występujące – wielopierścieniowe
węglowodory aromatyczne (WWA). Badania przeprowadzono w laboratoriach
Internationales Hochschulinstitut Zittau, Niemcy.
4.1 Metodyka
Przeprowadzono cztery testy porównujące pracę obydwu układów. Szybkość i stopień
redukcji WWA w układach laboratoryjnych miał zależeć od parametrów koncentracji osadu
czynnego oraz hydraulicznego czasu zatrzymania. Koncentracja tlenu rozpuszczonego była
niezmienna podczas przeprowadzania wszystkich prób w dwóch porównywanych
systemach i dzięki ciągłemu, silnemu napowietrzaniu oscylowała w granicach 90%.
Podczas przeprowadzania pierwszych trzech prób zmianie podlegał hydrauliczny czas
zatrzymania oraz ilość osadu czynnego w układzie. Dodatkowy czwarty test został
przeprowadzony dla zbadania wpływu na redukcję WWA obecności w dopływach do
badanych laboratoryjnych układów dodatkowych substancji organicznych i
nieorganicznych, substytutów substancji odżywczych dla mikroorganizmów osadu
czynnego, takich jak alkohol metylowy CH3OH, sacharoza C12H22O11, czy chlorek amonu
NH4Cl.
Biorąc pod uwagę łatwość dostępu, a także aspekt materialny wyselekcjonowano 11 WWA,
które zostały użyte w badaniach, czyli wchodziły w odpowiednich, niezmiennych w czasie
trwania wszystkich czterech prób, identycznych dla badanych systemów dawkach, w skład
przygotowywanych w warunkach laboratoryjnych sztucznych ścieków. Wybrane WWA
(Naftalen, Acenaften, Fluoren, Antracen, Fenantren, Fluoranten, Piren, Benz[a]antracen,
Chryzen, Benzo[a]piren, Dibenz[a,h]antracen) rozpuszczano w wodzie z ustalonymi,
również niezmiennymi dawkami Acetonu i Mulsifanu. Substancje te były używane, aby
uzyskać większą rozpuszczalność WWA w wodzie.
Przygotowane w warunkach laboratoryjnych sztuczne ścieki kierowano do reaktorów
biologicznych badanych układów. Hydrauliczny czas zatrzymania oscylował w granicach
17; 8 i 6 godzin, w zależności od przeprowadzanego testu. Koncentracja osadu czynnego w
klasycznym układzie oczyszczania ścieków wynosiła pomiędzy 1,5g/l a 4,9g/l, natomiast w
drugim badanym układzie parametr ten był zdecydowanie wyższy i wahał się pomiędzy
6,8g/l a 10,0g/l.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
55
Rysunek 8: Schemat klasycznego układu oczyszczania ścieków.
Wymagana, niezmienna dla kolejnych prób intensywność napowietrzania i prędkość
mieszania ścieków wraz z osadem czynnym w bioreaktorze była ustawiana i kontrolowana
automatycznie. Wyniki pracy tego klasycznego układu oczyszczania ścieków oceniono na
podstawie stopnia usunięcia WWA i porównano z wynikami redukcji WWA uzyskanymi w
laboratoryjnym bioreaktorze membranowym.
Rysunek 9: Schemat laboratoryjnego bioreaktora membranowego.
Do budowy laboratoryjnego bioreaktora membranowego została użyta szklana kolumna,
wewnątrz której zainstalowano najważniejszą częścią układu - moduł membranowy MTM
(Multitube Membran Modul). Użyto modułu rurowego z siedmioma otworami, przez które
dzięki zainstalowaniu specjalnych pomp panował ciągły przepływ osadu czynnego.
Koncepcja MTM polegała na zastosowaniu niezawodnych membran rurowych, które
zostały zamknięte w obudowie wykonanej z tworzywa sztucznego. Prędkość dopływu
ścieków była zmieniana w zależności od wymaganego dla danego doświadczenia czasu
zatrzymania. Aby zachować wymagany dla danej próby czas zatrzymania zmieniana była
nie tylko częstotliwość pracy pompy dozującej, lecz także objętość osadu biologicznego w
bioreaktorze. Laboratoryjny bioreaktor membranowy napowietrzany był od dołu.
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
56
Intensywne napowietrzanie spełniało także funkcje mieszania. Moduł membranowy był
okresowo czyszczony mechanicznie pod silnym strumieniem wody.
Ścieki oczyszczone, odprowadzane z badanych układów były magazynowane, a następnie,
po zbadaniu w nich ilości WWA, były wykorzystywane do produkcji kolejnych partii
sztucznych ścieków.
Określenie jakościowej i ilościowej mieszaniny WWA wymagało następujących
analitycznych procedur:
-
przygotowanie celi ekstrakcyjnej wypełnionej substancją wiążącą wilgoć,
(Hydromatrix, ISOLUTE® HM-N) i dodanie do niej 1 ml badanej cieczy
-
ekstrakcja próby Cykloheksanem w ASE 200, w temperaturze 100˚C, pod
ciśnieniem 1500 psi.
-
wyizolowanie frakcji WWA, oczyszczanie ekstraktu w kolumnach krzemowych
SPE w celu usunięcia dodatkowych substancji
-
kondensacja próby do 1 ml przy pomocy azotu w temp. 31 – 33˚C
-
analiza przygotowanej próby w HPLC (iniekcja 20µl)
4.2 Wyniki
Tab.1: Zestawienie parametrów pracy badanych systemów laboratoryjnych
Test
I
II
III
IV
Parametr
Bioreaktor
membranowy
Klasyczny układ
oczyszczania
ścieków
czas zatrzymania [h]
16,7
16,7
koncentracja osadu czynnego [g/l]
7,0
3,0
eliminacja WWA [%]
95,86
95,36
czas zatrzymania [h]
8,6
7,9
koncentracja osadu czynnego [g/l]
7,5
4,9
eliminacja WWA [%]
96,27
94,20
czas zatrzymania [h]
6,5
6,1
koncentracja osadu czynnego [g/l]
10,0
1,5
eliminacja WWA [%]
97,54
84,97
czas zatrzymania [h]
7,5
6,1
koncentracja osadu czynnego [g/l]
9,5
1,5
eliminacja WWA [%]
97,56
70,41
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
57
Wyniki eliminacji sumy WWA w badanych systemach oczyszczania ścieków prezentuje
poniższy wykres:
Rysunek 10: Graficzne porównanie eliminacji WWA w badanych systemach oczyszczania
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że procent eliminacji WWA w
bioreaktorze membranowym był zawsze bardzo wysoki i ciągły. Klasyczny układ
oczyszczania ścieków posiadał także wysoką skuteczność biodegradacji WWA,
skuteczność zbliżoną do bioreaktora membranowego, w którym koncentracja osadu
czynnego była dużo wyższa. Gorsze wyniki eliminacji WWA uzyskano, kiedy koncentracja
osadu biologicznego w konwencjonalnym układzie oczyszczania ścieków była niższa niż 2
g/l. Pozwala to przypuszczać, iż poziom absorbcji WWA przez osad czynny jest znaczny.
Test wpływu na redukcję WWA obecności w dopływach do badanych laboratoryjnych
układów dodatkowych substancji organicznych i nieorganicznych, substytutów substancji
odżywczych dla mikroorganizmów osadu czynnego, wykazał, iż substancje te zaniżyły
skuteczność eliminacji WWA.
5. Posumowanie
Porowatość poszczególnych warstw kompozytów stosowanych podczas modernizacji
zbiorników paliwowych, błędy w sztuce laminacji, ograniczona żywotność powłok a także
ich wysoki stopień nasiąkliwości oraz podatność na biokorozję wymuszą konieczność
opracowania akceptowalnego ekologicznie sposobu miejscowej, skutecznej utylizacji.
Przesiąkliwość laminatów a także emisja zanieczyszczeń ropopochodnych z odpadów
laminatowych utrudniać będą prace wewnątrz zbiornika paliwowego oraz uniemożliwią
składowanie wyeksploatowanych przedmiotowych zbiorników, ze względu na zagrożenie
58
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 9(2008)
zarówno dla człowieka (łatwopalność i wybuchowość), jak i dla środowiska naturalnego
(toksyczność)
Opracowanie wytycznych rozwiązujących wyżej wymienione problemy wymaga uzyskania
wiarygodnych wyników badań ubytku frakcji łatwopalnych w laminacie w funkcji
czynników zmniejszających ten ubytek. Istnieje duże prawdopodobieństwo ze względu na
budowę zbiornika paliwowego, że będzie można go w sposób ekonomicznie uzasadniony
zaadoptować na komorę osadu czynnego i po stworzeniu odpowiednich dla prawidłowego
rozwoju mikroorganizmów warunków (temperatura, pożywki, natlenienie, pH) i
odpowiednim przygotowaniu wyeksploatowanej powłoki laminatowej (nacinanie
iskrobezpiecznymi narzędziami, wodą pod ciśnieniem) redukować niebezpieczne
substancje ropopochodne z laminatu, co w efekcie ułatwi ich późniejszą obróbkę.
6. Literatura
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 września 2001 r. w sprawie warunków
technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki
bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów
ciekłych zapalnych (Dz. U. Nr 113, poz.1211),
[2] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi
przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i
ich usytuowanie(Dz. U.Nr 243, poz.2063)
[3] Gacki D., Targowski M.: Powłoki z laminatów w modernizowanych zbiornikach
paliwowych – problemowe odpady. Dozór Techniczny, nr 03/2008
[4] Hyla I, Śleziona J, Kompozyty, elementy mechaniki i projektowania, Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej, Gliwice 2004
[5] German J: Podstawy mechaniki kompozytów włóknistych, Wyd. Politechniki
Krakowskiej, Kraków 1996
[6] Aksielrud G.A., Altszuler M.A., Ruch masy w ciałach porowatych, WNT, Warszawa
1987
[7] Cwalina B., Dzierżewicz Z.: Czynniki sprzyjające biologicznej korozji konstrukcji
żelbetowych. Przegląd Budowlany, nr 7-8/2007
[8] Gacki D.: Abbau der Polyzyklischen Aromatischen Kohlenwasserstoffe im
Membranbioreaktor. Praca magisterska, Gliwice