FULL TEXT

Transkrypt

FULL TEXT

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Agric., Aliment., Pisc. Zootech. 257 (3), 121–134
Elżbieta MŁYNKOWIAK, Ignacy KUTYNA
ZBIOROWISKA WODNE ŚRÓDPOLNYCH OCZEK WODNYCH
W ZACHODNIEJ CZĘŚCI POJEZIERZA DRAWSKIEGO
WATER COMMUNITIES OF MIDFIELD WATER PONDS
IN WESTERN PART OF DRAWSKIE LAKELAND
Zakład Ekologii, Akademia Rolnicza
ul. Juliusza Słowackiego 17, 71-434 Szczecin
Abstract. Within the area of 34 midfield water ponds located in western part of Drawskie Lakeland 47 phytosociological records was made. Based on them four plant associations of water
plants: from Lemnetea minoris class – Lemnetum trisulcae and from Potametea class: Potametum natantis, Polygonetum natantis and Hottonietum palustris was distinguished. Between distinguished associations phytocenosis Lemnetum trisulcae was noted the most often and rarely
Polygonetum natantis. Lemnetum trisulcae association is inside differentiated on typical variant
and variant with Spirodela polyrhiza. Within Potametum natantis association the facies with
Elodea canadensis was distinguished. Differentiated associations are floral poor. The average
number of species in phytosociologicl record is in the range from 6 in Lemnetum trisulcae association to 10 in Hottonietum palustris.
Słowa kluczowe: śródpolne oczka wodne, zbiorowiska roślinne, zespoły: Lemnetum trisulcae,
Potametum natantis, Polygonetum natantis i Hottonietum palustris.
Key words: midfield water ponds, plant communieties, associatations: Lemnetum trisulcae,
Potametum natantis, Polygonetum natantis i Hottonietum palustris.
WSTĘP
W ostatnich latach, ze względu na podkreślenie wielorakich funkcji śródpolnych oczek wodnych,
stały się one przedmiotem wielu opracowań florystyczno-fitosocjologicznych. Na Pomorzu Szczecińskim takie badania przeprowadziła Bacieczko (1983), na obszarze południowych Kujaw –
Kucharski i Samosiej (1990), na Równinie Wełtyńskiej – Matusiak (1996), w zachodniej części
Pojezierza Drawskiego – Młynkowiak i Kutyna (1999, 2002, 2006 a, b, c), w okolicach Karlina oraz
w mieście i na obszarze gminy Kołobrzeg – Bosiacka i Radziszewicz (2002, 2003), a wokół miasta
Pyrzyce i w rejonie Czepina – Gamrat (2004) oraz Gamrat i in. (2006).
Celem niniejszej pracy jest charakterystyka ekologiczno-fitosocjologiczna zespołów
roślinności wodnej Lemnetum trisulcae z klasy Lemnetea minoris oraz Potametum natantis,
Polygonetum natantis i Hottonietum palustris z klasy Potametea, występujących w obrębie
śródpolnych oczek wodnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. W opracowaniu
przedstawiono także charakterystykę wyżej wymienionych syntaksonów, występujących
w różnych regionach Polski, na podstawie literatury. Przyrodniczo-geograficzny opis
obszaru badań zamieszczono w pracach Młynkowiak i Kutyny (1999, 2002, 2006 a).
MATERIAŁ I METODY
Badania terenowe przeprowadzono w sezonach wegetacyjnych w latach 1995−1998.
Przebadano szatę roślinną 34 oczek wodnych zlokalizowanych na polach w pobliżu nastę-
122
E. Młynkowiak i I. Kutyna
pujących miejscowości w zachodniej części Pojezierza Drawskiego: Borne (Bor.), Cieszyno
(Cies.), Donatowo (Don.), Gajewo (Gaj.), Gawroniec (Gaw.), Gronowo (Gr.), Gudowo
(Gud.), Karsibór (Kar.), Kosobudki (Kos.), Nętno (Nęt.), Nowe Worowo (NW), Olchowiec
(Ol.), Osiek Drawski (OD), Rydzewo (Ryd.), Suliszewo (Sul.), Szczytniki (Sz.), Zagozd
(Zag), Zarańsko (Zar.) i Więcław (Więc.) – rys. 1. W niniejszej pracy wykorzystano 47 zdjęć
fitosocjologicznych, wykonanych metodą Brauna-Blanqueta, na powierzchni około 10 m2.
Nazwy łacińskie gatunków podano za Mirkiem i in. (2002), a zbiorowiska roślinne
wyróżniono na podstawie przewodnika do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski Matuszkiewicza (2001).
WYNIKI I DYSKUSJA
Zespół Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962
Najpospolitszy zespół roślinności wodnej na Pojezierzu Drawskim wymieniany jest często pod nazwą „zbiorowisko Lemna minor-Lemna trisulca”. Ze wszystkich zbiorowisko jest
ono najmniej wrażliwe na stosunki termiczne (zasiedla wody o różnym stopniu nasłonecznienia), pojawia się w dość czystych i dotlenionych wodach stawów, rowów i torfianek
o odczynie od słabo kwaśnego do lekko zasadowego (Matuszkiewicz 2001). Wysocki i Sikorski (2002) podają, że fitocenozy te występują także w wodach mezo- i eutroficznych,
których głębokość nie przekracza na ogół 2 m. Tworzą one skupienia na powierzchni wód
stojących i bardzo wolno płynących, nie występują natomiast na powierzchni wolnego lustra wody, ponieważ wiatr i falująca woda spychają te drobne rośliny pomiędzy ugrupowania roślin wodnych klasy Potametea i szuwarowych klasy Phragmitetea (Tomaszewicz
1969). W dużych zbiornikach wodnych zbiorowiska te zajmują jedynie płytkie zatoki. Omawiany zespół nie rozwija się również w jeziorkach dystroficznych − wśród torfowisk mszarnych, skąpożywnych (Jasnowski i in. 1986). Wysocki i Sikorski (2002) określają zespoły
z klasy Lemnetea minoris jako prymitywne zbiorowiska rzęs, tworzące skupienia (agregacje) drobnych roślin na powierzchni wód stojących i bardzo wolno płynących. Struktura roślinności zespołu jest uboga. W małych zbiornikach wodnych roślinność zespołu zajmuje
całe ich powierzchnie, uniemożliwiając tym samym rozwój w cieniu roślinności podwodnej,
co w rezultacie opóźnia proces zarastania tych akwenów. Zbiorowiska rzęs wodnych akumulują zanieczyszczenia, są również łatwe do zbierania, dlatego są stosowane w oczyszczalniach ścieków. Wykorzystywane są czasem jako dodatek do pasz (3-krotne zbiory dają
w sumie 15 t·ha–1), wzbogacając je w białko (Wysocki i Sikorski 2002).
Według Bacieczko (1983) jest to najpospolitsze zbiorowisko pleustonowe w stawach
Pomorza Szczecińskiego. Wyróżniła ona w nim trzy warianty: z Lemna trisulca, z Utricularia vulgaris oraz typowy, a w jego obrębie – fację z Lemna minor i fację ze Spirodela
polyrhiza. Jasnowski i in. (1986) zwrócili uwagę na kadłubowy charakter płatów zespołu,
wynikający z fazy rozwojowej i ze sposobu dobierania się roślin w wolno pływających skupieniach. Autorzy ww. wyodrębnili w zespole fację z Lemna minor, fację ze Spirodela polyrhiza oraz postać zespołu z równorzędnym skupieniem obu gatunków. W fitocenozach tych
w małej ilościowości notowali występowanie Lemna trisulca. Środa (1991 a) najliczniej notowała płaty, w których wyraźnie dominowała Lemna minor, a także płaty ciepłolubnej facji
ze Spirodela polyrhiza.
Więcław (Więc.)
Rega
3
Szczytniki (Sz.)
Donatowo (Don.)
2
j . Przytonko
j . Gągnowo
Ostrowice (Os.)
j . Ostrowiec
Borne (Bor.)
Nętno (Nęt.)
Olchowiec (Ol.)
j . Siecino
j . Żerdno
6
3
Żółte (Żół.)
j . Drawsko
Zagozd
(Zag.)
drogi
roads
j. Zarańsko
2
Zarańsko (Zar.)
Gajewo (Gaj.)
j . Krosino
Gogółczyn (Gog.)
2
Drawa
koleje
railways
j . Czaplino
j.W
Czaplinek (Cz.)
owo
ilczk
rzeki
rivers
Rzęśnica (Rz.)
Suliszewo (Sul.)
Drawsko Pom. Zagórki (Zagór.)
(DP)
Woliczno (Wol.)
5
Gudowo
(Gud.)
3
2
J. Kaleńskie
Złocieniec
jeziora
lakes
j . Wąsosze
Zespoły roślinne - Plant associations
miasta
towns
Salicetum pentandro-cinereae
Linowo (Lin.)
wsie
villages
Rubo fruticosi-Prunetum spinosae
Sambucetum nigrae
j . Lubie
1-4
(Sz.)
liczba płatów danego zespołu
number of plant associations
0
2
4
6
8
skróty miejscowości
town names abbreviations
10 km
Rys. 1. Rozmieszczenie zespołów: Salicetum pentandro-cinereae, Rubo fruticosi-Prunetum spinosae, Sambucetum nigrae w zachodniej części Pojezierza Drawskiego
Objaśnienia skrótów podano w tekście.
Fig. 1. Distribution of associations: Salicetum pentandro-cinereae, Rubo fruticosi-Prunetum spinosae, Sambucetum nigrae of western part of Drawskie Lakeland
Abbreviation explanations are given in paper text.
Tabela 1. Zespół Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962 w zachodniej części Pojezierza Drawskiego, zdjęcia 1−9 – zespół z udziałem Spirodela polyrhiza, zdjęcia 10−17 – wariant typowy
Table 1. Association Lemnetum trisulcae (Kelhofer 1915) Knapp et Stoffers 1962 in western part of Drawskie Lakeland, records 1−9 – association in participation Spirodela polyrhiza, records 10−17 – variant tipicum
Numer kolejny zdjęcia fitosocjologicznego
Successive number of phytosociological record
Numer zdjęcia fitosocjologicznego na obszarze badań
Number of phytosociological record within the area
Data wykonania zdjęcia (dzień, miesiąc, rok)
Data when the phytosociological record was made
Miejscowości (skróty – zob. tekst i rys. 1)
Sites (names abbreviations – see text and Fig. 1)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
958
869
1006
664
775
270
828
771
668
332
661
1001
504
500
441
879
783
10.07 03.07 19.07 30.07 08.08 08.08 13.06 08.08 30.07
1998 1998 1998 1997 1997 1996 1998 1997 1997
Ryd. Więc.
Rodzaj biotopu
Biotope kind
Kształt oczka śródpolnego
Shape of an interfield water eye
Gaj.
Bor.
Don.
Zar.
oczko wodne – water ponds
Sul.
Don.
rów
ditch
oczko wodne
water ponds
11.08 30.07 18.07 08.07 08.07 23.08 03.07 08.08
1996 1997 1998 1997 1997 1996 1998 1997
Bor.
Sz.
Bor.
Cies.
Bor.
Bor.
Zag. Więc. Don.
oczko wodne − water ponds
ow.
wydł.
ow.
ow.
ow.
ow.
ow.
ow.
wydł.
ow.
tr.
ow.
ow.
ow.
wydł.
ow.
Powierzchnia wody oczka [ar]
Surface of interfield water eye [are]
5
10
10
4
11
80
5
8
10
30
15
10
5
4
8
5
Powierzchnia wody i obrzeża [ar]
Water surface and shore line [are]
12
15
20
8
15
110
40
15
20
40
20
15
8
7
14
9
Pokrycie roślin na badanej powierzchni
Vegetation cover of studied site [%]
100
100
100
100
100
100
100
100
80
90
75
85
90
95
100
100
6
5
8
7
6
5
6
4
3.4
3.4
3.4
4.4
3.3
4.5
3.3
2.3
V
4125
V
3959
3.4
·
3.4
·
3.4
·
2.3
·
4.5
·
3.4
·
4.4
·
5.5
·
V
4750
V
III
4224
1632
+
·
·
·
·
·
1.2
+
·
·
+
·
·
·
·
·
II
I
88
13
II
II
71
47
·
·
+
·
·
·
·
·
·
1.1
·
·
1.2
·
·
+
·
+
·
·
+
·
·
·
·
·
·
·
+
·
·
1.1
1.1
·
·
·
·
·
·
·
+
·
·
1.1
·
·
·
·
I
II
II
II
II
I
63
250
88
75
50
13
II
II
II
II
II
II
124
100
71
71
53
47
+
·
·
·
+
·
·
·
II
25
II
53
100
S
D
Liczba gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym
1-9
9
8
6
6
6
8
6
8
6
Number of species in phytosociological record
I ChAss. Lemnetum trisulcae
3.4
3.3
3.4
4.4
3.3
2.2
3.3
3.3
3.4
V
3806
Lemna trisulca
II ChCl. Lemnetea minoris , ChO. Lemnetalia minoris
3.3
3.4
3.4
3.3
3.3
3.4
3.4
3.3
3.3
V
3750
Lemna minor
3.4
3.3
3.3
2.3
3.4
2.3
3.3
3.4
2.2
V
3083
Spirodela polyrhiza
III ChCl., O. Potametea, Potametalia , ChAll. Nymphaeion *
·
·
1.2
·
·
·
·
I
56
* Hydrocharis morsus-ranae
·
·
·
·
·
1.2
+
+
II
78
* Potamogeton natans
·
·
·
IV ChCl.,O. Phragmitetea , Phragmitetalia , ChAll. Phragmition *, ChAll. Magnocaricion **, ChAll. Sparganio-Glycerion fluitantis***
1.2
·
1.2
1.1
+
·
III
178
** Galium palustre
·
·
·
+
1.1
·
·
·
II
78
** Scutellaria galericulata
·
·
+
·
·
·
·
1.1
·
·
I
56
Typha latifolia
·
·
·
+
·
1.1
·
·
·
·
II
67
*** Glyceria fluitans
·
·
·
+
·
·
1.1
·
·
II
78
* Rorippa amphibia
+
·
·
·
1.2
+
·
·
·
II
78
Alisma plantago-aquatica
·
+
V ChCl. Molinio-Arrhenatheretea , ChO. Molinietalia , ChAll. Calthion*
·
·
·
·
1.2
+
+
II
78
* Myosotis palustris
·
·
S
D
S
10-17
D
1-17
Gatunki roślin występujące w zespole roślinnym wyłącznie w I stopniu stałości – Plant species occurring only in degree of phytosociological constance in plant communities. Po nazwie gatunku podano numery zdjęć fitosocjologicznych, w
których wystapił gatunek, w nawiasach – stopnie ilościowości i towarzyskości – After a name of species the number of the phytosociological record in which species occurred is given and in brackets the quanity degrees and sociability.
*,**,*** Gatunki charakterystyczne jednostek fitosocjologicznych – Characteristic species of phytosociological units, S – stałość fitosocjologiczna – phytosociological stability, D – współczynnik pokrycia – cover coefficient, wydł.–
wydłużony – elongated, ow. – owalny – oval, tr. – trójkątny – triangular.
III: Elodea canadensis 12 (2.3); Hottonia palustris 9, 16, 17 (+); *Nuphar luteum 6 (1.2); *Stratiotes aloides 6 (1.2); IV: *Acorus calamus 2 (2.2); **Carex gracilis 11, 13, 16 (1.1); **C. pseudocyperus 12 (2.2); **C. vesicaria 9, 11 (1.2);
Eleocharis palustris 12 (1.1); **Iris pseudacorus 8, 16 (1.1); *Oenanthe aquatica 1, 2, 16 (+); **Phalaris arundinacea 1, 2 (1.1); *Sparganium erectum 5 (1.1), 8 (+); ***Veronica anagallis-aquatica 7 (1.1). ChCl. Scheuchzerio-Caricetea
nigrae : Comarum palustre 4, 13 (1.1), 14 (+); ChCl., O., All. Alnetea glutinosae, Alnetalia glutinosae, Alnion glutinosae : Lycopus europaeus 4, 14, 17 (+); Solanum dulcamara 1, 10 (1.1); Gatunki towarzyszące – Accompaning
species: Mentha aquatica 8 (+).
Zbiorowiska wodne śródpolnych oczek...
125
Te ostatnie fitocenozy notowała głównie w sierpniu w kanałach i rzekach. Macicka-Pawlik i Wilczyńska (1995) notowały w omawianym zespole prawie jednakowy udział Lemna
minor i Spirodela polyrhiza, a w warstwie podwodnej – głównie Lemna trisulcae. Bosiacka
i Radziszewicz (2003) stwierdziły w sierpniu w zbiorowisku Lemnetum trisulca dominację
rzęsy drobnej (Lemna minor), natomiast wiosną przeważała w nim rzęsa trójrowkowa
(Lemna trisulca), która w lecie tworzy luźną warstwę podwodną.
Zespół Lemnetum trisulcae notowano prawie we wszystkich oczkach śródpolnych zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Zespół scharakteryzowano na podstawie 17 zdjęć
fitosocjologicznych (tab. 1). W fitocenozach tych, oprócz gatunku charakterystycznego zespołu Lemna trisulca, odnotowano stałą obecność Lemna minor. W części płatów (zdjęcia
1–9) wystąpiła Spirodela polyrhiza. W zbiornikach o niewielkiej powierzchni lustra wody
rzęsy zajmowały całą jego powierzchnię, tworząc kilkucentymetrowy kożuch i ograniczając
dopływ światła uniemożliwiający rozwój roślin zanurzonych. W większych oczkach gatunki
rzęs występowały na obrzeżach akwenów – pomiędzy gatunkami roślin szuwarowych
i taksonów o liściach pływających. Z klasy Potametea odnotowano 6 taksonów, z czego
dwa gatunki – Hydrocharis morsus-ranae i Potamogeton natans wystąpiły w II stopniu stałości, pozostałe notowano sporadycznie. Z klasy Phragmitetea w omawianej asocjacji
stwierdzono obecność 16 gatunków, w większości osiągały one I stopień stałości; w II stopniu wystąpiły: Alisma plantago-aquatica, Galium palustre, Glyceria fluitans, Rorippa amphibia, Scutellaria galericulata i Typha latifolia. Gamrat (2004), badając oczka wodne wokół
Pyrzyc, stwierdziła w nich wyłącznie zbiorowisko z Lemna minor. Według niej małe zróżnicowanie zbiorowisk wodnych na tym obszarze wynika z obniżonego poziomu lustra wody,
a także z silnej antropopresji. W rezultacie sukcesywnego zmniejszania się powierzchni
tafli wód w pierwszej kolejności ustępują helofity (brak gatunków z syntaksonów NupharoNymphaeetum albae i Potametem natantis) – Gamrat i in. (2006).
Bosiacka i Radziszewicz (2002) wyróżniły na badanym obszarze (w Karlinie, Kołobrzegu
i okolicach), w zagłębieniach wypełnionych wodą, ubogie florystycznie zbiorowiska pleustonowe z klasy Lemnetea (zespół Lemno-Spirodeletum polyrhizae) oraz ubogie florystycznie
zbiorowiska hydrofitów z klasy Potamogetonetea. Stanowiły one niewielki (7%) udział roślinności zagłębień wodnych. Autorki ww. uważają, że zbiorowiska tych marginalnych siedlisk, mimo ich wielkiego znaczenia ekologicznego, traktowane są jako elementy urządzeniowe, stanowiące przeszkody w racjonalnym gospodarowaniu i kształtowaniu przestrzeni
produkcyjnej. Znacznie więcej zbiorowisk wodnych (Lemnetum gibbae, Spirodeletum polyrhizae,
Ricco fluitantis-Lemnion trisulcae oraz Lemnetum trisulcae) Bosiacka i Radziszewicz (2002)
wyróżnily w obrębie śródpolnych zagłębień bezodpływowych w sąsiedztwie Kołobrzegu.
Zbiorowisko rzęsy garbatej (Lemnetum gibbae) należało do najprymitywniejszych i niestabilnych ugrupowań pleustonowych. Fitocenozy te są bardzo często niemal jednogatunkowe,
o bardzo silnym zagęszczeniu rzęsy.
Zbiorowisko spirodeli wielkokorzeniowej (Spirodeletum polyrhizae) należy do prymitywnych i jednowarstwowych ugrupowań. Towarzyszą jej nieliczne hydrofity. Fitocenozy te mają znaczenie przyrodnicze, w naturalnych siedliskach pełnią rolę naturalnego filtru, a także
są miejscem życia dla wielu zwierząt (Wysocki i Sikorski 2002).
W płatach zespołu w zachodniej części Pojezierza Drawskiego występowało od 4 do
9 gatunków – średnio 7 (tab. 1). Bacieczko (1983) notowała ich od 3 do 7, Środa (1991 a) –
od l do 11, przy czym bogatsze florystycznie były fitocenozy wykształcone w rowach i kana-
126
łach, uboższe w stawach. Macicka-Pawlik i Wilczyńska (1995) odnotowały średnio 6 gatunków w zdjęciu, minimalnie 6, maksymalnie 8.
Zespół Potametum natantis Soó 1923
W obrębie klasy Potametea występują fitocenozy okazałych roślin (zbiorowiska słodkowodnych makrofitów) – w mezo- i eutroficznych zbiornikach wód śródlądowych, przystosowane
do stałego przebywania w wodzie do 6 m głębokości (Wysocki i Sikorski 2002).
Na powierzchni niektórych oczek wodnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego
wykształcił się zespół Potametum natantis (tab. 2). Gatunek charakterystyczny zespołu
cechuje się bardzo szeroką amplitudą ekologiczną. Występuje w różnych typach akwenów
(w jeziorach, stawach, starorzeczach, dołach potorfowych, zbiornikach zalewowych i astatycznych, wolno płynących ciekach wodnych itp.) – o różnej głębokości i troficzności oraz o
zróżnicowanym podłożu. Zwarte fitocenozy Potametum natantis występowały jednak głównie w wodach eutroficznych i mezotroficznych na siedliskach o podłożu organicznym.
Sprzyjające warunki dla roślin (siedliska na ogół żyzne) sprzyjają wytwarzaniu znacznej
fitomasy, która obumierając, odkładana jest na dnie zbiornika w postaci osadów organicznych (Tomaszewicz 1979). Matuszkiewicz (2001) charakteryzuje ten zespół jako ubogie
florystycznie zbiorowisko. Według Tomaszewicza (1979) Potametum natantis jest reprezentowane przeważnie przez dwuwarstwowe zbiorowisko roślin o liściach pływających,
z różnym udziałem roślin podwodnych.
W płatach zespołu wyróżnionego w obrębie oczek śródpolnych zachodniej części Pojezierza Drawskiego wyraźnie dominuje gatunek charakterystyczny zespołu Potamogeton
natans (S=V, D=5750) – tab. 2, ale tylko w dwóch przypadkach (zdjęcia nr 2 i nr 5) pokrywa całą powierzchnię wody. W pozostałych zbiornikach wodnych tworzy bardziej lub
mniej zwarte płaty, w których z niewielką stałością i pokryciem towarzyszą mu rzęsy Lemna
minor i L. trisulca i, w dwóch płatach, Hydrocharis morsus-ranae oraz Spirodela polyrhiza;
w jednym zdjęciu fitosocjologicznym wystąpiła Utricularia vulgaris. Z roślin całkowicie zanurzonych, w III stopniu stałości, wystąpiła Elodea canadensis, która ma w tych fitocenozach
optymalne warunki rozwoju Tomaszewicz (1969). Płaty z jej udziałem wyróżniono jako
fację w obrębie zespołu (zdjęcia 1–5, tab. 2). Zbiorowisko z moczarką kanadyjską jest
często spotykane w wodach stojących i płynących. Szeroka amplituda ekologiczna tego
gatunku sprawia, że fitocenozy z tym gatunkiem spotyka się na różnych siedliskach (w
wodach płytkich i głębokich do 5 m). Moczarka jest gatunkiem ekspansywnym – wypiera
inne gatunki związku Potamion, sama z kolei jest wypierana na płytszych wodach przez
roslinność związku Nymphaeion lub przez zbiorowiska szuwarowe z klasy Phragmitetea
(Wysocki i Sikorski 2002). Na znaczny udział moczarki kanadyjskiej w omawianej asocjacji
wskazali również: Tomaszewicz (1979), Bacieczko (1983) i Środa (1991b). Tomaszewicz
(1979) zwraca uwagę, że fitocenozy z Elodea canadensis zdecydowanie unikają wód mało
przezroczystych, zwłaszcza o większej głębokości.
Do innych eleoidów, które wystąpiły w omawianej asocjacji, należą Ceratophyllum demersum i Potamogeton crispus; obydwa gatunki wystąpiły w I stopniu stałości. Z gatunków
szuwarowych, które w przypadku tego zespołu często tworzą zbiorowiska kontaktowe,
w II stopniu stałości wystąpiły następujące taksony: Sparganium erectum, Galium palustre,
Glyceria fluitans, Alisma plantago-aquatica i Typha latifolia; wszystkie one osiągnęły jednak
niskie współczynniki pokrycia. Łącznie w 10 zdjęciach zespołu (tab. 2) wystąpiło 20 gatunków roślin; średnio w 1 płacie odnotowano 6 taksonów – minimalnie 4, maksymalnie 10.
Tabela 2. Zespół Potametum natantis Soó 1923 (Matuszkiewicz 2001) w zachodniej części Pojezierza Drawskiego, facja z Elodea canadensis (zdjęcia 1−5) i wariant typowy
(zdjęcia 6−10)
Table 2. Association Potametum natantis Soó 1923 (Matuszkiewicz 2001), in western part of Drawskie Lakeland, facies with Elodea canadensis
(records 6−10)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
640 586 615 169 567
907 678 784 892 657
29.07 22.07 25.07 13.06 17.07
08.07 04.08 08.08 04.07 30.07
1997 1997 1997 1996 1997
1998 1997 1997 1998 1997
Gaw. Bor. Gaj. NW Bor.
Gud. Ryd. Don. Więc. Bor.
wydł. wydł. wydł. wydł. ow.
wydł. wydł. wydł. ow. wydł.
20
30
20
10
15
15
10
45
4
25
25
40
25
15
25
18
17
50
8
30
70 100 100 100 100
n
D
80
90
75
80
75
1–5
10
5
7
5
4
7
6
6
5
4
ChAss. Potametum natantis
Potamogeton natans
3.4 5.5 3.4 4.4 5.5
5
6250 4.4 3.4 3.4 4.4 4.4
I ChCl., O. Potametea , Potametalia, ChAll. Nymphaeion *
Elodea canadensis
3.4 4.4 4.5 4.4 3.4
5
5250 ·
·
·
·
·
II ChCl. Lemnetea minoris
Lemna minor
+
1.2 1.2
·
·
3
220 +
1.2
·
1.2
·
Lemna trisulca
1.2
+
+
·
·
3
140 1.1
·
·
·
·
III ChAll. Phragmition
Sparganium erectum
+
·
1.2
·
·
2
120 +
·
1.1
·
·
IV ChAll. Magnocaricion
Galium palustre
·
·
·
·
+
1
20 ·
·
·
+
+
V ChAll. Sparganio-Glycerion fluitantis
Glyceria fluitans
+
·
+
·
·
2
40 ·
·
1.1
·
·
VI ChCl.,O. Phragmitetea , Phragmitetalia
·
·
·
·
1.1
1
100 ·
+
1.1
·
+
Typha latifolia
+
1.2
·
·
·
2
120 ·
·
+
·
+
(records 1−5), variant tipicum
n
D
S
6–10
5
5250
D
1–10
V
5750
III
2625
3
1
220
100
III
II
220
120
2
120
II
120
2
40
II
30
1.1
100
II
70
3
2
140
40
II
II
120
80
Gatunki roślin występujące w zespole roślinnym wyłącznie w I stopniu stałości – Plant species occurring only in degree of phytosociological constance in plant communities. Po nazwie gatunku podano numery
zdjęć fitosocjologicznych, w których wystapił gatunek, w nawiasach – stopnie ilościowości i towarzyskości – After a name of species the number of the phytosociological record in which species occurred is given
and in brackets the quanity degrees and sociability. * Gatunki charakterystyczne jednostek fitosocjologicznych – Characteristic species of phytosociological units, S – stałość fitosocjologiczna – phytosociological
stability, D – współczynnik pokrycia – cover coefficient, n – liczba wystąpień – number occurrences, wydł.– wydłużony – elongated, ow. – owalny – oval.
I: Ceratophyllum demersum 4, 8 (1.2); *Hydrocharis morsus-ranae 1, 4 (+); Potamogeton crispus 6 (3.3); Utricularia vulgaris 1 (+); II: Spirodela polyrhiza 4, 9 (1.1); III:
Acorus calamus 9 (+); Oenanthe aquatica 7 (1.1); Rorippa amphibia 1 (+); Schoenoplectus lacustris 6 (1.1); VI: Eleocharis palustris 3, 7 (1.1); Phragmites australis 6 (+), 7
(1.1).
128
Z gatunków charakterystycznych klasy Potametea, jej rzędu i związku, osiągających
wyższą stałość, Tomaszewicz (1979) notował: Nuphar luteum, Ceratophyllum demersum
i Elodea canadensis, natomiast z gatunków towarzyszących, osiągających wyższą stałość,
wymienił taksony pleustonowe: Lemna trisulca, L. minor i Spirodela polyrhiza. Płaty z większym udziałem Elodea canadensis, Ceratophyllum demersum, Nuphar luteum, Nymphaea
alba i Stratiotes aloides uznał za różne stadia zmienności dynamicznej i siedliskowej zespołu. Środa (1991 b) notowała od 2 do 10 taksonów w fitocenozach tego zespołu. Oprócz
Potamogeton natans, osiągającego stopień ilościowości 3 lub 4, stwierdziła ona liczne występowanie także innych hydrofitów, np. Ceratophyllum demersum i Elodea canadensis. Moczarkę kanadyjską notowała liczniej w rozwiniętych płatach w stawach. W nich również odnotowała obecność Sagittaria sagittifolia i Potamogeton lucens, osiągających wyższe stopnie stałości. Bacieczko (1983) odnotowała w stawach wiejskich Pomorza Szczecińskiego
średnio 6–7 gatunków w zdjęciu, ale o znacznym ich pokryciu – 80–100%. Często między liśćmi rdestnicy pływającej występowały rzęsy Lemna minor i L. gibba. Jasnowski i in. (1986)
wskazali, że liście rdestnicy pływającej tworzą dość zwartą pokrywę na powierzchni wód.
W rezultacie roślin podwodnych jest bardzo mało, częstsze są natomiast gatunki rzęs
z rodziny Lemnaceae.
Według Tomaszewicza (1969) zbiorowisko z Potamogeton natans tworzy małe skupienia w przybrzeżnych partiach dużych starorzeczy, zajmując przeważnie ciche zakola tych
zbiorników lub enklawy w zbiorowiskach szuwarowych. Zbiorowisko to rozwija się jednak
częściej w małych „oczkach”, o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych, zajmując nieraz całą ich powierzchnię. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku są to
miejsca zamulone, osłonięte i w małym stopniu narażone na falowanie. Podbielkowski i Tomaszewicz (1977) obserwowali fitocenozy Potametum natantis w brzeżnych partiach jezior,
w zacisznych zatoczkach znacznie wypłyconych osadami organicznymi.
Podbielkowski i Tomaszewicz (1977) oraz Tomaszewicz (1979) stwierdzili, że rola fitocenoz omawianego zespołu w zarastaniu i wypłycaniu akwenów w większości przypadków
ma charakter lokalny.
Według Tomaszewicza (1979), mimo że Potamogeton natans jest gatunkiem bardzo
pospolitym w naszych wodach, budowane przez niego fitocenozy nie należą do zbyt pospolitych. Kucharski i Samosiej (1990) uznali omawiany zespół za rzadki w zagłębieniach
śródpolnych Kujaw Południowych. Jasnowski i in. (1986) obserwowali nieliczne płaty tego
zbiorowiska w Drawieńskim Parku Narodowym, głównie w zlewni Płocicznej. Środa
(1991 b) obserwowała niewielkie i nieliczne fitocenozy Potametum natantis, wykształcone
w stawach oraz kanałach z wodą okresowo stagnującą na terenie Żuław.
Zespół Polygonetum natantis Soó 1927
Tomaszewicz (1979) uznał podgatunek Polygonum amphibium for. natans za takson
dość częsty na niżu, jednak niezbyt często budujący zwarte, rozległe fitocenozy. Według
Matuszkiewicza (2001) zespół z panującym rdestem ziemno-wodnym, w formie o liściach
pływających, występuje w zbiornikach o różnej głębokości, lecz o bardzo zmiennym sezonowo poziomie wody. Bacieczko (1983) dość często notowała omawianą asocjację w fitocenozach stawów wiejskich Pomorza Szczecińskiego.
129
Zespół Polygonetum natantis wyróżniono w zachodniej części Pojezierza Drawskiego
na podstawie zdecydowanej dominacji gatunku charakterystycznego Polygonum amphibium for. natans. Występował on w stopniu ilościowości 5 lub 4, osiągając wysoki współczynnik pokrycia (D=7250) – tab. 3.
Tabela 3. Zespół Polygonetum natantis Soó 1927 (Matuszkiewicz 2001) w zachodniej części Pojezierza Drawskiego
Table 3. Association Polygonetum natantis Soó 1927 (Matuszkiewicz 2001), in western part of Drawskie
Lakeland
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
341
746
865
860
762
459
956
185
310
904
12.08 07.08 03.07 20.06 08.08 06.07 10.07 05.07 11.08 04.07
1996 1997 1998 1998 1997 1997 1998 1996 1996 1998
OD
wydł. wydł.
Don. Więc.
Gr.
Don.
Nęt.
Ryd.
Gaj.
Ol.
ow.
ow.
wydł. wydł. wydł. wydł. wydł.
Więc.
tr.
50
55
2
10
8
10
4
15
30
5
60
60
6
14
10
15
6
18
35
10
80
80
100
100
85
100
90
90
90
100
8
8
7
7
7
7
7
5
5
5
S
4.5
4.5
5.5
5.5
4.4
5.5
4.4
4.5
4.4
5.5
V
7250
·
·
·
·
·
·
2.2
2.2
2.3
·
II
525
·
·
1.2
+
1.1
+
1.2
1.2
III
220
·
+
1.1
1.1
·
·
·
·
II
110
1.1
·
·
·
·
·
·
1.1
II
110
D
I ChAss. Polygonetum natantis
Polygonum amphibium for. natans
II ChCl., O. Potametea, Potametalia
Elodea canadensis
III ChCl. Lemnetea minoris
Lemna minor
·
·
Lemna trisulca
·
·
Spirodela polyrhiza
·
+
IV ChCl., O. Phragmitetea, Phragmitetalia, ChAll. Phragmition*, ChAll. Magnocaricion**
** Galium palustre
1.1
1.2
1.1
·
·
1.1
1.1
·
·
·
III
250
1.1
+
·
+
·
+
·
·
·
·
II
80
Phragmites australis
·
·
·
1.1
·
1.1
·
·
1.1
·
II
150
Typha latifolia
·
1.1
·
·
·
+
·
1.1
·
·
II
110
·
·
+
·
·
·
+
+
·
·
II
30
* Oenanthe aquatica
V ChCl. Molinio-Arrhenatheretea, ChO. Molinietalia, ChAll. Calthion
Myosotis palustris
+
·
+
1.1
·
·
·
·
·
+
II
80
·
+
1.1
·
1.1
·
·
·
·
·
II
110
VI Gatunki towarzyszące – Accompaning species
Mentha aquatica
Gatunki roślin występujące w zespole roślinnym wyłącznie w I stopniu stałości – Plant species occurring only in degree of phytosociological
constance in plant communities. Po nazwie gatunku podano numery zdjęć fitosocjologicznych, w których wystapił gatunek, w nawiasach –
stopnie ilościowości i towarzyskości – After a name of species the number of the phytosociological record in which species occurred is given
and in brackets the quanity degrees and sociability. *,** Gatunki charakterystyczne jednostek fitosocjologicznych – Characteristic species
of phytosociological units, S – stałość fitosocjologiczna – phytosociological stability, D – współczynnik pokrycia – cover coefficient, wydł.–
wydłużony – elongated, ow. – owalny – oval, tr. – trójkątny – triangular.
II: ChAll. Nymphaeion: Hydrocharis morsus-ranae 9 (1.2); Potamogeton natans 10 (1.2); IV: **Carex gracilis 7 (1.2); Eleocharis palustris 4 (1.1);
Glyceria maxima 1 (1.1); *Rorippa amphibia1 (+), 5 (1.1); Rumex hydrolapathum 2 (+); *Schoenoplectus lacustris 1 (1.1); **Scutellaria galericulata 1 (+), 3 (1.1); Sium latifolium 4 (+); *Sparganium erectum 5 (1.1); V: ChAll. Filipendulion: Lysimachia vulgaris 7 (1.1); Lythrum salicaria
5 (+); ChCl. Scheuchzerio-Caricetea nigrae: Comarum palustre 2 (1.1).
130
Syntakson ten reprezentuje klasę Potametea. Oprócz gatunku charakterystycznego zespołu z klasy tej odnotowano obecność trzech taksonów: Elodea canadensis (II stopień
stałości) oraz Hydrocharis morsus-ranae i Potamogeton natans (I stopień stałości). Według
Tomaszewicza (1979) warstwa roślin zanurzonych w wodzie jest słabo rozwinięta w porównaniu z innymi fitocenozami zespołów o liściach pływających.
Częściej w zespole notowano gatunki z rodziny rzęsowatych: Lemna minor (III stopień
stałości) oraz Lemna trisulca i Spirodela polyrhiza (II stopień). W płatach omawianej asocjacji często, choć w niewielkim pokryciu, notowano gatunki szuwarowe. W III stopniu stałości wystąpiła Galium palustre, w II stopniu – Alisma plantago-aquatica, Oenanthe aquatica, Phragmites australis i Typha latipholia. Łącznie w omawianym zespole stwierdzono 14
taksonów z klasy Phragmitetea i jej niższych syntaksonów. Gatunki towarzyszące Mentha
aquatica i Myosotis palustris osiągnęły II stopień stałości. Tomaszewicz (1979) notował
w tym zespole Phragmites australis i Equisetum fluviatile, osiągające wyższe stopnie stałości. Udział w tym zespole gatunków szuwaru wysokiego uznał za wskaźnik mineralnego
podłoża siedlisk.
Łącznie w tym zespole na obszarze zachodniej części Pojezierza Drawskiego wystąpiło
26 gatunków roślin, z czego ponad połowa (14 gatunków) – sporadycznie (tab. 3). Średnio
w jednym zdjęciu fitosocjologicznym odnotowano 7 taksonów, minimalnie 5, maksymalnie 8.
Fragment fitocenozy omawianego zespołu, w fazie kwitnienia, przedstawia fot. 1.
Fot. 1. Polygonum amphibium for. natans – gatunek charakterystyczny Polygonetum natantis w obrębie
oczka śródpolnego w okolicy Gronowa (fot. W. Młynkowiak)
Photo 1. Polygonum amphibium for. natans – characteristic species around an interfield water pond near
Gronowo (photo W. Młynkowiak)
131
Zespół Hottonietum palustris R.Tx. 1937
Fitocenozy tego zespołu tworzą rośliny zakorzenione na dnie płytkich zbiorników wodnych z dominacją okrężnicy bagiennej (Hottonia palustris) lub rzęśli wiosennej (Callitriche
verna) i rzęśli długoszyjkowej (Callitriche cophocarpa). Płaty zespołu występują najczęściej
w małych zbiornikach – silnie nagrzanych, o przeważnie stojącej wodzie, nieprzekraczających
1 m głębokości, na wypłaconych brzegach, o podłożu organicznym w obrębie siedlisk eu-, mezo- i dystroficznych, o odczynie kwaśnym lub zasadowym (Wysocki i Sikorski 2002).
W zachodniej części Pojezierza Drawskiego zespół Hottonietum palustris, notowano
w obrębie oczek śródpolnych o niewielkiej powierzchni wody (od 3 do 15 arów) – tab. 4.
W trzech przypadkach gatunek charakterystyczny zespołu – okrężnica bagienna pokrywała
prawie całe lustro wody. Potwierdzają to także obserwacje Kraski (1971) wskazujące na
sezonowy charakter zespołu Hottonietum palustris. W okresie późnej wiosny i wczesnego
lata omawiane zbiorowisko na krótko opanowuje znaczną część powierzchni niewielkich
zagłębień z wodą, w większych zbiornikach natomiast zajmuje głównie płytkie, muliste
miejsca tuż przy grząskim brzegu. W okresie późniejszym brak wody oraz podsuszenie
powierzchniowej warstwy osadów dennych powoduje zmniejszanie się powierzchni tego
zespołu. Według Tomaszewicza (1979) Hottonia palustris należy do gatunków częstych
w naszych wodach, a zwłaszcza w zbiornikach małych, astatycznych, silnie nagrzewanych.
Z gatunków charakterystycznych klasy Potametea oraz z jej niższych jednostek syntaksonomicznych odnotowano 8 taksonów, przy czym II stopień stałości osiągnęła jedynie
Elodea canadensis (tab. 4); pozostałe taksony wystąpiły sporadycznie w I stopniu stałości.
Tomaszewicz (1979) odnotował w zbiorowisku obecność Hydrocharis morsus-ranae,
Elodea canadensis i Ceratophyllum demersum, osiagających wyższą stałość. Stałym elementem omawianych fitocenoz była Lemna minor, występująca w V stopniu stałości, choć
w niezbyt wysokim pokryciu D=495 (tab. 4). Z gatunków szuwarowych w III stopniu stałości
wystąpiły Alisma plantago-aquatica i Glyceria fluitans, w II stopniu Carex vesicaria, Galium
palustre, Iris pseudacorus, Oenanthe aquatica i Rorippa amphibia. W II klasie stałości odnotowano również Comarum palustre z klasy Scheuchzerio-Caricetaea nigrae, a z klasy
Alnetea glutinosae − Lycopus europaeus i Solanum dulcamara. Tomaszewicz (1979) częściej notował spośród gatunków szuwarowych i pleustonowych: Lemna minor, L. trisulca,
Alisma plantago-aquatica, Equisetum fluviatile, Oenanthe aquatica, Spirodela polyrhiza
i Glyceria fluitans. Środa (1991 b) oprócz rzęs notowała w wyższym pokryciu: Głyceria fluitans, G. maxima i Rorippa amphibia. Kraska (1971) tłumaczy częsty udział w omawianej
asocjacji gatunków charakterystycznych zespołu Oenantho-Rorippetum amphibiae bezpośrednim kontaktem, jaki istnieje w wodzie między obu zespołami. Średnio w zdjęciu wystąpiło 10 gatunków, minimalnie 8, maksymalnie 12. Łącznie w zespole stwierdzono obecność
41 gatunków roślin naczyniowych. Jasnowski i in. (1986) notowali w zespole średnio
10 taksonów. Bacieczko (1983) zaliczyła fitocenozy Hottonietum palustris do ubogich florystycznie – średnio z 5 gatunkami w zdjęciu.
Tabela 4. Zespół Hottonietum palustris R. Tx. 1937 w zachodniej części Pojezierza Drawskiego
Table 4. Association Hottonietum palustris R. Tx. 1937 in western part of Drawskie Lakeland
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
118 665 867 695 453 593
846 619
834
166
19.07 30.07 03.07 04.08 05.07 22.07
13.06 26.07
13.06
13.06
1995
1997 1998 1997 1997
1997
1998
1997
1998
1996
Don. Bor. Więc. Kar. Zag. Bor. Kos. Gaj. Kos.
Zag.
wydł. wydł. ow. ow. ow. ow.
ow. ow.
ow.
ow.
15
10
8
3
3
10
3
3
6
3
20
25
12
5
8
15
6
10
12
8
70
80
80
80 100
90
100
90
95
95
11
11
11
12
8
12
10
10
9
9
S
D
I ChAss. Hottonietum palustris
Hottonia palustris
3.4
4.4 4.4 5.5
4.4
5.5
4.5
5.5
5.5
V
3.3
6750
II ChCl., O. Potametea, Potametalia
Elodea canadensis
1.2
1.1
1.2
·
·
·
·
·
·
·
II
150
III ChCl. Lemnetea minoris
Lemna minor
·
2.2
1.2
+
1.1
1.2
1.2
1.1
1.1
V
+
495
Spirodela polyrhiza
·
1.2
1.2 1.2 1.2
·
·
·
·
·
II
200
Lemna trisulca
·
·
·
·
1.2
1.2
1.2
·
·
·
II
150
IV ChCl.,O. Phragmitetea , Phragmitetalia , ChAll. Phragmition *, ChAll. Magnocaricion** , ChAll. Sparganio-Glycerion fluitantis ***
*** Glyceria fluitans
1.2
1.1
·
1.2
1.1
·
+
·
·
III
·
210
1.1
·
·
+
1.2
·
·
+
·
1.1
III
170
** Galium palustre
1.1
·
+
·
·
·
1.1
1.1
·
·
II
160
** Carex vesicaria
·
·
·
·
·
1.2
·
1.2
1.2
·
II
150
Iris pseudacorus
·
·
·
·
·
+
1.1
1.2
·
·
II
110
* Rorippa amphibia
·
·
·
·
1.2
·
+
+
·
II
·
70
* Oenanthe aquatica
·
·
+
+
·
·
·
·
·
II
+
30
V ChCl. Scheuchzerio -Caricetea nigrae
Comarum palustre
·
+
·
+
·
1.2
·
·
·
1.1
II
120
VI ChCl., O., All. Alnetea glutinosae , Alnetalia glutinosae , Alnion glutinosae
Lycopus europaeus
·
·
+
1.2
·
·
·
·
1.1
·
II
110
Solanum dulcamara
·
+
+
·
·
·
1.1
·
·
·
II
70
Gatunki roślin występujące w zespole roślinnym wyłącznie w I stopniu stałości – Plant species occurring only in degree of phytosociological
constance in plant communities. Po nazwie gatunku podano numery zdjęć fitosocjologicznych, w których wystapił gatunek, w nawiasach –
stopnie ilościowości i towarzyskości – After a name of species the number of the phytosociological record in which species occurred is given
and in brackets the quanity degrees and sociability. *,**,*** Gatunki charakterystyczne jednostek fitosocjologicznych – Characteristic species of
phytosociological units, S – stałość fitosocjologiczna – phytosociological stability, D – współczynnik pokrycia – cover coefficient, wydł.–
wydłużony – elongated, ow. – owalny – oval.
II: Callitriche verna 4 (1.2); Ceratophyllum demersum 5 (1.2); Hydrocharis morsus-ranae 5 (1.2); Myriophyllum verticillatum 10 (1.2);
Polygonum amphibium fo. natans 2, 3 (1.2); Potamogeton natans 1 (1.2); Utricularia vulgaris 6 (2.2); IV: *Acorus calamus 2, 4 (+); **Carex
gracilis 8, 9 (1.2); **C. pseudocyperus 1 (1.2); **C. vulpina 9 (+); Eleocharis palustris 1 (1.1); Equisetum fluviatile 1, 10 (1.1); Glyceria maxima
7 (1.2); **Peucedanum palustre 2 (+); Phragmites australis 9 (1.2); **Scutellaria galericulata 3, 7 (1.1); Typha latifolia 5, 10 (1.1); V:
Ranunculus flammula 1 (+); Veronica scutellata 4, 6 (+); ChCl. Molinio-Arrhenatheretea , ChO. Molinietalia , ChAll. Filipendulion :
Lysimachia vulgaris 2, 3 (1.1); Lythrum salicaria 7, 8 (+); ChAll. Calthion: Myosotis palustris 1 (1), 6 (+); Gatunki towarzyszące –
Accompaning species: Epilobium palustre 4, 10 (+); Mentha aquatica 10 (1.1); Polygonum amphibium fo. terrestre 7, 9 (+).
133
WNIOSKI
1. W obrębie 34 śródpolnych oczek wodnych, w zachodniej części Pojezierza Drawskiego,
stwierdzono występowanie czterech zespołów roślinności wodnej – z klasy Lemnetea
minoris: Lemnetum trisulcae oraz z klasy Potametea: Potametum natantis, Polygonetum
natantis i Hottonietum palustris.
2. Spośród wyróżnionych zespołów najczęściej notowano zespół Lemnetum trisulcae,
najrzadziej zespół Polygonetum natantis.
3. Zespół Lemnetum trisulcae jest wewnętrznie zróżnicowany na wariant typowy i wariant
z udziałem Spirodela polyrhiza.
4. W obrębie zespołu Potametum natantis wyróżniono fację z Elodea canadensis.
5. Wyróżnione i scharakteryzowane zespoły wodne należą do ubogich florystycznie, w płatach zespołu Potametum natantis notowano średnio 6 gatunków roślin, w Lemnetum trisulcae i Polygonetum natantis ─ 7, a w Hottonietum palustris ─ 10.
PIŚMIENNICTWO
Bacieczko W. 1983. Flora i zbiorowiska roślinne stawów wiejskich Pomorza Szczecińskiego
w warunkach antropopresji. Praca doktorska. AR, Szczecin (maszynopis).
Bosiacka B., Radziszewicz M. 2002. Roślinność oczek wodnych i wilgotnych zagłębień śródpolnych
w okolicach Karlina (Pomorze Zachodnie). Bad. Fizjogr. Pol. Zach., Ser. B 51, 83–101.
Bosiacka B., Radziszewicz M. 2003. Roślinność śródpolnych zagłębień bezodpływowych
w mieście i gminie Kołobrzeg. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., Ser. B 52, 81–108.
Gamrat R. 2004. Zróżnicowanie szaty roślinnej zagłębień terenowych wokół miasta Pyrzyc.
Zesz. Probl. Nauk. Rol. 501, 113–118.
Gamrat R., Burczyk P., Łysko A. 2006. Przemiany szaty roślinnej śródpolnych oczek wodnych
w rejonie Czepina. Woda Środ.Obsz. Wiej. 6, 1 (16), 115–131.
Jasnowski M., Jasnowska J., Friedrich S. 1986. Roślinność rzeczna, torfowiskowa i źródliskowa projektowanego Drawieńskiego Parku Narodowego [w: Przyroda projektowanego Drawieńskiego Parku Narodowego]. Red. L. Agapow. Gorz. Tow. Nauk., Gorzów Wlkp., 69–94.
Kraska M. 1971. Zbiorowiska roślin wodnych i błotnych okolic Pyzdr w Pradolinie WarszawskoBerlińskiej. Bad. Fizjogr. nad Pol. Zach., Ser. B 24, 181–202.
Kucharski L., Samosiej L. 1990. Szata roślinna zagłębień śródpolnych Kujaw Południowych
[w: Użytki ekologiczne w krajobrazie rolniczym]. CPBP 04. 10. SGGW-AR, Warszawa, 68–81.
Macicka-Pawlik T., Wilczyńska W. 1995. Roślinność rezerwatu wodnego „Odrzyska” koło
Glinian i jego otulina. Acta Univ. Wratisl., Pr. Bot. 62, 125–157.
Matusiak R. 1996. Zbiorowiska roślinne śródpolnych oczek wodnych oraz zagłębień mokradłowych na Równinie Wełtyńskiej. Zesz. Nauk. AR Szczec. 173, 31–36.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Młynkowiak E., Kutyna I. 1999. Zbiorowiska roślinne Typhetum latifoliae i Phragmitetum communis oczek śródpolnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Folia Univ. Agric.
Stetin., Ser. Agricultura 201 (78), 225–234.
Młynkowiak E., Kutyna I. 2002. Zbiorowiska roślinne Acoretum calami i Caricetum vesicariae
oczek śródpolnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Folia Univ. Agric. Stetin.,
Ser. Agricultura 226 (90), 175–186.
134
Młynkowiak E., Kutyna I. 2006 a. Zbiorowiska szuwarowe ze związku Phragmition
śródpolnych oczek wodnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Folia Univ. Agric.
Stetin., Ser. Agricultura 248 (101), 229–244.
Młynkowiak E., Kutyna I. 2006 b. Zbiorowiska szuwarowe ze związku Magnocaricion śródpolnych oczek wodnych w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Folia Univ. Agric. Stetin.,
Ser. Agricultura 248 (101), 245–258.
Młynkowiak E., Kutyna I. 2006 c. Zbiorowiska łąk turzycowych i trawiastych terenów zalewowych związków Magnocaricion i Sparganio Glycerion-fluitantis w zachodniej części Pojezierza Drawskiego. Folia Univ. Agric. Stetin., Ser. Agricultura 248 (101), 259–272.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes
of Poland a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Inst. Bot. PAN, Kraków.
Podbielkowski Z., Tomaszewicz H. 1977. Roślinność jezior Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Monogr. Bot. 55, 5–51.
Środa M. 1991a. Roślinność wodna Żuław. Cz. I. Klasy: Lemnetea, Charetea, Littorelletea
uniflorae [w: Rozpoznanie i ochrona ekosystemów]. Red. J. Nowicki. IMUZ, Falenty, 47–57.
Środa M. 1991b. Roślinność wodna Żuław. Cz. III. Klasa Potamogetonetea, związki: Nymphaeion, Hottonion, Ranunculion fluitantis [w: Rozpoznanie i ochrona ekosystemów].
Red. J. Nowicki. IMUZ, Falenty, 69–79.
Tomaszewicz H. 1969. Roślinność wodna i szuwarowa starorzeczy Bugu na obszarze województwa warszawskiego. Acta Soc. Bot. Pol. 38 (2), 217–244.
Tomaszewicz H. 1979. Roślinność wodna i szuwarowa Polski. Rozpr. UWarsz. 160.
Wysocki C., Sikorski P. 2002. Fitosocjologia stosowana. Wydaw. SGGW, Warszawa.

FULL TEXT

Transkrypt

Podobne dokumenty

plik do pobrania

Sprawozdanie Nr 1/2016 z dnia 14 stycznia 2016 r.

Rodzice i uczniowie klas III-VI TERMIN: 19.05

Massilieurodes chittendeni

Pełna treść artykułu - Instytut Technologiczno

Gatunki obce w środowisku morskim