docPobierz artykuł - Wrocławskie Studia Politologiczne
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz artykuł - Wrocławskie Studia Politologiczne
RECENZJE 234 Matusz-Protasiewicz wpisuje się w nurt refleksji nad pozytywnymi i negatywnymi aspektami migracji międzynarodowych w kontekście projektowania i realizacji polityki integracji ludności napływowej ze społecznością przyjmującą zarówno poszczególnych państw europejskich, jak i całego kontynentu. Jest to opracowanie interdyscyplinarne, z pogranicza politologii, socjologii i stosunków międzynarodowych. Artykuły zawarte w recenzowanej pozycji spełniają wszelkie wymogi metodologii, są napisane w ciekawy sposób. Autorzy recenzowanej pozycji są specjalistami w dziedzinie opisywanych przez siebie zagadnień, od wielu lat pośrednio lub bezpośrednio zajmują się kwestią migracji i integracji cudzoziemców. Powoduje to, że czytelnik już od samego początku odnosi pozytywne wrażenie co do kompetencji autora w danej kwestii – czego dowodami są częste nawiązania do literatury przedmiotu (w tym obcojęzycznej), rozważań teoretycznych o migracjach, jak również dzięki przykładom wydarzeń z życia politycznego i społecznego poszczególnych krajów. Dodatkowym atutem jest korzystanie przez autorów artykułów z form graficznych, takich jak tabele czy wykresy. Są one użytecznymi narzędziami syntetyzującymi przedstawiane dane liczbowe, pozwalającymi dodatkowo zobrazować skalę poszczególnych procesów. Niestety, jako że publikacja została wydana w 2007 roku, a niektórzy z autorów posługują się danymi statystycznymi z końca lat dziewięćdziesiątych lub z początków XXI wieku (co w przypadku tak dynamicznego zjawiska, jak migracje, jest niewystarczające), powoduje to, że przedstawione wnioski mogą być mniej lub bardziej nieaktualne. Najistotniejszy i właściwie jedyny zarzut dotyczy poziomu ogólności poszczególnych tekstów. Artykuły ze względu na swoje ograniczenia formalne nie wyczerpują opisywanych zagadnień, lecz jedynie zawierają poszerzoną analizę zagadnienia. Autorzy są tego świadomi i na wstępie informują, iż publikacja powinna być potraktowana jako zachęta do dalszych studiów nad kwestią polityki integracji cudzoziemców. Każde z opisywanych zagadnień ze względu na swoją złożoność i wieloaspektowość mogłoby być tematem monografii, stąd próba opisania zagadnień takich, jak feminizacja migracji, obszary wykluczenia cudzoziemców itd. w formie artykułu, pozwala jedynie zarysować problem na poziomie mniej lub bardziej ogólnym. Wszelkie moje, mniej lub bardziej krytyczne, uwagi nie osłabiają zdecydowanie pozytywnej oceny recenzowanej publikacji. Zasługuje ona na wnikliwą lekturę i analizę. Z pewnością będzie cennym źródłem inspiracji dla badaczy zajmujących się zjawiskiem migracji międzynarodowych. Będzie również istotnym źródłem wiedzy o zjawisku migracji dla studentów socjologii, politologii i stosunków międzynarodowych. Michał Kilijański „Etyka wobec współczesnych dylematów” Krzysztof Kalka, Andrzej Papuziński (red.) Bydgoszcz 2006 Publikacja zbiorowa Etyka wobec współczesnych dylematów stanowi reakcję na problemy człowieka XXI wieku. Omawia dylematy, które pojawiają się niezależnie od okresu historycznego, ale szczególną uwagę poświęca tym zagadnieniom, które są charakterystyczne wyłącznie dla czasów współczesnych. Nie ma ona ambicji rozwiązania Wrocławskie Studia Politologiczne 9, 2008 © for this edition by CNS 01 WrocStudia Polit 9.indd 234 2008-11-24 14:18:45 235 Szczecina, Rzeszowa i Olsztyna. Tak wielostronne podejście skutkuje, po pierwsze, zróżnicowaniem problemowym oraz faktem, iż w wielu tekstach, poza akcentem etycznym, pojawiają się szersze odniesienia socjologiczne i politologiczne. Po drugie, spojrzenie na problematykę moralnych dylematów z różnych perspektyw wydaje się chronić przed ograniczonością i jednostronnością w podejściu do omawianego tematu. Praca podzielona została na trzy rozdziały. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym Problemy zawsze aktualne, autorzy poruszają kwestie dylematów moralnych, które znajdują się w kręgu zainteresowań etyki ogólnej. Omówione w nim zagadnienia pretendują do miana uniwersalnych, zarówno pod względem czasowym, jak i społecznym, w tym sensie, iż dotyczą problemów nurtujących ludzi niezależnie od czasu, środowiska, w którym żyją, jak również niezależne od wykształcenia czy wykonywanego zawodu. Jest to rozdział, w którym autorzy analizują wybrane konteksty etyki ogólnej, toczą spór o wartości, o jej rolę i znaczenie, o ambiwalentność jej możliwości i zastosowań. Wprowadzenie do wspomnianego rozdziału stanowi tekst A. Latawiec W poszukiwaniu istoty dylematów etycznych, w którym autorka szczegółowo wyjaśnia pojęcia „dylematu moralnego” oraz podejmuje się analizy wybranych źródeł dylematów, takich jak: konflikty wartości, odmienne kryteria rozstrzygnięć, nieprawidłowa ocena faktów czy nawet problemy językowe. A. Latawiec wychodzi z założenia, iż sprawą fundamentalną przy rozstrzyganiu etycznych wątpliwości jest prawidłowe ich zdiagnozowanie. Etyka w obronie bezinteresowności – to tytuł artykułu H. Romanowskiej-Łakomy, w którym autorka podejmuje się rozważań nad sensem ludzkiego życia, który prezentuje w nowy, ciekawy sposób. Za pomocą analizy porównawczej zestawia ze sobą problematykę sensu z zagadnieniem celu i celowości. Sam sens określa jako: „bezstronny i uniwer- RECENZJE ich wszystkich. Stanowi jedynie przegląd tych najbardziej reprezentatywnych, najpowszechniejszych, budzących największe kontrowersje. Jest świadectwem „czujności” – czytamy we wstępie do publikacji. Rzeczywiście problematyka podjęta w wymienionej wyżej pracy zbiorowej wydaje się ze wszech miar aktualna i uzasadniona. Żyjemy bowiem w czasach, które przynoszą spektakularne odkrycia w wielu dziedzinach. Wiązanie nadziei na przyszłość z osiągnięciami biotechnologii i dziedzin jej pokrewnych są racją, dla której przypisuje się im miano postępu czy rewolucji. Wiele z nich, jak np. klonowanie człowieka, zapłodnienie in vitro, o którym głośno ostatnio w polskich mediach, projektowanie nowej istoty ludzkiej poprzez wpływanie na jej geny czy inne eksperymenty na ludzkich embrionach, wykraczające poza terapię, rodzą poważne dylematy moralne. W ostatnich latach daje się zauważyć, że bioetyka rozciąga teren swoich poszukiwań na inne dziedziny naukowe. Problemy poruszane w dziedzinie bioetyki stały się przedmiotem zainteresowania prawa stanowionego, gdyż wraz z rozwojem technik badań i sposobów leczenia coraz więcej eksperymentów i terapii wymaga ustalenia ścisłych norm i przepisów. W ślad za rozwojem prawa w dziedzinach dotyczących kwestii bioetycznych idzie również zainteresowanie się polityki tymi problemami. Wydaje się, iż na gruncie powyższych i podobnych rozważań powstała publikacja Etyka wobec współczesnych dylematów, w której autorzy, na miarę swoich możliwości, inicjują dyskusję dotyczącą obszarów współczesnych dylematów bioetycznych, granic badań naukowych oraz wykorzystania naukowej wiedzy w praktyce. Na książkę składa się zbiór prac powstałych w instytutach filozofii i bioetyki wyższych uczelni w Polsce. Znaleźć w niej można teksty pracowników naukowych z Krakowa, Poznania, Warszawy, Wrocławia, Torunia, Wrocławskie Studia Politologiczne 9, 2008 © for this edition by CNS 01 WrocStudia Polit 9.indd 235 2008-11-24 14:18:45 RECENZJE 236 salny cel nadrzędny”. Romanowska-Łakomy wskazuje na przyczyny poczucia bezsensu wśród ludzi oraz zastanawia się nad możliwościami ich przezwyciężenia. A. Moleszak w artykule Godność jako fundament rozwiązywania dylematów moralnych zajmuje się kwestią wpływu powszechnie uznawanych i akceptowanych wartości na zagadnienie dylematów moralnych. Sporo uwagi poświęca godnościowemu wymiarowi osoby ludzkiej, podkreślając wyjątkowy charakter godności jako wartości niezbywalnej przysługującej każdemu człowiekowi z racji bycia osobą oraz jej istotne znaczenie dla rozwiązywania kwestii natury etycznej. Kolejny artykuł, Autonomia czy heteronomia? Wybrane aspekty aktualnych sporów związanych z poznaniem etycznym M. Peplińskiego jest próbą odpowiedzi na pytanie o granice autonomii człowieka w postępowaniu moralnym. Autor prowokuje czytelnika do zmierzenia się z pytaniem, czy Dekalog nie krępuje ludzkiej wolności oraz indywidualnego rozeznania lub też czy nie stanowi ucieczki przed moralną odpowiedzialnością. Nad źródłami moralności zastanawia się także W. Torzewski w tekście Etyka poza opozycją: relatywizm – ostateczne uzasadnienie. Autor dokonuje analizy teistycznych oraz naturalistycznych źródeł etyki, czyli ostatecznych i relatywistycznych norm postępowania. Torzewski dostrzega potrzebę istnienia etyki uniwersalnej, której sformułowanie możliwe jest jedynie za sprawą: „szerszej refleksji, dyskusji i wyjścia z izolacji”, a wyjście z tytułowej opozycji upatruje on w etyce ukształtowanej na wzór etyki Taylora, stanowiącej artykulację intuicji moralnych. Artykuł B. Listkowskiej traktuje o przyczynach dylematów etycznych, a jego autorka powołuje się w nim na koncepcję etyki czołowego współczesnego tomisty M. Gogacza, który wspomnianych przyczyn upatrywał w brakach w obszarze filozoficznych podstaw etyki. Autorka wychodzi z założenia, iż wyznaczenie norm postępowania wymaga wiedzy o człowieku jako osobie, konieczne wydaje się zatem oparcie etyki na realistycznie zorientowanej antropologii filozoficznej. P. Domeracki czyni treścią swojego artykułu sytuacje moralnych wyborów człowieka, natomiast M. Jaranowski w tekście zamykającym pierwszą część książki udowadnia tezę, iż tempo życia „człowieka poddanego tyranii chwili” nie pozostaje bez wpływu na etyczny aspekt jego postępowania. Autor unika jednak radykalnych ocen, utrzymując, iż moralność uległa raczej gruntownej przemianie aniżeli upadkowi. Drugi rozdział książki, zatytułowany Bioetyka – W kierunku nowych rozwiązań, jest analizą współczesnych dylematów bioetycznych związanych z gwałtownym rozwojem nauk przyrodniczych, medycyny i techniki. Tę część książki otwiera artykuł W. Tulibackiego na temat etycznych i biologicznych determinacji zachowań moralnych. Autor, mimo iż nie deklaruje się jako zwolennik determinizmu biologicznego, uważa, iż nauka o ludzkim postępowaniu nie powinna lekceważyć wpływu nauk biologicznych, a na określenie złożoności omawianego zagadnienia proponuje on wprowadzenie nowego pojęcia – „fizjologii moralności” – pojmowanego jako związek zachowania człowieka z funkcjonowaniem jego organizmu. Niezwykle ciekawy problem porusza także T. Biesaga w artykule Autonomia a dobroczynność w bioetyce. Autor porządkuje dzieje dyskusji między zwolennikami paternalizmu i autonomizmu w medycynie, wskazuje na racje obu stanowisk oraz na niebezpieczeństwa związane z nazbyt radykalnym wprowadzeniem w życie którejkolwiek z wymienionych koncepcji. Z kolei L. Gawor podejmuje się rozważań nad wartością ludzkiego życia, konfrontując ze sobą dwa modele etycznych koncepcji: etyczny absolutyzm, przyjmujący za kryterium oceny życia jego niezbywalną „wartość”, oraz utylitaryzm, uznający za to kryterium „jakość życia”. Wrocławskie Studia Politologiczne 9, 2008 © for this edition by CNS 01 WrocStudia Polit 9.indd 236 2008-11-24 14:18:46 237 mi genami w celu eliminowania jednostek chorych i upośledzonych. A. Rudziewicz skupia się na moralnych aspektach działań medycznych, które nie mają na celu leczenia, lecz specyficznie pojmowane „doskonalenie” człowieka. Autorka prezentuje skutki podobnych działań w przeszłości, m.in. w nazistowskich Niemczech i w Stanach Zjednoczonych. Rozdział kończy Z. Bulanda artykułem Etyczne aspekty przeszczepów ex mortuo, w którym autorka prezentuje sytuacje prawne zezwalające na przeprowadzenie takich działań. Wiele uwagi poświęca niebezpieczeństwu instrumentalizacji ludzkiego ciała, a jednym ze sposobów uniknięcia go jest – zdaniem autorki – ujednolicenie nadmiernie zawężonego dziś terminu medycznego – „śmierć”. Punktem wyjścia rozważań w trzecim rozdziale jest artykuł J. Wawrzyniaka zatytułowany Główne trendy i zagadnienia współczesnej etyki stosowanej, w którym autor wskazuje na potrzebę kształcenia etycznego na „wyższych szczeblach”. Problem odpowiedzialności moralnej podejmuje również A. Andrzejuk w artykule Etyka zadekretowana? Dylematy moralne pracownika nauki. Autor wylicza zalety i mankamenty kodeksów etycznych obowiązujących pracowników wyższych uczelni, szczegółowo analizując zwłaszcza treść Europejskiej Karty Naukowca. Z kolei J. Byrska w artykule Etyczność prawa dokonuje refleksji nad relacją między normami nauki o postępowaniu a prawem stanowionym. Autorka stawia pytanie o to, czy porządek etyczny powinien być ustanawiany i gwarantowany przez prawo konkretnego państwa. Trzecią i zarazem ostatnią część książki kończy artykuł A. Papuzińskiego zatytułowany Polityka edukacyjna na rzecz zrównoważonego rozwoju w Polsce w świetle aksjologii zrównoważonego rozwoju, w którym rozważania autora znajdują się niejako na styku etyki i filozofii politycznej. Autor prezentuje zasadnicze różnice między aksjologią RECENZJE Swoją refleksję Gawor kończy omówieniem słabych i mocnych stron obu modeli. Kolejny artykuł K. Kalki porusza problem aborcji. Autor zabiera głos w sporze, czy z etycznego punktu widzenia aborcja jest dobrem czy złem oraz czy jej dokonywanie powinno być dopuszczalne. Natomiast W. Dyka w swoim artykule polemizuje z poglądami P. Singera, opowiadając się za humanitarnym traktowaniem zwierząt, uznając równocześnie „zasadność badań naukowych z udziałem zwierząt”. Zdaniem autora „związek człowieka ze zwierzęciem, w kwestii świadomego udziału w dalszych procesach ewolucyjnych, jest na dobre i na złe”. Artykuł J. Brusiło Prawo do śmierci. Życie czy wolność? wpisuje się w nierozstrzygniętą i aktualną wciąż dyskusję na temat granic ludzkiej wolności. Autor rozważa problem eutanazji zarówno w aspekcie „zabójstwa na życzenie”, jak i samobójstwa, podsumowując na zakończenie: „zwłaszcza chorzy terminalnie często udowadniają każdym wyrwanym śmierci dniem, że nie ma życia niewartego przeżycia”. W kolejnym artykule A. Płachciak zajmuje się zagadnieniem dopuszczalności eutanazji na noworodkach i niemowlętach. Wskazuje na skomplikowane dylematy lekarzy, rodziców, naukowców, prawników i społeczeństwa. Z kolei M. Leźnicki w artykule Reprogenetyka a problem tożsamości osobowej usiłuje odpowiedzieć na pytanie dotyczące wpływu zabiegów klonowania na tożsamość powstałego w ten sposób człowieka, przeprowadzając w tym celu analizę pojęcia „tożsamości” oraz „osoby”. Mimo moralnej ambiwalencji procedury klonowania, zdaniem autora, problem tożsamości osobowej nie stanowi argumentu przeciwko przeprowadzaniu zabiegów klonowania człowieka. Dawna eugenika – nowe problemy? Francis Galton i współczesna medycyna – to tytuł artykułu A. Rudziewicz, w którym autorka analizuje problem manipulowania ludzki- Wrocławskie Studia Politologiczne 9, 2008 © for this edition by CNS 01 WrocStudia Polit 9.indd 237 2008-11-24 14:18:46 RECENZJE 238 ekologiczną a aksjologią zrównoważonego rozwoju. Poczynione przez Papuzińskiego ustalenia usprawiedliwiają – zdaniem autora – postawienie tezy o istnieniu zasadniczej, lecz często lekceważonej różnicy między edukacją ekologiczną rozumianą w sposób tradycyjny a edukacją na rzecz zrównoważonego rozwoju. Na koniec artykułu autor roztrząsa przyczyny niepowodzenia edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju w Polsce i równocześnie wskazuje powody tego stanu rzeczy, analizując treść dokumentów z zakresu polityki ekologicznej państwa. Książka Etyka wobec współczesnych dylematów łączy analizę aktualnych dylematów moralnych z ich zastosowaniem na obszarze bioetyki i nowoczesnego państwa. Treść publikacji obejmuje zatem wiele dziedzin ludzkiego życia i postępowania – tych już znanych i wielokrotnie analizowanych, a także zupełnie pionierskich. Postawione w publikacji pytania oraz tezy są wynikiem pracy badawczej wielu osób. Odzwierciedlają one ich indywidualny sposób rozumienia rzeczywistości oraz inne koncepcje w sposobach podejścia do różnych problemów. Wydaje się, iż Autorom powiodło się niełatwe zaprezentowanie kompetencji poszczególnych dziedzin, różnic między naukami ścisłymi, przyrodniczymi i społecznymi. Choć publikacja Etyka wobec współczesnych dylematów nie wyczerpuje szerokiego tematu sformułowanego w tytule, bez wątpienia stanowi ona punkt wyjścia dalszej dyskusji i polemiki. Kwestia powiązań i zależności między współczesnymi dylematami moralnymi, bioetyką a polityką jest dziś niezwykle aktualna i bardzo żywo dyskutowana. Choć bioetyka w Polsce, na współczesnym etapie rozwoju odpowiedniego prawa i instytucji politycznych, nie weszła jeszcze w fazę zaawansowanego publicznego dyskursu, na przykładzie Stanów Zjednoczonych oraz wielu krajów Europy kontynentalnej można zaobserwować ostrą walkę o władzę interpretatorską i decyzyjną w bioetyce, co wiąże się także z coraz bogatszą literaturą na dany temat. Nie sposób wymienić wszystkich zagranicznych autorów publikacji książkowych czy artykułów, które poświęcone są bioetyce, jej społecznemu odbiorowi, a także politycznym implikacjom, do których tematycznie nawiązuje Etyka wobec współczesnych dylematów. Dobrze się stało, że książka ta pojawiła się na polskim rynku. Nie ulega wątpliwości, że jest to ważna publikacja polskojęzycznych autorów, w której – jakże aktualne dziś – dylematy bioetyczne są szeroko dyskutowane. Ewelina Kosińska „Europeanization. New Research Agenda” Paolo Graziono, Maarten P. Vink (red.) Wydawnictwo Palgrave, Macmillan, Nowy Jork 2007 Praca zbiorowa wydana pod redakcją prof. Paolo Graziono (Uniwersytet w Mediolanie) oraz prof. Maartena P. Vinka (Uniwersytet w Maastricht) pt. Europeanization. New Research Agendas jest rezultatem międzynarodowego projektu badawczego zakończonego konferencją w Marburgu w 2003 roku. Najpierw sam projekt, potem konferencja, a następnie współpraca autorów przyniosła efekt w postaci wartościowej pozycji grupującej uznane autorytety, jak np. Peter Mair, Tanja A. Boerzel czy Rainer Eising, z takich dyscyplin, jak studia europejskie, stosunki międzynarodowe czy teoria polityki. Jeże- Wrocławskie Studia Politologiczne 9, 2008 © for this edition by CNS 01 WrocStudia Polit 9.indd 238 2008-11-24 14:18:46
