Materiały konferencyjne, program - Instytucja PAN

Konferencja pt. „Upowszechnianie osiągnięć
naukowych placówek
Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN”
17 - 19 maja 2012
PAN Dom Pracy Twórczej w Wierzbie
Materiały konferencyjne
Program
Gametofity Osmunda regalis L.
odtworzone po przechowywaniu w ciekłym azocie
(mrożone techniką kapsułkowania/dehydratacji)
Fot. A. Mikuła, PAN OB.-CZRB
1
Program
17 maja 2012 roku (czwartek)
Godz. 11.30 - wyjazd z Warszawy do Wierzby - autokary odjadą spod Sali Kongresowej
Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Zbiórka o godz. 11.15 przy bramie wyjazdowej z
dziedzińca PKIN (po prawej stronie Sali Kongresowej - patrząc od Dworca Centralnego PKP)
Godz. 16.00 - przyjazd do Wierzby - zakwaterowanie
Godz. 17.00 - lunch
Godz. 18.00 - Sesja I - Upowszechnianie potencjału instytutów Wydziału II Nauk
Biologicznych i Rolniczych PAN
(Duża sala konferencyjna)
Przewodniczący Sesji: prof. dr hab. Ryszard J. Górecki, Wiceprezes PAN
18.00 - 18.05 - słowo wstępne - prof. dr hab. Ryszard J. Górecki
18.05 - 18.20 - „Rolnictwo a biologia?” - komunikat - prof. dr hab. Stefan Malepszy
18.20 - 18.35 - „Potencjał naukowo-badawczy instytutów Wydziału II Nauk Biologicznych i
Rolniczych PAN” - komunikat - prof. dr hab. Andrzej Jerzmanowski
18.35 - 19.00 - wykład pt. „Dwie twarze budowy potencjału instytutu” prof. dr hab. Mariusz
Piskuła z Instytutu Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie
19.00 - 19.30 - przerwa - w tym czasie sesja posterowa - prezentacja osiągnięć 19 instytutów,
5 pomocniczych jednostek naukowych - prezentują dyrektorzy jednostek (przy
kawie, herbacie, plakaty wiszą od początku Sesji i będą eksponowane przez
cały czas Konferencji)
19.30 - 19.55 - wykład pt. „Biologia systemowa drogą do poznania nowych funkcji RNA i
integracji badań w jednostce naukowej” - prof. dr hab. Marek Figlerowicz z
Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu
19.55 - 20.15 - dyskusja na temat: jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu
naukowej wybitności?; czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów
przyjmować najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil
naukowy instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację”
(smart specialization) i dobierać w konkursach otwartych nowych
kierowników grup wpisujących się w tę specjalizację? (omówienie wyników
ankiety w tej sprawie rozesłanej do dyrektorów jednostek naukowych
Wydziału); podsumowanie i zakończenie Sesji I
Godz. 20.15 - kolacja
18 maja 2012 roku (piątek)
Godz. 8.00 - śniadanie
2
Godz. 9.00 - Sesja II - Upowszechnianie osiągnięć naukowych - prezentacje laureatów
nagród Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN w 2011 roku
(Duża sala konferencyjna)
Przewodniczący Sesji: prof. dr hab. Jerzy Duszyński, Dziekan Wydziału II PAN i prof.
dr hab. Stefan Malepszy, Przewodniczący Rady Kuratorów Wydziału II PAN
9.00 - 9.10 - słowo wstępne - informacja o przyznanych nagrodach i wyróżnieniach
Wydziału, Medalach im. Michała Oczapowskiego oraz nagrodach Fundacji
Pro Scientia et Vita w 2011 roku - prof. dr hab. Jerzy Duszyński
9.10 - 9.35 - prof. dr hab. Mieczysław Wolsan z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN - laureat
nagrody za cykl prac badawczych: „Nowe spojrzenie na historię ewolucyjną
łasicokształtnych na podstawie zapisu genetycznego i geologicznego”
9.35 - 10.00 - prof. dr hab. Katarzyna Kwiatkowska z nagodzonego zespołu z Instytutu
Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN - nagroda dla zespołu
w składzie: prof. dr hab. Katarzyna Kwiatkowska, prof. dr hab. Andrzej
Sobota, dr Monika Hereć, dr Szczepan Józefowski, dr Magdalena Kulma, dr
Ewelina Szymańska za cykl prac badawczych: „Sfingolipidy i
fosfatydyloinozytole jako przekaźniki sygnału receptorów komórek układu
odpornościowego”
10.00 - 10.25 - dr hab. Paweł Lipiński z nagrodzonego zespołu z Instytutu Genetyki i
Hodowli Zwierząt PAN - nagroda dla zespołu w składzie: dr hab. Paweł
Lipiński, dr Rafał R. Starzyński, dr Agnieszka Styś, mgr Ewa Smuda za cykl
prac badawczych: „Regulacja metabolizmu żelaza i miedzi w różnych okresach
rozwoju postnatalnego ssaków”
10.25 - 11.00 - dyskusja na temat: jak przekazywać społeczeństwu wiedzę o istotnych
dokonaniach naukowych, podsumowanie i zakończenie Sesji II
Godz. 11.00 - przerwa kawowa (30 minut)
Zebrania równoległe:
Godz. 11.30 - Zebranie Rady Kuratorów
(Duża sala konferencyjna)
Przewodniczący zebrania: prof. dr hab. Stefan Malepszy, Przewodniczący Rady
Kuratorów
11.30 - 11.50 - informacja o sprawozdaniu z pracy Rady Kuratorów w 2011 roku i plan pracy
na 2012
11.50 - 12.10 - sprawozdanie z pracy zespołu ds. opracowania zasad oceny komitetów
naukowych
12.10 - 12.30 - sprawy różne i wolne wnioski
3
Godz. 11.30 - Zebranie Przewodniczących Komitetów Wydziału z Komisją ds.
restrukturyzacji sieci Komitetów Wydziału
(Mała sala konferencyjna)
Przewodniczący zebrania: prof. dr hab. Jerzy Duszyński, Dziekan Wydziału II PAN
11.30 - 11.35 - słowo wstępne - upowszechnianie i promocja działalności Komitetów - prof.
dr hab. Jerzy Duszyński
11.35 - 12.25 - krótkie prezentacje Przewodniczących 26 Komitetów Wydziału - 1 przykład
promocji Komitetu
12.25 - 12.35 - propozycja Komisji ds. restrukturyzacji sieci Komitetów Wydziału - prof. dr
hab. Jerzy Duszyński
12.35 - 12.45 - wstępna propozycja oceny działalności komitetów przez Radę Kuratorów zespół ds. opracowania zasad oceny komitetów naukowych
12.45 - 13.00 - dyskusja na temat roli komitetów w upowszechnianiu osiągnięć naukowych,
sprawy różne i wolne wnioski
Godz. 13.00 - lunch
18 maja 2012 roku (piątek)
Godz. 14.00 - Zebranie plenarne Wydziału
(Duża sala konferencyjna)
Przewodniczący Zebrania: prof. dr hab. Jerzy Duszyński - Dziekan Wydziału II PAN
14.00 - 14.10 - informacja o pracy Wydziału w 2011 roku i plan pracy na 2012 - prof. dr hab.
Jerzy Duszyński
14.10 - 14.40 - zadania PAN - misja i strategiczne cele rozwoju PAN - przyjęcie stanowiska
Wydziału w tej sprawie - prof. dr hab. Ryszard J. Górecki
14.40 - 15.10 - opinia Wydziału dotycząca wniosku o podział Wydziału na sekcje - prof. dr
hab. Ryszard J. Górecki i prof. dr hab. Jerzy Duszyński
15.10 - 15.20 - nowa koncepcja programów europejskich - Horizon 2020 - prof. dr hab. Jerzy
Duszyński
15.20 - 15.30 - przyjęcie uchwały Wydziału dotyczącej stanowiska PAN w sprawie
organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO)
15.30 - 15.50 - opinia Wydziału w sprawie Narodowego Muzeum Przyrodniczego - prof. dr
hab. Jerzy Dzik
15.50 - 16.10 - informacja dotycząca przekształceń pomocniczych jednostek naukowych
Wydziału - prof. dr hab. Stefan Malepszy
16.10 - 16.20 - informacja o czasopismach dawnego Wydziału V - prof. dr hab. Stefan
4
Malepszy
16.20 - 16.30 - propozycja zmiany regulaminu nagród Wydziału - prof. Andrzej Grzywacz
16.30 - 16.40 - dyskusja, sprawy różne, wolne wnioski
16.40 - 16.45 - podsumowanie Konferencji, czyli próba odpowiedzi na pytanie: jak dążyć
do integracji i wypracowania optymalnych praktyk upowszechniania
wybitnych osiągnięć naukowych jednostek Wydziału II Nauk Biologicznych
i Rolniczych PAN
16.45 - 17.00 - przerwa kawowa
Godz. 17.15 - wyjazd do Popielna - zwiedzanie PAN Stacji Badawczej Rolnictwa
Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt w Popielnie
Godz. 20.15 - kolacja i zakończenie obrad Konferencji - prof. dr hab. Ryszard J.
Górecki, Wiceprezes PAN
19 maja 2012 roku (sobota)
Godz. 9.00 - śniadanie
Godz. 10.00 - wyjazd do Warszawy
Ok. godz. 14.00 - przyjazd do Warszawy
Streszczenia wystąpień i plakatów
Sesja I - Upowszechnianie potencjału instytutów
Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN
„Rolnictwo a biologia?” - komunikat - prof. dr hab. Stefan Malepszy
Integracja dziedzin i dyscyplin jest jednym z charakterystycznych wyróżników rozwoju
współczesnej nauki. W strukturze PAN doszło do połączenia dwóch dotychczas odrębnych
wydziałów - dawnego Wydziału Nauk Biologicznych i dawnego Wydziału Nauk Rolniczych
Leśnych i Weterynaryjnych, których związki merytoryczne i przenikanie się nie budzą
wątpliwości. Podczas gdy domeną Wydziału Nauk Biologicznych jest poznanie i
reprezentowanie nauk podstawowych , to z kolei domeną drugiego z wydziałów jest
rozwiazywanie problemów trapiących rolnictwo, czyli aplikacja. Obydwa wydziały działały
jednak przez ponad pół wieku, jako strukturalnie odrębne, co pozostawiło niemało
określonych przyzwyczajeń. Na tym tle zostaną przedstawione refleksje dotyczące spraw z
trzech obszarów - organizacji i finansowania nauki, ogólnej sytuacji nauki oraz między
dziedzinowych zależności.
5
„Potencjał naukowo-badawczy instytutów Wydziału II Nauk Biologicznych i
Rolniczych PAN” - komunikat - prof. dr hab. Andrzej Jerzmanowski
Jednostki skupione w II Wydziale PAN reprezentują znaczący, choć zróżnicowany pod
względem jakościowym, potencjał naukowy. Przedmiotem komunikatu jest próba wstępnej
analizy warunków ich funkcjonowania w nowym systemie kategoryzacji i finansowania
jednostek naukowych, który zacznie obowiązywać od 2013 r.
„Dwie twarze budowy potencjału instytutu” prof. dr hab. Mariusz Piskuła z Instytutu
Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie
Potencjał Instytutu naukowego, tak jak każdej organizacji, określa czym instytut się zajmuje i
w jaki sposób działa aby osiągnąć założony cel, którym najczęściej jest chęć zajęcia wiodącej
pozycji w obszarze swojej aktywności naukowej, w skali od lokalnej do globalnej. Na
potencjał instytutu składają się jego liderzy, sprecyzowana strategia działania z planem jej
realizacji, zasoby kadrowe i materialne będące podstawowymi elementami sprawnego
funkcjonowania instytutu, współpracujący partnerzy oraz sposób wykonywania zadań jakie
stawia sobie instytut.
Rozbudowa tak określonego potencjału nie wydaje się być skomplikowana o ile nie istnieją
ograniczenia, które stanowią drugie oblicze budowy. Są to przede wszystkim zasoby
instytutu oraz dostęp do zewnętrznego finansowania. Ograniczenia wewnętrzne instytutu to
oprócz budżetu, brak liderów, trudności z prowadzeniem elastycznej rotacji kadry oraz
struktura organizacyjna.
Instytuty PAN, w związku z tym, że ich działalność częściowo opiera się na środkach
publicznych, ograniczane są dodatkowymi regulacjami zewnętrznymi, które często nie
przystają do specyfiki działania instytutów jaką jest prowadzenie konkurencyjnych badań
naukowych. Bywa, że regulacje te są wbrew zapowiedziom, bezterminowo wstrzymywane,
niestabilne i zdarza się, że również nieprzejrzyste i nieprzemyślane. Przykładami ostatnich
ograniczeń zewnętrznych są prawo zamówień publicznych, zawieszenie inicjatywy „Polska
Mapa Drogowa Infrastruktury Badawczej”, niejasności dotyczące KNOW-ów, problemy z
ustaleniem trwałych reguł oceny parametrycznej, bezwład wykonawczy we wprowadzaniu
reformy finansowania nauki; brak transparentnych kryteriów oceny wniosków o infrastrukturę
badawczą w ramach Funduszu Nauki i Technologii Polskiej czy niedawne objęcie instytutów
PAN dyscypliną budżetową.
Niezbędnym wydaję się też wymienienie „historycznego” i lokalizacyjnego umocowania
instytutu. Budowanie potencjału nowej jednostki „w terenie” jest szczególnie trudne. Braki w
lokalnej infrastrukturze np. transportowo-komunikacyjnej są istotnym, często niezauważanym
z perspektywy „centrum” utrudnieniem dla rozwoju instytutu.
Na koniec dygresja, już w samej nazwie części dotacji podmiotowej jaką instytuty PAN
otrzymują od MNiSW nazwanej „Utrzymanie potencjału badawczego jednostki naukowej”
słowo utrzymanie wskazuje na konserwowanie stanu obecnego bez uwzględniania ciągłej
rozbudowy.
6
„Biologia systemowa drogą do poznania nowych funkcji RNA i integracji badań w
jednostce naukowej” - prof. dr hab. Marek Figlerowicz z Instytutu Chemii
Bioorganicznej PAN w Poznaniu
Pomimo że teoria systemów wywodzi się z nauk biologicznych, swój rozwój i obecny kształt
zawdzięcza cybernetykom i informatykom. W drugiej połowie XX wieku doprecyzowali oni
ogólne założenia teorii, zdefiniowali podstawowe jej pojęcia i stworzyli sformalizowany
aparat matematyczny pozwalający na szerokie stosowanie. W takiej usystematyzowanej
postaci ogólna teoria systemów przywrócona została biologii, by w czasach rozwoju
wielkoskalowych metod badawczych stać się jej nowym paradygmatem. To właśnie dzięki
niej naukowcy coraz częściej są w stanie łączyć w logiczną całość pozornie niepowiązane ze
sobą zjawiska oraz zrozumieć występujące między nimi zależności.
Badania kwasów rybonukleinowych są jednym z tych obszarów, w obrębie których
najwyraźniej dostrzec można i docenić siłę podejść systemowych. Dopiero bowiem
całościowe spojrzenie na procesy komórkowe oferowane przez genomikę, transkryptomikę
lub proteomikę ujawnia niezwykłą uniwersalność RNA. Analizując coraz bardziej
skomplikowane systemy biologiczne naukowcy ze zdziwieniem stwierdzają, iż cząsteczki
RNA pełnią w układach żywych znacznie więcej różnorodnych funkcji niż dotychczas
sądzono. Posiadają one niezwykłą zdolność do współtworzenia wieloskładnikowych
kompleksów lub sieci oddziaływań i nadawania im nowych trudnych do przewidzenia
właściwości. Sposób funkcjonowania RNA stanowi zatem doskonałą ilustrację najbardziej
fundamentalnego założenia leżącego u podstaw ogólnej teorii systemów. W największym
skrócie można je streścić w zdaniu: system to coś więcej niż suma tworzących go elementów.
Stworzenie nowych efektywnych metod kompleksowej analizy układów żywych na
wszystkich poziomach ich organizacji to bezsprzecznie jedno z najważniejszych zadań jakie
stoją dziś przed biologami. Z wyzwaniem tym spotykamy się także w naszych badaniach
poświęconych różnego typu cząsteczkom RNA. Problemy, które przychodzi nam przy tej
okazji rozwiązywać z reguły przekraczają granice wąskich dziedzin na jakie podzielone
zostały nauki przyrodnicze. W ten oto sposób biologia systemowa coraz częściej postrzegana
jest jako istotny czynnik działający na rzecz integracji różnorodnych kierunków oraz
zespołów badawczych funkcjonujących w obrębie podobnych, jak i zdecydowanie różnych
placówek naukowych.
Streszczenia plakatów jednostek naukowych *
Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN
Najnowsze osiągniecia naukowe wybrane przez jednostki Wydziału
* przepraszamy - zebrane zdjęcia ilustrujące streszczenia nie zostały umieszczone ze względu
na wielkość pliku.
Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej
Mechanika korteksu komórkowego podczas cytokinezy
J. Sędziński, M. Biro, A. Oswald, JY. Tinevez, G. Salbreux, E. Paluch
Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej
ul. Księcia Trojdena 4, 02-109 Warszawa, Polska
Max Planck Institute of Molecular Cell Biology and Genetics
Pfotenhauerstr. 108, 01307 Drezno, Niemcy
7
Współpraca Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej (MIBMiK)
z Towarzystwem Maxa Plancka (MPG) rozpoczęła się formalnie w 2001 roku. W wyniku
umowy podpisanej przez Prezesa PAN Prof. M. Mossakowskiego oraz Prezydenta MPG Prof.
H. Markla, na terenie MIBMiK powstała Max Planck Junior Research Group, której
kierownikiem został, wybrany na drodze międzynarodowego konkursu, dr Matthias Bochtler,
zajmujący się krystalografią białek. Prowadzone przezeń Laboratorium Biologii Strukturalnej
było finansowane przez MPG, zaś jego gospodarzem był MIBMiK. W roku 2006 na terenie
Max Planck Institute of Molecular Cell Biology and Genetics w Dreźnie (MPI-CBG)
uruchomione zostało siostrzane Laboratorium Mechaniki Korteksu Komórkowego MIBMiK,
którego kierownikiem została, również w wyniku międzynarodowego konkursu, dr Ewa
Paluch. Sprzęt i koszty funkcjonowania laboratorium, łącznie z personelem, pokrywane są z
polskich funduszy, zaś MPI-CBG w Dreźnie jest odpowiedzialne za lokalne koszty
operacyjne i wsparcie administracyjne. Biofizyczna grupa badawcza dr Ewy Paluch zajmuje
się problematyką mechanicznych właściwości korteksu komórkowego w odniesieniu do jego
struktury białkowej; koncentruje się głównie na mechanice formowania blebów, protruzji
błonowych zaangażowanych w ruch komórki oraz cytokinezę, powstających pod wpływem
kontrakcji korteksu. Ich ostatnim osiągnięciem jest publikacja w Nature: Sedzinski J, Biro M,
Oswald A, Tinevez JY, Salbreux G, Paluch E. Polar actomyosin contractility destabilizes the
position of the cytokinetic furrow. 2011. Nature, 476(7361):462-466, która przedstawia
następujące dane: Cytokineza jako jeden z najważniejszych procesów podczas cyklu
komórkowego musi być precyzyjnie kontrolowana biochemicznie jak i mechanicznie.
Korteks aktynowo-miozynowy w rejonie równikowym generuje napięcie, które umożliwia
kontrakcję bruzdy podziałowej i precyzyjny podział komórki. W tej pracy pokazano, że
napięcie korteksu komórkowego jest również istotne na biegunach komórkowych.
Wychodząc z założenia, że w przypadku niezrównoważonego napięcia korteksowego
pomiędzy dwoma biegunami komórkowymi, powinniśmy obserwować zmianę kształtu
dzielącej się komórki z symetrycznego na asymetryczny, wypracowano model teoretyczny
opisujący mechanikę kształtu komórki cytokinetycznej. Pokazano, że asymetrie w napięciu
korteksowym na biegunach komórkowych są częste podczas cytokinezy i mogą prowadzić
do nieudanych podziałów komórkowych. Następnie wykazano, że zgodnie z modelem
teoretycznym, komórka cytokinetyczna przyjmuje kształt asymetryczny dla wysokiego
napięcia korteksu komórkowego lub w przypadku dostatecznej różnicy w napięciach
korteksowych pomiędzy biegunami komórki. Ostatecznie udowodniono, że bleby błonowe
obserwowane na biegunach komórki cytokinetycznej, relaksują napięcie korteksowe i w ten
sposób zapobiegają budowaniu niestabilności w napięciu korteksowym na obu biegunach,
zapewniając prawidłowy przebieg cytokinezy.
Instytuty, których działalność koordynuje Wydział:
Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii
EKOHYDROLOGIA - nauka transdyscyplinarna integrująca rożne dziedziny wiedzy o
środowisku dla zrównoważonego rozwoju
Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii pod auspicjami UNESCO
Międzynarodowy Instytut Polskiej Akademii Nauk
ul. Tylna 3, Łódź 90-364
T: 42 681-70-07; F: 42 681-30-69; e-mail: [email protected]
8
Prof. dr hab. Maciej Zalewski, dr hab. Joanna Mankiewicz-Boczek,
dr Katarzyna Izydorczyk, dr Iwona Wagner, dr Edyta Kiedrzyńska
Działalność Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii zogniskowana jest na
opracowaniu innowacyjnej metodologii i rozwiązań systemowych dla wdrażania Ramowej
Dyrektywy Wodnej Komisji Europejskiej oraz na realizacji priorytetów Międzynarodowego
Programu Hydrologicznego ONZ. W najnowszych dokumentach tych organizacji (JPI EC
i UNESCO-IHP), w których opracowywaniu brało ERCE p/a UNESCO PAN, Ekohydrologia
jest jednym z kluczowych priorytetów.
Badania ERCE zogniskowane są obecnie na ekohydrologii krajobrazu rolniczego, terenów
zurbanizowanych oraz opracowaniu innowacyjnych metod biotechnologii
ekohydrologicznych dla poprawy jakości wód śródlądowych i ograniczenia eutrofizacji.
W obszarach występowania wysokich stężeń azotanów i/lub fosforanów w wodach
gruntowych dla osiągnięcia parametrów wymaganych przez środowiskowe dyrektywy
Komisji Europejskiej konieczne jest zwiększenie efektywności biofiltracyjnej roślinnych stref
ekotonowych poprzez innowacyjne rozwiązania takie jak ściany denitryfikacyjne i bariery
biogeochemiczne. Przykładem wysokoefektywnych stref ekotonowych (WSE) są strefy
buforowe konstruowane w zlewni bezpośredniej Zbiornika Sulejowskiego w ramach projektu
Life+ EKOROB „Ekotony dla redukcji zanieczyszczeń obszarowych”.
Ogromny wzrost zainteresowania ekohydrologią na świecie spowodował współpracę m.in.
z American Corps of Engineers, z którym zorganizowano konferencję „Ecohydrological
Processes and Sustainable Floodplain Management”, a także realizację na prośbę
Ministerstwa Zasobów Wodnych w Etiopii i finansowanego przez w ramach programu Polish
AID Ministerstwa Spraw Zagranicznych projektu "Implementation of Ecohydrology a transdysciplinary science for integrated water management and sustainable development in
Ethiopia", którego celem jest utworzenie Centrum Ekohydrologii dla Afryki.
Ponadto szeroko zakrojona współpraca i edukacja międzynarodowa w dziedzinie
ekohydrologii zaowocowała utworzeniem Centrów Ekohydrologii: w 2009 roku International
Center for Coastal Ecohydrology w Portugalii oraz w 2011 roku Asia Pacific Centre for Ecohydrology w Indonezji. Kadra obydwu tych Centrów została wyszkolona w latach 1998-2010
w Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii (ERCE) oraz Katedrze Ekologii
Stosowanej Uniwersytetu Łódzkiego. Z inicjatywy strony chińskiej w ramach Forum
„Europa-Chiny” w 2011 roku podpisano porozumienie o utworzeniu „Joint Research Center
in Ecohydrology” dla największego na świecie zbiornika Three Gorges Dam.
Instytut Agrofizyki im. Bohdana Dobrzańskiego PAN
Nieniszczące szerokopasmowe pomiary właściwości elektrycznych gleby i materiałów
roślinnych w celu oceny ich jakości
Instytut Agrofizyki im. B. Dobrzańskiego PAN
ul. Doświadczalna 4, 20-290 Lublin
Wojciech Skierucha, Andrzej Wilczek, Agnieszka Szypłowska
Opracowano metodę wykorzystania szerokopasmowych technik spektroskopii dielektrycznej
do wyznaczania zmienności częstotliwościowej zespolonej przenikalności elektrycznej gleby,
owoców, warzyw, ziarna i nasion, półproduktów i produktów przemysłu spożywczego,
9
umożliwiającą szybką i nieniszczącą ocenę wilgotności i zasolenia, tzn. parametrów
niezbędnych do oceny jakości.
Właściwości dielektryczne wszystkich materiałów występujących w przyrodzie zależne są od
ich budowy cząsteczkowej, a dokładniej od rozkładu ładunku elektrycznego na stałe
wbudowanego w cząsteczki składowe lub indukowanego na ich powierzchni. Wiadomo
również, że budowa cząsteczkowa materiałów determinuje ich właściwości fizyczne i
chemiczne. Zatem można przypuszczać, że właściwości dielektryczne mieszanin różnych
cząsteczek tworzących w sposób unikatowy określony materiał będą go jednoznacznie
identyfikowały, tzn. opisywały jego właściwości fizyczne i chemiczne. Hipoteza ta została
potwierdzona na bazie prac własnych oraz doniesień literaturowych.
Wykazano istnienie korelacji między właściwościami elektrycznymi badanych materiałów
(zmienność częstotliwościowa tłumienia sygnału i przesunięcia w fazie po przejściu przez
badany materiał lub odbiciu od jego powierzchni) z innymi właściwościami fizycznymi i
chemicznymi oraz dokonano identyfikacji mechanizmów polaryzacji dielektrycznej danego
materiału w szerokim zakresie częstotliwości. Umożliwia to opracowywanie dielektrycznych
wskaźników jakości materiałów i produktów, której określenie wymagało dotychczas
kosztownych, pracochłonnych i czasochłonnych laboratoryjnych analiz fizycznych
i chemicznych.
Obszary aplikacyjne spektroskopii dielektrycznej w agrofizyce koncentrują się na pomiarach
wilgotności materiałów, w szczególności gleby (bilans wody w glebie, systemy irygacyjne,
modelowanie hydrologiczne i klimatyczne), materiałów sypkich (przechowalnictwo, suszenie
mikrofalowe i transport) oraz do oceny zagrożeń (systemy monitoringu wałów
przeciwpowodziowych, lawin śnieżnych i błotnych). W zakresie oceny jakości materiałów i
produktów pochodzenia rolniczego aplikacje spektroskopii dielektrycznej dotyczą m.in.
oceny dojrzałości owoców, detekcji fałszowania ciekłych produktów pochodzenia roślinnego,
oceny w czasie rzeczywistym stanu półproduktów w procesie technologicznym oraz
ogrzewania mikrofalowego (pasteryzacja, usuwanie szkodników).
Badania mechanizmów polaryzacji elektrycznej oraz rozwój sensorów i technik pomiarowych
spektroskopii dielektrycznej, szczególnie w zakresie częstotliwości mikrofalowych, jest celem
nowo powstałego Laboratorium Spektroskopii Dielektrycznej IA PAN w Lublinie.
Instytut Biochemii i Biofizyki PAN
Molekularny mechanizm regulacji aktywności polimerazy III RNA
Instytut Biochemii i Biofizyki PAN
Zespół prof. Magdaleny Rakowskiej-Boguty
W ciągu ostatnich lat w centrum uwagi badaczy był mechanizm kontroli syntezy mRNA
przez polimerazę II RNA, podczas gdy regulacja transkrypcji tRNA przez polimerazę III
pozostawała w cieniu. Temat ten został podjęty w pracowni prof. Magdaleny Boguty, gdzie
udało się odkryć białko Maf1 i zidentyfikować jego rolę jako generalnego negatywnego
regulatora polimerazy III RNA u eukariontów Kolejne prace zespołu doprowadziły do
10
poznania mechanizmu funkcjonowania Maf1 w przekazywaniu sygnału stresu. Wyniki
wskazywały, że aktywność Maf1 jest kontrolowana przez fosforylację i regulację lokalizacji
komórkowej. W poszukiwaniu kinaz, dla których Maf1 byłby substratem, zidentyfikowano
kinazę CK2 i zaproponowano mechanizm regulacji aktywności polimerazy III RNA przez
Maf1 i CK2 na chromatynie. Wykazano również sprzężenie procesów transkrypcji i
dojrzewania pre-tRNA, zachodzące z udziałem Maf1.
Publikacje zespołu M. Boguty dotyczące tematu regulacji aktywności polimerazy III RNA:
Prace 2011
1. Graczyk D, Dębski J, Muszyńska G, Bretner M, Lefebvre O & Boguta M (2011) CK2mediated phosphorylation of general repressor Maf1 triggers RNA polymerase III
activation. Proc. Nat. Acad. Sci USA 108, 4926-493
2. Boguta M & Graczyk D (2011) RNA polymerase III under control: repression and
derepression.
Trends Bioch Sci, 36, 451-456
3. Karkusiewicz I, Turowski TW, Graczyk D, Towpik J, Dhungel N, Hopper AK & Boguta
M (2011) Maf1, repressor of RNA polymerase III, indirectly affects tRNA processing. J
Biol Chem 286, 39478–39488
Wcześniejsze prace:
4. Gajda A, Towpik J, Steuerwald U, Müller CW, Lefebvre O & Boguta M (2010) Full
repression of RNA polymerase III transcription requires interaction between two domains
of its negative regulator Maf1. J Biol Chem 285, 35719-35727
5. Boguta M.(2009) Control of RNA polymerase I and III by the TOR signaling pathway.
Cell Cycle, Cell Cycle 8, 4023-4024
6. Cieśla M & Boguta M (2008) Regulation of RNA polymerase III transcription by Maf1
protein. Acta Biochim. Pol. 55:215-225
7. Towpik, J, Graczyk D, Gajda A, Lefebvre O, Boguta M (2008) De-repression of RNA
Polymerase III by phosphorylation and nuclear export of its negative regulator Maf1.
J. Biol. Chem. 283: 17168-17174
8. Cieśla M, Towpik J, Graczyk D, Oficjalska-Pham D, Harismendy O, Suleau A, Balicki
K, Conesa C, Lefebvre O & and Boguta M (2007) Maf1 is involved in coupling carbon
metabolism to RNA Polymerase III transcription. Mol Cell Biol 27, 7693-7702
9. Oficjalska-Pham D. Harismendy O, Smagowicz WJ, Gonzales de Peredo A, Boguta M,
Sentenac A, Lefebvre O (2006) General repression of RNA polymerase III transcription is
triggered by protein phosphatase type 2A-mediated dephosphorylation of Maf1,
Mol Cell, 22, 623-632
10. Kwapisz M, Smagowicz WJ, Oficjalska D, Hatin I, Rousset JP, Żołądek T & Boguta M
(2002) Up-regulation of tRNA biosynthesis affects tranalational readthrough in the maf1∆ mutant of Saccharomyces cerevisiae. Curr. Genet. 42, 147-152.
11. Kamińska J, Grabińska, K, Kwapisz M, Sikora J, Smagowicz WJ, Palamarczyk G,
Teresa Żołądek T & Boguta M (2002) Isoprenoid biosynthetic pathway is affected in
maf1-1 mutant altering tRNA synthesis in Saccharomyces cerevisiae, FEMS Yeast Res. 2,
31-37
12. Pluta K, Lefebvre O, Martin NC, Smagowicz WJ, Stanford DR, Ellis SR, Hopper AK,
Sentenac A & Boguta M (2001) Maf1p, a negative effector of RNA polymerase III in
Saccharomyces cerevisiae. Mol. Cell. Biol. 21, 5031-5040
11
Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN
Zahamowanie metaloproteaz macierzy zmniejsza szkodliwy wpływ udaru
niedokrwiennego na plastyczność kory mózgowej: in situ wizualizacja aktywności
metabolicznej I żelatynolitycznej.
Instytut Biologii Doświadczalnej im. M.Nenckiego, ul. Pasteura 3, Warszawa
Aniat Cybulska-Klosowicz, Monika Liguz-Lęcznar, Dorota Nowicka, Jolanta SkangielKramska, Małgorzata Kossut
Udar mózgu powoduje upośledzenie jego funkcji. Znaczna część zaburzeń funkcjonalnych
cofa się spontanicznie lub jest naprawiana w terapii neurorehabilitacyjnej. Istnieje koncepcja,
mówiąca o większej niż normalnie zdolności poudarowego mózgu do zmian plastycznych; na
dowód tego przytacza się zmiany własności receptorów neuroprzekaźników, które występują
w okolicach około udarowych i wskazują na możliwość większego pobudzenia i mniejszego
hamowania neuronów a także obserwowana facylitacja wywoływania długotrwałego
wzmocnienia synaptycznego. Taka sytuacja może sprzyjać zmianom plastycznym. Tej
koncepcji zaprzeczyliśmy w 2007 roku (Jablonka et al.) pokazując, że wywołana deprywacją
sensoryczną plastyczność kory mózgowej nie jest po udarze zwiększona, ale wręcz
przeciwnie, jest silnie zredukowana, praktycznie nieobecna. Wśród przyczyn braku
plastyczności przede wszystkim widzimy stan metaboliczny kory mózgowej po udarze.
Występuje obrzęk, szerząca się depresja, zahamowanie pomp jonowych i syntezy białka,
uszkodzenie bariery krew-mózg i stan zapalny – żaden z tych czynników nie sprzyja
plastyczności. W mózgu po udarze rośnie tez aktywność metaloproteaz macierzy
międzykomórkowej (MMP), a jej zahamowanie zmniejsza wielkość uszkodzenie mózgu i
przyspiesza powrót funkcji behawioralnej. W niniejszej pracy sprawdzamy czy MMP mogą
mieć szkodliwy wpływ na plastyczność kory mózgowej po udarze.
Udar wywołany był metoda fotochemiczna w korze mózgowej myszy, w obszarze
sąsiadującym z korowa reprezentacja wibryss. Obserwowana zmiana plastyczna to
poszerzenie korowej reprezentacji rzędu wibryss na skutek pozostawienia na pyszczku na 7
dni tylko jednego rzędu wibryss i usunięciu pozostałych. Aktywacja funkcjonalna mózgu
mapowana jest przy pomocy autoradiogafii [14C]2-deoksyglukozy, a wyniki pokazują 25%
powiększenie się obszaru aktywowanego pobudzeniem ocalałego rzędu wibryss w porównani
z rzędem kontrolnym bez deprywacji. Po udarze ta zmiana plastyczna nie występuje.
Podanie tuż przed udarem inhibitora metaloproteaz FN-439 powoduje obniżenie aktywności
żelatynolitycznej , obserwowane zarówno przy pomocy zymografii żelowej jak i zymografii
in situ. Mapowanie aktywności funkcjonalnej mózgu pokazuje, że działanie inhibitora
częściowo przywraca zdolność kory mózgowej do zmiany plastycznej. Udowadniamy więc,
że ważnym czynnikiem upośledzającym plastyczność w wczesnym okresie po udarze mózgu
są skutki aktywacji metaloproteaz macierzy międzykomórkowej.
Instytut Biologii Ssaków PAN
Żubr – relikt przeszłości we współczesnym świecie
Instytut Biologii Ssaków PAN, 17-230 Białowieża,
email: [email protected], www.ibs.bialowieza.pl
12
Żubr jest największym lądowym zwierzęciem Europy - swoistym reliktem minionych czasów.
Po wyginięciu w stanie dzikim w okresie I wojny światowej, jego populacja została
odtworzona na bazie osobników, które przetrwały w ośrodkach hodowli i ogrodach
zoologicznych. Wszystkie obecnie żyjące żubry podgatunku nizinnego są potomkami
zaledwie 7 osobników. Żubr jest zatem modelowym gatunkiem do badań nad mechanizmami
związanymi z przejściem przez “wąskie gardło”, depresją genetyczną i możliwościami
odtworzenia gatunku w stanie dzikim. Wieloletni program badań nad żubrem prowadzony w
IBS PAN dostarczył wielu danych na ten temat. Współczesne żubry charakteryzują się tak
niską zmiennością genetyczną, że nawet identyfikacja osobnicza technikami molekularnymi
jest niezmiernie trudna. Wysoki współczynnik inbredu (około 50%), niska efektywna
wielkość populacji oraz bardzo niska zmienność genetyczna wskazują na mały potencjał
adaptacyjny żubrów, który może zagrozić trwałości gatunku w obliczu potencjalnych zmian
środowiskowych. Interesujące jest, że mimo wysokiego współczynnika inbredu, u żubrów
białowieskich nie stwierdzono występowania objawów depresji inbredowej.
Najnowsze badania zmieniły sposób postrzegania żubra jako gatunku typowo leśnego.
Wskazują one, że ekspansja lasów na tereny otwarte po ostatnim zlodowaceniu i wzrastająca
presja człowieka zmusiły żubra do życia w środowiskach leśnych. Przywiązanie żubrów do
lasu zostało utrwalone w okresie restytucji gatunku poprzez odtwarzanie dziko żyjących
populacji w środowiskach leśnych oraz utrzymywanie ich przez dokarmianie i odłów
migrujących osobników. Zimowe dokarmianie żubrów w Puszczy Białowieskiej prowadzi do
koncentracji i wzrostu zimowych zagęszczeń, a w dalszej kolejności do wzrostu zarażenia
pasożytami. Konsekwencją tego jest spadek kondycji żubrów, który spowodował zmianę
struktury płci cieląt zgodnie z teorią Triversa-Willarda, w myśl której samice w gorszej
kondycji częściej rodzą potomstwo płci żeńskiej. Mimo przejścia przez wąskie gardło i
intensywnego zarządzania, żubry zachowały strategie ewolucyjne charakterystyczne dla
innych gatunków ssaków kopytnych, które mogą stanowić istotny mechanizm wpływający na
strukturę genetyczną i trwałość populacji.
Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN
Tradycja i współczesność w badaniach Instytutu Botaniki PAN
Instytut Botaniki im. W. Szafera, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków
Dr Michał Ronikier
Instytut Botaniki PAN funkcjonuje od 1953 roku. Jest nowoczesną placówką naukową
prowadzącą badania z zakresu systematyki ewolucyjnej, fitogeografii, geobotaniki roślin i
grzybów, różnorodności flor współczesnych i kopalnych oraz ekologii teoretycznej,
stosowanej i inżynierii środowiska. Tematyka badawcza realizowana jest przez osiem
zespołów zatrudniających ponad 40 pracowników naukowych, w tym wielu cenionych na
świecie specjalistów z zakresu taksonomii roślin naczyniowych, glonów, mszaków, porostów,
grzybów i śluzowców a także paleobotaniki i ekologii. Instytut bierze czynny udział w
wieloaspektowych badaniach flor całego świata: Europy, Antarktyki, Antarktydy, Afryki,
Ameryki Północnej i Południowej, Azji i Australii. Znajduje się tu największa w kraju
naukowa kolekcja botaniczna zawierająca ok. 1.5 mln jednostek inwentarzowych. Obejmuje
ona zielnik roślin naczyniowych, mszaków, porostów, grzybów i śluzowców, a także bogatą
kolekcję zbiorów paleobotanicznych i trzecią co do wielkości w świecie ikonotekę glonów.
13
Na bazie tradycji kilkudziesięciu lat prowadzonych w Instytucie badań, szczególnie z zakresu
taksonomii i biogeografii, od kilku lat z powodzeniem rozwijane są, wśród najnowszych
kierunków badawczych, badania genetyczne oparte na analizach zmienności DNA.
Wyodrębniona w 2011 r. Pracownia Analiz Molekularnych IB PAN pełni rolę
ogólnoinstytutowej platformy badań molekularnych, a zarazem stanowi odrębną jednostkę
badawczą. Tematyka naukowa Pracowni koncentruje się na zagadnieniach struktury
bioróżnorodności i dynamiki jej zmian w czasie i przestrzeni a podstawowym modelem
biologicznym badań są organizmy ekosystemów zimnych (alpejskich i arktycznych).
Techniki analiz molekularnych stosowane są do badań zmienności i dywergencji populacji
organizmów środowisk zimnych o dysjunktywnych zasięgach, w celu rekonstrukcji ich
historii biogeograficznej i populacyjnych procesów genetycznych, m.in. w kontekście zmian
klimatu (wpływu zmian historycznych oraz prób modelowania dynamiki przyszłych zmian w
rozmieszczeniu i zmienności organizmów wysokogórskich). Przykładem najnowszych badań
realizowanych w Pracowni jest zaprezentowana na posterze szczegółowa analiza
filogeograficzna arktyczno-alpejskiego gatunku Ranunculus glacialis L., która wykazała, że
ewolucja tego gatunku sięga początków okresu zlodowaceń plejstoceńskich, a dalsze
różnicowanie zasadniczych linii genetycznych było powiązane z głównymi epizodami
oscylacji klimatycznych ostatniego miliona lat. Struktura filogeograficzna wskazuje na dużą
stabilność górskich zasięgów poszczególnych linii genetycznych, kontrastującą z dużą
dynamiką kolonizacji obszarów arktycznych, przez które co najmniej dwukrotnie przebiegały
migracje dalekiego zasięgu. Dalszy rozwój nowoczesnych badań w Pracowni Analiz
Molekularnych planowany jest w oparciu o wprowadzenie najbardziej aktualnych metod
sekwencjonowania nowej generacji (tzw. next-generation sequencing). Technologie te
rewolucjonizują obecnie podejście do wykorzystania informacji genetycznej pozwalając na
uzyskanie nieporównywalnie większej w stosunku do dotychczasowych metod ilości
informacji na poziomie sekwencji DNA. W 2012 r. rozpoczął się w Pracowni pierwszy
projekt mający na celu wprowadzenie tych technologii do badań w IB PAN, finansowany w
ramach Polsko-Szwajcarskiego Programu Badawczego: DRYADE: Złożone interakcje
ekologiczne w kontekście zmian klimatu: zastosowanie technologii sekwencjonowania nowej
generacji w badaniach historii i procesów adaptacyjnych układu powiązanych ewolucyjnie
organizmów arktyczno-alpejskich (PSPB-161/2010). Projekt ma stanowić wkład w
zrozumienie wpływu długofalowych zmian klimatu na kształtowanie przestrzennych
zasięgów gatunków oraz ewolucję interakcji ekologicznych, na przykładzie Dryas octopetala
i powiązanej z tym gatunkiem grupy organizmów.
Instytut Chemii Bioorganicznej PAN
RNA w patogenezie i terapii dziedzicznych chorób neurologicznych
Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu,
ul. Noskowskiego 12/ 14, 61-04 Poznań
tel. 61-8528503, Fax: 61-8520532, www.ibch.poznan.pl
Autorzy osiągnięcia:
Włodzimierz Krzyżosiak, Wojciech Rypniewski i Ryszard Kierzek
wraz z zespołami
Ponad 20 dziedzicznych chorób neurologicznych człowieka, wśród nich zespół łamliwego
chromosomu X, dystrofia miotoniczna typu 1 i choroba Huntingtona, ma swoją przyczynę w
14
nietypowej mutacji jaką jest ekspansja trójnukleotydowych sekwencji powtórzonych. Są to
najczęściej powtórzenia trypletu CAG, lecz także CTG i CGG w regionach ulegających lub
nieulegających translacji pojedynczych genów. Wynikiem ekspansji sekwencji powtórzonej
jest, w zależności od lokalizacji mutacji w genie, albo utrata produktu genu albo nabycie
nowej, toksycznej funkcji przez transkrypt lub białko.
W Pracowni Biomedycyny Molekularnej IChB PAN kierowanej przez profesora
Włodzimierza Krzyżosiaka prowadzone są od lat badania dotyczące roli RNA w patogenezie.
Ostatnio badacze ci stwierdzili, że w chorobie Huntingtona toksyczne właściwości ma nie
tylko zmutowany produkt białkowy, lecz także zmutowany transkrypt zawierający długi ciąg
powtórzeń sekwencji CAG. Tworzy on strukturę typu spinki podobną do tworzonej przez
powtórzenia CUG w transkrypcie genu powodującego dystrofię miotoniczną typu 1. Do
każdej z tych zmutowanych sekwencji wiąże się i traci swą normalną funkcję ważny czynnik
białkowy MBNL odpowiedzialny za prawidłowy przebieg alternatywnego składania
pierwotnych transkryptów genów. Zmutowany transkrypt i związane z nim białka tworzą w
jądrze komórkowym charakterystyczne inkluzje, które korelują z zaburzeniami w
alternatywnym składaniu genów. Poznany już w ogólnym zarysie jeden z mechanizmów
toksyczności RNA w badanych chorobach przedstawia Ryc. 1A (patrz poster). Inne
mechanizmy czekają ciągle na odkrycie.
W ostatnich latach, zespół profesora Wojciecha Rypniewskiego rozwiązał struktury
krystaliczne wszystkich czterech powtórzonych sekwencji typu CNG. Badania te prowadzone
były we współpracy z profesorami Ryszardem Kierzkiem i Włodzimierzem Krzyżosiakiem.
Stwierdzono, że krótkie sekwencje złożone z kilku powtórzeń motywu CNG tworzą dupleksy
RNA z niestandardowymi parami zasad U-U, A-A, G-G i C-C. Dupleksy te tworzą struktury
typu A-RNA i dobrze reprezentują fragmenty trzonów struktur typu spinki odpowiedzialnych
za patogenezę. Niestandardowe pary zasad oddziałują ze sobą na różne sposoby pokazane na
Ryc. 1C. Tłumaczą one zarówno podobieństwa jak i różnice pomiędzy poszczególnymi
sekwencjami typu CNG w ich budowie i wiązaniu białek. Przedstawione badania są
przykładem kompleksowego podejścia do wyjaśniania molekularnych mechanizmów chorób
człowieka stosowanego w Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN. Osiągnięcie zostało
udokumentowane w serii 11 publikacji w prestiżowych czasopismach.
Instytut Dendrologii PAN
Innowacyjne metody zachowania zasobów genowych drzew leśnych
Paweł Chmielarz1*, Marcin Michalak1, Teresa Hazubska-Przybył1, Krystyna Bojarczuk1,
Małgorzata Pałucka2, Urszula Wasileńczyk2
*e-mail: [email protected]
1
2
Polska Akademia Nauk, Instytut Dendrologii, Parkowa 5, 62-035 Kórnik
Leśny Bank Genów Kostrzyca, Miłków 300
Zachowanie bogactwa gatunkowego ekosystemów leśnych jest podstawowym zadaniem w
czasach zmieniającego się środowiska. Jednym ze sposobów ochrony bioróżnorodności jest
przechowywanie nasion lub ich fragmentów ex situ w bankach genów, a wybór zastosowanej
techniki zależy od ich wrażliwości na odwodnienie. Nasiona wielu gatunków drzew nie
15
tolerują silnego podsuszenia, a tym samym przechowywania tradycyjnymi metodami w
temperaturze –18°C. Celem naszych badań jest poznanie biologii nasion gatunków drzew
leśnych oraz opracowanie skutecznych metod ich długoterminowego przechowywania.
Pozwala na to rozwój technik kriokonserwacji (–196°C) umożliwiających przechowywanie
zasobów genowych gatunków produkujących nasiona wrażliwe na desykację (z kategorii
recalcitrant), których czas życia jest stosunkowo krótki. Kriokonserwacja daje również
dodatkowe zabezpieczenie dla gatunków produkujących nasiona orthodox (tolerujących
desykację), wydłużając potencjalny czas ich przechowywania do 100-500 lat.
W przypadku nasion recalcitrant umieszcza się w ciekłym azocie izolowane z nasion
fragmenty tkanki, które przed zamrożeniem poddaje się zabiegom uniemożliwiającym
powstawanie zagrażających życiu komórek kryształów lodu. Procedura ta zwana jest
krioprotekcją i dzięki niej dochodzi do bezpiecznego, amorficznego zestalenia (zeszklenia)
cytoplazmy. Zwykle wymaga to obecności substancji ochronnych takich jak sacharoza i
gliceryna oraz bardzo szybkiego tempa schładzania, co osiąga się poprzez bezpośredni
kontakt tkanek z ciekłym azotem.
W Instytucie Dendrologii PAN w Kórniku badamy możliwości zamrażania i przechowywania
w ciekłym azocie merystemów wierzchołkowych osi zarodkowych (plumul) dębu (Quercus
robur L.; Ryc.1) (Chmielarz i in. 2011), embriogennego kalusa tego gatunku (Chmielarz i in.
2005) oraz tkanki embriogennej świerka (Picea omorika (Pančić) Purk.) (Hazubska i in.
2010). Określiliśmy bezpieczne zakresy wilgotności nasion z kategorii orthodox zamrażanych
w ciekłym azocie dla brzozy (Betula pendula Roth.), jesionu (Fraxinus excelsior L.), wiązu
(Ulmus glabra Huds), czereśni ptasiej (Prunus avium L.), olszy (Alnus glutinosa L.) i grabu
(Carpinus betulus L.) (Chmielarz 2009a,b; Chmielarz 2010a,b,c,d). Nasze wyniki
umożliwiają wieloletnie zachowanie nasion, które dotychczas mogły być przechowywane
jedynie od kilku do kilkunastu lat.
Stworzyło to podstawy wdrażania do praktyki leśnej (poprzez Leśny Bank Genów w
Kostrzycy) technologii przechowywania nasion przeszło 20 gatunków roślin drzewiastych.
Opracowane przez nas metody kriokonserwacji (wraz z klasycznymi metodami
przechowywania w –18°C) zapewniają lepsze możliwości zachowania bazy nasiennej
koniecznej do zapewnienia bioróżnorodności gatunkowej środowiska leśnego. Dotyczy to w
szczególności ważnych gatunków drzew produkujących nasiona z kategorii recalcitrant, o
ograniczonej możliwości przechowywania metodami klasycznymi.
Literatura:
Chmielarz P., Michalak M., Pałucka M., Wasileńczyk U. 2011. Plant Cell Reports 30:1405–
1414.
Hazubska-Przybył T., Chmielarz P., Michalak M., and K. Bojarczuk 2010. Plant Cell Tissue
and Organ Culture. 102: 35-44.
Chmielarz P. 2010a. Acta Physiologiae Plantarum. 32:591-596.
Chmielarz P. 2010b. Acta Biologica Hungarica 61: 224-233.
Chmielarz P. 2010c. CryoLetters 31:139-146.
Chmielarz P. 2010d. Seed Science and Technology 38:146-157.
16
Chmielarz P. 2009a. Tree Physiology 29:1279-1285.
Chmielarz P. 2009b. Annals of Forest Science 66:405p1-405p9.
Chmielarz P., Grenier-de March G., de Boucaud M.T. 2005. CryoLetters 26:349-356.
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN
Identyfikacja dróg działania interleukiny-1β na sekrecję GnRH w czasie stresu
immunologicznego u owcy
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN w Jabłonnie
ul. Instytucka 3, 05-110 Jabłonna k/Warszawy; www.ifzz.pl; [email protected]
Dyrektor: dr hab. Tomasz Misztal, prof. nadzw.
Wykazano, że oddziaływanie interleukiny-1β (IL-1β) w ośrodkowym układzie nerwowym na
uwalnianie gonadoliberyny (GnRH) może zachodzić bezpośrednio (receptor IL-1β na
neuronach GnRH) lub poprzez jej wpływ na układy katecholaminergiczne (dopamina,
noradrenalina) lub oreksygeniczne (neuropeptyd Y). Zespół pod kierunkiem dr hab.
D. Tomaszewskiej-Zaremby – Zakład Neuroendokrynologii
Wykazanie właściwości fizjologicznych kompleksu miedź(Cu)-GnRH: Stymulacja
receptora GnRH przez kompleks Cu-GnRH indukuje swoisty wzór aktywacji szlaków
transdukcji sygnału w komórkach gonadotropowych: IP3/PKC i cAMP/PKA. W wyniku
przyłączenia jonu miedzi do cząsteczki GnRH zmienia się jej konformacja, czego
konsekwencją jest zmniejszona dostępność wiązań peptydowych dla enzymów
proteolitycznych podwzgórza i przysadki, a tym samym tempo degradacji kompleksu. Zespół
pod kierunkiem dr hab. A. Gajewskiej – Zakład Neuroendokrynologii
Odkrycie fizjologicznej roli salsolinolu w mózgu owcy: Wykazano obecność salsolinolu
(pochodnej dopaminy) w podwzgórzu u owcy oraz właściwości stymulacyjne tego związku
(in vivo oraz in vitro) w odniesieniu do syntezy i uwalniania prolaktyny z przysadki
mózgowej. Stwierdzono interakcję salsolinol-endogenne peptydy opioidowe w mechanizmie
regulacji sekrecji prolaktyny w okresie laktacji. Zespół pod kierunkiem dr hab. T. Misztala –
Zakład Endokrynologii
Określenie interakcji w układach somatotropowym i gonadotropowym u
dojrzewających jagniąt
Zbadano aktywność sekrecyjną neuroendokrynnych układów, odpowiedzialnych za wzrost i
rozród u jagniąt w okresie juwenilnym, podkreślając zróżnicowane płciowo oddziaływanie
hormonów gonadowych, oraz znaczenie czynników środowiskowych, takich jak długość dnia
i stresogenny wpływ odsadzania. Zespół pod kierunkiem dr M. Wańkowskiej – Zakład
Endokrynologii
Uzyskanie zdrowej i funkcjonalnej wieprzowiny bez zwiększenia ogólnego otłuszczenia
tuszy: Opracowano żywieniowy model przemian kwasów tłuszczowych na podstawie ich
zawartości w paszy i mięsie tuszy świni. Oszacowana matematyczna zależność między
pobranymi egzogennymi kwasami C18:2n-6 i C18:3n-3, a ich odłożeniem w tkankach tuszy,
wskazuje, że są one wykorzystane odpowiednio w 59 i 75%. Poprawę cech prozdrowotnych
(PUFA/SFA i n-6/n-3) oraz funkcjonalnych mięsa (zawartość EPA, DPA i DHA) uzyskano
poprzez zamianę części energii paszy kombinacją olejów lnianego i rybiego. Zespół pod
kierunkiem dr hab. S. Raj – Zakład Przemiany Białka i Energii.
17
Poprawa cech prozdrowotnych mięsa drobiowego: Stwierdzono, że dodatek od 6 do 8%
nasion rzepaku lub lnu do mieszanek dla kurcząt brojlerów w ostatnich 3 tygodniach przed
ubojem powoduje zwiększenie udziału niezbędnych wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych z rodziny n-3 i obniżenie proporcji kwasów n-6/n-3 w mięsie. Dodatek 1%
oleju rybiego do takich mieszanek wzbogaca mięso kurcząt w niezbędne długołańcuchowe
kwasy tłuszczowe. Zmiany te poprawiają właściwości funkcjonalne mięsa nie pogarszając
jego walorów smakowo-zapachowych. Zespół pod kierunkiem prof. dr hab. S. Smulikowskiej
– Zakład Podstaw Żywienia Zwierząt Monogastrycznych.
Chityna, jako potencjalne źródło energii dla mikro-organizmów żwaczowych i ich
żywiciela: Określono zdolność trawienia i wykorzystania chityny przez mikroorganizmy
zasiedlające żwacz ze szczególnym uwzględnieniem pospolitych gatunków orzęsków.
Stwierdzono, że pierwotniaki Entodinium caudatum, Eudiplodinium maggii i Diploplastron
affine dysponują enzymami umożliwiającymi rozkład tego węglowodanu do Nactyloglukozoaminy. Ubocznymi produktami jej dalszych przemian są lotne kwasy
tłuszczowe, co sugeruje możliwości wykorzystania chityny na pokrycie zapotrzebowania
gospodarza na energię. Zespól pod kierunkiem prof. dr hab. T. Michałowskiego - Zakład
Fizjologii Żywienia Zwierząt Przeżuwających
Nowe mieszanki dla zwierząt laboratoryjnych SPF: Opracowano receptury i określono
warunki sterylizacji diet dla zwierząt laboratoryjnych o podwyższonym statusie
mikrobiologicznym (specific pathogen free - SPF), używanych w badaniach biomedycznych.
Oprócz całkowitej sterylności, głównymi kryteriami była przyswajalność składników
pokarmowych, wartość odżywcza białka, retencja witamin oraz ilość powstającego
akrylamidu. Zespół pod kierunkiem prof. dr hab. B. Pastuszewskiej – Zakład Podstaw
Żywienia Zwierząt Monogastrycznych.
Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN
UDZIAŁ STEROIDÓW W ROZWOJU ROŚLIN UPRAWNYCH
Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN
ul. Niezapominajek 21, 30-239 Kraków
[email protected], tel. (12) 425-18-33
Janeczko Anna, Biesaga-Kościelniak Jolanta, Dziurka Michał, Skoczowski Andrzej, Filek
Władysław
Hormony steroidowe są istotnymi związkami odpowiedzialnymi za regulację metabolizmu,
zarówno w królestwie roślin i zwierząt. Przedmiotem ostatnich lat badań w Zakładzie Biologii
Rozwoju (IFR PAN) są zagadnienia dotyczące:
1) obecności oraz mechanizmów działania u roślin steroidowego hormonu płciowego ssaków
– progesteronu, zmierzające do uzyskania poglądu na to, czy związek ten może być uznany za
hormon roślinny
2) występowania, transportu i aktywności brasinosteroidów oraz oceny możliwości ich
praktycznego zastosowania w uprawie roślin.
Przedmiotem badań są gatunki uprawne o dużym znaczeniu gospodarczym: pszenica, soja,
rzepak i jęczmień a także roślina modelowa Arabidopsis thaliana L.
18
Wykazano, że progesteron występuje w roślinach w formie wolnej i w postaci glikozydów, a
jego stężenie zależy od odmiany, fazy rozwojowej oraz działania czynników stresowych. W
komórkach pszenicy obecne są receptory progesteronu. Są one zlokalizowane w cytoplazmie,
membranach i w jądrze komórki. W wyniku wernalizacji roślin w cytoplazmie liczebność
receptorów wzrasta, a w błonach komórkowych spada (Ryc.1).
Jeden z brasinosteroidów (24-epibrasinolid) stymuluje plonowanie pszenicy jarej i soi,
działając na procesy fizjologiczne warunkujące odporność na czynniki stresowe i
produktywność roślin. U roślin soi poddanych działaniu suszy 24-epibrasinolid zwiększa
intensywność fotosyntezy netto i transpiracji oraz efektywność przepływu energii w PSII
sprzyjając regeneracji roślin. Niektóre zmiany w składzie chemicznym nasion powodowane
przez ten związek, takie jak wzrost zawartości prowitaminy A (soja i rzepak) i tokoferoli
(rzepak), mogą być korzystne z punktu widzenia żywieniowego.
Naturalne brasinosteroidy są obecne w badanych roślinach uprawnych w niskich stężeniach tj.
poniżej 1 ng/g świeżej masy. W liściach pszenicy jarej stwierdzono występowanie czterech
brasinosteroidów: brasinolidu, kastasteronu, 24-epibrasinolidu oraz 28-homobrasinolidu. W
ziarnie pszenicy obecne były: brasinolid, kastasteron oraz 24-epikastasteron. W liściach
jęczmienia jarego oznaczono brasinolid, kastasteron i 24-epibrasinolid. Brasinolid i
kastasteron występował także w nasionach soi. Obecność w tej samej części rośliny
brasinosteroidów należących do różnych grup (C28 czy C29) tj. o odmiennej strukturze
chemicznej, wskazuje, że w roślinie funkcjonuje równocześnie kilka szlaków biosyntezy tych
związków.
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN
DIAPAUZA JAKO ZJAWISKO KONSERWATYWNE U RÓŻNYCH GATUNKÓW
SSAKÓW
Grażyna E. Ptak1,2, Emanuela Tacconi2, Marta Czernik2, Paola Toschi2, Jacek A. Modliński1,
Pasqualino Loi2
1
Instytut Genetyki i Hodowli Zwierząt PAN, Jastrzębiec
2
Uniwersytet Teramo, Włochy
Diapauza zarodkowa (ED – embryonic diapauses) jest czasowym i odwracalnym
zatrzymaniem rozwoju zarodka w stadium blastocysty, czego następstwem jest jego
opóźniona implantacja w macicy. Fenomen ten występuje naturalnie u mniej niż 2%
gatunków ssaków.
Zespół z Zakładu Embriologii IGHZ PAN, we współpracy z Uniwersytetem w Teramo
(Włochy) wykazał, że diapauza zarodkowa może być indukowana u zarodków gatunków
ssaków, u których to zjawisko nie występuje (PLoSOne, 2012). Sugeruje to, ze ED jest
zjawiskiem filogenetycznie konserwatywnym, zachowanym u wszystkich gatunków ssaków,
również u człowieka i stawia pod znakiem zapytania słuszność obowiązującej obecnie teorii
niezależnej ewolucji ED u różnych gatunków ssaków. Badania te mogą mieć duże znaczenie
dla medycyny rzucając nowe światło na analizę przebiegu ciąży u człowieka. Wyniki tych
badań spotkały się z dużym zainteresowaniem w środowisku naukowym, czego wyrazem są
liczne komentarze, m.in. w Nature i The Scientist.
19
Instytut Genetyki Roślin PAN
Genomika i biotechnologia: nowe strategie wykorzystania roślin
Instytut Genetyki Roślin Polskiej Akademii Nauk
Strzeszyńska 34, 60-479 Poznań, e-mail: [email protected], www.igr.poznan.pl
Małgorzata Jędryczka, Arkadiusz Kosmala, Barbara Naganowska, Tomasz Pniewski
Instytut Genetyki Roślin PAN jest jednym z najważniejszych krajowych centrów naukowych
w zakresie badań genetycznych i molekularnych roślin. W ocenie parametrycznej MNiSW
został sklasyfikowany w kategorii A. Głównymi kierunkami badawczymi Instytutu są:
genomika strukturalna i funkcjonalna roślin uprawnych, biotechnologia, genetyka odporności
roślin na stresy biotyczne i abiotyczne oraz biometria i bioinformatyka. Prowadzone badania
obejmują rośliny strączkowe, zboża, trawy pastewne, rzepak, ziemniak i inne gatunki. Na
uwagę zasługują osiągnięcia w niektórych dziedzinach takich, jak genomika strukturalna,
proteomika, fitopatologia, biotechnologia.
Prace z zakresu genomiki strukturalnej dotyczą struktury genów związanych z nodulacją,
odpornością na choroby, strukturą i jakością plonu Lupinus angustifolius, najlepiej
scharakteryzowanego łubinu uprawnego. W badaniach wykorzystywana jest biblioteka
genomu jądrowego klonów BAC oraz sekwencje genowe służące do mapowania fizycznego i
generowania markerów molekularnych do lokalizacji genów i QTL cech użytkowych na
mapie genetycznej [1, 2].
Narzędzia proteomiki stosowane są w badaniu poziomu akumulacji białek kluczowych dla
tolerancji stresów środowiskowych u niektórych traw pastewnych, w tym Festuca pratensis i
Lolium perenne. Jako podstawowe metody badawcze wykorzystuje się elektroforezę
dwukierunkową i spektrometrię mas. W wyniku prowadzonych analiz proteomicznych
zidentyfikowano szereg białek, które mogą być istotne dla procesu hartowania na mróz obu
gatunków traw [3, 4].
Identyfikacja patogenów grzybowych Leptosphaeria maculans i L. biglobosa za pomocą Real
Time PCR jest podstawą Systemu Prognozowania Epidemii Chorób (SPEC). W znaczącym
stopniu ułatwia on zapobieganie suchej zgniliźnie kapustnych, jednej z chorób rzepaku.
Informacje na temat składu gatunkowego patogenów oraz ich genów awirulencji są
przekazywane rolnikom w celu odpowiedniego stosowania zabiegów ochronnych [5, 6].
Biotechnologia roślin umożliwia m.in. otrzymywanie szczepionek, przede wszystkim
doustnych, w tym przeciwko Hepatitis B Virus (HBV). W wyniku badań uzyskano rośliny
wytwarzające białka antygenowe HBV, w tym podstawowy antygen S-HBsAg. Opracowana
technologia produkcji szczepionki oparta jest na liofilizacji tkanki roślinnej, która następnie
może być zastosowana w doświadczeniach na zwierzętach lub przekształcona w tabletki [7,
8]. Celem obecnych badań jest optymalizacja procedury szczepień.
1. Lesniewska K, Książkiewicz M, Nelson MN, Mahé F, Aïnouche A, Wolko B, Naganowska
B (2011) J Hered 102 (2): 228-236.
2. Nelson MN, Moolhuijzen PM, Boersma JG, Chudy M, Lesniewska K, Bellgard M, Oliver
RP, Swiecicki W, Wolko B, Cowling WA, Ellwood SR (2010) DNA Res 17: 73-83.
3. Kosmala A, Bocian A, Rapacz M, Jurczyk B, Zwierzykowski Z (2009) J Exp Bot 60: 35953609.
20
4. Bocian A, Kosmala A, Rapacz M, Jurczyk B, Marczak Ł, Zwierzykowski Z (2011) J Plant
Physiol 168: 1271-1279.
5. Kaczmarek J, Jędryczka M, Fitt BDL, Lucas JA, Latunde-Dada AO (2009. J Appl Genet 50
(4): 411-419.
6. Dawidziuk A, Kaczmarek J, Podleśna A, Kasprzyk I, Jędryczka M (2012) Grana
DOI:10.1080/00173134.2011.649016.
7. Pniewski T, Kapusta J, Płucienniczak A, Płucienniczak G, Wojciechowicz J, Bociąg P,
Wójcik P, Otta K, Kostrzak A, Wolko B (2007) zgłosz. patent. P382769.
8. Pniewski T, Kapusta J, Bociąg P, Wojciechowicz J, Kostrzak A, Gdula M, FedorowiczStrońska O, Wójcik P, Otta H, Samardakiewicz S, Wolko B, Płucienniczak A (2011) J
Appl Genet 52: 125-136.
Instytut Ochrony Przyrody PAN
Logika wyboru terytorium w czasie życia na przykładzie samca rokitniczki
Instytut Ochrony Przyrody PAN
31-120 Kraków, Al. Mickiewicza 33
Tel. 12 37 03 314, fax. 12 632 24 32
[email protected]
Zając T., Bielański W., Solarz W.
Terytorialny samiec może przesuwać swoje terytorium w poszczególnych latach życia (ryc.
1), aby poprawić swój sukces reprodukcyjny. Może on opierać decyzję o przesunięciu na
obiektywnych sygnałach środowiskowych lub na swoim indywidualnym doświadczeniu
lęgowym: utrata lęgu w danym miejscu w poprzednim sezonie lęgowym powoduje zmianę
położenia terytorium. Ta druga opcja jest uznana powszechnie za udowodnioną.
Sprawdzaliśmy te dwa czynniki u rokitniczki, drobnego, wędrownego ptaka wróblowatego,
zamieszkującego bagna. U tego gatunku samiec zasiedla terytorium w zależności od stopnia
pokrycia terenu wysokimi szuwarami. Jak stwierdziliśmy na podstawie materiału z
wieloletnich badań, jakość terytorium samca, mierzona pokryciem wysokimi szuwarami,
między poszczególnymi latami życia poprawia się wyraźnie w najwcześniejszych latach
życia. Im wcześniejszy przylot samca w kolejnym sezonie, tym ma on większe możliwości
przesuwania terytorium, natomiast odległość na jaką przesuwa terytorium zależy bardziej od
jakości poprzedniego terytorium niż od osiągniętego tam sukcesu. Sukces z poprzedniego
sezonu nie wykazuje żadnego wpływu na stopień poprawy jakości terytorium między latami.
Wyniki te sugerują, że wysokie szuwary są efektywnym, długotrwałym sygnałem
środowiskowym, którego preferencja wyewoluowała w sztywny mechanizm behawioralny,
uzupełniany tylko krótkoterminowym doświadczeniem opartym na utracie lęgu.
Instytut Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego PAN
Głębokie korzenie ewolucyjne koralowców sześciopromiennych: molekularne i
paleontologiczne dowody ich wczesnopaleozoicznego pochodzenia
Instytut Paleobiologii PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa (kontakt: Jarosław Stolarski,
[email protected])
21
Jarosław Stolarski (współpraca: Marcelo V. Kitahara, Stephen D. Cairns, Maciej Mazur i
Anders Meibom
Koralowce szcześciopromienne (Scleractinia) są przedmiotem intensywnych badań z uwagi
na istotną rolę jaką pełnią w dzisiejszych ekosystemach morskich (rafy koralowe) oraz
zagrożenia jakie dla ich rozwoju niesie rozwój cywilizacji. Koralowce Scleractinia, tworzące
pierwsze struktury rafowe, pojawiają się nieoczekiwanie w zapisie kopalnym w środkowym
triasie (ok. 240 milionów lat temu) i od początku reprezentowane są przez zróżnicowane
morfologicznie formy osobnicze oraz kolonijne.
Pytaniem, które od ponad 100 lat nurtowało badaczy koralowców, było czy pojawienie się
Scleractinia w triasie miało miejsce w wyniku jednorazowego nabycia szkieletu przez
nieznaną grupę korali ukwiałowych (Corallimorpharia), ich pochodzenie należy wiązać z
ewolucyjnymi przemianami wśród paleozoicznych (permskich) koralowców Rugosa, czy też
koralowce sześciopromienne pojawiły się już dużo wcześniej, lecz środowiska w których
występowały są słabo rozpoznane w zapisie kopalnym? Pytanie o przeszłość koralowców
Scleractinia jest uważane za jedno z ważniejszych w paleobiologii, a odpowiedź na nie może
pozwolić zrozumieć mechanizmy adaptacji tych organizmów do środowisk w których będą
one mogły przetrwać również w przyszłości.
W próbie odpowiedzi na to pytanie, Stolarski i inni (2011) po raz pierwszy na tak duża skalę
uwzględnili dane molekularne koralowców głębokowodnych, w tym żyjących w strefach
uważanych za najstarsze części Oceanu Spokojnego. Do istniejącej bazy danych ok. 150
sekwencji molekularnych dodano 65 nowych sekwencji form głębokowodnych. Drzewo
filogenetyczne skalibrowano w oparciu o zegar molekularny, który również po raz pierwszy
wycechowano na zapisie kopalnych koralowców, tj. najwcześniejszych przedstawicieli trzech
kladów Scleractinia, mających szczególnie konserwatywne cechy szkieletu (dendrofylidy,
flabelidy i kariofylidy). Uzyskane wyniki wskazują, że do rozejścia się linii ewolucyjnych
najpierwotniejszych dzisiejszych koralowców Scleractinia (Gardineriidae i Micrabaciidae)
doszło prawdopodobnie około 425 milionów lat temu.
Interpretacja ta zasadniczo zmienia wyobrażenia o pochodzeniu i ewolucji dzisiejszych
koralowców, które okazują się grupą o wczesnopaleozoicznych korzeniach ewolucyjnych, a
dzisiejsi najstarsi przedstawiciele to formy głębokowodne. Ostatecznie upada zatem hipoteza
o pochodzeniu Scleractinia od permskich (ok. 250 milinów lat temu), koralowców Rugosa.
Nowa interpretacja nadaje natomiast nowy sens znajdowanym we wczesnym i późnym
paleozoiku tajemniczym skamieniałościom "scleractiniamorpha", które można uznać za
"pełnoprawne" Scleractinia. To, że znaleziska paleozoicznych Scleractinia są rzadkie może
sugerować, że mogły one tworzyć szkielet tylko okresowo, bądź też, że osady w których żyły
nie zostały do tej pory odnalezione.
Przystosowania Scleractinia do życia zarówno w największych głębiach oceanicznych (ponad
5000 m) jak i w wodach płytkich, do życia w symbiozie z bruzdnicami oraz bez nich, do
tworzenia szkieletu a także zdolności do jego porzucania, okazują się skuteczną strategią
ewolucyjną pozwalającą przeżywać kolejne kryzysy biotyczne, które dziesiątkowały grupy
organizmów o węższych przystosowaniach.
Instytut Parazytologii im. Witolda Stefańskiego PAN
Porównawcza analiza proteomiczna antygenów ekskrecyjno-sekrecyjnych larw
mięśniowych Trichinella spiralis i Trichinella britovi z wykorzystaniem dwukierunkowej
fluorescencyjnej elektroforezy różnicowej (2-D DIGE) oraz immunoblotu
22
Justyna Bień, Katarzyna Goździk, Bożena Moskwa, Władysław Cabaj
Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego Polskiej Akademii Nauk, Zakład Epizootiologii i
Patologii, Pracownia Fizjopatologii, Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
Włośnica jest pasożytniczą chorobą odzwierzęcą powodowaną przez nicienie z rodzaju
Trichinella. W Polsce wykazano obecność 2 gatunków włośni: T. spiralis i T. britovi.
Zarażenie człowieka następuje przez spożycie niedogotowanego lub półsurowego mięsa
wieprzowego lub koniny, a także półsurowych przetworów z dzika zawierających inwazyjne
larwy mięśniowe. T. spiralis jest gatunkiem najbardziej patogennym dla człowieka i głównym
czynnikiem etiologicznym większości przypadków włośnicy u ludzi w Polsce. Jednakże nie
można wykluczyć zarażeń powodowanych T. britovi lub inwazji mieszanych. Dotychczasowe
metody serologiczne stosowane w diagnostyce włośnicy nie pozwalają jednak określić, jaki
gatunek włośnia jest przyczyną zarażenia.
Niniejsze badania miały na celu wykrycie w materiale ekskrecyjno-sekrecyjnym (E-S) larw
mięśniowych (L1) T. spiralis i T. britovi potencjalnych białek/kandydatów, które mogłyby
być wykorzystane do diagnozowania włośnicy powodowanej różnymi gatunkami.
Oczyszczony materiał E-S L1 T. spiralis i T. britovi poddawano rozdziałowi z
wykorzystaniem dwukierunkowej fluorescencyjnej elektroforezy różnicowej (2-D DIGE), a
charakterystyczne dla każdego proteomu białka identyfikowano metodą chromatografii
cieczowej połączonej z tandemową spektrometrią mas (LC-MS/MS). Analizę 2-D
immunoblot z wykorzystaniem surowic od świń zarażonych eksperymentalnie T. spiralis i T.
britovi przeprowadzono w celu określenia immunoreaktywnych białek (Rys. 1).
Analiza 2-D DIGE wykazała znaczące różnice w profilach białkowych obu gatunków. Do
analizy LC-MS/MS wyselekcjonowano 22 spoty białkowe, z których 17 zostało
zidentyfikowanych. Charakterystyczne dla proteomu E-S L1 T. spiralis spoty
zidentyfikowano jako 5’-nukleotydazę, glikoproteinę p43 i proteinazę serynową. Natomiast
spoty specyficzne tylko dla proteomu E-S L1 T. britovi określono jako 5’-nukleotydaze,
proteinazę serynową, glikoproteinę p43 i białko E-S 49 kDa.
Analiza 2-D immunoblot wykazała obecność specyficznych i wspólnych dla obu gatunków
Trichinella immunoreaktywnych białek. Białka specyficzne dla E-S L1 T. britovi
zidentyfikowano, jako izoformy 5’-nukleotydazy, natomiast specyficzne dla E-S L1 T.
spiralis rozpoznano, jako glikoproteinę p43 i proteinazę serynową.
Białka wspólne dla badanych immunoproteomów T. spiralis i T. britovi to glikoproteina p43
oraz proteinaza serynowa.
Analiza panelu białkowego antygenów E-S L1 T. spiralis i T. britovi z wykorzystaniem metod
2-D DIGE oraz 2-D immunoblot wykazała, że oba gatunki charakteryzują się odmiennymi
profilami białkowymi zawierającymi specyficzne gatunkowo E-S antygeny, które mogą mieć
zastosowanie, jako markery w diagnostyce włośnicy.
Badania wykonano w ramach grantu nr NN 303 344 935 MNiSW i przy współpracy z
Department of Veterinary Biosciences, Department of Food and Environmental Sciences,
Institute of Biotechnology University of Helsinki, Finland.
Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN
Bank Zasobów Genetycznych
Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, ul. Tuwima 10, 10-748 Olsztyn, e-mail:
[email protected]
Andrzej Ciereszko, Jan Glogowski, Ewa Wasilewska
23
W zakresie ochrony zwierząt użytkowych w Banku Nasienia Zwierząt w Oddziale Biologii
Rozrodu przechowywane jest nasienie najważniejszych dla polskiego rybactwa gatunków –
pstrąga tęczowego (Oncorhynchus mykiss) i karpia (Cyprinus carpio). Prace te prowadzone są
we współpracy z Instytutem Rybactwa Śródlądowego (IRŚ) w Olsztynie (Zakład Hodowli
Ryb Łososiowatych w Rutkach) oraz Zakładem Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w
Gołyszu.
W zakresie ochrony zwierząt dziko żyjących opracowano metodyki kriokonserwacji
następujących gatunków ryb:
- głowacica, Hucho hucho, we współpracy z zakładem zarybieniowym PZW w Łopusznej;
- ryby jesiotrowate (Acipenser sp.), we współpracy z IRŚ w Olsztynie (Zakład Hodowli Ryb
Jesiotrowatych w Pieczarkach);
- sieja, Coregonus lavaretus (autochtoniczna populacja z jeziora Łebsko, we współpracy z
Słowińskim Parkiem Narodowym);
- strzebla błotna Eupallasella percnurus, we współpracy z IRŚ w Olsztynie (Rybacki Zakład
Doświadczalny w Żabieńcu).
Ponadto opracowano biotechniki kriokonserwacji nasienia kuraków leśnych, cietrzewia
(Tetrao tetrix) i głuszca (Tetrao urogallus) we współpracy z Parkiem Dzikich Zwierząt w
Kadzidłowie; żubra (Bison bonasus) we współpracy z Białowieskim Parkiem Narodowym
oraz jelenia szlachetnego (Cervus elaphus), we współpracy z Stacją Badawczą Rolnictwa
Ekologicznego i Hodowli Zwierząt w Popielnie.
W Oddziale Nauki o Żywności znajduje się Bank Mikroorganizmów, głównie bakterii
fermentacji mlekowej i Bifidobacterium, pochodzących z różnych środowisk naturalnych.
Zasoby kolekcji obejmują ponad 600 szczepów bakterii wyizolowanych w Instytucie na
przestrzeni lat według wypracowanych procedur izolacji czystych kultur ze środowisk o
wysokiej kompleksowości mikrobiologicznej. Zasoby są na bieżąco rozszerzane
i weryfikowane taksonomicznie. W chwili obecnej służą do badań podstawowych
i aplikacyjnych, głównie nad pozyskiwaniem i charakterystyką szczepów o wyróżniających
się właściwościach prozdrowotnych. Kultury bakterii znajdujące się w zasobach kolekcji
stanowią wkład w zabezpieczenie bioróżnorodności genetycznej bakterii o potencjale
probiotycznym w regionie, w kraju i na świecie.
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk. Nasze osiągnięcia i
potencjał badawczy
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, ul. Sławkowska 17, 31-016 Kraków
E-mail: [email protected]; tel. (12) 4221901
Dr Zdzisława Stebnicka
Dr Łukasz Kajtoch
Dr hab. Zbigniew M. Bocheński i dr hab. Teresa Tomek
Historia Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN sięga roku 1865, kiedy to powstała
Komisja Fizjograficzna założona przez Towarzystwo Naukowe Krakowskie. W naszym
Instytucie łączymy tradycyjne kierunki badań – systematykę zwierząt współcześnie żyjących
oraz kopalnych, wraz z nowoczesnymi badaniami kariologicznymi i genetycznymi
bezkręgowców oraz kręgowców.
24
Instytut zatrudnia 28 pracowników naukowych, w tym 15 profesorów i doktorów
habilitowanych.
Najważniejszym rezultatem działalności naukowej naszych pracowników są publikacje
naukowe. W latach 2008-2011 powstały 293 publikacje, w tym 139 artykułów w
czasopismach z Listy Filadelfijskiej (123) i monografii (16).
Istotną rolę w prezentacji wyników badań taksonomicznych i faunistycznych zarówno
kręgowców jak i bezkręgowców odgrywają liczne opracowania monograficzne. Ich wysoka
wartość naukowa jest doceniana przez różne gremia, np. w roku 2010 cykl monografii dr
Zdzisławy Stebnickiej dotyczących systematyki chrząszczy z podrodziny Aphodiinae został
wyróżniony przez Wydział Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN
W Instytucie prowadzimy m. in. badania związane z systematyką molekularną, ewolucją,
filogeografią, ekologią i genetyką konserwatorską owadów prostoskrzydłych, chrząszczy i
pluskwiaków. Do wyróżniających się wyników tych badań należą prace dr Łukasza
Kajtocha. W roku 2011 w publikacji w Journal of Insect Conservation udowodnił on
konieczność uznania za odrębne jednostki konserwatorskie odizolowane populacje
kserotermicznego gatunku ryjkowca.
Pracownicy naszego Instytutu badają również kręgowce kopalne, a bardzo ważnym
zeszłorocznym osiągnięciem było opisanie przez dr hab. Zbigniewa M. Bocheńskiego, dr
hab. Teresę Tomek i współpracowników nowego rodzaju i gatunku Jamna szybiaki jednego z najstarszych ptaków wróblowych i jedynego w świecie ptaka wróblowego z
oligocenu z zachowanymi piórami.
Należy również wspomnieć o zbiorach należących do Instytutu liczących ponad 1,7 miliona,
bardzo często unikalnych, okazów bezkręgowców i kręgowców zarówno kopalnych jak i
współczesnych. Kolekcja jest sukcesywnie uzupełniania poprzez zbiór gatunków
współczesnych jak i kopalnych dzięki pracom wykopaliskowym prowadzonym przez nasz
Instytut. W zbiorach znajduje się unikatowa na skalę światową żywa kolekcja obejmująca
około 400 szczepów reprezentujących 15 gatunków bliźniaczych zespołu Paramecium
aurelia.
Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN
NADWYŻKI AZOTU W ZLEWNI ROLNICZEJ W ZALEŻNOŚCI OD STRUKTURY
PRZESTRZENNEJ PÓL I INTENSYWNOŚCI PRODUKCJI
Bieńkowski J.F., Jankowiak J., Kędziora A., Dąbrowicz R., Nowak M., Holka M.
Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu, ul. Bukowska 19, 60-809
Poznań,
e-mail: [email protected]
Dotychczas jest niewiele opracowań przedstawiających przestrzenny rozkład bilansów N w
jednolitym obszarze mieszczącym się w naturalnych granicach hydrograficznych zlewni. Nie
znając rozkładu przestrzennego nadwyżek bilansowych nie można w sposób selektywny
zidentyfikować miejsc o zwiększonym potencjale wymywania N do wód powierzchniowych i
gruntowych. Utrudnione jest też podejmowanie zsynchronizowanych programów działań
25
ochronnych wśród gospodarstw, których pola wykazują zwiększone ryzyko strat N do
środowiska.
Celem badań było opracowanie rozkładu przestrzennego bilansu N na obszarze zlewni
rolniczej poprzez uwzględnienie wielu źródeł dopływów N i jego odpływów dla wszystkich
pól w zlewni. Ze względu na asymetryczność kształtu rozłogu pól i ich wielkości ważne
również było dokonanie oceny powiązań między nadwyżkami bilansowymi N na polach a
stopniem fragmentacji krajobrazu rolniczego i intensywnością produkcji.
Badania przeprowadzono w zlewni Rowu Wyskoć (Wielkopolska) w ramach programu
NitroEurope (2007-2011) dotyczącego analizy obiegu N w krajobrazie rolniczym i jego
wpływu na bilans gazów szklarniowych w Europie. Badaniami objęto gospodarstwa, których
pola uprawne znajdowały się wewnątrz linii wododziałowej zlewni. Analizowano łącznie 102
gospodarstwa i 1152 pól. Bilanse N obliczono metodą „na powierzchni pola”. Za pomocą
analizy skupień metodą K-średnich wydzielono 2 grupy pól o zbliżonym stopniu fragmentacji
i nieregularności kształtów. Do poznania relacji między nadwyżką bilansową N a strukturą
przestrzenną pól i intensywnością produkcji rolniczej zastosowano metodę „biplot” ze
składowymi głównymi. Opracowano system rejestracji w bazie danych Access i bazie GIS
umożliwiający przestrzenną identyfikację pól i obiektów gospodarskich.
Stwierdzono znaczne różnice sald bilansowych (nadwyżek) N pomiędzy wydzielonymi
grupami pól. Mniejsze salda N oraz niższy poziom dopływów tego składnika do pól
obserwowano w grupie skupiającej pola małe o nieregularnych kształtach. Strukturalnie
prostsze układy pól w grupie o mniejszej fragmentacji związane były z większą
intensywnością produkcji roślinnej, wyrażającą się wyższymi plonami zbóż ozimych i
mineralnym nawożeniem N. Predykatorem sald N w skali zlewni może być heterogenność
obszarowa pól oraz intensywność produkcji roślinnej. Wprowadzanie i ocena skutków
realizacji programów rolno-środowiskowych, mających na celu zwiększenie efektywności
wykorzystania N, powinny koncentrować się zarówno na poziomie całych gospodarstw, jak i
na poziomie krajobrazu rolniczego.
Bilans N (kg·ha-1) na poziomie pola w całej zlewni Wyskoć oraz w wydzielonych grupach pól
Elementy bilansu
Cała zlewnia
174,0
117,1
22,1
11,7
odch.
stand.**
91,9
45,6
49,7
23,3
12,0
60,7
11,4
53,6
12,4
64,4
11,0
-
11,0
-
11,0
-
125,7
125,7
57,7
57,7
122,2
122,2
51,0
51,0
127,4
127,4
61,0
61,0
48,3
67,1
31,2
75,9
57,1
60,5
średnia*
Dopływy, w tym:
nawozy min.
obornik
przyorany plon
uboczny
N wiązany
symbiotycznie
depozycja N z
atmosfery
Odpływy, w tym:
pobranie z
plonem
Saldo N
Grupa pól
Grupa I; I group Grupa II; II group
odch.
odch.
średnia
średnia
stand.
stand.
153,4
103,5
184,6
83,7
82,3
36,0
134,9
39,3
38,8
59,9
13,5
41,1
9,9
23,5
12,7
23,3
26
* średnia ważona, ** ważone odchylenie standardowe
Muzeum i Instytut Zoologii PAN
Od taksonomii kopalnych owadów do restytucji żubra – nauka i praktyka w działalności
Muzeum i Instytutu Zoologii PAN
Muzeum i Instytut Zoologii PAN, ul. Wilcza 64, 00–679 Warszawa
W badaniach taksonomicznych i ewolucyjnych, z którymi kojarzony jest Instytut, na
szczególną uwagę zasługują prace nad organizmami kopalnymi. Cykl publikacji dotyczących
historii ewolucyjnej łasicokształtnych autorstwa prof. Mieczysława Wolsana wyróżniony
został nagrodą II Wydziału PAN, natomiast ostatnie badania dr. Jacka Szwedo pozwoliły na
opisanie nowych dla nauki rodzajów i gatunków wymarłych pluskwiaków – Ilahulgabalus
endaidus i Indutionomarus treveriorium. W przypadku tego pierwszego gatunku, dzięki
dobremu zachowaniu w bursztynie, można było przeanalizować nowe, nieznane dotąd
struktury morfologiczne, jak detale struktury stopy czy bloku genitalnego. Jak dotąd jest to
jeden z niewielu kopalnych przedstawicieli tej grupy owadów opisanych z Gondwany.
W laboratorium badań genetycznych MiIZ PAN – jednym z najnowocześniejszych w Polsce prowadzone są m.in. prace, których celem jest określanie zmienności genetycznej
zagrożonych gatunków. W badaniach dr. Roberta Rutkowskiego nad motylami z rodziny
modraszkowatych najniższy poziom zmienności genetycznej stwierdzono w populacjach
modraszka Rebela. Jest to rzadki ekotyp modraszka alkona, dla którego Polska południowa
jest północną granicą zasięgu występowania. W przypadku modraszka ariona wydaje się, że
struktura genetyczna jest kształtowana głównie przez antropogeniczną fragmentację
środowiska. Uzyskane wyniki pozwolą na wypracowanie efektywnej strategii ochrony tych
gatunków; sugerują także, że ważną rolę w tej strategii mogą odegrać translokacje osobników,
które zapobiegną utracie zmienności genetycznej.
Prace wykonywane przez MiIZ PAN mają także wymiar praktyczny. Aby prowadzony w
Polsce Monitoring Środowiska był wiarygodny i efektywny potrzebna jest m.in.
wystandaryzowana metodyka prac. Na zlecenie centralnych krajowych organów ochrony
przyrody (GDOŚ, GIOŚ) pod kierunkiem dr. Przemysława Chylareckiego zostały opracowane
i opublikowane dwa podręczniki metodyczne do monitoringu ptaków, szeroko
wykorzystywane do realizacji wymogów prawodawstwa UE w zakresie ochrony
różnorodności biologicznej.
Innym spektakularnymi działaniami są prace związane z restytucją żubra w Karpatach
koordynowane przez prof. Kajetana Perzanowskiego. W ramach tych działań powstało
opracowanie oparte na zdjęciach satelitarnych oraz mapach siedliskowych zawierające ocenę
siedlisk przyrodniczych oraz powierzchni ich poszczególnych płatów występujących wzdłuż
łuku Karpat, jako potencjalnych obszarów występowania wolno żyjącej populacji żubra.
Oszacowano w nim efektywność różnych rozwiązań możliwych do zastosowania na terenie
ekoregionu karpackiego, dla utrzymania ciągłości siedlisk i zapewnienia możliwości
naturalnej wymiany osobników, pomiędzy już istniejącymi i planowanymi populacjami żubra
w Karpatach. Wiedza ta jest niezbędna dla prawidłowego zarządzania i ochrony tego gatunku
na terenie całych Karpat oraz doboru obszarów najbardziej dogodnych dla introdukcji żubra
27
Placówki naukowe nieposiadające osobowości prawnej, które do czasu przekształcenia
posiadają status pomocniczych jednostek naukowych:
PAN Centrum Badań Ekologicznych w Dziekanowie Leśnym
Jednostka w trakcie przekształcenia
Decyzją Nr 7 Prezesa Polskiej Akademii Nauk z dnia 23 stycznia 2012r. powołana została
Komisja ds. podziału jednostki działającej pod nazwą PAN Centrum Badań Ekologicznych w
Dziekanowie Leśnym i włączenia wydzielonych z Centrum określonych komórek
organizacyjnych do Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Warszawie, do Instytutu Biologii
Doświadczalnej im.Marcelego Nenckiego PAN w Warszawie oraz do Instytutu Agrofizyki
im. Bohdana Dobrzańskiego PAN w Lublinie
PAN Ogród Botaniczny - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie
Wykorzystanie kriokonserwacji nasion, zarodników i gametofitów dla zachowania
różnorodności roślin rzadkich i zagrożonych w Polsce
Polska Akademia Nauk Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności
Biologicznej w Powsinie, ul. Prawdziwka 2, 02-973 Warszawa,
e-mail: [email protected]
Jerzy Puchalski, Anna Mikuła, Maciej Niemczyk, Piotr Walerowski,
Damian Makowski, Jan J. Rybczyński
W Polsce spośród 2.750 taksonów flory naczyniowej aż 562 gatunki zostały uznane za
zagrożone w różnym stopniu wymarciem na naturalnych stanowiskach. Uznano, że skuteczną
ochronę różnorodności gatunkowej i genetycznej może zapewnić długotrwałe
przechowywanie diaspor, zwłaszcza generatywnych, w warunkach głębokiego spowolnienia
ich metabolizmu, a warunki takie stwarza kriokonserwacja w ultra niskich temperaturach, np.
ciekłego azotu (-196oC) lub też jego par (ok. – 160oC).
Celem prezentowanych badań było opracowanie metod zapewniających długotrwałe
przechowywanie diaspor roślin naczyniowych o największym zagrożeniu w Polsce, zarówno
roślin nasiennych, jak i naczyniowych roślin zarodnikowych, a głównie paproci. Efektem tych
wieloletnich badań ma być stworzenie Narodowego Banku Nasion i Zarodników Flory
Naturalnej Polski z wykorzystaniem technik kriokonserwacji. W ramach prowadzonych
badań zebrano na naturalnych stanowiskach nasiona rzadkich i zagrożonych gatunków flory
rodzimej dla których opracowano metodykę oceny ich żywotności oraz techniki
przygotowywania nasion do wieloletniego przechowywania w parach ciekłego azotu.
Doświadczalnie zostały ustalone warunki przerywania spoczynku nasion, optymalny poziom
wysuszenia oraz sposób ich zamrażania zapewniający zachowanie ich żywotności i brak
uszkodzeń w strukturze anatomicznej. Łącznie przebadano ponad 100 gatunków flory
polskiej. Aktualnie w kriogenicznym banku nasion Ogrodu w parach ciekłego azotu (ok. –
160oC) znajduje się 110 gatunków reprezentowanych przez 358 populacji zebranych z
naturalnych stanowisk w całej Polsce. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, iż
przechowywane w banku nasiona w pełni zachowują swoją żywotność pod warunkiem
28
odpowiedniego ich odwodnienia i zamrażania. Okres przechowywania takich nasion w banku
kriogenicznym będzie można wydłużyć do ponad 100 lat.
Badania nad kriokonserwacją chlorofilowych i niechlorofilowych zarodników 3 wybranych
gatunków paproci pokazały, iż oba typy diaspor mogą być, bez dodatkowych zabiegów
krioochronnych, bezpośrednio wprowadzone do ciekłego azotu, przy czym ich zdolność
kiełkowania po zamrożeniu i rozmrożeniu nie różniła się od zarodników kontrolnych.
Badania nad kriokonserwacją gametofitów paproci również przyniosły bardzo pozytywne
wyniki, gdyż wykazały pełną skuteczność zastosowanej techniki kapsułkowania/dehydratacji
w ciekłym azocie dla zabezpieczenia ich żywotności. Decydującym czynnikiem powodzenia
tej techniki było wstępne przygotowanie materiału roślinnego poprzedzające intensywną
dehydratację osmotyczną i powietrzną. Z wykorzystaniem opracowanej techniki uzyskano
100% przeżywalności zamrożonych gametofitów (pochodzących z kultur in vitro) 5
zagrożonych lub chronionych w Polsce paproci: Osmunda regalis, Phyllitis scolopendrium,
Asplenium cuneifolium, Adiantum – nigrum i A. adulterinum.
PAN Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej Zwierząt w
Popielnie
Polska Akademia Nauk
Stacja Badawcza Rolnictwa Ekologicznego
i Hodowli Zachowawczej Zwierząt w Popielnie
12-220 Ruciane - Nida
tel. 87 423 15 19, fax. 87 423 16 17
www.popielno.pl, [email protected]
Od wielu lat w PAN SBREiHZZ w Popielnie prowadzone są prace badawcze i wdrożeniowe
związane z ochroną przyrody:
- realizowany jest program znanej szeroko w kraju i za granicą hodowli wolnej konika
polskiego,
- zorganizowano tu unikatową hodowlę fermową bobrów umożliwiającą poznanie biologii
tego gatunku oraz realizowany jest „Program aktywnej ochrony bobra”,
- prowadzone były znane w kraju i na całym świecie badania dotyczące biologii cyklu poroża,
rozrodu i behawioru jelenia szlachetnego,
- prowadzona jest hodowla zachowawcza bydła rasy polskiej czerwonej i nizinnej czarnobiałej,
- las doświadczalny o powierzchni 1630 ha stanowi rezerwat dla wolnożyjących tabunów
konika polskiego oraz prowadzono tu prace nad kształtowaniem różnorodnych ekosystemów
leśnych.
Rokrocznie PAN Stację Badawczą w Popielnie odwiedza bardzo wielu turystów krajowych i
zagranicznych. Organizujemy również semestralne praktyki dla studentów ośrodków
akademickich z Krakowa, Lublina, Olsztyna, Warszawy, Poznania, Wrocławia.
Pracownicy i studenci placówek naukowych korzystają z naszych „urządzeń badawczych”
przy realizacji prac inżynierskich, magisterskich i innych.
Od roku 2010 realizowane są w Popielnie prace badawcze (granty) jednostek naukowych:
PAN IG i HZ w Jastrzębcu, PIW-et Puławy, PAN IF i ŻZ Jabłonna, UP Wrocław, PAN IR i
BŻ Olsztyn, SGGW Warszawa, Wydział Biologii UWM Olsztyn, Wydział Nauk
29
Weterynaryjnych UWM Olsztyn, Uniwersytet Gdański, Katedra Zoologii i Bezkręgowców,
Pracownia Parazytologii i Zoologii Ogólnej.
PAN Stacja Badawcza w Popielnie organizuje wraz z Wyższą Szkołą Przedsiębiorczości w
Falentach „warsztaty szkoleniowe” dla nauczycieli zawodu, techników rolniczych.
Uczestniczymy również w organizowaniu „warsztatów weterynaryjnych” (punktowane kursy
doskonalenia zawodowego) dla lekarzy weterynarii wspólnie z Uniwersytetem Wrocławskim,
Firmą Dramiński i vet.com.eu. Od roku 2004 jednostką kieruje p.o. Dyrektora Andrzej
Rudzki.
PAN Zakład Antropologii we Wrocławiu
Asymetria jakości partnerów a stopień satysfakcji ze związku w ocenie kobiet
Natalia Nowak & Dariusz Danel
Cel badań: określenie jak - w ocenie kobiet - różnica w jakości partnerów wpływa na stopień
satysfakcji ze związku. Materiał i Metody: 200 kobiet (wiek 18-42) wypełniło kwestionariusz
określający stopień satysfakcji ze związku (RAS) i jakość partnerską (MV; 6 wyznaczników:
atrakcyjność, osobowość, wykształcenie, inteligencja, pozycja zawodowa i pozycja społeczna);
wyznaczono asymetrię jakości partnerskiej, czyli różnicę jakości partnerskiej (MVD = MV mężczyzny
– MV kobiety). Wyniki: a) największa satysfakcja ze związku, gdy mężczyzna ma wyższą jakość
partnerską; b) kobiety są mniej zadowolone ze związku, gdy mają wyższą jakość partnerską niż
partner. Wniosek: Kobieta może oczekiwać wyższego statusu partnera i jego większego
zaangażowania w związek (teoria inwestycji rodzicielskiej Triversa).
Wzrastanie i rozwój chłopców i dziewcząt w zależności od promienia małżeńskiego rodziców
Sławomir Kozieł & Dariusz Danel
Badania miały na celu oszacowanie, na licznym materiale (2675 chłopców i 2603 dziewcząt; wiek 618 lat) wpływu promienia małżeńskiego wyrażonego odległością geograficzną pomiędzy miejscami
urodzenia rodziców na rozwój i wzrastanie dzieci i młodzieży.
Kontrolując warunki społeczno-ekonomiczne rodziny oraz czynniki dziedziczne wykazano że:
•
większy promień małżeński wiązał się większą wysokością ciała u chłopców oraz dziewcząt
w trzech kolejnych etapach rozwoju.
•
efekt promienia małżeńskiego był silniej zaznaczony u chłopców niż u dziewcząt
Wniosek: Korzystny efekt Promienia Małżeńskiego na wysokość ciała dzieci i młodzieży może
wynikać z heterozji będącej skutkiem migracji małżeńskiej i „przepływu genów”.
Stres psychologiczny i funkcje reprodukcyjne kobiet
Anny Ziomkiewicz, Szymona Wicharego, Bogusława Pawłowskiego i Grażyny Jasieńskiej
Celem badania było określenie związku pomiędzy temperamentem a stężeniem hormonów cyklu
menstruacyjnego estradiolu i progesteronu w grupie kobiet w wieku reprodukcyjnym. Cechy
temperamentu określono na podstawie kwestionariusza - Formalnej Charakterystyki Zachowania.
Stężenia metabolitów hormonów oznaczono na podstawie próbek moczu pobieranych przez kobiety
codziennie przez czas trwania jednego cyklu menstruacyjnego, metodą immunoenzymatyczną.
Stwierdzono, że a) kobiety „sangwiniczki” miały dwukrotnie wyższe stężenia estradiolu w
porównaniu do kobiet „melancholiczek”; b)kobiety „sangwiniczki” miały profil wydzielania
progesteronu bardziej sprzyjający implantacji (szybszy wzrost stężeń progesteronu) w porównaniu do
kobiet „melancholiczek”. Otrzymane wyniki sugerują, że temperament kobiet jest istotnie związany z
ich płodnością. Cechy osobowości mogą wpływać na prawdopodobieństwo zajścia w ciążę u kobiet
30
PAN Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu
Aktywność naukowa Zakładu Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej, Polskiej Akademii
Nauk
Polska Akademia Nauk
Zakład Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej w Gołyszu
43-520 Chybie, Zaborze ul. Kalinowa 2
Tel.: (33) 8533778, Fax: (33) 8589292
www.golysz.pan.pl, E-mail: [email protected]
Dr Krzysztof Rakus, Dr Patrycja Jurecka, mgr. Barbara Flasz, Dr Maciej Pilarczyk, mgr.
Łukasz Napora-Rutkowski*, Dr Ilgiz Irnazarow, Dr Vojtek Kaspar**
Poster przedstawia główne kierunki i cele prowadzonych badań oraz najnowsze osiągnięcia
naukowe Zakładu Ichtiobiologii i Gospodarki Rybackiej PAN.
Autorem sekcji „Akwakultura i Środowisko” jest dr Maciej Pilarczyk. Sekcja przedstawia
perspektywy rozwoju badań środowiskowych w Zakładzie, którymi są - ekologiczne aspekty
kompleksów stawowych oraz innowacyjny rozwój technologii produkcji rybackiej.
Autorami sekcji „ Identyfikacja genów karpia zaangażowanych w proces odpowiedzi
immunologicznej na virus CyHV-3” są dr Krzysztof Rakus i dr Ilgiz Irnazarow. Sekcja
przedstawia wyniki analizy ekspresji genów karpia zakażonego wirusem CyHV-3. Ekspresję
analizowano metodami RQ-PCR i techniką mikromacierzy. CyHV-3 jest groźną chorobą
infekcyjną, dziesiątkującą populacje hodowlane karpia. Odpowiedź immunologiczna karpi na
infekcją wywołaną CyHV-3 jest słabo poznana. Wykorzystując ponad 10 tys. sond
wyodrębniono wiele genów karpia zaangażowanych w odpowiedź antywirusową. Geny tę
będą wykorzystane do dalszych badań nad szczepionką przeciwko patogenu. Badania
przeprowadzono we współpracy z Tokyo University of Marine Science and Technology oraz
University of Veterinary Medicine in Hannover.
Autorami sekcji “Geny głównego układu zgodności tkankowej (MHC) a sukces
reprodukcyjny karpia” są mgr. Barbara Flasz, dr. Krzysztof Rakus i dr Ilgiz Irnazarow. Sekcją
przedstawia wyniki badań nad tzw. ukrytym wyborem samicy (cyptic female choice).
Uzyskane dane pozwalają sadzić, że sukces w przekazywaniu genów potomstwu może
zależeć od posiadanego zestawu genów MHC samca. O ile udział tych genów w doborze
partnerów seksualnych jest dobrze udokumentowany o tyle wpływ genów MHC na poziomie
gamet jest słabo zbadany u ryb. Obserwowane zjawisko może tłumaczyć dlaczego szeroko
stosowana praktyka jednoczesnego zapłodnienia ikry mleczem wielu samców często nie
zapewnia równego udziału samczych genów w potomstwie. Badania te były prowadzone we
współpracy z South Bohemian Research Center of Aquaculture and Biodiversity of
Hydrocenoses (dr Vojtek Kaspar).
Głownym autorem sekcji „Wpływ polimorfizmu transferyny na odporność karpia” jest dr
Patrycja Jurecka. Badania wykazują, że transferyna, oprócz podstawowej funkcji - transportu
żelaza, pełni bardzo ważną funkcję w systemie odpornościowym karpia. Wykazaliśmy, że
allele transferyny mogą w sposób różnicowany aktywować odpowiedź immunologiczną i w
31
konsekwencji decyduje o sukcesie lub porażce w walce z pasożytem krwi Trypanoplasma
borreli.
Głównym autorem sekcji „Ochrona zasobów genetycznych - charakterystyka linii
hodowlanych z zastosowaniem markerów satelitarnych” jest mgr. Łukasz Napora Rutkowski.
Badania te pozwalają stworzyć paszporty genetyczne linii, uzyskać markery przydatne do
zastosowania w programach hodowlanych oraz prowadzić monitoring zmian w strukturze
genetycznej linii.
Łukasz Napora-Rutkowski* - Pracownia Ichtiobiologii i Rybactwa, SGGW, Wraszawa
Vojtek Kaspar** - South Bohemian Research Center of Aquaculture and Biodiversity of
Hydrocenoses
Sesja II - Upowszechnianie osiągnięć naukowych - prezentacje laureatów nagród
Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN w 2011 roku *
*z materiałów Komisji Nagród
prof. dr hab. Mieczysław Wolsan z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN - laureat
nagrody za cykl prac badawczych: „Nowe spojrzenie na historię ewolucyjną
łasicokształtnych na podstawie zapisu genetycznego i geologicznego”
„Analiza filogenetyczna przeprowadzona najnowocześniejszyni metodami z wykorzystaniem danych
molekularnych i morfologicznych cech kopalnych łasicowatych jednoznacznie popiera tezę, że mała
panda jest najbliższym żyjącym współcześnie przedstawicielem kladu obejmującego szopowate
(Procyonidae) i łasicowate (Mustelidae) z wyłączeniem skunksów (Mephitidae). Wszystkie
przeprowadzone testy statystyczne odrzuciły alternatywne hipotezy zakładające pokrewieństwo małej
pandy ze skunksami, szopowatymi i/lub łasicowatymi. Mała panda, jest przedstawicielem osobnej
rodziny i razem z szopowatymi, łasicowatymi i skunksami stanowi osobny klad, nadrodzinę
łasicokształtnych (Musteloidea). Filogenetyczna analiza pokazała, że klad ten jest siostrzanym kladem
płetwonogich (Pinnipedia). M. Wolsan i współpracownicy oszacowali również czasy dywergencji dla
linii prowadzącej do małej pandy, a także określili czas pojawienia się kladu ssaków łasicokształtnych
na około 42 miliony lat (późny eocen). Udało się również podać czas i liczbę radiacji (było ich pięć),
szczególnie istotnych dla ewolucji tej grupy. W końcu M. Wolsan i współpracownicy wskazali
kontynent Azji (a nie Amerykę Północną) jako centrum najwcześniejszej radiacji łasicokształtnych.
Obie pandy były często umieszczane w jednej podrodzinie lub nawet rodzinie (Ailuridae)”
Publikacje w czasopismach o międzynarodowym zasięgu:
Cladistics (IF2010 = 6,740) – 1 praca
Molecular Phylogenetics and Evolution (IF2010 = 3,889) – 1 praca
Obie prace zyskały już odzew w środowisku naukowym o czym świadczą ich cytowania (wg
ISI Web of Science, 3 XI 2011)
Sato i wsp. (2009, Molecular Phylogenetics and Evolution) – 10 cytowań
Wolsan i Sato (2010, Cladistics) – 7 cytowań
prof. dr hab. Katarzyna Kwiatkowska z nagodzonego zespołu z Instytutu Biologii
Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN - nagroda dla zespołu w składzie: prof.
dr hab. Katarzyna Kwiatkowska, prof. dr hab. Andrzej Sobota, dr Monika Hereć, dr
Szczepan Józefowski, dr Magdalena Kulma, dr Ewelina Szymańska za cykl prac
32
badawczych: „Sfingolipidy i fosfatydyloinozytole jako przekaźniki sygnału receptorów
komórek układu odpornościowego”
„Wyniki badań zespołu dotyczą udziału wybranych pochodnych lipidowych w sygnalizacji
komórkowej, ze szczególnym uwzględnieniem roli sfingomieliny i fosfatydyloinozytolo-4,5bisfosforanu (PI(4,5)P2 w tworzeniu ścieżek sygnałowych w obrębie mikrodomen błony
plazmatycznej (rafts). Analiza oddziaływań badanych lipidów ze specyficznymi receptorami
(Fcγlla) oraz toksyny - lizeniny wykazała ich unikalną lokalizację w błonie oraz dynamiczny
metabolizm sfingomieliny, w warunkach stymulacji LPS. Wyniki te mogą mieć szczególnie
doniosłe znaczenie w potencjalnym wykorzystaniu przy zapobieganiu sepsie. Stosując kilka
biologicznych modeli doświadczalnych, jak również subtelne narzędzia metodyczne Autorzy
zademonstrowali heterogenne rozmieszczenie PI(4,5)P2 w komórkach odpornościowych,
których fizjologiczne funkcje związane są z charakterystyczną budową błony plazmatycznej.
PI(4,5)P2 występujący w wewnętrznej warstwie błony w ilości ~ 1% wszystkich lipidów, jest
prekursorem przynajmniej trzech przekaźników II rzędu, które w sposób kaskadowy regulują
praktycznie wszystkie procesy metaboliczne i stanowią jeden z najbardziej aktywnych
szlaków sygnalizacji wewnątrzkomórkowej. Wykazana kolokalizacja kinazy PIP5 lα oraz jej
produktu PI(4,5)P2 w komórkach układu odpornościowego może być kolejnym niezbędnym
krokiem na drodze poszukiwania i wdrażania skutecznych terapii leczniczych”
Wniosek jest udokumentowany 5 oryginalnymi pracami twórczymi oraz 2 artykułami
przeglądowymi, opublikowanymi w czasopismach o międzynaro-dowym zasięgu:
Cellular and Molecular Life Science (IF2010 = 7,047) - 1 praca (przegl.)
Journal of Immunology (IF2010 = 5,745) - 1 praca
Biochimica et Biophysica Acta - Biomembranes (IF2010 = 4,647) - 2 prace
BioEssays (IF2010 = 4,479) - 1 praca (przegl.)
Experimental Cell Research (IF2010 = 3,609) - 1 praca
European Journal of Immunology (IF2010 = 2,619) - 1 praca
Wszystkie prace zyskały już odzew w środowisku naukowym o czym świadczą ich cytowania
(wg ISI Web of Science, 3 XI 2011):
Józefowski i wsp. (2008, BioEssays) - 16 cytowań
Szymańska i wsp. (2008, Experimental Cell Research) - 8 cytowań
Szymańska i wsp. (2008, European Journal of Immunology) - 5 cytowań
Hereć i wsp. (2008, Biochimica et Biophysica Acta - Biomembranes) - 5 cytowań
Pozostałe prace (z 2010 r.) - łącznie 5 cytowań
dr hab. Paweł Lipiński z nagrodzonego zespołu z Instytutu Genetyki i Hodowli Zwierząt
PAN - nagroda dla zespołu w składzie: dr hab. Paweł Lipiński, dr Rafał R. Starzyński,
dr Agnieszka Styś, mgr Ewa Smuda za cykl prac badawczych: „Regulacja metabolizmu
żelaza i miedzi w różnych okresach rozwoju postnatalnego ssaków”
„Badania nad regulacją metabolizmu żelaza i miedzi w organizmach zwierzęcych
prowadzone są od wielu lat, ale dotychczasowe prace dotyczyły głównie osobników
dorosłych. W odróżnieniu od tych badań, przedstawione do wyróżnienia wyniki dotyczą
osobników starych oraz będących w okresie neonatalym, u których regulacja metabolizmu
miedzi i żelaza różni się od regulacji u osobników dorosłych. Po raz pierwszy wykazano, że
jedną z przyczyn niedoboru żelaza u noworodków są słabo rozwinięte molekularne
mechanizmy absorpcji żelaza, co ma pewne konsekwencje praktyczne. Uzyskane wyniki
podważają dotychczas stosowane rutynowo zabiegi, polegające na injekcji parenteralnej dużej ilości
żelaza, prosiętom, w jednej dawce. Zaproponowano nową suplementację polegającą na
33
podaniu mniejszej ilości żelaza w dwóch dawkach. Ta metoda suplementacji została objęta
postępowaniem patentowym”
Wniosek jest udokumentowany 4 oryginalnymi pracami twórczymi opublikowanymi w
czasopismach o międzynarodowym zasięgu:
The American Journal of Pathology (IF = 5,673)
Gene Expression Patterns (IF = 2,076)
Journal of Experimental Zoology, A Ecology Genetics & Physiology (IF = 1,459)
Biochemical Journal (IF = 4,371)
Odpowiedzi otrzymane na ankietę
do dyskusji w czasie Sesji I
Ankieta została wysłana do dyrektorów instytutów i pomocniczych jednostek naukowych
Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN
Były to dwa pytania:
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Otrzymane odpowiedzi:
Instytuty, których działalność koordynuje Wydział:
Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii
Ad. 1. Jak instytucja/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności
Strategia Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii pod auspicjami UNESCO
oparta jest na 4 podstawowych elementach:
1. Inspiracja – poprzez międzynarodowe kontakty naukowe, a szczególnie:
a. realizacja projektów Komisji Europejskiej: FP6 SWITCH, Life+ EKOROB,
Life+ EnvEurope, FP 7 EXPEER
b. udział w gremiach eksperckich Komisji Europejskiej: Grupy Roboczej
European Strategy Forum on Research Infrastructures, InterAcademy Pannel
IAP – Prof. Maciej Zalewski, Przewodniczący Water Programme for Europe,
International Long Term Research – dr Kinga Krauze vice-chair
c. udział w pracach agend ONZ i światowych organizacji naukowych: UNESCO
International Hydrological Programme, koordynacja ze strony Polski programu
KE JPI „Water Challenges for a Changing World, udział w pracach grupy
roboczej International Society of Limnology
34
2. Realizacja wspólnych badań i krótkoterminowe staże.
a. bezpośrednia współpraca i wymiana pracowników: Vienna University
(Austria), University of Algarve (Portugalia), Leibnitz Institute (Niemcy),
Tours University (Francja), University of Leicester (GB), Uniwersytet Adama
Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego w
Poznaniu, Instytut Melioracji Użytków Zielonych w Falentach.
3. Udział w procesie edukacji we współpracy z Katedrą Ekologii Stosowanej
Uniwersytetu Łódzkiego
a. opieka adiunktów ERCE nad 5 pracami magisterskimi rocznie
b. realizacja programu ERASMUS MUNDUS we współpracy z Uniwersytetem
Łódzkim, University of Algarve (Portugalia), Christian-Albrechts University
of Kiel (Niemcy) i UNESCO-IHE w Delft (Holandia).
c. Udział w programie pomocowym Polish Aid finansowanym przez
Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP – projekt „Zastosowanie Ekohydrologii
- nauki transdyscyplinarnej dla zintegrowanego zarządzania zasobami wody i
zrównoważonego rozwoju w Etiopii”
d. edukacja stażystów z różnych krajów afrykańskich w ramach dofinansowania
przez Polski Komitet UNESCO: Malawi, Maroko, Nigeria, Tanzania, Etiopia,
Kamerun, Kongo
4. opracowanie systemu oceny pracowników:
- bardzo wysoko punktowane publikacje w najlepszych czasopismach
- pozyskiwanie i koordynacja grantów badawczych, szczególnie międzynarodowych
Ad. 2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów
Ekohydrologia jest uznana za „smart specialization”, jest nową dyscypliną wiedzy, a
Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii w Łodzi jest jedyną w Polsce i
wiodącą na świecie jednostką naukową rozwijającą w/w dziedzinę. Ekohydrologia jest
również jednym z priorytetów ONZ. Specjaliści w tej dziedzinie muszą prezentować
szeroki zakres wiedzy począwszy od ekologii, hydrologii, limnologii, aż po nauki o
glebie i rolnictwo. Jednakże przy niewielkiej dotacji, jaką otrzymuje ERCE, gdzie
pensja adiunkta kształtuje się na poziomie 2,5 tys. zł brutto, nie ma zainteresowania
kandydatów na pozycje kierowników zespołów.
Instytut Agrofizyki im. Bohdana Dobrzańskiego PAN
1. Promocja osiągania poziomu naukowej wybitności:
A) Instrumenty nagradzania finansowego (wysoka premia dla autorów najwyżej
punktowanych prac oraz wybitnych osiągnięć)
B) Instrumenty nagradzania organizacyjnego (tworzenie nowych zespołów naukowych
wokół najlepszych naukowców) przy równoczesnym zamykaniu mniej atrakcyjnych
naukowo kierunków i zespołów badawczych.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
35
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Smart specialization daje większe możliwości zatrudniania najlepszych, więc jesteśmy
generalnie za tą opcją, jednak w przypadku zdefiniowanych potrzeb Instytutu, kandydaci
wpisujący się w profil naukowy Instytutu powinni mieć pierwszeństwo. Ponadto ważnym
instrumentem polityki naukowej powinno być pozyskiwanie osób będących uznanymi
autorytetami w swoich dziedzinach, których specjalizacje mogą wesprzeć tematy realizowane
w Instytucie oraz rozszerzyć tematykę na nowe obszary
Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN
3. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
-
identyfikacja kierowników pracowni w procedurach konkursowych,
powoływanie pracowni na okres 5 lat dla osób zdobywających znaczne finansowanie,
premia dla autorów najlepszych prac naukowych,
indywidulana naukometria pracowników naukowych,
finansowanie pracowni w zależności od publikacyjności,
coroczny przegląd kadr pracowników,
promowanie wybitnych młodych pracowników naukowych do różnych nagród m.in.
FNP, Ministerstwa itp.
informowanie o wybitnych osiągnieciach stronie internetowej instytutu oraz Nencki
Newsletter
4. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Instytut powinien się kierować raczej intelektualną specjalizacją tzn. wybierać najlepszych
kandydatów wpisujących się w ogólny profil instytutu. Smart specialization zastosowana do
dobieraniu kadr może skończyć się tzw. social engineering tzn odtwarzaniu istniejących
ekspertyz naukowych przy jednoczesnym zamykaniu się na nowe wyzwania.
Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
IB PAN promuje osiągnięcia przez: publikowanie w czasopismach zagranicznych i
krajowych; prowadzenie oficyny wydawniczej; udział w międzynarodowych programach
badawczych; opracowywanie bioróżnorodności różnych grup roślin, grzybów i porostów
świata; gromadzenie zbiorów zielnikowych; prowadzenie wykładów, prelekcji oraz studium
doktoranckiego; organizację staży naukowych; udział w konferencjach międzynarodowych i
krajowych.
36
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisuj się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
\
Na obecnym etapie przemian strukturalnych instytutów naukowych w kraju należy w
otwartych konkursach wybierać najlepszych kandydatów wpisujących się w wakat danej
dyscyplinie naukowej.
Instytut Chemii Bioorganicznej PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Proszę o krótkie (maks. 400 znaków) przedstawienie praktyk instytutowych.
Bardzo niska dotacja bazowa Instytutu nie pozwala na dodatkowe wynagradzanie autorów
wybitnych osiągnięć naukowych i związanych z nimi publikacji. Planowane jest
przyznawanie dorocznych nagród naukowych Instytutu za najlepszą pracę eksperymentalną,
pracę przeglądową oraz najlepsze doktoraty z chemii i biologii. Mamy także opracowany
schemat wyróżniania najwybitniejszych naukowców. Jednakże wypłacenie tych nagród
uzależnione jest od aktualnej sytuacji finansowej jednostki.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Proszę o krótką opinię maks. 200 znaków
Na tak postawione pytanie trudno udzielić odpowiedzi, skoro Instytut nie jest w stanie
zaoferować konkurencyjnych warunków płacowych, choćby w porównaniu z polskimi
uczelniami. Oba przedstawione warianty są przypadkami granicznymi; Konkursy otwarte są
absolutnie niezbędne, natomiast przychylenie się do jednego z tych wariantów zależy od
indywidualnej sytuacji i aktualnych celów Instytutu.
Instytut Dendrologii PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Promocja zespołów badawczych/pracowni
- przyznawanie środków na badania własne proporcjonalnie do wielkości dorobku
mierzonego liczbą punktów za publikacje w czasopismach indeksowanych przez
Thomson/Reuters
Promocja pracowników:
- zasady awansu zawodowego - kryteria niezbędne do awansu na stanowisko adiunkta oraz
profesora instytutowego
37
- premia dla pracowników naukowych wyłącznie za publikacje w czasopismach
indeksowanych przez Thomson/Reuters z ostatniego roku
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Przy obecnej wysokiej specjalizacji i wąskim zakresie badań należy w zespole mieć
specjalistów, jednak kierowanie zespołem wymaga szerszej wiedzy, nie tylko wąskospecjalistycznej. Stąd wydaje mi się, że na kierowników zespołów badawczych należy
wybierać kandydatów z bardzo dobrym i jednocześnie szerokim zakresem wiedzy,
wykraczającym poza specjalizację.
Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN
1
Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Nagrody dyrektorskie: w pierwszym kwartale każdego roku wypłacane są
jednorazowo tzw. nagrody dyrektorskie dla najlepszych pracowników naukowych w
poszczególnych grupach (profesorowie, adiunkci, asystenci). Najlepszych
pracowników wyłania komisja ds. rozwoju kadry naukowej w oparciu o ocenę
działalności naukowej i organizacyjnej w roku poprzednim (według Regulaminu
oceny pracowników naukowych)
System wypłacania premii kwartalnych dla pracowników naukowych w oparciu o
ocenę uzyskaną jw.
Podział środków finansowych dla Zakładów wg aktywności pracowników (liczba i
wartość publikacji, projektów, wysokość wniesionych środków)
2
Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization) i
dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
W zawiązku z niepewną wysokością dotacji trudno jest myśleć o tworzeniu nowych
stanowisk kierowniczych, zwłaszcza specjalistycznych.
Z uwagi na rozwój działalności naukowej i organizacyjnej własnych pracowników
wprowadzono czteroletni okres kadencji dla kierowników Zakładów i wybór
przeprowadza się w ramach konkursu wewnętrznego.
Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN
38
Obydwa pytania zgłoszone w ankiecie są wprawdzie bardzo ważne ale raczej nie na
czasy obecne i, co gorsza, nic nie wskazuje na to, aby na niewiele lat w przód. Do
świetlanej przyszłości, w której przyszli dyrektorzy instytutów będą mieli podobne
problemy, trzeba dożyć i to jest główny problem sądzę, że dużej części placówek.
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej
wybitności?
Możliwe, że w Naszym Wydziale istnieją jednostki, które mają problemy z jak
najlepszym promowaniem naukowych wybitności, obawiam się jednak, że więcej jest
jednostek, które mają problem typu ”jak wytrzymać i utrzymać załogę do końca
roku”. Sama nadzieja, że w przyszłym roku będzie lepiej - nie wystarcza. Instytut, w
imieniu którego odpowiadam na ankietę, stać jedynie na to, aby 1 lub 2 pracownikom
wykazującym najlepsze osiągnięcia naukowe w danym roku – wręczyć dyplom
pochwalny, ewentualnienagrodę „pieniężną” w kwocie ok. 1000 zł.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów
przyjmować w otwartych konkursach najlepszych kandydatów,
którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną
specjalizację” (smart specialization) i dobierać w konkursach
otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Czy istnieje dobra strategia w obliczu stałego zmniejszania się nakładów na
funkcjonowanie jednostek naukowych (w roku 2012 zmniejszenie to sięga
przynajmniej 25% wartości dotacji ubiegłorocznej). Jeśli bowiem wypracuje się
najlepszą „smart specialization”) albo wyselekcjonuje się najlepszego kandydata o
profilu „wpisującym się w profil naukowy jednostki” to potem trzeba będzie go
przekonać aby sprowadził się do naszego miasta, kupił mieszkanie i podjął pracę, za
która instytucja zapłaci mu pensję niższą od średniej krajowej (obecnie dla profesora
tytularnego jest to pensja brutto 3620 zł).
Instytut Genetyki Roślin PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Podnoszenie poziomu naukowego pracowników naukowych poprzez: (1) coroczne nagrody
za osiągnięcia publikacyjne dla samodzielnych pracowników naukowych i adiunktów, (2)
mobilizowanie kadry do występowania o projekty badawcze – wyróżnienia finansowe
pracowników składających projekty, (3) stymulowanie udziału w konsorcjach naukowych na
39
poziomie regionalnym, krajowym i międzynarodowym, (4) wspieranie finansowe udziału
wyróżniających się naukowców w stażach naukowych i konferencjach, (5) zachęcanie do
wygłaszania referatów na konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz aktywnego
udziału w towarzystwach naukowych, redakcjach czasopism itp.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Obecna sytuacja finansowa instytutu nie sprzyja tworzeniu nowych kierunków badawczych.
Zatem powoływanie nowych kierowników zespołów badawczych powinno wpisywać się w
priorytety dotychczasowego profilu naukowego instytutu.
Instytut Paleobiologii im. Romana Kozłowskiego PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Pracownicy naukowi Instytutu Paleobiologii PAN podlegają corocznej ocenie osiągnięć
merytorycznych w trakcie poprzedzających trzech lat. Składają się na nią publikacje naukowe
i cytowania prac. Wyniki oceny służą do określenia proporcji rozdysponowania funduszy na
badania własne. Mogą one być wykorzystane przez pracownika w dowolny sposób i jedyny
warunek to związek wydatków z działalnością naukową. System jest prosty,
niekontrowersyjny i ma mocne działanie motywujące.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Ze względu na dużą niezależność naukową naszych pracowników i stosunkowo niewielką
mobilność potencjalnych zewnętrznych kandydatów na kierowników jednostek Instytutu
Paleobiologii PAN, wynikającą w znacznym stopniu z sytuacji finansowej, promowanie
najlepszych kandydatów wyłonionych w otwartych konkursach wydaje się mieć największe
szanse powodzenia.
Instytut Parazytologii im. Witolda Stefańskiego PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Należy doprecyzować pojęcie poziomu naukowej wybitności. Z budżetem poniżej 3
mln zł na całą działalność statutową trudno wykroić narzędzia finansowe wspierające
ten poziom. Środki grantowe są jedyną alternatywą i zostawione to jest w rękach
40
kierownika projektu. Od lat w Instytucie nie ma premii oraz innych bodźców
finansowych motywacyjnych, np. za publikację w czasopiśmie o najwyższej punktacji
MNiSW. Za jedyną promocję ze strony jednostki można uznać finansowanie kosztów
związanych z udziałem takiej osoby w konferencjach naukowych za granicą.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
To zależy w dużej mierze od dyscypliny naukowej. Są takie, których reprezentantów
można liczyć w dziesiątki zainteresowanych. Ale są i dyscypliny „niszowe”, i otwarty
konkurs mija się z celem. Ważne żeby reguły były jednakowe dla wszystkich.
Tegoroczne wybory Rektorów na kilku uczelniach w Polsce są chyba najlepszą
odpowiedzią.
Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
W Instytucie corocznie przeprowadza się ocenę parametryczną pracowników naukowych,
która powiązana jest z regułami przyjętymi przez MNiSW dla oceny jednostek naukowych.
Wyniki tej oceny są bezpośrednio powiązane z przyznawanym funduszem na działalność
statutową i systemem premiowym. Dodatkowo, za osiągnięcia naukowe corocznie
przyznawane są indywidualne i zespołowe nagrody Dyrektora.
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Jestem za wariantem drugim, osiągnięcie mistrzostwa na określonym polu pozwala na
wyjście ponad przeciętność i daje szansę na zaistnienie na wysoce konkurencyjnym rynku
naukowym.
Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN
1. Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
W naszym Instytucie promujemy wyróżniające się osiągnięcia naukowe w następujący
sposób:
• Za publikację w czasopismach z Listy Filadelfijskiej, którym MNiSW przyznało
największą liczbę (40, 32, 27 pkt.) autorzy otrzymują premię pieniężną
• Pracownicy wykazujący dużą aktywność naukową otrzymują tzw. „Minigranty ISEZ”,
przyznawane w ramach wewnętrznego konkursu instytutowego
41
• Media zarówno elektroniczne jak i tradycyjne są informowane o najważniejszych
osiągnięciach lub odkryciach dokonanych przez naszych pracowników
• Informacje o najważniejszych osiągnięciach lub odkryciach dokonanych przez
naszych pracowników są publikowane na stronie internetowej Instytutu
2. Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization)
i dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Ta decyzja powinna zostać każdorazowo w gestii danej jednostki, ze względu na
nieprzewidywalność sytuacji finansowej.
Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN
1.
Jak instytut/jednostka promuje osiąganie poziomu naukowej wybitności?
Najważniejszą formą promocji wybitnych osiągnięć naukowych są publikacje zamieszczane
w uznanych czasopismach naukowych i książkach o zasięgu światowym. Inna formą
promocji jest wydawanie przez Instytut książek dotyczących wybranych kierunków badań, w
których osiągnięcia Instytutu mają cech wybitności. Za ważną formę upowszechniania
osiągnięć uważamy wystąpienia na konferencjach z udziałem różnych grup interesariuszy.
2.
Czy na otwierające się pozycje kierowników zespołów przyjmować w otwartych
konkursach najlepszych kandydatów, którzy wpisują się ogólnie w profil naukowy
instytutu/jednostki, czy też wypracować „zmyślną specjalizację” (smart specialization) i
dobierać w konkursach otwartych nowych kierowników grup wpisujących się w tę
specjalizację?
Stosowanie tylko otwartych konkursów na pozycję kierowników zespołów nie jest
najlepszym rozwiązaniem. Instytut prowadzi własną politykę rozwoju kadr i powinien mieć
możliwość desygnowania na takie stanowisko własnego pracownika, zaakceptowanego przez
Radę Naukową Instytutu. Jeżeli takiego kandydata nie ma, to wtedy konkurs.
Placówki naukowe nieposiadające osobowości prawnej, które do czasu przekształcenia
posiadają status pomocniczych jednostek naukowych:
PAN Ogród Botaniczny - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie
1. W odpowiedzi na pytanie 1 ankiety - „Jak instytut/placówka promuje osiąganie
poziomu naukowej wybitności ?” informujemy, że PAN Ogród Botaniczny - CZRB
w Powsinie jest pomocniczą jednostką naukową PAN i ze względu na odmienną od
instytutów naukowych specyfikę swej działalności, obejmuje promocją również
szeroko pojętą działalność popularyzatorską i edukacyjną.
42
W celu promocji swoich dokonań placówka nasza wykorzystuje bezpośredni
kontakt z ich odbiorcami poprzez:
• udostępnianie swych zasobów i kolekcji roślinnych społeczeństwu w
połączeniu z
udzielanymi na żywo w terenie poradami i szkoleniami w dni otwarte,
• uczestniczenie naszych pracowników naukowych i
kolekcjonerów w
programach radiowych i telewizyjnych w organizowanych na żywo
dyskusjach naukowych i popularyzatorsko-ogrodniczych,
• organizowanie wystaw przyrodniczych przy współpracy z innymi instytutami
PAN.
• dostosowywanie tematyki zajęć prowadzonych w Centrum Edukacji do
promocji naszego Ogrodu,
• organizowanie imprez plenerowych i koncertów dla społeczeństwa.
W celu podnoszenia poziomu naukowego i osiągania lepszych wyników w zakresie
działalności naukowej prowadzimy działania zmierzające do wyróżniania
wybijających się pracowników naukowych poprzez:
• System premii i nagród specjalnych za najbardziej znaczące prace naukowe
szczególnie promujące osiągnięcia naukowe naszego Ogrodu, przy czym
wysokość nagrody pieniężnej uzależniona jest od wskaźnika IF czasopisma i
współczynnika punktowego czasopism MNiSW. System ten obejmuje
również nagradzanie za zdobyte stopnie i tytuły naukowe.
• Pomoc merytoryczna dla pracowników naukowych w składaniu wniosków i
zdobywaniu grantów badawczych i nagradzanie finansowe za aktywność w
tym zakresie,
• Finansowanie udziału wyróżniających się pracowników w krajowych i
międzynarodowych konferencjach naukowych pozwalających na kontakty z
wybitnymi naukowcami,
• Pomoc w zakupie nowoczesnej aparatury naukowej dla wyróżniających się
zespołów badawczych.
doboru kierowników zespołów
2. Odpowiedź na pytanie 2 ankiety dotyczące
badawczych jest dla nas trudna gdyż charakter działalności naszej placówki i
związana z tym stosunkowo nieliczna kadra naukowa uniemożliwiają stosowanie
rozwiązań stosowanych w dużych instytutach. Wydaje się nam, że w naszej sytuacji
musimy stosować dobór kierowników zespołów w otwartych konkursach dla
kandydatów ogólnie wpisujących się w profil naukowy jednostki.
Zebranie Przewodniczących Komitetów Wydziału z Komisją ds. restrukturyzacji sieci
Komitetów Wydziału - upowszechnianie i promocja działalności Komitetów
Krótkie informacje dotyczące promocji Komitetu przygotowane przez Komitety
Komitet Agrofizyki
Agrofizyka jest specjalnością interdyscyplinarną, i mimo, że jest jedną z młodszych dyscyplin
stała się wybitnie polską specjalnością naukową. To właśnie w Polsce, jako jedna z pierwszych
43
placówek, z inicjatywy czł rzecz PAN Bohdana Dobrzańskiego, został powołany do życia w
ramach struktur Polskiej Akademii Nauk Instytut Agrofizyki. Wieloletnia współpraca tego
Instytutu z licznymi ośrodkami w Europie i na Świecie przyczyniła się do powołania
Europejskiego Centrum Doskonałości „Agrophysics”, a czasopismo International
Agrophysics jedyne w tym zakresie, wydawane w Instytucie Agrofizyki przy współpracy z
Komitetem, znajduje się na „liście filadelfijskiej”. Doświadczenie i zakres współpracy
międzynarodowej sprawił, że renomowany wydawca, jakim jest Springer powierzyło
opracowanie encyklopedii członkom Komitetu J. Glińskiemu, J. Horabikowi i J. Lipcowi,
profesorom z IA PAN
Ważnym zakresem działalności Komitetu jest aktywność wydawnicza, wśród której należy
oprócz oraz Encyklopedii Agrofizyki należy wymienić liczne monografie i książki wydawane
w formie tradycyjnej i elektronicznej CD_BOOK, Ostatnio przygotowywana jest seria ebook i EPUB - książek z wolnym dostępem na iphona, ipada, oraz bezpłatnych wersji na
platformie iTunes U (czyli aplikacji dla uniwersytetów do zamieszczania materiałów i
pomocy naukowych, a także Multi-Touch book czyli interaktywnych książek i podręczników
video i 3D.
Dlatego najważniejszym zadaniem jest wspieranie i promowanie polskich wydawnictw oraz
ewaluacja czasopisma International Agrophysics, ale również dzieła, jakim jest
„Encyclopedia of Agrophysics”, która jest nie tylko opracowaniem liczącym ponad 150
arkuszy wydawniczych, ale jest podsumowaniem i uwieńczeniem wielu lat pracy całego
Instytutu Agrofizyki oraz z nim współpracujących autorytetów nauki światowej, będącym
wizytówką Polskiej Nauki na arenie międzynarodowej.
Komitet Antropologii
Komitet Antropologii PAN jest jednym z najstarszych komitetów naukowych PAN. Rola i
znaczenie Komitetu ma więc długoletnią tradycję. Funkcjonuje w społeczności
antropologicznej jako poważne gremium o wielorakich kompetencjach. Zgodnie z prośbą
przedstawiam przykład promocji Komitetu i jego roli w upowszechnianiu osiągnięć
naukowych.
Od 15 lat Komitet Antropologii sprawuje merytoryczna opiekę i jest współorganizatorem
„Warsztatów Antropologicznych” im. Prof. Janusza Charzewskiego. W tym roku będą to 15 –
jubileuszowe warsztaty. Mają one wymiar ogólnopolski i w sposób jednoznaczny kojarzone
są przez uczestników z Komitetem Antropologii PAN.
Walorem naukowym warsztatów jest ich wielowymiarowy charakter. Warsztaty obejmują
swoją tematyką trzy dziedziny wiedzy tj.: antropologię biologiczną, nauki o kulturze fizycznej
oraz nauki medyczne. Stąd ogromne zainteresowanie warsztatami. Atutem powyższych
warsztatów jest ich poziom merytoryczny, wieloaspektowa tematyka oraz pozycja naukowa
zaproszonych wykładowców z najlepszych ośrodków w kraju.
Prezentowana tematyka podejmuje aktualne problemy naukowe jak np. „otyłość epidemią
XXI wieku”, „trendy sekularne na tle zmian cywilizacyjnych”, „problemy starzenia”,
„metody oceny wieku biologicznego – teoria i praktyka”, „współczesne metody badań
aktywności, sprawności i wydolności fizycznej człowieka”, „biodemografia i genetyka
populacyjna w badaniach antropologicznych” – to tylko przykłady z wybranych warsztatów.
44
Warsztaty są znakomitą promocją Komitetu i okazją do upowszechniania wiedzy. Dowodem
rzeczowym tych warsztatów jest 15 tomów powarsztatowych zeszytów, które zawierają
osiągnięcia z obszaru poruszanej tematyki oraz dodatkowo spełniają rolę dydaktyczną w
kształceniu antropologów.
Komitet Biochemii i Biofizyki
Komitet Biochemii i Biofizyki PAN działa od roku 1960, jako kontynuacja Komitetu
Biochemicznego PAN powołanego w roku 1952. Komitet liczy 57 członków, w tym 15
członków PAN i 2 członków Akademii Młodych Uczonych. Naczelnym zadaniem Komitetu
jest wspieranie integracji krajowego środowiska biochemików, biofizyków oraz biologów
zaangażowanych w badania z zakresu biologii molekularnej. Komitet organizuje i
współorganizuje konferencje naukowe (w 2012 r: 42 nd European Environmental Mutagen
Society i 7th International Conference “Inhibitors of Protein Kinases including Insights into
Protein Kinases”) wspiera merytorycznie wydawane przez Polskie Towarzystwo
Biochemiczne czasopismo Acta Biochimica Polonica, pełni funkcję komitetu narodowego ds.
współpracy z międzynarodowymi organizacjami naukowymi w dyscyplinach
reprezentowanych przez Komitet, w szczególności z International Union of Biochemistry and
Molecular Biology oraz z International Union for Pure and Applied Biophysics. Od 1998 roku
Komitet przyznaje corocznie medal im. L. Marchlewskiego za wybitne osiągnięcia badawcze
w zakresie biochemii i biofizyki. W obecnej kadencji przewodniczącym Komitetu jest prof. dr
hab. Grzegorz Bartosz (Uniwersytet Łódzki; e-mail: [email protected]), a
wiceprzewodniczącymi prof. dr hab. Wiesław Gruszecki (Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie) i prof. dr hab. Zofia Szweykowska-Kulińska (Uniwersytet Adama
Mickiewicza w Poznaniu).
Komitet Biologii Ewolucyjnej i Teoretycznej
Podstawową formą popularyzacji wiedzy z dziedziny biologii ewolucyjnej było
organizowanie Warsztatów Biologii Ewolucyjne. Warsztaty takie odbywają się od 1996 roku,
było ich już 56 na przestrzeni blisko 17 lat. Podstawową formułą były jednodniowe sympozja
odbywające się w Warszawie (Wydział Biologii UW), z kilkoma (2-3) wykładami ekspertów
i kilkoma krótkimi doniesieniami, zwykle młodszych naukowców. Raz do roku Warsztaty
były prowadzone w języku angielskim, z udziałem jednego lub dwóch wybitnych ekspertów
zagranicznych. Od kilku lat organizowane są też raz do roku lub raz na dwa lata kilkudniowe
warsztaty odbywające się w stacjach terenowych różnych jednostek naukowych, z udziałem
do 30 młodych naukowców i kilku ekspertów (czasem zagranicznych). Głównym celem
takich Warsztatów jest dyskusja projektów naukowych młodych badaczy.
W roku 2009, a więc w dwusetną rocznicę urodzin Karola Darwina i 150 rocznicę
opublikowania „O powstawaniu gatunków”, został opublikowany specjalny podwójny zeszyt
czasopisma Kosmos poświęcony ewolucji. Redaktorami tego zeszytu, dającego przegląd
współczesnych problemów biologii ewolucyjnej i przedstawiającego historię myśli
ewolucyjnej na zaawansowanym popularnym poziomie, byli Jan Kozłowski i Jacek Radwan.
Natomiast autorami 22 rozdziałów byli głównie członkowie Komitetu Biologii Ewolucyjnej i
Teoretycznej poprzedniej kadencji. Zeszyt rozszedł się w dużym nakładzie.
Komitet Biologii Rozrodu
45
Działalność Komitetu Biologii Rozrodu dotyczy biologii, biotechnologii i medycyny rozrodu
zwierząt i ludzi, co stanowi szeroką podstawę do prowadzenia upowszechniania osiągnięć
naukowych. Działalność ta ma 3 kierunki oddziaływania:
• krajowe środowiska naukowe, głównie dyscyplin pokrewnych (medycyna, biologia,
mikrobiologia i inne). Odbywa się to poprzez organizację konferencji, sesji,
warsztatów naukowych i prowadzi do interdyscyplinarności naszego obszaru oraz
poszerzania potencjału kadrowego i metodycznego. Efektem tych działań było
powołanie Towarzystwa Biologii Rozrodu i jego czasopisma, wspólne projekty
zamawiane, a także rozszerzenie profilu Komitetu
• środowiska praktyki kierowanego rozrodu zwierząt i ludzi, którym przybliżone są
aplikacyjne aspekty najnowszych osiągnięć naukowych z zakresu biotechniki i
biotechnologii rozrodu oraz wybrane aspekty medyczne. Ma to miejsce poprzez
konferencje naukowo-szkoleniowe oraz publikacje popularyzatorskie
• zagraniczne środowiska naukowe, poprzez inicjowanie wspólnych konferencji
naukowych, udział w międzynarodowych projektach badawczych (np. COST) oraz
stałą współpracę z międzynarodowymi towarzystwami naukowymi (np. ICAR,
ESDAR, EVSSAR).
Generalnie, prowadzone w ten sposób upowszechnianie poszerza, pogłębia i upraktycznia
tematykę badawczą, a także integruje Komitet z krajowymi i zagranicznymi zespołami
badawczymi oraz przedstawicielami praktyki.
Komitet Biotechnologii
Komitet Biotechnologii w roku 2012 będzie ogniskował swoje działania na zagadnieniach
związanych ze zmianami legislacyjnymi dotyczącymi szeroko pojętej biotechnologii, a
zwłaszcza regulacji dotyczących organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO). W dniu
26 kwietnia 2012 organizujemy sesję naukową "GMO szansą polskiej biogospodarki"
(program konferencji w załączeniu). Również w kwietniu przewidujemy opublikowanie
książki zatytułowanej "Aspekty społeczne i prawne biotechnologii" (okładka w załączeniu).
Niezależnie od wymienionych aktywności członkowie Komitetu podejmują działania
pozwalające na podniesienie wiedzy społeczeństwa na temat organizmów genetycznie
modyfikowanych i korzyści wynikających z ich wykorzystania.
Komitet Botaniki
W dniach 14-18 maja 2012 r. Komitet Botaniki PAN włącza się w wielkie wydarzenie
promocyjne o zasięgu globalnym „Fascination of Plants Day”, organizowane pod auspicjami
European Plant Science Organisation (EPSO). W pięciu ośrodkach akademickich kraju
(Poznań, Lublin, Katowice, Olsztyn, Białystok) członkowie Komitetu organizują sesje
naukowe i popularno-naukowe, oraz warsztaty, wystawy i wycieczki terenowe. Wspólnym
tematem tych spotkań jest „Fascynujący Świat Roślin”, zaś celem zwrócenie uwagi na
znaczenie szaty roślinnej dla funkcjonowania biosfery i samego Człowieka. Uczestnikami
prelekcji są z jednej strony uczniowie studenci i nauczyciele akademiccy różnych
specjalności, z drugiej zaś osoby starsze, nadal otwarte na nową wiedzę. Niech ilustracją
szerokiego zakresu odbiorców, do których zaadresowano akcję promującą Komitet Botaniki
oraz upowszechniającą wiedzę o roślinach będą dwa przykłady. Pierwszy, to wycieczka
terenowa dla uczestników Uniwersytetu III wieku w Szczecinku. Drugi, to sesja z udziałem
profesorów wszystkich wydziałów Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, innych
uniwersytetów poznańskich oraz instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu
46
i Kórniku. Celem tej wyjątkowej sesji jest ukazanie roślin z perspektywy fizyka, matematyka,
teologa, filologów, przedstawicieli nauk o sztuce i oczywiście biologów. Jest to okazja do
wysłuchania szeregu wykładów, integracji środowiska naukowego Poznania, a także
rozkoszowania się smakiem kawy, herbaty, wina i czekolady, w takt muzyki, słuchanej na tle
studenckich dzieł artystycznych inspirowanych roślinami. Obszerna relacja z tej sesji będzie
opublikowania w formie nagrania video na stronie Komitetu Botaniki.
Komitet Cytobiologii
W dniach 14-15 kwietnia 2011 odbyła się w Szczecinie konferencja „POSTĘPY W
HEMATOLOGII, ONKOLOGII i TERAPII KOMÓRKOWEJ”zorganizowana przez: Zakład
Patologii Ogólnej PUM, Zakład Hematologii Molekularnej Uniwersytetu Medycznego w
Greifswaldzie (Niemcy) i Komitet Cytobiologii PAN, w której uczestniczyło 380 osób (w
tym 50 słuchaczy studiów anglojęzycznych),studenci, lekarze-rezydenci i doktoranci z całego
kraju. Program konferencji obejmował 15 wykładów-prezentacji multimedialnych (w tym 4
prelegentów z zagranicy) i warsztaty nowoczesnych technik obrazowania komórek.
Członkowie Komitetu Cytobiologii: prof. dr hab. B. Machaliński (PUM) - główny organizator
- otworzył obrady, a Prof. dr hab. W.W Jędrzejczak (WUM) wygłosił wykład inauguracyjny,
zwracając uwagę na pionierskie strategie terapeutyczne z użyciem komórek macierzystych
krwiotworzenia, w tym wyniki badań swego zespołu opublikowane w Bone Marrow
Transplantation (2011). Wśród wykładowców znaleźli się wybitni specjaliści z Niemiec,
Holandii i Polski.
Choroby nowotworowe układu krwiotwórczego należą do grupy najbardziej różnorodnych
schorzeń onkologicznych. W skomplikowanej diagnostyce tych chorób wykorzystuje się
metody z zakresu biologii molekularnej, immunogenetyki czy cytometrii przepływowej, a
konferencja stanowiła świetne forum wymiany informacji między lekarzami a biologami
różnych specjalności – będąc ilustracją 40-letniej już tradycji owocnej działalności Komitetu
Cytobiologii PAN.
Komitet Ekologii
Poza spotkaniami i minikonferencjami odbywającymi się w zamkniętym kręgu członków
Komitetu Ekologii PAN, Komitet organizuje i współorganizuje konferencje i akcje dla
szerokiego kręgu uczestników i odbiorców. W ostatniej kadencji były to:
• Konferencja „Ekospołeczne zagrożenia zakwitami sinicowymi” (8.10.2009, Pałac
Staszica w Warszawie). Referaty dotyczyły ekotoksykologii sinic, ich toksynogennych
zakwitów, zagrożeń ze strony zakwitów dla powierzchniowych ujęć wody pitnej i wód
rekreacyjnych oraz ekohydrologicznych podstaw rekultywacji wód.
• Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Interakcje międzygatunkowe na różnych
poziomach organizacji: osobnik-populacja-biocenoza.” zorganizowana przez Sekcję
Biologii Populacji Roślin KE PAN (22-25.06.2009, w Krasnobrodzie). Konferencja była
poświęcona relacjom między roślinami naczyniowymi a roślinami z innych jednostek
taksonomicznych. Omawiane były też zagadnienia teoretyczne, takie jak pojęcie
osobnika i populacji w różnych grupach taksonomicznych organizmów.
47
• Akcja ekologiczna Bioblitz (zawody w identyfikacji gatunków) zorganizowana przez
Sekcję Ekologii Morza KE PAN wspólnie z Oddziałem Morskim Polskiego
Towarzystwa Hydrobiologicznego w ramach Bałtyckiego Festiwalu Nauki (1.06.2009,
powtórzona w Nowym Dworze Gdańskim w czerwcu 2009).
• Konferencja naukowa „Skutki zmian klimatu w polskich parkach narodowych”
(23.03.2009 w Ministerstwie Środowiska) współorganizowana przez KE PAN wraz z
Komitetem Nauk Geograficznych, Komitetem Ochrony Przyrody i Polskim Komitetem
Narodowym UNESCO-MAB.
Komitet Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roślin
Komitet Hodowli i Uprawy Roślin był powołany uchwałą Sekretariatu Naukowego
Prezydium PAN nr 26/59 od 1 stycznia 1959r. Prezydium PAN uchwałą nr 2/75 z 25 lutego
1975r. podzieliło Komitet Hodowli i Uprawy Roślin na dwa Komitety: Komitet Fizjologii,
Genetyki i Hodowli Roślin PAN (KFGHR) i Komitet Uprawy Roślin PAN.
Komitet reprezentuje dziedziny: fizjologię, genetykę, hodowlę roślin i nasiennictwo. Spełnia
rolę integracji środowisk naukowych i angażuje do twórczego rozwiązywania istotnych
problemów nauki i gospodarki. Skupia przedstawicieli szkół wyższych, instytutów
resortowych oraz placówek naukowych PAN.
W latach 1985-1990 Komitet prowadził i finansował w całości dwa tematy badawcze.
KONFERENCJE.
Komitet był organizatorem lub współorganizatorem ok. 40 konferencji i sympozjów
naukowych. Niektóre konferencje odbywają się cyklicznie, co dwa, trzy lata.
Komitet był głównym organizatorem siedmiu konferencji i sympozjów organizowanych w
latach 1989-2006.
ZEBRANIA PLENARNE – REFERATY
Komitet FGiHR odbywał średnio rocznie dwa zebrania plenarne tzw. „wiosenne” i
„jesienne”, łącznie było ich ponad 100. Część zebrań plenarnych odbywała się w placówkach
naukowych w kraju, gdzie poza przedstawionymi referatami członkowie Komitetu mieli
możliwość zapoznania się z pracami naukowo-hodowlanymi jednostek zapraszających
poprzez wysłuchanie referatów i zwiedzanie placówek.
EKSPERTYZY, OPINIE, STANOWISKA
1/ Komitet z własnej inicjatywy opracował 9 opinii. Ostatnio przygotowana opinia: 2012
„Stanowisko Komitetu Fizjologii, Genetyki i Hodowli Roślin PAN w sprawie wykorzystania
GMO w polskim rolnictwie”. Zebranie plenarne po dyskusji podjęło 13 kwietnia 2012r.
uchwałę, którą skierowano do Wydziału II PAN.
2/ Opinie wykonane na prośbę organów PAN, rządowych i innych instytucji, dotyczyły m.in.:
strategicznych opracowań urzędów centralnych ds. edukacji i nauki, opinie projektów i
rozporządzeń do ustaw dotyczących nauki, ochrony środowiska oraz rolnictwa.
Komitet na prośbę Wydziału cyklicznie, co 3-4 lata dokonywał oceny placówek naukowych
PAN, tj.: Instytutu Genetyki Roślin w Poznaniu, Instytutu Fizjologii Roślin im. Franciszka
Górskiego PAN w Krakowie, Ogrodu Botanicznego – Centrum Zachowania Różnorodności
Biologicznej w Warszawie.
48
Komitet systematycznie opiniował wnioski dotyczące awansu naukowego i społecznego
pracowników nauki, m.in.: (1) opiniowanie kandydatów na członków korespondentów PAN
oraz (2) opiniowanie wniosków o Nagrody Wydziału II (d. V) PAN, Nagrody Prezesa Rady
Ministrów za wyróżniający się dorobek naukowy lub rozprawę doktorską, Medal im. Michała
Oczapowskiego, Nagrody Fundacji „Pro Scientia et Vitae” i inne.
3/ Ponadto Komitet propagował wykorzystanie potencjału Komitetu:
Komitet dwukrotnie w latach 2006-2007 na prośbę dyrektora Biura Promocji Nauki PolSCA
(Polish Science Contact Agency) PAN w Brukseli, zgłosił 17 osób - specjalistów,
kandydatów na ekspertów z zakresu podanych tematów dotyczących nauk rolniczych, którzy
mogą kompetentnie przygotować i przedstawić podczas planowanych konferencji osiągnięcia
i priorytety badawcze polskich zespołów i instytucji naukowych w zakresie wymienionych
przez Biuro tematów.
Komitet z inicjatywy własnej w maju 2009 wysłał do Ministra Rolnictwa i Gospodarki
Żywnościowej Marka Sawickiego oraz Ministra Środowiska Macieja Nowickiego listę
członków Komitetu z wyszczególnieniem obszarów, w których członkowie KFGiHR mogliby
być ekspertami, opiniodawcami dla wymienionych Resortów, z nadzieją wykorzystania
potencjału wiedzy członków Komitetu.
Komitet Gleboznawstwa i Chemii Rolnej
Członkowie Komitetu Gleboznawstwa i Chemii Rolnej Polskiej Akademii Nauk wspólnie z
przedstawicielami Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego w ramach promocji przewidują
przygotowanie ogólnopolskiego podręcznika akademickiego z gleboznawstwa. Od kilku lat
brakuje bowiem takiej pozycji na polskim rynku księgarskim. Nowy podział uziarnienia gleb
(2008 rok) oraz opracowana w 2011 roku Systematyka gleb Polski dostosowały wiele
parametrów glebowych do kryteriów oceny gleb stosowanych w szeroko pojętym
gleboznawstwie światowym. Przybliżenie tych zagadnień studentom różnych kierunków
studiów uniwersyteckich ułatwi kontakty naukowe ze specjalistami innych krajów oraz
doprowadzi do unifikacji wielu przepisów i aktów prawnych, dotyczących ochrony gleb jako
podstawowego elementu środowiska przyrodniczego. W podręczniku zaprezentowana
zostanie charakterystyka najważniejszych parametrów fizycznych, chemicznych i
biologicznych gleb, stanowiących zewnętrzną część litosfery, na tle podstawowych zagadnień
z zakresu mineralogii, petrografii, geomorfologii itp. niezbędnych do zrozumienia roli i
znaczenia czynników oraz istoty procesów glebotwórczych, które decydują o kształtowaniu
się pokrywy glebowej Polski i świata.
Komitet Melioracji i Inżynierii Środowiska Rolniczego
Komitet Melioracji i Inżynierii Środowiska Rolniczego PAN aktywnie uczestniczy w
upowszechnianiu wiedzy i osiągnięć naukowych związanych ze swoim obszarem
zainteresowania. Członkowie Komitetu biorą czynny udział w przygotowywaniu i organizacji
wielu konferencji krajowych i zagranicznych. Komitet współuczestniczy w wydawaniu
monografii naukowych w j. polskim i j. angielskim, które prezentowane są w kraju i
zagranicą. W latach 2010-2011 członkowie Komitetu uczestniczyli w konferencjach i
przygotowaniu 2 monografii naukowych w j. angielskim (Turew 06.2010 r.) i (Tleń 2011 r.).
Powyższe monografie z logo Komitetu będą zaprezentowane i rozpowszechnione wśród
uczestników 14 Międzynarodowego Kongresu Torfowego w Sztokholmie (06 2012 r.). W
bieżącym roku Komitet będzie współorganizatorem Międzynarodowej Konferencji Naukowej
„Racjonalne kształtowanie i ochrona zasobów wodnych na obszarach wiejskich” w dniach 2049
21.09 2012 r. w Krakowie, a także jest zaangażowany w przygotowywanie Ogólnopolskiego
seminarium doktorantów „Gospodarowanie wodą w warunkach zrównoważonego rozwoju
obszarów niezurbanizowanych”, które odbędzie się w dniach 10-11.10.2012 r w Szkole
Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie na Wydziale Budownictwa i Inżynierii
Środowiska. Uczestnictwo członków Komitetu w konferencjach krajowych i zagranicznych
jak również działalność m.in. w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Torfowym umożliwia
prezentację Komitetu w kraju i na świecie.
Komitet Mikrobiologii
Najlepszą formą promocji Komitetu powinna być jego aktywność w upowszechnianiu wiedzy
oraz rozwiązywaniu problemów w zakresie obejmującym całokształt zagadnień, z jakimi
spotyka się reprezentowana przez niego dyscyplina naukowa, a także efekty tych działań.
Komitet Mikrobiologii PAN realizuje powyższą strategię poprzez różne rodzaje aktywności, z
których za najważniejsze uważam:
(1)
Promocja osiągnięć mikrobiologii podczas współorganizowanych konferencji
naukowych.
(2)
Promocja osiągnięć mikrobiologii w wyniku nagradzania najlepszych prac naukowych
wykonanych w tej dyscyplinie w Polsce.
(3)
Reagowanie na pojawiające się przeszkody w rozwijaniu badań naukowych z zakresu
mikrobiologii (np. uchwała KM PAN nr 3/2012 w sprawie apelu dotyczącego stosowania
ustawy – prawo zamówień publicznych w badaniach naukowych).
(4)
Wyrażanie opinii w sytuacjach istotnych z punktu widzenia rozwoju mikrobiologii
(np. uchwała KM PAN nr 4/2012 w sprawie opinii o projekcie nowelizacji ustawy o
organizmach genetycznie zmodyfikowanych).
(5)
Zwracanie uwagi odpowiednim organom na problemy formalne bezpośrednio
dotyczące osób pracujących w zakresie mikrobiologii (np. uchwała KM PAN nr 4/2012 w
sprawie opinii o możliwości otwarcia dostępu dla magistrów mikrobiologii i magistrów
biologii o specjalności mikrobiologia do zatrudnienia w laboratoriach diagnostycznych służby
zdrowia).
Komitet Nauk Leśnych
- Współorganizacja konferencji IUFRO „Norway spruce in the conservation of forest
ecosystems in Europe. The results of the IUFRO experimental series: 196468, 1972, 1938/39”
w dniach 13-15.09.2012 r. w Krakowie.
- Doskonalenie strony WWW KNL - www.knl.pan.pl (przekazywanie informacji
napływających do Przewodniczącego, opinie, sprawy bieżące KNL)
- Wydawnictwo: (wspólnie z Instytutem Badawczym Leśnictwa): Folia Forestalia Polonica
seria Forestry - nowa międzynarodowa Rada Programowa, w której zasiadają przedstawiciele
m. in. USA, Japonii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Austrii. Czasopismo posiada własną stronę
internetową zawierającą wszelkie niezbędne informacje dla autorów i czytelników
(http://ffp.ibles.pl).
- Współpraca z: Ministerstwem Środowiska i PGL „Lasy Państwowe” w zakresie
opracowywania strategii rozwoju leśnictwa
- Dwa zebrania plenarne (czerwiec, listopad) poświęcone strategii rozwoju leśnictwa
- Sprawy bieżące (korespondencja, inicjatywy członków)
Komitet Nauk o Żywności
50
Promocja Komitetu odbywa się przede wszystkim poprzez organizację i współorganizację
konferencji naukowych. W 2012 r. będzie ich pięć:
1.
VII Konferencja Naukowa w ramach kształcenia ustawicznego „ZIEMNIAK
SPOŻYWCZY I PRZEMYSŁOWY ORAZ JEGO PRZETWARZANIE - Ziemniak jako
produkt żywnościowy, surowiec przemysłowy i pasza”;
8-10 maja 2012 r., Jugowice;
gł. organizator: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Nauk o Żywności,
Katedra Technologii Rolnej i Przechowalnictwa.
2.
III Sympozjum Inżynierii Żywności;
25-27 czerwca 2012 r., Warszawa;
gł. organizator: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Nauk o Żywności,
Katedra Inżynierii Żywności i Organizacji Produkcji.
3.
Konferencja Naukowa „Współczesne trendy w technologii żywności. Od żywności
tradycyjnej do prozdrowotnej”;
26-27 września 2012 r., Poznań
gł. organizator: Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Nauk o Żywności i
Żywieniu.
4.
PROBIOKAP 2012 – Bioimmobilizacja w zastosowaniach praktycznych. Forum
przemysłowo-naukowe;
Szczecin, 25-26 października 2012;
gł. organizator: Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie,
Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa, Centrum Bioimmobilizacji i Innowacyjnych
Materiałów Opakowaniowych
5.
Konferencja Naukowa „Postęp w nauce o białkach: aspekty technologiczne i
zdrowotne”;
14 listopada 2012 r., Warszawa, Pałac Staszica;
współorganizator: Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka PAN (Wydział Nauk Medycznych).
Jako element promocji Komitetu należy również wymienić uczestnictwo, wraz z Polskim
Towarzystwem Technologów Żywności oraz Polskim Towarzystwem Nauk Żywieniowych,
w wydawaniu Polish Journal of Food and Nutrition Sciences, kwartalnika naukowego
(wydawca Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN, Olsztyn)
Komitet Nauk Ogrodniczych
Komitet Nauk Ogrodniczych został powołany przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk 15
lutego 1972 roku uchwała nr 2/72, a na pierwszego przewodniczącego powołano członka
rzeczywistego PAN prof. dr Szczepana Pieniążka. Przewodniczącymi w następnych
kadencjach byli wybitni przedstawiciele nauk ogrodniczych – m.in. prof. Z. Gertych, prof. St.
Zagaja, prof. N. Krusze, prof. H. Skąpski. Prof. J. Lipecki, prof. A. Libik i prof. E. Żurawicz.
Podstawowym zadaniem KNO jest koordynowanie całokształtu programu naukowego,
badawczego i organizacyjnego wszystkich dyscyplin związanych z polskim ogrodnictwem
(sadownictwem, warzywnictwem, roślinami ozdobnymi, leczniczymi i ekonomiką
ogrodnictwa). Program KNO jest realizowany przez aktywną działalność członków Komitetu
pochodzących z różnych środowisk naukowych w kraju oraz reprezentowanie polskiej
wiedzy ogrodniczej na forum, krajowym i międzynarodowym.
Od powstania Komitetu w jego pracach aktywnie uczestniczą przedstawiciele Instytutów
skierniewickich, Wydziałów Ogrodniczych oraz Katedr Ogrodnictwa uczelni z Warszawy,
51
Lublina, Krakowa, Poznania, Bydgoszczy, Olsztyna, Szczecina i Wrocławia. Działalność
Komitetu jest realizowana głównie w sekcja specjalistycznych - w obecnej kadencji jest 7
takich sekcji: roślin ozdobnych - prof. A. Bach, warzywnicza - prof. M. Knaflewski,
sadownicza - prof. K. Tomala, sekcja mrozoodporności - prof. P. Pukacki (Instytut
Dendrologii PAN w Kórniku), przechowalnictwa – prof. F. Adamicki, żywienia roślin - prof.
A. Komosa i sekcja Herbologiczna- prof. St. Gawroński.
W 2012 roku zaplanowana do zorganizowania 10 - konferencji, seminariów lub spotkań
naukowców z producentami. Dotychczas zostały zorganizowane następujące Konferencje:
1.
I Ogólnopolska konferencja „Hortiterapia: - Interdyscyplinarne działania medycyny,
ogrodnictwa i terapii w celu poprawy stanu zdrowia ludzi” 15 marca 2012 r. – prof. A. Bach,
UR w Krakowie.
W konferencji wzięło udział ponad 300 uczestników z całej Polski – pracownicy naukowi,
praktycy, psychologowie, rehabilitanci, architekci krajobrazu, ekolodzy którzy wykorzystują
ogrody i materiał roślinny w procesie terapii i rehabilitacji.
2.
Międzynarodowa konferencja „ Innowacyjne technologie przechowywania owoców i
warzyw” 19 kwietnia 2012 r. – dr K. Rutkowski, prof. F. Adamicki, Instytut Ogrodnictwa w
Skierniewicach
Udział w konferencji wzięło ponad 100 osób reprezentujących ośrodki naukowe, krajowe i
zagraniczne firmy specjalizujące się w technice przechowalniczej, przedstawiciele grup producenckich i producenci owoców i warzyw. Najnowsze osiągnięcia z zakresie technologii
przechowalnictwa zaprezentowały światowe firmy – Fruit Control Equipments, Marvil Engineering srl, Frigotec GmbH, Storex i Isolcell. Naukowa konferencja z tego zakresu zostanie
zorganizowana w Instytucie Ogrodnictwa w listopadzie 2011 r.
Oprócz działalności związanej z organizowaniem konferencji i seminariów KNO uczestniczy
w przygotowaniu opinii i opracowań specjalistycznych dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju
Wsi jak również dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Komitet Nauk Weterynaryjnych
Działalności KNWet z zakresu upowszechniania nauki
• promowanie przedsięwzięć innowacyjnych wykorzystujących wyniki badań
naukowych lub prac rozwojowych;
• upowszechnianie, promowanie i popularyzowanie osiągnięć naukowych lub naukowotechnicznych;
• tworzenie, przetwarzanie, udostępnianie i upowszechnianie informacji naukowych i
naukowo-technicznych;
• sporządzanie ekspertyz, opinii i ocen naukowych;
• podejmowanie innych działań szczególnie ważnych dla rozwoju nauki.
Weterynaryjne czasopisma naukowe i popularno-naukowe
• Polish Journal of Veterinary Sciences (UWM) IF=0.44
• Bulletin of the Veterinary Institute in Pulawy IF=0.22-0.50
• Medycyna Weterynaryjna (UP Lublin)
• Magazyn Weterynaryjny
• Zycie Weterynaryjne (KILW)
• Weterynaria w Praktyce (ELAMED)
• Weterynaria w Terenie (ELAMED)
52
Członkowie Komitetu obecni w Radach Redakcyjnych i Programowych czasopism i autorzy
artykułów
Podręczniki akademickie i specjalistyczne
•
•
•
•
Inne
•
•
Z. Pejsak „Ochrona zdrowia świń” PWR, 2007
W. Skrzypczak, T. Stefaniak, R. Zabielski „Fizjologia noworodka z elementami
patofizjologii” PWRiL, 2011
U. Pasławska „Badanie echokardiograficzne u psów i kotów” Galaktyka, 2012
Z. Gliński, K. Kostro „Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i
zoonoz” PWRiL, 201
Organizacja konferencji, seminariów, szkoleń, studiów podyplomowych, itp.
Prowadzenie stron internetowych
Komitet Nauk Zootechnicznych
W działalności upowszechnieniowej i promocji osiągnięć naukowych Komitetu Nauk
Zootechnicznych można wyróżnić następujące działania:
- organizacja lub współorganizacja krajowych i międzynarodowych konferencji naukowych
dotyczących aktualnych problemów nauk o zwierzętach oraz warsztatów naukowych
(rocznie 6 -7). W ostatnich latach obserwuje się coraz większy udział w tych konferencjach
przedstawicieli praktyki zootechnicznej, przemysłu paszowego, producentów wyposażenia
ferm oraz lekarzy weterynarii, co niewątpliwie służy integracji tych środowisk,
- upowszechnianie, wspólnie z Polskim Towarzystwem Zootechnicznym, osiągnięć nauk
zootechnicznych w formie artykułów popularnonaukowych w czasopismach fachowych
przeznaczonych dla praktyków,
- publikowanie na stronie internetowej KNZ (także w jęz. angielskim) informacji o ważnych
wydarzeniach (w tym nowościach wydawniczych) i osiągnięciach naukowych, a także
bieżącej pracy Komitetu.
Ponadto planowane jest wydanie w formie książkowej najważniejszych osiągnięć nauk
zootechnicznych, a także działania wspierające krajowe, naukowe czasopisma zootechniczne
w dążeniu do zwiększenia ich poziomu naukowego i rangi w skali międzynarodowej. W tym
celu powołano Zespół ds. analizy i rozwoju krajowych czasopism zootechnicznych.
Komitet Ochrony Przyrody
Promocja Komitetu Ochrony Przyrody PAN jest nieodłączna od jego bieżącej działalności
oraz upowszechniania wiedzy z zakresu jego specjalności. Sprawie tej służy zarówno strona
internetowa, podzielona na odpowiednie bloki tematyczne, oraz Biuletyn Komitetu, który
prezentuje w formie artykułów naukowych i przeglądowo-informacyjnych zagadnienia
najbardziej istotne dla ochrony przyrody w Polsce. Zeszyty Biuletynu, tematycznie
profilowane, prezentują najczęściej zagadnienia będące tematem kolejnych konferencji
organizowanych przez Komitet. Niezależnie od tego, każdy z zeszytów przynosi szerszą
informację o pełnym spektrum działalności Komitetu, a także o stanowiskach zajmowanych
53
w ważnych kwestiach związanych z szeroko pojętymi społecznymi odniesieniami ochrony
przyrody.
Ważnym wydarzeniem dotyczącym obu kwestii, tj. zarówno upowszechniania wiedzy z
zakresu specjalności Komitetu, jak i promocji samego Komitetu, jest zaproponowany przezeń
Rok Ochrony Przyrody Ojczystej 2012/2013, dla którego udało się pozyskać patronat
Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, a dla głównego wydarzenia w ramach tego Roku –
Kongresu Ochrony Przyrody – patronat Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
Formą promocji Komitetu jest także fakt nawiązania przez niego, w ramach obchodów Roku
Ochrony Przyrody Ojczystej, szerokiej współpracy z najważniejszymi organizacjami
pozarządowymi w Polsce, zajmującymi się szeroko pojętą ochroną przyrody w Polsce, a także
wywiady dla prasy, radia, TV i informacje o jego działalności, publikowane m.in. w
ogólnopolskim kwartalniku Wiadomości Botaniczne. Przygotowywana jest także obecnie
broszura i ulotka, poświęcone działalności Komitetu i jego zadaniom społecznym.
Ważnym wydarzeniem promującym Komitet także na forum europejskim była organizowana
pod jego patronatem ogólnoeuropejska Konferencja Planta Europa.
Komitet Ochrony Roślin
Komitet Ochrony Roślin jest współwydawcą czasopisma naukowego:
(a) Progress in Plant Protection/ Postępy w Ochronie Roślin o zasięgu ogólnopolskim: w
2011 - 4 tomy; 301 artykułów.
(b) Journal of Plant Protection Research o zasięgu międzynarodowym. 4 tomy rocznie.
KOR od 4 lat organizuje specjalistyczne ogólno dostępne konferencje naukowe dotyczące
nowych problemów ochrony roślin (liczba uczestników 125 – 135):
2009 r. – „Rola użytków ekologicznych w kształtowaniu różnorodności agrocenoz”.
2010 r. – „Stan i kierunki rozwoju metod biologicznych oraz wykorzystanie biotechnologii w
ochronie roślin”
2011 r. – „Odporność agrofagów na środki ochrony roślin – skala problemu i metody
przeciwdziałania”.
2012 r. – „Zagrożenie roślin uprawnych w Polsce – agrofagi i podstawy ich zwalczania”.
Opracowanie przez prof. dr J. J. Lipę i prof. dr Leszka Orlikowskiego „Historii Komitetu
Ochrony Roślin PAN” dostępnej na stronie internetowej Instytutu Ochrony Roślin – PIB w
Poznaniu.
Komitet Parazytologii
Komitet Parazytologii PAN swym zakresem działania obejmuje interdyscyplinarną
problematykę dotyczącą pasożytów w szerokim znaczeniu, pasożytnictwa i układu pasożytżywiciel w aspekcie biologicznym, lekarskim i weterynaryjnym w obszarach nauk
przyrodniczych, nauk medycznych, nauk o zdrowiu, nauk o kulturze fizycznej oraz nauk
rolniczych, leśnych i weterynaryjnych.
Najistotniejszą formą promocji Komitetu jest współorganizowanie konferencji naukowych,
podczas których prezentowane są referaty przeglądowe oraz wyniki badań własnych.
W 2012 r. Komitet jest współorganizatorem pięciu konferencji naukowych.
54
Z okazji jubileuszu 60-lecia Komitetu Parazytologii odbędzie się konferencja „Parazytologia
– nie kończąca się opowieść” połączona z 60-leciem Instytutu Parazytologii PAN w
Warszawie (12.12.2012 r., Warszawa).
Trzy kolejne współorganizowane konferencje wpisały się na trwałe w kalendarz spotkań
parazytologów. Są to: 51. Dzień Kliniczny Parazytologii Lekarskiej „Choroby pasożytnicze i
grzybice skóry i jej przydatków oraz inne zagadnienia parazytologii i mikologii” (18.05.2012
r., Łódź), 14. Międzynarodowe Sympozjum „Stawonogi pasożytnicze, alergogenne i
jadowite-znaczenie medyczne i sanitarne” (28-30.05.2012 r., Kazimierz Dolny) oraz XX
Wrocławska Konferencja Parazytologiczna „Specyficzność pasożytów a środowisko” (2123.06.2012 r., Wrocław-Karpacz).
Natomiast konferencja „Postępy w biologii i parazytologii”, jest połączona z jubileuszem 90lecia Katedry i Zakładu Biologii i Parazytologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego im.
Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (09.11.2012 r., Poznań).
Komitet Techniki Rolniczej
Komitet w ramach swojej działalności i promocji naukowej zorganizował w ostatnich dwóch
kadencjach 93 konferencje, sympozja i kongresy naukowe oraz 33 szkoły naukowe (razem
126 imprez). W konferencjach i sympozjach uczestniczyło 10295 przedstawicieli nauki i
praktyki z obszaru inżynierii rolniczej , wygłaszając 5155 referatów naukowych. Wiodącą w
tym zakresie jest cykliczna szkoła naukowa organizowana pod różnymi hasłami i w różnych
miejscach przez Ośrodek krakowski – ostatnia nazwa „Postęp naukowo-techniczny i
organizacyjny w rolnictwie”.
W ramach działalności wydawniczej Komitet nadzoruje wydawanie trzech tytułów: Inżynieria
Rolnicza, Problemy Inżynierii Rolniczej oraz Annual Review of Agricultural Enegineering.
Przykładowo w latach 2005-2010 wydaliśmy łącznie 93 zeszyty naukowe zawierające 2607
artykułów. Ich nakład wyniósł 20400 egz. Zarówno konferencje, szkoły naukowe, jak i
publikatory obejmowały problematykę badawczą zawierającą nie tylko wyniki badań z
zakresu inżynierii rolniczej, ale także problematykę pokrewną obejmująca takie dziedziny jak:
rolnictwo, agrofizykę oraz nauki techniczne.
Jako nowum w działalności Komitetu uważamy powołanie Sieci naukowej „AgEngPol”. W
jej ramach zorganizowaliśmy: 22 seminaria tematyczne organizowane oraz 2 ogólnopolskie
debaty trójstronne (naukowcy-rolnicy-przedsiębiorcy) z przedstawicielami prasy, radia i
telewizji. Efektem naszej działalności w ramach „AgEngPol” było także przygotowanie 40
przeglądów stanu wiedzy prac badawczych i rozwojowych w obrębie inżynierii. Obecnie jest
przygotowywany druk tychże opracowań w dwutomowym wydawnictwie (objętość 495 i 360
stron). Wydawcą będzie Polskie Towarzystwo Inżynierii Rolniczej.
Komitet Technologii Drewna
Jednym z przedsięwzięć promocyjnych Komitetu Technologii Drewna będzie patronowanie
patronacie i udział oraz wspieranie organizacji konferencji i sympozjów naukowych,
związanych z upowszechnianiem wyników badań w zakresie drzewnictwa, a także
popularyzacją osiągnięć aplikacyjnych (patenty, wzory użytkowe) wśród przedsiębiorców.
Szczególna uwaga zostanie zwrócona na udział młodych naukowców w tych działaniach. Dla
55
nich będą w czasie konferencji i sympozjów stwarzane specjalne warunki (również finansowe)
umożliwiające czynny udział tej grupie badaczy.
Komitet Technologii Drewna ze względu na posiadany potencjał intelektualny aktywnie
włączy się w działania na rzecz rozwoju badań naukowych i konkurencyjności w Europie w
ramach programu „Horyzont 2020”. Zostaną przygotowane a później wspierane inicjatywy
tworzenia problemowych zespołów badawczych, do realizacji ważnych dla środowiska
naukowo – przemysłowego innowacyjnych rozwiązań techniczno – technologicznych.
Komitet Uprawy Roślin
W minionych latach Komitet realizował kilka form promocji i upowszechniania. Jedną z nich
było propagowanie wielofunkcyjnej roli wsi i rolnictwa oraz idei ich zrównoważonego
rozwoju. Obejmowało to bezpośrednią transmisję internetową z obrad konferencji dotyczącej
tej problematyki współorganizowanej przez komitet, relacje w telewizji TVR, informacje w
portalu i czasopiśmie rolniczym ‘Farmer’, obszerne wywiady 2 członków komitetu dla
Redakcji Rolnej Polskiego Radia dotyczących problemów zrównoważonego rozwoju
rolnictwa.
W 2011 roku Komitet dokonał analizy problematyki badawczej z zakresu uprawy roślin
realizowanej obecnie przez krajowe jednostki naukowe, uzyskanych ważniejszych osiągnięć
oraz zamierzeń badawczych tych jednostek w następnych latach. Zamierzeniem komitetu jest
upowszechnienie wyników tej analizy wśród potencjalnych interesariuszy takich jak:
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rolnicze organizacje branżowe, ośrodki doradztwa
rolniczego, rolnicze jednostki naukowe oraz poprzez zamieszczenie tej analizy w czasopiśmie
naukowym oraz na stronie internetowej komitetu.
Komitet jest też zainteresowany kontynuacją wydawania przez PAN czasopism Postępy
Nauk Rolniczych oraz Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych jako wielce
wartościowych w publikowaniu i upowszechnianiu osiągnięć naukowych z obszaru nauk
rolniczych, w tym także promujących działalność komitetu.
Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich
Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich aktywnie działa od ponad 50 lat, a jego celem
działalności jest wskazywanie – na podstawie badań naukowych – warunków i potrzeb
koniecznych do prowadzenia racjonalnie zaplanowanej gospodarki na obszarach górskich, tak
aby nie były niszczone cenne zasoby przyrodnicze i możliwe było zachowanie tożsamości
kulturowej ich mieszkańców.
Ważną funkcją Komitetu jest integrowanie szerokiego grona specjalistów z zakresu różnych
dziedzin i dyscyplin naukowych zajmujących się problemami gospodarowania zasobami
środowiska przyrodniczego, a także kapitału ludzkiego i rzeczowego na obszarach górskich.
Od wielu lat członkami Komitetu – poza specjalistami z zakresu rolnictwa, leśnictwa,
gospodarki rolnej i ochrony środowiska – są także przedstawiciele nauk geograficznych i
ekonomicznych specjalizujących się w zakresie ekonomii regionów górskich.
Multidyscyplinarny profil Komitetu pozwala zatem na konfrontowanie poglądów i stanowisk
środowisk naukowych reprezentujących szeroki zakres wiedzy przyrodniczej, technologicznej
i ekonomiczno-społecznej. Konferencja i zebrania naukowe Komitetu i jego Sekcji dają w ten
56
sposób często jedyną możliwość wymiany poglądów na temat kierunków i form
gospodarowania na obszarach górskich, których funkcje mają ważne znaczenie przyrodnicze,
ekonomiczne i społeczne w wymiarze ponadregionalnym.
Szeroki, multidyscyplinarny zakres tematyki naukowej, podejmowanej przez Komitet i jego
Sekcje daje dobre podstawy do wypełnienia ważnej roli badawczej i upowszechnieniowej na
rzecz rozwoju obszarów górskich w Polsce. Trzeba przy tym zauważyć, że KZZG jest jedyną
instytucją naukową, która integruje specjalistów w różnych dziedzin nauki i dyscyplin
naukowych, zajmujących się problematyką gospodarowania zasobami obszarów górskich.
Komitet Zoologii
1) Strona internetowa Komitetu z aktualnymi danymi o składzie i pracach
podejmowanych przez Komitet.
2) Umieszczenie na stronie internetowej Komitetu bazy danych zoologów polskich z
określeniem zakresu wykonywania ekspertyz w dziedzinie zoologii.
3) Przesyłanie informacji drogą elektroniczna do mediów, w tym m serwisu Nauka w
Polsce. na temat organizowanych konferencji i seminariów z dziedziny zoologii
organizowanych prze Komitet i przy współudziale Komitetu
4) Popularyzację zoologii w mediach (serwis Nauka w Polsce, serwis Ministerstw Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, prasa, wydawnictwa PAN –kwartalnik Nauka).
57