Postmodernizm W szerokim sensie postmodernizm to tendencja we

Postmodernizm
W szerokim sensie postmodernizm to tendencja we współczesnej
kulturze, która kontynuuje przełom modernistyczny z przełomu XIX i XX
wieku, ukształtowany pod wpływem filozofii Fryderyka Nietzschego,
psychologii
Zygmunta
Postmodernizm
rozwija
Freuda
wątki
i
hermeneutyki
krytyczne
Wilhelma
modernizmu
Diltheya.
kwestionującego
kierunkowe idee nowożytności (modernizmu): humanizm, naukowość i wartość
prawdy obiektywnej: podważa się pretensje literatury, sztuki i filozofii do
prawdy.
W refleksji filozoficznej postmodernizm neguje sensowność metafizyki
(wszelkiego myślenia esencjalistycznego, czyli nakierowanego na ustalanie,
badanie, tego co, niezmienne (istotowe)).
Richard Rorty (1931-2007), pod wpływem pragmatyzmu Charles’a
Peirce’a, odrzuca filozofię jako dociekania metafizyczne, czy to niegdyś
rozważające naturę Boga, czy później naturę ludzkiego podmiotu. Filzoofia
polega na wolnej dyskusji, w której - jak w demokracji - różne stanowiska są
dopuszczalne, ale w rezultacie „pytanie o realność metafizycznego czy
moralnego porządku” i nasz do
niego stosunek – znika („Pierwszeństwo
demokracji wobec filozofii”).
Na gruncie postmodernizmu formułowany są zarzuty wobec myśli od
XVII wieku po połowę XX wieku (1. i 2. przez Jacques’a Derridę, 3. przez
przedstawicielki feminizmu):
1. logocentryzmu (racjonalizmu, dla którego ujęcie językowe świata
ma podstawowe znaczenie, bo służy poszukiwaniu ostatecznego
sensu),
2. fonocentryzmu (dominacja języka mówionego nad pismem, silny z
wiązek z logocentryzmem) i
3. fallocentryzmu (dominacja męskości w kulturze, zwłaszcza w
myśleniu i w języku).
Odrzucenie racjonalności i logiczności wyraża pojęcie kłącza (rhizome
(fr.) od Agropyri rhizoma, czyli kłącze perzu), które wskazuje na brak centrum,
dowolne połączenia elementów, brak głębokiej struktury w: człowieku, ja,
społeczeństwie, tekście, rozumie i filozofii.
„Kłącze to dziczka, skomplikowany system podziemnych pędów lub
nadziemnych korzeni, kłąb, bulwa, cebulka. Kłącze to ziemniak i perz, zgraja
szczurów i zwierzęce nory, mrówki i trawa. Rizomatyczny jest język i pamięć,
tkanka glejowa i nitki marionetki, aparalelna ewolucja osy i orchidei, kota i
pawiana, wschodnie ogrodnictwo "klonów" i amerykański kapitalizm,
underground i bitnicy.”
Pojęcie kłącza zostało wprowadzone przez Gilles Deleuze’a (1925-1995)
i Féliksa Guattari’ego (1930-1992) w 2. tomie Capitalisme et schizophrénie: 1.
L’Anti-Œdipe (1972),2. Mille Plateaux (1980),
Postmodernizm podważa wiarę w postęp, i w wielkie narracje (grands
récits), czyli całościowe interpretacje dziejów i kultury, rozległe uzasadnienia
wartości i utopijne wizje optymalizującej ewolucji społecznej (Jean-François
Lyotard 1924-1998). Kwestionuje badanie faktów, uznając je za konstrukcje.
Obiektywność nauki uznaje za maskę władzy i przemocy (Michel Foucault), a
autorytety akademickie za przywileje białych mężczyzn (feminizm w USA):

krytyka optymizmu poznawczego związanego z sukcesami nauki,

niewiara w możliwość polepszenia bytu ludzi dzięki nauce,

podkreślanie zawodności poznania w humanistyce.
W humanistyce możliwa jest dekonstrukcja, czyli odbiór/interpretacja
tekstu, bez możliwości określenia o czym mówi tekst, nie istnieje bowiem
uprzywilejowana
instancja
(autor
tekstu
czy
świat
opisany),
która
umożliwiałaby ustalenie obiektywnego znaczenia tekstu. Tworzenie nowych
komentarzy czy tekstów ma charakter nieograniczony. Dekonstrukcja tekstu
polega na wychwyceniu w nim sprzeczności i napięć, wskutek czego zmienia on
swój sens. Ponieważ jednak nie możliwości ostatecznego rozumienia tekstu,
pozostaje on, mimo dekonstrukcji, taki sam (Derrida).
Literatura:
J. Derrida, „Różnia” [w:] Drogi współczesnej filozofii, pod red. M. Siemka,
Warszawa 1978
J. Derrida, Pismo filozofii, Kraków 1993
J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy (1979),
Warszawa : Fundacja "Aletheia", 1997,
R. Rorty, „Pierwszeństwo demokracji wobec filozofii”, [w:] tegoż,
Obiektywność, relatywizm i prawda, Warszawa 1999
K. Wilkoszewska, Wariacje na postmodernizm, rozdz. Postmodernizm w
filozofii, Postmodernizm w sztuce: literatura, Kraków 2000.