УДК 327:325 NIEZALEŻNOŚĆ MEDIÓW W FEDERACJI

УДК 327:325 NIEZALEŻNOŚĆ MEDIÓW W FEDERACJI

ISSN 2078–4333.
.
. 2016.
38. C. 198–202
Visnyk of the Lviv University. Series International Relations. 2016. Issue 38. P. 198–202
327:325
NIEZALE NO
MEDIÓW W FEDERACJI ROSYJSKIEJ
Yuliya Lesyk
Instytut Studiów Mi dzynarodowych, Uniwersytet Wroc awski,
ul. Koszarowa 3, Wroc aw, Polska, 51-149,
email: [email protected]
Niniejszy artyku naukowy dotyczy zagadnienia zwi zanego z niezale no ci wsp czesnych
medi w rosyjskich. Autorka dokonuje pr by znalezienia odpowiedzi na nast puj ce pytania badawcze:
czy we wsp czesnej Rosji istnieje prawdziwa wolno s owa w rodkach masowej informacji? Jak rol
odgrywa rz d rosyjski? Wy ej opisane kwestie stanowi wyj tkowo problematyczny temat badawczy.
We wsp czesnej Federacji Rosyjskiej trudno jest m wi o wolno ci s owa i niezawis ci medi w.
Najtrudniejszym problemem pozostaje spos b rozumienia poj cia «wolno s owa». Rosyjski rz d
stworzy w asn definicj , znacznie odbiegaj
od rozumienia zachodniego. Jakakolwiek krytyka
skierowana na rz dz cych w tym pa stwie, mo e by w efekcie zagra aj
yciu.
owa kluczowe: Federacja Rosyjska; wolno s owa; dziennikarstwo; Anna Politkowska.
Od pocz tku epoki W adimira Putina mo na zaobserwowa stale pogarszaj
si
sytuacj
z
zakresu
istnienia
prawdziwie
niezale nych
mediów
w Rosji. Taki precedens mo na okre li mianem nawrotu do tradycji radzieckich,
powszechnie stosowanej cenzury, propagandy i terroru wobec ka dego, kto mo e si
sprzeciwia poczynaniom w adzy. Jest jednak wartym zaznaczenia fakt, i od
momentu rozpadu Zwi zku Socjalistycznych Republik Radzieckich i a do ko ca lat
90. XX wieku, a wi c w czasie dwóch kadencji prezydenckich Borysa Jelcyna,
rosyjskie media cieszy y si wzgl dn swobod .
Wed ug danych publikowanych przez organizacj Freedom House, badaj
wolno na wiecie, w tym wolno mediów, Federacja Rosyjska nale y do grupy
pa stw, gdzie wolno s owa nie istnieje. Autorzy raportu rocznego zwracaj uwag
na coraz bardziej nacjonalistyczny odd wi k wi kszo ci przekazów medialnych w
tym pa stwie. Powoduje to z kolei proces wypierania wzgl dnie niezale nego i
krytykuj cego w adz dziennikarstwa [1]. Zauwa ono, i media we wspó czesnej
Rosji s wykorzystywane przede wszystkim do manipulowania spo ecze stwem.
Wi kszo przekazów medialnych odnosi si do poczyna w adzy. Celem jest
wykszta cenie konkretnej opinii w spo eczno ci, takiej, która b dzie najbardziej
korzystna dla Kremla.
Tajemnic poliszynela jest fakt, i rosyjskie w adze stosuj propagand na
wyj tkowo szerok skal . Zjawisko to nasili o si wraz z rozpocz ciem kryzysu
politycznego na Ukrainie, jednak jego pocz tki mo na by o zauwa
ju wcze niej.
Obiektywno
doniesie rosyjskich mediów podwa ano ju w trakcie dzia
zbrojnych w Czeczenii od ko ca 1999 roku. Kryzys gruzi ski z 2008 roku pokaza , w
jak bardzo niebezpieczny sposób ewoluuje rosyjska propaganda medialna. Ju
_________________________
© Lesyk Yuliya, 2016
Yuliya Lesyk
ISSN 2078–4333.
.
. 2016.
38
199
wówczas stosowano fa szowanie przekazywanych obrazów. Emitowano reporta e,
które nie zosta y zrealizowane w Gruzji, a rzekomo przekazuj ce wydarzenia
sze ciodniowej wojny rosyjsko-gruzi skiej. Media internetowe obieg y zdj cia z
miejsc rzekomo bombardowanych przez lotnictwo gruzi skie [2]. W rzeczywisto ci
cz sto wykorzystywano zdj cia wykonane w Czeczenii, zarówno podczas pierwsze,
jak i drugiej wojny czecze skiej.
Analogiczny schemat, lecz na zdecydowanie wi ksz skal , wykorzystano
podczas wojny hybrydowej na Ukrainie. Rosyjska wewn trzna propaganda medialna
wyzby a si wszelkich mo liwych skrupu ów. Dziennikarze pa stwowych telewizji
tworzyli fikcyjne reporta e, które z rzeczywisto ci nie mia y nic wspólnego. Tak
powsta y historie o ukrzy owanym dziecku na Donbasie, czy doniesienia o
ogromnych kolejkach na granicach ukrai sko-rosyjskich, wywo anych uchod cami z
terenów obj tych dzia aniami zbrojnymi. Na dowód tych s ów transmitowano na ywo
obraz z jednego z przej granicznych. Nale y jednak zaznaczy , i wykorzystano
obraz z polsko-ukrai skiego przej cia w Shehyni [3]. Takich przyk adów codziennego
manipulowania spo ecze stwem rosyjskim mo na przytoczy wiele. Tego typu
oddzia ywanie powoduje kszta towanie si konkretnego punktu widzenia w ród ludzi,
a to z kolei przyczynia si do wzrostu nienawi ci pomi dzy niegdy «bratnimi»
narodami.
Niniejszy artyku jest po wi cony znalezieniu odpowiedzi na pytanie, czy we
wspó czesnej Rosji istniej jeszcze niezale ne media? Rozwi zanie tego nurtuj cego
problemu jest niezwykle trudne. Jak powszechnie wiadomo, niezale no mediów w
Federacji Rosyjskiej praktycznie nie istnieje. Jak stwierdzono we wst pie, organizacje
mi dzynarodowe alarmuj o braku wolno ci mediów rosyjskich, a co za tym idzie,
mo na podwa
wiarygodno wi kszo ci ich przekazów.
Wi kszo rosyjskich rodków masowego przekazu znajduje si pod pe
kontrol Kremla. Dlatego te na czo ówkach prasowych czy w przekazach
telewizyjnych czo owe miejsca zajmuj informacje dyskredytuj ce s siednie pa stwa,
ale równie krytykuj ce poczynania Stanów Zjednoczonych i innych pa stw szeroko
poj tego Zachodu.
Dla rosyjskich dziennikarzy swego rodzaju «oaz wolno ci s owa» jeszcze do
niedawna pozostawa Internet. Wykorzystywano przede wszystkim portale
spo eczno ciowe, jak na przyk ad wyj tkowo popularny serwis Vkontakte. Jednak w
2014 roku, jego za yciel i wieloletni szef Pawe Durow zosta pozbawiony swego
stanowiska, a portal przeszed pod ca kowit kontrol Kremla [4]. Tym samym,
wszystkie wpisy od tej chwili s ledzone przez Federaln S
Bezpiecze stwa. To
z kolei, nie przyczynia si do wzrostu swobody s owa, a wr cz przeciwnie, w
znacznym stopniu j utrudnia.
W 2014 roku wprowadzono znaczne restrykcje wobec dzia alno ci
w Internecie. W adze na Kremlu zdawa y sobie spraw z tego, i przejmuj c kontrol
nad najpopularniejszym rosyjskim portalem spo eczno ciowym, nie rozwi
kwestii
zwi zanych z wykorzystaniem Internetu jako rodka masowego przekazu przez
opozycj . Istniej inne portale spo eczno ciowe, typu Facebook czy Twitter, za
pomoc których równie dobrze mo na prowadzi dzia alno opozycyjn . Zgodnie z
Yuliya Lesyk
200
ISSN 2078–4333.
.
. 2016.
38
nowo wprowadzonym prawem, ka da strona internetowa, bez wzgl du na j zyk
witryny, w ciciela czy poruszanej tematyki, je eli chce prowadzi swoj dzia alno
rosyjskim rynku i dzieli si informacjami z Rosjanami, musi mie swoje serwery na
terenie Rosji. Takie dzia ania maj za zadanie przede wszystkim cenzurowanie
nieprzychylnych opinii na temat rosyjskiej w adzy [5]. Nie by y to pierwsze dzia ania,
maj ce na celu uzyskanie nieograniczonej kontroli nad przestrzeni internetow . Kilka
miesi cy wcze niej w Rosji wprowadzono prawo reguluj ce rynek mediów
spo eczno ciowych, wymuszaj ce rejestrowanie swoich stron jako dzia alno ci
prasowej. Takie posuni cie motywowano wzrostem mo liwo ci wyst pienia zagro
o charakterze terrorystycznym. W rzeczywisto ci za celem by o zwi kszenie kontroli
and tre ciami, publikowanymi w sieci, a krytykuj cymi rosyjskich polityków. Tym
samym Internet pozbawiono cech wiadcz cych o wolno ci wypowiedzi.
Pras i telewizj spotka o to ju wcze niej. W 2014 roku Press Freedom Index
uplasowa Rosj na 148. miejscu ze 179 w rankingu. Rosyjscy dziennikarze pracuj w
wyj tkowo trudnych, a czasem wr cz niebezpiecznych warunkach. Najlepszym
przyk adem tego, i rosyjskie w adze nie warto poddawa publicznej krytyce jest
historia s ynnej dziennikarki i dzia aczki spo ecznej Anny Politkowskiej. Nale a ona
do grupy dziennikarzy niezale nych, sta a si szczególnie znana ze swojego stosunku
do rz du W adimira Putina, zw aszcza w kontek cie wojny w Czeczenii. Swoje prace
publikowa a na amach czasopisma Nowaja Gazieta, które do dnia dzisiejszego
uznawane jest za opozycyjne wobec obecnej w adzy. Politkowska alarmowa a o
ra cych naruszeniach praw cz owieka, których rosyjskie wojska dopuszcza y si w
Czeczenii. O wszystko win obarcza a W adimira Putina. By a tez autork kilku
publikacji, wydanych w formie ksi kowej. By a aktywn dzia aczk spo eczn . W
2002 roku bra a udzia w negocjacjach w sprawie uwolnienia zak adników,
przetrzymywanych w teatrze na Dubrowce. W dniu 7 pa dziernika 2006 roku jej cia o
odnaleziono w windzie bloku, w którym mieszka a. Do dnia dzisiejszego zbrodni tej
ostatecznie nie wyja niono. Win obarczano mi dzy innymi bojowników
czecze skich, jednak oskar enia te wydawa y si bezpodstawne, zw aszcza w
kontek cie jej wcze niejszych artyku ów prasowych, w których broni a Czeczenów.
Zastanawiaj cym za by fakt, i zabójstwa dokonano w dniu urodzin W adimira
Putina. Niejednokrotnie pojawia y si opinie, i to w nie on by zleceniodawc
zabójstwa. By to te wyra ny sygna , mówi cy o tym, i niezale ne, obiektywne
dziennikarstwo nie mo e istnie na terenie Federacji Rosyjskiej. W 2012 roku
Amnesty International poda a, i skazano rzekomego zabójc , którym okaza si by y
oficer policji, Dmitrij Pawluczenkow. Sprawa mia a swój ci g dalszy w 2014 roku,
kiedy Moskiewski S d Miejski skaza na kar do ywotniego pozbawienia wolno ci
kolejne dwie osoby, powi zane ze zbrodni . W dalszym jednak ci gu oficjalnie nie
okre lono odpowiedzialnego za zlecenie zabójstwa dziennikarki [6].
Przyk ad Anny Politkowskiej jest jedn z najg niejszych na wiecie prób
uciszenia dziennikarza, krytykuj cego w otwarty sposób w adz . Jednak nie jest
jedynym. Prze ladowania dziennikarzy s charakterystyczne dla wi kszo ci pa stw
poradzieckich, nie tylko dla Federacji Rosyjskiej. Na Ukrainie podobny los spotka
Yuliya Lesyk
ISSN 2078–4333.
.
. 2016.
38
201
swego czasu Gieorgija Gongadze. Na pocz tku lat 2000. zosta on porwany, a
nast pnie zamordowany ze szczególnym okrucie stwem.
Na Bia orusi dziennikarze opozycyjni nie mog si czu bezpiecznie od momentu
doj cia do w adzy Aleksandra ukaszenki. Niejednokrotnie ró norakie organizacje
mi dzynarodowe, specjalizuj ce si w prawach cz owieka, alarmowa y o braku
wolno ci s owa w tym pa stwie.
Istota wolno ci s owa w wy ej wymienionych pa stwach, a zw aszcza
w Rosji i na Bia orusi jest postrzegana odmiennie, ni w innych pa stwach
demokratycznych. Zgodnie z demokratycznym rozumieniem, wolno s owa jest
prawem ka dego cz owieka do otwartego wyra ania w asnych my li, jak na pi mie,
tak i w mowie ustnej. We wspó czesnej Rosji kwestia ta jest bardziej skomplikowana.
Jak pokaza y przytoczone wy ej argumenty, dziennikarze rosyjscy mog swobodnie
wyra
swoje my li, o ile nie s one krytykuj ce wobec obecnej w adzy. W
przeciwnym razie mo e im grozi niebezpiecze stwo, nawet w formie pozbawienia
ycia, tak jak mia o to miejsce w przypadku Anny Politkowskiej. W adze rosyjskie
podejmuj wszelkie mo liwe dzia ania, by w jak najwi kszym stopniu ograniczy
wolno my lenia i tworzenia w asnych opinii w ród swoich obywateli. Przejawia si
to przede wszystkim w powszechnie stosowanej propagandzie medialnej, ale równie
w prawie krajowym. Przyjmowanie przez rz d co raz nowych ustaw, skierowanych na
ograniczenie wszelkich przejawów samodzielnego kszta towania opinii na ró ne
tematy, s y przede wszystkim podporz dkowaniu spo ecze stwa w adzy.
Opozycja polityczna stopniowo jest likwidowana. Dotyczy to równie mediów,
które popiera y by si y opozycyjne. Wi kszo prasy nie publikuje informacji, które
mog yby by krytykuj ce wobec Kremla. W serwisach wiadomo ci w telewizji
publicznej dominuj doniesienia, stawiaj ce rz d w wyj tkowo dobrym wietle. Taka
strategia jest równie stosowana wobec poczyna prezydenta. Dlatego te
spo ecze stwo jest w pierwszej kolejno ci informowane o kolejnych wizytach
odbytych przez W adimira Putina. W dalszej kolejno ci docieraj doniesienia
odno nie dzia
podj tych przez rz d. W ostatnich dwóch latach popularnym by y
kolejne materia y, dotycz ce wojny hybrydowej na Donbasie. Rosyjskie
spo ecze stwo przekonywano o okrutno ci ukrai skich
nierzy, próbuj cych si
podbi zbuntowany rosyjskoj zyczny naród, zamieszkuj cy ziemie Zag bia
Donieckiego. Oczywistym jest, e wi kszo tego typu przekazów medialnych mija a
si ca kowicie z rzeczywisto ci .
Na podstawie wy ej przytoczonych argumentów mo na jednoznacznie stwierdzi ,
wolno s owa w Federacji Rosyjskiej na chwil obecn nie istnieje. Niezale ne
media praktycznie nie maj prawa bytu, je eli posuwaj si do krytykowania obecnej
adzy. Dziennikarze za , którzy próbuj by prawdziwie obiektywni wobec
rzeczywisto ci rosyjskiej, s nara eni na ogromne niebezpiecze stwo.
BIBLIOGRAFIA
1. Freedom of the Press
press/2016/russia, [02.08.2016]
–
2016.
Report,
https://freedomhouse.org/report/freedom-
Yuliya Lesyk
202
ISSN 2078–4333.
.
. 2016.
38
2.
.
, http://www.istpravda.
com.ua/articles/2013/08/8/133427/, [02.08.2016]
3.
-20
, http://www.myvin.com.ua/ua/
news/events/27599.html, [03.08.2016]
4. Oaza wolno ci s owa w Rosji przesz a «pod ca kowit
kontrol » Kremla,
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/oaza-wolnosci-slowa-w-rosji-przeszla-pod-calkowitakontrole-kremla,420723.html, [03.08.2016]
5. Prawo przeciw wolno ci s owa w Rosji, http://osnews.pl/prawo-przeciw-wolnosci-slowa-wrosji/, [03.08.2016]
6. Moskwa: do ywocie dla zabójców Anny Politkowskiej, http://www.polskieradio.pl
/5/3/Artykul/1147704, Moskwa-dozywocie-dla-zabojcow-Anny-Politkowskiej, [04.08.2016]
29.04.2016
15.05.2016
THE INDEPENDECE OF MEDIA IN RUSSIAN FEDERATION
Yuliya Lesyk
Institute of International Studies, University of Wroc aw,
3, Koszarowa Str., Wroc aw, Poland, 51 -149,
email: [email protected]
This article is about the issue of the independence of media in Russian Federation. The author tries to
find the answer to the question: are there any free media in contemporary Russia. What is the role of the
Russian government. The issue is extremely difficult. There are no free media in contemporary Russia.
The biggest problem constitutes the way of understanding the freedom of speech by the Russian
authority. Criticising the government could be extremely dangerous for the journalists.
Key words: Russian Federation; the freedom of speech; journalism; Anna Politkowskaya.
,
, 3, .
,
, 51-149,
email: [email protected]
.
.
:
?
?
.
.
«
.
,
:
».
,
.
;
;
;
.