Szanowni Paƒstwo!

Szanowni Paƒstwo!
Zapraszamy do odwiedzin malowniczego
Regionu Âwi´tokrzyskiego. Nieskazitelnie czyste
powietrze, niebo pe∏ne ptactwa, ogromne po∏acie
lasów b´dàce schronieniem licznych gatunków
zwierzàt, wijàce si´ rzeki i strumienie, pola, ∏àki, to
wszystko czeka na Paƒstwa o ka˝dej porze roku.
Góry i doliny us∏ane sà licznymi szlakami turystycznymi, zarówno pieszymi, jak i rowerowymi,
wiodàcymi przez przepi´kne zakàtki województwa. Odwa˝niejsi mogà lataç, jeêdziec na nartach
czy Êcigaç si´ na torze wyÊcigowym.
Województwo Âwi´tokrzyskie to jednak nie tylko rozrywki dla cia∏a, ale przede wszystkim balsam
dla duszy. Historia przeplata si´ z legendà, wspania∏e zabytki architektury, kultury i pomniki przyrody
przybli˝à nam zamierzch∏e czasy, przedstawià nam
region sprzed setek lat. KoÊcio∏y, zamki, pa∏ace, kapliczki, muzea, to wszystko czeka na Paƒstwa
w ka˝dym zakàtku Êwi´tokrzyskiej ziemi. Niektóre
licznie odwiedzajà turyÊci, inne ma∏o ucz´szczane,
troszk´ zapomniane, urzekajà swym niedocenionym, dziewiczym pi´knem, czekajàc na ponowne
odkrycie.
B´dàc w Âwi´tokrzyskiem nie mo˝na si´ nudziç
dzi´ki odbywajàcym si´ tutaj regularnie wydarzeniom kulturalnym, a przede wszystkim dzi´ki ludziom, którzy przygotowali dla Paƒstwa doskona∏à
baz´ noclegowà, wyÊmienite restauracje i s∏odkie
kawiarenki.
Zapraszamy!
ÂWI¢TOKRZYSKIE NAJ
Zespó∏ Pa∏acowy w Kurozw´kach
Ba∏towski Park Jurajski
Pa∏ac w Kurozw´kach, tzw. ma∏y Wawel, rezydencja stanowiàca dzisiaj
zroÊni´cie ró˝nych stylów architektonicznych, si´gajàca szeÊciu stuleci. Znajduje si´ tu pami´tajàcy Êredniowiecze, otoczony fosà zamek,
z pi´knym, kru˝gankowym dziedziƒcem i póênobarokowà fasadà,
dwa XVIII-wieczne pawilony, park krajobrazowy, tworzàc jeden z najcenniejszych kompleksów zabytkowych w Polsce.
Wn´trza i piwnice kurozw´ckiego pa∏acu udost´pniane sà dla turystów do zwiedzania z przewodnikiem. Istnieje mo˝liwoÊç jazdy konnej, rowerowych wycieczek po okolicy. Na ˝yczenie organizowane sà
pokazy walk rycerskich, artylerii i taƒców dawnych. G∏ównà atrakcjà
jest jedyne w kraju stado bizonów amerykaƒskich.
Park po∏o˝ony jest w rozwidleniu starorzecza rzeki Kamiennej na
„èródlanej wyspie”. Zwiedzanie parku to podró˝ w czasie poprzez
wszystkie okresy geologiczne od pojawienia si´ ˝ycia na Ziemi do momentu pojawienia si´ cz∏owieka. Najwi´kszà atrakcj´ stanowià rekonstrukcje dinozaurów naturalnej wielkoÊci, a zw∏aszcza model tyranozaura – najwi´kszego drapie˝nika wszechczasów.
W sàsiedztwie parku znajduje si´ zabytkowy stuletni m∏yn, przystaƒ
kajakowa, przystaƒ do sp∏ywów tratwà oraz boisko do pi∏ki pla˝owej.
Na najm∏odszych czeka doskonale wyposa˝ony plac zabaw.
Ba∏towski Park Jurajski
27–423 Ba∏tów 8a (12 km na pó∏noc od Ostrowca Âw.)
park czynny codziennie w godzinach 10.00–20.00 od 01 IV do 31 X
tel. (041) 264 14 20, www.parkjurajski.pl
Pensjonat „Popielówka” Zespó∏ Pa∏acowy Sp. z o.o.
ul. Zamkowa 3, Kurozw´ki, 28-200 Staszów
tel. (015) 866 72 71 (do godz. 15.00), www.bizony.com
Jaskinia Raj
Jaskinia Raj s∏ynàca z bogatej szaty naciekowej ma d∏ugoÊç 240 m, ale
do zwiedzania udost´pniona jest trasa turystyczna o d∏ugoÊci 150 m.
Pierwszy cz∏owiek zamieszkiwa∏ w niej ju˝ 50 tysi´cy lat temu, o czym
Êwiadczà udost´pnione do oglàdania paleontologiczne znaleziska. Od
tego czasu natura dokona∏a cudów, tworzàc na g∏´bokoÊci 9 metrów
setki stalaktytów, stalagmity oraz zespo∏y naciekowe z rzadko wyst´pujàcymi pizoidami – kulistymi naciekami, zwanymi per∏ami jaskiniowymi. Na nowo jaskini´ odkryli w 1963 roku okoliczni mieszkaƒcy,
a w 1972 roku zosta∏a ona udost´pniona turystom. Swym pi´knem Jaskinia Raj urzeka tysiàce zwiedzajàcych jà turystów...
Dàb „Bartek”
Nieopodal Kielc, w gminie Zagnaƒsk roÊnie dumnie najstarszy w Polsce dàb o imieniu Bartek, liczàcy sobie wg ró˝nych êróde∏ od 600
do 1200 lat. Jego Êrednica wynosi 3,14 m, obwód 9,85 m, a wysokoÊç
dochodzi do 30 m. Liczne legendy mówià, i˝ w jego cieniu odpoczywa∏ m.in. Boles∏aw Krzywousty. Dzisiaj pod jego roz∏o˝ystà koron´
przybywajà turyÊci z ca∏ej Polski, aby podziwiaç to niespotykane zjawisko przyrody.
Jaskinia Raj
26-060 Ch´ciny; www.lysogory.com.pl
Jaskinia czynna: III–IX wtorek–niedziela godz. 10.00–17.00, rezerwacja wejÊç:
– grupowych w Biurze Podró˝y „¸ysogóry”, tel. (041) 366 30 15
– indywidualnych w Jaskini Raj tel./fax (041) 346 55 18, min. 1 dzieƒ przed planowanym terminem zwiedzania.
Urzàd Gminy Zagnaƒsk
ul. Spacerowa 8, 26-050 Zagnaƒsk, tel. (041) 300 13 22, fax (041) 300 13 73
www.zagnansk.gmina.pl
2
ÂWI¢TOKRZYSKIE NAJ
Âwi´ty Krzy˝
Krzemionki k/Ostrowca
Rezerwat „Krzemionki” s∏ynàcy z unikalnej ekspozycji wyrobisk górniczych krzemienia pasiastego odkrytych w 1922 r., jest jedynym miejscem na Êwiecie ze z∏o˝ami tego magicznego kamienia. Wyrobiska
ukazujàce fragment najwi´kszej w Europie prehistorycznej kopali kamienia udost´pnione sà zwiedzajàcym w podziemnej trasie turystycznej o d∏ugoÊci prawie 500 m i g∏´bokoÊci do 9 m. B´dàc na miejscu
warto obejrzeç rekonstrukcj´ neolitycznego obozowiska górniczego
i wioski znajdujàce si´ obok muzeum. Przewodnik oprowadzajàcy po
trasie, przybli˝a zwiedzajàcym dzieje górnictwa w neolicie, opowiadajàc jak ˝yli i pracowali nasi praprzodkowie.
¸ysogóry, drugie co do wielkoÊci pasmo Gór Âwi´tokrzyskich, by∏o
wed∏ug legend miejscem kultu pogaƒskiego i zlotów czarownic. Po∏o˝ony na ¸ysej Górze pobenedyktyƒski klasztor, o którym pierwsza
wzmianka pochodzi z XII wieku, ze wzgl´du na przechowywane
w nim relikwie Âwi´tego Krzy˝a jest celem pielgrzymek wiernych
z ca∏ej Polski. Jan D∏ugosz podaje, i˝ klasztor zosta∏ ufundowany
w 1006 roku. Rok 2006 b´dzie rokiem uroczystoÊci milenijnych przybycia na Âwi´ty Krzy˝ pierwszych mnichów. Na górze szczególne
godnymi uwagi sà Muzeum Misyjne Misjonarzy Olbatów Maryi Niepokalanej i krypta rodziny OleÊnickich z trumnà Jeremiego WiÊniowieckiego oraz Muzeum Przyrodniczo – LeÊne Âwi´tokrzyskiego Parku Narodowego.
Rezerwat i Muzeum Archeologiczne w Krzemionkach
Krzemionki k. Ostrowca Âwi´tokrzyskiego, tel. (041) 262 09 78, fax (041) 265 36 51
Czynne: 01 V–30 IX wt.–pt. 9.00–18.00, sob. 9.00–17.00, niedz. 11.00–17.00;
IV i X wt.–sob. 9.00–16.00, niedz. 11.00–16.00; 01 XI–31 III wt.–sob. 9.00–15.00,
niedz. 11.00–15.00
Âw. Krzy˝, gm. Bieliny
Muzeum Misyjne tel. (041) 317 70 21, czynne w dni powszednie 9.00–12.00
i 13.00–16.00, niedz. 12.00–16.00 (czas zwiedzania 30 min.)
Muzeum Przyrodniczo-LeÊne tel. (041) 317 70 87, czynne codziennie 10.00–18.00
(czas zwiedzania 45 min.)
Pustelnia
Z∏otego Lasu
w Rytwianach
Pustelnia Z∏otego Lasu znajduje si´ w pobli˝u miejscowoÊci
Rytwiany w powiecie
Staszowskim. Zespó∏
klasztorny wzniesiony w pierwszej po∏owie XVII wieku, by∏
przez ponad dwa wieki miejscem ˝ycia
i modlitwy kamedu∏ów. Usytuowany poÊród g´stych drzew,
na leÊnej polanie z dala od zgie∏ku i pogoni
za dniem jutrzejszym,
jest idealnym miejscem na chwile kontemplacji. Obecnie opiek´ nad klasztorem sprawuje Diecezjalny OÊrodek Kultury i Edukacji „èród∏o”, który planuje odbudow´ 16 domków pustelniczych, odtworzenie ogrodu, a tak˝e
budow´ obiektów turystyczno-rekreacyjnych, gdzie turysta b´dzie
móg∏ odpoczàç od tempa wspó∏czesnego Êwiata. Gospodarze zapraszajà do zwiedzania zabytkowego koÊcio∏a i uczestnictwa w imprezach kulturalnych w sezonie letnim.
Muzeum Przypkowskich w J´drzejowie
Przy rynku, w dwóch kamieniczkach z XVIII w., mieÊci si´ muzeum
zegarów za∏o˝one i prowadzone przez rodzin´ Przypkowskich. Muzeum posiada bogate i zró˝nicowane zbiory rodziny gromadzone od
po∏. XVIII w. 550 zegarów s∏onecznych i przyrzàdów gnomonicznych z czasów od XV do XX wieku stanowi trzeci taki zbiór na Êwiecie po Oxfordzie i Chicago. Na uwag´ zas∏uguje obszerna biblioteka
z tak cennymi egzemplarzami jak dzie∏o Kopernika z 1566 roku, uwa˝ana za najcenniejszy zespó∏ ksiàg poÊwi´conych gnomice na Êwiecie.
Warto równie˝ zobaczyç zachowane wn´trza domu Przypkowskich
wype∏nione zbiorami sztuki oraz pamiàtki po Marsza∏ku Józefie Pi∏sudskim z czasów jego pobytu w J´drzejowie.
Muzeum im. Przypkowskich w J´drzejowie
pl. KoÊciuszki 7/8, 28-300 J´drzejów, tel. (041) 386 24 45
Muzeum czynne: codziennie (oprócz poniedzia∏ków) w godzinach 8.00–15.00,
w sezonie letnim 8.00–16.00 (czas zwiedzania 90 min)
Diecezjalny OÊrodek Kultury i Edukacji ,,èród∏o”
Klasztor 1, 28-236 Rytwiany, tel. (015) 864 77 95
www.pustelnia.sandomierz.opoka.org.pl
3
KIELCE – STOLICA WOJEWÓDZTWA
Katedra
W 1171 roku zbudowano romaƒskà
kolegiat´ ufundowanà przez biskupa Krakowskiego
Gedeona, do której w 1213 roku za
sprawà biskupa
Wincentego Kad∏ubka przeniesiono parafi´ ze starego koÊcio∏a p.w.
Âw.
Wojciecha.
Dzisiaj w tym
miejscu, na Wzgórzu Zamkowym,
stoi gruntownie
przebudowana
w latach 1719–28 bazylika katedralna N.M.P. S∏ynàcy ∏askami obraz
Matki Boskiej z Dzieciàtkiem zwanej Matkà Boskà ¸askawà przyciàga∏ rzesze wiernych ju˝ w XVII wieku. W 1882 roku Êwiàtynia ta
ostatecznie otrzyma∏a miano katedry. Na szczególnà uwag´ zas∏uguje tryptyk z ok. 1500 roku przedstawiajàcy koronacj´ Matki Bo˝ej,
polichromie z 1898 roku oraz galenowa p∏askorzeêba Marii Panny.
Do zwiedzania udost´pnione sà równie˝ skarbiec katedralny i podziemna krypta grobowa biskupów kieleckich.
Zespó∏ Klasztorny na Karczówce
Klasztor ufundowany zosta∏ przez biskupa krakowskiego Marcina
Szyszkowskiego. Budow´ zakoƒczono prawdopodobnie oko∏o 1628
roku i poÊwi´cono jà czci Êw. Karola Bromeusza, patrona chroniàcego przed morowym powiewem. Klasztor zlokalizowany na malowniczym terenie skalistego wzgórza, Miko∏aj Szyszkowski w imieniu fundatora przekaza∏ pod opiek´ Ojcom Bernardynom. Obecnie gospodarzami klasztoru sà ksi´˝a Pallotyni. W koÊciele na o∏tarzu kaplicy
Êw. Barbary znajduje si´ 150 cm figura patronki górników, wykonana
z jednego bloku galeny – surowca wydobywanego niegdyÊ na wzgórzu.
Ze wzgl´du na walory geologiczne, przepi´kne widoki na rozciàgajàce si´ Góry Âwi´tokrzyskie i ciekawà architektur´ budynków, w 1953
roku na Karczówce utworzono rezerwat krajobrazowy – jeden z pi´ciu rezerwatów w Kielcach.
Karczówka Klasztor
25-602 Kielce 11; tel. (041) 345 05 38
Msze Êwi´te – niedziele: 7.00, 8.15, 10.00, 12.00, 18.00; na placu budowy: 9.00,
11.00, 12.30, 19.00; dni powszednie: 7.30, 8.00, 18.00
Katedra N.M.P.
Plac Panny Marii 3, Kielce
tel. (041) 344 63 07, www.katedra.kielce.opoka.org.pl
Kadzielnia
Pa∏acyk Tomasza Zieliƒskiego
Miejsce w centrum miasta gdzie od XVII wieku metodà odkrywkowà
wydobywano ska∏y wapienne i inne kruszce. W 1962 roku zakoƒczono wydobycie i wokó∏ wyrobisk postawiono barierki tworzàc aleje
spacerowe i punkty widokowe. Widoki, cisza, spokój i bujna roÊlinnoÊç sprawiajà, i˝ o ka˝dej porze roku warto wybraç si´ tu na spacer.
Kadzielnia w 1971 roku sta∏a si´ Êcis∏ym rezerwatem przyrody nieo˝ywionej. Znajduje si´ tu najwi´ksze skupisko jaskiƒ na Kielecczyênie,
wÊród których, z okazji obchodów IX wieków Kielc, wybudowano
wspania∏y amfiteatr.
Pa∏acyk Tomasza Zieliƒskiego, dawnego naczelnika powiatu to neogotycka rezydencja z I po∏owy XIX wieku. Przebudowa∏ on wchodzàcy w sk∏ad kompleksu zamkowego budynek na romantyczny pa∏acyk
z pawilonami, których forma stanowi∏a odwo∏anie do ró˝nych historycznych stylów w architekturze. Zieliƒski goÊci∏ u siebie wielu artystów i jako mi∏oÊnik sztuki zgromadzi∏ w nim cennà kolekcj´ dzie∏.
Dzisiaj w odremontowanym budynku mieÊci si´ Dom Ârodowisk
Twórczych.
GEOPARK
ul. Szymanowskiego 6, 25-361 Kielce, tel. (041) 361 67 53
Wzgórze na po∏udniowy zachód od centrum Kielc, dojazd od Alei Legionów, wst´p wolny
Dom Ârodowisk Twórczych (pa∏acyk Tomasza Zieliƒskiego)
ul. Zamkowa 6, Kielce
tel. (041) 304 16 83, 304 39 57
4
KIELCE – STOLICA WOJEWÓDZTWA
Muzeum Zabawkarstwa
Festiwal Harcerski
Muzeum utworzono w 1979 roku z inicjatywy Krajowego Zwiàzku
Spó∏dzielni Zabawkarskich w Kielcach. Muzeum posiada atrakcyjnà
kolekcj´ zabawek historycznych, etnograficznych i wspó∏czesnych
z ca∏ego Êwiata, a tak˝e prace z zakresu modelarstwa lotniczego,
szkutniczego, samochodowego, itp. W swoich zbiorach ma ponad
6 tys. eksponatów, w tym 324 historycznych.
Do najciekawszych nale˝à: lalka woskowa niemiecka z XVIII w., zabawki z XIX w.: kolekcje klocków ceramicznych Richtera, lalki niemieckie z prze∏omu XIX i XX w., pokoik dla lalek z wyposa˝eniem,
komplety mebelków dla lalek, pi´knie zdobione miniatury instrumentów muzycznych, kolekcja ˝o∏nierzyków cynowych z formami odlewniczymi i wiele innych. Interesujàco prezentujà si´ tak˝e kolekcje zabawek etnograficznych ze wszystkich wiodàcych oÊrodków zabawkarstwa ludowego w Polsce.
Harcerski Festiwal Kultury M∏odzie˝y Szkolnej odbywa si´ od 31 lat
w przepi´knej scenerii Amfiteatru na Kadzielni. Jest najwi´kszà imprezà w Polsce, w której uczestniczà zespo∏y artystyczne prowadzàce
dzia∏alnoÊç przy placówkach oÊwiatowych, kulturalnych oraz artystyczne dru˝yny harcerskie. Zespo∏y uczestniczàce w festiwalu walczà
o z∏ote, srebrne i bràzowe „Jod∏y”. Tradycjà sta∏o si´, ˝e ka˝dy festiwal rozpoczyna koncert „Gospodarze GoÊciom”, podczas którego
swój dorobek pokazujà zespo∏y artystyczne z województwa Êwi´tokrzyskiego. Podsumowaniem kieleckiego festiwalu jest koncert galowy, w którym biorà udzia∏ wszyscy jego uczestnicy. Najwi´kszym atutem festiwalu kieleckiego sà warsztaty artystyczne, podczas których
m∏odzie˝ pod opiekà wybitnych artystów i pedagogów doskonali
swoje umiej´tnoÊci.
Muzeum Zabawkarstwa
ul. KoÊciuszki 11, 25-310 Kielce, tel. (041) 344 40 78, www.complex.com.pl/~muzzab
czynne codziennie (oprócz poniedzia∏ków)
IV–X w godz. 10.00–17.00, XI–III w godz. 9.00–16.00
ZHP Komenda Choràgwi im. Sterana ˚eromskiego
ul. Sienkiewicza 25, 25-007 Kielce, tel./fax. (041) 34 465 55
www.kielecka.zhp.org.pl
Ulica
Sienkiewicza
Ulica Sienkiewicza jest
g∏ównà handlowà i historycznà arterià miasta istniejàcà ju˝ od
po∏owy XIX wieku.
Poza sklepami i lokalami gastronomicznymi,
mo˝na przy niej zobaczyç obiekty o znaczeniu zabytkowym i historycznym. Nale˝à do
nich m.in.: secesyjny
budynek Banku Gospodarki ˚ywnoÊciowej (nr 47) z 1912 roku, dawny Hotel Wersal (nr 31) z 1909 roku,
Teatr im. Stefana ˚eromskiego (nr 32) powsta∏y w 1877 roku, czy budynek Hotelu Bristol wybudowany na poczàtku XX wieku mieszczàcy si´ naprzeciw teatru. Na skwerze przy
ul. Kapitulnej ods∏oni´to w 2000 roku pomnik zwiàzanego z województwem Êwi´tokrzyskim noblisty Henryka Sienkiewicza.
Po trwajàcych pracach remontowych ulica zmieni∏a si´ w t´tniàcy ˝yciem bulwar spacerowy, wzd∏u˝ którego umieszczono stylizowane latarnie.
Park Miejski
Park Miejski im. S. Staszica powsta∏ na poczàtku XIX wieku jako
„ogród miejski” na po∏udniowym stoku Wzgórza Zamkowego. Nale˝y on do najstarszych parków w Polsce. Nad stawem zwanym „Podzameckim” stoi rokokowa figura Êw. Jana Niepomucena z XVIII w.,
którà wg przekazów ludowych przywióz∏ do Kielc z dziedziƒca klasztoru Cystersów w J´drzejowie Tomasz Zieliƒski – opiekun parku po
1847 roku. Po drugiej stronie stawu na cokole z granitu stoi pomnik
Stefana ˚eromskiego, a niedaleko znanej baszty „Plotkarki” ods∏oni´ty w 1906 roku pomnik Stanis∏awa Staszica. Spacerujàc alejà kasztanowà, umi∏owanà przez ˚eromskiego mo˝na podziwiaç pa∏acyk Tomasza Zieliƒskiego. Park Miejski kryje w sobie wiele cudownych
i wartych pami´ci miejsc. Jest idealnym punktem na nie tylko weekendowe spacery. W muszli koncertowej mieszczàcej si´ w sercu parku
odbywajà si´ liczne imprezy i festyny, b´dàce doskona∏à zabawà nie
tylko dla Kielczan. W 2004 roku otwarto ptaszarni´, w której oglàdaç
mo˝emy rzadko spotykane gatunki ptactwa.
Miejski OÊrodek Informacji Turystycznej
Pl. Niepodleg∏oÊci 1 (Dworzec PKP), 25-506 Kielce, tel. (041) 367 64 36
www.um.kielce.pl/turystyka
Na ulic´ Sienkiewicza trafimy prosto z dworca PKP
(przechodzàc podziemnym przejÊciem)
5
SANDOMIERZ – PER¸A REGIONU
Ratusz
Ratusz w Sandomierzu uznawany
jest przez wielu za
najpi´kniejszy
w Polsce. Pierwsze
wzmianki o nim
pochodzà z XIV
wieku. Przebudowany w XVI w.
w stylu renesansowym, z charakterystycznà
attykà
i
dobudowanà
w XVII w. wie˝à
barokowà z zegarem miejskim stanowi najbardziej
rozpoznawalny
symbol Sandomierza. W piwnicach
budynku znajdujà
si´ sale klubu „Lapidarium”, wyjÊcie z podziemnej trasy turystycznej, na parterze –
Oddzia∏ Muzeum Okr´gowego (w zbiorach m.in. s∏ynne szachy
Sandomierskie z XII w.), na pi´trze mieÊci si´ sala Êlubów oraz reprezentacyjne pomieszczenia w∏adz miejskich.
Katedra
Katedra Sandomierska ufundowana zosta∏a przez Kazimierza III
Wielkiego. Wznosi si´ na skarpie zwanej dziÊ wzgórzem katedralnym.
Jest to gotycka budowla typu halowego z trójbocznie zamkni´tym wyd∏u˝onym prezbiterium, nakryta sklepieniami krzy˝owo-˝ebrowymi.
Wn´trze Katedry zdobià bizantyjsko-ruskie freski z oko∏o 1420 roku,
rokokowe o∏tarze d∏uta Macieja Polejowskiego oraz wzbudzajàcy zainteresowanie cykl 12 obrazów „Martyrologium Romanum”, przedstawiajàcych m´czenników poszczególnych miesi´cy. Na uwag´ zas∏uguje krypta grobowa biskupów sandomierskich.
Rzymskokatolicka Parafia Katedralna
ul. Katedralna 1, 27-600 Sandomierz, tel. (015) 832 73 43, tel./fax (015) 644 56 98
e-mail: [email protected]
godziny otwarcia: w sezonie 10.00–14.00, 15.00–17.00 (od wtorku do soboty),
niedziela 15.00–17.00, po sezonie 10.00–14.00
Muzeum Okr´gowe w Sandomierzu – Ratusz
ul. Rynek 1, 27-600 Sandomierz, tel./fax (015) 832 22 65
czynne: 1 V–30 IX wtorek–niedziela w godz. 9.00–16.00, 1 X–30 IV wtorek–piàtek
w godz. 9.00–16.00, sobota 9.00–15.00, niedziela 10.00–15.00
Dom D∏ugosza
W póênogotyckim domu
mansjonarzy, zwanym Domem D∏ugosza mieÊci si´
Muzeum Diecezjalne. Za
sprawà staraƒ ks. Rokosznego wyk∏adajàcego w Seminarium
Duchownym
m.in. histori´ sztuki koÊcielnej, zacz´to gromadziç
dzie∏a sztuki stanowiàce artystyczne
wyposa˝enie
Êwiàtyƒ. Poczàtkowo ze
zbiorów korzystali jedynie
alumni, póêniej udost´pniono je zwiedzajàcym.
Zbiory, m.in. dzi´ki przekazom z koÊcio∏ów diecezji
Sandomierskiej zacz´∏y byç
tak liczne, i˝ ma∏e pokoiki Seminarium okaza∏y si´ zbyt ciasne na ich
ekspozycj´. Dzi´ki staraniom biskupa W∏odzimierza Jasiƒskiego, który zdoby∏ odpowiednie fundusze, od 1934 roku zacz´to przygotowywaç dawnà Mansjonari´ tzw. Dom D∏ugosza na przeniesienie doƒ
zbiorów, aby w 1937 roku otworzyç tu muzeum. W zbiorach m.in. obraz ¸ukasza Cranacha Starszego „Matka Boska z Dzieciàtkiem i Êw.
Katarzynà”, romaƒska rzeêba Madonny z Goêlic, r´kawiczki Królowej Jadwigi.
Zamek
Pierwsze odkryte Êlady umocnieƒ na Wzgórzu Zamkowym pochodzà
z X wieku, kiedy to otoczony by∏ on drewniano-ziemnym wa∏em.
W po∏owie XIV wieku rozpocz´to budow´ zamku murowanego, którego fundatorem by∏ Kazimierz Wielki. W 1656 roku po wysadzeniu
zamku przez Szwedów, ocala∏o tylko skrzyd∏o zachodnie, przekszta∏cone w latach osiemdziesiàtych XVII wieku w g∏ówny korpus zamkowy. Po trzecim rozbiorze Polski w∏adze austriackie zamieni∏y zamek
w sàd i wi´zienie, które mieÊci∏o si´ tam a˝ do 1959 roku. W XIX wieku dobudowano nowe proste budynki z przeznaczeniem na wi´zienne cele, a w murze pó∏nocnym postawiono budynek mieszkalny dla
s∏u˝by wi´ziennej. Po roku 1960 przeprowadzono gruntowny remont, przygotowujàc zamek na cele muzealne. Obecnie mieÊci si´ tu
Muzeum Okr´gowe.
Muzeum Okr´gowe w Sandomierzu – Zamek
ul. Zamkowa 12, 27-600 Sandomierz, tel./fax (015) 644 57 57
czynne: 1 V–30 IX wtorek–niedziela w godz. 10.00–17.00,
1 X–30 IV wtorek–piàtek w godz. 9.00–16.00, sobota 9.00–15.00,
niedziela 10.00–15.00
Dom D∏ugosza
ul. Jana D∏ugosza 9, 27-600 Sandomierz, tel. (015) 833 2670
www.domdlugosza.sandomierz.opoka.org.pl
godziny otwarcia: od wtorku do soboty 9.00–16.00, niedziele i Êwi´ta 13.30–16.00
6
SANDOMIERZ – PER¸A REGIONU
Brama
Opatowska
Za∏o˝one w pierwszej po∏owie XIII w.
miasto Sandomierz
zosta∏o
wkrótce
zniszczone przez najazdy tatarskie. W roku 1286 lokowano je
w obecnym miejscu,
wokó∏ rynku. Zniszczone w po∏owie
XIV w. przez kolejny
najazd, tym razem litewski, zosta∏o odbudowane wed∏ug nowego, poszerzajàcego jego granice planu
i obwiedzione murami obronnymi z czterema bramami. Fortyfikacje rozebrano w XIX w. za wyjàtkiem Bramy Opatowskiej, która wyposa˝ona zosta∏a w XV w. w przedbramie, a w XVI w. nadbudowana i zwieƒczona renesansowà attykà. W jej bezpoÊrednim sàsiedztwie zachowa∏y si´ krótkie odcinki ceglanych murów obronnych. Na
szczycie Bramy znajduje si´ taras widokowy.
Podziemna Trasa Turystyczna
WejÊcie do Podziemnej Trasy Turystycznej znajduje si´ nieopodal rynku, na ty∏ach Kamienicy OleÊnickich. Biegnie ona podziemnymi korytarzami miasta o ∏àcznej d∏ugoÊci oko∏o 470 m. W czasach gdy miasto
by∏o centrum handlu i rzemios∏a piwnice pe∏ni∏y rol´ podziemnych
magazynów. Powstawa∏y one na prze∏omie XIII/XVI wieku. Gdy
przesta∏y byç sk∏adami towarowymi, a opustosza∏e sta∏y si´ zagro˝eniem dla „zapadajàcych si´” budynków starówki, podj´to prace renowacyjne, w wyniku których zaprojektowano Podziemnà Tras´ Turystycznà. Sà tu oryginalne obudowy, ciekawe wystawy, tajemnicze zau∏ki, niesamowite legendy. Dodatkowà atrakcjà jest mo˝liwoÊç spotkania Haliny Kr´pianki lub „ducha”, a tak˝e mo˝liwoÊç degustacji grzanego wina.
PTTK Oddzia∏ Sandomierz
ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz, tel. (15) 832 30 88, fax (15) 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl
czynna: w sezonie 9.00–18.00, po sezonie klucz dost´pny w biurze PTTK,
lub w Podziemnej Trasie Turystycznej
PTTK Oddzia∏ Sandomierz
ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz, tel. (15) 832 30 88, fax (15) 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl
Trasa otwarta codziennie 10.00–17.00, w sezonie 10.00–18.00
Góry
Pieprzowe
Góry Pieprzowe zwane
tak˝e Pieprzówkami
swà nazw´ zawdzi´czajà kolorowi ska∏y,
z której sà zbudowane.
Liczà oko∏o 500 milionów lat, tworzàc unikatowy w Europie rezerwat geologiczno-przyrodniczy o powierzchni ok. 18 ha. Ska∏y
kambryjskie tzw. ∏upki
ilaste pod wp∏ywem
czynników atmosferycznych takich jak np.
du˝e wahania temperatur czy erozja wodna,
utleniajà si´ i kruszà, przypominajàc swym wyglàdem pieprz. Na terenie rezerwatu obserwowaç mo˝emy wielobarwnà roÊlinnoÊç,
w której dominuje dzika ró˝a i granatowo owocujàce ja∏owce, jak
równie˝ wiele gatunków owadów zw∏aszcza chrzàszczy. Poza niepowtarzalnymi walorami przyrodniczymi Góry Pieprzowe nale˝y
przejÊç ze wzgl´du na widoki jakie rozciàgajà si´ z ich szczytu na dolin´ Wis∏y i skarp´ Starego Miasta Sandomierza. Góry oddalone sà
od miasta o oko∏o 3 km i prowadzi do nich czerwony szlak pieszy.
Wàwóz Królowej Jadwigi
Urodzona ok. 1374 roku Jadwiga bardzo cz´sto goÊci∏a w Sandomierzu i uwielbia∏a przechadzaç si´ po wàwozach sandomierskich. Na jej
czeÊç jeden z nich – najpi´kniejszy wàwóz lessowy w regionie o d∏ugoÊci 400 m nazwano Wàwozem Królowej Jadwigi. Naturalne dzie∏o
przyrody wydrà˝one w lessie rozpoczyna si´ pomi´dzy koÊcio∏em Âw.
Paw∏a a Wis∏à.
PTTK Oddzia∏ Sandomierz
ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz , tel. (15) 832 23 05, fax (15) 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl
PTTK Oddzia∏ Sandomierz
ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz , tel. (15) 832 23 05, fax (15) 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl
7
KIELCE – WZGÓRZE ZAMKOWE
Galeria malarstwa polskiego i europejskiego
rzemios∏a artystycznego
Pa∏ac biskupów krakowskich
Pa∏ac – jedna z najpi´kniejszych i najlepiej do dziÊ zachowanych wczesnobarokowych polskich rezydencji, wybudowana w latach 1637–
–1644 przez Tomasza Poncino na zamówienie bpa Jakuba Zadzika,
wznosi si´ na wzgórzu zamkowym w centrum miasta. Od 1971 r. pa∏ac jest siedzibà Muzeum Narodowego w Kielcach. W salach na pi´trze zachowa∏y si´ m.in.: oryginalne wn´trza, stropy belkowe, malowid∏a na stropach ramowych i fryzy malowane na Êcianach. W korpusie
g∏ównym pa∏acu znajdujà si´ sta∏e wystawy: Wn´trza z XVII–XVIII w.
oraz Dawne uzbrojenie europejskie i wschodnie, a tak˝e Sanktuarium
Marsza∏ka Józefa Pi∏sudskiego. W p∏n. skrzydle pa∏acu mo˝na zwiedzaç Galeri´ malarstwa polskiego i europejskiego rzemios∏a artystycznego.
Obejmuje dzie∏a z XVII–XX w., zajmujàc 17 sal parteru i pi´tra p∏n.
skrzyd∏a pa∏acu. Galeria zawiera ok. 900 najcenniejszych eksponatów,
w tym ok. 300 obrazów. Galeri´ malarstwa wyró˝nia kolekcja portretu
staropolskiego i malarstwo krajobrazowo-rodzajowe, m.in. J. Szermentowskiego i W. Maleckiego. O jej randze Êwiadczà obrazy: P. Micha∏owskiego, M. Gottlieba, J. Kossaka, J. Brandta, J. Che∏moƒskiego, O. Boznaƒskiej, S. Wyspiaƒskiego, L. Wyczó∏kowskiego, J. Malczewskiego,
W. Wojtkiewicza, J. Pankiewicza i in. Z okresu mi´dzywojennego zwracajà uwag´ dzie∏a F. Kowarskiego, T. Makowskiego, E. Zaka i W. Weissa. Galeri´ rzemios∏a tworzà wyroby: szk∏a, ceramiki, z∏otnicze (np.
szklany puchar Bractwa Altarystów, flet lubaczowski i monstrancja
Krzysztofa Neumanna), a tak˝e meble, tkaniny i medalierstwo.
Muzeum Narodowe w Kielcach
pl. Zamkowy 1, 25-010 Kielce, tel. (041) 344 40 14, fax 344 82 61
wn´trza pa∏acowe 344 24 18, www.muzeumkielce.net
Czynne: wt. 10.00–18.00, Êr.–niedz. 9.00–16.00
Muzeum Narodowe w Kielcach
pl. Zamkowy 1, 25-010 Kielce, tel. (041) 344 40 14, fax 344 82 61
wn´trza pa∏acowe 344 24 18
Sanktuarium Marsza∏ka Józefa Pi∏sudskiego
Ogród w∏oski
2 paêdziernika 1938 r. z inicjatywy wojewody kieleckiego W∏adys∏awa
Dziadosza nastàpi∏o uroczyste otwarcie Sanktuarium Marsza∏ka Józefa Pi∏sudskiego i Muzeum Legionów. Zajmuje ono trzy pomieszczenia p∏d.-zach. naro˝nika parteru pa∏acu, b´dàce niegdyÊ kwaterà
g∏ównà Józefa Pi∏sudskiego. W Sanktuarium oglàdaç mo˝emy wiele
cennych eksponatów nale˝àcych do przedwojennego wyposa˝enia tego miejsca, oraz bràzowe popiersie Marsza∏ka – dzie∏o Stanis∏awa
Rzeckiego, kopi´ maski poÊmiertnej Pi∏sudskiego, mundur marsza∏kowski, zachowanà marmurowà posadzk´ z Krzy˝em Legionów,
a tak˝e inne sta∏e elementy symboliki (w´˝yk, orze∏ strzelecki i inicja∏
„JP”).
Pa∏acowi towarzyszy∏ od poczàtku niewielki ogród ozdobny, zwany
w∏oskim, nawiàzujàcy uk∏adem do tzw. ogrodów zamkowych, sytuowanych w obr´bie murów obronnych rezydencji. OÊ ogrodu stanowi∏a przed∏u˝enie osi pa∏acu, prowadzàc od schodów loggii do studni i baszty prochowej. Centralny taras, z 4 symetrycznymi kwaterami
i kwitnàcymi sezonowo roÊlinami, otacza∏y drzewa owocowe. W nast´pnych wiekach utrzymano kompozycj´ ogrodu, wprowadzajàc,
m.in.: pomaraƒczarnie, figarni´, dwie oran˝erie. W 2003 r. odtworzono ogród z XVII-wiecznym uk∏adem kwaterowym; cz´Êç centralnà
otoczono sadem jab∏oniowym uj´tym w kwatery i zamkni´tym szpalerami grabowymi.
Muzeum Narodowe w Kielcach
pl. Zamkowy 1, 25-010 Kielce, tel. (041) 344 40 14, fax 344 82 61
wn´trza pa∏acowe 344 24 18
Muzeum Narodowe w Kielcach
pl. Zamkowy 1, 25-010 Kielce, tel. (041) 344 40 14, fax 344 82 61
wn´trza pa∏acowe 344 24 18
8
WARTO ZOBACZYå
Kazimierza Wielka i okolice
Czarnca
Powiat Kazimierski jest regionem atrakcyjnym pod wzgl´dem krajobrazowym i historycznym. AtrakcyjnoÊç tych terenów zwiàzana jest
przede wszystkim z licznymi zabytkami architektury sakralnej i Êwieckiej, staro˝ytnymi kopcami – kurhanami oraz grodziskami. Wartymi
zobaczenia sà miejscowoÊci: Kazimierza Wielka i znajdujàcy si´ tam
koÊció∏ pod wezwaniem Podwy˝szenia Krzy˝a Âwi´tego z 1633 roku,
Bejsce z klasycystycznym pa∏acem zbudowanym w 1802 roku oraz
póênorenesansowà kaplicà Firlejów pochodzàcà z lat 1594–1600,
Skalbmierz z kolegiatà z XV wieku z pozosta∏oÊciami koÊcio∏a romaƒskiego z prze∏omu XII i XIII wieku, a tak˝e Stradów ze znajdujàcym
si´ tam grodziskiem oraz drewnianym koÊcio∏em z 1657 roku.
Osada kojarzy si´ przede wszystkim ze Stefanem Czarnieckim. Najprawdopodobniej w∏aÊnie w Czarncy, skàd pochodzili jego rodzice,
w 1599 roku urodzi∏ si´ póêniejszy hetman polny koronny. Czarniecki wi´kszà cz´Êç ˝ycia sp´dzi∏ poza Czarncà. Powróci∏ tu jednak po
Êmierci – zw∏oki hetmana spocz´∏y w kruchcie ufundowanego przez
Czarnieckiego w 1640 roku koÊcio∏a Wniebowzi´cia NMP i Êw. Floriana. Niedaleko koÊcio∏a warto zatrzymaç si´ w arboretum za∏o˝onym w latach 60. XX wieku na terenie dawnej posiad∏oÊci dworskiej
Czarnieckiego. Pamiàtki po hetmanie zgromadzone sà równie˝
w Izbie Pami´ci.
Izba Pami´ci tel. (041) 394 21 11 – w dni nauki szkolnej
www.kazimierzaw.pl
Piƒczów
Piƒczów to malownicza miejscowoÊç na Ponidziu. Niemal ca∏a powierzchnia znajduje si´ w obr´bie Zespo∏u Parków Krajobrazowych
i podlega prawnej ochronie. Miasto za∏o˝one zosta∏o przez Kardyna∏a Zbigniewa OleÊnickiego. Nazywane jest siedzibà arian – braci polskich. Warto obejrzeç tu wczesnobarokowy koÊció∏ i klasztor reformatów z XVII wieku, renesansowà synagog´ z prze∏omu XVI/XVII
wieków, pa∏ac Wielopolskich oraz wspiàç si´ na wzgórze, na którym
znajduje si´ kaplica Êw. Anny z 1600 roku, i z którego roztacza si´
pi´kny widok na miasto i okolice. Kolejka wàskotorowà z Piƒczowa
mo˝na dojechaç do J´drzejowa, a w po∏o˝onym w odleg∏oÊci 5 km od
Piƒczowa Micha∏owie mo˝na obejrzeç pi´kne araby s∏ynnej stadniny
micha∏owskiej.
åmielów
åmielów ma∏e miasteczko w powiecie ostrowieckim, s∏awne na ca∏ym
Êwiecie dzi´ki produkowanej tu najwy˝szej jakoÊci porcelanie. Pierwsza fabryka porcelany w åmielowie powsta∏a w 1740 roku i wytwarzano w niej pospolite wyroby masowego u˝ytku. Dopiero pod koniec
XIX wieku, kiedy to w∏aÊcicielem zosta∏ ksià˝´ Aleksander Drucki-Lubecki, rozpocz´∏a si´ produkcja wysokogatunkowej, cienkoÊciennej porcelany. Znany dzisiaj fason Roccoco z delikatnym wzorkiem
zdobi sto∏y królewskie.
Zak∏ady Porcelany „åmielów” Sp. z o.o.
ul. Ostrowiecka 45, 27-440 åmielów, tel. (015) 861 22 31
www.cmielow.pl; www.porcelana-cmielow.pl
Centrum Informacji Turystycznej Ponidzia
Plac WolnoÊci 22, 28-400 Piƒczów, tel. (041) 357 54 04, www.pinczow.com.pl
9
BUDOWLE OBRONNE
Zamek
w Ch´cinach
Zamek Królewski zlokalizowany jest na
szczycie najwy˝szego
w okolicy skalistego
wzgórza dewoƒskiego
(367 m n.p.m.). Wzniesiony zosta∏ oko∏o
1300 roku i rozbudowany w XV wieku.
Przedstawia typowà
budowl´ obronnà typu
wy˝ynnego. Podzielony jest na dwie cz´Êci: zamek w∏aÊciwy z dwoma charakterystycznymi,
cylindrycznymi wie˝ami z kamienia i zamek ni˝szy pe∏niàcy funkcje
gospodarcze. Wg legend 100-metrowa studnia znajdujàca si´ na dziedziƒcu dolnego zamku by∏a po∏àczona podziemnymi korytarzami
z koÊcio∏em na Karczówce, a podziemne lochy zamku kry∏y w sobie
skarby. Zamek ch´ciƒski, w czasach ÊwietnoÊci, spe∏nia∏ ró˝ne role.
By∏ rezydencjà królowych, wi´zieniem stanu, siedzibà skarbca koronnego, a tak˝e mieszkaniem starostów ch´ciƒskich.
Z jednej z wie˝, udost´pnionej turystom, roztacza si´ przepi´kny widok na okolic´. Atrakcjà Zamku Królewskiego jest „Bia∏a Dama” –
postaç Królowej Bony, która w bia∏ej pow∏óczystej sukni i z pochodnià w d∏oni pojawia si´ w nocy na murach zamku oraz odbywajàce si´
na zamku liczne turnieje i zjazdy rycerskie.
Zamek Krzy˝topór w Ujeêdzie
Zamek „Krzy˝topór” wzniesiony zosta∏ ok. 1644 roku na plecenie
wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossoliƒskiego. Monumentalny zespó∏ pa∏acowy wbudowany w pi´ciobocznà bastionowà fortec´,
wg legendy wzniesiony by∏ na wzór kalendarza: posiada∏ tyle okien ile
dni w roku, tyle pokoi ile tygodni, tyle sal ile miesi´cy i 4 wie˝e b´dàce symbolem 4 pór roku. Ponadto w oÊmiobocznej wie˝y strop sali
stanowi∏o akwarium z egzotycznymi rybami, a konie w stajniach pi∏y
wod´ z marmurowych ˝∏obów.
Do dziÊ jego ruiny stanowià najciekawsze pozosta∏oÊci zamkowe
w Europie. Zamek, mimo i˝ w ruinie, nadal jest magicznym miejscem.
W sezonie letnim organizowane sà tu liczne pikniki, plenery malarskie
i pokazy walk rycerskich.
Urzàd Miasta i Gminy w Ch´cinach
Pl. 2 Czerwca 4, 26-060 Ch´ciny, tel. (041) 315 10 06, fax. (041) 315 10 85
www.checiny.com
Urzàd Gminy w Iwaniskach
ul. Rynek 3, 27-276 Iwaniska, tel. (015) 860 12 54, www.ug.iwaniska.home.pl
Mury Obronne w Szyd∏owie
Zamek w Sobkowie
Szyd∏ów to miejscowoÊç w powiecie staszowskim wed∏ug legendy za∏o˝ona przez zbója Szyd∏o. To jedyne z nielicznych miejsc w tej cz´Êci kraju z doskonale zachowanymi murami miejskimi i Êredniowiecznym uk∏adem urbanistycznym. Wykonane z piaskowca w XIV wieku
mury mierzy∏y 1080 m d∏ugoÊci i dochodzi∏y do 1,8 m szerokoÊci.
Dodatkowym zabezpieczeniem miasta oraz zamku, wybudowanego
na zlecenie Kazimierza Wielkiego ok. 1354 roku wzd∏u˝ po∏udniowego odcinka murów, by∏a fosa, której resztki zachowa∏y si´ do dzisiaj.
Po dziÊ dzieƒ podziwiaç mo˝na Sal´ Rycerskà, Skarbczyk, w którym
mieÊci si´ Muzeum Regionalne oraz Bram´ Krakowskà. We wschodniej cz´Êci Szyd∏owa znajduje si´ gotycki koÊció∏, a obok niego przebudowana z baszty miejskiej dzwonnica. Na pó∏noc od rynku stoi
póênogotycka synagoga.
Sobków za∏o˝ony zosta∏ w 1563 roku przez Stanis∏awa Sobka, zamo˝nego szlachcica. Wybudowa∏ on sobie fortalicj´ nad rzekà Nidà i otoczy∏ wysokim murem wzmocnionym w rogach pi´ciobocznymi basztami. Wewnàtrz niej, kolejni w∏aÊciciele wznieÊli oko∏o 1770 roku klasycystyczny pa∏ac. Na prze∏omie XIX i XX wieku fortalicja popada∏a
w ruin´. Od kilku lat obiekt w Sobkowie odzyskuje dawny blask. Nowi w∏aÊciciele zatroszczyli si´ o posiad∏oÊç. W fortalicji urzàdzone sà
pokoje goÊcinne, otwarto restauracj´ „Pod Zakutym ¸bem”, organizowane sà liczne imprezy integracyjne oraz pikniki. Na dziedziƒcu odbywajà si´ walki i pokazy rycerskie, a ch´tni mogà skorzystaç z przeja˝d˝ki konnej, bryczkà lub powozem.
Zamek w Sobkowie
ul. St. Sobka, 28-308 Sobków, tel. (041) 38 71 136, http://zamek.rycerski.fm.interia.pl
Urzàd Gminy w Szyd∏owie
Rynek 31, 28-225 Szyd∏ów, tel./ fax.: (041) 354 51 25, www.szydlow.pl
10
ÂLADAMI ARCHITEKTURY ROMA¡SKIEJ
KoÊció∏
parafialny
w Koprzywnicy
Z wzniesionego w zakolu rzeki Koprzywianki w pierwszej
po∏owie XIII w. opactwa cystersów, do naszych czasów dotrwa∏
koÊció∏ (obecnie parafialny) i wschodnie
skrzyd∏o
dawnego
klasztoru. Przebudowana w XVIII w. fasada, podwy˝szone dachy z górujàcà nad nimi XVII-wiecznà sygnaturkà, barokowy
wystrój wn´trza skrywajà romaƒskà trójnawowà bazylik´ z transeptem i prostokàtnym
prezbiterium
z jednà z dwóch pierwotnie bliêniaczych kaplic po bokach. Do romaƒskiego stylu budownictwa cystersi wprowadzili sklepienie krzy˝owo-˝ebrowe.
Do dziÊ zachowa∏y si´ sklepione pomieszczenia romaƒskiego klasztoru: kapitularz, karcer, przejÊcie do ogrodu i fraternia.
Sanktuarium b∏. Wicentego Kad∏ubka
w J´drzejowie
W J´drzejowie powsta∏ pierwszy na ziemiach polskich Klasztor Cystersów. Obecny koÊció∏ parafialny pod wezwaniem b∏. Wincentego
Kad∏ubka jest murowanà budowlà z charakterystycznymi elementami
architektury romaƒskiej. W zachodnim murze nawy g∏ównej mieszczà
si´ pozosta∏oÊci koÊcio∏a romaƒskiego sprzed 1140 roku. Klasztor jest
sanktuarium b∏. Wincentego Kad∏ubka (1160–1223), który zrezygnowa∏ z biskupstwa krakowskiego, przywdzia∏ habit mnisi i ostatnie lata
swojego ˝ycia sp´dzi∏ w J´drzejowie. Jego prochy spoczywajàce w koÊciele stanowià Êwi´tà relikwi´, cel w´drówek wiernych. Klasztor jest
miejscem koncertów organowych.
Opactwo OO. Cystersów w J´drzejowie
ul. Klasztorna 20, 28-300 J´drzejów, tel. (041) 386 23 08, 386 35 25
Parafia rzymskokatolicka Êw. Floriana
ul. Krakowska, 27-600 Koprzywnica, tel. (015) 847 62 02
KoÊció∏ Êw. Jakuba w Sandomierzu
Póênoromaƒski klasztor dominikanów nale˝y do jednych z pierwszych koÊcio∏ów w Polsce. W 1226 roku biskup Iwo Odrowà˝ sprowadzi∏ do Sandomierza zakon, którego regu∏à by∏o Êcis∏e ubóstwo.
Architektura klasztorów dominikaƒskich jest odzwierciedleniem ich
skromnoÊci. Nie u˝ywali oni kamienia, nie budowali ozdobnych wie˝,
ale szczególne rozwin´li zdobnictwo w cegle, z której zosta∏a wykonana ca∏a budowla klasztoru. Jej najcenniejszà cz´Êcià jest wspania∏y,
perspektywiczny dwudzielny portal, stanowiàcy g∏ówne wejÊcie do
koÊcio∏a. We wczesnogotyckiej dzwonnicy zachowa∏y si´ dwa dzwony: jeden z najstarszych w Polsce z 1314 r. i drugi, wi´kszy z 1389 r.
Opactwo Cystersów w Wàchocku
Opactwo Cystersów w Wàchocku z najlepiej zachowanymi w Polsce
romaƒskimi wn´trzami nale˝y do najwy˝szej klasy zabytków. Cechà
charakterystycznà architektury cysterskiej przy projektowaniu obiektów klasztornych by∏a jak najwi´ksza prostota, co dotyczy∏o np. zakazu wznoszenia wie˝. Cysterskie projekty sklepieƒ i podpór na sta∏e
wpisa∏y si´ w architektur´ póênoromaƒskà a kapitularz ze sklepieniem
krzy˝owo-˝ebrowym, wspartym na czterech kolumnach uznany za
najpi´kniejsze wn´trze romaƒskie w Polsce.
OO. Dominikanie
ul. Staromiejska 3, 27-600 Sandomierz, tel. (015) 832 37 74, fax 832 37 74, wew. 24
[email protected] – rektor koÊcio∏a, prze∏o˝ony domu
Opactwo OO. Cystersów w Wàchocku
ul. KoÊcielna 14, 27-215 Wàchock k. Starachowic, tel. (041) 271 50 66
11
KOÂCIO¸Y I SANKTUARIA
Sanktuarium
Matki Bo˝ej
w Sulis∏awicach
Sanktuarium
Matki Bo˝ej
w Skar˝ysku-Kamiennej
Sulis∏awice to najwi´ksze w diecezji
sandomierskiej sanktuarium zwane „Sandomierskà Cz´stochowà” utworzone
z zespo∏u dwóch zabytkowych koÊcio∏ów.
Od XVII wieku s∏ynie
jako sanktuarium maryjne, przyciàgajàce
rzesze wiernych modlàcych si´ przed obrazem Matki Boskiej
Bolesnej zwanej Sulis∏awickà. S∏ynny dziÊ
obraz niegdyÊ by∏
wieczkiem bursy podró˝nej (drewnianej
skrzyneczki na naczynia liturgiczne) u˝ywanej przez kap∏ana podczas
wizyt u chorych i rannych na polach bitewnych oraz podczas mszy
polowych. Przywieziony zosta∏ do Polski z Rosji w XVII wieku.
W podziemiach koÊcio∏a zorganizowano izb´ pami´ci poÊwi´conà
partyzantom z legendarnego oddzia∏u „J´drusiów”.
W Skar˝ysku-Kamiennej od 15 lat
istnieje wierna replika
wileƒskiej
Ostrej Bramy. Jest
to czàstka Wilna na
Êwi´tokrzyskiej ziemi, powsta∏a z inicjatywy ówczesnego Ordynariusza
Diecezji Radomskiej – ks. bp Edwarda Materskiego, z pochodzenia wilnianina. Sanktuarium uczy historii Polski, kontynuuje tradycje naszego narodu
i rozs∏awia imi´ Matki Bo˝ej Ostrobramskiej. PoÊwi´cenia kaplicy dokonano w 1989 roku i umieszczono w niej wizerunek Matki Bo˝ej Mi∏osierdzia. Obok kaplicy znajduje si´ koÊció∏, w którym godne uwagi
sà pi´kne witra˝e z postaciami polskich Êwi´tych i b∏ogos∏awionych
oraz scenami z ˝ycia Maryi. Wokó∏ Sanktuarium wybudowana zosta∏a
Droga Krzy˝owa jako wotum za 2000 lat chrzeÊcijaƒstwa. Znajdujà
si´ tutaj – tablica upami´tniajàca skar˝yszczan pomordowanych
w czasie II wojny Êwiatowej i tablica katyƒska. Przy Sanktuarium
funkcjonuje Dom Pielgrzyma, b´dàcy miejscem odpoczynku i bazà
wyjazdowà do atrakcji regionu Êwi´tokrzyskiego.
OO. Zmartwychwstaƒcy
Sulis∏awice 90, tel. (015) 864 23 83
www.madonny.zascianek.pl/teksty/sulislawice.html, www.staszow.boo.pl/sulisl/
Sanktuarium Matki Bo˝ej
ul. Wileƒska 33, 26-110 Skar˝ysko-Kamienna, tel. (041) 252 88 00
www.ostrobramska.webpark.pl
Sanktuarium
Matki Bo˝ej
zw. ¸okietkowà
w WiÊlicy
WiÊlica, której poczàtki
datowane sà na X i XI
wiek, i którà uwa˝a si´ za
stolic´ paƒstwa WiÊlan,
po∏o˝ona na gipsowym
wzniesieniu wÊród rozlewisk Nidy. Jest ona najcenniejszym zespo∏em
architektonicznym Ponidzia. Obok gotyckiego
Domu D∏ugosza oraz
Êredniowiecznego grodziska nad rzekà, znajduje si´ tu kolegiata
z unikalnà p∏ytà i chrzcielnicà. KoÊció∏ p.w. Narodzenia NajÊwi´tszej
Marii Panny wzniesiono na miejscu pierwotnej Êwiàtyni romaƒskiej,
której fundatorem wg legendy by∏ król W∏adys∏aw ¸okietek. Z zapisków w kronikach wiemy, i˝ modli∏ si´ on przed figurà NajÊwi´tszej
Marii le˝àc przed nià krzy˝em. Jego gorliwe modlitwy zosta∏y wys∏uchane przynoszàc królowi pomoc i ratunek. Wczesnogotycka (ok.
1300 roku) kamienna rzeêba Matki Boskiej z Dzieciàtkiem tzw. ¸okietkowej znajduje si´ w o∏tarzu g∏ównym. Figura zosta∏a ukoronowana przez Prymasa Polski ks. kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego 17
lipca 1966 roku w obecnoÊci m.in. Karola Wojty∏y obecnego Ojca
Âwi´tego Jana Paw∏a II.
Sanktuarium Matki Bo˝ej Bolesnej
Królowej Polski w Ka∏kowie-Godowie
Ka∏ków-Godów to najm∏odsze sanktuarium w Polsce, oÊrodek ˝ycia
religijnego i kulturalnego. W przepi´knym ma∏ym koÊció∏ku oraz wypiel´gnowanym, rozleg∏ym ogrodzie mo˝emy prze˝ywaç M´k´ Paƒskà uczestniczàc w Drodze Krzy˝owej. Uwieƒczeniem Drogi Krzy˝owej jest wznoszàca si´ 33-metrowa Golgota – ozdobiona 25 wyrzeêbionymi or∏ami z ró˝nych epok historii naszej ojczyzny i zwieƒczona
okaza∏ym d´bowym Krzy˝em. Wewnàtrz znajduje si´ ponad 30 kaplic
i oratoriów obrazujàcych Martyrologi´ Narodu Polskiego. Obejrzeç
mo˝na równie˝ „Panoram´ Âwi´tokrzyskà” oraz wystaw´ etnograficznà. W sanktuarium prowadzona jest tak˝e dzia∏alnoÊç charytatywna. Funkcjonuje tu m.in. Wioska Dzieci Niepe∏nosprawnych.
Sanktuarium Matki Bo˝ej zw. ¸okietkowà
ul. D∏ugosza 26, WiÊlica
tel. (041) 379 20 39, www.kielce.opoka.org.pl/dekanaty/saktuaria/wislica.html
Sanktuarium Matki Bo˝ej Bolesnej
Ka∏ków-Godów 84a, gm. Paw∏ów
informacji udziela Dom Pielgrzyma tel. (041) 272 18 88
12
KOÂCIO¸Y I SANKTUARIA
Sanktuarium
Matki Bo˝ej
Loretaƒskiej
w Piotrkowicach
Âwiàtynia Zwiastowania N.M.P. jest póênorenesansowym, jednonawowym koÊcio∏em
zbudowanym z ∏amanego kamienia. MieÊci
si´ w niej Sanktuarium
Matki Bo˝ej Loretaƒskiej do którego na
modlitwy przed figurkà Madonny z Dzieciàtkiem Êciàgajà rzesze wiernych. Madonna z Dzieciàtkiem
zwana te˝ „Pi´knà
Madonnà”, gotycka
rzeêba pochodzàca
z oko∏o 1400 roku zas∏yn´∏a
∏askami
w XVII wieku m.in. dzi´ki uzdrowieniu ci´˝ko chorej Zofii – miejscowej dziedziczki, i po dzieƒ dzisiejszy cieszy si´ szczególnym kultem. Od 1971 roku parafià opiekujà si´ ojcowie ze zgromadzenia
Karmelitów Bosych.
Kolegiata Êw. Marcina w Opatowie
Kolegiata Êw. Marcina w Opatowie z pierwszej po∏owy XII wieku jest
przyk∏adem architektury romaƒskiej. Ta trójnawowa bazylika zbudowana zosta∏a z ciosów piaskowca na planie charakterystycznego krzy˝a ∏aciƒskiego. Od XVI do XVIII wieku kolegiata by∏a miejsce obrad
sejmików województwa sandomierskiego. Podczas stuleci obrasta∏a
w przybudówki, a w jej wn´trzu nastàpi∏o wiele zmian. W elewacji zachodniej i w kruchcie pó∏nocnej zachowa∏y si´ jednak romaƒskie kamienne portale, a tak˝e cenne elementy wyposa˝enia i wystroju wn´trza z ró˝nych epok.
Parafia rzymsko-katolicka p.w. Êw. Marcina
ul. S. „Grota” Roweckiego 8, 27-500 Opatów, tel./fax (015) 868 27 64
www.kolegiataopatow.sandomierz.opoka.org.pl
Zwiedzanie kolegiaty: niedziele i Êwi´ta 13.30–16.30, dni powszednie 10.00–17.00
Klasztor Karmelitów Bosych w Piotrkowicach
ul. KoÊcielna 1, 26-020 Chmielnik, tel. (041) 354 90 09
www. kielce.opoka.org.pl/dekanaty/sanktuaria/piotrkowice/
Sanktuarium
Matki Bo˝ej
Piekoszowskiej
Piekoszów w XIV
wieku by∏ w∏asnoÊcià
rodziny Odrowà˝ów.
Dzi´ki ówczesnym
w∏aÊcicielom w 1366
roku wzniesiono tu
pierwszy koÊció∏ pod
wezwaniem Êw. Jakuba Aposto∏a. DziÊ stoi
w Piekoszowie okaza∏y, trójnawowy koÊció∏
wybudowany w XIX
wieku. Sanktuarium
sta∏o si´ s∏awne za
sprawà obrazu Matki Bo˝ej Mi∏osierdzia, namalowanego w 1691
przez paulina Krzysztofa Lateckiego. 21 maja 1705 roku – zdarzy∏ si´
cud. W Êwi´to Wniebowstàpienia Paƒskiego na obrazie, widziano
krwawe ∏zy. Za sprawà tego zjawiska do Piekoszowa przybywali licznie wierni. Wypraszali oni u Matki Bo˝ej Mi∏osierdzia nadzwyczajne,
szczególne ∏aski w tym równie˝ cudowne uzdrowienia, które zdarzajà si´ po dzieƒ dzisiejszy. 8 wrzeÊnia 1968 r. obraz zosta∏ koronowany
przez prymasa Polski, kardyna∏a Stefana Wyszyƒskiego, a póêniej – 18
maja 1986 roku – rekoronowany przez prymasa Józefa Glempa. Do
sanktuarium do dziÊ dnia przybywajà liczne pielgrzymki.
KoÊció∏ Êw. Leonarda w Busku-Zdroju
Busko to miejscowoÊç o wielowiekowej przesz∏oÊci. Za czasów biskupa krakowskiego Mateusza, ju˝ przed 1166 rokiem, znany by∏ w Busku koÊció∏ Êw. Leonarda. Pierwsza osada zlokalizowana by∏a w∏aÊnie
wokó∏ tego koÊcio∏a. Na prze∏omie XII i XIII wieku rycerz Ders∏aw
(Dzier˝ko) ufundowa∏ klasztor i koÊció∏ dla norbertanek. Temu w∏aÊnie klasztorowi zapisa∏ on w testamencie swój majàtek – wieÊ Busko
i kilka wsi okolicznych. W roku 1252 Boles∏aw Wstydliwy zezwoli∏
klasztorowi na eksploatacj´ solanki. Po najeêdzie szwedzkim z 1655
roku koÊció∏ uleg∏ zniszczeniu. W 1699 roku – w miejscu dawnego –
wystawiono niewielki, drewniany koÊció∏ek Êw. Leonarda. Jest to zabytkowa, przepi´kna budowla – msza odbywa si´ tu tylko raz w roku,
w Êwi´to patrona (6 XI).
Sanktuarium Matki Bo˝ej Piekoszowskiej
ul. Cz´stochowska 52, 26-065 Piekoszów, tel. (041) 306 10 16
www.kielce.opoka.org.pl/dekanaty/sanktuaria/piekoszow/
KoÊció∏ Êw. Leonarda w Busku-Zdroju
ul. Bohaterów Warszawy, 28-100 Busko-Zdrój
13
KULTURA ˚YDOWSKA
Ch´ciny
Szyd∏ów
Póênorenesansowa synagoga zosta∏a wybudowana w po∏. XVII w.
z ciosów kamiennych i ceg∏y. Nakryta wraz z babiƒcem czterospadowym dachem, wewnàtrz i zewnàtrz tynkowana, z oknami uj´tymi
w kamienne obramienia. Sklepienie kolebkowe przedsionka ozdobiono profilowanymi ˝ebrami i rozetami z motywami roÊlinnymi. Sal´
modlitw nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami. O∏tarz na roda∏y wykonany zosta∏ z czarnego marmuru z intarsjami z marmuru
ch´ciƒskiego. Portal do sali modlitw wykonany z marmuru ch´ciƒskiego. W po∏. XIX w. wykonano malowid∏a w sali modlitw, a do elewacji pó∏nocnej dostawiono dwukondygnacyjny babiniec. Po˝ar
w 1905 r. zniszczy∏ obiekt. W 1906 r. synagoga zosta∏a odbudowana
i rozbudowana. Znacznie uszkodzona w czasie II wojny Êwiatowej.
W okresie powojennym przeprowadzono kolejny remont. Obecnie
mieÊci si´ w niej gminny oÊrodek kultury.
W królewskim Szyd∏owie ludnoÊç pochodzenia ˝ydowskiego osiedla∏a si´ wczeÊnie – ju˝ w XV w. W ciàgu XVI w. Szyd∏ów odgrywa∏ wa˝nà rol´ w organizacji synagogalnej. Synagoga zosta∏a wzniesiona
przed 1564 r. Wn´trze sali modlitw w XVII w. pokryte by∏o typowà
dekoracjà malarskà z tekstami modlitw w j´zyku hebrajskim. W 1784 r.
wykonano nowà dekoracj´ malarskà autorstwa Jehudy Lejby. W koƒcu XIX w. po˝ar zniszczy∏ wn´trze synagogi. W latach 20-tych XX w.
przeprowadzono cz´Êciowy remont obiektu. Od 1942 r. – po wysiedleniu ˚ydów z Szyd∏owa przez Niemców – nastàpi∏y zniszczenia
w synagodze. Od 1978 r. dzi´ki pracom remontowym przeprowadzonym w oparciu o przekazy ikonograficzne i zachowane inwentaryzacje, przywrócono jej pierwotne walory. Obecnie mieÊci si´ tu gminny
oÊrodek kultury.
Synagoga w Szyd∏owie
ul. Targowa 3, 28-225 Szyd∏ów, tel. (041) 35 45 313, www.szydlow.pl
Gminny OÊrodek Kultury
ul. D∏uga 21, 26-060 Ch´ciny, tel. (041) 31 51 097, www.checiny.com
Piƒczów
Jako hipotetycznà dat´ osiedlenia si´ ludnoÊci ˝ydowskiej w Piƒczowie przyjmuje si´ rok 1576. Prawdopodobnie synagoga istnia∏a ju˝
w 1557 r. Wzniesiona w stylu renesansowym na planie prostokàta
z salà modlitw i z przedsionkiem, nad którym znajdowa∏ si´ babiniec.
Wn´trze sali modlitw nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami
z pozosta∏oÊcià ˝eber stiukowych, babiniec ze sklepieniem kolebkowo-krzy˝owym. Na Êcianie wschodniej umieszczony jest o∏tarz na roda∏y, bogato zdobiony ornamentami. W przedsionku sklepienie kolebkowe z lunetami z dekoracjà ornamentalnà z inskrypcjami z koƒca
XVIII w., autorstwa Jehudy Lejby. W okresie II wojny Êwiatowej
opuszczona i zniszczona bombardowaniem, synagoga zosta∏a pozbawiona kamiennej bimy i wyposa˝enia. Po wojnie wykonano szereg
prac remontowych. W 1947 r. zrekonstruowano dach. Aktualnie synagogà opiekuje si´ Muzeum Regionalne w Piƒczowie.
Chmielnik
˚ydzi otrzymali przywilej osiedlania si´ w Chmielniku od 1630 r. Najprawdopodobniej zamieszkiwali tu ju˝ od koƒca XVI w. Synagoga zosta∏a wzniesiona ok. 1634 r. na pó∏noc od rynku, w centrum dzielnicy
˝ydowskiej. Nie zachowa∏a si´ w pierwotnym stanie. Przekazy archiwalne informujà o po˝arze, jaki dotknà∏ synagog´ w 1849 r. Prostopad∏oÊcienna bry∏a synagogi i uk∏ad wn´trza sà charakterystyczne dla synagog I po∏owy XVII w., natomiast obecna forma dachu, malowid∏a
wn´trza i wystrój stiukatorski nale˝y wiàzaç z odbudowà po po˝arze
w II po∏. XIX w. W czasie II wojny Êwiatowej w 1942 r. Niemcy usun´li ruchomy wystrój synagogi, wprowadzili dodatkowy strop drewniany w sali modlitw i rozebrali balustrad´ babiƒca. Obecnie synagoga nie jest u˝ytkowana.
Muzeum Regionalne w Piƒczowie
ul. Pi∏sudskiego 2a, 28-400 Piƒczów, tel. (041) 357 24 72, fax (041) 357 24 53
Chmielnickie Centrum Kultury
ul. Starobuska 8, 26-020 Chmielnik, tel. (041) 354 23 97, www.chmielnik.com
14
ÂLADAMI PISARZY
Kielce – Stefan
˚eromski
Stefan ˚eromski urodzi∏
si´ w 1864 roku w podkieleckim Strawczynie,
a lata swojego dzieciƒstwa i m∏odoÊci sp´dzi∏
w Ciekotach. Nauk´ rozpoczà∏ w czasach wzmo˝onej rusyfikacji w kieleckim gimnazjum – budynku obecnej biblioteki
i muzeum poÊwi´conemu pami´ci pisarza. Ekspozycja muzeum pokazuje kraj lat dziecinnych
pisarza, pamiàtki rodzinne, przedmioty zwiàzane
ze szko∏à i naukà, wizerunki rodziny, przyjació∏,
m∏odzieƒczych mi∏oÊci,
sylwetki szkolnych kolegów – wszystko w kontekÊcie historycznym.
Na wystawie prezentowane sà równie˝ pierwsze wydania utworów
˚eromskiego, jego utwory zwiàzane z Kielecczyznà, cykle ilustracji do
tych utworów (autorstwa Moniki ˚eromskiej, W∏adys∏awa Skoczylasa,
Antoniego Uniechowskiego, Jana Marcina Szancera, Szymona Kobyliƒskiego) oraz liczne publikacje o ˚eromskim.
Obl´gorek – Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz z Obl´gorkiem zwiàzany by∏ od 1900 roku, gdy
to z okazji 25-lecia pracy literackiej otrzyma∏ od spo∏eczeƒstwa majàtek ziemski i wybudowany stylowy dworek. Dla mieszkajàcego na sta∏e w Warszawie noblisty i jego rodziny pa∏acyk pe∏ni∏ funkcj´ letniej
rezydencji. Od 1958 roku w pa∏acyku mieÊci si´ muzeum. Ekspozycja
wiernie oddaje wn´trza pa∏acyku z czasów, kiedy przebywa∏ w nim
Henryk Sienkiewicz. Obejrzeç mo˝na wystaw´ biograficzno-literackà
obejmujàcà m.in. jubileusz 25-lecia pracy literackiej pisarza.
W dworku odbywajà si´ liczne imprezy kulturalne oraz koncerty.
W 2005 roku przypada rocznica 100-lecia otrzymania przez Sienkiewicza Nagrody Nobla.
Muzeum Henryka Sienkiewicza w Obl´gorku
(oddzia∏ Muzeum Narodowego w Kielcach), 26-067 Strawczyn
tel. (041) 303 04 26, fax. (041) 303 04 26 w. 21, www.muzeumkielce.net
Otwarte: z wyjàtkiem Êwiàt w Êrody-soboty w godz.10-16 (XI – IV);
wtorki-soboty w godz. 10-16 (V – X)
Muzeum Lat Szkolnych Stefana ˚eromskiego w Kielcach
(oddzia∏ Muzeum Narodowego w Kielcach)
ul. Jana Paw∏a II 15, Kielce, tel. (041) 344 57 92, www.muzeumkielce.net
czynne: wt., cz., pt, niedz. 9.00–15.30, Êr. 11.00–17.30
Do∏y Biskupie –
– Witold Gombrowicz
Witold Gombrowicz Êwiatowej s∏awy powieÊciopisarz,
dramaturg, eseista urodzi∏ si´
w Ma∏oszycach ko∏o Opatowa,
gdzie sp´dzi∏ lata dzieciƒstwa
i m∏odoÊci. Tymczasowe muzeum zwiàzane z ˝yciem
i twórczoÊcià pisarza utworzone zosta∏o w Bodzechowie.
Planowane jest przeniesienie
muzeum do Do∏ów Biskupich,
gdzie ojciec Gombrowicza
prowadzi∏ fabryk´ tektury
„Witulin”, nazwanà tak od
zdrobnienia imienia pisarza.
Tam te˝, w czerwcu odbywa
si´ Piknik Gombrowiczowski,
na który przyje˝d˝ajà mi∏oÊnicy twórczoÊci Gombrowicza.
Podczas imprezy wystawiane
sà jego sztuki, odbywajà si´
wystawy, plenery i projekcje filmowe. Miejsca zwiàzane z dzieciƒstwem i m∏odoÊcià Witolda Gombrowicza zostanà wkrótce po∏àczone szlakiem pieszym i rowerowym.
Nag∏owice – Miko∏aj Rej
Miko∏aj Rej – poeta, prozaik, dramatopisarz nazwany ojcem literatury
polskiej by∏ pierwszym pisarzem tworzàcym wy∏àcznie po polsku. Dowiód∏, i˝ literatura mo˝e rozwijaç si´ w j´zyku narodowym, krzewiàc
has∏o: „A niechaj narodowie w˝dy postronni znajà, i˝ Polacy nie g´si,
i swój j´zyk majà”. Po Êlubie kupi∏ wieÊ Nag∏owice i zamieszka∏
w dworze, b´dàcym dzisiaj muzeum biograficznym twórcy, zwanym
Dworkiem Miko∏aja Reja. W parku do dziÊ zachowa∏y si´ s´dziwe d´by, które prawdopodobnie posadzi∏ sam poeta. TuryÊci zatrzymujàcy
si´ w Nag∏owicach mogà skorzystaç z noclegu w dworku. W 2005 roku w Nag∏owicach obchodzone b´dà uroczystoÊci 500 rocznicy
urodzin pisarza.
Fundacja im. Witolda Gombrowicza „Witulin”
tel. 0 501 095 513 (prezes – W∏odzimierz Szcza∏uba)
Miejskie Centrum Kultury, ul. Siennieƒska 54, 27-400 Ostrowiec Âwi´tokrzyski
tel. (041) 247 65 80, 262 48 52, www.mck.ostrowiec.pl
Dworek Miko∏aja Reja
Nag∏owice 178, tel. (041) 381 45 70
www.ug-naglowice.webpark.pl
Dworek czynny: pon.–sob. 8.00–16.00, niedz. 9.00–17.00
15
Kielce–¸ódê 143 km
Mapa
Województwa
Âwi´tokrzyskiego
Stara
Maleniec
Koƒskie
74
C
Sielpia Wielk
74
Kuêniaki
Obl´gorek
Pieko
W∏oszczowa
Jaskinia Raj
Ch´ciny
Czarnca
Tokarn
E77
Kielce–Katowice 156 km
Nag∏owice
78
J´drzejów
E77
muzea,
izby pami´ci
uzdrowiska,
wody lecznicze
zamki, budowle
obronne
miejsca imprez
regionalnych
pa∏ace, dwory,
zabytki architektury
miejsca imprez,
festynów
koÊcio∏y,
kaplice
kàpieliska,
baseny
synagogi
wyciàgi
narciarskie
zabytki techniki
i przemys∏u
oÊrodki jazdy
konnej
pomniki
Êcie˝ki
rowerowe
rezerwaty,
pomniki przyrody
lotniska
sportowe
ska∏ki, rezerwaty
geologiczne
inne
atrakcje
jaskinie
Kielce–Kraków 114 km
16
Sob
7
7
Micha∏ów
Strad
Skalbmier
K
Kielce–Warszawa 181 km
a Kuênica
Niek∏aƒ
Czarniecka Góra
elka
Krasna
Skar˝ysko-Kamienna
Odrowà˝ek
Wàchock
9
Ba∏tów
Starachowice
4
E77
Tumlin
Zagnaƒsk
Bobrza
ek
Miedziana
Góra
Mas∏ów
Krzemionki
Nietulisko Du˝e
7
Samsonów
Ostrowiec
Âwi´tokrzyski
Wiàcka
Ka∏ków-Godów
9
Ameliówka
koszów
Krajno-Zagórze
Âwi´ty Krzy˝
Kielce
74
åmielów
74
Nowa
S∏upia
74
74
Sitkówka-Nowiny
Opatów
arnia
77
Ujazd
Cha∏upki
bków
Sandomierz
Piotrkowice
Chaƒcza
9
Chmielnik
Kurozw´ki
Staszów
Piƒczów
Koprzywnica
Szyd∏ów
Sulis∏awice
Rytwiany
73
w
Busko-Zdrój
Skorocice
Pacanów
adów
WiÊlica
Solec-Zdrój
73
erz
Kazimierza
Wielka
Bejsce
Kielce–Tarnów 113 km
Kielce–Rzeszów 163 km
17
STAROPOLSKI OKR¢G PRZEMYS¸OWY
Sielpia Wielka
Stara Kuênica
Zak∏ad Metalurgiczny: walcownia i pudlingarnia z lat 1821–1841,
czynny by∏ do 1921 r. Do dzisiaj zachowa∏y si´ budynki produkcyjne,
suszarnie drewna, portiernia, budynek administracyjny, cz´Êç osiedla
przyfabrycznego oraz uj´cie wody. W 1934 roku na miejscu zak∏adu
powsta∏o Muzeum Zag∏´bia Staropolskiego z takimi eksponatami jak:
unikalne ˝eliwne ko∏o zamachowe o Êrednicy 7 m – unikat w skali europejskiej, oraz oko∏o 30 maszyn z po∏owy XVIII i poczàtku XIX wieku m.in. tokarki, strugarki, prasy i 150-letnie obrabiarki.
W Starej Kuênicy znajduje si´ jedyna w Polsce, bardzo dobrze zachowana w pierwotnej postaci kuênica ˝elaza z wyposa˝eniem z XIX w.
– m∏ot naciskowy i miechy skrzynkowe, nap´dzane przez czynne do
dzisiaj ko∏o wodne, oraz fundamenty wielkiego pieca z II po∏. XIX w.
Kuênica stanowiàca zabytek techniki jest obecnie obiektem muzealnym.
Kuênica Mechaniczna
Stara Kuênica 46, 26-205 NieÊwiƒ,
obiekt udost´pnia mieszkajàcy obok p.Niew´g∏owski,
czynna codziennie oprócz poniedzia∏ków
Muzeum Staropolskiego Zag∏´bia Przemys∏owego
Oddzia∏ Muzeum Techniki w Warszawie
Sielpia, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 02 93
Godziny otwarcia: wtorek-niedziela w godz. 9.00–12.00 i 13.00–17.00
Starachowice
Starachowice z wielkim piecem, opalanym koksem, dzia∏ajàcym
w po∏. XIX w., tworzy∏y nad Kamiennà tzw. „kombinat starachowicki”, w sk∏ad którego wchodzi∏ tak˝e Rejów z zespo∏em wielkich pieców. Obecnie na terenie nieczynnej huty w Starachowicach mieÊci si´
Muzeum Przyrody i Techniki z najcenniejszym i najstarszym w Europie wielkim piecem z 1899 roku, posiadajàcym kompletny ciàg technologiczny. W muzeum zobaczyç mo˝na równie˝ zrekonstruowanà,
staro˝ytnà osad´ dymarskà, zabytki techniki samochodowej i zbrojeniowej oraz bogate zbiory archeologiczne.
Maleniec
Fabryka w Maleƒcu, ma∏ej miejscowoÊci w powiecie koneckim nad
rzekà Czarnà, produkowa∏a gwoêdzie ci´te i blachy, ∏opaty i okucia
okienne. Do dzisiaj zachowa∏y si´ pozosta∏oÊci zak∏adów metalowych
(czynnych jako szpadlarnia do 1967r.), walcownia i gwoêdziarnia
z XIX w, maszyny z po∏. XIX w., dawny uk∏ad przestrzenny, ujÊcie
wody i urzàdzenia hydrotechniczne.
Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Starachowicach
ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice, tel. (041) 275 40 83; www.ekomuzeum.pl
czynne: wt.–pt. 9.00–16.30, sob.–niedz. 1 IV–31 X 14.00–18.00, 1 XI–31 III
12.00–16.00
Muzeum Techniki – dawny zespó∏ walcowni i gwoêdziarni
Urzàd Gminy w Rudzie Malenieckiej, 26-242 Ruda Maleniecka, tel. (041) 373 15 26
Godziny otwarcia: codziennie do zmroku
18
STAROPOLSKI OKR¢G PRZEMYS¸OWY
Samsonów
Bobrza
Samsonów to niewielka wieÊ na terenie Staropolskiego Okr´gu Przemys∏owego, w której w 1598 roku wybudowano pierwszy wielki piec.
Po˝ar w 1866 r. zniszczy∏ hut´ i spowodowa∏ przerwanie pracy zak∏adu. Do dziÊ zachowa∏y si´ ruiny Huty „Józefów” z 1823 r.: wielki piec
z wie˝à gichtociàgowà, z której dokonywano zasypywanie pieca wsadem, budynki produkcyjne, fragment uj´cia wody, dom zawiadowcy
huty i dwa domy robotnicze.
W miejscowoÊci Bobrza po∏o˝onej nad rzekà o tej samej nazwie znajdujà si´ pozosta∏oÊci najwi´kszego i jednego z pierwszych w Polsce
zak∏adu wielkopiecowego w Zag∏´biu Staropolskim, którego budow´
przerwa∏a powódê w 1828 r.. Do dzisiaj zachowa∏y si´ domy osiedla
przyfabrycznego, dom zawiadowcy huty, budynki gospodarcze, hala
produkcyjna, ruiny w´gielni, mur oporowy.
Urzàd Gminy w Miedzianej Górze
ul. Urz´dnicza 18, 26-085 Miedziana Góra, tel. (041) 303 16 26, 303 16 97,
fax (041) 303 16 05, www.miedziana-gora.pl
Urzàd Gminy Zagnaƒsk
ul. Spacerowa 8, 26-050 Zagnaƒsk, tel. (041) 300 13 22, fax 300 13 73
www.zagnansk.gmina.pl
Kuêniaki
We wsi Kuêniaki, stoi ruina budynku w kszta∏cie Êci´tego ostros∏upa.
Ten wielki piec hutniczy, czynny w latach 1782–1897, by∏ cz´Êcià sk∏adowà Huty „Jadwiga”. Ze wzgl´du na wyczerpanie si´ zasobów miejscowej rudy ˝elaza produkcj´ stali zakoƒczono w 1897 r. W 1901 r.
opuszczony zak∏ad zosta∏ cz´Êciowo rozebrany, a nieco póêniej
w dawnych pomieszczeniach fabrycznych urzàdzono m∏yn wodny.
Oprócz ruin pieca w Kuêniakach zachowa∏o si´ dawne uj´cie wody
(grobla, staw i upust s∏u˝àcy do odprowadzania wody z rzeki) wykorzystywanej do nap´dzania kó∏ wodnych, podziemny sklepiony kana∏
d∏ugoÊci ok. 100 m oraz zwa∏y ˝u˝la – osadu, zalegajàce g∏ównie przy
jego wylocie.
Nietulisko
WieÊ po∏o˝ona w pobli˝u ujÊcia rzeki ÂwiÊliny do Kamiennej. We wsi
mi´dzy 1834-45 rokiem zbudowano walcowni´ blach grubych i profili budowlanych jako jeden z zak∏adów tzw. kombinatu metalurgicznego nad rzekà Kamiennà. Zachowane do dziÊ ruiny zak∏adu (fragmenty hal o arkadowych sklepieniach, kana∏y, tamy, przepusty, m.in. monumentalna Êluza nad rzekà ÂwiÊlinà), stanowià obecnie zabytek techniki.
Urzàd Miasta i Gminy w Kunowie
ul. Warszawska 45 B, 27-222 Kunów, tel. (041) 261 13 62, 261 13 63
fax (041) 261 13 62, www.kunow.pl
Urzàd Gminy w Strawczynie
ul. ˚eromskiego 16, 26-067 Strawczyn, tel. (041) 30 38 002, fax 30 38 157
www.strawczyn.itech.pl
19
TRADYCJE PRZEMYS¸OWE
Kuênice Koneckie
˚elazne Korzenie
„Kuênice Koneckie” to cykliczna impreza plenerowa odbywajàca si´
w drugiej po∏owie lipca na terenie powiatu Koneckiego. Jej g∏ównym
celem jest popularyzacja dziedzictwa kulturowego Staropolskiego
Okr´gu Przemys∏owego. Jednym z elementów festiwalu sà Mi´dzynarodowe Warsztaty Kowalskie. Nawiàzujà one do tradycji ginàcych zawodów: kowali, odlewników, bednarzy, ko∏odziejów, odlewników,
w których uczestniczà przedstawiciele tych zawodów m.in. z Niemiec,
Bia∏orusi i Ukrainy. W ramach festynu organizowany jest przeglàd
twórczoÊci amatorskiej, koncerty muzyki etniczej, wystawy prac plastycznych i rzemios∏a artystycznego.
„˚elazne Korzenie” to okazja do spotkania z hutnictwem i innymi
staro˝ytnymi rzemios∏ami. Organizowane sà w maju na terenie Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach i adresowane g∏ównie
do m∏odzie˝y. Wyjàtkowa atmosfera „Archeoparku” daje uczestnikom mo˝liwoÊç oderwania si´ od cywilizacyjnego p´du i odnalezienia w realiach rzeczywistoÊci sprzed 2000 lat odtwarzanej przez archeologów, metalurgów i historyków.
Âwi´tokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemys∏owego
ul. Zamkowa 5, 25-009 Kielce
tel. (041) 344 52 91, fax 361 04 75, www.korzenie.gimnazjum.com.pl
Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Starachowicach
ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice, tel. (041) 275 40 83, www.ekomuzeum.pl
Starostwo Powiatowe w Koƒskich
ul. Partyzantów 1, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 41 34, www.powiat.konskie.pl
Dymarki Âwi´tokrzyskie
Jarmark u Starzecha
„Dymarki Âwi´tokrzyskie” to odbywajàca si´ w po∏owie sierpnia
w Nowej S∏upi u stóp ¸ysej Góry impreza o najd∏u˝szych tradycjach
w regionie. Pierwotnie powodem organizacji festynu by∏y prace eksperymentalne nad staro˝ytnym procesem uzyskiwania ˝elaza w piecach dymarskich. Podczas prezentacji zwiàzanych z odtworzeniem realiów ˝ycia codziennego i pracy mieszkaƒców regionu w pierwszych
wiekach naszej ery, na „Dymarkach” odbywajà si´ równie˝ liczne koncerty estradowe oraz kiermasz wyrobów twórców ludowych.
„Jarmark u Starzecha” jest plenerowà imprezà promujàcà dziedzictwo
kulturowe Staropolskiego Zag∏´bia Przemys∏owego. W czasie trwania
imprezy mo˝na zwiedziç wyjàtkowy park tematyczny na terenie historycznego Zespo∏u Wielkopiecowego, gdzie zobaczymy krajobraz historyczny Staropolskiego Okr´gu Przemys∏owego. Organizowane sà pokazy wytopu ˝elaza w piecach dymarskich oraz pokazy odlewnictwa artystycznego. „Jarmark” pozwala zapoznaç si´ z tradycjà przemys∏owà
Starachowic, uczestniczyç w licznych konkursach i zabawach.
Gminny OÊrodek Kultury w Nowej S∏upi
ul. Opatowska 2, 26-006 Nowa S∏upia, tel. (041) 317 70 13, www.dymarki.pl
Âwi´tokrzyskie Stowarzyszenie Dziedzictwa Przemys∏owego
ul. Zamkowa 5, 25-009 Kielce, tel. (041) 344 52 91, fax 361 04 75
Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Starachowicach
ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice, tel. (041) 275 40 83, www.ekomuzeum.pl
20
TRADYCJE LUDOWE
Do˝ynki Âwi´tokrzyskie
Muzeum Wsi Kieleckiej – Skansen w Tokarni
i Dworek Laszczyków w Kielcach
Do˝ynki to ca∏odzienna impreza folklorystyczna odbywajàca si´ cyklicznie w sierpniu na terenie Parku Etnograficznego w Tokarni. Podczas imprezy odbywa si´ prezentacja wieƒców do˝ynkowych oraz
kiermasz r´kodzielniczy. Oglàdaç mo˝na prac´ na koêle tkackim, wypalanie naczyƒ czy te˝ prace plecionkarskie. Prezentowane sà ginàce
zawody: kowalstwo, bednarstwo, garncarstwo, rymarstwo. Dla mi∏oÊników muzyki ca∏odzienne wyst´py zespo∏ów folklorystycznych
i folkowych. Na terenie skansenu w 12 obiektach architektury mo˝na
oglàdaç XIX–XX-wieczna wn´trza, oraz sta∏e ekspozycje dotyczàce
zaj´ç ludnoÊci wiejskiej i ma∏omiasteczkowej, a tak˝e ekspozycje sztuki ludowej.
Muzeum Wsi Kieleckiej sk∏ada si´ z dwóch cz´Êci. W Kielcach
w XVIII-wiecznym drewnianym Dworku Laszczyków prezentowane
sà wystawy czasowe poÊwi´cone ludowej kulturze kielecczyzny. W Tokarni natomiast znajduje si´ Park Etnograficzny, gdzie na rozleg∏ym
pagórkowatym terenie zgromadzono 30 starych wiejskich budynków
mieszkalnych i gospodarczych, koÊció∏, drewniany dwór, wiatrak,
a tak˝e ekspozycj´ obrazów i rzeêb artysty Jana Bernasiewicza.
Muzeum Wsi Kieleckiej
ul. Jana Paw∏a II 6, Kielce, tel. (041) 344 92 97, www.mwk.seek.pl
Muzeum (Dworek Laszczyków) czynne: pn.–pt., niedz. 10.00–15.00
Park Etnograficzny czynny: IV–X wt.–niedz. w godz. 10.00–17.00,
XI–III dni robocze w godz. 9.00–14.00
Park Etnograficzny Muzeum Wsi Kieleckiej,
Tokarnia 303, 26-060 Ch´ciny, tel. (041) 315 41 71, www.mwk.seek.pl
Centrum
Garncarstwa w Cha∏upkach
Szko∏a Wra˝liwoÊci w Kapkazach
OÊrodek Tradycji Garncarstwa w Cha∏upkach to obiekt o charakterze
muzealnym udost´pniony dla zwiedzajàcych w 1998 roku. Dla upami´tnienia – tego wydarzenia, co roku w ostatnià niedziel´ lipca, organizowany jest festyn ludowy pn. „Cha∏upkowe Garcynki”. Uczestniczà w nim lokalni oraz zapraszani garncarze z regionu Êwi´tokrzyskiego. Podczas festynu mo˝na podziwiaç i kupowaç wyroby gliniane,
uczyç si´ toczenia na kole garncarskim, a tak˝e zwiedziç OÊrodek Tradycji Garncarstwa. Elementem charakterystycznym dla tej imprezy
jest widowisko plenerowe o tej samej nazwie. Dotyczy ono dawnego
zwyczaju wytwarzania i sprzedawania wyrobów glinianych.
Kapkazy – Szko∏a Wra˝liwoÊci to niezwyk∏e miejsce spotkaƒ artystów
i mi∏oÊników sztuki. Od dziesi´ciu lat prowadzà jà Ewa Skowerska
i Mariusz Kosmalski. W starej stodole za∏o˝yli pracowni´ ceramiki
i scen´ teatralnà, do wystroju której wykorzystali wy∏àcznie naturalne
materia∏y m.in. s∏om´, wiklin´, drewno i kamieƒ. Odbywajà si´ tu ró˝nego rodzaju spotkania kulturalne: przedstawienia, koncerty, wystawy
plastyczne, warsztaty ceramiczne i teatralne, wernisa˝e, prezentacje
artystyczne i plenery. Gospodarze zapraszajà na jednodniowe spotkania jak równie˝ na kilkudniowe warsztaty artystyczne.
Towarzystwo Przyjació∏ Ziemi Morawickiej
Urzàd Gminy w Morawicy, ul. Kielecka 38, 26-026 Morawica
tel. (041) 311 46 90, www.morawica.pl
Szko∏a Wra˝liwoÊci Kapkazy
Ewa i Mariusz Skowerscy-Kosmalscy
Wiàcka Kapkazy 10, 26-010 Bodzentyn, tel. (041) 254 82 48, www.kapkazy.art.pl
21
ZIELONE ÂWI¢TOKRZYSKIE
Âwi´tokrzyski Park Narodowy
Âwi´tokrzyski Park Narodowy powsta∏ w 1950 roku i po∏o˝ony jest w pó∏nocno-wschodniej cz´Êci Wy˝yny Ma∏opolskiej. Jego obecna powierzchnia wynosi 7626 ha, z czego 95% zajmujà lasy. Najwa˝niejszà cz´Êcià parku sà ¸ysogóry – najwy˝sze pasmo Gór Âwi´tokrzyskich ze szczytami ¸ysicà – 612 m n.p.m., Agatà – 608 m n.p.m., ¸yÊcem – 595 m n.p.m., na którym znajduje si´ Klasztor oraz Muzeum Przyrodniczo-LeÊne. Do najwi´kszych osobliwoÊci parku nale˝à wyst´pujàce tylko tutaj rumowiska kwarcytowe – go∏oborza, pozbawione zazwyczaj roÊlinnoÊci naczyniowej,
Êwiadczàce o wyst´powaniu na naszych ziemiach lodowca.
Na terenie parku odnotowano 260 gatunków porostów, 190 gat. mszaków i 700 gat. roÊlin naczyniowych. Wyst´pujà tu 82 gat. roÊlin prawnie chronionych. Ochronà prawnà obj´tych jest tak˝e 29 gat. zwierzàt z 4000 gat. tutaj wyst´pujàcych. Teren parku przecinajà liczne turystyczne szlaki piesze oraz Êcie˝ki dydaktyczne.
Dyrekcja i OÊrodek Edukacyjny Âwi´tokrzyskiego Parku Narodowego
ul. Suchedniowska 4, 26-010 Bodzentyn, tel. (041) 311 50 25, 311 51 06, fax 311 51 06, www.parkikrajobrazowe.kielce.pl
Zespó∏ Parków
Krajobrazowych
Ponidzia
Parki Krajobrazowe Gór Âwi´tokrzyskich tworzà wraz ze Âwi´tokrzyskim Parkiem Narodowym zwarty kompleks terenów chronionych.
Zespó∏ ten obejmuje pi´ç parków krajobrazowych. Sà to: Suchedniowsko-Obl´gorski, Sieradowicki, Cisowsko-Or∏owiƒski, Jeleniowski i Ch´ciƒsko-Kielecki Park Krajobrazowy. Zespó∏ Parków Krajobrazowych Gór Âwi´tokrzyskich utworzony zosta∏ w celu ochrony
bogactwa przyrodniczego, kulturowego i historycznego regionu Êwi´tokrzyskiego, ze szczególnym uwzgl´dnieniem obszarów êródliskowych, licznych cieków wodnych bioràcych tu poczàtek. NadleÊnictwa
z obszaru parków krajobrazowych przygotowa∏y ciekawe Êcie˝ki dydaktyczne dla grup m∏odzie˝y szkolnej umo˝liwiajàce poznanie fauny
i flory parków.
Zespó∏ Parków Krajobrazowych Ponidzia
obejmuje trzy parki:
Szaniecki,
Nadnidziaƒski i Kozubowski Park Krajobrazowy. Skupia on najcenniejsze i najbardziej
charakterystyczne cechy przyrodnicze i krajobrazowe Niecki Niedziaƒskiej i jest drugim zespo∏em parków krajobrazowych po∏o˝onych na terenie naszego województwa. Dominantà Zespo∏u Parków
jest dolina rzeki Nidy, która na tym obszarze tworzy liczne meandry
i starorzecza. Unikalne krajobrazy terenu parków zwiàzane sà z powierzchniowym wyst´powaniem pok∏adów gipsu, stanowiàcym pod∏o˝e rzeêby krasowej, z jaskiniami, wywierzyskami, ponorami, wertebami, Êlepymi dolinkami. Z obecnoÊcià w pod∏o˝u gipsów wià˝e si´
równie˝ wyst´powanie leczniczych wód siarczanych. Charakterystycznym elementam Ponidzia, wyró˝niajàcym go równie˝ spoÊród innych
regionów Polski sà malownicze murawy kserotermiczne porastajàce
nas∏onecznione wapienne i gipsowe wzgórza. Zespó∏ Parków skupia
najcenniejsze i najbardziej charakterystyczne elementy przyrodnicze
i krajobrazowe Niecki Nidziaƒskiej. Znajduje si´ tu wi´kszoÊç chronionych na jej obszarze obiektów przyrodniczych (12 rezerwatów, 48
pomników przyrody, 3 stanowiska dokumentacyjne, 4 u˝ytki ekologiczne), liczne stanowiska roÊlin i zwierzàt chronionych.
Zarzàd Âwi´tokrzyskich i Nadnidziaƒskich Parków Krajobrazowych
ul. Jagielloƒska 70, 25-956 Kielce, tel. (041) 345 58 80, www.parkikrajobrazowe.kielce.pl
Zarzàd Âwi´tokrzyskich i Nadnidziaƒskich Parków Krajobrazowych
ul. Jagielloƒska 70, 25-956 Kielce, tel. (041) 345 58 80, www.parkikrajobrazowe.kielce.pl
Zespó∏ Parków Krajobrazowych
Gór Âwi´tokrzyskich
22
OSOBLIWOÂCI PRZYRODY
Ska∏ki Piek∏o
Skorocice – rezerwat stepowy
Rezerwat „Ska∏ki Piek∏o” (miejscowoÊç Niek∏aƒ, gmina Stàporków)
zosta∏ utworzony w 1959 r. na powierzchni 6,30 ha. Ochronà cz´Êciowà obj´to osobliwe formy skalne powsta∏e w wyniku erozji eolicznej
oraz rosnàcà w szczelinach skalnych paproç zanokcic´ pó∏nocnà. Na
terenie rezerwatu wyst´pujà formy skalne w postaci urwisk, ska∏ek,
grup ska∏ek o ró˝norodnych i bardzo oryginalnych kszta∏tach (kazalnic, okapów i grzybów skalnych).
Rezerwat stepowy Êcis∏y „Skorocice” (miejscowoÊç Skorocice, gmina
WiÊlica) o powierzchni 7,70 ha, utworzony zosta∏ w 1960 r. Ochronà
obj´to w nim naturalne stanowiska roÊlinnoÊci stepowej. W krajobrazie na uwag´ zas∏ugujà urwiste, malownicze Êciany wàwozu oraz bardzo interesujàce formy krasowe w postaci jaskiƒ, naturalnych korytarzy, mostów skalnych, lejów i zapadlisk.
NadleÊnictwo Stàporków
ul. Niek∏aƒska 15, 26-220 Stàporków, tel. (041) 374 17 83 lub 86
fax (041) 374 17 91, www.radom.lasy.gov.pl/staporkow
Zarzàd Âwi´tokrzyskich i Nadnidziaƒskich Parków Krajobrazowych
ul. Jagielloƒska 70, 25-956 Kielce, tel. (041) 345 58 80
www.parkikrajobrazowe.kielce.pl
Rezerwat Górna Krasna
Jest to najnowszy i najwi´kszy (413 ha) rezerwat przyrody w województwie Êwi´tokrzyskim, którego teren wszed∏ do europejskiej sieci
ekologicznej Natura 2000. Po∏o˝ony jest on w obr´bie gmin Stàporków, Mniów i Zagnaƒsk. Rezerwat powsta∏ w celu ochrony najlepiej
zachowanej w województwie naturalnej bagiennej doliny rzecznej,
cennych zbiorowisk roÊlinnych, wielu rzadkich i chronionych roÊlin
i zwierzàt. Stwierdzono tu dotychczas 125 gatunków ptaków, a wÊród
nich tak ciekawe i rzadkie gatunki jak: ˝uraw, bocian czarny, bàk, bielik, orlik krzykliwy, cietrzew. W rezerwacie wyst´puje ponad 130 gatunków zwierzàt chronionych. Znajdujà si´ tu Êcie˝ki dydaktyczne,
k∏adki, pomost i wie˝a widokowa, u∏atwiajàce obserwacje roÊlin
i zwierzàt (g∏ównie ptaków).
Rezerwat Wietrznia
W rezerwacie cz´Êciowym przyrody nieo˝ywionej „Wietrznia” (miasto Kielce) o powierzchni 10,50 ha ochronà obj´to resztki wzgórza
nale˝àcego do Pasma Kadzielniaƒskiego. Widoczna tu jest zró˝nicowana litologicznie seria ska∏ wapienno marglistych Teren rezerwatu
jest znanym od dawna stanowiskiem bogatej i dobrze zachowanej fauny dewoƒskiej (szczególne ryb kopalnych). Na terenie rezerwatu zaobserwowaç mo˝na interesujàce zjawiska tektoniczne oraz ciekawà
mineralizacj´ o∏owiowo-barytowà, a tak˝e ró˝norodne formy dzia∏alnoÊci krasowej (m.in. jaskinie). W zachodniej cz´Êci wyrobiska (na
Êcianie po∏udniowej) znajduje si´ unikalna wychodnia dolomitu pochodzenia hydrotermalnego.
NadleÊnictwo Stàporków
ul. Niek∏aƒska 15, 26-220 Stàporków, tel. (041) 374 17 83 lub 86
fax (041) 374 17 91, www.radom.lasy.gov.pl/staporkow
Towarzystwo Badaƒ i Ochrony Przyrody
ul. Zamkowa 3, 25-009 Kielce, tel. (041) 344 43 25, www.tbop.org.pl
GEOPARK
ul. Szymanowskiego 6, 25-361 Kielce, tel. (041) 367 67 53
23
PO ZDROWIE I UROD¢
Gmina uzdrowiskowa Busko-Zdrój
Sanatorium „W∏ókniarz”
Busko-Zdrój to jedna z najbardziej znanych miejscowoÊci uzdrowiskowych w Polsce. Wyst´pujàce tu wody mineralne zwane wodami
siarczkowymi powodujà, i˝ co roku przyje˝d˝a tu tysiàce turystów
i kuracjuszy. Ju˝ od ponad 160 lat w kontakcie z nieska˝onà przyrodà,
poddajàc si´ naturalnym Êrodkom leczniczym w Busku-Zdroju mo˝na poprawiç zdrowie, odbudowaç sprawnoÊç fizycznà, wyleczyç wiele schorzeƒ. Pobyt w Busku-Zdroju daje gwarancj´ zdrowego wypoczynku i skutecznej kuracji. Ale Busko-Zdrój to nie tylko miejsce
uzdrowiskowe. To równie˝ miejsce doskona∏e do aktywnego wypoczynku. Dla turystów przygotowane sà tematyczne szlaki rowerowe –
Êladami architektury Êwieckiej, sakralnej oraz Êcie˝ka przyrodnicz´à.
Uzupe∏nieniem oferty turystycznej sà odbywajàce si´ ka˝dego roku
m.in. w miesiàcu maju „Buskie spotkania z folklorem” natomiast
w lipcu Mi´dzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz.
Sanatorium „W∏ókniarz” to najwi´kszy tego typu obiekt w regionie
Êwi´tokrzyskim i jeden z wi´kszych i najnowoczeÊniejszych w kraju.
Dysponuje 460 ∏ó˝kami hotelowymi oraz w∏asnà nowoczesnà bazà
zabiegowà. W sanatorium wykonywanych jest 50 rodzajów zabiegów
leczniczych. Pobyt we „W∏ókniarzu” to niepowtarzalna szansa na pozbycie si´ dolegliwoÊci zwiàzanych z chorobami narzàdów ruchu i obwodowego uk∏adu nerwowego. Sanatorium to, jako pierwsze w kraju,
wprowadzi∏o do leczenia dwie nowatorskie metody: groty solno-jodowe oraz krioterapi´ ogólnoustrojowà. Rewelacjà jest Aquamassage
– jedyne tego typu urzàdzenia w Polsce, specjalnie sprowadzone
z USA, zabiegi w kapsule m∏odoÊci SPA oraz urzàdzenie VACUMED,
które technikà kosmicznà zwalcza choroby koƒczyn dolnych
i problemów naczyniowych.
Sanatorium „W∏ókniarz”
ul. Rokosza 1, 28-200 Busko-Zdrój, tel. (041) 378 10 16, fax 378 10 18
www.wlokniarz.pl
Uzdrowisko Busko-Zdrój S.A.
ul. Rzewuskiego 1, 28-100 Busko-Zdrój, tel. (041) 378 24 25, fax 378 20 58
www.uzdrowisko-busko-zdroj.com.pl
Solec-Zdrój
W Solcu istniejà dwa êród∏a wody leczniczej: solanka chlorkowo-jodowo-sodowo-bromkowo-siarczkowa nazywana po prostu wodà
siarczkowà oraz siarczki i wodosiarczki soli alkalicznych. Wysokie st´˝enie zwiàzków siarki w 1 litrze wody sprawia, i˝ jest ona najsilniejszà
wodà leczniczà w Polsce, a tak˝e jednà z najlepszych w Europie. Posiada wysokà wartoÊç leczniczà szczególnie w schorzeniach narzàdów
ruchu, reumatycznych oraz ortopedyczno-urazowych. Gmina Solec-Zdrój s∏ynie z nieskazitelnie czystego powietrza. Kuracjusze i turyÊci
przebywajàcy w uzdrowisku mogà nie tylko korzystaç z zabiegów
leczniczych, ale tak˝e z ciekawych propozycji wycieczek dydaktycznych w okolice Solca.
Czarniecka Góra
Âwi´tokrzyskie Centrum Rehabilitacji w Czarnieckiej Górze, niegdyÊ
kurort przyrodoleczniczy znany w ca∏ej Polsce, do którego zje˝d˝a∏y si´ s∏awy polityki i ekranu, dzisiaj odzyskuje swój dawny blask.
W 2004 roku otwarto w nim nowà, kryta p∏ywalni´ z ma∏ym basenem dla dzieci i saunà. Centrum dysponuje krytym hipodromem,
gdzie pod okiem instruktora, mo˝na pojeêdziç na huco∏okoniku.
Tradycje i walory uzdrowiskowe centrum m.in. êród∏a wód leczniczych, lasy ˝ywiczne przyciàgajà do Czarnieckiej Góry nie tylko kuracjuszy, ale tak˝e turystów poszukujàcych relaksu i zdrowia.
Uzdrowisko Solec-Zdrój sp. z o.o.
ul. 1 Maja 1, 28-131 Solec-Zdrój, tel. (041) 377 60 17, fax 377 60 61
Âwi´tokrzyskie Centrum Rehabilitacji
Czarniecka Góra, 26-200 Stàporków, tel. (041) 374 11 63, fax 374 11 62
24
ATRAKCJE TURYSTYCZNE
Ciuchcia Expres Ponidzie
Starachowicka Kolej Wàskotorowa
Turystom pragnàcych podziwiaç przyrod´ Ponidzia i przepi´knà okolic´ wzd∏u˝ rzeki Nidy polecamy weekendowe przeja˝d˝ki w stylu retro kolejkà wàskotorowà. Wycieczk´ rozpoczàç mo˝na w J´drzejowie
i dojechaç do Piƒczowia (lub odwrotnie), podziwiajàc cudowne przesuwajàce si´ obrazy: uprawne pola, ∏àki i rozlewiska Nidy, Piƒczowskie Góry czy poci´tà wàwozami krain´ lessu. Podczas jazdy zabytkowà kolejkà na trasie J´drzejów – Piƒczów na przystanku w Umianowicach na ˝yczenie zorganizowanych grup przygotowywane sà dodatkowe atrakcje.
Sieç kolei wàskotorowych w okolicach Starachowic powsta∏a w okresie mi´dzywojennym. Najpierw wo˝ono nià rud´ ˝elaza z okolicznych
kopalni, potem drewno do tartaku. Kolejka dowozi∏a równie˝ pracowników do zak∏adów w Starachowicach. W maju 2004 roku kolejka
wàskotorowa ruszy∏a ponownie na trasie Starachowice–Lipie–Starachowice. W przysz∏oÊci planowany jest dojazd kolejki do stacji I∏˝e
przez Lubieƒ i Marcule. Kolejka kursowaç b´dzie co 75 min. po trasie
biegnàcej szlakiem malowniczych lasów przez obszar o licznych walorach krajobrazowych i historycznych.
Starostwo Powiatowe w Starachowicach
ul. Mrozowskiego 9, 27-200 Starachowice; tel. (041) 275 42 19, fax 275 42 27
www.powiat.starachowice.pl
Âwi´tokrzyska Kolej Dojazdowa
ul. Dojazd 1, 28-300 J´drzejów, tel. (041) 386 22 55
www.expres-ponidzie.k-ow.net
Rejsy po WiÊle w Sandomierzu
Sp∏yw Kamiennà w Ba∏towie
W Sandomierzu po ca∏odziennych w´drówkach uliczkami pe∏nymi
magii i historii, mo˝na wsiàÊç na stateczek i udaç si´ w romantyczny
rejs po WiÊle. Podczas rejsu, ods∏ania si´ panorama miasta po∏o˝onego na wysokiej skarpie, urzekajàce kontury katedry, majestatyczna
bry∏a Collegium Gostomianum. Na WiÊle organizowane sà ró˝nego
rodzaju rejsy – od krótkich spacerowych, po ca∏odziennie od Baranowa do Annopola. Podczas nich turysta ma okazj´ podziwiaç nadbrze˝ne pejza˝e, poczuç bliskoÊç przyrody, obserwowaç stanowiska
czapli siwej czy bociana czarnego. W czasie rejsu przewodnik opowiada o historii mijanych miejsc.
Sp∏yw Kamiennà w Ba∏towie jest wspania∏à zabawà zarówno dla dzieci jak i ich rodziców. Dzieciom proponujemy sp∏yw stabilniejszà „flotà” jakà sà tratwy, a dla bardziej odwa˝nych przygotowanych jest 30
kajaków. Tratwami kierujà ubrani w regionalne stroje flisacy, z których
jeden przygrywa na akordeonie melodie dostosowane do ˝yczeƒ p∏ynàcych. Flisacy „urozmaicajà” sp∏yw ko∏ysaniem tratwy, wyprzedzajàc
si´ lub gubiàc wios∏a, tak aby trzeba by∏o po nie wróciç. Trasa sp∏ywu
rozpoczyna si´ za drewnianym mostkiem nad Kamiennà a koƒczy po
4 km przed m∏ynem wodnym.
Punkt informacji turystycznej – Oddzia∏ PTTK w Sandomierzu
ul. Rynek 12, 27-200 Sandomierz, tel. (015) 832 23 05, www.pttk-sandomierz.pl
lub Tadeusz Prokop
ul. Kochanowskiego 10, Sandomierz, tel. (015) 832 60 29
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Ba∏tów „Ba∏t”
Ba∏tów 55, 27-423 Ba∏tów, tel. (041) 264 12 93
Sp∏ywy odbywajà si´ od 1 kwietnia do 31 paêdziernika, wt.–niedz. w godz. 9.00–17.00
25
CIEKAWE IMPREZY
Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz
Festiwal Kultury Dzieci´cej w Pacanowie
Mi´dzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz dobywa si´
corocznie w Busku-Zdroju w miesiàcu lipcu. 10-letnia tradycja sprawi∏a, i˝ festiwal ma swoich sympatyków nie tylko w okolicach Buska
ale tak˝e w ca∏ej Polsce i na Êwiecie. Âwiatowà popularnoÊç zawdzi´cza przede wszystkim artystom i zespo∏om polskim i zagranicznym.
Wyst´powali tu m.in.: Mischa Maisky, George Zamfir, Gwendolyn
Bradley, Philippe Giusiano, Krzysztof Penderecki, Ma∏gorzata Walewska, Piotr Paleczny, Sinfonia Varsovia oraz orkiestry symfoniczne
z ca∏ego Êwiata. Koncerty odbywajà si´ zarówno w salach zamkni´tych, jak równie˝ na terenie parku zdrojowego.
Wielki festyn z Kozio∏kiem Mato∏kiem w roli g∏ównej odbywa si´
w Europejskiej stolicy Bajek w „Kozim Grodzie”- Pacanowie. Impreza z roku na rok przyciàga coraz wieksze rzesze ma∏ych fanów Kozio∏ka Mato∏ka, który w 2003 roku hucznie obchodzi∏ swoje 70 urodziny. Przez ca∏y dzieƒ w Pacanowie odbywajà si´ liczne imprezy, wyst´py artystyczne dzieci, barwne korowody, pokazy, konkursy w których uczestniczà gwiazdy sceny i estrady. G∏ówni goÊcie festynu – mali mi∏oÊnicy bajek okreÊlajà zabaw´ w trzech s∏owach: pysznie, cudownie, bajecznie kolorowo.
Gminny OÊrodek Kultury
ul. Radziwi∏∏ówka 2, 28-133 Pacanów, tel. (041) 376-54-82, www.pacanow.pl
Fundacja Ad Rem, tel. (022) 646 26 76, www.matolek.pl
Buskie Samorzàdowe Centrum Kultury
Al. Mickiewicza 22, 28-100 Busko-Zdrój, tel./fax (041) 378 23 19
Turniej Rycerski
o Szabl´ Krzysztofa Baldwina Ossoliƒskiego
Mi´dzynarodowe Buskie Spotkanie z Folklorem
Corocznie w ruinach zamku Krzy˝topór w Ujeêdzie w ostatni weekend maja organizowany jest mi´dzynarodowy turniej rycerski. Turniej
jest imprezà znanà i cenionà mi´dzy innymi dzi´ki wykonawcom
uÊwietniajàcym imprez´, prezentujàcym wysoki poziom artystyczny.
WÊród wielu atrakcji towarzyszàcych imprezie du˝e zainteresowanie
wzbudzajà pokazy artylerii XVII-wiecznej, pokazy taktyki walk muszkieterów, obl´˝enia zamku i atak wojsk szwedzkich. Muzyka i taniec
z epoki, kuchnia staropolska i jarmark rzemios∏a oddajà niepowtarzalny klimat lat ÊwietnoÊci zamku.
Mi´dzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem odbywajàce si´
w Busku-Zdroju sà Êwi´tem sztuki ludowej nie tylko dla mieszkaƒców, ale tak˝e kuracjuszy uzdrowiska i melomanów folkloru z ca∏ej
Polski. Spotkania popularyzujà muzyk´ i obrz´dy ludowe. Scenerià
spotkania jest zielony i kwiecisty park zdrojowy. Prze∏om wiosny
i lata to doskona∏y czas na artystycznà konfrontacj´ zespo∏ów ludowych województwa Êwi´tokrzyskiego i zaprzyjaênionych z nim regionów zagranicznych.
Stowarzyszenie Przyjació∏ Zamku „Krzy˝topór” w Iwaniskach
ul. Rynek 1, 27-276 Iwaniska
tel. (015) 860-12-56
Buskie Samorzàdowe Centrum Kultury
Al. Mickiewicza 22, 28-100 Busko-Zdrój, tel./fax (041) 378 23 19
26
AKTYWNY WYPOCZYNEK NAD WODÑ
Basen
„Per∏a”
w Nowinach
Kryta p∏ywalnia
Per∏a w Nowinach jest jednym
z najnowoczeÊniejszych tego
typu obiektów
w woj. Êwi´tokrzyskim. W Nowinach czeka na
wszystkich wiele
atrakcji: rura do
zje˝d˝alnia o d∏.
93 m, podwodne
masa˝e, gajzery,
sauna fiƒska, solarium,
masa˝
leczniczy i inne.
Dla dzieci przygotowano ma∏y basenik z mini zje˝d˝alnià i efektownà fontannà –
grzybkiem.
Podstawowym Êrodkiem uzdatniania wody jest ozon. Ca∏y obiekt
wyposa˝ony jest w nowoczesny system klimatyzacji zapewniajàcy
odpowiednià wilgotnoÊç i temperatur´ w ka˝dym pomieszczeniu co
sprawia, ˝e ka˝dy dobrze czuje si´ na p∏ywalni.
Kryta p∏ywalnia
w Ostrowcu Âwi´tokrzyskim
W Ostrowcu Âw. mieÊci si´ najnowoczeÊniejsza p∏ywalnia sportowa
w Polsce. Nowo wybudowany obiekt jest przygotowany do organizacji zawodów krajowych i mi´dzynarodowych dla zawodników wszystkich stylów p∏ywackich (spe∏nia wymagania i normy FINA). Obejmuje m.in. 50-metrowy basen z ruchomym pomostem dzielàcym i trybunami dla 1500 widzów, 2 ma∏e baseny, dzia∏ odnowy biologicznej i rehabilitacji. P∏ywalnia jest udost´pniona codziennie w godzinach
6.00–22.00. Du˝à popularnoÊcià cieszy si´ zje˝d˝alnia mierzàca 57 m.
Ponadto do atrakcji nale˝à sztuczna rzeka i gajzery.
Basen „Per∏a”
ul. Kubusia Puchatka, 26-052 Sitkówka-Nowiny, tel. (041) 346 52 60
www.perla.maximum.pl., czynna codziennie w godz. 6.00–22.00
Miejski OÊrodek Sportu i Rekreacji
ul. Âwi´tokrzyska 11, 27-400 Ostrowiec Âw., tel. (041) 263 69 31, fax 263 69 21
www.mosir.ostrowiec.pl
Sielpia
Zalew Sielpia jest idealnym miejscem do wypoczynku, w´dkowania
i uprawiania sportów wodnych. W okresie letnim przyje˝d˝ajà tu spragnieni kàpieli wodnych i s∏onecznych nie tylko okoliczni mieszkaƒcy,
ale tak˝e turyÊci z ¸odzi, Warszawy czy Krakowa. Docenili oni walory wypoczynkowe zalewu w powiecie koneckim. Nad zalewem funkcjonuje dobrze rozwini´ta baza noclegowa o zró˝nicowanym standardzie oraz baza sprz´tu turystycznego. Doskona∏e po∏àczenie Sielpi
z Kielcami i okolicznymi miejscowoÊciami, sprawia, i˝ w s∏oneczne
dni trudno znaleêç miejsce na piaszczystej pla˝y.
Chaƒcza
Zalew Chaƒcza o powierzchni 500 ha i d∏ugoÊci 5 km jest najczystszym zbiornikiem wodnym w regionie Êwi´tokrzyskim. Po∏o˝ony jest
w gminie Raków. Zbiornik i jego okolica sà idealnym miejscem do pla˝owania (du˝e piaszczyste pla˝e) i kàpieli, w´dkowania oraz uprawiania sportów wodnych.
PTTK Oddzia∏ Koƒskie
ul. Zamkowa 7, 26-200 Koƒskie, tel./fax (041) 372 31 70
OSiR „Komunalni”
ul. Spacerowa 1, Sielpia, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 02 22, www.sielpia.pl
Urzàd Gminy w Rakowie
ul. Ogrodowa 1, 27-435 Raków, tel. (041) 353 50 18, fax 353 50 18, www.rakow.pl
27
ROWEREM I PIESZO PRZEZ ÂWI¢TOKRZYSKIE
Turystyka rowerowa
Na terenie Województwa Âwi´tokrzyskiego powsta∏o wiele nowych szlaków rowerowych w taki sposób, by przybli˝a∏y mo˝liwe jak najlepiej walory i atrakcje turystyczne Regionu Âwi´tokrzyskiego.
Do najciekawszych nale˝à:
 szlak niebieski „Âladami zabytków techniki doliny Kamiennej”
 szlak zielony i czerwony w okolicach Opatowa
 szlak czerwony „Dooko∏a Starachowic”
 szlak ˝ó∏ty w zielony po obszarach Sandomierszczyzny
 Êcie˝ki rowerowe w Kielcach
 szlak czerwony i zielony w okolicach Koƒskich
Walorem województwa sà doskona∏e warunki uprawniania rowerowej turystyki górskiej oraz rowerowej turystyki kwalifikowanej. Zainteresowani
mogà zdobywaç Kolarskà Odznak´ Turystycznà PTTK.
Punkt Informacji Turystycznej, Âwi´tokrzyski Oddzia∏ PTTK w Kielcach, ul. Warszawska 20c, 25-312 Kielce, tel. (041) 344 77 43, fax 344 59 14
Oddzia∏ PTTK w Koƒskich, ul. Zamkowa 7, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 31 70
Punkt Informacji Turystycznej – Oddzia∏ PTTK w Opatowie, Pl. Obroƒców Pokoju 18, 27-500 Opatów, tel. (015) 868 27 78, http://free.ngo.pl/opatow
Punkt Informacji Turystycznej – Oddzia∏ PTTK w Sandomierzu, ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz, tel. (015) 832 23 05, tel./fax 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl, e-mail: [email protected]
Oddzia∏ Mi´dzyszkolny PTTK w Starachowicach, ul. Kielecka 3, 27-200 Starachowice, tel. (041) 275 52 44
Turystyka piesza
Na turystów lubiàcych piesze w´drówki z plecakiem oraz d∏ugie relaksujàce spacery czeka w województwie Êwi´tokrzyskim kilkadziesiàt znakowanych szlaków pieszych. Ich ∏àczna d∏ugoÊç przekracza 1300 km, a zró˝nicowanie pod wzgl´dem trudnoÊci gwarantuje, i˝ ka˝dy znajdzie tu coÊ dla
siebie. Wszystkie trasy w sposób niezwykle atrakcyjny przybli˝ajà ponadprzeci´tne walory przyrodnicze i klulturowe Ziemi Âwi´tokrzyskiej, dostarczajà niezapomnianych wra˝eƒ i wspomnieƒ oraz wywo∏ujà ch´ç powrotu w te strony.
Najciekawsze z nich to:
 G∏ówny szlak czerwony Go∏oszyce–Kuêniaki, biegnàcy przez pasma Gór Âwi´tokrzyskich oraz obok wielu cennych zabytków architektury
 Szlak czerwony Go∏oszyce–Zawichost przybli˝ajàcy pi´kno Ziemi Sandomierskiej
 Szlak zielony Grochowiska–WiÊlica, poprowadzony przez atrakcyjne tereny po∏udniowej cz´Êci Êwi´tokrzyskiego oraz obszar Ponidzia
 Szlak niebieski Kuêniaki–Pogorza∏e k. Skar˝yska-Kamiennej przybli˝ajàcy ciekawe zabytki techniki
 Szlak czerwony Ch´ciny–Jaskinia Raj–Kielce Karczówka obfitujàcy we wspania∏e obiekty zabytkowe i przyrodnicze
Punkt Informacji Turystycznej – Âwi´tokrzyski Oddzia∏ PTTK w Kielcach, ul. Warszawska 20c, 25-312 Kielce, tel. (041) 344 77 43, fax 344 59 14
Punkt Informacji Turystycznej – Oddzia∏ PTTK w Sandomierzu, ul. Rynek 12, 27-600 Sandomierz, tel. (015) 832 23 05, tel./fax 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl, e-mail: [email protected]
Oddzia∏ Miejski PTTK w Skar˝ysku-Kamiennej, ul. S∏owackiego 25, 26-110 Skar˝ysko-Kamienna, tel. (041) 253 15 42
28
BIA¸E SZALENSTWO
Telegraf
Góra PierÊcienica
Liczne wyciàgi, trasy zjazdowe i biegowe na terenia miasta i w jego
okolicy stanowià doskona∏à atrakcj´ dla mi∏oÊników bia∏ego szaleƒstwa, zarówno dla tych poczàtkujàcych jak i dla zaawansowanych.
W samym mieÊcie sà dwa oÊwietlone i w razie potrzeby sztucznie naÊnie˝ane stoki narciarskie.
Na górze Telegraf (406 m n.p.m.) znajduje si´ podwójny wyciàg orczykowy, trasa jest d∏ugoÊci 450 m, szerokoÊci 40 m, a ró˝nica poziomów wynosi 100 m. W pobli˝u trasy zjazdowej mieÊci si´ wypo˝yczalnia sprz´tu narciarskiego oraz punkt ma∏ej gastronomii.
Na pó∏nocnym stoku Góry PierÊcienicy (367 m n.p.m.) znajduje si´
stok z orczykowym wyciàgiem talerzykowym, trasà d∏ugoÊci 500 m,
szerokoÊci 22–50 m i ró˝nicà poziomów 59 m, nazywany potocznie
stokiem pod skocznià. W zale˝noÊci od warunków atmosferycznych
stok jest sztucznie naÊnie˝any, a wieczorami oÊwietlajà go halogenowe
lampy. W pobli˝u stoku mieÊci si´ bufet z grillem, miejsce do rozpalenia ogniska i miejsca parkingowe.
Wyciàg na GórzeTelegraf czynny w godz. 9.00–22.00
tel. (041) 368 74 26
Wyciàg na Górze PierÊcienicy czynny w godz. 10.00–22.00
tel. (041) 368 74 26
Radostowa i Tumlin
W niewielkich odleg∏oÊciach od miasta znajdujà si´ kolejne stoki narciarskie, stanowiàce doskona∏e urozmaicenie dla narciarza lubiàcego
zmiany. Najd∏u˝szy z nich mieÊci si´ na górze Radostowej w Màchocicach, 12 km od Kielc. Mierzy 800 m, jego szerokoÊci waha si´ od 50
do 200 m, a ró˝nica poziomów to 105 m. Na miejscu znajduje si´ ma∏a gastronomia, miejsce na ognisko, parking i instruktorzy.
W Tumlinie jest stok d∏ugoÊci 300 m, szerokoÊci ok. 40 m i ró˝nicy
poziomów od 70–79 metrów. Na gór´ „podwozi” narciarzy wyciàg
orczykowy, talerzykowy. Stok jest oÊwietlany, z punktem gastronomii
na miejscu.
Krajno-Zagórze
Kolejny nieco krótszy stok do Radostowej mieÊci si´ w Krajnie,
12 km od Kielc, w okolicy Âwi´tej Katarzyny. D∏ugoÊç trasy zjazdowej to ok. 740 m, szerokoÊç 60 m, a ró˝nica poziomów wynosi 84 m.
Przy stoku „kursuje” wyciàg orczykowy, na miejscu mo˝na wypo˝yczyç sprz´t narciarski i posiliç si´ po ca∏odziennych wyczynach na
bia∏ym puchu. Stok w Krajnie jest oÊwietlany i w razie potrzeby naÊnie˝any.
Wyciàg na Radostowej w Màchocicach, czynny w godz. od 8.00 do ostatniego klienta
tel. (041) 311 20 10
Wyciàg w Tumlinie czynny w godz. 9.00–22.00, tel. (041) 344 05 50, 303 49 82
Wyciàg w Krajnie-Zagórzu czynny od 11.00 do ostatniego klienta
tel. 0602 391 081, 0602 217 920
29
ÂWI¢TOKRZYSKIE W SIODLE
Klub Górskiej
Turystyki
Jeêdzieckiej
Mi∏oÊników
jazdy
konnej zapraszamy
w Âwi´tokrzyskie. We
wrzeÊniu 2004 roku
otwarto Szlak Górskiej Turystyki Jeêdzieckiej, który prowadzi przez najpi´kniejsze zakàtki Gór
Âwi´tokrzyskich. Trasa mierzy prawie
400 km i mo˝na jà
pokonaç w 13–14 dni.
Jest ona dok∏adnie
zaplanowana, tak aby
po ka˝dym dniu w´drówki, turysta napotka∏ oÊrodek noclegowy dla siebie i dla konia, zapewniajàcy im
wikt i schronienie. Dobrze oznakowana trasa przebiega przez lasy
i polany, góry i doliny zapewniajàc zarówno doÊwiadczonym, jak i poczàtkujàcym jeêdêcom, moc wra˝eƒ i atrakcji.
OÊrodek Jazdy Konnej i Hipoterapii Maag
W województwie Êwi´tokrzyskim funkcjonuje ok. 40 oÊrodków hodowli i rekreacji konnej. Poza naukà jazdy oferujà one obozy szkoleniowe, zielone szko∏y, jazd´ bryczkà, zawody jeêdzieckie. WÊród wielu oÊrodków województwa do najbardziej znanych nale˝y OÊrodek
Jazdy Konnej i Hipoterapii MAAG w Kielcach oferujàcy, poza nauka
jazdy, szkolenia z zakresu skoków przez przeszkody.
Klub Górskiej Turystyki Jeêdzieckiej im. Majora Henryka Dobrzaƒskiego „Hubala”
przy PTTK w Kielcach
Kaczyn 15, 26-021 Daleszyce, tel. (041) 317 19 58, 0602 815 845
www.konie.agrowakacje.pl
OÊrodek Jazdy Konnej i Hipoterapii Maag
ul. Ks. P. Âciegiennego 207, 25-116 Kielce-Dyminy, tel./fax stajnia (041) 361 40 81
tel. kom. 0601 829 298, www.panorama-swietokrzyska.com.pl/maag/
Sandomierski OÊrodek Kawaleryjski
OÊrodek oferuje szerokà gam´ us∏ug. Poza tradycyjnà naukà jazdy,
oprowadzankami dla najm∏odszych, czy jazdà terenowà, konie ze
stadniny w Mokoszynie uczestniczà w wielu imprezach plenerowo-historycznych. Widowiska i turnieje rycerskie, w których udzia∏ bierze
od 2-12 koni przyciàgajà tysiàce widzów. Od lat oÊrodek wspó∏organizuje turniej „O Miecz Zawiszy Czarnego z Garbowa” w Sandomerzu oraz „O Szabl´ Krzysztofa Baldwina Ossoliƒskiego” na zamku
Krzy˝topór w Ujeêdzie. Wspania∏e pokazy walk, artylerii, formacji kawaleryjskich organizowane w plenerze, tworzà niezapomniany spektakl nie tylko dla mi∏oÊników koni. W oÊrodku prowadzone sà zaj´cia
jazdy konnej oraz hipoterapii dla dzieci niepe∏nosprawnych na przesympatycznej klaczy o imieniu Ksi´˝na.
Gospodarstwo Agroturystyczne w Odrowà˝ku
Gospodarstwo o powierzchni 45,5 ha, po∏o˝one na obrze˝ach Suchedniowsko-Obl´gorskiego Parku Krajobrazowego we wsi Odrowà˝ek, na trasie utworzonego w regionie Êwi´tokrzyskim szlaku
konnego d∏ugoÊci 400 km. Oferuje ca∏oroczny wypoczynek po∏àczony z bliskoÊcià natury, urozmaicony przeja˝d˝kami konno,
bryczkà i saniami. Jeêdêcy przemierzajàcy szlak konny majà zapewnione schronienie oraz fachowà opiek´. Osoby pragnàce udaç si´ na
przeja˝d˝k´ mogà wypo˝yczyç konia ze stadniny gospodarza. Przed
rozpocz´ciem jazdy udzielane sà informacje o ciekawych obiektach,
pomnikach przyrody oraz rezerwatach, do których mo˝na dojechaç
konno.
Sandomierki OÊrodek Kawaleryjski
ul. Gen. Micha∏a Sokolnickiego 10/2, 27-600 Sandomierz
tel. (015) 832 20 75, tel. kom. 0606 699 801, www.kawaleria.prv.pl
Aby umówiç si´ na jazd´ pod okiem doÊwiadczonego instruktora prosz´ dzwoniç
do P. Magdaleny Mazurek tel. kom. 0606 699 801
Informacja o hipoterapii u pani Barbary R´dziƒskiej tel. kom. 0691 488 346
Gospodarstwo ekologiczne – Janina i Stanis∏aw Bujarscy
Odrowà˝ek 108a, 26-120 Bli˝yn, tel. (041) 395 84 97, 0501 485 373
30
OFERTA DLA ODWA˚NYCH
Tor w Miedzianej Górze
Lotniska w Mas∏owie i Piƒczowie
Tor w Miedzianej Górze zaprojektowa∏ Józef Marcinkowski, a nad jego realizacjà czuwa∏ Êwietny fachowiec w budowie dróg Antoni Faryna. Uroczyste otwarcie obiektu nastàpi∏o 26 czerwca 1977 roku.
Obecnie to jedyny w Polsce tor o charakterystyce górskiej. Jego d∏ugoÊç wynosi 4160 m, a ró˝nica wzniesieƒ terenu 60 m. Na terenie
obiektu funkcjonuje tor kartingowy o d∏ugoÊci 880 m oraz „ma∏a p´tla” toru samochodowego o d∏. 1140 m. Odbywa si´ tu wiele cyklicznych imprez sportowo-sprawnoÊciowych, liczne rajdy samochodowe,
które Êciàgajà na obszar województwa mi∏oÊników sportów motorowych z ca∏ego Êwiata.
Woj. Êwi´tokrzyskie poza wieloma atrakcjami proponowanymi turystom na ziemi, mo˝e tak˝e urozmaiciç pobyt w naszym regionie prezentujàc go z lotu ptaka. Na lotniskach w Mas∏owie i Piƒczowie
organizowane sà loty turystyczne. Ch´tni mogà wznieÊç si´ w przestworza, aby przyjrzeç si´ ukszta∏towaniu terenu i przyrodzie woj.
z góry, lub przygotowaç si´ i spróbowaç swoich si∏ w locie ze spadochronem, na paralotni czy motolotni. Gwarantujemy niezapomniane
prze˝ycie i sporà dawk´ adrenaliny.
Aeroklub Kielecki Lotnisko w Mas∏owie
26-001 Mas∏ów, tel. (041) 311 08 93, www.aeroklub.kielce.pl
Aeroklub Piƒczów
ul. Legionistów 26, 28-400 Piƒczów, tel. (041) 357 38 71 do 75
Tor Kielce w Miedzianej Górze k. Kielc
Automobilklub
ul. S∏owackiego 15, 25-365 Kielce, tel./fax (041) 361 98 55, www.automobilklub.kielce.pl
Âcianki
wspinaczkowe
Wspinaczka ska∏kowa oraz wspinanie
na sztucznych Êciankach cieszy si´ du˝ym zainteresowaniem, a Góry Âwi´tokrzyskie sà do
tego doskona∏ym
miejscem. Poczàtkujàcy mogà skorzystaç ze Êcianki wspinaczkowej mieszczàcej si´ na dziedziƒcu Domu Harcerza przy ul. Paƒskiej w Kielcach
(dzielnica
Bia∏ogon). Âcianka posiada 5 torów o wysokoÊci do 7,5 m. Pod
okiem instruktora
mo˝na stawiaç pierwsze wspinaczkowe
kroki. Bardziej doÊwiadczeni przyszli alpiniÊci mogà spróbowaç soich
si∏ w terenie np. na Stokówce, która posiada 12 dróg wspinaczkowych
wraz ze stanowiskami zjazdowymi (trasy d∏ugoÊci od 10 – 15 m).
Maraton eXtreme w Sielpi
Maraton eXtreme w Sielpi to impreza dla wszystkich, którzy chcà
sprawdziç swojà kondycj´ oraz sp´dziç weekend w sympatycznej
sportowej atmosferze. Organizowane konkurencje: bieg terenowy,
wyÊcig rowerowy lub chód (do wyboru, na trasach o ró˝nych d∏ugoÊciach) przyciàgajà z roku na rok coraz wi´ksze rzesze uczestników.
Startujàcy w Maratonie eXtreme to zarówno stali bywalcy maratonów,
wyÊcigów rowerowych i biegów, ale tak˝e ca∏e rodziny, szko∏y i grupy
przyjació∏, którzy lubià aktywnà form´ wypoczynku. Dla kibiców organizatorzy przygotowali eXstremalnà atrakcj´ – 10 m Êciank´ wspinaczkowà oraz „Wieczór z Pustelnikiem” – opowieÊci znanego polskiego himalaisty i pustelnika.
Oddzia∏ PTTK w Koƒskich,
ul. Zamkowa 7, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 317 76 26
„Dom Harcerza”
ul. Paƒska 1a, 25-820 Kielce, tel./fax (041) 345 27 37, [email protected]
31
INFORMACJA TURYSTYCZNA
Regionalna Organizacja Turystyczna
Województwa Âwi´tokrzyskiego
ul. Âciegiennego 2, 25-033 Kielce
tel. (041) 361 27 37, wew. 123
[email protected]; www.rot.swietokrzyskie.pl
Miejski OÊrodek Informacji Turystycznej
Pl. Niepodleg∏oÊci 1, 25-506 Kielce
tel. (041) 367 64 36, 345 86 81
www.um.kielce.pl/turystyka
Centrum Promocji MiG Piƒczów
Pl. WolnoÊci 22, 28-400 Piƒczów, tel. (041) 357 54 04
www.pinczow.pl
Punkt Informacji Turystycznej w Nowej S∏upi
ul. Âwi´tokrzyska 18, 26-006 Nowa S∏upia
tel. (041) 317 70 13, 317 76 26
Oddzia∏ PTTK w Kielcach
ul. Warszawska 20c, 25-312 Kielce
tel. (041) 344 77 43, fax 344 59 14
Ba∏towski Park Jurajski
27-423 Ba∏tów 8a
(12 km na pó∏noc od Ostrowca Âw.)
tel. (041) 264 14 20
www.parkjurajski.pl
WYPOCZYNEK W UZDROWISKACH
Uzdrowisko Busko-Zdrój S.A.
ul. Rzewuskiego 1, 28-100 Busko-Zdrój
tel. (041) 378 24 25
www.uzdrowisko-busko-zdroj.com.pl
Sanatorium „W∏ókniarz”
ul. Rokosza 1, 28-100 Busko-Zdrój
tel. (041) 378 10 16
www.wlokniarz.pl
Uzdrowisko Solec-Zdrój sp. z o.o.
ul. 1 Maja 1, 28-131 Solec-Zdrój
tel. (041) 377 60 17
WYBRANE MUZEA
Oddzia∏ PTTK w Sandomierzu
Rynek 12, 27-600 Sandomierz
tel. (015) 832 23 05, 832 26 82
www.pttk-sandomierz.pl
Oddzia∏ PTTK w Opatowie
Pl. Obroƒców Pokoju 18, 27-500 Opatów
tel. (015) 868 27 78
http://free.ngo.pl/pttkopatow
Oddzia∏ PTTK w Starachowicach
ul. Krywki 1, 27-200 Starachowice
tel./fax (041) 274 62 68
Oddzia∏ PTTK im Je˝ewskiego
Aleja 3 Maja 5, 27-400 Ostrowiec Âw.
tel./fax (041) 265 25 24
Oddzia∏ PTTK w Koƒskich
ul. Zamkowa 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 31 70
Muzeum Narodowe w Kielcach
Plac Zamkowy 1, 25-010 Kielce
tel. (041) 344 40 14
www.muzeumkielce.net
Muzeum Lat Szkolnych Stefana ˚eromskiego
ul. Jana Paw∏a II 5, 25-013 Kielce
tel. (041) 344 57 92
Muzeum Wsi Kieleckiej (Dworek Laszczyków)
ul. Jana Paw∏a II 6, 25-013 Kielce
tel. (041) 344 92 97
www.mwk.seek.pl
Muzeum Wsi Kieleckiej –
– Park Etnograficzny w Tokarni
Tokarnia 303, Ch´ciny, tel. (041) 315 41 71
www.mwk.seek.pl
Muzeum Staropolskiego Zag∏´bia
Przemys∏owego w Sielpi
Sielpia, 26-200 Koƒskie, tel. (041) 372 02 93
Muzeum im. Orla Bia∏ego
ul. S∏oneczna 90, 26-110 Skar˝ysko-Kamienna
tel. (041) 253 13 31
Muzeum Przyrody i Techniki
Ekomuzeum im. Jana Pazdura
ul. Wielkopiecowa 1, 27-200 Starachowice
tel. (041) 275 40 83
www.ekomuzeum.pl
Muzeum Przyrodniczo-LeÊne Âwi´tokrzyskiego Parku Narodowego
Âwi´ty Krzy˝, 26-004 Bieliny, tel. (041) 317 70 87
NAJWA˚NIEJSZE
IMPREZY KULTURALNE
„Dymarki Âwi´tokrzyskie” w Nowej S∏upi
tel. (041) 317 70 13
www.dymarki.pl
„Wytopki O∏owiu” w Tokarni k.Ch´cin
tel. (041) 344 92 97
„Harcerski Festiwal Kultury
M∏odzie˝y Szkolnej”
Kadzielnia, Kielce, tel. (041) 344 65 55
www.kielecka.zhp.org.pl
„Mi´dzynarodowy Festiwal Muzyczny
im. Krystyny Jamroz” w Busku-Zdroju
Busko Zdrój, tel. (041) 378 23 19
„Turniej Rycerski o Szabl´ Krzysztofa
Baldwina Ossoliƒskiego” w Ujeêdzie
tel. (015) 860 12 56
„Buskie Spotkania z Folklorem”
w Busku-Zdroju, tel. (041) 378 23 19
Punkt Informacji Turystycznej
Gminy Nag∏owice (dworek Miko∏aja Reja)
tel. (041) 381 45 70
Muzeum Zabawkarstwa
ul. KoÊciuszki 11, 25-310 Kielce
tel. (041) 344 40 78
www.complex.com.pl/~muzzab
„Cha∏upkowe Garncynki”
w Cha∏upkach k.Morawicy
tel. (041) 311 46 90
PTSM, ul. Kozia 10 a, 25-514 Kielce
tel. (041) 344 73 93
www.ptsm.kielce.pl
Rezerwat Archeologiczno-Przyrodniczy
i Muzeum w Krzemionkach k. Ostrowca Âw.
27-400 Ostrowiec Âw., tel. (041) 262 09 78
„Kuênice Koneckie”
tel. (041) 372 41 34
www.powiat.konskie.pl
Kielecka Komenda Choràgwi ZHP
ul. Sienkiewicza 25, 25-007 Kielce
tel. (041) 344 65 55
www.kielecka.zhp.org.pl
Muzeum Techniki w Maleƒcu
26-242 Ruda Maleniecka
tel. (041) 373 11 42
„˚elazne Korzenie” w Starachowicach
tel. (041) 344 52 91
www.korzenie.gimnazjum.com.pl
Informacja agroturystyczna
www.wodr.pl
www.sejmik.kielce.pl/turystyka
www.wakacje.agro.pl/borowiec
www.agroturystyka-sladkow.kielecki.net
www.agrowczasy.com/swietokrzyskie.lysogory
www.umkonskie.pl/agroturystyka.html
www.kluczewsko.gmina.pl
www.ponidzie.agrowczasy.com
www.chancza.agrowczasy.com
www.agro.kie.pl
Âwi´tokrzyska Kolejka Dojazdowa
„Ciuchcia Ekspres Ponidzie”
ul. Dojazd 1, 28-300 J´drzejów, tel. (041) 386 22 55
www.expresponidzie.z.pl
Dworek Miko∏aja Reja
Nag∏owice 178, 28-362 Nag∏owice
tel. (041) 381 45 70
Muzeum Staro˝ytnego
Hutnictwa Âwi´tokrzyskiego im. M.Radwana
ul. Âwi´tokrzyska 59, 26-006 Nowa S∏upia
tel. (041) 317 70 18
Muzeum Henryka Sienkiewicza w Obl´gorku
Obl´gorek, 26-067 Strawczyn
tel. (041) 303 04 26
Muzeum Okr´gowe – Zamek Kazimierzowski
ul. Zamkowa 14, 27-600 Sandomierz
tel. (015) 644 57 57
http://republika.pl/mosandomierz
32
WYBRANE PLACÓWKI KULTURALNE
Filharmonia Âwi´tokrzyska
www.filharmonia.kielce.com.pl
Wojewódzki Dom Kultury – www.wdk-kielce.pl
Kieleckie Centrum Kultury – www.kck.com.pl
Teatr im. Stefana ˚eromskiego
www.teatr-zeromskiego.com.pl
Kielecki Teatr Taƒca – www.ktt.pl
Teatr Lalki i Aktora „KubuÊ”
www.teatr-kubus.pl
Dom Ârodowisk Twórczych – www.kielcedst.net