Studium - Prognoza

Transkrypt

Studium - Prognoza

MPU-OR/5014-1/Ys/12
8268/13
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO
DOTYCZĄCA PROJEKTU
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO MIASTA POZNANIA
OPRACOWANIE:
ZESPÓŁ OPRACOWAŃ ŚRODOWISKOWYCH
MGR AGATA CHĘCIŃSKA
MGR INŻ. ANNA MOCZKO
MGR INŻ. AGNIESZKA WIECZORKIEWICZ
MGR JOANNA ZOMERSKA
CZĘŚĆ DOTYCZĄCA AKUSTYKI
MGR KRYSTYNA BEREZOWSKA-APOLINARSKA
BIEGŁY Z LISTY WOJEWODY WLKP. NR 0006
POZNAŃ, WRZESIEŃ 2013 R./GRUDZIEŃ 2013 R.*
* PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO UWZGLĘDNIA ZMIANY PROJEKTU STUDIUM WYNIKAJĄCE Z UZYSKANYCH OPINII ORAZ DOKONANYCH
UZGODNIEŃ ORAZ OPINIE DO PROGNOZY
PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DOTYCZĄCA
PROJEKTU STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA POZNANIA
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
WPROWADZENIE ............................................................................................................................................................................ 3
1.1.
Informacje wstępne ..............................................................................................................................................................3
1.2.
Podstawy formalno-prawne opracowania .................................................................................................................................3
1.3.
Cel i zakres merytoryczny opracowania ...................................................................................................................................3
1.4.
Wykorzystane materiały i metody pracy ..................................................................................................................................4
CHARAKTERYSTYKA ORAZ OCENA STANU ŚRODOWISKA MIASTA ............................................................................................... 5
2.1.
Charakterystyka komponentów środowiska ..............................................................................................................................5
2.1.1.
Rzeźba terenu ......................................................................................................................................................... 5
2.1.2.
Budowa geologiczna ................................................................................................................................................ 7
2.1.3.
Warunki wodne ....................................................................................................................................................... 8
2.1.4.
Szata roślinna ........................................................................................................................................................13
2.1.5.
Świat zwierząt ........................................................................................................................................................17
2.1.6.
Gleby ....................................................................................................................................................................19
2.1.7.
Zasoby naturalne ....................................................................................................................................................21
2.1.8.
Klimat lokalny ........................................................................................................................................................22
2.2.
System przyrodniczy miasta ................................................................................................................................................. 24
2.2.1.
Charakterystyka terenów zieleni ...............................................................................................................................24
2.2.2.
System klinowo-pierścieniowy zieleni ........................................................................................................................28
2.2.3.
Obszary cenne przyrodniczo objęte formą ochroną przyrody .......................................................................................29
2.2.4.
Obszary cenne przyrodniczo nie objęte formą ochroną przyrody ..................................................................................35
2.3.
Dziedzictwo kulturowe ......................................................................................................................................................... 35
2.4.
Jakość środowiska ............................................................................................................................................................... 39
2.4.1.
Jakość powietrza atmosferycznego ...........................................................................................................................39
2.4.2.
Klimat akustyczny ...................................................................................................................................................41
2.4.3.
Jakość wód ............................................................................................................................................................50
2.4.4.
Jakość gleb ............................................................................................................................................................54
2.4.5.
Pola elektromagnetyczne .........................................................................................................................................56
ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W
SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCE OBSZARÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY .................... 56
3.1.
Obszary zalewowe............................................................................................................................................................... 56
3.2.
Strefy ochronne ujęć wody ................................................................................................................................................... 58
3.3.
Formy ochrony przyrody ...................................................................................................................................................... 59
3.4.
Ruchy masowe ziemi ........................................................................................................................................................... 62
3.5.
Obszary ograniczonego użytkowania ..................................................................................................................................... 63
3.6.
Infrastruktura techniczna ..................................................................................................................................................... 66
3.7.
Urządzenia radiolokacyjne .................................................................................................................................................... 68
INFORMACJA O GŁÓWNYCH CELACH I ZAWARTOŚCI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ........................................................ 69
4.1.
Cel opracowania projektu Studium ........................................................................................................................................ 69
4.2.
Ustalenia projektu Studium .................................................................................................................................................. 69
4.2.1. Funkcje terenów ...............................................................................................................................................................70
4.2.2. Ustalenia z zakresu ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu kulturowego ......................................74
4.2.3. Ustalenia z zakresu rozwoju systemu komunikacji ................................................................................................................77
4.2.4. Ustalenia z zakresu rozwoju infrastruktury technicznej ..........................................................................................................78
4.2.5. Ustalenia z zakresu kształtowania obszarów przestrzeni publicznej .........................................................................................79
4.2.6. Ustalenia ogólne dotyczące postępowania przy sporządzaniu planów miejscowych ..................................................................79
4.3.
Powiązanie ustaleń projektu Studium z innymi dokumentami ................................................................................................... 81
POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ......... 84
CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU WSPÓLNOTOWYM, KRAJOWYM I LOKALNYM ISTOTNE Z
PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU .............................................................................................................. 85
PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIA USTALEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU NA ŚRODOWISKO ..................................... 89
7.1.
Oddziaływanie na powierzchnię ziemi .................................................................................................................................... 89
7.2.
Oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne ............................................................................................................. 93
7.3.
Oddziaływanie na system przyrodniczy miasta, florę, faunę i różnorodność biologiczną ............................................................. 96
7.4.
Oddziaływanie na ludzi ...................................................................................................................................................... 100
7.5.
Oddziaływanie na krajobraz ............................................................................................................................................... 105
7.6.
Oddziaływanie na obszary chronione ................................................................................................................................... 106
7.7.
Oddziaływanie na klimat .................................................................................................................................................... 113
7.8.
Oddziaływanie na zasoby naturalne .................................................................................................................................... 114
7.9.
Oddziaływanie na klimat akustyczny ................................................................................................................................... 115
7.10.
Oddziaływanie na powietrze ............................................................................................................................................... 120
7.11.
Oddziaływanie na dziedzictwo kulturowe ............................................................................................................................. 123
7.12.
Oddziaływanie na dobra materialne .................................................................................................................................... 123
7.13.
Oddziaływanie transgraniczne ............................................................................................................................................ 124
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO
DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA ............................................................................................. 124
ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKTOWANYM DOKUMENCIE .................................. 126
STRESZCZENIE I WNIOSKI ........................................................................................................................................................ 126
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ............................................................................................................................................................. 131
ZAŁĄCZNIK GRAFICZNY
Projekt Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania KIERUNKI – wyłożenie do
publicznego wglądu 2013
2
1.
WPROWADZENIE
1.1.
Informacje wstępne
Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektu
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, nazywanego
w dalszej części prognozy projektem „Studium…”.
Projekt „Studium…” sporządzany jest na podstawie uchwały Nr XLI/612/VI/2012 Rady Miasta
Poznania z dnia 20 listopada 2012 r. i dotyczy całego obszaru miasta Poznania w jego granicach
administracyjnych.
Miasto Poznań położone jest w zachodnio-środkowej części Polski, w centralnej części
województwa wielkopolskiego oraz centralnej części powiatu poznańskiego. Miasto stanowi ośrodek
przemysłu, handlu, logistyki i kultury. Jest też ośrodkiem akademickim, naukowym i kulturalnym. Jest
istotnym węzłem komunikacyjnym, leży na skrzyżowaniu ważnych międzynarodowych i krajowych tras
komunikacyjnych. Znajduje się w połowie drogi pomiędzy Berlinem i Warszawą. Od granicy zachodniej
(Świecka) oddalone jest o ok. 160 km, natomiast od granicy wschodniej (Terespola) o 454 km.
Poznań sąsiaduje z następującymi gminami:
• od północy z gminami: Rokietnica, Suchy Las i Czerwonak,
• od wschodu z miastem i gminą Swarzędz oraz gminą Kleszczewo,
• od południa z gminami Kórnik i Mosina, a także miastem Luboń,
• od zachodu z gminami: Komorniki, Dopiewo i Tarnowo Podgórne.
Poznań jest siódmym co do wielkości miastem Polski. Od 2009 r. jego powierzchnia wynosi
261,9 km2. Pod względem liczby ludności zajmuje piąte miejsce w kraju. W 2012 r. liczba ludności
miasta wynosiła 553,5 tys. mieszkańców.
Od 1 stycznia 1999 r. Poznań jest stolicą województwa wielkopolskiego, drugiego pod
względem wielkości województwa w Polsce. Jest miastem na prawach powiatu (powiat grodzki)
i również siedzibą władz i starostwa powiatu poznańskiego ziemskiego.
Pod względem administracyjnym Poznań podzielony jest na czterdzieści dwie jednostki
pomocnicze (osiedla). Obecny podział funkcjonuje od 1 stycznia 2011 r.
1.2.
Podstawy formalno-prawne opracowania
Obowiązek sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko wynika z ustawy z dnia
3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko1. Zgodnie z art. 51 ust. 1 ww.
ustawy organ administracji opracowujący m.in. projekt studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego obligatoryjnie sporządza prognozę oddziaływania na środowisko.
W myśl powyższej ustawy prognoza stanowi podstawowy dokument, niezbędny do
przeprowadzenia postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektów
koncepcji
przestrzennego
zagospodarowania
kraju,
studium
uwarunkowań
i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego, strategii
rozwoju regionalnego, polityk, strategii, planów lub programów dotyczących różnych dziedzin
gospodarki, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco
oddziaływać na środowisko, polityk, strategii, planów lub programów, których realizacja może
spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000, jeżeli nie są one bezpośrednio związane
z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z tej ochrony.
1.3.
Cel i zakres merytoryczny opracowania
Sporządzenie prognozy oddziaływania na środowisko stanowi etap strategicznej oceny
oddziaływania na środowisko, a więc etap postepowania w sprawie oceny oddziaływani na środowisko
skutków realizacji polityki, strategii, planu lub programu.
Głównym celem prognozy jest identyfikacja i ocena najbardziej prawdopodobnych
środowiskowych skutków realizacji ustaleń studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy i wynikających z niego form zagospodarowania terenów. W tym celu,
w prognozie ocenia się relacje pomiędzy przyjętymi w projekcie studium kierunkami rozwoju
1
tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1235
3
przestrzennego gminy, a uwarunkowaniami środowiska przyrodniczego. W miarę potrzeby wskazuje
również możliwości rozwiązań eliminujących lub ograniczających szkodliwe oddziaływanie na
środowisko, mogących wynikać z realizacji ustaleń studium oraz w zależności od potrzeb formułować
propozycje innych, niż w przedstawionym i opiniowanym projekcie - ustaleń sprzyjających ochronie
środowiska.
W prognozie oddziaływania na środowisko analizie i ocenie podlega projekt uchwały
w sprawie studium (tekst) wraz z rysunkiem, stanowiącym załącznik graficzny uchwały.
Szczegółowy zakres informacji wymaganych w prognozie określa art. 51 ust. 2 ustawy z dnia
3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Zgodnie z art. 52 ust. 1 ww.
ustawy, informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko muszą być opracowane
stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny, a także dostosowane do zawartości i stopnia
szczegółowości informacji zawartych w projekcie planu miejscowego.
Stosownie do wymogu art. 53 ww. ustawy, zakres i stopień szczegółowości informacji
zawartych w niniejszej prognozie został uzgodniony z właściwymi organami, wskazanymi w art. 57
i 58 ustawy:
•
Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w Poznaniu pismem WOO-III.411.471.2012.MM
z dnia 03.01.2013 r.,
•
Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Poznaniu pismem NS-72/1-194(1)/12
z dnia 10.12.2012 r.
1.4.
Wykorzystane materiały i metody pracy
Przy opracowaniu niniejszej prognozy wykorzystano szereg materiałów źródłowych, takich jak:
literatura fachowa z zakresu ochrony oraz kształtowania środowiska i przyrody, przepisy prawne,
zarówno ze szczebla europejskiego i krajowego, jak i wojewódzkiego i lokalnego, liczne materiały
kartograficzne (również z cyfrowych zasobów kartograficznych), opracowania naukowe i branżowe
oraz źródła internetowe.
Informacje uzyskane z wymienionych materiałów pozwoliły na opracowanie ogólnej
charakterystyki środowiska przyrodniczego miasta Poznania – w podziale na jego poszczególne
komponenty, w tym: rzeźbę terenu, budowę geologiczną i warunki podłoża, warunki wodne, szatę
roślinną, świat zwierzęcy, gleby, klimat lokalny. Na podstawie powyższych materiałów opisano obszary
objęte prawnymi formami ochrony przyrody, a także określono również stan środowiska
przyrodniczego w zakresie jakości powietrza, jakości wód, klimatu akustycznego i pól
elektromagnetycznych.
Prognozę oddziaływania na środowisko sporządzono przy zastosowaniu metody opisowej,
polegającej na charakterystyce istniejących zasobów środowiska oraz łączeniu w całość posiadanych
informacji o dotychczasowych mechanizmach funkcjonowania środowiska i wskazaniu jakie
potencjalne skutki mogą wystąpić w środowisku, w wyniku realizacji ustaleń studium. Posłużono się
również metodą porównawczą, wykorzystując wiedzę o funkcjonowaniu środowiska jako całości.
W prognozie dokonano analizy i oceny tekstu projektu „Studium…”, a także rysunków,
będących jego integralną częścią, pod kątem potencjalnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze
i dziedzictwo kulturowe.
Należy podkreślić, że zapisy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gmin realizowane są jedynie poprzez uchwalone miejscowe plany zagospodarowania
przestrzennego, które, zgodnie z ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, muszą być zgodne ze studium gminy (miasta). Zapisy studium na ogół są zapisami
ogólnymi i nieostrymi, tworzonymi w postaci dopuszczeń, postulatów, zaleceń, które dopiero
w planach miejscowych przekładane są na konkretne przepisy prawa lokalnego.
Prognozę oddziaływania na środowisko przedstawiono w zakresie, jaki umożliwia obecny stan
dostępnej informacji o środowisku oraz stopień ogólności ustaleń projektu „Studium…”.
4
2.
CHARAKTERYSTYKA ORAZ OCENA STANU ŚRODOWISKA MIASTA
2.1.
Charakterystyka komponentów środowiska
2.1.1. Rzeźba terenu
Według podziału fizyczno-geograficznego J. Kondrackiego miasto Poznań znajduje się
w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie (315.5), w obrębie trzech mezoregionów: Pojezierza
Poznańskiego (315.51), obejmującego lewobrzeżną (zachodnią) część Poznania, Poznańskiego
Przełomu Warty (315.52), obejmującego tereny położone wzdłuż rzeki Warty (środkową części
miasta) oraz Równiny Wrzesińskiej (315.56), obejmującej prawobrzeżną (wschodnią) cześć Poznania.
Warunki fizjograficzne miasta Poznania na przestrzeni wieków uległy wielu nieodwracalnym
przekształceniom.
Wielowiekowa
działalność
człowieka
spowodowała
znaczne
zmiany
w powierzchniowej budowie geologicznej, sieci hydrograficznej, ukształtowaniu powierzchni oraz
użytkowaniu terenów.
Podstawową jednostką morfologiczną miasta Poznania jest wysoczyzna dyluwialna typu
płaskiego. Zachodnia część miasta rozwinęła się na Wysoczyźnie Poznańskiej, z kolei wschodnia
na Wysoczyźnie Gnieźnieńskiej. Poziom wysoczyznowy występuje na wysokościach w przedziale od 80
do 100 m n.p.m. – w południowych częściach miasta od 80 do 85 m n.p.m., natomiast w części
północnej nieco wyżej – od 90 do 100 m n.p.m.
W powierzchnię wysoczyzny wcięte są różne formy negatywne, takie jak: doliny, rynny
glacjalne, zagłębienia bezodpływowe. Występują na niej również pozytywne formy akumulacji
lodowcowej i wodnolodowcowej, w postaci: moren czołowych czy sandrów.
Główną formą negatywną występującą w granicach miasta jest południkowo zorientowana
dolina rzeki Warty, charakteryzująca się małym spadkiem oraz wykazującą zmienną szerokość – od
1,5 km w okolicach Umultowa do 4 km w rejonie Śródmieścia. W jej obrębie występuje kilka
poziomów terasowych, spośród których tylko terasa najniższa – zalewowa – występuje po obu
stronach rzeki. Współcześnie terasa zalewowa zalega na wysokości ok. 53 m n.p.m. i stanowi
jednocześnie dno doliny Warty. Rozwinęły się na niej najstarsze części miasta – Ostrów Tumski,
Zagórze, Śródka, Chwaliszewo, Piaski, Grobla.
Pozostałe terasy zachowały się fragmentarycznie i występują w postaci rozległych
spłaszczonych terenów, położonych na różnych wysokościach ponad dnem doliny. Największą
przestrzeń zajmuje terasa wysoka, wyniesiona na wysokość ok. 71 m n.p.m., na której rozwinęła się
zabudowa: części śródmieścia (od placu Wolności do Dworca Głównego PKP), Wildy, Starołęki
i Naramowic. Terasa wysoka wykazuje lekkie nachylenie w kierunku rzeki, a jej szerokość wynosi od
1 do 2 km. Pierwotnie była oddzielona ostrą krawędzią od niższych poziomów terasowych, jednak
współcześnie została ona silnie złagodzona w wyniku celowo przeprowadzonych prac niwelacyjnych.
Pozostałe terasy zachowały się tylko w niewielkich częściach. Są one wyniesione na wysokość
w przedziale od 55 (terasa II) do 70 m n.p.m. (terasa VI) i występują na niewielkim fragmencie
przyległym od południa do doliny Bogdanki, w obrębie Rataj i Komandorii oraz na niewielkich
fragmentach na prawym brzegu Warty – pomiędzy Starołęką a doliną Cybiny.
Charakterystycznymi negatywnymi formami rzeźby terenu w granicach Poznania są również
erozyjne rynny glacjalne oraz liczne doliny dopływów rzeki Warty. Po zachodniej stronie Warty
posiadają one głównie kierunek NW-SE, natomiast po stronie wschodniej NE-SW. Do większych tego
typu form zaliczyć należy: rynnę jeziora Kierskiego, której przedłużeniem jest dolina Bogdanki, doliny
Strumienia Junikowskiego i Strumienia Różanego po zachodniej stronie Warty oraz po jej wschodniej
stronie doliny Cybiny, Głównej i Kopli.
Generalnie, doliny dopływów lewobrzeżnych Warty są szerokie i charakteryzują się łagodnymi
stokami. Na stokach doliny Bogdanki powstała np. zabudowa Sołacza i Jeżyc. Z kolei doliny dopływów
prawobrzeżnych charakteryzują się w swych górnych biegach dość szerokimi przekrojami. Są
zabagnione lub zajęte przez jeziora. Bliżej śródmieścia zwężają się, a brzegi ich stają się strome.
Największa z nich dolina Cybiny ma szerokość około 1 km, jej krawędzie są wyraźne, a spadki
dochodzą do 10‰.
Spośród akumulacyjnych (pozytywnych) form ukształtowania terenu w granicach Poznania
najbardziej charakterystyczne są pagórki i wzgórza moreny czołowej, występujące w północnej części
miasta. Pagórki strefy czołowomorenowej skupione są po południowej stronie ul. Meteorytowej.
Tworzą one kompleks czterech wzniesień. Najwyższe wzniesienie czołowomorenowe, którego
wierzchołek osiąga wysokość 153,75 m n.p.m., stanowi Góra Moraska. Góra ta jest najwyższym
punktem wału moreny moraskiej i najwyższym wyniesieniem terenu w całym Poznaniu. Wysokości
5
względne wynoszą tu ok 50 m w stosunku do poziomu wysoczyzny oraz ok. 90 m w stosunku do dna
doliny rzeki Warty.
Formami akumulacyjnymi, występującymi na powierzchni wysoczyzny w granicach miasta
Poznania są również sandry, które powstały na przedpolu moreny czołowej. Są one płaskimi
powierzchniami, nachylonymi lekko w kierunkach S, SE i SW. W granicach miasta w całości znajduje
się jedynie poziom sandru naramowickiego, zlokalizowany w północnej części miasta. Pozostałe sandry
występują tylko fragmentarycznie i są to: południowo-zachodnie krańce sandru Głównej i Cybiny,
środkowe i południowe fragmenty sandrów: strzeszyńskiego, ławickiego, kicińskiego i junikowskiego.
Kolejnymi formami wypukłymi rzeźby terenu uwidaczniającymi się na powierzchni obszaru
Poznania są ozy i kemy. Ozy występują w postaci wąskich i krętych wałów, powstałych z osadów
piaszczystych, transportowanych przez wodę lodowcowa np. w tunelach podlodowcowych.
Ozyo orientacji północny-zachód zlokalizowane są m.in. pomiędzy Krzesinami a Minikowem. Z kolei
kemy są płaskimi wzniesieniami powstałymi z osadów akumulowanych w szczelinach i zagłębieniach
stojącego lodowca. Forma ta występuje m.in. na Piątkowie.
Jak już wspomniano na początku rozdziału, warunki fizjograficzne miasta Poznania, w tym
również jego ukształtowanie terenu, w ostatnich stukilkudziesięciu latach, uległy wielu
nieodwracalnym przekształceniom. Zmiany te spowodowane zostały m.in. budową, a potem likwidacją
fortyfikacji miejskich, budową sieci komunikacyjnej miasta (samochodowej i kolejowej), działaniami
na rzecz ochrony przeciwpowodziowej oraz w mniejszym stopniu rozwojem budownictwa. Efektem tej
działalności jest m.in. występowanie na pierwotnej powierzchni terenów warstwy utworów
antropogenicznych – nasypowych, co spowodowało ich sztuczne wyniesienie, a tym samym i zmianę
pierwotnie występujących rzędnych terenów. Działalność człowieka polegała również na zniwelowaniu
dawnych obniżeń i wyniesień terenów.
Główna koncentracja gruntów nasypowych ma miejsce w dolinie rzeki Warty, szczególnie w jej
dolnych poziomach terasowych i w strefach krawędzi erozyjnych. Miąższość gruntów nasypanych
osiąga wartość nawet ponad 10 m. Nadsypanie terenów w przypadku terasy I – zalewowej, której
rzędną obecnie określa się na około 53 m n.p.m. wynosiło ok. 3 m. W przypadku terasy II –
nadzalewowej, o obecnych rzędnych 57 m n.p.m., miąższość nadsypanych gruntów określa się od
4 do 7 m. Podobne działania miały miejsce również w dolinie Bogdanki, gdzie w niektórych miejscach
wybrany torf i namuły organiczne zostały zastąpione gruntami nasypowymi o miąższości do 10 m.
Poza obszarami sztucznych wyniesień na terenie miasta znajdują się miejsca
antropogenicznych obniżeń. Są one zazwyczaj efektem działalności eksploatacyjnej, związanej
z wydobyciem naturalnych kruszyw, m.in. żwirów i piasków. Przykładem są tereny powyrobiskowe
w dolinie Strumienia Junikowskiego.
Podsumowując, ukształtowanie Poznania jest zróżnicowane. Wysokość kształtująca się od
53 do 154 m n.p.m. daje zmienność i różnorodność krajobrazów, od form dolinnych po zupełnie
odmienny krajobraz form moren czołowych, występujący w północnej części miasta.
Ze względu na wysokość nad poziomem morza powierzchnię miasta Poznania można podzielić
na trzy poziomy2.
Zdecydowanie największa część miasta położona jest na poziomie górnym – wysoczyznowym
– zalegającym na wysokości powyżej 80 m n.p.m. W obrębie tego poziomu występują: w północnej
części miasta Strzeszyn, Podolany, Winogrady, Piątkowo oraz zachodnia część Moraska, w zachodniej
części Smochowice, Ogrody, Marcelin, Ławica, część Grunwaldu oraz tereny poniżej Strumienia
Junikowskiego, we wschodniej część miasta fragment Starołęki i Rataj, Franowo, Pokrzywno,
Garaszewo, Michałowo, Szczepankowo, Spławie, Krzesiny.
Mniejszą powierzchnię zajmuje poziom pośredni – terasowo-środkowy – w obrębie którego
znajdują się: południowo-zachodnia część śródmieścia, Łazarz, Górczyn, Świerczewo, Dębiec, a po
stronie wschodniej rzeki Warty: Śródka, Komandoria oraz Karolin, zachodnia część Rataj i Starołęki.
Najmniejsza część Poznania położona jest w obrębie poziomu dolnego – denno-dolinnego –
który obejmuje terasę niską doliny Warty oraz doliny jej dopływów: Bogdanki, Cybiny, Głównej, Kopli,
Strumienia Junikowskiego i Michałówki.
Powyższe poziomy odzwierciedlają również stosunki bioklimatyczne miasta Poznania.
Najlepszymi warunkami bioklimatycznymi cechuje się poziom wysoczyznowy, charakteryzujący się
najlepszym przewietrzaniem oraz na ogół korzystnymi warunkami do grawitacyjnego odprowadzania
2
Rzeźba terenu, geomorfologia, Żynda S., w: Środowisko naturalne miasta Poznania, pod red. L. Kurka, Urząd Miasta Poznania,
WOŚ, Poznań 1996 r., str. 21
6
ścieków i rozprowadzania wody pitnej. Poziom wysoczyznowy stanowi dogodny obszar dla
zainwestowania, zarówno pod zabudowę kubaturową jak i elementy komunikacyjne.
Najmniej korzystne stosunki klimatyczne dla warunków mieszkalnych cechuje poziom dolny
(dolinny), charakteryzujący się tendencją do stagnacji powietrza w stanach ciszowych i przy słabych
wiatrach, trudnościami w przewietrzaniu terenów, a także problemami z grawitacyjnym
odprowadzaniem ścieków. Doliny rzek, otoczone lasami i łąkami, tworzą naturalną barierę dla
zabudowy. W krajobrazie miasta stanowią one istotny element przyrodniczy, współtworząc klinowopierścieniowy system zieleni. Tereny te mają istotne znaczenie dla miasta, również w tworzeniu
właściwego klimatu i jakości życia jego mieszkańców.
2.1.2. Budowa geologiczna
Obszar Poznania położony jest na pograniczu dwóch jednostek geologiczno-tektonicznych,
o północno-wschodnim nachyleniu – monokliny przedsudeckiej i synklinorium szczecińsko-łódzkomiechowskiej. Jednostki te ostatecznie wykształciły się podczas dwóch podstawowych faz
przypadających na środkowy i górny trzeciorzęd.
Badania geologiczne podłoża prowadzone w rejonie Poznania oraz na obszarze samego miasta
prowadzone były do głębokości około 4 tys. m.
Odwierty dokonane na Ławicy (otwór GN-1 Ławica, głębokość końcowa – 3652 m) i na Malcie
(otwór IG-1 Poznań Malta ul. Krańcowa, głębokość końcowa – 1306 m) wykazują istnienie
w podłożu miasta najstarszych skał dolnego i górnego karbonu, które osadzały się w istniejącym 290
mln lat temu na terenie miasta zbiorniku morskim. Utwory karbonu reprezentowane są przez osady
iłowców, mułowców i drobnych piasków ziarnistych. Ze względu na domieszkę rozproszonej materii
organicznej, skały te uważa się za najważniejszą serię skał macierzystych na terenie Poznania, z której
pochodzi gaz ziemny i ropa naftowa. Miąższość osadów karbonu w Poznaniu określa się na około 200
m, przy czym ich strop jest bardzo urozmaicony, stąd różnice poziomów zalegania warstw
na przestrzeniach kilkunastu kilometrów są duże i wynoszą 700-800 m.
Na utworach karbońskich zalegają serie osadów dolnego permu. Tworzyły się one przez okres
ok. 30 mln lat w czasie trwania w okolicach Poznania gorącego klimatu pustynnego. Wykształciły się
w postaci różnorodnych osadowych skał okruchowych, wśród których przeważają czerwono
zabarwione piaskowce, mułowce i iłowce. Utwory czerwonego spągowca stanowiły podstawę
wykształcenia się w rejonie Wielkopolski złóż ropy naftowej i gazu ziemnego.
Kolejną warstwę geologiczną tworzą utwory górnego permu – tzw. cechsztynu – wykształcone
około 250 mln lat temu w trakcie trwania na obszarze Polski gorącego klimatu podzwrotnikowego.
W okolicach Poznania powstały pokłady soli kamiennej, anhydrytu podścielonego skałami wapiennodolomitowymi. Miąższość osadów cechsztynu na terenie miasta zmienia się od kilkuset metrów do
ponad 1200 m. Na wschodnich peryferiach miasta stwierdzono istnienie diapirów - słupów solnych
powstałych w strefach uskoków i pęknięć tektonicznych na skutek wyciskania plastycznej masy soli ku
wyższym warstwom.
W trakcie trwania triasu i jury obszar Poznania ulegał naprzemiennym fazom zalewania
i wycofywania płytkiego i ciepłego morza. W czasie triasu i jury następowało powolne obniżanie się
obszaru Poznania na skutek gromadzenia kolejnych warstw osadów. Łączna grubość utworów triasu
i jury w Poznaniu wynosi ok. 2 200 m, z czego większość stanowią osady morskie, w tym: wapienie,
margle, różnego rodzaju piaskowce, mułowce i iłowce wapniste. Przykładem zasobów z okresu jury
dolnej jest źródło wód termalnych, występujące we wschodniej części Poznania – w obrębie dzisiejszej
Malty.
Na przełomie kredy i trzeciorzędu obszar Wielkopolski podlegał tektonicznym ruchom
wypiętrzającym, które spowodowały erozyjną działalność rzek. Te z kolei zredukowały osady
morskiego pochodzenia z kredy górnej. Niszczące procesy erozyjne przerwane zostały około 35 mln lat
temu, pozostawiając w regionie tereny bagienne, sprzyjające rozwojowi złóż torfów i węgla
brunatnego.
Jednym z rozwijających się rowów tektonicznych z tego okresu był tzw. Rów Poznański
o południkowym przebiegu, który przechodził przez obszar dzisiejszego centrum miasta. Rów wyraźnie
zaznacza się w budowie geologicznej miasta. Biegnie od rejonu Umultowa, przez Piątkowo, w kierunku
śródmieścia, dalej w kierunku Wir, Puszczykowa i Gostynia. W obrębie Rowu Poznańskiego występują
udokumentowane złoża węgla brunatnego. W granicach Poznania złoża takie stwierdzone zostały
w rejonie Umultowa i Piątkowa, ich głębokość zalegania szacuje się na 100-240 m, a miąższość
na 20 m. Ze względu na znaczny stopień zurbanizowania terenów, w obrębie których występują, oraz
7
perspektywiczny dalszy rozwój zabudowy mieszkaniowej, istniejące złoża węgla brunatnego nie są
przewidywane do eksploatacji, tylko do zachowania i ochrony.
Okres trzeciorzędu w rejonie Poznania reprezentują warstwy iłowców, piasków, żwirów, węgla
brunatnego. W warunkach ciepłego i suchego klimatu dobrze rozwinęły się iły, określane jako pstre iły
poznańskie, które na terenie miasta – w okolicach Starołęki oraz w obrębie wzgórz morenowych
w północnej części miasta (rejon Góry Moraskiej) – spotykane są bezpośrednio pod powierzchnią
terenu. Iłowce z tego okresu eksploatowane były na terenie miasta przez cegielnie na Starołęce,
Ratajach, Naramowicach, Morasku i w Jelonku k. Poznania.
Na warstwie trzeciorzędowych iłowców zalegają znacznie młodsze – plejstoceński
i holoceńskie – osady czwartorzędowe. Utwory czwartorzędowe występują przypowierzchniowo
na całym obszarze Poznania.
Osady plejstoceńskie tworzy kompleks osadów powstałych podczas kolejnych zlodowaceń.
Kolejne lądolody pozostawiały po sobie serie osadów morenowych, wykształconych w postaci
pokładów glin zwałowych. Pomiędzy pokładami glin z różnych okresów zlodowaceń na ogół zalegają
warstwy utworów piaszczysto-żwirowych pochodzenia wodnolodowcowego. Na terenie Poznania
zazwyczaj występują dwa, rzadziej trzy, pokłady glin zwałowych. W czasie trwania interglacjałów
tworzyły się z kolei osady rzeczne i zastoiskowe.
Najmłodsze warstwy geologiczne na terenie Poznania stanowią holoceńskie osady aluwialne
wypełniające doliny rzeczne. Wypełniają one dna koryt rzecznych, tereny wzdłuż koryt rzecznych
(powstałe na skutek wylewu rzeki), a także starorzecza. Osady występujące w obrębie koryt stanowią
na ogół piaski różnej granulacji. Występują one w dolinie Warty oraz w części przypowierzchniowej
doliny Bogdanki i Cybiny. W fakcji pozakorytowej występują głównie pyły, gliny pylaste oraz rzadziej
iły czy piaski pylaste. Poza gruntami piaszczystymi w obrębie dolin rzecznych występują również
grunty organiczne, takie jak: torfy, namuły czy gytie. Występują one w dolinie Bogdanki i Cybiny,
Strumienia Junikowskiego oraz w dolinie Warty. Ich występowanie wiąże się z rozwojem i przebiegiem
sieci rzecznej. W dolinie Cybiny i Bogdanki osady organiczne zalegają w przedziale rzędnych od 45,4
do 69,9 m. n.p.m., gdzie osiągają miąższości od 0,3 do 6,8 m. Natomiast grunty organiczne w dolinie
Warty występują w przedziale rzędnych od 48,9 do 58,2 m n.p.m., przy miąższości od 0,2 do 3,9 m.
Odmienną kategorię gruntów holoceńskich stanowią utwory pochodzenia antropogenicznego
tzw. kulturowe, powstałe w wyniku działalności ludzkiej prowadzonej na przestrzeni wieków. Osady te
dominują w przypowierzchniowej budowie geologicznej. Buduje je mieszanina gruntów rodzimych
z osadami związanymi z działalnością człowieka. Nasypy o największej miąższości występują
w najstarszych częściach miasta – na Starym Rynku, Ostrowie Tumskim, w obrębie fortyfikacji
miejskich, które uległy rozbiórce, zasypaniu lub zabudowaniu (np. fosy).
2.1.3. Warunki wodne
Zgodnie z podziałem obszaru Polski na obszary dorzeczy oraz regiony wodne, miasto Poznań
położone jest w dorzeczu Odry, w regionie wodnym Warty.3
Sieć hydrograficzna miasta Poznania została silnie przekształcona na skutek działalności
człowieka, związanej z systematycznym powiększaniem powierzchni terenów zabudowanych,
prowadzeniem działalności rolniczej oraz licznymi pracami hydrotechnicznymi, prowadzonymi
na ciekach i zbiornikach wodnych. Efektem tych prac jest m.in.:
• przekształcenie sieci rzecznej, poprzez: likwidację niektórych cieków wodnych, np. Zgniłej
Warty, Strugi Karmelickiej, Strugi Rybackiej, Obrzycy, Strumienia Świętojańskiego uregulowanie
(wyprostowanie) biegu rzek, np. Warty poprzez zasypanie Zakola Chwaliszewskiego, zmiana
przebiegu niektórych cieków, np. Wierzbaka, który pierwotnie uchodził do Warty, a obecnie pod
ziemią wpływa do Bogdanki, przykrycie lub wprowadzenie do podziemnego układu
kanalizacyjnego licznych cieków, np. dolnego biegu Bogdanki, Wierzbaka, górnego biegu
Górczynki, Zawadki, Piaśnicy, Chartyni,
• zmniejszenie retencji podziemnej i obniżenie zwierciadła wód podziemnych na skutek
ograniczenia zasilania poziomu płytkich wód podziemnych spowodowanego zwiększeniem
powierzchni zabudowanej (nieprzepuszczalnej dla wód), prowadzeniem prac odwodnieniowych
oraz budową systemu sztucznego drenażu,
• odwodnienie obszaru miejskiego – zanik obszarów podmokłych np. w rejonie Grochowych Łąk,
Wildy, drobnych cieków i zbiorników wodnych,
3
zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy
i regionów wodnych (Dz. U. Nr 126, poz.878 ze zmianami)
8
budowa sztucznych zbiorników wodnych, np. rekreacyjnych (jezior Maltańskiego i Rusałka,
stawów sołackich), powyrobiskowych (w dolinie Strumienia Junikowskiego), infiltracyjnych
(na Dębinie), hodowlanych.
Ponadto, antropopresja spowodowała znaczne zanieczyszczenie wód powierzchniowych
(cieków i zbiorników), a także degradację płytkich wód podziemnych.
•
Wody powierzchniowe
Poznań położony jest na Pojezierzu Poznańskim, w związku z tym w jego granicach znajduje
się gęsta sieć cieków wodnych, naturalne zbiorniki wodne oraz liczne, małe oczka bezodpływowe.
Ponadto, na obszarze miasta znajdują się liczne sztuczne zbiorniki wodne – jeziora, stawy (młyńskie,
infiltracyjne), zbiorniki powyrobiskowe (glinianki).
Głównymi ciekami odwadniającymi obszar Poznania są rzeka Warta, wraz ze swoimi głównymi
dopływami:
4
• prawobrzeżnymi – Główną, Cybiną i Koplą ,
• lewobrzeżnymi – Bogdanką i Strumieniem Junikowskim.
Cieki rozpatrywanego obszaru charakteryzują się śnieżno-deszczowym reżimem zasilania,
z jednym maksimum i z jednym minimum w ciągu roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum,
przypadającego najczęściej na marzec, stany i przepływy wody w ciekach zmniejszają się wyraźnie.
Poniżej przedstawiono podstawowe informacje dotyczące najważniejszych cieków wodnych
w Poznaniu.
Warta
Rzeka Warta jest najważniejszym elementem sieci rzecznej miasta Poznania. Wpływa ona
w istotny sposób na kształtowanie zasobów wodnych nie tylko regionu, ale i kraju. Powierzchnia
zlewni rzeki Warty wynosi 54 528,7 km2, natomiast jej długość 808,2 km. Pod względem wielkości jest
trzecią rzeką w Polsce – po Wiśle i Odrze. Obszar źródliskowy rzeki znajduje się Kromołowie –
dzielnicy Zawiercia na terenie jury Krakowsko-Częstochowskiej, a jej ujście do Odry znajduje się
w okolicach Kostrzyna. Przez Poznań Warta przepływa od ok. 229 km do ok.253 km swego biegu.
Bogdanka
Bogdanka jest lewobrzeżnym dopływem Warty. Jej zlewnia znajduje się w północnozachodniej części miasta Poznania. Jej długość wynosi ok. 9 km., a powierzchnia zlewni niecałe
40 km2. W całości znajduje się granicach Poznania. Pierwotnie Bogdanka wypływała z okolic jeziora
Kierskiego Małego. Obecnie odcinek źródłowy cieku położony jest już niżej – jedne źródła podają,
że są to tereny podmokłe położone ok. 300 m na południe od torów północnej obwodnicy kolejowej
Poznania5, inne źródła podają, że jest to obszar jeziora Strzeszyńskiego6. W zlewni Bogdanki znajdują
się jeziora i stawy, w tym jeziora Strzeszyńskie i Rusałka oraz stawy Strzeszyńskie (I i II) i Sołackie.
Bogdanka zasilana jest wodami dopływów i wodami podziemnymi. Jej największymi dopływami są:
Rów Złotnicki, Strumień Strzeszyński, Golęcinka oraz Wierzbak. Są to dopływy lewobrzeżne. Dolina
Bogdanki posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. Zlewnia Bogdanki jest głównie zalesiona i tworzy
zachodni klin zieleni, współtworzący klinowo-pierścieniowy system zieleni miasta.
Strumień Junikowski
Strumień Junikowski jest lewobrzeżnym dopływem Warty. Jego zlewnia zajmuje południowozachodnią część miasta. Jego długość wynosi 11,7 km, z czego prawie całość znajduje się w granicach
miasta Poznania. Jedynie odcinek przyujściowy o długości 3,3 km znajduje się w Luboniu. W górnej
części zlewni Strumienia Junikowskiego zaszły istotne zmiany. Jego pierwotnie źródło znajdowało się
ok. 650 m na północ od ul. Bukowskiej. Obecnie początkowy odcinek Strumienia przebiega pod
terenem lotniska Poznań-Ławica betonowym rurociągiem. W środkowym biegu strumienia – w miejscu
dawnych wyrobisk cegielnianych – zlokalizowanych jest kilkanaście stawów, z których największe to:
staw Rozlany, staw Baczkowski, staw Kachlarski. W granicach Poznania największymi dopływami
Strumienia Junikowskiego są: Ławica, Skórzanka, Plewianka, Ceglanka, natomiast w Luboniu Kotówka
i Żabinka. Zlewnia Strumienia zajmuje tereny bardzo zróżnicowane pod względem funkcjonalnym.
4
5
6
w różnego rodzaju opracowaniach oraz na mapach bardzo często w granicach Poznania nazywany Głuszynką, zgodnie
z Rastrową Mapą Podziału Hydrograficznego Polski w granicach miasta Poznania przepływa rzeka Kopel, a właściwa Głuszynka
uchodzi do niej w miejscowości Kamionki w gm. Kórnik
Zmiany sieci wodnej w Poznaniu w latach 1945 – 1994, Kowalik A., w: Wody powierzchniowe Poznania – Problemy wodne
obszarów miejskich, pod. red. A. Kanieckiego i J. Rotnickiej, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, 1995 r.
Wody powierzchniowe Poznania, R. Gołdyn, B. Jankowska, P. Kowalczyk, M. Pułyk, E. Tybiszewska, J. Wiśniewski,
w: Środowisko naturalne miasta Poznania, część I, pod red. L. Kurka, Poznań 1996 r.,
9
Są to zarówno tereny rolne (pola uprawne, sady, łąki), ogrody działkowe, cmentarz, lasy, a także
tereny budowlane, głównie mieszkaniowe.
Główna
Rzeka Główna jest prawobrzeżnym dopływem Warty. Jej zlewnia zajmuje północno-wschodnią
cześć miasta. Płynie w obrębie Poznania na stosunkowo krótkim odcinku. Całkowita długość rzeki
wynosi 45,6 km, a jej tereny źródłowe stanowi jezioro Lednica w gminie Kłecko. Rzeka uchodzi do
Warty poniżej mostu Lecha. Zlewnia Głównej w granicach Poznania obejmuje zarówno tereny zieleni
(lasy, łąki), jak i tereny silnie zurbanizowane (przemysłowe). W zlewni Głównej znajduje się staw
Kajka. Tereny zieleni występujące w dolinie Głównej współtworzą wschodni klin zieleni.
Cybina
Rzeka Cybina jest prawobrzeżnym dopływem Warty i przepływa przez wschodnią część miasta
Poznania. Jej całkowita długość wynosi 43,5 km, a powierzchnia zlewni 201,5 km2. W granicach
Poznania znajduje się końcowy odcinek rzeki o długości ok. 9 km. Ujście rzeki do Warty zlokalizowane
jest poniżej mostu Mieszka I. W granicach miasta Cybina przyjmuje następujące dopływy: Strugę,
Darzynkę, Bielinkę z Kaczeńcem, Szklarkę oraz Piaśnicę, której zlewnia uległa bardzo dużym
przeobrażeniom w okresie powojennym. Dopływy Piaśnicy z kolei stanowią: Pokrzywka, Żegrzynka
i Chartynia. Wszystkie te cieki prawie w całości zostały skanalizowane. W zlewni Cybiny w granicach
Poznania znajduje się również Zielinka, jednak ciek ten uchodzi do jeziora Swarzędzkiego
w Swarzędzu. Dolina Cybiny w granicach Poznania uległa znacznym przeobrażeniom. W wyniku
spiętrzenia jej wód powstało sztuczny zbiornik – jezioro Maltańskie, koryto cieku zostało w kilku
miejscach przełożone oraz stworzono zbiorniki zaporowe – stawy Antoninek, Browarny, Olszak,
Młyński. Tereny zieleni położone w dolinie Cybiny stanowią główny element wschodniego kliny zieleni,
współtworzącego klinowo-pierścieniowy system zieleni miasta.
Kopel
Rzeka Kopel stanowi prawobrzeżny dopływ Warty. Przepływa przez południową część miasta.
Jej całkowita długość wynosi 30,2 km, natomiast powierzchnia zlewni 388 km2. W granicach Poznania
znajduje się końcowy odcinek rzeki o długości ok. 7 km. Źródło rzeki znajduje się w rejonie Sokolnik
Gwiazdowskich w gminie Swarzędz, natomiast ujście w Czapurach w gminie Mosina. W granicach
miasta Poznania Kopel przyjmuje dwa dopływy: Głuszec i Pietrzynkę. Istotny dopływ rzeki Kopel
stanowi również Michałówka, odwadniająca południowo-wschodnią część Poznania, która uchodzi
jednak do niej poza Poznaniem. Do Michałówki z kolei uchodzi kilka mniejszych cieków
przepływających przez obszar Szczepankowa i Spławia, takich jak: Leśny Potok, Polny Rów, Łężynka,
Dworski Rów, Spławka, Krzesinka, Świątnica. Bardzo często poznański odcinek rzeki Kopel określany
jest jako Głuszynka. Jednak zgodnie z Rastrową Mapą Podziału Hydrograficznego Polski7 do Warty
uchodzi Kopel, natomiast rzeka Głuszynka uchodzi do rzeki Kopel w miejscowości Kamionki w gminie
Kórnik.
Oprócz dużych cieków wodnych odwadniających obszar miasta istnieje, lub istniało, jeszcze
kilka mniejszych bezpośrednich dopływów Warty, takich jak: Strumień Różany, Potok Naramowicki,
Starynka z dopływem Rów Minikowski, Czapnica, Bystry Rów, Obrzyca, Koźlanka. Zlewnie większości
z tych cieków zostały w istotny sposób przebudowane, a same cieki w całości lub na znacznych
odcinkach przykryte i ujęte w podziemne systemy kanalizacyjne. Wyjątek stanowi tu tylko ciek
Czapnica, który nie uległa znaczącym zmianom.
Ponadto, przez północno-zachodnią część Poznania przepływa Samica Kierska, lewobrzeżny
dopływ Warty (uchodzi do niej poza Poznaniem). Płynie ona na dwóch krótkich odcinkach – 650 m
przed wpłynięciem do jeziora Kierskiego oraz 1050 m poniżej wypływu z niego. W granicach Poznania
do Samicy uchodzi Przeźmierka (Kanał Swadzimski).
Z kolei w południowej części miasta – pomiędzy ul. Głuszyna a ul. Ożarowską – przepływa
niewielki ciek Rów Marlewski, charakteryzujący się małą zlewnią i bardzo małym przepływem.
Miasto Poznań posiada dwa naturalne, polodowcowe jeziora – jezioro Kierskie, które jest
jednocześnie największym zbiornikiem wodnym w mieście oraz jezioro Strzeszyńskie. Oba jeziora
znajdują się w północno-zachodniej części Poznania. Poza tym, w Poznaniu występuje około 150
sztucznych zbiorników wodnych. Największym z nich jest jezioro Maltańskie, powstałe poprzez
spiętrzenie wód rzeki Cybiny. Drugim pod względem wielkości jest jezioro Rusałka, utworzone
na rzece Bogdanka. Oprócz nich wymienić należy również stawy młyńskie na Cybinie, stawy parkowe
7
www. kzgw.gov.pl/Rastrowa-Mapa-Podziału-Hydrograficznego-Polski.html
10
na Bogdance w parku Sołackim oraz stawy w Wielkopolskim Parku Zoologicznym, stawy
powyrobiskowe w dolinie Strumienia Junikowskiego, stawy infiltracyjne ujęcia wody „Dębina”.
Poniżej przedstawiono najważniejsze cechy morfometryczne największych i najważniejszych
zbiorników wodnych miasta Poznania.
Tabela 1.
Cechy morfometryczne najważniejszych zbiorników wodnych miasta Poznania
Objętość
Głębokość
Głębokość
(tys. m3)
maksymalna (m)
średnia (m)
1
jezioro Kierskie
28858,5
37,6
10,1
2
jezioro Strzeszyńskie
2847,1
17,8
8,2
3
jezioro Maltańskie
2000,0
5,0
3,13
4
jezioro Rusałka
701,4
9,0
1,9
5
jezioro Umultowskie
59,5
3,8
2,0
6
staw Młyński
98,0
7
staw Antoninek
30,0
8
staw Browarny
84,0
9
staw Olszak
36,0
10
staw Baczkowski
282,2
6,6
2,9
11
staw Rozlany
291,9
5,7
2,5
12
staw Strzeszyński I
139,7
8,2
4,1
13
staw Strzeszyński II
77,2
6,6
3,0
14
staw Kajka
152,4
11,8
3,5
Źródło: Opracowanie na podstawie Wody powierzchniowe Poznania, Gołdyn R., Jankowska B., Kowalczyk P., Pułyk M.,
Tybiszewska E., Wiśniewski J., w: Środowisko naturalne miasta Poznania, cześć I, pod red. L. Kurka, Wydział Ochrony
Środowiska U. M., 1996.
Lp.
Nazwa zbiornika
Powierzchnia zwierciadła
wody (ha)
285,6
34,9
64,0
36,7
3,0
9,2
7,2
7,1
3,3
9,8
11,7
3,4
2,6
74,3
Wody podziemne
W obrębie miasta Poznania występują dwa poznane i gospodarczo wykorzystane piętra wód
podziemnych – czwartorzędowe i trzeciorzędowe
Wody w utworach czwartorzędowych występują w piaskach różnej granulacji i żwirach
rzecznych. Wody tworzą układ piętrowy, na który składają się trzy poziomy: gruntowy, międzyglinowy
górny i międzyglinowy dolny. Poziom wód gruntowych związany jest z osadami zlodowacenia
północnopolskiego oraz holocenu, natomiast pozostałe dwa poziomy związane są z utworami
interglacjałów starszych zlodowaceń.
Poziom wód gruntowych występuje w utworach piaszczysto-żwirowych pradoliny warszawskoberlińskiej, dolin rzecznych oraz w osadach sandrów, rynien polodowcowych i w spiaszczonych
częściach glin morenowych. Głównymi jednostkami hydrogeologicznymi tego poziomu są: przełomowy
odcinek doliny Warty, dolina rzeki Kopel, rynna polodowcowa rzeki Cybiny, dolina Samicy Kierskiej,
pradolina warszawsko-berlińska. Jego miąższość waha się od kilku do 10 m, lokalnie do 30 m
(w obrębie pradoliny). Poziom wód gruntowych charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem
występującym na zmiennej głębokości od 0,0 do 9,0 m p.p.t., najczęściej od 2 do 5 p.p.t. Poziom ten
charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością reżimu, zmiennym zasilaniem i drenażem. Zwierciadło
wody wykazuje wahania zależne od ilości opadów w danym roku o amplitudzie 1,1 do 1,3 m. Poziom
ten jest zasilany przez infiltrację opadów i drenaż głębszych poziomów w obrębie obniżeń dolinnych.
Drenowany jest natomiast przez wszystkie cieki i jeziora. Ze względu na zanieczyszczenie
antropogeniczne poziom ten jest obecnie rzadko wykorzystywany do zaopatrzenia w wodę. Na nim
bazuje infiltracyjne ujęcie wody dla miasta Poznania „Dębina”.
Poziom międzyglinowy górny występuje w osadach piasków i żwirów fluwioglacjalnych
i rzecznych, rozdzielających gliny morenowe zlodowacenia bałtyckiego (północnopolskiego) od
środkowopolskiego. Stanowi go pasmowa struktura sandru kopalnego, ciągnącego się od Suchego
Lasu po Puszczykowo, Rogalin i dalej w kierunku Kórnika. Miąższość tego poziomu jest niewielka
i wynosi od kilku do 15 m. Poziom ten zalega głównie na głębokości ok. 5-15 m p.p.t., pod nadkładem
glin zlodowacenia bałtyckiego, stanowiących warstwę napinającą. Zwierciadło wody, miejscami
napięte, występuje na głębokościach od 0,7 do 13 m p.p.t., najczęściej do 5 m p.p.t. Poziom ten
zasilany jest przez przesączanie z poziomu gruntowego lub przez bezpośrednią infiltrację opadów
przez zalegające gliny morenowe. Drenowany jest przez drobne cieki dopływające do Warty.
Poziom miedzyglinowy dolny związany jest z osadami rzecznymi interglacjału mazowieckiego
oraz fluwioglacjalnymi rozdzielającymi gliny zlodowacenia środkowopolskiego od południowopolskiego.
Warstwę wodonośną stanowią piaski średnioziarniste i gruboziarniste oraz żwiry. Główną strukturą
hydrogeologiczną tego poziomu jest wielkopolska dolina kopalna – główny zbiornik wód podziemnych
11
(GZWP) 144. Poziom wielkopolskiej doliny kopalnej powiązany jest z poziomem wód gruntowych,
poziomem międzyglinowym górnym i poziomem trzeciorzędowym (mioceńskim). Poziom ten gromadzi
głównie wody naporowe występujące na głębokości od 10 do 65 m pod warstwą glin morenowych.
Miąższość warstw piaszczysto-żwirowych waha się od 10 do 30 m, miejscami do 60 m. Zasilanie
poziomu odbywa się głównie w drodze przesączania wód poprzez nakład glin morenowych oraz
lokalnie poprzez okna hydrologiczne. Poziom ten zasila też niżej zalegający poziom wód w utworach
mioceńskich. Drenowany jest przez rzekę Wartę i jej dopływy: Cybinę, Kopel, Samicę Kierska oraz
liczne ujęcia wody. Poziom ten jest powszechnie ujmowany do eksploatacji.
Ze względu na bardzo dobrą izolację zbiornika przed przenikaniem zanieczyszczeń
z powierzchni terenu, ujęcia wody w obszarze GZWP nr 144, przeważnie nie wymagają ustanawiania
stref ochrony pośredniej. Jedynie dla ujęcia mosińskiego dla miasta Poznania, które znajduje się
w zasięgu okna hydrogeologicznego i na terenie o zmniejszonej miąższości utworów izolacyjnych od
powierzchni terenu, została ustanowiona strefa ochronna ujęcia wody w rejonie Mosina-Krajkowo dla
zaopatrzenia Poznańskiego Systemu Wodociągowego8 W tym miejscu należy podkreślić, że zgodnie
z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych
innych ustaw, strefy ochronne ujęć wodnych ustanowione przez dniem 1 stycznia 2002 r., a więc
przed wejściem w życie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne, wygasły z mocy prawa z dniem
31 grudnia 2012 r.
Znaczne zagrożenie dla zbiorników wód podziemnych stanowią intensywne nawożenie
i stosowanie środków ochrony roślin, zrzuty ścieków odprowadzane do rowów melioracyjnych, cieków
lub bezpośrednio do gruntu, zanieczyszczania przemysłowe i komunalne. O istnieniu potencjalnego
zagrożenia jakości wód podziemnych zbiornika decyduje głównie charakter nakładu oraz układ
hydrodynamiczny między poziomem gruntowym a poziomem wielkopolskiej doliny kopalnej.
W obszarze GZWP nr 144 nakład poziomu zbiornika stanowią gliny morenowe z mułkami, lokalnie
piaski i żwiry o miąższości od kilkunastu do 80 m. Na tych terenach zagrożenie dla jakości wód
podziemnych jest niewielkie – czas przesączania wód z powierzchni terenu z reguły przekraczają
50 lat. Jedynie w rejonie okna hydrogeologicznego (w rejonie Mosiny) nie ma wystarczającej
naturalnej ochrony przed dopływem zanieczyszczeń, a czas migracji zanieczyszczań jest krótszy niż
25 lat.
W obszarze GZWP nr 144 w granicach podsystemu Poznańskiej Zlewni Warty wydzielono
cztery obszary ochronne zbiornika, o łącznej powierzchni 10,9 km2, co stanowi około 1,5% powierzchni
całego zbiornika. Są to:
•
obszar ochronny nr 5 – na południe od Stęszewa w miejscowości Będlewo;
•
obszar ochronny nr 6 – na południe od Poznania w Wirach;
•
obszar ochronny nr 7 – na południe od Poznania w miejscowości Wiórek;
•
obszar wymagający szczególnej ochrony nr 8 – fragment miast Puszczykowo – Puszczykówko
– Mosina.
Przedstawione obszary ochronne nie mają w chwili obecnej żadnego umocowania prawnego,
w związku z czym obecnie nie ma żadnych formalnych ograniczeń co do sposobu zagospodarowania
terenów położonych w zasięgu GZWP 144.
Drugim podstawowym piętrem użytkowym na terenie miasta Poznania jest piętro
trzeciorzędowe. W obrębie utworów trzeciorzędowych wyróżnia się dwa poziomy wodonośne –
mioceńskie i oligoceńskie, z których podstawowe znaczenie posiada poziom mioceński. Tworzą go
głównie piaski drobne i pylaste, lokalnie średnioziarniste, o miąższości najczęściej 25-50 m, lokalnie do
60 m. Jest to poziom naporowy o wodach subartezyjskich w granicach wysoczyzn i artezyjskich
w obrębie głównych dolin rzecznych (doliny Warty) i pradolinie warszawsko-berlińskiej. Poziom
oligceński tworzą jedna lub dwie warstwy piasków drobnych, pylastych lub średnich, o miąższości od
2 do 20 m. Bardzo często poziom ten często łączy się przez okna hydrologiczne z poziomem
mioceńskim. Piętro trzeciorzędowe zasilane jest w drodze przesączania wody z piętra
czwartorzędowego poprzez warstwę iłów poznańskich neogenu i czwartorzędowych glin morenowych.
Strefami zasilania zbiornika trzeciorzędowego są obszary wysoczyzn morenowych, przylegające do
strefy moren czołowych fazy poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Poziom trzeciorzędowy drenowany
jest przez pradolinę warszawsko-berlińską, dolinę Warty w odcinku pomiędzy Mosiną a Poznaniem.
8
rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2012 r.
w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody w rejonie Mosina-Krajkowo dla zaopatrzenia Poznańskiego Systemu
Wodociągowego (Dz. Urz. Woj. Wlkp. poz. 3356)
12
2.1.4. Szata roślinna
Zróżnicowanie roślinności w granicach miasta zdeterminowane jest: ukształtowaniem terenu,
warunkami wilgotnościowo-glebowymi, występowaniem wód powierzchniowych i podziemnych,
zjawiskami okresowymi (np. wylewami rzek). Na obszarze miasta wyróżniają się powierzchnie
zajmowane przez lasy – zbiorowiska najbardziej zbliżone do naturalnych, będące pozostałościami
dawnych puszcz, tereny półnaturalnych muraw, zbiorowisk szuwarowych i wodnych oraz tereny leśne
i rolnicze, których szatę roślinną tworzą gatunki uprawiane przez człowieka. Mniejsze powierzchnie
zajmuje, ukształtowana przez człowieka, szata roślinna zieleni urządzonej, towarzyszącej bardziej
zurbanizowanym rejonom miasta. Skład gatunkowy i miejsca występowania wielu gatunki roślin
odbiegają od pierwotnego rozmieszczenia i są w dominującym stopniu uwarunkowane postępującym
zainwestowaniem terenów i rozwojem miejskiej infrastruktury.
Szata roślinna naturalna i półnaturalna
Duże pozostałości dawnych naturalnych wielogatunkowych lasów liściastych w postaci grądów
zachowały się między innymi na żyznych terenach Moraska, Dębiny, Głuszyny i przy wschodnim
brzegu jeziora Kierskiego. Względnie naturalne kompleksy leśne – zgodne z siedliskiem – spotykane są
niemal wyłącznie w pobliżu cieków i zbiorników wodnych – na terenach podmokłych (łęgi i olsy).
Pozostałe tereny leśne tworzone przez bory mieszane i bory świeże zwykle powstały na glebach
uboższych w skutek antropogenicznych przeobrażeń zachodzących na równinnych terenach
wysoczyzny morenowej oraz ponadzalewowych terasach doliny Warty.
Grądy zachowały się na niewielkich terenach przyrodniczo cennych Dębiny, Głuszyny, przy
wschodnim brzegu jeziora Kierskiego i na południe od stawów parku w Radojewie. Najpiękniejszy
fragment grądu zachował się w północnej części miasta – w pobliżu kraterów pometeorytowych
rezerwatu „Meteoryt Morasko”.
Las dębowo-grabowy – grąd (Galio silvatici – Carpinetum) tworzy dwuwarstwowy drzewostan
zbudowany w najwyższym piętrze z dębu bezszypułkowego (Quercus petrea), w niższym piętrze
z grabu (Carpinus betulus) z domieszkami innych gatunków liściastych takich jak: lipa drobnolistna
(Tilia cordata), klon polny (Acer campestre) i klon pospolity (A. platanoides). W warstwie krzewów
występują: leszczyna (Corylus avellana), suchodrzew (Lonicera xylosteum), głóg jednoszyjkowy
(Crataegus monogyna) i dwuszyjkowy (C. oxyacantha). W zachowanych grądach o bogactwie siedliska
świadczy runo leśne, w którym występują takie gatunki jak: przytulia leśna (Galium silvaticum), jaskier
różnolistny (Ranunculus auricomus), gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea), groszek
wiosenny (Lathyrus vernus), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), zawilec żółty (Anemone
ranunculoides), fiołki leśne (Viola reichenbachiana), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), łuskiewnik
różowy (Lathraea squamaria). W runie leśnym tych lasów można napotkać gatunki podlegające
ochronie ścisłej takie jak: pierwiosnek lekarski (Primula veris), śniadek baldaszkowaty (Ornithogalum
umbellatum), kłokoczka południowa (Staphylea pinnata), śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis)
i przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis) oraz podlegające ochronie częściowej: barwinek pospolity
(Vinca minor), kopytnik pospolity (Asarum europaeum) i bluszcz pospolity (Hedera Helix). Spośród
krzewów podlegających ochronie częściowej może występować: kruszyna pospolita (Frangula alnus),
porzeczka czarna (Ribes nigrum) i kalina koralowa (Viburnum opulus).
Bardzo cennym fragmentem lasu w południowo-zachodniej części rezerwatu „Meteoryt
Morasko” jest acydofilna dąbrowa (Calamagrostio-Quercetum) z prawie stutrzydziestoletnim
drzewostanem dębu szypułkowego (Quercus robur) i pojedynczymi okazami jarzębu pospolitego
(Sorbus aucuparia). Warstwy krzewów niemal zupełnie brak a warstwa zielna składa się głównie
z traw, wśród których dominuje kłosówka miękka (Holcus lanatus).
Najniżej położone naturalnie obszary lasów w dolinach rzeki Warty i rynnach jej licznych
dopływów rzecznych tworzone są obecnie przez łęgi. W częściej zalewanych partiach dolin rozwinęły
się łęgi wierzbowo-topolowe (Salicetum albae-fragilis) z miejscami porośniętymi olsem (Carici
elongatae-Alnetum) oraz w wyżej położonych (mniej wilgotnych) partiach dolin łęgi wiązowe
(Fraxino—Ulmetum) i jesionowo-olszowe (Circaeo-Alnetum). Lasy te mimo, że nie zajmują wielkich
powierzchni, zaznaczają się w krajobrazie miasta.
Względnie naturalny łęg wierzbowo-topolowy (Salicetum albae-fragilis) wykształcił się
w wąskim pasie terenu przylegającym bezpośrednio do koryta Warty między ul. Hetmańską a mostem
kolejowym na Starołęce. W dolinie Warty nie zachowały się charakterystyczne fitocenozy zespołu
topolowego i przeważa łęg wierzbowy. Drzewostan tworzą wierzby: biała (Salix alba) i krucha
(S. fragilis) oraz ich mieszaniec wierzba wyniosła (S. rubens). Domieszką w drzewostanie są wiązy
(Ulmus sp.) i topole (Populus sp.). Warstwę krzewów tworzą: bez czarny (Sambucus nigra), szakłak
(Rhamnus cathartica), głogi (Crataegus sp.) i dereń świdwa (Cornus sanguinea), trzmielina pospolita
13
(Euonymus europaeus) i klon jesionolistny (Acer negundo). W składzie runa występuje w dużych
połaciach pokrzywa (Urtica dioica). W samej strefie przybrzeżnej występują zbiorowiska nadrzecznych
wiklin (Salicetum triandro-viminalis), składające się z takich gatunków jak: wierzba trójpręcikowa
(S. triandra), wiciowa (S. viminalis) i purpurowa (S. purpurea).
W drzewostanie łęgu wiązowego i jesionowo-olszowego dominuje olsza czarna (Alnus
glutinosa), dąb szypułkowy (Quercus robur), buk (Fagus sp.), grab (Carpinus sp.), klony (Acer sp.),
lipa drobnolistna (Tilia cordata) i jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Warstwę krzewów tworzy
leszczyna (Corylus avellana), czeremcha zwyczajna (Padus avium) i głogi (Crataegus sp.). W warstwie
runa występują m.in. czartwa pospolita (Circaea lutetiana), zawilec żółty (Anemone ranunculoides)
i łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria). Dobrze zachowane szerokie pasy łęgu jesionowoolszowego występują w pobliżu prawie wszystkich zbiorników i cieków wodnych, gdzie nie prowadzono
gospodarki łąkowej ani upraw – na terenach dawnych użytków ekologicznych: „Nad Jeziorem”,
„Krzyżanka”, „Psarskie”, „Dębina”, „Strumień Junikowski”, obecnych użytków: „Strzeszyn”, „Bogdanka
I”, „Bogdanka II” i małych fragmentach w rezerwacie „Meteoryt Morasko”. Najwartościowszy łęg tego
typu wykształcił się w południowo-wschodniej części kompleksu leśnego Głuszyna, z zachowanymi
na butwiejących, powalonych drzewach zbiorowiskami mszaków. Wśród mszaków tego zbiorowiska
odnaleziono gatunek będący reliktem pierwotnych lasów puszczańskich – gładysza paprociowatego
(Homalia trichomanoides).
Na obszarze wysoczyzny i wyższych partii zboczowych parku podworskiego w Radojewie
wykształcił się łęg zboczowy (Violo odoratae - Ulmetum), z dużym udziałem dębu szypułkowego
(Quercus robur) i wiązu polnego (Ulmus minor). W runie leśnym tego lasu można napotkać wszystkie
gatunki podlegające ochronie, które występują w ww. lasach dębowo-grabowych (grądach). W runie
tego lasu szczególnie widoczne są barwnie kwitnące gatunki, takie jak: śnieżyczka (Galanthus nivalisgatunek objęty ochroną ścisłą), złoć żółta (Gagea lutea), złoć łąkowa (G. pratensis), zawilec żółty
(Anemone ranunculoides), zawilec biały (A. alba), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), rannik
zimowy (Eranthis hyemalis), fiołek wonny (Viola odorata), fiołek Rivina (V. riviniana), kokorycz pusta
(Corydalis cava), kokorycz pełna (C. solida) i kokorycz wątła (Corydalis intermedia). Walory
przyrodnicze tych ostatnich, występujących w runie leśnym na całym terenie parku, zadecydowały
o potocznej nazwie miejsca – „Kokoryczowe Wzgórze”.
Najbardziej wilgotne fragmenty lasów tworzą: lasy olszowe (olsy) i bagienne zarośla
wierzbowe (łozowiska). W zbiorowiskach olsów w warstwie krzewów występują objęte częściową
ochroną: porzeczka czarna (Ribes nigrum), kruszyna (Frangula alnus) i kalina koralowa (Viburnum
opulus), a w składzie runa gatunki szuwarowe roślin. Te często podtapiane, z długo stagnującą wodą,
siedliska znajdują się na obszarach dawnych użytków ekologicznych „Różany Potok”, „Olszak I”,
„Olszak II” oraz obecnych użytków „Strzeszyn”, „Bogdanka I”, „Bogdanka II” i na nielicznych
fragmentach pośród łęgów w rezerwacie „Meteoryt Morasko”.
Poza lasami, na obszarach agrarnych wytworzyły się zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne
oraz przydrożne, towarzyszące stałym lub okresowym ciekom i zbiornikom wodnym oraz rowom
melioracyjnym. Na wilgotnych gruntach zadrzewienia i zakrzewienia te składają się głównie z takich
gatunków jak: topole (Populus sp.), wierzby (Salix sp.) i olsze (Alnus sp.). Na nieco suchszych
gruntach tworzą je skupiska takich gatunków jak: brzozy (Betula sp.), klony (Acer sp.), dęby (Quercus
sp.), grusze polne (Pyrus pyraster), głogi (Crataegus sp.) oraz zarośla krzewów zespołu RhamnoCornetum sanguinei: szakłak pospolity (Rhamnus catharticus) i tarnina (Prunus spinosa) z domieszką
krzewów derenia świdwy (Cornus sanguinea), bzu czarnego (Sambucus nigra), dzikiej róży (Rosa
canina) i trzmieliny pospolitej (Euonymus europaeus).
Nad zabagnionymi lub okresowo podtapianymi brzegami rzek, rozwinęły się zbiorowiska
łąkowe i torfowiskowe. Największe powierzchnie eutroficznych łąk z ostrożeniem warzywnym
i rdestem wężownikiem (Cirsio-Polygonetum) znajdują się na terenach dawnych użytków
ekologicznych: „Psarskie”, „Głuszynka” oraz obecnych użytków: „Strzeszyn”, „Bogdanka I” i „Bogdanka
II”. Łąki ostrożeniowe (Angelico-Cirsietum oleracei) występują m.in. w południowo-zachodniej części
dawnego użytku ekologicznego „Główna”. Elementem rozpoznawalnym tych zbiorowisk są lokalne
skupiska ostrożenia warzywnego (Cirsium oleraceum) czy rdestu wężownika (Polygonym bistorta).
Opisany ziołoroślowo-traworoślowy kompleks łąkowo-ugorowy charakteryzuje się dość dużym
udziałem roślin łąkowych, takich jak: rajgras wyniosły (Arrhenatherum elatius) i wyczyniec łąkowy
(Alopecurus pratensis). Pośród łąk bardzo cennym i coraz rzadziej spotykanym jest również zespół
trzęślicy modrej (Molinietum medioeuropaeum). Łąki obfitują w liczne kwitnące gatunki roślin, pośród
których wiele gatunków należy do roślin rzadkich i chronionych. Na obszarze łąk Strzeszyna występują
takie gatunki ściśle chronione jak: goździk pyszny (Dianthus superbus), pełnik europejski (Trollius
europaeus), kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), kukułka krwista (D. incarnata), listera
14
jajowata (Listera ovata). Na łąkach Różanego Potoku i Wilczego Młyna oprócz kukułek występuje
jeszcze (również ściśle chroniony) kruszczyk błotny (Epipactis palustris). W wielu miejscach
zaprzestanie koszenia łąk przyczyniło się do utraty swoistości siedlisk łąkowych. W miejscach bardziej
wilgotnych i lekko zabagnionych stałymi i przeważającymi komponentami w zbiorowiskach łąkowych
są turzyce (Carex sp.), które mogą tworzyć miejscami skupiska szuwaru turzycowego. Zbiorowiska
typowe dla zespołów torfowisk przejściowych, choć bardzo ubogie gatunkowo, zachowały się
w rezerwacie „Żurawiniec”.
Na zabagnionych terenach z utrzymującym się niskim poziomem lustra wody ukształtowały się
zbiorowiska szuwarów trzcinowych, turzycowych, sitowia leśnego i innych. Zespół z przeważającym
udziałem trzciny pospolitej (Phragmitetum communis) zajmuje znaczne powierzchnie przybrzeżne
wokół jezior: Strzeszyńskiego, Kierskiego i Umultowskiego. Szeroka strefa tych zbiorowisk otacza
zwykle wszystkie stawy i brzegi wolniej płynących śródpolnych cieków wodnych na terenie całego
miasta. W składzie gatunkowym szuwarów stale mokrych występuje: pałka wąskolistna (Typha
angustifolia), rzepicha ziemnowodna (Rorippa amphibia), turzyca błotna (Carex acutiformis), turzyca
ciborowata (Carex pseudocyperus), mięta wodna (Mantha aquatica), wierzbownica kosmata
(Epilobium hirsutum) oraz niekiedy gatunki roślin wodnych. Szuwary trzcinowe często wkraczają
na tereny wilgotniejszych łąk (na których zaniechano koszenia) oraz miejscami na torfowiska niskie
przerośnięte przez płaty szuwarów turzycowych. W zależności od dominującego liczebnie gatunku
turzycy (Carex sp.), sitowia (Scirpus sp.) itp., można wyróżnić kilka charakterystycznych zespołów
roślinnych. Zbiorowiska turzyc rozwinęły się na śródleśnych polanach, w zagłębieniach terenu, rowach,
płytkich oczkach wodnych oraz zajmują znaczne powierzchnie terenów w pobliżu linii brzegowych przy
jeziorach: Strzeszyńskim, Kierskim, Umultowskim, przy Bogdance, Koplu, Głuszcu, Świątnicy,
Krzyżance, Strumieniu Junikowskim i Strumieniu Różanym. W strefach litoralnych stawów możemy
spotkać również szuwary tworzone przez zespoły pałki wąskolistnej (Typhetum angustifolie)
i szerokolistnej (T. latifolie). W środowiskach wodnych przylegających bezpośrednio do szuwarów
możemy wyróżnić zespoły złożonych z roślin pływających np.: grążela żółtego (Nuphar lutea)
i grzybienia białego (Nymphaea alba) – gatunków objętych ochroną częściową. Dość gęsta masa
roślinności rozwija się również w zbiornikach wodnych tworząc na przykład często spotykane
zbiorowiska rdestnicy pływającej (Potamogetonetum natutis).
W obszarze klinów zieleni – na wzniesieniach i pagórkach morenowych oraz nasłonecznionych
stokach dolinnych – wykształciły się murawy napiaskowe. Te wtórne zbiorowiska zajmują ubogie,
mineralne gleby i tworzą się najczęściej na odłogowanych gruntach rolnych w pobliżu lasów
sosnowych. Tworzą je kserotermiczne gatunki roślin (sucho i światłolubne), takie jak np.: jastrzębiec
kosmaczek (Hieracium pilosella), szczaw polny (Rumex acetosella), szczotlicha siwa (Corynephorus
canescena), płonnik jałowcowaty (Polytrichum juniperinum). W zbiorowiskach muraw napiaskowych
sporadycznie występują skupiska kocanki piaskowej (Helichrysum arenarium) – gatunku objętego
częściową ochroną. Murawy tego typu rozwinęły się na przykład w wyższych częściach dolin
Strumienia Junikowskiego, Krzyżanki i na ugorowanych terenach Moraska. Napiaskowe murawy
porastają również nasłoneczniony teren Fortu V oraz fragmenty toru konnego na Woli.
Zbiorowiskami roślinności wtórnej, spontanicznej, półnaturalnej, są również zbiorowiska
antropogeniczne pól uprawnych i osiedli ludzkich z siecią ciągów komunikacyjnych oraz innych
rozdrobnionych przestrzeni pośród zabudowy. Złożone są z roślinności synantropijnej, stanowiącej
często zespół roślin obcego pochodzenia, z których część tworzy zbiorowiska segetalne (chwasty
pojawiające się spontanicznie, corocznie w uprawach polowych) oraz ruderalne (rośliny pojawiające
się w obszarach zabudowanych, w miejscach często uczęszczanych i użytkowanych nierolniczo przez
człowieka). Największe powierzchnie porośnięte roślinami ruderalnymi towarzyszą zwykle terenom
komunikacyjnym, takim jak nasypy i bocznice kolejowe, terenom po dawnych zakładach
przemysłowych, usypiskom ziemi i gruzu oraz różnego rodzaju odpadów organicznych.
Szata roślinna pochodzenia antropogenicznego
W przestrzeni miasta ważną rolę odgrywa szata roślinna, która została ukształtowana
świadomie przez człowieka – jej skład gatunkowy i miejsca występowania określonych gatunki roślin
odbiegają od pierwotnego rozmieszczenia i są w dominującym stopniu uwarunkowane potrzebami
ekonomicznymi, postępującym zainwestowaniem terenów i rozwojem miejskiej infrastruktury.
Dominującym typem roślinności leśnej są zbiorowiska ukształtowane przez gospodarkę leśną
na gruntach porolnych. Uprawy leśne – bory mieszane, suche i bory świeże, wchodzące w skład
kompleksów leśnych miasta Poznania, wraz z naturalnymi zachowanymi lasami są podstawowym
elementem środowiskotwórczym współtworzącym rozległe kliny zieleni. Zdecydowana większość
upraw leśnych stanowią monokultury sosnowe – sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) w wieku
sięgającym około 90 lat, które miejscami zawierają domieszki gatunków drzew liściastych, takich jak:
15
dąb szypułkowy (Quercus robur), dąb czerwony (Quercus rubra), brzoza brodawkowata (Betula
pendula), klon pospolity (Acer platanoides), klon jawor (A. pseudoplatanus), lipa drobnolistna (Tilia
cordata), robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia) i jarząb pospolity (Sorbus aucuparia). Lasy te
mają bogaty i nadmiernie rozwinięty podszyt, w składzie którego przeważa, będąca w ekspansji,
czeremcha amerykańska (Padus avium).
Lasy, łącząc się z przylegającymi do nich polami i znaturalizowanymi nieużytkami, sięgającymi
do linii zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, tworzą wzajemnie powiązane obszary o szczególnej,
wysokiej aktywności biologicznej, o dużym znaczeniu dla funkcjonowania środowiska. Tereny rolne
tworzące duże otwarte przestrzenie w granicach miasta, obejmują: pola uprawne, ogrody działkowe,
plantacje, szkółki drzew i krzewów, sady, łąki i pastwiska oraz grunty pod stawami i rowami
do produkcji rolnej. Na terenach ulegających sukcesywnej zabudowie mieszkaniowej i w jej pobliżu,
w przeważającej części tereny rolne zostały odłogowane, ugorowane lub zwyczajnie pozostawione
i zaniedbane. Adekwatnie do lokalnych warunków siedliskowych, tereny te ulegają ponownej
naturalizacji.
Szata roślinna zurbanizowanych obszarów miasta, tworząca zieleń urządzoną, dostosowana
została do pełnionej funkcji terenów. Stworzono ją w oparciu o dobór gatunków i odmian dostępnych
na rynku ogrodniczym w okresie powstawania założeń oraz w dużej mierze zgodnie
z przygotowanymi warunkami hydrogeologicznymi, wizją urbanistyczną, architektoniczną
i upodobaniami inwestora. Szata roślinna w obszarach zabudowanych zwykle jest bogata
w różnorodne wyselekcjonowane odmiany rodzimych gatunków drzew, krzewów i bylin oraz w gatunki
obce naszej strefie klimatycznej, zaaklimatyzowane do warunków miejskich.
W mieście szata roślinna wytworzona na terenach parkowych, zieleńcach, skwerach,
cmentarzach i ogrodach specjalistycznych charakteryzuje się przemyślaną kompozycją przestrzenną,
uwzgledniającą lokalizację i kontekst z otaczającą zabudową oraz codzienne potrzeby użytkowników
danego terenu zieleni. Zwykle założenia te są bardzo indywidualnymi kompozycjami, niepowtarzalnymi
w skali miasta, wykonanymi z roślin o wysokich walorach estetycznych, prezentowanych również poza
okresem wegetacji. W niniejszym opracowaniu nie opisano szaty roślinnej parków, zieleńców,
skwerów, cmentarzy i ogrodów specjalistycznych, ponieważ nie sposób byłoby szczegółowo opisać
z osobna prawie 100 istniejących obecnie tego typu terenów na obszarze Poznania, dla których
istnieje wiele ogólnodostępnych publikacji w tym temacie.
W ostatnim dziesięcioleciu wyraźnej poprawie jakościowej uległa zieleń przyuliczna
– zadrzewienia przyuliczne, zieleń pasów rozdziału, zieleńce i kwietniki wykonane przy większych
skrzyżowaniach czy rondach. Stare założenia przyuliczne przy drogach wylotowych z miasta zwykle
tworzą jednogatunkowe nasadzenia, takich drzew jak: lipa drobnolistna (Tilia cordata), klon pospolity
(Acer platanoides), klon jawor (Acer pseudoplatanus), klon srebrzysty (Acer saccharinum), jesion
wyniosły (Fraxinus excelsior), jesion pensylwański (Fraxinus pennsylvanica), platan klonolistny
(Platanus x acerifolia), kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), topola amerykańska (Populus x
euroamericana) oraz inne gatunki tworzące szerokie korony ocieniające ulice. Starannie
zagospodarowane zielenią zostały pasy rozdziałów z pomocą płożących, okrywowych gatunków
krzewów oraz niskich bylin. Zadbano również o okrycie pnącymi roślinami wielu ekranów
akustycznych. W najstarszych dzielnicach miasta, zwłaszcza przy wąskich ulicach, wprowadzono
nasadzenia z efektownie kwitnących lub ładnie ulistnionych drzew o niewielkich koronach. Powoli
odstępuje się od kosztownego podtrzymywania przy życiu nasadzeń wykonanych z gatunków
krótkowiecznych, łamliwych i mało odpornych na warunki miejskie – w szczególności topoli (Populus
sp.). W ramach nowych nasadzeń zdarzają się obsadzenia doświadczalne, np. takich gatunków jak
miłorząb japoński (Gingko biloba) i metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides).
Szata roślinna towarzysząca zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej i usługowej obejmuje
w przeważającej części wyżej wymienione gatunki drzew przyulicznych, jednak jest znacznie bogatsza
o gatunki drzew iglastych. W urządzaniu zieleni osiedli mieszkaniowych często stosowane są
żywopłoty i skupiska krzewów otoczone dużymi trawnikami lub powierzchni trawiastych, czasami
urozmaicone klombami, rabatami bylin lub roślinami uprawianymi w donicach i różnego rodzaju
pojemnikach.
Obecna tendencja kształtowania zieleni w sposób nie wymagający znacznych nakładów
na pielęgnację pojawiła się również w obszarach zabudowy jednorodzinnej oraz na terenach ogrodów
działkowych. Dawniej szata roślinna tych terenów składała się w dużej mierze z drzew i krzewów
owocowych, obecnie ustępują miejsca zieleni złożonej z klasycznych roślin ozdobnych, coraz częściej
zimozielonych, nadających ogrodom w otoczeniu willi i ogrodom działkowym charakter rekreacyjny,
wypoczynkowy, miejscami wręcz reprezentacyjny.
16
2.1.5. Świat zwierząt
Zróżnicowanie szaty roślinnej miasta Poznania – kształtującej się zarówno w sposób naturalny,
jak i przy udziale człowieka (w zależności od sposobu i intensywność zagospodarowania terenów
miasta) – wpływa bezpośrednio na kształtowanie różnorodności i liczebności występujących
na obszarze miasta gatunków fauny. Na pojawianie się pewnych gatunków zwierząt w różnych
środowiskach lądowych i wodnych ma wpływ powiązanie terenu miasta korytarzami ekologicznymi
z sąsiednimi terenami oraz migracje sezonowe fauny, charakterystyczne zwłaszcza dla wielu gatunków
ptaków. Najważniejszym korytarzem ekologicznym, wpływającym na różnorodność lokalnej fauny są
tereny położone w dolinie rzeki Warty, stanowiącej korytarz ekologiczny o randze krajowej (obszar
poznański Warty – 25K) w Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET PL. Wzrostowi różnorodności
gatunkowej i wymianie puli genowej między populacjami sprzyja również specyficzne ukształtowanie
terenów zieleni miasta Poznania, tworzących system klinowo-pierścieniowy – oparty na naturalnych
korytarzach ekologicznych oraz obszarach i obiektach podlegających ochronie prawnej (opisanych
w rozdziale 2.2.3. prognozy).
Wprowadzone na obszar miasta antropogeniczne formy zagospodarowania terenów
spowodowały stopniowe wypieranie rodzimych gatunków zwierząt. Pierwotna fauna została wyparta
na peryferia miasta lub na coraz mniej liczne, półnaturalne enklawy zieleni. Do przekształconego,
intensywnie zabudowanego środowiska, przystosowały się gatunki synantropijne, związane całkowicie
z działalnością człowieka.
Do najbardziej popularnych, występujących często na trawiastych zurbanizowanych terenach,
reprezentantów owadów należą muchówki (Diptera), owady błonkoskrzydłe (Hymenoptera),
długoczułkie pasikoniki (Tettigoniidae), czy też krótkoczułkie szarańczaki (Acridodae). Na terenach
bogatszych w zielne rośliny kwitnące i łąki często można napotkać motyle (Lepidoptera): bielinka
kapustnika (Pieris brassicae), listkowca cytrynka (Gonepteryx rhamni), rusałkę pawie oczko (Inachis
io) i rusałkę żałobnik (Nymphalis autiopa). W pobliżu cieków i zbiorników wodnych często występują
ważki równoskrzydłe – świtezianki błyszczące (Calopteryx splendens), gatunki ważek różnoskrzydłych
najliczniej reprezentowanych przez przedstawicieli z rodzaju szablak (Symperteum sp.) oraz rzadsze
gatunki podlegające ścisłej ochronie np.: zalotka białoczelna (Leucorrhinia albifrons), spłaszczona
(L. caudalis) i bardzo rzadka żagnica zielona (Aeshna viridis). Na terenach leśnych acydofilnych
dąbrów można napotkać objętego ścisłą ochroną gatunkową i umieszczonego w Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt9 kozioroga dębosza (Cerambyx cerdo).
W zbiornikach wodnych można zaobserwować wiele gatunków mięczaków wodnych: rozdepkę
rzeczną (Theodoxus fluviatilis), zatoczka rogowego (Planorbarius corneus) oraz żerujące na roślinach
nadwodnych i bagiennych różne gatunki szklarek (Oxychilus sp.). Na roślinach łąkowych, leśnych
i ogrodowych dość licznie występują przedstawiciele wielu gatunków ślimaków, takich jak: ślimak
ogrodowy (Cepaea hortensis), gajowy (C. nemoralis), ślimak zaroślowy (Arianta arbustorum), ślimak
winniczek (Helix pomatia, podlegający częściowej ochronie gatunkowej) i pomrów czarniawy (Limax
cinereoniger).
W zbiornikach wodnych i ciekach płynących na terenie Poznania odnotowano występowanie aż
31 gatunków ryb (Pisces). Największa różnorodność ryb notowana jest w Warcie. Poprawa jakości
wód tej rzeki, wynikająca z ograniczenia zrzucanych ścieków, przyczyniła się do ponownego
pojawienia się takich gatunków jak: szczupak (Esox lucius), sandacz (Sander lucioperca), sum (Silurus
glanis) czy certa (Vimba vimba). W chwili obecnej w wodach Warty występuje 28 gatunków ryb,
w tym 17 gatunków należących do najliczniej reprezentowanej rodziny karpiowatych (Cyprinidae).
Przedstawicielami tutejszej ichtiofauny są m.in.: płoć (Rutilus rutilus), leszcz (Abramis brama), krąp
(Blicca bjoerkna), wzdręga (Scardinius erythrophthalmus), słonecznica (Leucaspius delineatus), ukleja
(Alburnus alburnus), rozpiór (Abramis ballerus), lin (Tinca tinca), karaś pospolity (Carassius carassius),
karaś srebrzysty (C. gibelio), okoń (Perca fluviatilis), piskorz (Misgurnus fossilis). W wodach tych
stwierdzono także obecność bolenia (Aspius aspius), jazia (Leuciscus idus), jelca (Leuciscus leuciscus),
miętusa (Lota lota), jazgarza (Gymnocephalus cernuus), klenia (Leuciscus cephalus), amura białego
(Ctenepharyngodon idella), karpia (Cyprinus carpio) oraz węgorza (Anguilla anguilla). W jeziorach
Kierskim i Strzeszyńskim występują sieje (Coregonus lavaretus) i sielawy (Coregonus albula), które
pojawiły się tu w wyniku sztucznego zarybienia. Także jezioro Maltańskie, w celu poprawienia jakości
wody, zostało zasilone narybkiem szczupaka (Esox lucius), węgorza (Anguilla anguilla) i suma (Silurus
glanis). We wszystkich poznańskich jeziorach mogą pojawiać się ponadto takie gatunki jak: płocie
(Rutilus rutilus), leszcze (Abramis brama), jazgarze (Gymnocephalus cernua) i karpie(Cyprinus carpio).
9
Polska Czerwona Księga Zwierząt, red. Z. Głowaciński Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001 r.
17
Kolejnymi zwierzętami występującymi na obszarze Poznania są objęte ścisłą ochroną
gatunkową płazy (wymagające czynnej ochrony) i gady. Spośród płazów występujących na terenie
miasta, najbardziej popularnymi przedstawicielami są traszki zwyczajne (Lissotriton vulgaris, syn.
Triturus vulgaris), kumaki nizinne (Bombina bombina), grzebiuszki ziemne (Pelobates fuscus), żaby:
wodna (Rana esculenta), trawna (R. temporaria), moczarowa (R. arvalis) i jeziorkowa (R. lessonae)
oraz ropuchy: szara (Bufo bufo) i zielona (B. viridis). Gady na obszarze Poznania reprezentowane są
przez, preferującą tereny bardziej wilgotne, jaszczurkę żyworodną (Zootoca vivipara) i zaskrońca
zwyczajnego (Natrix natrix). Na bardziej nasłonecznionych miejscach, towarzyszących terenom
podmokłym, spotkać można natomiast jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis) i padalca zwyczajnego
(Anguis fragilis).
Do najbardziej licznych przedstawicieli kręgowców należą ptaki. Tak duże bogactwo gatunków
spowodowane jest różnorodnością środowisk leśnych, łąkowych, a także nagromadzeniem różnych
zbiorników i cieków wodnych. Wiele gatunków objętych ochroną prawną, to również bardzo rzadkie
gatunki umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt10 na liście gatunków zagrożonych
wyginięciem. Do gatunków tych należą między innymi: bąk zwyczajny (Botaurus stellaris), gągoł
(Bucephala clangula), kropiatka (Porzana porzana), zielonka (Porzana parva), dzierzba rudogłowa
(Lanius senator), wąsatka (Panurus biarmicus) oraz 23 inne gatunki ptaków (przebywających jedynie
okresowo w Polsce).
Na obszarach leśnych i zadrzewionych Poznania można zaobserwować: raniuszka (Aegithalos
caudatus), sójkę (Garrulus glandarius), kowalika zwyczajnego (Sitta europaea), dzięcioła dużego
(Dendrocopos major), dzięciołka (Dendrocopos minor), kukułkę (Cuculus canorus), dzierzbę gąsiorka
(Lanius collurio), gołębia grzywacza (Columba palumbus), myszołowa (Buteo buteo), rzadziej
jastrzębia (Accipiter gentilis) i krogulca (A. nisus). Na podmokłych fragmentach lasów i olsach można
napotkać słonki (Scolopax rusticola). Wyżej wymienione gatunki – za wyjątkiem gołębia grzywacza –
podlegają ścisłej ochronie gatunkowej. Na obszarach bardziej wilgotnych lasów, gęsto zakrzewionych
i często porośniętych gąszczem roślinności, można napotkać gajówki (Sylvia borin) i kapturki (Sylvia
atricapilla) – gatunki objęte ścisłą ochroną.
Siedliska z większymi zbiornikach wodnymi, otoczonymi przywodnymi zaroślami
i zadrzewieniami, trzcinowiskami, wilgotnymi łąkami i pastwiskami, przyciągają między innymi takie
gatunki ptaków jak objęte ścisłą ochroną: remizy (Remiz pendulinus), perkozy dwuczube (Podiceps
cristatus), błotniaki stawowe (Circus aeruginosus), wodniczki (Acrocephalus paludicola) i objęte
częściową ochroną czaple siwe (Ardea cinerea). W pobliżu i na wodach Warty, Cybiny oraz kanału Ulgi
zaobserwować można wiele gatunków ptaków wodnych, które szczególnie licznie pojawiają się na tych
terenach w okresie zimowym. Tereny te stanowią atrakcyjne miejsce odpoczynku i żerowania,
szczególnie w okresie chłodnych zim, kiedy wody Warty (w przeciwieństwie do innych, mniejszych
cieków wodnych) nie są całkowicie zamarznięte. W okresie tym częściej możemy napotkać m.in.:
kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos), głowienki (Aythya ferina), czernice (Aythya fuligula) i łyski
(Fulica atra). Spośród gatunków objętych ścisłą ochroną, zimą możemy tam zaobserwować
na przykład: świstuna (Anas penelope), cyraneczkę (Anas crecca), łabędzia niemego (Cygnus olor),
mewę żółtonogą (Larus fuscus), mewę siwą(Larus canus), mewę śmieszkę (Larus ridibundus),
nurogęś (Mergus merganser) i perkozka (Tachybaptus ruficollis). Czasowo na nadwarciańskich
terenach pojawia się również: krakwa (Anas strepera), rożeniec (Anas acuta), mewa siodłata (Larus
marinus), mewa srebrzysta (Larus argentatus), mewa białogłowa (Larus cachinnans) oraz kormoran
(Phalacrocorax carbo). Swoje tereny lęgowe na podmokłych obszarach doliny Warty mają, objęte
ścisłą ochroną, czajki (Vanellus vanellus) oraz (na bardziej kamienistych fragmentach doliny) pliszki
siwe (Motacilla alba).
W pobliżu klinów zieleni, na gruntach objętych uprawami polowymi i nieużytkami
poprzecinanymi zakrzewieniami i podmokłymi zagłębieniami terenu, można napotkać takie ptaki jak:
kuropatwy (Perdix perdix), gęsi zbożowe (Anser fabalis), białoczelne (Anser albifrons), gęsi gęgawy
(Anser anser), a w pobliżu bardziej kamienistych terenów bażanty (Phasianus colchicus).
W krajobrazie rolniczym, w pobliżu lasów, często pośród polnych zadrzewień i zakrzewień, czasem
w sadach i na obrzeżach ogrodów, swoje siedliska mają takie gatunki jak: makolągwa (Carduelis
cannabina), piegża (Sylvia curruca), cierniówka (Sylvia communis) czy dzwoniec(Carduelis chloris).
Wymienione gatunki podlegają ochronie ścisłej.
Tereny parków, ogrodów działkowych, dzielnic willowych stanowią doskonałe środowisko dla
sierpówek (Streptopelia decaocto), kosów (Turdus merula), szpaków (Sturnus vulgaris), rudzików
10
Polska Czerwona Księga Zwierząt, red. Z. Głowaciński Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001 r.
18
(Erithacus rubecula), różnych gatunków krukowatych (Corvidae), jaskółek (Hirundo sp.), słowików
(Luscinia sp.) oraz drozdów śpiewaków (Turdus philomelos). W okresie jesienno-zimowym do
Poznania przylatują jemiołuszki (Bombycilla garrulus), które mogą tworzyć stada liczące nawet 1000
osobników. Na terenie całego miasta spotkać można: kulczyka (Serinus serinus), kwiczoła (Turdus
pilaris), ziębę (Fringilla coelebs) i wróble domowe (Passer domesticus). Wszystkie ww. gatunki są
ściśle chronione. Równie pospolite na obszarach zabudowanych gołębie skalne (Columba livia) oraz
sroki zwyczajne (Pica pica) należą do gatunków objętych częściową ochroną. W centrum miasta, obok
ww. popularnych ptaków, można zaobserwować przedstawicielkę sokołowatych (Falconidae) –
wymagającą czynnej ochrony gatunkowej – pustułkę (Falco tinnunculus). Początkowo gatunek ten
występował w podmiejskich lasach, jednakże obecnie większość pustułek zakłada gniazda
na nieużytkowanych poddaszach kamienic oraz w szczelinach i występach ścian budynków
w śródmieściu. Podobnym przykładem przystosowania do nowych zurbanizowanych warunków
miejskich wykazały się, wymagające czynnej ochrony gatunkowej, jerzyki zwyczajne (Apus apus).
Pierwotnie jerzyki zamieszkiwały góry, gnieżdżąc się na skałach i wysokich drzewach. Obecnie
najliczniejsze populacje znajdują się w miastach i innych ludzkich osiedlach, gdzie gniazdują
w murowanych budynkach starego budownictwa, jak i budynkach z wielkiej płyty (wykorzystując
istniejące otwory wentylacyjne w stropodachach), na kominach i wieżach kościelnych.
Na terenie miasta swoich licznych przedstawicieli mają również ssaki. Spośród ssaków
na obszarze klinów zieleni stosunkowo często można napotkać zwierzęta takie jak: dziki (Sus scrofa),
sarny (Capreolus capreolus), lisy (Vulpes vulpes), jenoty (Nyctereutes procyonides), borsuki (Meles
meles), piżmaki (Ondatra zibethicus), zające szare (Oryctolagus uniculus), norki amerykańskie
(Mustela vision), kuny leśne (Martes martes) i kuny domowe (Martes foina). Te ostatnie często
pojawiają się na terenach ogrodów działkowych i w pobliżu mniejszych, oddzielonych od klinów,
lasach oraz zadrzewieniach sąsiadujących z zabudową mieszkaniową.
Pośród ssaków na szczególną uwagę zasługują nietoperze – wszystkie ich gatunki są ściśle
chronione, jak również wymagają czynnej ochrony gatunkowej. Nietoperze na terenie miasta
reprezentowane są przez takie gatunki jak: mopek (Barbastella barbastellus), mroczek późny
(Eptesicus serotinus), gacek brunatny (Plecotus auritus) i szary (P. austriacus), nocek duży (Myotis
myotis), rudy (M. daubentonii), Natterera (M. nattereri), łydkowłosy (M. dasycneme), Bechsteina
(M. bechsteini) i mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus). Trzy ostatnie gatunki są wymieniane
w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Nietoperze, ze względu na swoją liczebność, czynią Poznań
jednym z najbardziej istotnych obszarów hibernacji tych zwierząt w Polsce. Tak doskonałe warunki
egzystencji nietoperzy gwarantują nieużytkowane elementy systemu XIX-wiecznych fortyfikacji
poznańskich. W 1992 roku Fort I był czwartym co do wielkości zimowiskiem nietoperzy w Polsce.
Kopernika. Czynna ochrona nietoperzy opiera się głównie na zachowaniu dotychczasowych warunków
ich zimowania oraz bardzo ostrożnym podejściu do zagospodarowania fortów.
Na obszarach leśnych, terenach parków i rzadziej w ogrodach działkowych, można napotkać
objęte ścisłą ochroną jeże zachodnie (Erinaceus europaeus) i wiewiórki pospolite (Sciurus vulgaris).
W dolinie Bogdanki i otoczeniu jeziora Strzeszyńskiego zadomowiły się wydry (Lutra lutra) – gatunek
w Polsce objęty częściową ochroną.
Postępujący rozwój miasta oraz silna antropopresja sprawiają, że coraz więcej gatunków albo
samoistnie ustępuje z terenów objętych inwestycjami, albo przystosowuje się do życia w specyficznych
warunkach miejskich. W opisane procesy wpisuje się objęty dawniej ścisłą (obecnie częściową)
ochroną bóbr europejski (Castor fiber) – gatunek umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt
na liście gatunków zagrożonych wyginięciem, który przetrwał kryzys ekologiczny i wytworzył naturalne
populacje synantropijne, przystosowane do życia we współczesnym zmienionym środowisku. Bobry
osiedliły się w Poznaniu dzięki reintrodukcjom przeprowadzanym od 1974 roku. Kolejne pokolenia
potomstwa par bobrów wsiedlonych na Warcie pod Biedruskiem oraz w dolinie Cybiny, opanowały cały
bieg Warty i jej głównych dopływów: Głównej, Strumienia Różanego i Kopli.
2.1.6. Gleby
Generalnie na obszarze miasta Poznania dominują gleby pseudobielicowe, brunatne
wyługowane i kwaśne oraz gleby piaskowe różnych typów genetycznych. Gleby płowe i brunatne,
wytworzone z glin zwałowych i piasków zaglinionych, występują przede wszystkim na wysoczyznach
polodowcowych. W zachodniej części Poznania występują gleby bielicowe i rdzawe, powstałe
z piasków i żwirów wodnolodowcowych (obszar sandru junikowskiego). Gleby bielicowe wykształcone
z piasków aluwialnych zajmują natomiast część obszarów położonych w obrębie doliny Warty. Gleby
o odmiennej charakterystyce występują w lokalnych obniżeniach terenowych oraz w dolinach
19
mniejszych cieków wodnych, występujących w granicach administracyjnych miasta. Na terenach tych
występują gleby wytworzone z torfów i gytii, a także mady. Nielicznie i lokalnie na terenie Poznania
występują czarne ziemie, których skałę macierzystą stanowią iły jeziorne i utwory pyłowe.
Z uwagi na przynależność do klas bonitacyjnych, największy udział mają gleby klasy IVa i IVb
(głównie w obrębie Szczepankowa i Spławia) oraz gleby najsłabszych klas V, VI i VIz (występujące
między innymi w rejonie Moraska). Znacznie mniejszy odsetek stanowią gleby klasy II i III,
występujące w północnej części Szczepankowa oraz w mniejszym stopniu w rejonie Piotrowa,
Sypniewa, Edwardowa i Marcelina. Pod względem przynależności do kompleksów przydatności
rolniczej przeważają gleby zaliczane do kompleksu 5 (kompleksu żytniego dobrego), 6 (kompleksu
żytniego słabego) i 7 (kompleksu żytniego bardzo słabego – żytnio-łubinowego).
Zróżnicowanie występujących na obszarze miasta gleb można rozpatrywać również
w kontekście stopnia przekształcenia ich pierwotnych właściwości. Poznań charakteryzuje się
występowaniem terenów o różnym stopniu przekształcenia, antropogenicznego. Skala przekształceń
wpływa w sposób niezwykle istotny na charakter i ukształtowanie występujących na tych terenach
gleb.
Największe przekształcenia naturalnych właściwości gleb występują w obrębie terenów
zurbanizowanych, charakteryzujących się występowaniem intensywnej zabudowy, obecnością szlaków
komunikacyjnych oraz elementów sieci infrastruktury technicznej, zwłaszcza tych podziemnych.
Wymienić tu można przede wszystkim centralną część miasta (śródmieście) oraz intensywnie
zagospodarowane części Jeżyc, Łazarza, Grunwaldu. Na terenach tych występują typowe dla terenów
zabudowanych gleby antropogeniczne (urbano- i industroziemy), powstałe na skutek silnych
przekształceń wynikających z realizacji wielu inwestycji budowlanych i infrastrukturalnych.
Charakteryzują się one znacznym przemieszaniem poszczególnych warstw profilu glebowego
(przemieszczanie znacznych ilości mas ziemnych, wykonywanie wykopów, niwelacje terenu),
obecnością materiałów i substancji wpływających na zmiany właściwości infiltracyjnych gleb
i przerywających ciągłość warstw profilu glebowego (piasek, żwir, cement, elementy sieci
infrastruktury technicznej, fundamenty budynków), a także obecnością zanieczyszczeń chemicznych
(np. większe stężenia metali ciężkich). Prowadzenie tego rodzaju działań skutkuje zagęszczeniem
i przemieszaniem poszczególnych warstw profilu glebowego, zaburzeniami naturalnej wymiany
gazowej i przepływu kapilarnego wody, a także zakłóceniem obiegu materii, co w konsekwencji
prowadzi do utraty pierwotnych właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleb.
W mniejszym stopniu naturalne właściwości gleb uległy zmianom w obrębie terenów
użytkowanych rolniczo. Obserwowane na tych terenach zmiany obejmują głównie przemieszanie
wierzchnich warstw gleby (na skutek prowadzenia zabiegów agrotechnicznych takich jak głęboka
orka) oraz zmiany w składzie chemicznym, wynikające ze stosowania nawozów sztucznych i środków
ochrony roślin. Tego rodzaju gleby występują przede wszystkim na terenach użytkowanych rolniczo,
zlokalizowanych głównie w rejonie Szczepankowa, Spławia, Pokrzywna, Garaszewa, Głuszyny,
Fabianowa, Kotowa czy też Moraska (w mniejszym stopniu). W tym miejscu należy jednocześnie
zauważyć, iż funkcje rolnicze należą w chwili obecnej do funkcji ustępujących, stanowiących znikomy
udział w ogólnym sposobie zagospodarowania i użytkowania obszaru miasta Poznania.
Obecnie największą koncentrację terenów użytkowanych rolniczo obserwuje się
w południowo-wschodniej części miasta (Szczepankowo, Spławie), w obrębie której dominują gleby
bielicowe i pseudobielicowe wykształcone na piaskach gliniastych lekkich pokrywających warstwę glin,
gleby piaskowe różnych typów genetycznych (bielicowe, rdzawe itd.) oraz gleby brunatne wyługowane
i brunatne kwaśne, wykształcone na piaskach słabo gliniastych zalegających na glinach. Występujące
tu gleby zaliczane są najczęściej do klasy IVa i IVb. Zbliżony charakter mają gleby występujące
w obrębie Fabianowa, Kotowa oraz północno-zachodniej części miasta. Duży udział w powierzchni
całego miasta zajmują również gleby zaliczane do klas V i VI. Występują one przede wszystkim
w rejonie Moraska oraz Spławia i Krzesin. Niewielki odsetek stanowią czarne ziemie właściwe
wykształcone na piaskach gliniastych mocnych (zaliczane do kompleksu zbożowo-pastewnego
mocnego i słabego) oraz glinach lekkich (zaliczane do kompleksu pszennego dobrego), występujące
w południowo-wschodniej części miasta. Zgodnie z klasyfikacją przydatności rolniczej gleby te
zaliczane są zazwyczaj do klasy III.
Szczególny typ przekształceń wykazują gleby antropogeniczne (kulturoziemy) występujące
na terenach funkcjonujących ogrodów działkowych. Długotrwałe procesy uprawy, obejmujące między
innymi wzbogacanie wierzchnich warstw gleby w substancje próchnicze oraz związki sprzyjające
wzrostowi roślin, doprowadziły do wykształcenia gleb o charakterystycznej budowie profilu.
Największym stopniem naturalności charakteryzują się gleby w obrębie terenów
niezabudowanych i nieużytkowanych (lub użytkowanych w sposób ekstensywny). Wymienić tu można
20
przede wszystkim część terenów położonych w zasięgu klinów zieleni – tereny leśne, łąkowe,
a także tereny położone w dolinach cieków.
Część terenów położonych w dolinach Warty, Bogdanki, Cybiny, Michałówki, Kopli (Głuszynki)
oraz szeregu drobnych cieków przepływających przez analizowany obszar, obejmuje użytki zielone
(średnie, słabe i bardzo słabe), w obrębie których występują gleby o najlepiej zachowanych
właściwościach naturalnych. Do ograniczenia w ich użytkowaniu i zagospodarowaniu w największym
stopniu przyczyniły się najprawdopodobniej występujące na tych terenach trudne warunki gruntowowodne. Występują tu gleby murszowo-mineralne i murszowate, wykształcone na piaskach
słabogliniastych (dolina Warty, dolina Strumienia Różanego) oraz pyłach i iłach (dolina Michałówki).
Inną grupę gleb stanowią gleby torfowe i murszowo-torfowe, występujące najliczniej
w obrębie doliny Bogdanki (torfy niskie), czy też fragmentów doliny Strumienia Junikowskiego
i Cybiny. W obrębie części terenów dolinnych gleby reprezentowane są również przez czarne ziemie
właściwe wykształcone na piaskach słabogliniastych, gleby mułowo-torfowe (niewielkie dolinki
w obrębie Moraska, dolina Strumienia Junikowskiego), gleby piaskowe różnych typów genetycznych
(dolina Warty) czy też mady lekkie występujące u zbiegu doliny Warty i Głównej. Należy jednak
zauważyć, iż pomimo niewielkiego stopnia użytkowania i przekształcenia, gleby te nierzadko
charakteryzują się obecnością znacznych stężeń metali ciężkich. Przyczyną tego zjawiska są
specyficzne właściwości chemiczne gleb (np. odczyn, zawartość poszczególnych frakcji), a także
obecność znacznych ilości materii organicznej, sprzyjającej zjawisku kumulacji zanieczyszczeń
w profilu glebowym.
2.1.7. Zasoby naturalne
Wśród zasobów naturalnych wyróżnić można zasoby odnawialne (m.in. zasoby wód, zasoby
leśne) oraz zasoby nieodnawialne (surowce mineralne). Z uwagi na zawartość poprzednich rozdziałów
prognozy, w niniejszym rozdziale skupiono się przede wszystkim na charakterystyce nieodnawialnych
zasobów naturalnych, występujących na obszarze miasta Poznania.
Do największych powierzchniowo, udokumentowanych złóż zasobów naturalnych,
znajdujących się na obszarze miasta Poznania, należy złoże węgla brunatnego zlokalizowane w rejonie
Naramowic (wstępnie rozpoznane złoże „Naramowice”). Jego łączna powierzchnia (obejmująca tereny
położone w granicach miasta Poznania i gminy Suchy Las) wynosi ok 1227 ha. Należy jednak
zauważyć, że z uwagi na stopień zagospodarowania terenów, których powierzchnia pokrywa się
z zasięgiem granic złoża, a także niekorzystne skutki środowiskowe, związane z pozyskiwaniem węgla
metodą odkrywkową, nie przewiduje się eksploatacji tego złoża w przyszłości.
W granicach miasta Poznania stwierdzono również obecność zasobów wód mineralnych
i termalnych, występujących w wodoprzepuszczalnych utworach jury dolnej na terenie Malty.
Obecność tego rodzaju zasobów naturalnych udokumentowano na podstawie wierceń
przeprowadzonych w latach 1981-1982 w rejonie ul. Krańcowej. Poziom wodonośny, w obrębie
którego stwierdzono występowanie wód termalnych, ma charakter artezyjski. Maksymalna stwierdzona
wydajność wykonanego otworu wynosiła 76 m3/h, natomiast temperatura wody na wypływie wahała
się w granicach 42,0-42,2°C. Wyniki przeprowadzonych badań fizyczno-chemicznych pobranych
próbek wody pozwoliły określić badane wody jako chlorkowosodowe o mineralizacji 20,8 g/l. Z uwagi
na charakterystykę wód termalnych stwierdzono ich przydatność do stosowania w celach
rekreacyjnych i balneologicznych. Zasoby wód termalnych (cieplic) stwierdzono również w północnozachodniej części miasta. Stanowią one fragment znacznego powierzchniowo złoża „Tarnowo
Podgórne”.
Wśród zasobów naturalnych, występujących w granicach obszaru opracowania, należy
wymienić również torfy. Zgodnie z publikowanymi informacjami11, pokłady torfów występują przede
wszystkim w rejonie jeziora Kierskiego (torfowiska rejonu jezioro Lusowskie – jezioro Kierskie), doliny
Bogdanki, a także (mniej licznie) w rejonie Strumienia Junikowskiego i Świerczewa. Złoża torfów
występują również w rejonie Głuszyny.
Najliczniej reprezentowanymi zasobami naturalnymi, których występowanie zostało
potwierdzone na terenie Poznania, są kruszywa naturalne. Zgodnie z informacjami zawartymi
w Centralnej Bazie Danych Geologicznych12 zidentyfikowano następujące złoża kruszyw naturalnych:
złoże „Umultowo” (eksploatowane w latach 70-tych ubiegłego wieku), złoże Poznań-Krzesiny
(aktualnie eksploatowana jest część złoża) i Poznań-Krzesiny OS (pospółka o różnym stosunku frakcji
11
Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000, Arkusz Poznań (471), Chmal R., Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa 1997
12
bazagis.pgi.gov.pl
21
piaszczystej i żwirowej, miąższość pospółek sięga 8 m), złoża Poznań-Babicka (eksploatacja tego złoża
została zaniechana) oraz złoża Poznań-Rydzowa o powierzchni 1,42 ha (złoże skreślone z bilansu
zasobów).
Z uzyskanych informacji wynika, iż na terenie Poznania w chwili obecnej eksploatacja kruszyw
naturalnych odbywa się wyłącznie ze złoża Poznań-Krzesiny i Poznań-Krzesiny OS, dla których
jednocześnie wyznaczono zasięg terenów i obszarów górniczych. W pozostałych przypadkach
eksploatacja nie jest prowadzona (część złóż została wyeksploatowana lub też zaniechano eksploatacji
z różnych przyczyn).
W przeszłości na terenie miasta eksploatowane były również złoża iłów i ceramiki budowlanej
„Junikowo” (iły warwowe w dolinie Strumienia Junikowskiego), „Kotowo” (o powierzchni 5,4 ha,
eksploatacja zakończona w roku 1988), „Świerczewo”, a także złoża cegielni „Rudnicze” i „Rataje”.
Miąższość złoża iłów, wykorzystywanych na potrzeby pozyskania surowca do produkcji cegły
występujących w rejonie Junikowa, sięga lokalnie 12 m. W chwili obecnej eksploatacja na tych
terenach nie jest prowadzona (najprawdopodobniej z uwagi na trudne warunki geologiczno-górnicze).
W rejonie południowej granicy miasta Poznania zlokalizowane jest także szczegółowo
rozpoznane złoże kredy jeziornej, wykorzystywanej do produkcji nawozów wapniowych (złoże
„Czapury” o powierzchni 2,14 ha). Miąższość złoża kredy w tym rejonie waha się w granicach 2-9,5 m.
Nadkład złoża kredy jeziornej stanowią tu torfy (warstwa ok. 2-3 m), które zostały już w części
wyeksploatowane13.
Z uzyskanych informacji wynika również, iż na terenie miasta Poznania przeprowadzono
odwierty poszukiwawcze, w celu zidentyfikowania złóż gazu ziemnego w rejonie Krzesinek.
2.1.8. Klimat lokalny
Według regionalizacji klimatycznej (Woś, 1994), obszar miasta Poznania położony jest
w granicach Regionu Środkowowielkopolskiego, który pod względem zajmowanego obszaru stanowi
największy region klimatyczny na obszarze Polski.
Z uwagi na specyficzne warunki panujące w obrębie miasta, lokalne warunki klimatyczne
odbiegają nieco od warunków klimatycznych obserwowanych w obrębie niezabudowanych terenów
zlokalizowanych w zasięgu Regionu Środkowowielkopolskiego. Na modyfikację mikroklimatu
w granicach aglomeracji miejskich wpływa szereg czynników pochodzenia antropogenicznego, w tym
między innymi emisja do atmosfery znacznych ilości sztucznie wytwarzanego ciepła (m.in. na skutek
spalania paliw w instalacjach grzewczych), emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, czy
też obecność intensywnej zabudowy wpływającej niekorzystnie na procesy przewietrzania. Z uwagi
na powyższe, w obrębie miast obserwuje się częstsze występowanie chmur o budowie pionowej,
częstsze występowanie opadów atmosferycznych i mgieł, mniejszą liczbę dni pogodnych, zmniejszenie
prędkości wiatru, a także większą częstotliwość występowania okresów cisz. Czynniki te wpływają
jednocześnie na pojawianie się na terenach miejskich specyficznej cyrkulacji powietrza między
terenami intensywnie zabudowanymi a terenami podmiejskimi.
Warunki klimatyczne w Poznaniu odzwierciedlają wartości poszczególnych elementów klimatu
uzyskane z pomiarów prowadzonych na stacji IMGW Poznań-Ławica. Elementy klimatu na wyżej
wspomnianej stacji przedstawia poniższa tabela:
13
Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000, Arkusz Poznań (471), Chmal R., Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa 1997
22
Tabela 2.
Elementy klimatu w rejonie Poznań-Ławica (wg IMGW w Poznaniu)
MIESIĄC
OKRES
ROK 2010
WIELOLECIE
1971-2000
ROK 2010
WIELOLECIE
1971-2000
ROK 2010
WIELOLECIE
1971-2000
I
II
-6,5
-1,0
-1,2
-0,5
85
85
86
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
ROK
X
XI
XII
6,5
4,7
-5,6
7,7
8,2
3,2
0,3
8,3
ŚREDNIA MIESIĘCZNA WILGOTNOŚĆ WZGLĘDNA (%)
80
69
83
67
61
78
83
79
92
93
80
85
78
80
84
87
88
79
4,0
3,4
ŚREDNIA MIESIĘCZNA PRĘDKOŚĆ WIATRU (M/S)
4,0
3,7
3,4
3,0
3,1
3,1
3,3
3,8
3,8
4,1
3,6
3,9
3,8
4,0
3,3
3,8
3,9
3,5
ŚREDNIA MIESIĘCZNA TEMPERATURA POWIETRZA (°°C)
3,6
8,8
11,5
17,4
22,1
18,7
12,5
3,2
7,7
72
3,7
13,5
69
3,3
16,4
72
3,3
18,3
72
3,2
17,7
74
2,8
13,0
3,0
ŚREDNIA MIESIĘCZNA WYSOKOŚĆ OPADU ATMOSFERYCZNEGO (MM)
ROK 2010
28
18
42
27
111
17
81
153
74
8
100
58
692
WIELOLECIE
29
23
33
31
47
62
76
56
44
35
33
39
508
1971-2000
Źródło: Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska; Poznań 2011;
http://www.poznan.pios.gov.pl/glowna/index.php
Średnia roczna suma opadów dla terenu Poznania należy do najniższych w kraju. Pomiary
wielkości opadów atmosferycznych dla posterunku Poznań-Ławica wykazały, że średnia wartość opadu
atmosferycznego z wielolecia (w okresie 1971-2000) wynosiła 508 mm. Natomiast w 2010 r. roczna
suma opadów atmosferycznych, stanowiąca 136% normy, wynosiła 692 mm.
Rozkład temperatur, podobnie jak ilości opadów, ma charakter roczny. Najcieplejszym
miesiącem roku 2010 był lipiec – średnia miesięczna temperatura w Poznaniu wyniosła 22,1°C, z kolei
najniższe temperatury odnotowano w styczniu, kiedy średnia miesięczna temperatura wyniosła
w Poznaniu -6,5°C. W skali roku średnia temperatura wynosi dla miasta Poznania 7,7°C.
Równie istotnymi czynnikami meteorologicznymi, wpływającymi na klimat miasta,
a w szczególności na stężenia i rozkład przestrzenny zanieczyszczeń powietrza, jest kierunek oraz siła
wiatru. Dla obszaru Poznania stwierdzono największą częstotliwość występowania wiatrów z sektora
zachodniego, o dość niewielkiej sile – średnia roczna wartość wynosiła 3,6 m/s. Najwyższą średnią
miesięczną prędkość wiatru zanotowano w Poznaniu w 2010 r. w grudniu – 4,1 m/s. Z kolei najniższa
średnia miesięczna prędkość wiatru wystąpiła, podobnie jak w wieloleciu, w lecie, jednak w czerwcu
(3,0 m/s), a nie w sierpniu.
Rozkład kierunków wiatru w Poznaniu w 2010 r. charakteryzuje, podobnie jak w wieloleciu
1971-2000, zdecydowana przewaga wiatrów z sektora zachodniego oraz mały udział wiatrów
z kierunków N i NE (15%). Co istotne, w sierpniu i wrześniu zwiększyła się liczba cisz, co może
przyczynić się do pogorszenia sytuacji aerosanitarnej w regionie. Tego typu sytuacje, charakteryzujące
się między innymi bardzo małymi prędkościami wiatru – utrzymującymi się przez dłużej niż 48 godzin,
wystąpiły w Poznaniu, poza styczniem, również pod koniec września i października.
Wilgotność względna powietrza na terenie Poznania zależna jest od pory roku. W 2010 r.
na terenie Poznania nie wystąpiła susza hydrograficzna. Najwyższą wartość wilgotność osiągnęła
w okresie zimowym, w tym w 2010 r. najwyższą zanotowano w grudniu (93%). Natomiast najniższe
wartości wystąpiły w miesiącach letnich, takich jak czerwiec i lipiec, kiedy wilgotność osiągnęła
wartości 67% i 61%.
Okres wegetacyjny w rejonie miasta Poznania należy do najdłuższych w kraju i wynosi
220 dni.
Powyższa charakterystyka odnosi się w sposób ogólny do obszaru całego miasta.
Zróżnicowanie topograficzne, a także występowanie zróżnicowanych czynników naturalnych
i antropogenicznych, wpływających na kształtowanie lokalnego klimatu przyczynia się natomiast do
wykształcania lokalnych, specyficznych cech mikroklimatu. Tego rodzaju sytuację obserwować można
w obrębie terenów położonych w dolinach cieków, na terenach charakteryzujących się najwyższymi
rzędnymi terenu, czy też na terenach charakteryzujących się występowaniem znacznych powierzchni
zadrzewionych.
Na terenach położonych w dolinach rzek (np. dolina Warty, Bogdanki, Głównej)
na kształtowanie lokalnego mikroklimatu największy wpływ ma specyficzne ukształtowanie terenu
(obniżenie w obrębie dolin), obecność cieków wodnych, a także (zazwyczaj) występowanie terenów
porośniętych zielenią wysoką. Specyficzne ukształtowanie terenu wpływa niekorzystnie
na przewietrzanie oraz sprzyja występowaniu zjawiska inwersji termicznej, która z kolei wpływa
23
na zwiększenie częstotliwości występowania zamgleń i mgieł. Na obszarach dolinnych notuje się
również wzrost wilgotności powietrza.
Mało korzystne warunki mikroklimatyczne występują także na terenach charakteryzujących się
występowaniem zwartej i wysokiej zabudowy, niewielkim udziałem zieleni oraz obecnością licznych
źródeł emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza (np. Stare Miasto, Wilda, część Jeżyc).
W centralnej części miasta Poznania obserwuje się również zjawisko „miejskiej wyspy ciepła”, której
pojawianie się związane jest nierozerwalnie z działalnością człowieka. Zjawisko to polega na wzroście
temperatury powietrza na intensywnie zabudowanych obszarach miasta (w porównaniu do terenów
położonych na jego peryferiach). Występowanie zwartej, wysokiej zabudowy skutkuje niedoborem
wilgoci oraz tlenu, zakłóceniami w przewietrzaniu terenu oraz ograniczeniu rozpraszania
zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Najbardziej istotny wpływ na wielkość i natężenie zjawiska
„miejskiej wyspy ciepła” ma układ urbanistyczny miasta (wielkość i struktura miasta, zwartość terenów
zabudowanych, a także gęstość i wysokość istniejącej zabudowy) oraz warunki pogodowe (wielkość
zachmurzenia, kierunek i prędkość wiatru). Na terenie Poznania, w okresie od 01.05.2008 r. do
31.01.2009 r., średnie natężenie miejskiej wyspy ciepła w centrum Poznania wynosiło 0,74°C
(maksymalne natężenie wynosiło 6,13°C) 14.
Odmienne warunki mikroklimatyczne panują w obrębie terenów niezagospodarowanych,
pozbawionych roślinności wysokiej oraz położonych w wysoczyznowych rejonach miasta. Takie
uwarunkowania sprzyjają możliwości przewietrzania oraz zwiększeniu nasłonecznienia, wpływając
jednocześnie na zmniejszenie wilgotności. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż większa część obszaru
miasta położona jest w obrębie terenów wysoczyznowych, charakteryzujących się korzystnymi
warunkami przewietrzania.
2.2.
System przyrodniczy miasta
2.2.1. Charakterystyka terenów zieleni
Poznań jest zaliczany do miast wojewódzkich o największym udziale terenów zieleni. Stanowią
one ok. 48% powierzchni obszaru całego miasta15. W strukturze terenów zieleni miasta można
wyróżnić: lasy, tereny rolnicze oraz urządzoną zieleń miejską.
Lasy
Lasy zlokalizowane są głównie w peryferyjnych częściach miasta Poznania. Duże kompleksy
leśne są podstawowymi terenami formującymi kliny zieleni. Mniejsze zalesione działki sporadycznie
można napotkać poza klinowo-pierścieniowym systemem zieleni miasta. Lasy porastające kliny zieleni
decydują o zachowaniu środowiskotwórczego charakteru rozległych terenów miasta. Obszary leśne
w Poznaniu, wraz z innymi terenami zieleni, tworzą system przewietrzający miasto, a także sieć
korytarzy ekologicznych, które umożliwiają migrację zwierząt zamieszkujących Poznań i okolice. Pełnią
również funkcję rekreacyjną i wypoczynkową dla mieszkańców miasta.
Tereny leśne zajmują w Poznaniu około 3978 ha16, co stanowi około 15% powierzchni miasta.
W ich skład wchodzą: lasy komunalne (miasta Poznania), lasy państwowe (Skarbu Państwa), a także
pozostałe lasy, będące własnością innych podmiotów (głównie prywatnych).
Lasy komunalne zajmują powierzchnię około 2421 ha. Znajdują się pod zarządem Zakładu
Lasów Poznańskich, a gospodarka leśna prowadzona jest przez cztery leśnictwa: Naramowice,
Antoninek, Strzeszynek oraz Marcelin. Zakład Lasów Poznańskich zarządza również lasami będącymi
własnością innych podmiotów.
Tereny leśne, stanowiące własność Skarbu Państwa, w większości przypadków położone są
przy granicach administracyjnych miasta Poznania. Zajmują powierzchnię około 1256 ha. Największe
ich powierzchnie zlokalizowane są w północnej i we wschodniej części miasta. Lasy państwowe
znajdują się pod zarządem Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu, a gospodarkę leśną
prowadzą trzy nadleśnictwa: Babki (lasy w południowej i we wschodniej części miasta),
Konstantynowo (lasy w zachodniej części miasta) i Łopuchówko (lasy w północnej i północnowschodniej części miasta).
Tereny leśne, będące w posiadaniu innych podmiotów (głównie prywatnych), zajmują
powierzchnię około 300 ha.
14
Analiza miejskiej wyspy ciepła na obszarze Poznania, Nowak A., Prace Geograficzne, zeszyt 122, Instytut Geografii
i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2009
15
Poznań 2012 Raport o stanie miasta, str. 9,
16
informacje pozyskanych z nadleśnictw i leśnictw; dane dotyczące Lasów Państwowych aktualne na 2012r.; dotyczące Lasów
Komunalnych oraz działek osób fizycznych lub innych podmiotów prawnych aktualne na 2011 r.
24
Na wszystkich terenach leśnych i do zalesień w obszarze miasta Poznania prowadzona jest
planowa gospodarka leśna. Wszystkie tereny leśne są dostępne publicznie, a jedynie nieliczne małe
powierzchnie nowych założonych upraw leśnych pozostają wydzielone ogrodzeniami dla ochrony
młodych drzewostanów.
Najcenniejszym pod względem walorów przyrodniczych terenom leśnym zostały poświęcone
fragmenty rozdziału 2.2.3. prognozy.
Tereny rolne
Do terenów rolnych zlokalizowanych w granicach administracyjnych miasta Poznania zalicza
się: pola uprawne, szklarnie inspekty, plantacje, odłogi i ugory, szkółki drzew i krzewów, sady, łąki
i pastwiska, ogrody działkowe oraz grunty pod stawami i rowami do produkcji rolnej. Łączna
powierzchnia wspomnianych terenów obejmuje około 1/3 powierzchni całego miasta. Pola uprawne,
odłogi i ugory zajmują zwykle otwarte tereny, rozciągające się między klinami zieleni, a obszarami
zurbanizowanymi miasta. Jedynie miejscami pola uprawne, odłogi, ugory i łąki, otoczone dużymi
terenami leśnymi, współtworzą kliny zieleni. Największe powierzchnie pól uprawnych zlokalizowane są
w południowo-wschodniej części Poznania – na Spławiu, Szczepankowie, Pokrzywnie, Garaszewie.
Obszary łąk i pastwisk znajdują się zwykle w dolinie rzeki Warty, wzdłuż Michałówki, wzdłuż
Strumienia Junikowskiego i w dolinie rzeki Kopel (Głuszynki). Tereny rolne w przeważającej części
należą do właścicieli prywatnych. Obecnie istnieje silna tendencja do przeznaczania terenów pól
uprawnych, odłogów, ugorów pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną lub miejscami pod
wielorodzinną. Zmiany te postępują powoli jednak sukcesywnie (obecnie w Poznaniu rolnictwo jest
źródłem wytwarzania tylko 0,1% wartości dodanej produktu krajowego brutto17). Zmiany użytkowania
w szczególności dotyczą terenów zlokalizowanych w bliskim sąsiedztwie zabudowy. Rzadko które
z ogrodów działkowych można obecnie zaliczyć do terenów rolnych, gdyż ich sposób
zagospodarowania podporządkowany został raczej rekreacji i wypoczynkowi, niż produkcji rolnej dla
zaspokojenia potrzeb żywieniowych.
Zieleń urządzona
W składzie zieleni urządzonej na terenie miasta Poznania możemy wyróżnić: ogrody
działkowe, ogrody specjalistycznych (w tym 2 ogrody zoologiczne, ogród botaniczny, ogród
dendrologiczny, ogród farmakognostyczny), cmentarze (komunalne i wyznaniowe), tereny parków
i inną zieleń urządzoną, zieleń fortów, tereny sportu i rekreacji oraz tereny zieleni towarzyszące
komunikacji i terenom zamkniętym.
Ogrody działkowe
Ogrody działkowe zajmują około 3% powierzchni miasta Poznania i choć zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r.
w sprawie ewidencji gruntów i budynków18 w statystykach często ujmowane są jako tereny rolne,
to w praktyce stanowią obecnie element współtworzący tereny zieleni urządzonej, założone
między zabudowanymi terenami miasta.
Na terenie miasta Poznania znajduje się ok. 90 ogrodów działkowych, które stanowią
w większości własność Miasta Poznania i Skarbu Państwa w użytkowaniu Polskiego Związku
Działkowców i innych podmiotów. Obecnie ogrody działkowe pełnią obecnie raczej funkcję
wypoczynkową i rekreacyjną. Zwykle śladem po pierwotnej funkcji, jaką pełniły ogrody, są zachowane
drzewa i krzewy owocowe.
Ogrody specjalistyczne
Szczególną rolę w systemie zieleni miasta – ważną dla rozwoju nauki – pełnią ogrody
specjalistyczne: ogród botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ogród dendrologiczny
Uniwersytetu Przyrodniczego oraz ogród farmakognostyczny Uniwersytetu Medycznego
im. K. Marcinkowskiego oraz dwa ogrody zoologiczne. Ogółem w mieście ogrody specjalistyczne
zajmują powierzchnię ok. 134 ha (ok. 0,5% powierzchni miasta).
Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. A. Mickiewicza zajmuje powierzchnię 22 ha i znajduje się
przy ul. J. H. Dąbrowskiego. Na terenie ogrodu zgromadzono około 7000 gatunków i odmian roślin,
które pogrupowane zostały według grup tematycznych, tworzących wyodrębnione ekspozycje. Stałymi
ekspozycjami w ogrodzie są kolekcje szklarniowe liczące około 2500 taksonów zgrupowanych
w Kolekcjach Sukulentów, roślin pochodzących ze strefy międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej.
Zasadniczą część ogrodu stanowią liczne kolekcje roślin gruntowych, eksponowane w dziewięciu
grupach tematycznych: Biologii Roślin, Roślin Ozdobnych, Ekologiczno-geograficznej, Geografii Roślin,
17
18
Poznań 2012 Raport o stanie miasta, str. 21
Dz. U. z 2001r. Nr 38, poz. 454
25
Kolekcji Dendrologicznej, Systematyki Roślin, Alpinarium, Roślin Wodnych i Bagiennych oraz Roślin
Rzadkich i Ginących.
Obiektem wartościowym przyrodniczo, ze względu na imponującą kolekcję drzew i krzewów,
jest również ogród dendrologiczny Uniwersytetu Przyrodniczego, o powierzchni ok. 6,24 ha,
zlokalizowany przy ul. Warmińskiej – po zachodniej stronie ul. Niestachowskiej. W ogrodzie tym
znajduje się około 900 taksonów roślin drzewiastych (w tym 160 nagozalążkowych i 660
okrytozalążkowych). Najstarsze okazy drzew mają ponad 100 lat.
Ogród farmakognostyczny Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego, istniejący przy
ul. Mazowieckiej, po wschodniej stronie ul. Niestachowskiej, gromadzi kolekcje roślin leczniczych dla
celów naukowych i doświadczalnych branży lekarskiej i farmaceutycznej. Ogród roślin leczniczych
zajmuje powierzchnię 1,2 ha i obejmuje kolekcję około 1500 roślin zielarskich. Na terenie ogrodu
istnieją stanowiska kserofitowe, hygrofitowe a nawet roślin wodnych oraz prowadzone są uprawy
szklarniowe i inspektowe. Kolekcję ziół ubogacają nieliczne egzemplarze pnączy, krzewów i drzew,
niektóre również o właściwościach leczniczych.
Powyższe ogrody powstały na potrzeby nauki i stanowią głównie zaplecze badawcze dla
doświadczeń i ćwiczeń studentów wyższych uczelni.
Do wartościowych florystycznie terenów należy zaliczyć również dwa ogrody zoologiczne.
Na terenie Starego ZOO, położonego w centrum miasta przy ul. Zwierzynieckiej, zajmującego
powierzchnię ok. 4,51 ha, znajduje się wartościowy starodrzew. Stare ZOO powoli ulega modernizacji
i ogranicza kolekcję zwierząt do gatunków nie wymagających dużych przestrzeni. Ze względu
na położenie w zwartej zabudowie śródmiejskiej, ogród nie ma możliwości rozwoju przestrzennego
i stopniowo jako wiodącą przyjmuje funkcję parkową. Natomiast Nowe ZOO zlokalizowane jest
na terenie kompleksu leśnego we wschodnim klinie zieleni, przy ul. Krańcowej. Na powierzchni około
100 ha zwierzęta przebywają w warunkach możliwie zbliżonych do naturalnych. Kolekcja zwierząt
zgromadzonych na terenie Nowego ZOO powstała między innymi dzięki stopniowemu przejmowaniu
inwentarza Starego ZOO. Roślinność tego ogrodu stanowią dawne bory mieszane świeże i bory suche.
Na bazie terenów leśnych i budowli Fortu III, poprzez zmianę ukształtowania terenu, wprowadzanie
zieleni urządzonej i założenie sześciu zbiorników wodnych, stworzono bardzo dogodne warunki dla
hodowli i utrzymania zwierząt rodzimych i obcych gatunków. Przy niektórych zbiornikach dla potrzeb
ptactwa miejscami zachowane zostały podmokłe trzcinowiska i fragmenty wilgotnych łąk. Najnowszym
obiektem ZOO jest słoniarnia. Na jej potrzeby dokonano zmiany eliminując na fragmencie terenu
siedlisko leśne i tworząc wybieg dla słoni.
Zieleń cmentarna
Ważną funkcję w strukturze zieleni miasta pełni zieleń cmentarna. Tworzą ją charakterystyczne
gatunki drzew i krzewów, które ze względu na swą rolę, wiek i miejsce występowania powinny cieszyć
się szczególnym szacunkiem. W mieście cmentarze zajmują ok. 250 ha terenów (ok. 1% powierzchni
miasta), z czego 191,38 ha zajmują dwa cmentarze komunalne: na Miłostowie – 98,69 ha
i na Junikowie – 92,69 ha. Pozostałą powierzchnię zajmują cmentarze zabytkowe, wojenne,
parafialne oraz miejsca pocmentarne lub pojedynczych pochówków. Największe ww. cmentarze
komunalne łączą się z lasami komunalnymi, współtworząc klinowo-pierścieniowy system zieleni
miasta: cmentarz na Junikowie współtworzy południowo-zachodni klin, natomiast cmentarz
na Miłostowie współtworzy wschodni klin zieleni.
Inne cmentarze tworzą swoiste enklawy zieleni, które poprawiają mikroklimat miasta. Poza
tym, spełniają one ważną rolę kulturową, a także stanowią miejsca spacerów i refleksji. Spośród
cmentarzy o takim charakterze, zajmujących stosunkowo duże powierzchnie, można wymienić:
cmentarze parafialne: zabytkowy (Jeżycki) p.w. Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana przy
ul. Nowina – 5,5 ha, p.w. Imienia Maryi przy ul. Braniewskiej-Lubowskiej – 1,8 ha, p.w. Matki Boskiej
Bolesnej przy ul. P. Ściegiennego – 8 ha, przy ul. Samotnej – 4,2 ha, zabytkowy parafii Bożego Ciała
przy ul. Bluszczowej – 8,6 ha, zabytkowy Zasłużonych Wielkopolan przy ul. Święty Wojciech i Księcia
Józefa – 2 ha, cmentarz na Cytadeli: Parafii Św. Wojciecha – 1,357 ha, Prawosławny – 0,1 ha,
cmentarze wojenne: Wspólnoty Brytyjskiej – 0,23 ha, Garnizonowy – 2,5 ha, Bohaterów Polskich –
0,27 ha i Bohaterów Radzieckich – 1,78 ha.
Do terenów po starych cmentarzach (w wielu przypadkach z zachowaną dawną zielenią)
można zaliczyć miejsca przy kościołach: p.w. Św. Wojciecha, p.w. Św. Małgorzaty, p.w. Św. Marcina,
p.w. Bożego Ciała, p.w. Św. Stanisława Kostki, a także miejsca przy ulicach: Obornickiej,
Szelągowskiej, Grunwaldzkiej, Topolowej, Bluszczowej, Rolnej, Lutyckiej, Fortecznej, Samotnej, przy
Al. Niepodległości (w parku im. K. Marcinkowskiego) i Ogrodowej (w parku im. J. H. Dąbrowskiego)
itp.
26
Parki, zieleńce i skwery
Jednym z podstawowych elementów zieleni urządzonej są: parki, zieleńce i skwery. Większość
parków jest dostępna publicznie i zlokalizowana przy różnego rodzaju obiektach użyteczności
publicznej, wewnątrz większych osiedli mieszkaniowych i w pobliżu głównych ciągów komunikacyjnych
miasta. Tylko nieliczne wybrane tereny w przestrzeni miejskiej są ogrodzone i niedostępne publicznie.
Zwykle ograniczony charakter dostępności dotyczy terenów parków, zieleńców, wirydarzy itp., które
powstawały przy obiektach opieki zdrowotnej, przy budynkach należących do kościołów, zakonów
i wspólnot wyznaniowych, uczelniach wyższych, założeniach dworskich i folwarcznych, rzadziej przy
historycznych obiektach przemysłowych i handlowych.
Zieleń ogólnodostępna zwykle urządzana jest i pielęgnowana przez Zarząd Zieleni
Miejskiej. W 2013 r Zarządowi Zieleni Miejskiej powierzono do pielęgnacji tereny o powierzchni
239,74 ha, a w trwałym zarządzie pozostawały tereny o powierzchni 157,87 ha, co łącznie stanowi
397,61 ha (ok. 1,5% pow. miasta). Na terenie miasta znajduje się ponad 40 parków miejskich oraz
113 zieleńców i skwerów. Każdy z tych terenów ma swoją indywidualną genezę, kompozycję, szatę
roślinną i często dodatkowe atrakcyjne obiekty służące rekreacji i wypoczynkowi.
Zieleń fortów
Zieleń towarzysząca XIX-wiecznym Fortom: I, Ia, II, IIa, III, IIIa, IV, IVa, V, Va, VI, VIa, VII,
VIIa, VIII, VIIIa, IX, IXa oraz Cytadeli obejmuje nieco większe powierzchnie niż sam zasięg tych
historycznych budowli fortyfikacyjnych – tj. ok. 158 ha (ok. 0,6% pow. miasta). Zwykle tereny te są
porośnięte drzewostanem i zakrzewieniami będącymi pozostałościami dawnego sposobu urządzania
zieleni na tego typu obiektach – takimi jak zadrzewienia maskujące, pas przeszkód na stokach,
maska tłowa, układy liniowe wzdłuż baterii i aleje towarzyszące drogom rokadowym. Aktualnie jest
to przede wszystkim roślinność wysoka, stale odradzająca się i spontaniczna, porastająca i niszcząca
pozostałości dawnych obiektów militarnych. Ponieważ w niektórych obiektach stwierdzono miejsca
zimowania nietoperzy, zieleń porastająca forty utrzymywana jest w stanie ograniczającym niszczące
działanie systemów korzeniowych na budowle i gwarantującym jednocześnie schronienie dla
nietoperzy zamieszkujących wnętrza tych budowli.
Zieleń terenów sportu i rekreacji
Na terenie miasta funkcjonują rozległe tereny zieleni sportu i rekreacji, przystosowane do
aktywnego wypoczynku, często wykorzystujące walory przyrodnicze i krajobrazowe klinów zieleni
– a w szczególności wykorzystujące istniejące w obrębie klinów zbiorniki wodne.
W mieście znajdują się cztery jeziora, które wraz z otaczającymi je terenami zieleni, są
wykorzystywane dla celów sportowych i rekreacji. Na jeziorze Maltańskim, zlokalizowanym w obrębie
wschodniego klina zieleni, znajduje się jeden z najnowocześniejszych w Europie torów regatowych.
Jezioro Kierskie, współtworzące teren zachodniego klina zieleni, stanowi dla mieszkańców miasta
i okolic ulubione miejsce uprawiania sportów żaglowych. Uprawianie niektórych sportów wodnych
umożliwiają też, położone również w klinie zachodnim, mniejsze jeziora – Strzeszyńskie i Rusałka.
Kolejnymi terenami zieleni, wykorzystującymi również atuty lokalizacji do uprawiania sportów
wodnych, są tereny po obu stronach Warty, ciągnące się od mostu Przemysła I do mostu Św. Rocha.
Terenami sportowymi, bazującymi na lokalizacji w zachodnim klinie zieleni, są na przykład: urządzony
teren sportowy po obu stronach ul. Przepadek, teren „Hipodromu Wola” przy ul. Lutyckiej.
Rozległe tereny sportowe stanowią również: teren między ulicami: Dolna Wilda, o. M. Żelazka,
Królowej Jadwigi i Drogą Dębińską wraz z kompleksem sportowym „Chwiałka”, teren Toru
Samochodowego Poznań.
Sportowo-rekreacyjne funkcje dla otaczającej zabudowy mieszkaniowej, pełnią też duże
tereny zieleni w rejonie ulic: Wł. Reymonta, Taborowej, Promienistej i Grochowskiej oraz w sąsiedztwie
parku J. Kasprowicza.
Zieleń towarzysząca komunikacji
Znaczne przestrzenie terenów zieleni towarzyszą komunikacji i terenom zamkniętym.
Tereny zieleni lotnisk: cywilnego Portu Lotniczego Poznań-Ławica i wojskowej Bazy Lotniczej
Poznań-Krzesiny (obejmujące orientacyjnie powierzchnię około 800 ha) posiadają swoje dość
specyficzne warunki wynikające z wymogu utrzymania bezpieczeństwa obsługi lotów. Użytkowe
wymogi bezpieczeństwa tych terenów i ekonomiczne uwarunkowania przekładają się
na kontrolowanie wzrostu roślin na rozległych powierzchniach biologicznie czynnych.
W ostatnich latach dbałość o zieleń miejską znalazła swoje odbicie w wielu realizacjach
zieleni terenów komunikacyjnych, w szczególności zadbanych pasach rozdziałów, rondach
i nasadzeniach przyulicznych. Część terenów komunikacyjnych posiada spójny i praktyczny system
zieleni przy jezdniach, chodnikach, ścieżkach rowerowych, w pasach rozdziału oraz na ekranach
27
akustycznych. Do założenia zieleni terenów komunikacyjnych wykorzystano głównie drzewa i krzewy,
których cechy gatunkowe sprzyjają poprawie bezpieczeństwa na drogach oraz zabezpieczeniu
obiektów komunikacyjnych przed negatywnym działaniem czynników atmosferycznych (silnymi
podmuchami wiatrów, unoszeniem pyłów i silnym nagrzewaniem się różnych powierzchni
w przestrzeni ulicznej).
2.2.2. System klinowo-pierścieniowy zieleni
Koncepcja klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta Poznania powstała w latach 19301934. Jej autorem byli prof. Adam Wodziczko oraz ówczesny architekt miasta prof. Władysław
Czarnecki. Głównymi elementami systemu zieleni były cztery koncentrycznie rozchodzące się kliny
zieleni, które rozszerzały się wraz z oddalaniem się od centrum ku granicom miasta, oraz trzy
pierścienie zieleni miejskiej – wewnętrzny, środkowy i zewnętrzny.
Elementy pierścieniowe systemu zieleni tworzyły trzy współśrodkowe kręgi terenów zieleni,
w tym:
• pierścień wewnętrzny, składający się z terenów zieleni założonych w centrum miasta
na terenach po średniowiecznych murach obronnych,
• pierścień środkowy, składający się z terenów zieleni założonych na terenach po wewnętrznym
pierścieniu
XIX-wiecznych
pruskich
fortyfikacji
i
ich
obwałowaniach
–
w zasięgu tzw. Ringu Stübbena,
• pierścień zewnętrzny, składający się zieleni otaczającej budowle forteczne, tworzące zewnętrzny
pierścień XIX-wiecznych fortyfikacji miejskich.
Dwa wewnętrzne pierścienie składają się z zieleni urządzonej, ściśle kontrolowanej przez
człowieka. Tworzą je założenia parkowe, zieleńce, skwery oraz aleje drzew, w tym m.in. park
F. Chopina, zieleniec na Wzgórzu Przemysła, park. H. Dąbrowskiego, park. H. Wieniawskiego,
park St. Moniuszki, zadrzewienia w al. Niepodległości, Cytadela. Należy również podkreślić,
że pierwotnie wyznaczone pierścienie zieleni urządzonej zostały zrealizowane tylko w niewielkim
stopniu. Obecnie są one mocno porozrywane i nie tworzą zwartych struktur.
Zieleń trzeciego, zewnętrznego, pierścienia ma już inny charakter. W XX w. tworzył on niemal
ciągłą strukturę. Oprócz zieleni samych fortów tworzyły go enklawy zieleni seminaturalnej porastającej
kilkadziesiąt pomocniczych schronów, zapewniających łączność pomiędzy poszczególnymi obiektami
fortecznymi. Obecnie, na skutek rozwoju terenów zabudowanych i komunikacyjnych, łączność
ta została zerwana. Zieleń forteczna na ogół ma charakter spontaniczny i podlega wtórnej sukcesji.
Kliny zieleni wykorzystują naturalnie ukształtowane doliny rzeczne – na osi północ-południe
dolinę Warty, w kierunku zachodnim dolinę Bogdanki, natomiast w kierunku wschodnim doliny rzek
Cybiny oraz Głównej. Kliny te w pobliżu centrum mają raczej charakter parkowy, natomiast w miarę
zbliżania się do granic miasta zmieniają swój charakter na leśny, łącząc się z lasami w okolicach
Puszczykowa, Promna i Czerwonaka. Głównym celem zachowania klinów zieleni jest ochrona wód
i zieleni oraz zapewnienie właściwego przewietrzania miasta.
Klin północny („naramowicki”) obejmuje swoim zasięgiem, położone na północ od centrum
miasta, tereny doliny Warty wraz z terenami zieleni położonymi w północnej części miasta – w obrębie
Umultowa, Radojewa i Moraska. Poprzez tereny leśne północnej części doliny Warty, klin łączy się
poza granicami miasta z obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty (OZW) „Biedrusko”
(PLH300001)) oraz od północnego-wschodu z Parkiem Krajobrazowym „Puszcza Zielonka” i OZW
„Uroczyska Puszczy Zielonki” (PLH300058).
Klin południowy („dębiński”), obejmuje szeroki pas doliny Warty, wyznaczony zasięgiem wód
powodziowych, położony na południe od centrum miasta. Klin ten tworzą głównie tereny łąk oraz
łęgów. Poza granicami miasta klin ten łączy się z Wielkopolskim Parkiem Narodowym, OZW „Ostoja
Wielkopolska” (PLH300010), OZW „Rogalińska Dolina Warty” (PLH300012) oraz Obszarem Specjalnej
Ochrony Ptaków (OSO) „Ostoja Rogalińska” (PLB300017).
Części klinów północnego i południowego w zasięgu doliny Warty należą do krajowej sieci
ekologicznej ECONET-PL i tworzą odcinek korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym. Ze względu
na bogactwo łąk, bagien i lasów, pełni on podstawową rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej
w kraju i w środkowej Europie19.
Klin wschodni („cybiński”) tworzą głównie rozległe tereny zieleni w dolinie Cybiny oraz wąska,
fragmentarycznie bardzo uregulowana, dolina rzeki Głównej. W zasięgu rozszerzającej się doliny
19
Ochrona przyrody w województwie wielkopolskim, Szafrański F., Kurek T., Dolecka A., Wielkopolski Informator Przyrodniczy,
Poznań 1998 r.
28
Cybiny utworzono sztuczne jezioro Maltańskie i sztuczne stawy: Olszak I, Olszak II, Borowik, Młyński
Staw i Antoninek. Klin ten łączy się z terenami położonymi poza miastem – terenami zieleni wokół
jeziora Swarzędzkiego, OZW „Dolina Cybiny” (PLH300038) i nieco dalej z Parkiem Krajobrazowym
„Promno”. Klin wschodni rozszerzając się w kierunku południowo-wschodnim obejmuje swoim
zasięgiem również dolinę Michałówki i tereny leśne w jej pobliżu. Dolina rzeki Głównej, ograniczona
zabudową i układem komunikacyjnym, poszerza klin przy granicy miasta w kierunku północnowschodnim i łączy się poza miastem z dużymi powierzchniami leśnymi w gm. Swarzędz
i gm. Pobiedziska, sięgając sztucznego zbiornika wodnego – jeziora Kowalskiego i terenów Parku
Krajobrazowego „Puszcza Zielonka” i OZW „Uroczyska Puszczy Zielonki” (PLH300058).
Klin zachodni („golęciński”, określany również jako klin północno-zachodni) tworzą tereny
zieleni wokół rzeki Bogdanka. Klin rozszerzając się w kierunku północno-zachodnim obejmuje duże
zwarte tereny leśne wraz ze sztucznym jeziorem Rusałka oraz dwoma największymi jeziorami
naturalnymi: Kierskim i Strzeszyńskim oraz kilkoma, występującymi pośród terenów leśnych, terenami
rolniczymi. Klin ten łączy się z OSO „Dolina Samicy” (PLB300013), nieco dalej poza granicami miasta
z Pawłowicko-Sobockim Obszarem Chronionego Krajobrazu.
W pobliżu południowej granicy miasta wykształciły się dwa kolejne kliny. Jeden z klinów jest
ukształtowany w oparciu o naturalną dolinę i rozlewiska Strumienia Junikowskiego. Drugi obejmuje
naturalnie ukształtowaną dolinę i rozlewiska rzeki Kopel (dawniej Głuszynki). Kształtowanie się dwóch
nowych klinów zieleni przy południowej granicy miasta oparte jest na dużych walorach środowiska,
zachowanych z racji mało atrakcyjnych warunków hydrogeologicznych dla lokalizacji różnego rodzaju
zabudowy. Głównym celem kreowania klinów zieleni przy południowej granicy miasta jest ochrona
naturalnych terenów zasobnych w wody powierzchniowe.
Generalnie formowanie klinów opierało się na zachowaniu wszystkich obszarów
wpływających na zasilanie wód rzeki Warty oraz utrzymaniu znacznych terenów leśnych,
gwarantujących bioróżnorodność w zasięgu jej zlewni. Na współtworzenie klinów wpłynęły również
działania człowieka polegające na tworzeniu na tych terenach ogrodów działkowych, zachowaniu
parków podworskich i prowadzeniu na znacznych powierzchniach, w pobliżu terenów leśnych, upraw
polowych, sadowniczych i ogrodniczych.
2.2.3. Obszary cenne przyrodniczo objęte formą ochroną przyrody
W graniach miasta występują następujące formy ochrony przyrody, powołane w oparciu
o ustawę o ochronie przyrody (stan na sierpień 2013 r.): rezerwaty przyrody: „Meteoryt Morasko”20
i „Żurawiniec”21, obszar chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”22, obszary NATURA 2000:
obszary mające znaczenie dla Wspólnoty: „Biedrusko” (PLH300001)23 i „Fortyfikacje w Poznaniu”
(PLH300005)24 oraz obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Samicy” (PLB300013)25, użytki
ekologiczne: „Traszki Ratajskie”26, „Strzeszyn”27, „Bogdanka I”28, „Bogdanka II”29 oraz 34 pomniki
przyrody: drzewa, grupy drzew, aleje i głazy narzutowe.
Poniżej opisano poszczególne wyżej wymienione formy ochrony przyrody na terenie Poznania.
Rezerwaty
„Meteoryt Morasko”
Rezerwat zajmuje teren o powierzchni 54,5 ha, położony jest w zasięgu północnego klina
zieleni miasta Poznania, w otoczeniu Góry Moraskiej. Celem utworzenia rezerwatu było objęcie
ochroną terenu kraterów meteorytowych, pozostałych po upadku żelazoniklowego meteorytu, oraz
20
zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 24.05.1976 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P.
z 1976r., Nr 24, poz. 108)
21
zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20.10.1959 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P.
z 1959r., Nr 93, poz. 497)
22
rozporządzenie Nr 22/08 Wojewody Wlkp. z dnia 4.09.2008 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 168, poz. 2813)
23
Decyzja KE z 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego
wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (2011/64/UE)
24
Decyzja KE z 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego
wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na kontynentalny region biogeograficzny (2011/64/UE)
25
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków
(Dz. U. z 2011 r. Nr 25 poz. 133), dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979r. w sprawie ochrony dzikich ptaków
26
uchwała RMP z dnia 12 lipca 2011 r. Nr XV/146/VI/2011 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2011 r. Nr 232, poz. 3736 ze zmianami)
27
uchwała RMP z dnia 18 grudnia 2012 r. Nr XLII/652/VI/2012 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 451)
28
uchwała RMP z dnia 20 grudnia 2011 r. Nr XXIII/304/VI/2011 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Z 2012 r., poz. 317)
29
uchwała RMP z dnia 20 grudnia 2011 r. Nr XXIII/305/VI/2011 (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 318)
29
fragmentu cennego lasu grądowego z rzadkimi gatunkami runa. Dodatkowo działania ochronne wobec
tego wartościowego terenu zostały rozszerzone na teren otuliny30.
Najcenniejszym elementem przyrodniczym na terenie rezerwatu, unikatowym na skalę
europejską, jest zespół siedmiu kraterów pometeorytowych, z których pięć tworzy niewielkie,
bezodpływowe jeziorka. Różnorodność geologiczna modelowana wpływem lodowca i upadku
meteorytu, przy jednocześnie ograniczonej działalności człowieka, wpływa na ogromną wartość terenu
z punktu widzenia naukowego i badawczego. Na terenie rezerwatu wyróżniono łącznie 6 siedlisk
przyrodniczych ekosystemów leśnych podlegających ochronie prawnej. Zachowany fragment
różnowiekowego drzewostanu, głównie dębowego, o złożonej budowie piętrowej, świadczący o bardzo
ograniczonej ingerencji człowieka, tworzy najcenniejsze siedlisko rezerwatu – acydofilną dąbrowę –
Calamagrostio arundinaceae - Quercetum petraeae. W rezerwacie odnotowano występowanie ponad
200 gatunków grzybów rosnących w różnych warunkach (nie tylko na ściółce), w tym np.: objętego
ścisłą ochroną31 szmaciaka gałęzistego (Sparassis crispa). Odnaleziono także 82 gatunki mchów, wśród
których 60% stanowią mchy rzadkie lub bardzo rzadkie w Wielkopolsce, w tym dwa gatunki objęte
ochroną ścisłą: rokiet (Hypnum pallescens) oraz sierpowiec haczykowaty (Sanionia uncinata)
i 11 gatunków objętych ochroną częściową. Wśród gatunków roślin potwierdzono obecność
4 gatunków roślin naczyniowych podlegających ochronie gatunkowej ścisłej32: kruszczyk szerokolistny
(Epipactis helleborine), wężymord stepowy (Scorzonera purpurea), lilia złotogłów (Lilium martagon)
i przylaszczka pospolita (przelaszczka trojanek, Hepatica nobilis). Na terenie zarówno rezerwatu,
jak i otuliny, potwierdzono obecność 9 gatunków roślin naczyniowych objętych ochroną częściową,
5 gatunków zagrożonych wymarciem w Wielkopolsce oraz 21 gatunków roślin naczyniowych
niezagrożonych w Wielkopolsce, lecz uznanych za wymarłe, bądź bezpośrednio zagrożone wymarciem
na terenie miasta Poznania.
Bardzo zróżnicowane pod względem warunków siedliskowych środowisko sprzyja
występowaniu bardzo urozmaiconej fauny siedlisk wodnych, przywodnych, lądowych i bytujących
w koronach drzew. Spośród gatunków chronionych33 można wymienićŁ 3 gatunki podlegających ścisłej
ochronie chrząszczy biegaczowatych (Carabidae), prawnie chronione motyle – pazia królowej (Papilio
machaon) i mieniaka strużnika (Apatura ilia), pająka tygrzyka paskowanego (Agriope bruennichi),
w pometeorytowych oczkach wodnych i ich pobliżu 9 gatunków płazów i 3 gatunki gadów. Na terenie
rezerwatu można zaobserwować ponad 50 gatunków ptaków, w tym 46 gatunków objętych ścisłą
ochroną, takich jak: dzięcioł czarny (Dryocopus martius) i duży (Dendrocopos major). Spośród ssaków
stwierdzono obecność 32 gatunków. Wśród nich ścisłej ochronie podlegają: ryjówka aksamitna (Sorex
araneus), ryjówka malutka (Sorex minutus), rzęsorek rzeczek (Neomys fodiens), wiewiórka pospolita
(Sciurus vulgaris), mysz zaroślowa (Apodemus sylvaticus), badylarka (Micromys minutu) i łasica łaska
(Mustela nivalis). W obszarze opracowania obserwowano 6 gatunków nietoperzy, takich jak: borowiec
wielki (Nyctalus noctula), mroczek późny (Eptesicus serotinus), nocek rudy (Myotis daubentoni), nocek
duży (M. myotis), mopek (Barbastella barbastellus) i gacek brunatny (Plecotus auritus). Wszystkie
gatunki nietoperzy objęte są ścisłą ochroną.
„Żurawiniec”
Położony w zasięgu północnego klina zieleni miasta Poznania rezerwat, zlokalizowany
wewnątrz obszaru leśnego, między Północną Kolejową Obwodnicą Towarową, ul. Umultowską,
ul. Jasna Rola oraz ul. Łużycką, zajmuje powierzchnię 1,47 ha. Lasy otaczające rezerwat poza swoją
podstawową funkcją ochronną, pełnią również rolę łatwo dostępnego miejsca wypoczynku i rekreacji
mieszkańców okolicznych osiedli Piątkowa i Naramowic. Teren rezerwatu nie jest odgrodzony od
pozostałej części lasu. Celem utworzenia rezerwatu było objęcie ochroną zespołu roślinności
charakterystycznej dla torfowisk przejściowych, która wytworzyła się w oparciu o niewielki zbiornik
wodny i otaczające go podmokłe tereny. Od dłuższego czasu zbiornik ten ulega wysychaniu
i systematycznemu zarastaniu. Z uwagi na postępujący i zintensyfikowany proces zabudowy terenów
30
31
32
33
rozporządzenie Nr 3/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 10 stycznia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony
rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2007r., Nr 4, poz. 61), Zarządzenie Nr 5/09 Regionalnego
Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 17 lipca 2009r. w sprawie rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko” (Dz.
Urz. Woj. Wlkp. z 2009 r., Nr 150, poz. 2514) oraz Zarządzenie Nr 1/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska
w Poznaniu z dnia 29 sierpnia 2012 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko” (Dz.
Urz. Woj. Wlkp. z 2012r., poz. 3796)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych
ochroną (Dz. U. z dnia 28 lipca 2004 r. Nr 168, poz. 1765)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z dnia 20 stycznia
2012 r., poz. 81)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z dnia
8 listopada 2011r. Nr 237, poz. 1419)
30
sąsiadujących z analizowanym obszarem (rozwój wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych) oraz
niewłaściwe wykonanie wykopów pod infrastrukturę techniczną (sieć ciepłowniczą) przebiegającą
w pobliżu rezerwatu, nastąpiło obniżenie poziomu wód gruntowych o około 4-4,5 m34.
Przeprowadzona w roku 2006 waloryzacja przyrodnicza rezerwatu „Żurawiniec”35 dokumentuje
występowanie 165 gatunków roślin naczyniowych, obecność 19 gatunków mszaków, w tym jednego
gatunku będącego reliktem występującego tu niegdyś torfowiska przejściowego – Straminergon
stramineum. Na terenie rezerwatu najliczniej występują gatunki roślin żyznych lasów liściastych
i zbiorowisk drzewiastych (19,6% flory) oraz zbiorowiska bagnistych olszyn, bezdrzewnych torfowisk
niskich, przejściowych i wysokich. Stosunkowo liczne są gatunki zbiorowisk lasów i zarośli
nadbrzeżnych i roślinności szuwarowej i wodnej, nitrofilnych zbiorowisk zaroślowych i okrajkowych,
kwaśnych lasów dębowych, borów mieszanych oraz zastępczych dla nich zbiorowisk porębowych,
a także zbiorowisk wilgotnych łąk i zarośli oraz łąk świeżych i umiarkowanie świeżych. Wśród
zidentyfikowanych gatunków roślin, występujących na terenie rezerwatu, potwierdzono obecność
11 gatunków silnie zagrożonych na terenie Poznania oraz czterech gatunków podlegających ochronie
prawnej (ochronie częściowej)36: konwalii majowej (Convallaria majalis), kruszyny pospolitej (Frangula
alnus), a także rzadko spotykanej kaliny koralowej (Viburnum opulus) i porzeczki czarnej (Ribes
nigrum).
Obszar chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”
Obszar zajmuje powierzchnię 182,66 ha i położony jest we wschodniej części Poznania (przy
granicy miasta z gminą Swarzędz), w zasięgu wschodniego klina zieleni. Obszar ten został powołany
w celu ochrony krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych ze względu na możliwość
zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy
ekologicznych. W obszarze zlokalizowane są między innymi sztucznie spiętrzone zbiorniki wodne: staw
Borowik, Młyński Staw i staw Antoninek. W dolinie Cybiny ustalono czynną ochronę: ekosystemów
leśnych, siedlisk obejmujących śródleśne cieki, mokradła, polany, torfowiska oraz murawy napiaskowe,
nieleśnych ekosystemów lądowych oraz ekosystemów wodnych i objętych naturalnymi wylewami.
Bliskie sąsiedztwo okolic stawu Olszak I i Olszak II, dość dobrze zbadanych pod względem
występowania flory i fauny, pozwala przypuszczać, że w dolinie Cybiny występuje wiele rzadkich
gatunków roślin oraz wiele chronionych gatunków zwierząt. Spośród zwierząt mogą występować tu:
gatunki ważek z rodzin ważkowatych (Libellulidae) oraz żagnicowatych (Aeshnidae), żaba trawna
(Rana temporaria), żaba moczarowa (Rana arvalis), żaba śmieszka (Pelophylax ridibundus syn. Rana
ridibunda) i żaba wodna (Rana esculenta complex), ropucha szara (Bufo bufo) i ropucha zielona
(Pseudepidalea viridis, syn. Bufo viridis), kumaki nizinne (Bombina bombina), grzebiuszka ziemna
(Pelobates fuscus), traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris, syn. Triturus vulgaris) i grzebieniasta
(Triturus cristatus) oraz zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix). W obszarze Cybiny występuje wiele
chronionych ptaków wodnych. W pobliżu zbiorników wodnych obserwowano również ssaki, takie jak
objęte częściową ochroną wydra (Lutra lutra) i bóbr europejski (Castor fiber).
Obszary NATURA 2000
Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty „Biedrusko” PLH300001 (projektowany specjalny obszar
ochrony siedlisk)
Zajmuje powierzchnię 9641,7 ha, z czego w granicy miasta Poznania zlokalizowanych jest
około 189,30 ha. Zachodnie obrzeża obszaru porastają głównie lasy. Są to przeważnie kompleksy
grądowe i kompleksy kwaśnych dąbrów z udziałem dąbrów świetlistych oraz zbiorowisk łęgowych
i olsowych (w obniżeniach terenu). Wchodząca w skład obszaru dolina Warty to obszar potencjalnie
przynależny do łęgu wierzbowo-topolowego oraz wiązowego. Tego typu lasy zostały jednak znacznie
zniszczone, a ich siedliska częściowo obsadzone sosną. Dobrze zachowane fragmenty łęgów
zboczowych zachowały się w parku podworskim w Radojewie – zlokalizowanym w południowej części
omawianego obszaru. O cenności całego obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty decyduje również
występowanie siedlisk roślinnych, wykształconych w dolinie Warty i na otaczających je wzniesieniach.
Wśród najcenniejszych wymienić można: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (GalioCarpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis,
Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) oraz łęgowe lasy dębowo-wiązowojesionowe (Ficario-Ulmetum), ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne
34
35
36
Raport z odwiertu przeprowadzonego w rezerwacie „Żurawiniec”, Cenin K., Poznań 2003 r.
Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu „Żurawiniec”, Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, praca
zbiorowa pod kierownictwem prof. dr hab. M. Klimko, Poznań 2006
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z dnia 20 stycznia
2012 r., poz. 81)
31
(Convolvuletalia sepium), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion
elatioris) oraz starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nymphaeion,
Potamion. W pasie zalewowym Warty zaobserwowano stanowiska bobra europejskiego (Castor fiber) –
gatunku objętego częściową ochroną. Na podmokłych terenach odnotowano stanowiska trzepli zielonej
(Ophiogomphus cecilia) – ważki objętej ścisłą ochroną, a w zasięgu świetlistych dąbrów stanowiska
pachnicy dębowej (Osmoderma spp.) – gatunku wymagającego ochrony czynnej.
Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty „Fortyfikacje w Poznaniu” PLH300005 (projektowany
specjalny obszar ochrony siedlisk)
Obejmuje kompleks XIX-wiecznych budowli fortecznych – jednego z najważniejszych zimowisk
nietoperzy w Polsce i jedynego tak licznego na terenie Wielkopolski. Forty: I, Ia, II, IIa, III, IIIa, IV,
IVa, V, Va, VI, VIa, VII, VIIa, VIII, VIIIa, IX, IXa, schron w parku Sołackim, schron przy ul. Wojska
Polskiego, schron przy ul. Mazowieckiej oraz Cytadela sumarycznie zajmują powierzchnię około
137,4 ha. Przedmiotami ochrony OZW „Fortyfikacje w Poznaniu” są zimowiska nietoperzy, najliczniej
reprezentowanych przez nocka dużego (Myotis myotis) i mopka (Barbastella barbastellus), dość liczne
osobniki nocka łydkowłosego (Myotis dasycneme), nocka Bechsteina (Myotis bechsteini), nocka rudego
(Myotis daubentonii), nocka Natterera (Myotis nattereri), mroczka późnego (Eptesicus serotinus),
gacka brunatnego (Plecotus auritus) i gacka szarego (Plecotus austriacus) oraz pojedyncze osobniki
innych gatunków nietoperzy. Fortyfikacje w Poznaniu są również miejscem występowania kilku
osobliwości botanicznych, między innymi pawężnicy fortecznej (Peltigera monticola) – chronionego
gatunku porostu.
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Samicy” PLB300013
Obejmuje niezwykle cenne przyrodniczo tereny doliny rzeki Samicy w jej górnym i dolnym
biegu. Jego łączna powierzchnia to ok. 2390 ha, z czego jedynie 1% znajduje się w granicach
administracyjnych miasta Poznania. Fragment ten, o powierzchni około 23,91 ha, współtworzy
północno-zachodni klin zieleni miasta Poznania przy granicy z gminą Rokietnica. Granica obszaru
Natura 2000 obejmuje tereny na zachód od ul. Psarskie i zabudowy przy ul. Słodyńskiej, sięgając do
linii kolejowej relacji Poznań-Szczecin. Tereny te obejmują południową część doliny rzeki Samicy wraz
z wykształconymi wzdłuż cieku i oczek wodnych siedliskami roślinnymi.
Ochrona tego obszaru została ustanowiona w celu zachowania występujących w sąsiedztwie
rzeki wilgotnych łąk, trzcinowisk oraz naturalnych i sztucznych oczek wodnych, stanowiących ostoję
dla 19 gatunków ptaków lęgowych, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Dolina Samicy
stanowi jedną z dziesięciu najważniejszych w Polsce ostoi bączka (Ixobrychus minutus- gatunku
wymagającego ochrony czynnej) oraz dwóch gatunków migrujących gęsi: zbożowej (Anser fabalis)
i białoczelnej (Anser albifrons).
Pomniki przyrody
Pomniki przyrody reprezentowane są przez 34 obiekty, do których zaliczono: 8 alei drzew
(łącznie 767 szt. drzew), 4 grupy drzew (łącznie 898 szt. drzew), 19 szt. pojedynczych drzew
i 3 głazy narzutowe. Potrzeba ochrony wynika częstokroć z wyróżniającego je nie tylko wieku,
wielkości i wyglądu, ale również położenia w przestrzeni zurbanizowanej.
Tabela 3.
Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie miasta Poznania
1
Nazwa pomnika
przyrody
aleja
2
3
aleja
aleja
4
aleja
5
6
7
aleja
aleja
aleja
8
aleja
97 platanów klonolistnych,
zwyczajnych, 10 klonów jawor
9
grupa drzew
8 olszy czarnych, 2 robinie akacjowe, , 1 klon ul. Grunwaldzka 250
zwyczajny, 1 wiąz szypułkowy, 1 morwa biała.
Opis pomnika przyrody
Opis lokalizacji
38 kasztanowców białych, 1 jesion wyniosły
ul. J. Omańkowskiej
34 dęby szypułkowe, 14 jesionów wyniosłych
ul. Jastrowska
40 jesionów wyniosłych, 12 lip drobnolistnych, ul. Biskupińska/ ul. Koszalińska
11 kasztanowców białych, 1 robinia, 5 dębów
szypułk., 1 grusza posp., 1 klon posp.,1 wiąz
szypułkowy
35 kasztanowców białych
odc. ul. Kościuszki (przy Hotelu Polonez
i Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan)
78 lip drobnolistnych, 1 modrzew europejski
ul. Meteorytowa
192 kasztanowce białe
z Piotrowa do Koninka (pętla Sypniewo)
42 platany klonolistne, 8 daglezji, 37 lip al. Niepodległości
drobnolistnych, 65 lip krymskich, 37 topoli
holenderskich
6
32
klonów aleja przy ul. Przybyszewskiego (między ul.
Bukowską i Marcelińską)
10
grupa drzew
lipa drobnolistna,6 jesionów wyniosłych .
ul. Golęcińska 9/11
leśny
i przyległy kompleks
11
grupa drzew
86 drzew – 33 wiązy szypułkowe, 26 dęby Lasy Komunalne, Dębina-Lasy Komunalne
szypułkowe, 6 topoli kanadyjskich, 4 klony Miasta Poznania
pospolite, 1 topola biała, 1 wierzba, 2 graby
pospolite, 2 sosny pospolite, 1 klon srebrzysty,
1 buk pospolity, 1 olsza czarna, 1 jesion
wyniosły, 1 orzech czarny
12
grupa drzew
2 platany klonolistne
Ogród Dendrologiczny UP
13
drzewo
dąb szypułkowy
ul. Grunwaldzka 3
14
drzewo
dąb szypułkowy
Cytadela
15
drzewo
leszczyna turecka
park im. Marcinkowskiego
ul. Marchlewskiego
16
drzewo
cis pospolity
ul. E. Orzeszkowej 4
17
drzewo
platan klonolistny
ul. Szkolna 8/12
18
drzewo
platan klonolistny
ul. Libelta 22a 24
19
drzewo
platan klonolistny
ul. Browarna (między rzeką Cybiną a
ul. Browarną)
20
drzewo
dąb szypułkowy
ul. Lubczykowa 22
21
drzewo
dąb szypułkowy
Morasko (przed Zakładem Ogrodniczym),
ul. Sióstr Misjonarek
22
drzewo
topola czarna
Plaża przy Jez. Strzeszyńskim
23
drzewo
Żywotnik zachodni
ul. Darniowa
24
drzewo
klon pospolity
Lasy Komunalne m. Poznania, w oddz.
26Ab
l-ctwa
Zieleniec
przy
ul. Leśnej/Bałtyckiej
25
drzewo
dąb szypułkowy
Pracowniczy Ogród Działkowy „Nowy Młyn”
przy ul. Browarnej, przy Stawie Młyńskim
26
drzewo
dąb szypułkowy
Lasy Państwowe N-ctwa Babki, w oddz.
1p
l-ctwa
Kobylepole,
przy
ul. Majakowskiego/Wczasowej
27
drzewo
jesion wyniosły
Lasy Komunalne m. Poznania, w oddz. 73l
l-ctwa Strzeszynek
28
drzewo
jesion wyniosły
Lasy Komunalne m. Poznania, w oddz. 73I
l-ctwa Strzeszynek
29
drzewo
jesion wyniosły
l-ctwa Strzeszynek
30
drzewo
jesion wyniosły
l-ctwa Strzeszynek
31
drzewo
jesion wyniosły
l-ctwa Strzeszynek
32
głaz narzutowy
w
Ogrodzie
Botanicznym
(przeniesiony z ul. Różanej 1/3)
33
głaz narzutowy
34
głaz narzutowy
ul. Maków Polnych 16 (teren Instytutu
Geologii UAM)
ul. Meteorytowa
w
pobliżu
UAM
Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji zawartych na stronie www.poznan.pl, w zakładce „Środowisko”
Użytki ekologiczne
„Traszki Ratajskie”
Użytek ekologiczny „Traszki Ratajskie” zajmuje powierzchnię ok. 5,23 ha i położony jest
w zurbanizowanej części miasta, otoczonej od południa linią tramwajową równoległą do ul. Piaśnickiej,
od zachodu śladem po ul. Inflanckiej, od północy ul. ks. M. Radziejewskiego i od wschodu
ul. Chartowo. Użytek położony jest na południe od bloków mieszkalnych osiedla Tysiąclecia i obejmuje
część parku Tysiąclecia. Pośród zieleni urządzonej parku zachowały się małe, seminaturalne oczka
wodne, stwarzające dogodne warunki dla rozwoju płazów. Użytek ekologiczny został powołany
w celu ochrony występujących na jego terenie płazów takich jak: traszka zwyczajna (Lissotriton
vulgaris, syn. Triturus vulgaris), żaba trawna (Rana temporaria), ropucha szara (Bufo bufo), ropucha
zielona (Pseudepidalea viridis, syn. Bufo viridis), żaba wodna (Rana esculenta complex) i grzebiuszka
33
ziemna (Pelobates fuscus). Wśród celów powołania użytku ekologicznego należy wymienić również
realizację zadań dydaktycznych.
„Bogdanka I” i „Bogdanka II”
Użytek ekologiczny „Bogdanka I” oraz użytek ekologiczny „Bogdanka II” położone są
w obrębie północno-zachodniego klina zieleni miasta Poznania.
Użytek ekologiczny „Bogdanka I” zajmuje powierzchnię 151,45 ha i położony jest w zasięgu
doliny rzeki Bogdanki i zasilających ją zbiorników wodnych, poczynając od południowych odpływów
jeziora Strzeszyńskiego, do leśnych i podmokłych terenów, położonych na północny-zachód od
ul. Lutyckiej. Użytek zajmuje najwilgotniejsze, prawie centralnie położone tereny doliny, z dala od
ul. Beskidzkiej i ul. Koszalińskiej.
Użytek ekologiczny „Bogdanka II” zajmuje powierzchnię 7,63 ha i położony jest
w bezpośrednim zasięgu doliny rzeki Bogdanki, poczynając od ul. Lutyckiej do jej ujścia przy
północno-zachodnim brzegu jeziora Rusałka.
Celem ustanowienia obu wyżej wymienionych użytków ekologicznych jest ochrona obszarów
o wybitnych walorach przyrodniczych, związanych z występowaniem siedlisk i zbiorowisk roślinności
(około 13 wyróżnionych ważniejszych siedlisk przyrodniczych) zbliżonych do naturalnych o charakterze
łęgowym, a także ochrona szuwarów, torfowisk niskich oraz łąk o zróżnicowanej wilgotności, jak
również zachowanie dotychczasowego sposobu użytkowania i ochrony terenów przed nadmierną
antropopresją. Zakres ochrony czynnej obu użytków obejmuje: ochronę stwierdzonych stanowisk
rzadkich i zagrożonych gatunków, ochronę lasów olchowych, szuwarów, torfowisk niskich oraz łąk,
renaturyzację rzeki oraz ograniczanie rozwoju roślinności inwazyjnej, zwłaszcza gatunków obcych
geograficznie. Na obu tych użytkach ekologicznych stwierdzono występowanie 25 gatunków roślin
rzadkich, zagrożonych lub prawnie chronionych oraz gatunków zwierząt objętych ochroną ścisłą, takich
jak: zalotka spłaszczona (Leucorrhinia caudalis), zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis), trzepla
zielona (Ophiogomphus cecilia), straszka północna (Sympecma braueri), kozioróg bukowiec (Cerambyx
scopolii), kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo), łatczyn brodawnik (Decticus verrucivorus), biegacze
(Carabidae), trzmiele (Bombus sp.), ropucha szara (Bufo bufo), grupa taksonów żab (Rana sp.),
jaszczurka zwinka (Lacerta agilis), zaskroniec (Natrix natrix), 17 gatunków ptaków oraz ryjówki (Sorek
sp.).
„Strzeszyn”
Użytek ekologiczny „Strzeszyn” zajmuje powierzchnię ok. 94,48 ha w północno-zachodnim
klinie zieleni miasta Poznania. Teren ten położony jest w dolinie rzeki Bogdanki, w zlewni jeziora
Strzeszyńskiego. Użytek rozpościera się między ul. Koszalińską i linią kolejową Poznań-Szczecin,
obejmując na północy podmokłe tereny przylegające do jeziora, a na południu sięgając północnozachodnich brzegów jeziora Rusałka. Z granic użytku wyłączone zostały tereny usług turystycznych,
sportu i rekreacji, położone w sąsiedztwie kąpieliska. Użytek ekologiczny „Strzeszyn” łączy się
z użytkiem ekologicznym „Bogdanka I”. Użytek „Strzeszyn” został powołany w celu ochrony biotopów
torfowisk niskich, podmokłych łąk, muraw kserotermicznych i okrajków lasów oraz biotopów wodnych.
Zakres ochrony czynnej obejmuje między innymi: utrzymanie stosunków wodnych – zapewniających
trwałość istniejących zachowanych fragmentów siedlisk i zbiorowisk o charakterze naturalnym
(również oczek wodnych, torfianek, trzcinowisk – będących biotopami dla najcenniejszych gatunków
zwierząt i roślin; łącznie 13 ekotopów), zachowanie naturalnych układów przyrodniczych, ochronę
siedlisk przyrodniczych (w szczególności wilgotnych łąk trzęślicowych) oraz ograniczanie rozwoju
roślinności inwazyjnej, zwłaszcza gatunków obcych geograficznie. Na terenie użytku występuje
14 gatunków roślin rzadkich, zagrożonych lub prawnie chronionych oraz około 24 gatunków zwierząt
objętych ochroną ścisłą z kilkoma gatunkami wymagającymi ochrony czynnej.
Ponadto, należy zaznaczyć, iż aktualnie w Urzędzie Miasta Poznania trwają prace nad objęciem
ochroną prawną w formie użytków ekologicznych kompleksów leśnych Dębiny. Utworzenie użytku
ekologicznego „Dębina I” zaproponowano na terenie ciągnącym się po zachodniej stronie koryta rzeki
Warty do ul. Piastowskiej i tzw. Drogi Piastowskiej, sięgającym w pobliże nasypu linii kolejowej
Poznań-Środa Wlkp. Utworzenie użytku ekologicznego „Dębina II” zaproponowano na terenie
przylegającym do ul. Dolna Wilda i do ww. linii kolejowej, terenie sięgającym swoją południową
granicą do ogrodzeń terenu z odstojnikami wód oczyszczalni na Dębinie.
34
2.2.4. Obszary cenne przyrodniczo nie objęte formą ochroną przyrody
Na terenie miasta Poznania istnieje wiele terenów posiadających wybitne walory przyrodnicze,
zwykle wynikające z zachowania naturalnej, lub zbliżonej do naturalnej, roślinności terenu, dając
podstawę do wyznaczenia w przyszłości na obszarze miasta nowych form ochrony przyrody, w oparciu
o ustawę o ochronie przyrody.
W przeszłości znaczna ich część objęta została ochroną w formie użytków ekologicznych
i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na podstawie uchwały Nr CV/610/94 Rady Miejskiej Poznania
z dnia 10 maja 1994 r. w sprawie: utworzenia użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczokrajobrazowych37. Uchwała ta straciła jednak moc obowiązującą w związku z wejściem w życie ustawy
z dnia 7 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody38 i braku w jej przepisach
przejściowych zapisu utrzymującego w mocy akty prawne powołujące użytki ekologiczne, zespoły
przyrodniczo-krajobrazowe i stanowiska dokumentacyjne. Z uwagi na nadal zachowaną wysoką
wartość przyrodniczą znacznej części terenów dawniej chronionych, ich duże fragmenty ponownie
objęte zostały nowymi formami ochrony przyrody, w tym: obszarem chronionego krajobrazu „Dolina
Cybiny w Poznaniu”, obszarem mającym znaczenie dla Wspólnoty „Fortyfikacje w Poznaniu”
(PLH300005), obszarem specjalnej ochrony ptaków „Dolina Samicy” (PLB300013), użytkami
ekologicznymi: „Strzeszyn”, „Bogdanka I” i „Bogdanka II” (opisane w rozdziale 2.2.3. prognozy).
Jednak wiele z nieobjętych obecnie ochroną obszarów ciągle prezentuje walory, predysponujące je do
objęcia ochroną prawną. Wśród nich można wymienić tereny dawnych użytków ekologicznych:
„Nad Jeziorem”, „Krzyżanka”, „Jezioro Umultowskie”, „Różany Młyn”, „Wilczy Młyn”, „Główna”,
„Olszak I”, „Darzybór”, „Strumień Junikowski”, „Kopanina I” i „Kopanina II” 39.
Ponadto, na obszarze miasta istnieją również tereny o kluczowym znaczeniu dla zachowania
naturalnej bioróżnorodności, które wcześniej nie były objęte ochroną w formie użytków ekologicznych.
Do takich miejsc, wyróżniających się swoimi walorami przyrodniczymi, należy zaliczyć:
• Chyby – teren, którego cel ochrony powinien obejmować głównie ekotopy wodne
i źródliskowe, torfowiska mszysto-turzycowe i mszary, bagienne lasy olchowe i zarośla, a także
szuwary właściwe i turzycowe, rozwijające się na podmokłych terenach i przy zbiornikach
wodnych otaczających wieś Wielkie, aż do brzegów jeziora Kierskiego. Teren ten ciągnie się w
pobliżu strumienia Przeźmierka poza granice miasta Poznania i obejmuje tereny otaczające
miejscowość Chyby w gminie Tarnowo Podgórne.
• Głuszyna (teren nie pokrywający się z obszarem dawnego użytku ekologicznego „Głuszynka”) –
teren, którego cel ochrony powinien obejmować zbiorowiska roślinności szuwarowo-łąkowej,
siedlisk olsowo-łęgowych, w tym dwa siedliska przyrodnicze Natura 2000 łęgów i ziołorośli40 Na
obszarze proponowanym do ochrony zlokalizowano stanowiska 292 gatunków roślin
naczyniowych zagrożonych zniszczeniem, w tym objętych ścisłą ochroną gatunkową storczyków:
kukułki krwistej (Dactylorhiza incarnata) i kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine),
a częściową ochroną: kruszyny pospolitej (Frangula alnus), grążela żółtego (Nuphar lutea)
i kaliny koralowej (Viburnum opulus). Proponowany do objęcia ochroną teren położony jest
w południowo-wschodnim klinie zieleni miasta Poznania, po południowo-zachodniej stronie
zbiegu ul. Głuszyna i ul. Babki. Teren sięga prawego brzegu strumienia Kopel (zwyczajowo
zwanego Głuszynka) i obejmuje prawie całą dolinę strumienia Głuszec o powierzchni ok. 50 ha.
2.3.
Dziedzictwo kulturowe
Z uwagi na wielowiekowy rozwój, a także historyczne znaczenie miasta Poznania, w jego
granicach zlokalizowanych jest wiele elementów o niezwykle wysokich walorach historycznych,
architektonicznych i kulturowych, reprezentujących różne okresy jego rozwoju. Przemiany historyczne
miasta oraz jego ponad tysiącletni rozwój, przyczyniły się do ukształtowania przestrzeni miejskiej
w obrębie której wzajemnie przenikają się elementy różnorodnych krajobrazów kulturowych, w tym
krajobrazu naturalnego, wczesnego osadnictwa, lokacji miasta, miasta w murach, miasta po likwidacji
umocnień, miasta twierdzy, miasta po defortyfikacji, a także miasta dwudziestolecia międzywojennego
37
Dz. Urz. Woj. Pozn. Nr 12, poz. 126 ze zmianami,
Dz. U. z 2001 Nr 3, poz. 21
39
„POZNAŃ- OBSZARY SZCZEGÓLNIE CENNE PRZYRODNICZO - AKTUALIZACJA” Prof. dr hab. B. Jackowiak, Zakład Taksonomii
Roślin, Instytut Biologii Środowiska UAM w Poznaniu, Poznań, 31 marzec 2005r.
38
40
„Conservation of biodiversity in the Głuszec stream valley in Poznań (Poland) in the agriculture-environmental programme”
J. Borysiak, B. Grabowska i T. Kubala, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu, Poznań, marzec 2012r.
35
i powojennego. Obecnie obserwuje się intensyfikację procesu wchłaniania przez tkankę miejską
historycznych struktur oraz rozmywania granic historycznych krajobrazów.
Duża część znajdujących się na terenie miasta założeń i obiektów podlega ochronie
na podstawie obowiązujących przepisów prawa41 i została wpisana do rejestru zabytków
nieruchomych. Wśród najważniejszych elementów, stanowiących składowe lokalnego dziedzictwa
kulturowego, wymienić można zlokalizowane na obszarze Poznania zespoły urbanistycznoarchitektoniczne, fortyfikacje (stanowiące element Twierdzy Poznań), zespoły pomilitarne, zespoły
poprzemysłowe, założenia pałacowo-dworsko-parkowe i folwarczne, układy wsi, założenia parkowe
i rekreacyjne, aleje drzew, cmentarze oraz obiekty, a także obszary objęte ochroną archeologiczną.
Poniżej wymieniono obiekty podlegające ochronie konserwatorskiej, jak również część obiektów
o wysokich walorach historycznych i kulturowych, które do chwili obecnej nie zostały jeszcze objęte
ochroną prawną. Z uwagi na dużą liczbę występujących na terenie Poznania obiektów, w niniejszym
opracowaniu nie przedstawiono krótkiej charakterystyki poszczególnych obiektów, ograniczając się
jedynie do ich wyszczególnienia.
Zespoły urbanistyczno-architektoniczne
W granicach miasta znajdują się następujące zespoły urbanistyczno-architektoniczne,
podlegające ochronie:
• Zespół miasta lokacyjnego (w obrębie murów miejskich) wraz z budynkami użyteczności
publicznej, sakralnymi oraz kamienicami – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 225,
• Zespół Starego Rynku wraz z kompleksem budynków jak ratusz, odwach, domki budnicze, Pałac
Działyńskich, kamienice obrzeżne oraz studnia Prozerpiny i figura św. Jana Nepomucena –
wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 195,
• Zespół Śródmieścia, w obrębie XIX wiecznej twierdzy pruskiej wraz z zabudową
– wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 231,
• Zespół najstarszych dzielnic miasta wraz z budynkami użyteczności publicznej, sakralnymi,
założeniami parkowymi i willowymi, zabytkami architektury przemysłowej i kamienicami,
obejmujący Ostrów Tumski, Śródkę, Stare Miasto, Łazarz, Wildę, Ostroróg, Jeżyce oraz Sołacz –
wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 239,
• Zespół Maxa Johowa z kamienicami, zielenią, obejmujący kwartał ulic: Matejki, Ułańską,
Wyspiańskiego i Grottgera – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 368,
• Zespół
kamienic secesyjnych, obejmujący kwartał ulic: Roosevelta, Krasińskiego
i Zacisze – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 230,
• Zespół mieszkalny, Park Sołacki, aleja kasztanowa (o funkcji ekskluzywnej dzielnicy
mieszkaniowej, której integralną część stanowi zabudowa willowa, zieleń parkowa, aleje,
zieleńce i promenady) – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 244.
Poza wymienionymi powyżej zespołami, na szczególną uwagę zasługują również zespoły nie
podlegające ochronie na podstawie obowiązujących przepisów prawa, jednakże charakteryzujące się
wysokimi walorami architektonicznymi i przestrzennymi. Należą do nich:
• Zespół mieszkalny Abisynia,
obejmujący zabudowę w rejonie ulic: Trybunalskiej,
Cześnikowskiej, Podstolińskiej i Grunwaldzkiej,
• Zespół mieszkalny osiedle Warszawskie, obejmujący zabudowę w rejonie ulic: Krańcowej,
Trzemeszeńskiej, Włocławskiej, Mogileńskiej i Warszawskiej,
• Zespół
mieszkalny
osiedle
Tramwajarzy,
obejmujący
zabudowę
w
rejonie
ul. Szamotulskiej i ul. Grodziskiej,
• Zespół mieszkalny Botaniczna – Miła,
• Zespół mieszkalny Plac Lipowy, obejmujący zabudowę w rejonie ulic: Bluszczowej, Lipowej
i Wiśniowej,
• Zespół mieszkalny Zbąszyńska-Szamotulska,
• Zespół mieszkalny Kolonie Robotnicze, obejmujący zabudowę w rejonie ulic: Wspólnej,
Hutniczej, Tokarskiej i Rolnej.
Fortyfikacje – zewnętrzny pas forteczny
Zespół zewnętrznego pierścienia fortyfikacji miasta Poznania został zrealizowany pod koniec
XIX w i zastąpił pierwotnie zrealizowany pierścień fortyfikacji wewnętrznych, który w chwili obecnej
obejmuje zespół urbanistyczno-architektoniczny tzw. Ringu Stübbena (pierwotny układ fortyfikacji stał
się niewydolny i ograniczał rozwój miasta). W skład całego założenia wchodzi 9 fortów głównych,
41
ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568 ze zmianami)
36
9 fortów pośrednich, a także szereg mniejszych budowli towarzyszących (schrony, bunkry itd.).
Obiekty te tworzą pierścień fortyfikacji otaczających centrum miasta okręgiem o promieniu
ok. 9-10 km. Do fortów głównych należą: Fort I Röder, Fort II Stülpnagel, Fort III Graf Kirchbach, Fort
IV Hake, Fort V Waldersee I, Fort VI Tietzen, Fort VII Colomb, Fort VIII Grolman, Fort IX Brünneck.
Forty pośrednie to: Fort Ia Boyen, Fort IIa Thumen, Fort IIIa Prittwitz, Fort IVa Waldersee II, Fort Va
Bonin, Fort VIa Stockhausen, Fort VIIa Strotha, Fort VIIIa Röhr, Fort IXa Witzleben.
W chwili obecnej poszczególne obiekty wchodzące w skład pierścienia fortyfikacji
charakteryzują się zróżnicowanym stopniem zachowania. Część ze wspomnianych fortów zachowała
się do dnia dzisiejszego w bardzo dobrym stanie (np. Fort Ia, II, IIa), natomiast w niektórych
przypadkach skala zniszczeń praktycznie uniemożliwia odczytanie sylwety obiektów (np. Fort V, VIa).
W obrębie części fortów prowadzona jest również różnorodna działalność (np. magazynowa), która
w pewnym stopniu wpływa na stopień przekształcenia fortów oraz towarzyszących im terenów.
Należy również nadmienić, iż poznańskie fortyfikacje stanowią jedno z ważniejszych miejsc
hibernacji nietoperzy na terenie kraju. Z uwagi na ich szczególną wartość przyrodniczą, zostały
wskazane jako obszar mający szczególne znaczenie dla Wspólnoty „Fortyfikacje w Poznaniu”
(PLH300005).
Zespoły poprzemysłowe
Zrealizowane głównie w XIX w. zespoły poprzemysłowe charakteryzują się wysokimi walorami
historycznymi, jak i architektonicznymi. Wśród najbardziej wartościowych i charakterystycznych
zespołów poprzemysłowych podlegających ochronie należy wymienić: Rzeźnię Miejską przy ul. Garbary
(A 270), Gazownię i Wodociągi Miejskie przy ul. Grobla (A 241), Browar Mycielskich przy
ul. Majakowskiego (A 278) czy też Zespół stacji i parowozowni Średzkiej Kolei Powiatowej
na Kobylempolu (A 318). Wśród cennych zespołów, które powinny podlegać ochronie wymienić można
także młyn przy ul. Browarnej, cegielnie przy ul. Ceglanej, ul. Mieleszyńskiej i ul. Leszczyńskiej, stację
Poznań-Strzeszyn przy ul. Biskupińskiej oraz zagrodę młynarską Różany Młyn przy ul. Bożydara.
Założenia pałacowo-dworsko-parkowe i folwarczne
• Folwark Edwardowo – dwór, park, czworaki – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 393,
• Dwór i park przy dworze w Chybach – wpisane do WKZ,
• Dwór z parkiem w Nowej Wsi Górnej – wpisane do WKZ,
• Willa i park przy ul. Ożarowskiej – wpisane do rejestru zabytków pod numerem A 315,
• Folwark Palaczów – dwór, park, obserwatorium astronomiczne – wpisany do rejestru zabytków
pod numerem A 370,
• Pałac i park w Radojewie – wpisane do rejestru zabytków pod numerem A 407,
• Park przy dworze w Kiekrzu przy ul. Sanatoryjnej – wpisane do rejestru przez wojewódzkiego
konserwatora zabytków,
• Pałac, dwór i teren folwarku w Morasku – wpisane do rejestru zabytków pod numerami
A 394 i A 401,
• Dwór, zabudowa gospodarcza i park przy ul. Skoczkowskiej – wpisane do rejestru zabytków pod
numerem A 287,
• wór i park w Głuszynie – Piotrowie – wpisane do rejestru zabytków pod numerem A 317,
• Dwór Schwarzkopffa i park – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 326,
• Dwór i park na Rudniczu – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 200.
W granicach miasta zlokalizowane są także inne, cenne kulturowo założenia pałacowodworsko-parkowe i folwarczne, które nie zostały dotychczas objęte formami ochrony zabytków. Należą
do nich: Marcelin (dwór z parkiem oraz zabudowania gospodarcze folwarku), Pokrzywno (dwór, park
i zabudowania gospodarcze folwarku), Strzeszyn (dwór, park i zespół folwarczny wraz z nieczynną
gorzelnią), Umultowo (dwór, park, pozostałości zabudowań folwarcznych), Wielkie (dwór, park
i zespół zabudowy folwarcznej).
Układy wsi
W granicach Poznania znajdują się również tereny charakteryzujące się krajobrazem wiejskim
i podmiejskim, obejmujące tereny dawnych wsi, włączanych kolejno do granic miasta Poznania.
Do szczególnie cennych pod względem historycznym i kulturowym należą:
• Układy wsi o czytelnym historycznym układzie przestrzennym bez założenia dworskiego
i folwarcznego (Fabianowo, Kotowo, Krzesinki, Pasarskie),
• Układy wsi o czytelnym historycznym układzie przestrzennym z założeniem dworsko-parkowym
i folwarcznym (Głuszyna, Kiekrz, Krzesiny, Krzyżowniki, Morasko, Radojewo, Spławie),
37
•
Wsie silnie przekształcone, zurbanizowane (Górczyn, Główna, Zawady, Dębiec, Junikowo,
Ławica).
Założenia parkowe i rekreacyjne
• Park Wilsona i palmiarnia – wpisany do rejestru zabytków pod nr A 232,
• Parki znajdujące się w obrębie wewnętrznego pasa pofortecznego – wpisane do rejestru
zabytków pod numerem A 274,
• Ogród Zoologiczny przy ul. Gajowej – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 201,
• Ogród Botaniczny przy ul. Dąbrowskiego – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 196,
• Tor Wyścigów Konnych – Hipodrom Wola – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 288,
• Fort Winiary (Cytadela) – park, cmentarze – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 006.
Aleje drzew
Na terenie miasta zlokalizowane są również zabytkowe aleje, wpisane indywidualnie do
rejestru zabytków. Należy do nich: aleja kasztanowa przy dworze w Umultowie przy ul. Rumiankowej
(wpisana do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), ogród z aleją platanów przy Szpitalu
Ortopedycznym (wpisany do rejestru pod nr A 027).
Cmentarze
Do rejestru zabytków wpisano także najstarsze z poznańskich cmentarzy, które charakteryzują
się najwyższymi walorami historycznymi:
• Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu Św. Wojciecha – wpisany do rejestru zabytków
pod numerem A 181,
• Cmentarz Jeżycki przy ul. Nowina – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 237,
• Cmentarz Górczyński przy ul. P. Ściegiennego – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 238,
• Cmentarz parafii Bożego Ciała przy ul. Wiśniowej – wpisany do rejestru zabytków pod numerem
A 236,
• Cmentarz przy kościele pw. Św. Jakuba w Głuszynie – wpisany do rejestru zabytków pod
numerem A 234,
• Cmentarz przy ul. Głuszyna – wpisany do rejestru zabytków pod numerem A 235.
Ochrona archeologiczna
Na terenie miasta zlokalizowane są obszary objęte strefami ochrony archeologicznej oraz
strefami występowania znalezisk. Do rejestru zabytków wpisane zostały natomiast następujące
stanowiska archeologiczne:
• Cmentarzysko kultury łużyckiej – ul. Smolna 17/19 – wpisane do rejestru zabytków pod
numerem A 182,
• Cmentarzysko kultury pomorskiej – ul. Górki – wpisane do rejestru zabytków pod numerem
A 183,
• Osada św. Gotarda, cmentarzysko, osada polokacyjna – ul. Garbary 75, 77 – wpisana do
rejestru zabytków pod numerem A 184,
• Cmentarzysko okresu wczesnolateńskiego – ul. Biskupińska/Koszalińska – wpisane do rejestru
• Cmentarzysko kultury łużyckiej – ul. Madziarska 12 – wpisane do rejestru zabytków pod
numerem A 186,
• Cmentarzysko kultury łużyckiej – ul. Radziwoja/Lutosławy – wpisane do rejestru zabytków pod
numerem A 187,
• Cmentarzysko i osada z okresu rzymskiego – ul. Warszawska 24 – wpisane do rejestru
• Cmentarzysko kultury grobów podkloszowych – ul. Spichrzowa 37 – wpisane do rejestru
• Osada okresu lateńskiego – ul. Michałowo/Sowice – wpisana do rejestru zabytków pod
numerem A 190,
• Osada wczesnośredniowieczna – ul. Ostrowska/Spławie – wpisana do rejestru zabytków pod
numerem A 191,
• Osada neolityczna – ul. Borecka – wschód – wpisana do rejestru zabytków pod numerem
A 192,
38
Osada wczesnośredniowieczna – ul. Borecka – zachód – wpisana do rejestru zabytków pod
numerem A 193,
• Pozostałości średniowiecznych murów miejskich – wokół Starego Miasta – wpisane do rejestru
• Pozostałości Bramy Chwaliszewskiej – ul. Wielka – wpisane do rejestru zabytków pod numerem
A 455,
• Cmentarzysko średniowieczne – Rynek Śródecki 4 – wpisane do rejestru zabytków pod
numerem A 456.
Na analizowanym obszarze zlokalizowanych jest również wiele pojedynczych obiektów czy
budynków, objętych ochroną konserwatorską ze względu na ich wysoką wartość, jednakże z uwagi
na charakter niniejszego opracowania oraz znaczną liczbę obiektów podlegających ochronie, nie
zostały one wymienione.
•
2.4.
Jakość środowiska
2.4.1. Jakość powietrza atmosferycznego
Na stan jakości powietrza atmosferycznego na terenie Poznania wpływa przede wszystkim
wielkość emisji zanieczyszczeń z różnorodnych źródeł, zlokalizowanych w obrębie granic
administracyjnych miasta. Funkcjonujące na analizowanym terenie emitory zanieczyszczeń można
podzielić na następujące grupy: emitory punktowe (elektrociepłownie, zakłady produkcyjne itd.),
emitory powierzchniowe (obszary z dużą ilością niewielkich, jednorodnych źródeł emisji, np. tereny
zwartej zabudowy) oraz emitory liniowe (główne szlaki i węzły komunikacyjne).
Do największych emitorów punktowych należy przede wszystkim Zespół Elektrociepłowni
Poznańskich (EC II Karolin i EC I Garbary) oraz Dalkia Poznań S.A. Instalacje funkcjonujące w obrębie
wspomnianych zakładów stanowią źródło emisji SO2, CO, CO2, pyłu oraz benzo(α)pirenu, jednakże
łączna ilość wspomnianych substancji jest niższa niż sumaryczna ilość zanieczyszczeń emitowanych
przez wszystkie pozostałe emitory punktowe zlokalizowane na terenie Poznania42. Sytuacja ta wynika
przede wszystkim z zastosowania nowoczesnych i efektywnych rozwiązań w zakresie ograniczenia
emisji zanieczyszczeń generowanych w procesach produkcji ciepła. Obiekty te stanowią natomiast
jedne z największych punktowych emitorów pyłów (szczególnie pyłów o najmniejszej średnicy
cząsteczek).
Emisja zanieczyszczeń z emitorów powierzchniowych w największej skali występuje w obrębie
terenów charakteryzujących się występowaniem wysokiej, zwartej zabudowy (obszary dawnych
dzielnic Wilda, Stare Miasto, Jeżyce). Na terenach tych często funkcjonują indywidualne systemy
grzewcze, wykorzystujące w procesie spalania paliwa stałe o wysokich wskaźnikach emisji, generujące
znaczne ilości zanieczyszczeń pyłowych, szczególnie w okresie grzewczym. Duża emisja
zanieczyszczeń pyłowych w połączeniu z niekorzystnymi warunkami przewietrzania (wysoka, zwarta
zabudowa), sprzyja większej koncentracji zanieczyszczeń w tych rejonach miasta. Na obszarach
zabudowy jednorodzinnej stężenia zanieczyszczeń powietrza generowanych w procesach spalania
paliw w instalacjach grzewczych są znacznie niższe. Do czynników wpływających na znacznie lepszy
stan jakości powietrza atmosferycznego na wspomnianych terenach należy zaliczyć przede wszystkim
mniejszą gęstość zabudowy (lepsze warunki przewietrzania), obecność terenów zieleni, a także
stosowanie bardziej zaawansowanych technologicznie instalacji grzewczych, wykorzystujących paliwa
o znacznie niższych wskaźnikach emisji (np. gaz, olej opałowy itd.).
Na kształtowanie jakości powietrza atmosferycznego w granicach Poznania niezwykle istotny
wpływ ma również emisja liniowa, której źródłem są szlaki komunikacyjne (w szczególności drogi
o dużym znaczeniu w skali miasta i całego regionu, np. autostrada A2, drogi krajowe nr 5, 11, 92, tzw.
„ramy komunikacyjne”). Ruch kołowy powoduje emisję do atmosfery szeregu zanieczyszczeń
gazowych, powstających w procesach spalania paliw silnikowych w silnikach pojazdów, w tym między
innymi: węglowodorów aromatycznych, SO2, NO2, CO oraz substancji pyłowych, powstających głównie
w wyniku ścierania nawierzchni jezdni i opon pojazdów (emisja pyłów z procesu spalania paliw jest
znikoma). W przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków atmosferycznych, ruch kołowy stanowi
również przyczynę zwiększenia skali zjawiska wtórnej emisji pyłów, wpływającej na znaczne
pogorszenie jakości powietrza szczególnie w intensywnie zabudowanych rejonach miasta.
Wymienione powyżej główne źródła emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych wpływają
w najbardziej znaczącym stopniu na kształtowanie lokalnej jakości powietrza atmosferycznego
42
Diagnoza stanu środowiska Poznania, w: Program Ochrony Środowiska dla miasta Poznania na lata 2009-2012, Uchwała
Nr LIV/729/V/2009 Rady Miasta Poznania z dnia 12 maja 2009 r.
39
w granicach administracyjnych miasta. W mniejszej skali na kształtowanie jakości powietrza wpływają
także procesy napływu zanieczyszczeń z terenów położonych poza granicami miasta.
Analizę jakości powietrza atmosferycznego przeprowadzono na podstawie wykonywanej przez
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu rocznej oceny jakości powietrza dla
poszczególnych stref i poziomów substancji43, wyznaczonych w oparciu o ustawę Prawo ochrony
środowiska44 oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów
niektórych substancji w powietrzu45. Obszar będący przedmiotem opracowania obejmuje strefę
aglomeracja poznańska.
W granicach miasta Poznania pomiary prowadzone są w obrębie dwóch stacji – przy
ul. Dąbrowskiego oraz przy ul. Polanka. Na podstawie pomiarów uzyskanych ze wspomnianych
powyżej stacji, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska dokonał klasyfikacji jakości powietrza
w odniesieniu do poszczególnych stref (w tym strefy aglomeracja poznańska).
Wykonana przez WIOŚ roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok
2012 pod kątem ochrony zdrowia ludzi dotyczyła następujących zanieczyszczeń: dwutlenku azotu
(NO2), dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), benzenu (C6H6), pyłu PM2,5, pyłu PM10,
benzo(α)pirenu (BαP), ozonu (O3), ołowiu (Pb), arsenu (As), niklu (Ni) i kadmu (Cd). Klasyfikację
stężeń poszczególnych zanieczyszczeń na obszarze strefy aglomeracja poznańska (z uwzględnieniem
kryterium ochrony zdrowia ludzi) w roku 2012 przedstawia poniższa tabela.
Tabela 4.
Klasyfikacja strefy aglomeracja poznańska w roku 2012 r. pod względem jakości powietrza
z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ludzi
SYMBOL KLASY STREFY DLA POSZCZEGÓLNYCH SUBSTANCJI
NAZWA STREFY
NO2
SO2
CO
C6H6
PM2,5
PM10
B AP
AS
CD
NI
PB
O3
aglomeracja
A
A
A
A
A
C
C
A
A
A
A
A
poznańska
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2012, WIOŚ, Poznań 2013r.,
http://www.poznan.wios.gov.pl
Stężenia NO2, SO2, CO, C6H6, As, Cd, Ni, Pb, O3, ocenianych pod kątem ochrony zdrowia ludzi
za 2012 r., nie przekraczały poziomów dopuszczalnych, w związku z tym aglomeracja poznańska
zaliczona została do klasy A.
W przypadku pyłu PM2,5, w 2012 r. nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu
powiększonego o margines tolerancji, ocenianego jako stężenie średnie dla roku (uzyskane stężenie
pyłu – 24,4 µg/m3). Pomiary te wskazują na poprawę jakości powietrza atmosferycznego w tym
zakresie (na podstawie analogicznych pomiarów, przeprowadzonych dla roku 2011, strefa aglomeracja
poznańska zaliczona została do klasy B).
W przypadku pyłu PM10 w 2012 r. zanotowano przekroczenia dopuszczalnego poziomu dla
24-godzinnych stężeń na wszystkich stanowiskach prowadzących pomiary pyłu, w tym na stacjach
w Poznaniu przy ul. Polanka i ul. J.H. Dąbrowskiego. Nie zanotowano natomiast na żadnym ze
stanowisk pomiarowych przekroczeń stężeń średnich rocznych. Ze względu na występowanie
przekroczeń dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego pyłu PM10, aglomeracja poznańska
zakwalifikowana została do klasy C. Należy jednak podkreślić, że roczna seria pomiarów wykazuje
wyraźną zmienność sezonową (w okresie zimowym odnotowywane są wyższe stężenia pyłu PM10,
w sezonie letnim niższe).
W przypadku stężeń benzo(α)pirenu, na wszystkich stanowiskach pomiarowych
(zlokalizowanych w Poznaniu, Pile, Kaliszu, Ostrowie Wielkopolskim i Tarnowie Podgórnym)
odnotowano podwyższone stężenia. Z uwagi na powyższe, wszystkie strefy, w tym strefę aglomeracja
poznańska, zaliczono do klasy C.
We wszystkich strefach, zakwalifikowanych do klasy C, należy wskazać obszary, w których
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stężeń danej substancji, a także opracować program
naprawczy.
Z uwagi na występowanie przekroczeń dopuszczalnych poziomów pyłu PM10 oraz
benzo(α)pirenu konieczne było podjęcie działań, których realizacja doprowadziłaby do zmniejszenia
emisji wspomnianych zanieczyszczeń do poziomów pozwalających na dotrzymanie obowiązujących
standardów jakości powietrza atmosferycznego. Dla pyłu PM10 program naprawczy dla Poznania
43
44
45
Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2012, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Poznaniu, Poznań 2013
art. 87 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska
Dz. U. z 2012 r. poz. 1031
40
został opracowany już w latach ubiegłych. W roku 2005 na trzech stacjach pomiarowych
zlokalizowanych na terenie miasta Poznania (przy ul. Polanka, ul. Dąbrowskiego i ul. Szymanowskiego)
stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów dla pyłu zawieszonego. Z uwagi na powyższe,
Wojewoda Wielkopolski wydał na mocy Rozporządzenia Nr 39/07 z dnia 31 grudnia 2007 r. program
ochrony powietrza dla strefy – aglomeracja Poznań. Program ten określał m.in. podstawowe kierunki
działań, których podjęcie było niezbędne do przywrócenia standardów jakości powietrza w strefie.
Realizacja wspomnianych zadań nie doprowadziła niestety do wyeliminowania zjawiska występowania
przekroczeń dopuszczalnych stężeń pyłu PM10 w powietrzu. W 2012 r. Urząd Marszałkowski
Województwa Wielkopolskiego przystąpił do aktualizacji programu ochrony powietrza dla strefy –
aglomeracja poznańska w zakresie pyłu PM10, który został zatwierdzony uchwałą Nr XXIX/561/12
Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie Aktualizacji Programu
ochrony powietrza dla strefy: Aglomeracja Poznań (strefa Miasto Poznań) w woj. Wielkopolskim46.
We wspomnianym dokumencie przedstawiono szereg działań naprawczych, których realizacja ma
doprowadzić do zmniejszenia stężeń pyłu PM10 w granicach miasta do poziomów dopuszczalnych.
Wśród najważniejszych z nich należy wymienić działania związane z: obniżeniem emisji z ogrzewania
indywidualnego (podłączanie do sieci cieplnej, wymiana niskosprawnych kotłów na paliwa stałe,
termomodernizacja budynków), obniżeniem emisji komunikacyjnej (budowa obwodnic miasta,
opracowanie Planu Zrównoważonego Rozwoju Publicznego Transportu Zbiorowego, czyszczenie ulic
na mokro w okresie wiosna-jesień, rozwój i modernizacja systemu transportu publicznego, organizacja
systemu Park&Ride, rozwój systemu ścieżek rowerowych), obniżeniem emisji ze źródeł punktowych
(zmniejszenie strat przesyłu energii poprzez modernizację sieci cieplnej) czy edukacją ekologiczną.
W kontekście analizowanego projektu (stanowiącego przedmiot niniejszej prognozy) najbardziej
istotne są działania naprawcze, polegające na wprowadzaniu odpowiednich zapisów do planów
zagospodarowania przestrzennego, dotyczących m.in. kształtowania zabudowy w sposób
zapewniający przewietrzanie miasta, wprowadzania zieleni izolacyjnej oraz ustalenia zakazu
stosowania pali stałych w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych
systemów grzewczych).
W roku 2012, z uwagi na występowanie w obrębie poszczególnych stref przekroczeń poziomu
docelowego dla benzo(α)pirenu, Sejmik Województwa Wielkopolskiego podjął również uchwałę
Nr XXIX/566/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie Programu ochrony powietrza w zakresie benzo-
alfa-pirenu dla stref: Aglomeracja Poznańska, Miasto Leszno, strefy gnieźnieńsko-wrzesińskiej oraz
strefy pilsko-złotowskiej w woj. Wielkopolskim47. Program wskazuje na szereg koniecznych do
przeprowadzenia działań naprawczych (w tym m.in. obniżenie emisji z indywidualnych systemów
grzewczych, modernizacja i rozbudowa sieci cieplnej, rozbudowa sieci gazowej na obszarach
zabudowy mieszkaniowej), przy czym z punktu widzenia dokumentów planistycznych najbardziej
istotne są działania naprawcze polegające na uwzględnianiu w planach zagospodarowania
przestrzennego wymogów dotyczących ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami. Działania te
obejmują konieczność uwzględniania w nowotworzonych lub aktualizowanych planach wymogów
dotyczących zaopatrywania w ciepło nowopowstających budynków z nośników niepowodujących
nadmiernej emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz projektowanie linii zabudowy z uwzględnieniem
przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie. Jako pożądane
działania wskazano również zwiększanie powierzchni terenów zielonych (nasadzanie drzew i krzewów).
2.4.2. Klimat akustyczny
Ocenę warunków akustycznych dla obszaru miasta Poznania odniesiono do terenów, dla
których definiuje się standardy akustyczne w środowisku. Na podstawie ustawy Prawo ochrony
środowiska, ochronę akustyczną w środowisku należy zapewnić następującym rodzajom terenów
przeznaczonych: pod zabudowę mieszkaniową, pod szpitale i domy opieki społecznej, pod budynki
związane z ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, na cele uzdrowiskowe, na cele
rekreacyjno-wypoczynkowe oraz na cele mieszkaniowo-usługowe. Dopuszczalne poziomy hałasu
w środowisku dla takich terenów określają aktualnie: rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (z 2007 r.) oraz rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, z 2012 r. Rozporządzenia te definiują wymagania za
pomocą: wskaźników hałasu mających zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki
w zakresie ochrony środowiska przed hałasem – LDWN (długookresowy średni poziom dźwięku
46
47
Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01.2013 r., poz. 508
Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 15.01. 2013 r., poz. 509
41
A wyrażony w decybelach (dB), wyznaczony w ciągu wszystkich dób w roku, z uwzględnieniem: pory
dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 600 do godz. 1800), pory wieczoru (rozumianej jako
przedział czasu od godz. 1800 do godz. 2200) oraz pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od
godz. 2200 do godz. 600) oraz LN (długookresowy średni poziom dźwięku A wyrażony w decybelach
(dB), wyznaczony w ciągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedział czasu od godz.
2200 do godz. 600), a także wskaźników hałasu mających zastosowanie do ustalania i kontroli
warunków korzystania ze środowiska w odniesieniu do jednej doby – LAeq D (równoważny poziom
dźwięku A dla pory dnia, rozumianej jako przedział czasu od godz. 600 do godz. 2200) i LAeq
N (równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy, rozumianej jako przedział czasu od godz. 2200 do
godz. 600).
Wymagane są następujące dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, m.in. dla źródeł
hałasu komunikacyjnego: samochodowego, tramwajowego i kolejowego – na podstawie
rozporządzenia z 2012 r.: LAeq D/N (Tabela 1 rozporządzenia z 2012 r.) lub LDWN i LN (Tabela 3 tego
rozporządzenia), natomiast dla źródeł hałasu lotniczego – na podstawie rozporządzenia z 2007 r.:
LAeq D/N (Tabela 2 rozporządzenia z 2007 r.) lub LDWN i LN (Tabela 4 tego rozporządzenia).
Tabela 5. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu,
z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz
linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie
do ustalania kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby.
Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]
Pozostałe obiekty i działalność
będącą źródłem hałasu
LAeq D
LAeq N
LAeq N
przedział czasu
odniesienia
przedział czasu
przedział czasu
równy 8
odniesienia
najmniej
równy 1
odniesienia
równy
korzystnym
najmniej
godzinom dnia
korzystnej
8 godzinom
kolejno po sobie
godzinie nocy
następującym
Drogi lub linie kolejowe1)
LAeq D
Lp.
Rodzaj terenu
przedział czasu
odniesienia
równy
16 godzinom
1
2
3
4
a) Strefa ochronna „A” uzdrowiska
b) Tereny szpitali poza miastem
a) Tereny zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy związanej
ze stałym lub czasowym pobytem
dzieci i młodzieży2)
c) Tereny domów opieki społecznej
d) Tereny szpitali w miastach
wielorodzinnej i zamieszkania
zbiorowego
b) Tereny zabudowy zagrodowej
c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe2)
d) Tereny mieszkaniowo-usługowe
Tereny w strefie śródmiejskiej miast
powyżej 100 tys. mieszkańców3)
50
45
45
40
61
56
50
40
65
56
55
45
68
60
55
45
Objaśnienia:
1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych.
2) W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu
w porze nocy.
3) Strefa śródmieścia miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracja obiektów
administracyjnych, handlowych i usługowych. W przypadku miast, w których występują dzielnice o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys.,
można wyznaczać w tych dzielnicach strefę śródmiejską, jeżeli charakteryzuje się ona zwartą zabudową mieszkaniową z koncentracją
obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych.
42
Tabela 6. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu,
z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz
linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają zastosowanie do
prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem.
Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w [dB]
Pozostałe obiekty i działalność
Drogi lub linie kolejowe1)
będącą źródłem hałasu
LDWN
LN
LDWN
LN
Lp.
1
2
3
4
Rodzaj terenu
b) Tereny szpitali poza miastem
jednorodzinnej
b) Tereny zabudowy związanej
dzieci i młodzieży
c) Tereny domów opieki społecznej
d) Tereny szpitali w miastach
wielorodzinnej i zamieszkania
zbiorowego
b) Tereny zabudowy zagrodowej
c) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
d) Tereny mieszkaniowo-usługowe
Tereny w strefie śródmiejskiej miast
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
dobom w roku
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
porom nocy
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
dobom w roku
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
porom nocy
50
45
45
40
64
59
50
40
68
59
55
45
70
65
55
45
Objaśnienia:
1) Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym i kolei linowych.
Tabela 7.Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków
powietrznych oraz linie elektroenergetyczne wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają
zastosowanie do ustalania kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby.
Dopuszczalny poziom hałasu w [dB]
Starty, lądowania i przeloty
Linie energetyczne
statków powietrznych
LAeq D
LAeq N
LAeq D
LAeq N
Lp.
1
2
Rodzaj terenu
b) Tereny szpitali, domów opieki
społecznej
c) Tereny zabudowy związanej
jedno- i wielorodzinnej
oraz zabudowy zagrodowej
i zamieszkania zbiorowego
b) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe1)
c) Tereny mieszkaniowo-usługowe
d) Tereny w strefie śródmiejskiej miast
przedział czasu
odniesienia
równy 16
godzinom
przedział czasu
odniesienia
równy 8
godzinom
przedział czasu
odniesienia
równy 16
godzinom
przedział czasu
odniesienia
równy 8
godzinom
55
45
45
40
60
50
50
45
Objaśnienia:
1. W przypadku niewykorzystywania tych terenów, zgodnie z ich funkcją, w porze nocy, nie obowiązuje na nich dopuszczalny poziom hałasu
w porze nocy.
2. Strefa śródmieścia miast powyżej 100 tys. mieszkańców to teren zwartej zabudowy mieszkaniowej z koncentracja obiektów
43
Tabela 8. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego starty, lądowania i przeloty statków
powietrznych oraz linie elektroenergetyczne wyrażone wskaźnikami LDWN i LN, które to wskaźniki mają
zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem.
Dopuszczalny długotrwały średni poziom dźwięku w [dB]
Starty, lądowania i przeloty
Linie energetyczne
statków powietrznych
LDWN
LN
LDWN
LN
Lp.
1
2
Rodzaj terenu
b) Tereny szpitali, domów opieki
społecznej
c) Tereny zabudowy związanej
jedno- i wielorodzinnej
oraz zabudowy zagrodowej
i zamieszkania zbiorowego
b) Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
c) Tereny mieszkaniowo-usługowe
d) Tereny w strefie śródmiejskiej miast
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
dobom w roku
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
porom nocy
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
dobom w roku
przedział czasu
odniesienia
równy wszystkim
porom nocy
55
45
45
40
60
50
50
45
Objaśnienia:
Z wymienionych w tabelach powyżej rodzajów terenów, w mieście Poznaniu nie występują
„strefy ochronne A uzdrowiska” oraz „tereny szpitali poza miastem”.
Ponadto, w związku z obowiązującą w Miejskiej Pracowni Urbanistycznej interpretacją
przepisów w dziedzinie ochrony środowiska przed hałasem, do terenów rekreacyjno-wypoczynkowych
nie zalicza się terenów ogrodów działkowych, zlokalizowanych lub projektowanych na terenie miasta,
bowiem w oparciu o przepisy obowiązującej ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych48, które
mówią, że (art. 3): „… rodzinne ogrody działkowe stanowią tereny zielone w rozumieniu innych
ustaw, …” oraz że (art. 5): „Rodzinne ogrody działkowe jako tereny zielone podlegają ochronie
przewidzianej w przepisach o ochronie gruntów rolnych i leśnych, a także w przepisach dotyczących
ochrony przyrody i ochrony środowiska.” – co oznacza, że dla terenów ogrodów działkowych nie
ustala się standardów akustycznych w środowisku.
Do oceny warunków akustycznych w obszarze miasta Poznania wykorzystano informacje
zawarte w aktualnej Mapie akustycznej miasta Poznania 201249, która zgodnie z przepisami ustawy
Prawo ochrony środowiska50 przedstawia warunki akustyczne i zagrożenie hałasem w mieście za
pomocą długookresowych średnich wskaźników LDWN i LN (odpowiednio dla pory dzienno-wieczornonocnej oraz pory nocnej). Dokument ten ilustruje warunki akustyczne w środowisku na terenie miasta
Poznania – w swojej części graficznej dokumentacji, w licznych warstwach tematycznych, dla hałasu:
samochodowego, tramwajowego, kolejowego i lotniczego oraz hałasu przemysłowego.
W aktualnej Mapie akustycznej miasta Poznania 201251 jw. dostępne są mapy sporządzone
dla obu wskaźników – LDWN i LN:
• mapy emisyjne – prezentujące poziomy emitowanego hałasu samochodowego, tramwajowego
i kolejowego w odległości 10 m od osi toru ruchu;
• mapy imisyjne – obrazujące stan akustyczny środowiska w postaci barwnych stref, ilustrujących
przedziały zakresu imisji; mapy te uwzględniają w pełnym stopniu zróżnicowanie ukształtowania
terenu, stan i sposób jego zagospodarowania oraz średnie, lokalne warunki meteorologiczne,
jak również prezentują obiekty szczególnej ochrony akustycznej;
• mapy wrażliwości hałasowej obszarów – przedstawiające rozkład dopuszczalnych poziomów
dźwięku na rozpatrywanym obszarze, w zależności od sposobu zagospodarowania terenu;
48
Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169, poz. 1419, ze zmianami)
Mapa akustyczna miasta Poznania 2012, AkustiX Sp. z o.o., Urząd Miasta w Poznaniu, listopad 2012
50
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232)
51
49
44
•
•
•
mapy terenów zagrożonych hałasem – prezentujące wielkości przekroczenia dopuszczalnych
poziomów dźwięku, wyrażone w postaci obszarów odpowiadających zróżnicowanym
przedziałom przekroczeń;
mapy rozkładu przestrzennego wartości wskaźnika M – prezentujące przestrzenne
rozmieszczenie wskaźnika M (wskaźnik pozwalający na ustalenie kolejności realizacji zadań
w Programie Ochrony Środowiska przed Hałasem – POH);
mapy rozmieszczenia ludności eksponowanej na hałas – mapy zagrożeń akustycznych
w odniesieniu do liczby osób eksponowanych na hałas, powstające przez analizę rozkładu liczby
osób mieszkających w poszczególnych strefach imisji dźwięku; mapy te prezentują wyniki dla
poszczególnych budynków, łącząc liczbę mieszkańców i maksymalny poziom hałasu wyznaczony
na elewacji.
W Mapie akustycznej miasta Poznania 201252 dostępne są również następujące zestawy map,
załączone do części opisowej tej dokumentacji:
• zestaw map przedstawiających efekty zastosowanych przedsięwzięć ochrony środowiska przed
hałasem – mapy obrazujące zmiany warunków akustycznych, wynikające z podjętych działań
w zakresie ochrony środowiska, zarówno w odniesieniu do opracowanych i wdrożonych
programów ochrony środowiska przed hałasem, jak i działań o charakterze lokalnym;
• zestaw map prognostycznych, obejmujących obszary, których dotyczą
zamierzenia
inwestycyjne, mające wpływ na zmianę uwarunkowań akustycznych – mapy obrazujące
przewidywane zmiany warunków akustycznych, wynikające z planowanych działań w zakresie
ochrony środowiska, zarówno w odniesieniu do obowiązujących programów ochrony środowiska
przed hałasem, jak i planowanych działań o charakterze lokalnym.
W niniejszej prognozie zaprezentowano analizy i wnioski wynikające z materiałów
merytorycznych, statystycznych i graficznych, zawartych w Mapie akustycznej miasta Poznania 201253
(przedstawionych w niej w sposób zgodny z wymaganiami rozporządzenia w sprawie szczegółowego
zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji54),
odniesionych do terenów o zdefiniowanych standardach akustycznych w środowisku – znajdujących
się w zasięgach oddziaływania analizowanych źródeł hałasu: samochodowego, tramwajowego,
kolejowego, lotniczego i przemysłowego.
Hałas samochodowy analizowano dla wielu ulic miasta Poznania, sklasyfikowanych jako ulice
ekspresowe, główne ruchu przyspieszonego i główne oraz zbiorcze, a nawet lokalne. Ulice te stanowią
odcinki: dróg krajowych (DK nr 5, DK nr 11, DK nr 92, DK nr 32) oraz autostrady A2, która jest
jednocześnie drogą o randze europejskiej E30 (natomiast DK nr 5 – trasą E261), dróg wojewódzkich
(DW nr 184, DW nr 196, DW nr 307 oraz DW nr 430), dróg powiatowych i części dróg gminnych
– znajdujących się w granicach miasta. Sieć drogowa miasta Poznania to drogi publiczne o łącznej
długości 1 051 km, na które składają się drogi krajowe – 65 km (w tym autostrada A2 – 13 km,
a pozostałe – 52 km), drogi wojewódzkie – 12 km, drogi powiatowe – 269 km oraz drogi gminne
– 705 km.
Hałas tramwajowy analizowano dla sieci komunikacji tramwajowej, która obejmuje 20 linii
tramwajowych (w tym jedna nocna), o łącznej długości ok. 190 km. Trasy linii tramwajowych
rozchodzą się promieniście z centrum Poznania w kierunku 14 pętli tramwajowych, zlokalizowanych
w pobliżu większych osiedli mieszkaniowych, zakładów produkcyjnych, cmentarzy oraz centrów
handlowych.
Hałas kolejowy analizowano dla odcinków linii kolejowych w granicach miasta Poznania. Są to:
linia nr 3 (E20) (Warszawa Zachodnia – Poznań Główny – Kunowice – zachodnia granica państwa),
linia nr 351 (Poznań Główny – Szczecin Główny), linia nr 354 (Poznań Główny – Piła Główna), linia
nr 356 (Poznań Wschód – Bydgoszcz Główna), linia nr 353 (Poznań Wschód – Skandawa – granica
państwa), linia nr 271 (Wrocław Główny – Poznań Główny) (E59 z linią nr 351), linia nr 272
(Kluczbork – Poznań Główny), jak również linie towarowe – tylko dla ruchu pociągów towarowych:
linia nr 394 (Poznań Krzesiny – Kobylnica) i linia nr 395 (Zieliniec – Kiekrz).
Hałas lotniczy analizowano dla dwóch lotnisk, funkcjonujących w granicach miasta Poznania:
Międzynarodowego Portu Lotniczego Poznań – Ławica, przy ul. Bukowskiej oraz Lotniska Wojskowego
w Poznaniu – Krzesinach, wchodzącego w struktury NATO.
52
jw.
53
54
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na
mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji (Dz. U. Nr 187, poz. 1340)
45
W przypadku hałasu samochodowego – pochodzącego od analizowanych akustycznie ulic
głównych i głównych ruchu przyspieszonego, ekspresowych (autostrady A2), a także zbiorczych i kilku
ulic lokalnych – ocenianego przez kryterium LDWN: 5.783 km2 powierzchni terenów zabudowy
mieszkaniowej miasta Poznania charakteryzuje się tzw. „niedobrym” stanem warunków akustycznych
w środowisku, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (4.627 km2) oraz
5-10 dB (1.156 km2); kolejne 0.285 km2 powierzchni tych terenów charakteryzuje się tzw. „złym”
stanem warunków akustycznych w środowisku, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów
wynosi: 10-15 dB (0.257 km2) oraz 15-20 dB (0.028 km2). Z kolei liczba mieszkańców, narażonych na
życie w hałasie, przekraczającym wymagane standardy akustyczne w środowisku – to odpowiednio:
91.526 tys. (< 5 dB) i 20.468 tys. (5-10 dB), czyli 111.994 tys. mieszkańców żyje w tzw. „niedobrych”
warunkach akustycznych w środowisku, a dalsze 4.136 tys. (10-15 dB) oraz 0.939 tys. (15-20 dB)
– czyli 5.075 tys. mieszkańców żyje w tzw. „złych” warunkach akustycznych, natomiast kolejne
0.021 tys. ludzi żyje w warunkach akustycznych w środowisku – tzw. „bardzo złych”.
W tzw. „niedobrych” i „złych” warunkach akustycznych w środowisku funkcjonują np. budynki
szkolne i przedszkola – odpowiednio: 103 i 21 budynków, w tym 61 – w hałasie przekraczającym
standardy o < 5 dB, 42 – w hałasie większym niż wymagany poziom o 5-10 dB, 16 – w hałasie
większym o 10-15 dB oraz 5 – w hałasie większym o 15-20 dB, jak również szpitale i domy opieki
społecznej – odpowiednio: 37 i 4 budynki funkcjonują w tzw. „niedobrych” i „złych” warunkach
akustycznych w środowisku, w tym 24 – w hałasie przekraczającym standardy o < 5 dB,
13 – w hałasie większym o 5-10 dB, 3 – w hałasie większym o 10-15 dB oraz 1 – w hałasie większym
o 15-20 dB.
Lepsza sytuacja akustyczna w środowisku – zagrożonym hałasem samochodowym –
charakteryzuje porę nocną (dla kryterium LN), gdzie relatywnie mniejsza liczba lokali mieszkalnych,
mieszkańców, budynków oświatowych i służby zdrowia, znajduje się w warunkach w różnym stopniu
przekraczających dopuszczalne standardy akustyczne w środowisku. Jedynie powierzchnia terenów
zabudowy mieszkaniowej z przekroczeniami standardów akustycznych w środowisku jest relatywnie
większa i wynosi odpowiednio: tzw. „niedobry” stan warunków akustycznych w środowisku
charakteryzuje 6.051 km2 powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej w Poznaniu, gdzie
przekroczenie dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (4.784 km2) oraz 5-10 dB (1.267 km2);
natomiast tzw. „zły” stan warunków akustycznych charakteryzuje 0.382 km2, gdzie przekroczenie
dopuszczalnych standardów wynosi: 10-15 dB (0.312 km2) oraz 15-20 dB (0.070 km2).
Ponadto, analizując wartości poziomów dźwięku w porze dzienno-wieczorno-nocnej – dla
kryterium LDWN, stwierdzono w Mapie akustycznej miasta Poznania 201255, że 46.668 km2 obszarów
eksponowanych na hałas samochodowy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
55-60 dB, a więc bardzo dobre, 34.581 km2 – warunki akustyczne na poziomie 60-65 dB, czyli dobre
(maksymalnie na poziomie wymaganym np. dla terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej),
20.980 km2 – na poziomie 65-70 dB, 11.810 km2 – na poziomie 70-75 dB, a 7.054 km2 – na poziomie
przekraczającym 75 dB. W porze nocnej – dla kryterium LN, odpowiednio mniej powierzchni obszarów
miasta znajduje się w zasięgach oddziaływania hałasu samochodowego: 40.800 km2 obszarów
eksponowanych na hałas samochodowy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
(maksymalnie na poziomie wymaganym np. dla terenów zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej
i wielorodzinnej), 15.300 km2 – na poziomie 60-65 dB, 7.300 km2 – na poziomie 65-70 dB,
3.400 km2 – na poziomie przekraczającym 70 dB.
Zagrożenie środowiska hałasem tramwajowym w mieście Poznaniu – od wszystkich
analizowanych tras tramwajowych – jest znacznie mniejsze, niż w przypadku hałasu samochodowego,
co jest oczywiste – porównując np. długość analizowanych odcinków ulic i linii tramwajowych.
W przypadku oceny skażenia środowiska hałasem tramwajowym, dla kryterium LDWN: 0.022 km2
powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej miasta Poznania charakteryzuje się tzw. „niedobrym”
stanem warunków akustycznych w środowisku, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów
wynosi: < 5 dB (0.021 km2) oraz 5-10 dB (0.001 km2). Nie stwierdzono powierzchni obszarów
oddziaływania hałasu tramwajowego – w tzw. „złych” warunkach akustycznych. Liczba mieszkańców
narażonych na życie w hałasie przekraczającym wymagane standardy akustyczne w środowisku –
to 2.673 tys. (< 5 dB), czyli tylu mieszkańców żyje w tzw. „niedobrych” warunkach akustycznych
w środowisku. W tzw. „niedobrych” warunkach akustycznych w środowisku funkcjonują np. budynki
oświaty i służby zdrowia, w tym budynki szkolne i przedszkola – 14 budynków, które znajdują się
w hałasie przekraczającym dopuszczalne standardy akustyczne w środowisku o < 5 dB; natomiast
55
46
budynki szpitali, domy opieki społecznej – 2 budynki, znajdują się w większym hałasie,
przekraczającym dopuszczalne standardy o 10-15 dB.
Lepsza sytuacja akustyczna w środowisku – zagrożonym hałasem tramwajowym –
charakteryzuje porę nocną (dla kryterium LN), podobnie jak w przypadku hałasu samochodowego,
gdzie odpowiednio dużo mniejsza liczba lokali mieszkalnych, mieszkańców, budynków oświatowych
i służby zdrowia, znajduje się w warunkach nie spełniających wymaganych standardów akustycznych
w środowisku. W przypadku oddziaływania hałasu tramwajowego, również powierzchnia obszarów
zabudowy mieszkaniowej z przekroczeniami standardów akustycznych w środowisku jest mniejsza
w porze nocnej i wynosi dla tzw. „niedobrego” stanu warunków akustycznych 0.003 km2 powierzchni
terenów narażonych w tym zakresie, z przekroczeniami dopuszczalnych standardów tylko < 5 dB.
eksponowanych na hałas tramwajowy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
0.896 km2 – na poziomie 65-70 dB, a 0.137 km2 – na poziomie 70-75 dB. W porze nocnej – dla
kryterium LN, odpowiednio mniej powierzchni obszarów miasta znajduje się w zasięgach oddziaływania
hałasu tramwajowego: 1.855 km2 obszarów eksponowanych na ten rodzaj hałasu posiada warunki
akustyczne w środowisku na poziomie 50-55 dB, a więc bardzo dobre, 1.145 km2 – warunki
akustyczne na poziomie 55-60 dB, czyli dobre (maksymalnie na poziomie wymaganym np. dla terenów
zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej i wielorodzinnej), a 0.244 km2 – na poziomie 60-65 dB.
Zagrożenie środowiska hałasem kolejowym w mieście Poznaniu – od analizowanych tras linii
kolejowych – jest nieco większe niż hałasem tramwajowym. W przypadku oceny skażenia środowiska
hałasem kolejowym, dla kryterium LDWN: 0.082 km2 powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej
w Poznaniu charakteryzuje się tzw. „niedobrym” stanem warunków akustycznych w środowisku, gdzie
przekroczenie dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (0.076 km2) oraz 5-10 dB (0.006 km2).
Nie stwierdzono jednak powierzchni obszarów oddziaływania hałasu kolejowego – w tzw. „złych”
warunkach akustycznych. Liczba mieszkańców narażonych na życie w hałasie przekraczającym
wymagane standardy akustyczne w środowisku jest mniejsza niż w przypadku hałasu tramwajowego
i wynosi: 0.327 tys. (< 5 dB) i 0.039 tys. (5-10 dB), czyli 0.366 tys. mieszkańców żyje w tzw.
„niedobrych” warunkach akustycznych w środowisku. W tzw. „niedobrych” warunkach akustycznych
w środowisku funkcjonują również nieliczne budynki oświaty – 2 budynki, ale nie ma tam budynków
szpitali i domów opieki społecznej.
W porze nocnej, dla kryterium LN, panuje relatywnie gorsza sytuacja akustyczna w środowisku
– zagrożonym hałasem kolejowym – niż w porze dzienno-wieczorno-nocnej, czy porównując
oddziaływanie hałasu kolejowego z hałasem tramwajowym – w porze nocnej. Większa jest
powierzchnia obszarów narażonych w tym zakresie, z przekroczeniami standardów akustycznych
w środowisku. Określany jako tzw. „niedobry” stan warunków akustycznych charakteryzuje 0.164 km2
powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów
wynosi: < 5 dB (0.155 km2) oraz 5-10 dB (0.009 km2). Liczba lokali mieszkalnych, mieszkańców,
budynków oświatowych i służby zdrowia także jest większa w porze nocnej, niż w przypadku oceny
warunków w porze dzienno-wieczorno-nocnej. Dla kryterium LN: w tzw. „niedobrym” stanie warunków
akustycznych w środowisku znajduje się np. 0.544 tys. mieszkańców, gdzie przekroczenie
dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (0.498 tys.) oraz 5-10 dB (0.046 tys.).
Z kolei, na podstawie analizy wartości poziomów dźwięku w porze dzienno-wieczorno-nocnej
– dla kryterium LDWN, stwierdzono w Mapie akustycznej miasta Poznania 201257, że 6.144 km2
obszarów eksponowanych na hałas kolejowy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
2.366 km2 – na poziomie 65-70 dB, 1.366 km2 – na poziomie 70-75 dB, a 0.198 km2 – charakteryzuje
poziom hałasu kolejowego przekraczający 75 dB. W porze nocnej, odpowiednio mniej powierzchni
obszarów miasta znajduje się w zasięgach oddziaływania hałasu kolejowego: 4.876 km2 obszarów
eksponowanych na ten rodzaj hałasu posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
(maksymalnie na poziomie wymaganym np. dla terenów zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej
56
57
47
i wielorodzinnej), 1.915 km2 – na poziomie 60-65 dB, 0.965 km2 – na poziomie 65-70 dB, a 0.055 km2
– o poziomie przekraczającym 70 dB.
W przypadku hałasu lotniczego analizowano zagrożenie środowiska od dwóch lotnisk
funkcjonujących na terenie miasta Poznania – lotniska cywilnego Poznań-Ławica oraz lotniska
wojskowego Poznań-Krzesiny.
Pod względem wielkości skażenia środowiska hałasem lotniczym, zagrożenie to kształtuje się
w kolejności bezpośrednio za skażeniem hałasem samochodowym, a przed skażeniem hałasem
kolejowym.
Ocena skażenia środowiska hałasem lotniczym – dla kryterium LDWN – wykazała, że: 2.704 km2
powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej miasta Poznania znajduje się pod wpływem
oddziaływania hałasu lotniczego – w tzw. „niedobrym” stanie warunków akustycznych w środowisku,
gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (1.977 km2) oraz 5-10 dB
(0.727 km2), a 489 km2 powierzchni obszarów znajduje się w tzw. „złym” stanie warunków
akustycznych, gdzie przekroczenie standardów wynosi: 10-15 dB (0.284 km2) i 15-20 dB (0.205 km2),
natomiast na powierzchni 0.027 km2 stwierdzono tzw. „bardzo zły” stan warunków akustycznych
w środowisku, o przekroczeniach dopuszczalnych standardów > 20 dB.
Na podstawie Mapy akustycznej miasta Poznania 201258 stwierdzono, że na obszarach
ponadnormatywnych oddziaływań hałasu lotniczego – w porze dzienno-wieczorno-nocnej – przebywa
7270 tys. mieszkańców, w tym 6.517 tys. w obszarach o tzw. „niedobrym” stanie środowiska
(4.814 tys. – z przekroczeniami < 5 dB i 1.703 tys. – z przekroczeniami 5-10 dB), 742 tys.
w obszarach o tzw. „złym” stanie środowiska (0.416 tys. – z przekroczeniami 10-15 dB i 0.326 tys.
– z przekroczeniami 15-20 dB), natomiast 0.011 tys. – w obszarach o tzw. „bardzo złym” stanie
warunków akustycznych w środowisku. W obszarach skażonych ponadnormatywnym hałasem
lotniczym znajdują się m.in. budynki szkolne i przedszkola – 12 budynków w strefie o tzw.
„niedobrym” stanie warunków akustycznych (w tym 10 budynków – w obszarach z przekroczeniami
< 5 dB i 2 budynki – z przekroczeniami 5-10 dB) oraz szpitale i domy opieki społecznej – 4 budynki
z przekroczeniami < 5 dB.
W porze nocnej, dla kryterium LN – oddziaływanie hałasu lotniczego jest znacznie mniejsze niż
w porze dzienno-wieczorno-nocnej, co związane jest przede wszystkim z wymaganym ograniczeniem
liczby lotów w nocy. Niemniej, 0.715 km2 powierzchni obszarów miasta jest narażonych
na oddziaływanie tego hałasu, w tym tzw. „niedobry” stan warunków akustycznych charakteryzuje
0.657 km2 powierzchni (gdzie na powierzchni 0.429 km2 występują przekroczenia < 5 dB,
a na powierzchni 0.228 km2 – przekroczenia 5-10 dB), a tzw. „zły” stan warunków charakteryzuje
0.058 km2 powierzchni (gdzie przekroczenia wynoszą 10-15 dB). W obszarach tych nie są
zlokalizowane budynki usług oświaty i zdrowia.
eksponowanych na hałas lotniczy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie 55-60 dB,
a więc dobre (odpowiadające wymaganiom np. dla terenów zabudowy mieszkaniowej, jednorodzinnej
i wielorodzinnej), 6.672 km2 – warunki akustyczne na poziomie 60-65 dB, 3.744 km2 – na poziomie
65-70 dB, 2.611 km2 – na poziomie 70-75 dB, a 3.930 km2 – na poziomie przekraczającym 75 dB.
W porze nocnej, odpowiednio mniej powierzchni obszarów miasta znajduje się w zasięgach
oddziaływania hałasu lotniczego: w tym 2.293 km2 obszarów eksponowanych na ten rodzaj hałasu
posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie 50-55 dB, 1.636 km2 – warunki akustyczne
na poziomie 55-60 dB, 0.643 km2 – na poziomie 60-65 dB, 0.118 km2 – na poziomie 65-70 dB,
a 0.047 km2 – na poziomie przekraczającym 70 dB.
Aktualnie, dla lotniska cywilnego Poznań-Ławica obowiązują ustalenia obszaru ograniczonego
użytkowania60 – utworzonego w styczniu 2012 r., które omówiono w rozdz. 3.5. W rozdziale tym
omówiono również ustalenia nieobowiązującego już obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska
wojskowego Poznań-Krzesiny, który wprowadzony był rozporządzeniem Nr 40/07 Wojewody
Wielkopolskiego, zmieniającym rozporządzenie w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego
użytkowania dla lotniska Poznań-Krzesiny w Poznaniu61.
58
60
Uchwała Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru
ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012, poz. 961)
61
Rozporządzenie Nr 40/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie
utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Krzesiny w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 1/2008,
59
48
Hałas przemysłowy również oddziałuje na obszary miasta, wymagające zapewnienia
odpowiednich warunków akustycznych w środowisku, mimo że obowiązujące przepisy ustawy Prawo
ochrony środowiska62 umożliwiają egzekwowanie ponadnormatywnych oddziaływań za pomocą kar
nakładanych na zarządzających takimi zakładami.
Ocena skażenia środowiska hałasem przemysłowym – dla kryterium LDWN – wykazała, że:
0.272 km2 powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej miasta Poznania znajduje się pod wpływem
oddziaływania hałasu przemysłowego – w tzw. „niedobrym” stanie warunków akustycznych
w środowisku, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów wynosi: < 5 dB (0.178 km2) i 5-10 dB
(0.094 km2), a 0.076 km2 powierzchni znajduje się w tzw. „złym” stanie warunków akustycznych,
gdzie przekroczenie standardów wynosi: 10-15 dB (0.057 km2) oraz 15-20 dB (0.019 km2).
Na podstawie Mapy akustycznej miasta Poznania 201263 stwierdzono, że na obszarach
ponadnormatywnych oddziaływań hałasu przemysłowego – w porze dzienno-wieczorno-nocnej –
przebywa 4.811 tys. mieszkańców, w tym 3.848 tys. na obszarach o tzw. „niedobrym” stanie
środowiska (3.062 tys. – z przekroczeniami < 5 dB oraz 0.786 tys. – z przekroczeniami 5-10 dB),
a 0.963 tys. – na obszarach o tzw. „złym” stanie środowiska (0.807 tys. – z przekroczeniami 10-15 dB
i 0.156 tys. – z przekroczeniami 15-20 dB). W obszarach skażonych ponadnormatywnym hałasem
przemysłowym znajdują się m.in. budynki szkolne i przedszkola – 11 budynków w strefie o tzw.
„niedobrym” stanie warunków akustycznych oraz szpitale i domy opieki społecznej – 1 budynek
w obszarze z przekroczeniami 10-15 dB.
W porze nocnej, dla kryterium LN – oddziaływanie hałasu przemysłowego jest oceniane jako
mniej korzystne niż w porze dzienno-wieczorno-nocnej, ponieważ przeszło dwukrotnie większa jest
powierzchnia obszarów narażonych na ten rodzaj hałasu oraz prawie dwukrotnie więcej ludzi
przebywa w strefach charakteryzujących się niekorzystnymi warunkami akustycznymi w środowisku:
0.592 km2 powierzchni terenów zabudowy mieszkaniowej miasta znajduje się pod wpływem
oddziaływania hałasu przemysłowego, przy czym w tzw. „niedobrym” stanie warunków akustycznych
w środowisku znajduje się 465 km2 powierzchni, gdzie przekroczenie dopuszczalnych standardów
wynosi: < 5 dB (0.347 km2) i 5-10 dB (0.118 km2), a 0.125 km2 powierzchni znajduje się w tzw.
„złym” stanie warunków akustycznych, gdzie przekroczenie standardów wynosi: 10-15 dB (0.075 km2)
oraz 15-20 dB (0.050 km2), natomiast na powierzchni 0.002 km2 występują przekroczenia większe
niż 20 dB. W tzw. „złym” stanie warunków akustycznych znajdują się m.in. aż 3 budynki służby
zdrowia – w obszarze o tzw. „złym” stanie warunków akustycznych, z przekroczeniami 15-20 dB.
eksponowanych na hałas przemysłowy posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
55-60 dB, 0.861 km2 – warunki akustyczne na poziomie 60-65 dB, 1.403 km2 – na poziomie 65-70 dB,
a 0.184 km2 – na poziomie 70-75 dB. W porze nocnej, odpowiednio mniej powierzchni obszarów
miasta znajduje się w zasięgach oddziaływania hałasu przemysłowego: w tym 1.231 km2 obszarów
eksponowanych na ten rodzaj hałasu posiada warunki akustyczne w środowisku na poziomie
50-55 dB, 0.944 km2 – warunki akustyczne na poziomie 55-60 dB, 1.114 km2 – na poziomie 60-65 dB,
a 0.008 km2 – na poziomie 65-70 dB.
Ocena zmian warunków akustycznych w środowisku na terenie miasta Poznania była tylko
częściowo możliwa – na podstawie porównania wyników badań akustycznych, zaprezentowanych
w aktualnej Mapie akustycznej miasta Poznania 201265, i wyników badań warunków akustycznych,
przedstawionych w poprzedniej Mapie akustycznej miasta Poznania wraz z programem ochrony
środowiska przed hałasem66. Zmieniła się m.in. ilości i długość odcinków ulic, tras linii tramwajowych
i kolejowych, będących przedmiotem badań akustycznych. Ponadto, od października 2012 r. zaczęły
obowiązywać nowe, łagodniejsze przepisy o dopuszczalnych poziomach dźwięku w środowisku. Oceny
zmian warunków akustycznych w środowisku dokonano także w oparciu o liczne inne opracowania,
np. raporty o oddziaływaniu przedsięwzięcia oraz projekty realizowane w dziedzinie akustyki
62
63
64
65
66
poz. 1); straciło moc obowiązującą 15 listopada 2008 r. – zgodnie z postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 6 października 2010 r.; syg. akt II OSK 548/09
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232)
Mapa akustyczna miasta Poznania wraz z programem ochrony środowiska przed hałasem, Etap I: Mapa akustyczna
m. Poznania (2007), Centrum Badań Akustycznych – Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, czerwiec 2008,
Uchwała Nr XLIII/521/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 14 października 2008 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 24 listopada
2008 r. Nr 200, poz. 3281)
49
środowiska – dla źródeł hałasu samochodowego, tramwajowego i kolejowego (dla wymaganych
kryteriów LAeq D/N).
Porównując wyniki badań akustycznych, dotyczących pomiarów hałasu samochodowego przy
drogach krajowych (tylko dla nich dokonano porównania) – które prowadzono do poprzedniej
i aktualnej mapy akustycznej miasta Poznania – można ogólnie stwierdzić, że obecnie nastąpił spadek
poziomów hałasu samochodowego. Średnia różnica wynosi ok. 5 dB – w porze dziennej oraz ok. 6 dB
– w porze nocnej. Z analizy zmian natężenia ruchu samochodowego wynika jednak, że natężenie
ruchu pojazdów lekkich i ciężkich w porze dziennej wzrosło o 8 %. W porze nocnej liczba pojazdów
lekkich wzrosła aż o 27 %, a liczba pojazdów ciężkich zmalała o 9 %. Średniodobowe natężenie ruchu
pojazdów lekkich wzrosło o 9 %, a pojazdów ciężkich – o 4 %. Średnio ruch dobowy w Poznaniu
(w latach 2005 2011) wzrósł o ok. 8 %, i poziom hałasu powinien być wyższy o ok. 0.3 dB – a nie
niższy. Otrzymany znaczny spadek poziomu hałasu, przy jednoczesnym wzroście natężenia ruchu
samochodowego jest skutkiem realizacji szeregu działań, które pozwoliły zmniejszyć poziom hałasu
samochodowego, w tym również działań przeciwhałasowych wynikających z realizacji Programu
Ochrony Środowiska przed Hałasem (POH), który był częścią poprzedniej dokumentacji Mapy
akustycznej miasta Poznania wraz z programem ochrony środowiska przed hałasem67.
Analiza wyników badań akustycznych, przeprowadzonych dla równoważnego poziomu hałasu
tramwajowego LAeq D/N wykazała, że nastąpił wyraźny spadek poziomu hałasu tramwajowego –
zarówno w porze dziennej jak i porze nocnej. Wartości równoważnego poziomu dźwięku w porze
dziennej są obecnie niższe średnio o 3.3 dB, a w porze nocnej – niższe o 3.0 dB, w stosunku do
poziomów uzyskanych w roku 2005, które wykorzystano w poprzedniej Mapie akustycznej miasta
Poznania wraz z programem ochrony środowiska przed hałasem68.
Oprócz hałasu samochodowego i tramwajowego, analizie poddano również zmiany hałasu
kolejowego na przełomie ostatnich lat. Z uwagi na brak dostępnych wyników pomiarów hałasu
kolejowego na terenie miasta Poznania, analizę zmian hałasu kolejowego – w aktualnej Mapie
akustycznej miasta Poznania 201269 – przeprowadzono na podstawie zrealizowanych w ostatnich
latach inwestycji kolejowych oraz skuteczności akustycznej podjętych działań. W ramach podjętych
działań przeprowadzono modernizację torowisk kolejowych (łączna długość zmodernizowanych linii
kolejowych to ok. 22 km), wybudowano ekrany przeciwhałasowe wzdłuż linii kolejowych (łączna
długość ekranów wynosi ok. 5 km) oraz przeprowadzono szlifowanie szyn kolejowych. Wymienione
działania powodują zmniejszenie emisji hałasu kolejowego u źródła (modernizacja torowisk
i szlifowanie szyn) oraz długości drogi propagacji tego hałasu ze źródła do punktu obserwacji.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że nastąpiło wyraźnie zmniejszenie zasięgów oddziaływania hałasu
kolejowego w ostatnich latach, na terenie miasta Poznania oraz zmniejszenie liczby osób i lokali
mieszkalnych narażonych na hałas kolejowy.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że jakkolwiek warunki akustyczne w środowisku miasta
Poznania – dla terenów wymagających zapewnienia odpowiednich standardów akustycznych – nie
są zadowalające, a skażenie ponadnormatywnym hałasem charakteryzuje także tereny zabudowy
mieszkaniowej i innej wymagającej ochrony akustycznej – które zlokalizowane są przede wszystkim
bezpośrednio wzdłuż komunikacyjnych źródeł hałasu, to jednak w ostatnich latach nastąpiła poprawa
klimatu akustycznego w środowisku.
2.4.3. Jakość wód
Na stan jakości wód (powierzchniowych i podziemnych) wpływa szereg czynników,
wynikających zarówno z działalności człowieka, jak i czynników naturalnych. Wśród najważniejszych
czynników antropogenicznych, wpływających na kształtowanie jakości wód, wymienić można m.in.:
wprowadzanie do wód niedostatecznie oczyszczonych lub nieoczyszczonych ścieków (bytowych,
przemysłowych, wód opadowych itd.), funkcjonowanie punktowych emitorów zanieczyszczeń, spływ
zanieczyszczeń z obszarów użytkowanych rolniczo oraz nadmierny pobór wód powierzchniowych
i podziemnych. Zjawiska te związane są nierozerwalnie ze sposobem zagospodarowania i użytkowania
67
68
69
2008 r. Nr 200, poz. 3281)
2008 r. Nr 200, poz. 3281)
50
terenów, jak również sposobem prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej na terenach położonych
w obrębie zlewni cieków oraz terenów sąsiadujących ze zbiornikami wodnymi.
Wśród czynników naturalnych, wpływających w sposób istotny na stan jakości wód, wymienić
należy czynniki: klimatyczne (temperatura, wilgotność, ciśnienie atmosferyczne), geologiczne (budowa
zlewni, rodzaj skał, układ warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych), glebowe (rodzaj gleb,
rodzaj frakcji, zawartość cząstek próchniczych) oraz geomorfologiczne (rzeźba terenu, spadki,
występowanie zagłębień terenu).
Wody powierzchniowe
Analizy jakości wód powierzchniowych w obrębie Poznania dokonano w oparciu o informacje
określające jakość wód w największych ciekach płynących w granicach administracyjnych miasta.
W ramach ogólnej oceny jakości wód powierzchniowych nie brano pod uwagę jakości wód w drobnych
ciekach i zbiornikach wodnych, dla których nie prowadzi się systematycznych pomiarów
poszczególnych wskaźników jakości wód.
W latach 2010-2011 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, w ramach
oceny jednolitych części wód (JCW), prowadził między innymi monitoring największych cieków
w granicach administracyjnych Poznania, obejmujących miejski odcinek rzeki Warty, Bogdankę, Cybinę
oraz Główną.
Jakość wód rzeki Warty monitorowana była w 2011 r. w punkcie pomiarowo kontrolnym
WARTA-POZNAŃ, MOST ŚW. ROCHA (JCW Warta od Kopli do Cybiny, kod – PLRW60002118579).
Wyniki pomiarów pozwoliły na dokonanie oceny jakości JCW, wykonywanej w oparciu
o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu
jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji
priorytetowych70. Zgodnie z uzyskanymi wynikami, wody Warty we wspomnianym punkcie pomiarowokontrolnym pod względem klasy elementów biologicznych osiągnęły klasę III (potencjał
umiarkowany), pod względem klasy elementów fizykochemicznych – klasę II (potencjał dobry),
natomiast z uwagi na klasę elementów hydromorfologicznych zostały sklasyfikowane jako wody klasy
II. Klasy poszczególnych wskaźników jakości wód, jakie podlegały pomiarom, zostały przedstawione
w poniższej tabeli.
Tabela 9. Wyniki badań potencjału ekologicznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym WARTA-POZNAŃ, MOST
ŚW. ROCHA (na podstawie wyników badań z roku 2011)
Lp
Wskaźnik jakości wody
Jednostka miary
Średnia roczna
Klasa wskaźnika jakości wód
Elementy biologiczne
indeks
obliczony indeks 0,56
III
Elementy fizykochemiczne
2.
Temperatura wody
°C
10,3
I
3.
Tlen rozpuszczony
mg O2/l
9,24
I
4.
BZT5
mg O2/l
1,96
I
5.
Ogólny węgiel organiczny
mg C/l
8,68
I
6.
Przewodność w 20°C
µS/cm
575,1
I
7.
Twardość ogólna
mg CaCO3/l
242,75
I
8.
Odczyn
pH
7,9-8,7
II
9.
Azot amonowy
mg NNH4/l
0,285
I
10.
Azot Kjeldahla
mg N/l
1,731
II
11.
Azot azotanowy
mg NNO3/l
2,602
II
12.
Azot ogólny
mg N/l
4,75
I
13.
Fosforany
mg PO4/l
0,117
I
14.
Fosfor ogólny
mg P/l
0,14
I
Źródło: Wstępna klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2011
(www.poznan.wios.gov.pl)
1.
Fitoplankton (IFPL)
W oparciu o wspomniane wcześniej rozporządzenie, w latach 2011-2012 przeprowadzono
również badania jakości wód rzeki Bogdanki (lewobrzeżny dopływ Warty) w punkcie pomiarowokontrolnym BOGDANKA-POZNAŃ (JCW Bogdanka, kod – PLRW60001718578) oraz Głównej
(prawobrzeżny dopływ Warty) w punkcie pomiarowo-kontrolnym GŁÓWNA-POZNAŃ (JCW Główna od
zlewni zb. Kowalskiego do ujścia, kod PLRW600001859299). Na podstawie uzyskanych wyników, wody
Bogdanki zostały zaliczone do klasy II (potencjał dobry) z uwagi na klasę elementów biologicznych
i fizykochemicznych. W przypadku klasyfikacji elementów hydromorfologicznych wody te również
70
Dz. U. Nr 257 poz. 1545
51
zaliczono do klasy II. Dla wód rzeki Głównej przeprowadzono klasyfikację elementów biologicznych,
fizykochemicznych i chemicznych. Z uwagi na klasę elementów biologicznych wody zostały zaliczone
do klasy II, natomiast z uwagi na wartość elementów hydromorfologicznych – do klasy II. Wody
Głównej charakteryzują się – pod względem klasy elementów fizykochemicznych – potencjałem
poniżej dobrego, a jej stan analizowany pod kątem klasy elementów chemicznych został określony
jako stan poniżej dobrego.
Poniżej zaprezentowano tabele, wskazujące na szczegółową klasyfikację wskaźników jakości
wód, badanych w cytowanych wcześniej punktach.
Tabela 10. Wyniki badań potencjału ekologicznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym BOGDANKA – POZNAŃ
na podstawie wyników badań z roku 2011
Lp
1.
Fitobentos (IO)
Jednostka miary
Średnia roczna
Klasa wskaźnika
jakości wód
II
indeks
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Źródło:
Temperatura wody
°C
9,7
I
Tlen rozpuszczony
mg O2/l
9,03
I
BZT5
mg O2/l
4,32
II
mg C/l
7,52
I
µS/cm
969,1
I
Twardość ogólna
mg CaCO3/l
359
II
Odczyn
pH
7,8-8,1
I
Azot amonowy
mg NNH4/l
0,624
I
Azot Kjeldahla
mg N/l
1,94
II
Azot azotanowy
mg NNO3/l
1,609
I
Azot ogólny
mg N/l
3,576
I
Fosforany
mg PO4/l
0,194
I
Fosfor ogólny
mg P/l
0,264
II
Wstępna klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2011
Tabela 11.
Lp
Wyniki badań potencjału ekologicznego wód w punkcie pomiarowo-kontrolnym GŁÓWNA-POZNAŃ
(na podstawie wyników badań z roku 2012)
Jednostka miary
Średnia roczna
Klasa wskaźnika
jakości wód
1.
2.
4.
Fitobentos (IO)
Makrofity (MIR)
Makrobezkręgowce bentosowe
(MMI)
Ichtiofauna (EFI+)
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Temperatura wody
Zawiesina ogólna
Tlen rozpuszczony
BZT5
ChZT-Mn
Twardość ogólna
Odczyn
Azot amonowy
°C
Mg/l
mg O2/l
mg O2/l
mg O2/l
mg C/l
µS/cm
mg CaCO3/l
pH
mg NNH4/l
9,3
14,3
8,71
5,04
6,95
14,03
753,8
349,8
7,8-8,3
1,014
15.
Azot Kjeldahla
mg N/l
2,301
16.
17.
Azot azotanowy
Azot ogólny
mg NNO3/l
mg N/l
3,043
5,438
18.
Fosforany
mg PO4/l
0,622
19.
20.
21.
22.
Fosfor ogólny
Arsen
Bar
Bor
mg P/l
mg As/l
mg Ba/l
mg B/l
0,38
0,0018
0,0392
0,063
3.
indeks
indeks
Obliczony indeks 38,13
II
II
indeks
III
indeks
II
52
I
I
I
II
II
II
I
II
I
II
potencjał poniżej
dobrego
II
II
Potencjał poniżej
dobrego
II
I
I
I
Chrom sześciowartościowy
mg Cr+6/l
<0,0025
I
Chrom ogólny
mg Cr/l
<0,0005
I
Cynk
mg Zn/l
0,0821
II
Miedź
mg Cu/l
0,0252
II
Fenole lotne – indeks fenolowy
mg/l
0,01
II
Węglowodory ropopochodne –
Potencjał poniżej
28.
mg/l
0,798
indeks oleju mineralnego
dobrego
29.
Glin
mg Al./l
<0,025
I
30.
Cyjanki wolne
mg CN/l
<0,0075
I
31.
Cyjanki związane
mg Me(CN)x/l
<0,0075
32.
Molibden
mg Mo/l
<0,006
I
33.
Selen
mg Se/l
<0,001
I
34.
Srebro
mg Ag/l
<0,00075
I
35.
Tal
mg Tl/l
<0,00025
I
36.
Tytan
mg Ti/l
<0,005
I
37.
Wanad
mg V/l
<0,0025
I
38.
Antymon
mg Sb/l
0,00038
II
39.
Fluorki
mg F/l
0,144
I
40.
Beryl
mg Be/l
<0,0001
I
41.
Kobalt
mg Co/l
<0,005
I
Źródło: Wstępna klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2012
23.
24.
25.
26.
27.
W roku 2010, w ramach oceny stanu jednolitych części wód, poza wodami Warty, Bogdanki,
i Głównej, monitorowana była również jakość wód Cybiny (prawobrzeżny dopływ Warty). Ocena
stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód płynących w roku 2010 wykonywana była
w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 roku w sprawie sposobu
klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych71. Przeprowadzona ocena wykazała,
iż wody Cybiny (JCW Cybina, kod PLRW600017185899) w punkcie pomiarowo-kontrolnym CYBINAPOZNAŃ zostały sklasyfikowane jako wody klasy III z uwagi na klasę elementów biologicznych.
Średnie roczne wartości badanych wskaźników wraz z ich klasyfikacją zostały przedstawione
w poniższej tabeli.
Tabela 12. Wyniki badań stanu ekologicznego wód w punkcie pomiarowo-kontrolnym CYBINA-POZNAŃ (na
podstawie wyników badań z roku 2010)
Lp
Jednostka miary
Średnia roczna
Klasa wskaźnika wód
1.
Temperatura wody
°C
12,0
I
2.
Odczyn
pH
8,0
I
3.
Tlen rozpuszczony
mg O2/l
7,965
Poniżej stanu dobrego
4.
BZT5
mg O2/l
5,73
5.
mg C/l
14,239
6.
Azot amonowy
mg NNH4/l
0,404
I
7.
Azot Kjeldahla
mg N/l
2,341
8.
Azot azotanowy
mg NNO3/l
2,594
9.
Azot ogólny
mg N/l
4,984
10.
Fosfor ogólny
mg P/l
0,325
11.
Przewodność w 20 °C
µS/cm
833
II
12.
Substancje rozpuszczone
mg/l
453,9
13.
Fitobentos (indeks okrzemkowy)
indeks
III
Źródło: Wyniki badań i klasyfikacja wskaźników jakości wód płynących w województwie wielkopolskim za rok 2010
W roku 2011 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu dokonał także
wstępnej oceny stanu JCW stojących w województwie wielkopolskim, w której zawarta została między
innymi ocena jakości wód jeziora Kierskiego. Z opublikowanych wyników badań stanu ekologicznego
wód jeziora wynika, iż stan jego wód określono jako zły (stan ekologiczny słaby).
Z uwagi na brak szczegółowych danych dotyczących wartości wskaźników określających
jakość wód, w niniejszym opracowaniu nie przeanalizowano jakości wód wielu drobniejszych cieków
zlokalizowanych na terenie Poznania. Brak szczegółowych, ogólnodostępnych informacji uniemożliwił
również dokonanie oceny jakości wód w zbiornikach wodnych (naturalnych i sztucznych),
zlokalizowanych w granicach miasta.
71
Dz. U. Nr 162, poz. 1008
53
Wody podziemne
Analizę jakości wód podziemnych (na potrzeby niniejszego opracowania) wykonano w oparciu
o ocenę jakości wód podziemnych prowadzoną dla jednolitych części wód podziemnych (JCWPd).
Miasto Poznań położone jest w granicach jednolitej części wód podziemnych nr 62, dla której badania
jakości wód wykonuje Państwowy Instytut Geologiczny (PIG).
Ocena jakości wód wykonywana jest w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia
23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych72. Zakres prowadzonych
badań obejmuje wskaźniki ogólne (odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen
rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny) oraz wskaźniki nieorganiczne (amoniak, antymon, arsen,
azotany, azotyny, bor, bar, beryl, chlorki, chrom, cyjanki, cynk, fluorki, fosforany, glin, kadm, kobalt,
magnez, molibden, mangan, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, tytan, wapń,
wodorowęglany, fenole, żelazo).
Z uwagi na brak lokalizacji punktów pomiarowo-kontrolnych na terenie Poznania, dla oceny
jakości wód podziemnych przyjęto dane zebrane dla punktów pomiarowych zlokalizowanych
w granicach powiatu poznańskiego (16 punktów), położonego w całości w zasięgu JCWPd nr 62.
W punktach zlokalizowanych w najmniejszej odległości od granic administracyjnych miasta
stwierdzono występowanie wód podziemnych o zróżnicowanej jakości. Do III klasy jakości zaliczono
wody pobrane z punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych w Czachurkach (nr 1, 2, 3),
Pobiedziskach (nr 1280 – tylko Fe w klasie IV – geogeniczne pochodzenie wskaźnika), Borówcu (nr 5
i 6 – tylko pH wskazuje na IV klasę jakości), Biskupicach (nr 1258), Buku (nr 1279), Kalwach
(nr 1278), Dakowach Suchych (nr 1282), Czerlejnku (nr 2549), Kamionkach (nr 2563) oraz
Gruszczynie (nr 2564). Do IV i V klasy jakości zaliczono wody pobrane z dwóch punktów,
zlokalizowanych w Borówcu (odpowiednio punkty nr 4 i 1224). Najlepszą jakość wód podziemnych
stwierdzono w punkcie pomiarowo-kontrolnym nr 2556, zlokalizowanym w miejscowości Głęboczek
(wody II klasy jakości).
Należy jednocześnie zauważyć, iż JCWPd nr 62 zaliczona jest do zagrożonych jednolitych
części wód podziemnych (podobnie jak JCWPd nr 73 i 74).
2.4.4. Jakość gleb
Procesy urbanizacji, zachodzące w granicach miasta, stanowią jedną z najbardziej istotnych
przyczyn pogarszania się jakości gleb. Realizacja nowych obiektów produkcyjnych, usługowych,
mieszkalnych czy też rozwój układu komunikacyjnego miasta wpływa niewątpliwie na zwiększenie
emisji różnego rodzaju zanieczyszczeń (w tym gazów i pyłów) oraz pojawianie się silnych
przekształceń gleb, wynikających z realizacji wspomnianych powyżej obiektów. Wśród najczęstszych
zjawisk, jakie pojawiają się w wyniku urbanizacji terenów, wymienić można przede wszystkim
wzbogacanie gleby w substancje o zróżnicowanych właściwościach fizycznych i chemicznych,
usuwanie powierzchniowych warstw gleby (a w szczególności niezwykle istotnej warstwy próchniczej),
zagęszczanie i przerywanie ciągłości poszczególnych warstw profilu glebowego, a także zaburzenie
przepływu wody w profilu glebowym i zakłócenie naturalnego procesu obiegu materii. Na terenach
zurbanizowanych zintensyfikowane jest również zjawisko zanieczyszczania gleb substancjami
przedostającymi się do środowiska gruntowo-wodnego w wyniku deponowania zanieczyszczeń
emitowanych z obiektów przemysłowych, terenów komunikacji (m.in. metale ciężkie), czy też
przenikania zanieczyszczeń przedostających się do gruntu w konsekwencji niewłaściwego sposobu
prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej (przenikanie zanieczyszczeń z nieszczelnych zbiorników
na ścieki) czy też niewłaściwego sposobu magazynowania i gospodarowania odpadami.
Analizy jakości gleb na terenie Poznania dokonano głównie w oparciu o dostępne publikacje,
prezentujące dane wskazujące na stopień zanieczyszczenia gleb na obszarze miasta. W tym celu
wykorzystano przede wszystkim opracowany dla terenu miasta Atlas geochemiczny Poznania i okolic.
Posłużono się również wynikami monitoringu gleb, prowadzonego przez Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Poznaniu (w odniesieniu do terenów użytkowanych rolniczo) oraz danymi
publikowanymi przez Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Poznania. W tym miejscu należy
zaznaczyć, iż najbardziej aktualną publikacją dotyczącą jakości gleb, jest wykaz terenów
niespełniających standardów jakości gleby lub ziemi, publikowany przez Wydział Ochrony Środowiska
miasta Poznania (aktualizowany na bieżąco). Pozostałe wykorzystane w niniejszym opracowaniu
materiały, publikowane były w latach wcześniejszych, jednakże w chwili obecnej nie są dostępne
72
Dz. U. Nr 143, poz. 896
54
bardziej aktualne dane, określające w sposób kompleksowy stan zanieczyszczenia gleb na terenie
całego miasta.
Z informacji przedstawionych we wspomnianym wcześniej Atlasie geochemicznym Poznania
i okolic73 wynika, iż na analizowanym terenie występują rejony, w obrębie których notowane są
zwiększone stężenia poszczególnych pierwiastków. Wśród głównych czynników determinujących
zawartość poszczególnych pierwiastków w glebie należy wymienić stopień zurbanizowania oraz
dotychczasowy sposób użytkowania gruntów (wpływający na pH gleb).
Najliczniejsze anomalie dotyczące stężeń zanieczyszczeń gleb notowane są w centralnych,
silnie zabudowanych częściach miasta (rejony zwartej zabudowy). Prowadzone badania wykazały,
iż na terenach tych występują podwyższone stężenia glinu, baru, kadmu, kobaltu, chromu, żelaza,
rtęci, magnezu, niklu, fosforu, ołowiu, siarki, strontu, tytanu, wanadu oraz cynku. Najczęstszymi
przyczynami występowania tego rodzaju anomalii są opady pyłów przemysłowych (głównie
z procesów spalania węgla), a także emisje zanieczyszczeń związane z transportem samochodowym
i kolejowym.
Terenem, w obrębie którego zanotowano najliczniejsze anomalie geochemiczne, jest teren
położony w rejonie ul. Zawady i ul. A. Hlonda (teren dawnego składowiska odpadów). Stwierdzono tu
występowanie podwyższonych (lub maksymalnych w granicach miasta) stężeń rtęci, srebra, baru,
kadmu, miedzi, manganu, niklu, ołowiu oraz cynku. Dużą koncentracją zanieczyszczeń
w glebie charakteryzują się również tereny położone w rejonie ul. Romana Maya (stężenia kobaltu,
chromu, miedzi, ołowiu i cynku), ul. Syreniej (sąsiedztwo Fortu IV, podwyższone stężenia rtęci
i kadmu), ogrody działkowe przy ul. Hetmańskiej (koncentracja chromu, miedzi, rtęci, ołowiu i siarki),
a także tereny położone w rejonie stacji Poznań-Franowo (w aluwiach niewielkiego cieku stwierdzono
podwyższone stężenia srebra, baru, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu oraz cynku).
Zgodnie z informacjami publikowanymi przez Wydział Ochrony Środowiska UMP, w granicach
miasta występują również tereny w obrębie których stwierdzono (obecnie lub w przeszłości)
przekroczenia obowiązujących standardów jakości gleby lub ziemi. Zgodnie z opublikowanym
wykazem74 są to tereny zlokalizowane przy:
• ul. 28 czerwca (teren poprzemysłowy, obecnie zrekultywowany),
• ul. Bułgarskiej (teren byłej stacji paliw, obecnie zrekultywowany),
• ul. Bodawskiej (stacja paliw),
• ul. Nowowiejskiego (teren po zlikwidowanej stacji paliw),
• ul .Kościuszki (teren po zlikwidowanej stacji paliw),
• ul. Ewangelickiej (stacja paliw),
• ul. Topolowej (stacja paliw),
• ul. Starołęckiej (teren poprzemysłowy),
• ul. Swojskiej (teren zabudowy mieszkaniowo-usługowej),
• ul. Wilczak (teren poprzemysłowy),
• ul. Janickiego (teren przemysłowy),
• ul. Kacza (zajezdnia autobusowa),
• ul. Grobla 15 (teren przemysłowy),
• ul. Wiejska (teren po zlikwidowanej stacji paliw),
• ul. Baraniaka (teren powojskowy, obecnie już zrekultywowany),
• ul. Średzka (nieczynny Zakład Produktów Naftowych),
• ul. Traugutta 1/3 (stacja paliw, teren obecnie zrekultywowany),
• ul. Skrzypowa (teren zabudowy mieszkaniowej),
• tereny w obrębie Głuszyny (dz. nr 1/21 obręb Głuszyna II, teren składu paliw
na lotnisku wojskowym Poznań-Krzesiny)
• teren w rejonie ul. Czechosłowackiej i ul. Góreckiej (teren stacji paliw wyłączonej
z eksploatacji).
Wśród substancji powodujących przekroczenia standardów jakości gleby i ziemi wymienić
można między innymi: benzyny, oleje mineralne, węglowodory aromatyczne, ołów, cynk, miedź,
chrom, nikiel oraz rtęć. W obrębie części ze wspomnianych terenów proces rekultywacji został już
zakończony, natomiast w większości przypadków prace rekultywacyjne, zmierzające do przywrócenia
standardów jakości gleby i ziemi w obrębie poszczególnych terenów, są jeszcze prowadzone.
73
74
Lis J., Pasieczna A., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2005
Wykaz terenów niespełniających standardów jakości gleby lub ziemi wraz z wynikami pomiarów wskaźników i substancji
powodujących przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi (stan na dzień 31.01.2013), www.poznan.pl
55
Z publikacji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Okręgowej Stacji ChemicznoRolniczej w Poznaniu75 wynika natomiast, iż w wytypowanych punktach badawczych, zlokalizowanych
na terenie Poznania, stwierdzono obecność gleb charakteryzujących się występowaniem przekroczeń
zawartości naturalnej siarki siarczanowej (SO4). Duża część gleb charakteryzowała się bardzo niską
i niską zawartością magnezu, fosforu (21-40% badanych gleb) oraz potasu (41-60% badanych gleb).
Należy jednak zaznaczyć, iż prowadzone badania dotyczyły określenia stanu zanieczyszczenia gleb
użytkowanych rolniczo.
Podsumowując, zebrane informacje opisujące stan zanieczyszczenia gleb na obszarze miasta
Poznania, pozwalają stwierdzić, iż w większości przypadków poziom zanieczyszczenia chemicznego
gruntów nie wykazuje przekroczeń dopuszczalnych standardów jakości gleby i ziemi. Przekroczenia
dopuszczalnych standardów obserwowane są jedynie w obrębie stosunkowo nielicznych terenów,
które z uwagi na dotychczasowy sposób zagospodarowania i użytkowania były narażone
na zanieczyszczenie w znacznie większym stopniu (głównie tereny stacji paliw, dawnych składowisk
odpadów, tereny przemysłowe).
2.4.5. Pola elektromagnetyczne
Pomiary pól elektromagnetycznych prowadzone są przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Poznaniu w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Sposób ich prowadzenia
został określony w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie
zakresu i sposobu prowadzenia okresowych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku76.
Na terenie Poznania w 2011 r. pomiary pól elektromagnetycznych prowadzone były w trzech
punktach – ul. Rolna, ul. Warszawska, Rondo Żegrze. W żadnym ze wspomnianych powyżej punktów
nie stwierdzono przekroczenia poziomu dopuszczalnego, wynoszącego 7V/m dla zakresu częstotliwości
od 3 MHz do 300 GHz. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego nie były notowane również w latach
2008-2010.
3.
ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA
PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCE OBSZARÓW
CHRONIONYCH NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY
3.1.
Obszary zalewowe
Proponowane rozwiązania przestrzenne w studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego muszą uwzględniać ograniczenia w użytkowaniu terenu wynikające
między innymi z występowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, obszarów
szczególnego zagrożenia powodzią oraz terenów zagrożonych zalaniem lub podtopieniami.
Teren miasta Poznania częściowo położony jest na obszarze szczególnego zagrożenia
powodzią rzeki Warty, w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 6 c) ppkt a) ustawy Prawo wodne,
tj. na obszarze, na którym prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100
lat oraz art. 9 ust. 1 pkt 6 c) ppkt c) tej ustawy, tj. obszarze między linią brzegu, a wałem
przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału
przeciwpowodziowego. W związku z powyższym obowiązują na nim zakazy zgodnie z ustawą Prawo
wodne. Zakazy te odnoszą się do:
• wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych;
• sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz
roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do
wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk;
• zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót,
z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego,
a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych
wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie.
Polska, jako członek Unii Europejskiej, zobowiązana jest do wdrożenia dyrektyw unijnych do
prawodawstwa polskiego. Przepisem krajowym transponującym wspólnotową Dyrektywę 2007/60/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie ocen ryzyka powodziowego
75
76
Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań 2005
Dz. U. Nr 221, poz.1645
56
i zarządzania nim (tak zwaną Dyrektywę Powodziową) w zakresie ochrony przeciwpowodziowej, jest
znowelizowana Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne77.
•
•
•
Zgodnie z tą dyrektywą państwo członkowskie zobowiązane jest do sporządzenia:
wstępnej oceny ryzyka powodziowego (termin do 22 grudnia 2011 r.),
map zagrożenia i map ryzyka powodziowego (termin do 22 grudnia 2013 r.) dla obszarów, na
których
stwierdzi
się
istnienie
dużego
ryzyka
powodziowego,
wyznaczonych
na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego. Mapy wskażą obszary, w których
prawdopodobieństwo powodzi jest: niskie (lub na których powódź będzie miała charakter
zdarzenia ekstremalnego); średnie (występowanie powodzi nie częściej niż co 100 lat), a także
wysokie,
planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy (termin do
22 grudnia 2015 r.) opracowywanych na podstawie wyżej wymienionych map.
Zgodnie z ustawą Prawo wodne pod pojęciem obszarów narażonych na niebezpieczeństwo
powodzi rozumie się określone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego obszary, na których istnieje
znaczące ryzyko powodzi lub jest prawdopodobne wystąpienie znaczącego ryzyka powodzi. Zgodnie
z art. 88 d. ustawy, dla obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wskazanych we wstępnej
ocenie ryzyka powodziowego sporządza się mapy zagrożenia powodziowego.
1)
2)
3)
Na mapach zagrożenia powodziowego przedstawia się w szczególności:
obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat
lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego,
obszary szczególnego zagrożenia powodzią, a więc, zgodnie z ustawą Prawo wodne, obszary,
na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat,
obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz
na 10 lat, obszary, między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim
brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska,
o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne, a także pas techniczny w rozumieniu
art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej
i administracji morskiej;
obszary obejmujące tereny narażone na zalanie w przypadku:
a) przelania się wód przez koronę wału przeciwpowodziowego,
b) zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego,
c) zniszczenia lub uszkodzenia budowli piętrzących,
d) zniszczenia lub uszkodzenia budowli ochronnych pasa technicznego.
Wstępna ocena ryzyka powodziowego nie ma na celu wyznaczenia precyzyjnego zasięgu
obszarów zagrożonych powodzią, a jedynie wstępne ich zidentyfikowanie w celu wskazania odcinków
rzek, które stwarzają zagrożenie powodziowe.
Ten etap wdrażania Dyrektywy Powodziowej został ukończony. Jego efektem jest
sporządzenie opracowania pt. „Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego”78. Wynika
z niego, że rzeki: Warta (na odcinku 0-795 km), Główna (na odcinku 0-15 km) oraz Cybina
(na odcinku 0-28 km), przepływające również przez obszar miasta Poznania, zostały zakwalifikowane
do opracowania map zagrożenia powodziowego (MZP) i map ryzyka powodziowego (MRP) w I cyklu
planistycznym (do dnia 22.12.2013 r.). Dla rzek, wskazanych we wstępnej ocenie ryzyka
powodziowego, wyznaczone zostaną precyzyjnie obszary przedstawione na mapach zagrożenia
powodziowego i dopiero te obszary będą podstawą do prowadzenia polityki przestrzennej
na obszarach zagrożenia powodziowego.
Zgodnie z przepisami przejściowymi, wynikającymi z ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r.
o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw, do czasu opracowania map zagrożenia
i ryzyka powodziowego, zachowuje ważność „Studium ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty”
ustanowionych oficjalnie obszarów chronionych oraz zwyczajowo stanowiących szkielet systemu
terenów zielonych i uznanych jako korytarze ekologiczne, obszary klimatyczne i rekreacyjne.
W materiałach z tego Studium wskazano tereny stref zalewowych dla wód o prawdopodobieństwie
wystąpienia p=1%, czyli raz na 100 lat. Na terenie miasta nie występuje duże zagrożenie
powodziowego, a sytuację stabilizują znajdujące się w regionie urządzenia hydrotechniczne. Ochronę
77
78
Dz. U. z 2012, poz.145, ze zmianami
Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB. Centra
modelowania powodziowego w Gdynia, w Krakowie, w Poznaniu, we Wrocławiu; grudzień 2011 r.
57
dla miasta Poznania stanowi, posiadający stałą rezerwę powodziową 40 mln m3, zbiornik retencyjny
Jeziorsko oraz system polderów na odcinku Jeziorsko-Konin. Dodatkowym zabezpieczeniem dla miasta
i regionu będzie planowany zbiornik Wielowieś Klasztorna na Prośnie.
Badania prowadzone od 1822 roku dla przepływów wód rzeki Warty wykazały duże
zróżnicowania pomiędzy najniższymi przepływami, które w 1922 r. wynosiły 11,5 m3/sek. oraz
najwyższymi w 1855 r. – 1720 m3/sek. Na przestrzeni lat miasto nawiedzały trwające niekiedy 2-3
miesiące stany powodziowe, najgroźniejsze wystąpiły w latach 1850, 1855, 1888, 1889 przy
przepływach wyższych od 1000 m3/sek. Przyczyną tych powodzi była wadliwie wybudowana w latach
trzydziestych XIX w. tak zwana wielka śluza w rejonie Cytadeli. Jej likwidacja w latach dwudziestych
XX w. przyczyniła się do zmniejszenia występowania stanów zagrożenia powodzią.
Na terenie miasta groźne stany powodziowe wiążą się z przepływami wyższymi niż około
400 m3/sek. W czasie powodzi w sierpniu 1997 roku, w mieście odnotowano maksymalne stany, które
na wodowskazie wynosiły od 549 cm do 550 cm. W trakcie powodzi w roku 2010 maksymalny
przepływ wody wynosił 631 m3/s (przy rzędnej poziomu wody 56,14 m n.p.m. – most św. Rocha),
a w roku 2011 – 480 m3/s (przy rzędnej poziomu wody 55,45 m n.p.m.).
Dodatkowo należy wspomnieć o opracowaniu Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej
„Analiza zabezpieczenia przeciwpowodziowego Miasta Poznania…”79, w którym poza strefami
zalewowymi dla wód o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%, wskazano tereny o p=10%
(prawdopodobieństwo wysokie – raz za 10 lat), oraz p=0,5% (niskie – raz na 500 lat). Są to strefy,
które w sposób zaktualizowany i w oparciu o matematyczne modelowanie hydrauliczne, zostaną
przedstawione również na wspomnianych już wcześniej mapach zagrożenia powodziowego.
Jak wynika ze „Studium ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty”, obszary
bezpośredniego zagrożenia powodzią dla prawdopodobieństwa p=1% znajdują się bezpośrednio
wzdłuż koryta rzeki i w zależności od ukształtowania terenu, mają większy lub mniejszy zasięg.
Umocnienie wałów przeciwpowodziowych oraz stały monitoring przepływów rzeki daje gwarancję
bezpieczeństwa i szybkiego reagowania w sytuacji kryzysowej. Zakaz na terenach zalewowych
wznoszenia budynków innych niż związanych z przeciwdziałaniem powodzi winien być bezwzględnie
przestrzegany i uwzględniany w zagospodarowaniu tych terenów.
3.2.
Strefy ochronne ujęć wody
Przed wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo
wodne oraz niektórych innych ustaw80 w granicach miasta Poznania obowiązywała strefa ochronna dla
infiltracyjnego ujęcia wody dla Poznania „Dębina”, ustanowiona w drodze decyzji Prezydenta Miasta
Poznania z dnia 17. 04. 2000 r. W granicach wspomnianej strefy ochronnej wyznaczono dwa obszary
– teren ochrony bezpośredniej oraz teren ochrony pośredniej, obejmujący teren wewnętrzny i teren
zewnętrzny. W decyzji w sposób szczegółowy określono zasięg poszczególnych terenów,
wprowadzając jednocześnie szereg ograniczeń dotyczących sposobu zagospodarowania i użytkowania
terenów zlokalizowanych w granicach strefy ochronnej ujęcia wody.
W przypadku terenu ochrony bezpośredniej ustalenia te zabraniały między innymi: budowania
obiektów lub urządzeń oraz wykonywania robót lub czynności nie związanych z pracą ujęcia,
odprowadzania ścieków do wód i gruntów, składowania i gromadzenia śmieci i odpadów, zakopywania
i spalania odpadów, czy też rolniczego i ogrodniczego, jak również wszelkiego innego wykorzystania
terenu, nie związanego z ujmowaniem wody. Liczne ustalenia ograniczające możliwość wykorzystania
terenów w celu realizacji obiektów budowlanych, czy też prowadzenia rozmaitej działalności,
wprowadzono także w odniesieniu do wewnętrznego i zewnętrznego terenu ochrony pośredniej.
W chwili obecnej decyzja ustanawiająca strefę ochronną dla infiltracyjnego ujęcia wody
„Dębina” dla Poznania straciła swoją moc z uwagi na wejście w życie przepisów ww. ustawy o zmianie
ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw, zgodnie z którymi strefy ochronne ujęć wody,
ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002 r. wygasają z dniem 31 grudnia 2012 r. W chwili obecnej
prowadzone jest postępowanie mające na celu przywrócenie strefy ochronnej ujęcia „Dębina”,
jednakże z formalnego punktu widzenia teren ten aktualnie nie podlega ochronie.
Pomimo braku obowiązujących w chwili obecnej przepisów (ustanawiających strefę ochrony
ujęcia wody), niezwykle istotne jest uwzględnienie konieczności ochrony tego terenu z uwagi na jego
strategiczne znaczenie dla całego miasta. Wprowadzenie właściwego sposobu zagospodarowania
79
Analiza zabezpieczenia przeciwpowodziowego Miasta Poznania ze wskazaniem stref zalewowych dla wód
o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10%, p=1%, p=0,5% z wykorzystaniem modelu Mike Flood; Regionalny Zarząd
Gospodarki Wodnej w Poznaniu, Ośrodek Koordynująco-Informacyjny Ochrony Przeciwpowodziowej.
80
Dz. U. Nr, poz. 32.159
58
i użytkowania wspomnianych terenów, uwzględniającego wymóg ochrony zasobów wód, a także
skutkującego zminimalizowaniem ryzyka wystąpienia negatywnych oddziaływań w odniesieniu do
zasobów wodnych, należy do jednych z najbardziej istotnych problemów ochrony środowiska, jakie
powinny zostać uwzględnione w projekcie „Studium…”.
3.3.
Formy ochrony przyrody
W graniach miasta występują prawne formy ochrony przyrody, powołane w oparciu o ustawę
o ochronie przyrody, których szczegółową charakterystykę terenu wraz z opisem najcenniejszych
walorów przyrodniczych zawiera rozdział 2.2.3. prognozy.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, cele ochrony przyrody są realizowane
przez uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin.
W niniejszym punkcie opracowania wymieniono tereny prawnie chronione na terenie miasta
Poznania oraz wskazano najistotniejsze problemy ochrony środowiska z punktu widzenia
projektowanego „Studium….”.
Formami ochrony przyrody w granicach miasta są:
Rezerwaty
„Meteoryt Morasko”
Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie obszaru upadku meteorytu żelaznego i fragmentu
lasu grądowego z rzadkimi gatunkami roślin oraz zachowanie szaty roślinnej i walorów geologicznych
szczytowej partii Góry Moraskiej.
W rozporządzeniu w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Meteoryt
Morasko"81 wprowadzone zostały ustalenia m.in. do studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń
zewnętrznych. Dotyczą one wytycznych, co do działań w pasie 200 m od rezerwatu:
• niezmienianie kategorii użytkowania gruntu z wyjątkiem zmiany na las,
• niewprowadzanie zabudowy oraz obiektów infrastruktury technicznej i komunikacyjnej,
• prowadzenie gospodarki rolnej i leśnej w sposób nie zagrażający istnieniu rezerwatu.
Na mocy zarządzenia w sprawie rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko”82, w celu
zabezpieczenia walorów przyrodniczych rezerwatu, została wyznaczona otulina rezerwatu
o powierzchni 101,66 ha, co zwiększa teren podlegający ochronie przed nowym zainwestowaniem,
zwłaszcza rozwojem nowej zabudowy.
Pojawienie się nowych obiektów budowlanych w otoczeniu rezerwatu w sposób znaczący
mogłoby wpłynąć na zmianę warunków przyrodniczych (obniżanie zwierciadła wód podziemnych
w wyniku zwiększenia udziału powierzchni trwale uszczelnionych), doprowadzając tym samym
do przyspieszenia tempa procesu ustępowania gatunków roślin i zwierząt wrażliwych na zmiany
w środowisku, w tym gatunków chronionych.
Niepożądane zagrożenia, jakie mogą sporadycznie pojawiać się w rejonie rezerwatu, związane
będą z inwestycjami, dotyczącymi istniejących magistralnych sieci infrastruktury technicznej, zarówno
podziemnej, jak i napowietrznej.
„Żurawiniec”
W latach 50 i 60 XX w. na terenie rezerwatu występowała roślinność torfowiska
przejściowego, szuwarowa i oczeretowa, zarastająca znajdujący się na tym terenie zbiornik wodny.
W chwili obecnej rezerwat „Żurawiniec” w znacznym stopniu utracił swoją wartość przyrodniczą,
a występujące na jego terenie cenne przyrodniczo zbiorowiska roślinne, jak i poszczególne gatunki
roślin charakterystycznych dla torfowiska przejściowego, uległy zanikowi. Przyczyną tego procesu było
najprawdopodobniej niewłaściwe wykonanie wykopów pod infrastrukturę techniczną (sieć
ciepłowniczą), prowadzoną w rejonie rezerwatu oraz sukcesywny rozwój terenów intensywnej
zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie rezerwatu. Pomimo znacznych przeobrażeń szaty roślinnej,
teren ten wciąż charakteryzuje się występowaniem gatunków wymagających ochrony. Z uwagi na to,
niezbędne jest prowadzenie działań zapobiegających dalszym niekorzystnym przemianom w obrębie
samego rezerwatu, jak i otaczających go terenów leśnych. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Leśnictwa
i Przemysłu Drzewnego z 1959 roku83, na terenie rezerwatu zabrania się między innymi:
81
82
83
Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2007 r., Nr 4, poz. 61
Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2009r., Nr 150, poz. 2514
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20.10.1959 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M.P.
z 1959r., Nr 93, poz. 497)
59
zanieczyszczania terenu,
zmiany stosunków wodnych,
• wprowadzania jakichkolwiek ścieków,
• wznoszenia budowli oraz zakładania lub budowy urządzeń komunikacyjnych i innych urządzeń
technicznych,
• umieszczania tablic, napisów i innych znaków z wyjątkiem tablic i znaków związanych
z ochroną terenu.
Istotna jest ochrona przed intensywnym zainwestowaniem, zwłaszcza rozwojem nowej
intensywnej zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu. Pojawienie się nowych obiektów
budowlanych w sposób znaczący mogłoby wpłynąć na zmianę warunków siedliskowych (dalsze
obniżanie zwierciadła wód podziemnych w wyniku zwiększenia udziału powierzchni trwale
uszczelnionych), doprowadzając tym samym do przyspieszenia tempa procesu ustępowania gatunków
roślin i zwierząt wrażliwych na zmiany w środowisku, w tym gatunków chronionych.
•
•
Obszar chronionego krajobrazu
„Dolina Cybiny w Poznaniu”
Obszar ten obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz
o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowych ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb
związanych z turystyką i wypoczynkiem, a także pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Z punktu
widzenia wartości tego obszaru istotne jest utrzymywanie, zachowanie i ewentualne odtwarzanie
korytarzy ekologicznych, umożliwiających migracje i przemieszczanie się zwierząt, szczególnie
gatunków związanych z wodami, jak również ograniczanie zmiany użytków zielonych na grunty orne
oraz przeznaczanie ich na cele nierolnicze. Na tym obszarze wprowadzone zostały między innymi
zakazy, dotyczące:
• realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
• likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie
wynikają one z potrzeby ochrony istniejącej infrastruktury (drogowej i przeciwpowodziowej),
• lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior
i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących
prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.
Obszary Natura 2000
Obszar mający znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) „Biedrusko” (PLH300001)
Przedmiotem ochrony tego obszaru są kompleksy grądowe i kompleksy kwaśnych dąbrów
z udziałem dąbrów świetlistych oraz zbiorowisk łęgowych i olsowych w obniżeniach terenu. O cenności
tego obszaru decydują również siedliska roślinne, jakie wykształciły się w dolinie Warty
i na otaczających je wzniesieniach. Teren ostoi zamieszkują również gatunki zwierząt podlegające
ścisłej ochronie.
Głównymi zagrożeniami dla ostoi jest groźba ewentualnego rozwoju aglomeracji miejskiej
Poznania w kierunku północnym, planowana rozbudowa sieci drogowej w okolicach Poznania, a także
obecność wysypiska śmieci w Suchym Lesie (spływ toksycznych substancje z rozkładu śmieci).
Wszystkie przedsięwzięcia zaliczane do przedsięwzięć mogąco znacząco oddziaływać
na obszar Natura 2000, a niebędące bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub wynikające
z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura
2000. Daje to pewnego rodzaju gwarancję ochrony obszaru cennego przyrodniczo, chroniącego
siedliska unikatowe w skali europejskiej.
Dla OZW „Biedrusko” sporządzony już został projekt „Planu zadań ochronnych obszaru Natura
2000 PLH300001 Biedrusko w województwie wielkopolskim”, obecnie jeszcze nieprawomocny. Plan
zadań ochronnych ustanawia się w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia
Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Tworzy on ramy prawne do działania w granicach
wyznaczonego obszaru, jak również wskazuje na główne zagrożenia w odniesieniu do konkretnych
siedlisk i gatunków.
Obszar mający znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) „Fortyfikacje w Poznaniu” (PLH300005)
Obszar ten został powołany w celu ochrony unikatowych stanowisk zimowania nietoperzy.
Do głównych zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania siedlisk nietoperzy należy zaliczyć działania
człowieka, prowadzące do pomniejszenia ich bazy pokarmowej (m.in. stosowanie środków
owadobójczych, chemicznych środków ochrony roślin). W przypadku fortyfikacji szczególnie
niebezpieczne są działania powodujące zmianę mikroklimatu panującego w fortach (m.in. szczelne
60
zamykanie otworów wlotowych, zaburzających cyrkulacje powietrza, osuszanie podziemi oraz zbyt
częsta obecność człowieka w fortach w trakcie hibernacji nietoperzy).
Wszystkie przedsięwzięcia zaliczane do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na obszar Natura 2000, a niebędące bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub wynikające
z tej ochrony, wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura
2000. Daje to pewnego rodzaju gwarancję ochrony obszaru cennego przyrodniczo, chroniącego
gatunki i ich siedliska unikatowe w skali europejskiej.
Obecnie obszar ten nie posiada planu zadań ochronnych.
Obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Samicy” (PLB300013)
Ochrona tego obszaru została ustanowiona w celu zachowania występujących w sąsiedztwie
rzeki wilgotnych łąk, trzcinowisk oraz naturalnych i sztucznych oczek wodnych, stanowiących ostoję
dla 19 gatunków ptaków lęgowych, wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej.
Zagrożenie dla tego terenu stanowi przede wszystkim zaniechanie dotychczasowego
użytkowania rolnego, intensyfikacja gospodarki stawowej, niedostosowane do biologii ptaków terminy
prowadzenia zabiegów, zabudowywanie terenów do tej pory niezabudowanych oraz rozbudowa osiedli
turystycznych, czyli szeroko pojęta aktywność człowieka związana z urbanizacją.
Wszystkie przedsięwzięcia zaliczane do przedsięwzięć mogąco znacząco oddziaływać na obszar
Natura 2000, a niebędące bezpośrednio związane z ochroną tego obszaru lub wynikające z tej
ochrony, wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000.
Daje to pewnego rodzaju gwarancję ochrony obszaru cennego przyrodniczo, chroniącego gatunki i ich
siedliska unikatowe w skali europejskiej.
Obecnie obszar ten nie posiada planu zadań ochronnych.
Użytki ekologiczne
„Traszki Ratajskie”
Użytek ekologiczny został powołany w celu ochrony się małych seminaturalnych oczek
wodnych oraz bytujących w nich płazów, takich gatunków jak: traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris,
syn. Triturus vulgaris), żaba trawna (Rana temporaria), ropucha szara (Bufo bufo), ropucha zielona
(Pseudepidalea viridis, syn. Bufo viridis), żaba wodna (Rana esculenta complex) i grzebiuszka ziemna
(Pelobates fuscus). Celem powołania użytku ekologicznego jest również realizacja zadań
dydaktycznych.
„Bogdanka I”, „Bogdanka II”
Użytki ekologiczne „Bogdanka I” oraz „Bogdanka II” zostały powołane w celu ochrony
obszarów o wysokich wartościach przyrodniczych, związanych z występowaniem siedlisk i zbiorowisk
roślinności zbliżonych do naturalnych o charakterze łęgowym, ochrony szuwarów, torfowisk niskich
oraz łąk o zróżnicowanej wilgotności, jak również zachowania dotychczasowego sposobu użytkowania
i ochrony terenów przed nadmierną antropopresją. Na terenach obu użytków stwierdzono
występowanie wielu gatunków roślin rzadkich, zagrożonych lub prawnie chronionych oraz gatunków
zwierząt objętych ochroną ścisłą.
„Strzeszyn”
Użytek ekologiczny został utworzony w celu ochrony biotopów torfowisk niskich, podmokłych
łąk, muraw kserotermicznych i okrajków lasów oraz biotopów wodnych. Z granic użytku wyłączone
zostały tereny usług turystycznych, sportu i rekreacji, położone w sąsiedztwie kąpieliska.
Jak wynika z aktów prawnych powołujących ww. formy ochrony przyrody, w stosunku do
wszystkich ww. użytków ekologicznych zabrania się:
• niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru,
• wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac
związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem,
remontem lub naprawą urządzeń wodnych,
• uszkadzania i zanieczyszczania gleby,
• dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo
– w przypadku użytków „Strzeszyn” i „Traszki Ratajskie”- nie służą racjonalnej gospodarce
rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej,
• likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, obszarów wodnobłotnych oraz na terenie „Strzeszyna” starorzeczy,
• na terenie użytków: „Strzeszyn”, „Bogdanka I” i „Bogdanka II” wylewania gnojowicy
z wyjątkiem nawożenia na „Strzeszynie” użytkowanych gruntów rolnych,
61
na terenie użytków: „Strzeszyn”, „Bogdanka I” i „Bogdanka II” wydobywania do celów
gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin
i zwierząt, a także minerałów i na „Strzeszynie” bursztynu,
• zmiany sposobu użytkowania ziemi,
• umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz
tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności
związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką,
• zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych,
utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
• na terenie użytków: „Bogdanka I” i „Bogdanka II” oraz „Traszki Ratajskie” umieszczania tablic
reklamowych.
Zakazy te nie dotyczą realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem
ustanawiającym daną formę ochrony przyrody. Należy jednak dążyć do takiego sposobu rozwoju
miasta, aby zachować lokalne formy ochrony przyrody w sposób nienaruszony.
•
Pomniki przyrody: drzewa, grupy drzew, aleje i głazy narzutowe
Pomniki przyrody stanowią punktowe formy ochrony przyrody, zlokalizowane w różnych
miejscach miasta Poznania. Są one narażone w sposób pośredni i bezpośredni na niszczenie
i uszkadzanie w wyniku bieżącej działalności człowieka. W celu ich ochrony należałoby wszelkie
przyszłe działania w ich sąsiedztwie przeprowadzać w sposób niezagrażający ich obecności. Dotyczy to
przede wszystkim rozbudowy sieci drogowej oraz sieci infrastruktury technicznej.
3.4.
Ruchy masowe ziemi
Do problemów ochrony środowiska, istniejących w granicach miasta Poznania i istotnych
z punktu widzenia realizacji projektu „Studium…”, zaliczyć można również występowanie terenów
zagrożonych ruchami masowymi ziemi (osuwiskami). Wśród przyczyn pojawiania się tych procesów
wymienić można m. in.: zmiany konsystencji gruntu, wymywanie ziaren gruntu skutkujące osiadaniem
i utratą stateczności gruntu, podcinanie i podmywanie brzegów przez wody, procesy wietrzenia
gruntów na zboczach, a także dodatkowe obciążenie stoków.
Zgodnie z informacjami przedstawionymi w opracowaniu pt. „Wstępna dokumentacja dla
rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi na terenie miasta Poznania”84, na terenach
nizinnych (do których należy zaliczyć obszar miasta Poznania) rejonami zagrożonymi występowaniem
ruchów masowych są przede wszystkim tereny położone w bliskim sąsiedztwie cieków wodnych.
Występujące na tych terenach procesy erozji wodnej doprowadziły do powstania dolin o stromych
zboczach, szczególnie narażonych na wystąpienie procesów geodynamicznych, spowodowanych dużą
różnicą wysokości i obecnością stromego brzegu.
Na podstawie analizy dostępnych materiałów oraz przeprowadzonych wizji terenowych autorzy
wspomnianego powyżej opracowania wskazali konkretne lokalizacje, w obrębie których ruchy masowe
zaistniały, bądź też prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest wysokie. Należą do nich:
• rejon ul. Starołęckiej – między ul. Starołęcką 96b a ul. Starołęcką 100, teren w obrębie którego
stwierdzono wystąpienie osuwiska (w roku 1992),
• rejon dawnego portu przy ul. Starołęckiej – procesy osuwiskowe wystąpiły na skutek podcięcia
skarpy poprzez wybranie gruntów w rejonie basenu portowego, jako przyczynę osuwiska
wskazano występowanie wysięków wody na granicy zalegania iłów oraz glin morenowych,
a także obciążenie skarpy poprzez warstwę nasypów,
• rejon linii brzegowej w północno-zachodniej, północno-wschodniej oraz południowej części
jeziora Kierskiego – zagrożenie wynika z występowania stromych zbocz oraz budowy podłoża
(dominują tu gliny zlodowacenia środkowopolskiego oraz północnopolskiego, na których
zalegają piaski wodnolodowcowe lub deluwialne),
• rejon ul. Browarnej na wschodnim brzegu Cybiny – osuwisko odnotowane w roku 1971,
szczegółowo scharakteryzowane (typ – spełzywanie, złaziska pokryw zwietrzelinowych,
powierzchnia osuwiska 0,0258 ha, średnia głębokość naruszenia zbocza – 1,0 m), jako
przyczynę wskazano erozję boczną rzeki oraz opady atmosferyczne.
Wspomniane powyżej stanowiska w czasie sporządzania ww. opracowania znajdowały się
w równowadze, jednakże wszelkie zmiany sposobu ich zagospodarowania (dodatkowe obciążenie
skarp, podcięcie skarp, usunięcie pokrywy roślinnej) mogą spowodować ponowne uaktywnienie
osuwisk.
84
Adamowicz A., Nyćkowiak Z, Nowak M., Troć M., Swadzim grudzień 2010 r., GT Projekt Sp. z o.o.& Co, Swadzim k. Poznania
62
W granicach miasta Poznania wskazano również dwa typy obszarów szczególnie zagrożonych
procesami geodynamicznymi, do określenia których posłużono się kryterium wysokości (obszary
o różnych wysokościach, tworzące naturalne bądź sztuczne stoki), spadków, lokalizacji wód
powierzchniowych i podziemnych (wody gruntowe są jednym z głównych czynników stanowiących
przyczynę pojawiania się osuwisk) oraz obecności wychodni iłów serii (formacji) poznańskiej.
Do obszarów tych należą „obszary zagrożone procesami geodynamicznymi, które mogą się rozwijać
na stropie iłów” oraz „obszary, które mogą się rozwijać na glinach morenowych”. Pierwsze z nich
obejmują tereny położone w rejonie ul. Chemicznej i ul. Bałtyckiej, duży pas terenów położonych
w rejonie doliny Warty (ciągnący się od Śródmieścia do Dębca), a także tereny położone w sąsiedztwie
Warty, w rejonie Starołęki. W przypadku drugiej kategorii terenów wskazano obszary zlokalizowane
w rejonie północnej, wschodniej, południowej i południowo-zachodniej części jeziora Kierskiego,
w rejonie stoku doliny Warty (na odcinku od torów kolejowych linii relacji Zieliniec-Kiekrz do
Radojewa), tereny położone w rejonie Naramowic (między torami kolejowymi a Wartą), Wilczego
Młyna, Szeląga, Wilczaka, Winograd, wschodniej części Cytadeli, a także w sąsiedztwie Cybiny
(na wschód od jeziora Maltańskiego).
Występowanie zagrożeń związanych z ruchami geodynamicznymi jest szczególnie istotne
w kontekście możliwości realizacji zabudowy. Zasadniczo lokalizacja zabudowy na tych terenach nie
jest wskazana, jednakże przeprowadzenie szczegółowego rozpoznania warunków geologicznoinżynierskich, pozwoli określić ewentualne możliwości lokalizacji zabudowy oraz innych obiektów
w obrębie poszczególnych terenów. Należy jednocześnie zauważyć, iż kilka ze wskazanych
w cytowanym wcześniej opracowaniu terenów zlokalizowanych na terenie Poznania, obejmuje tereny
już, niekiedy bardzo intensywnie, zabudowane (np. tereny w śródmieściu, na Wildzie czy tereny
Wilczego Młyna).
3.5.
Obszary ograniczonego użytkowania
Kierunki zmian zagospodarowania przestrzennego, wynikające z potrzeb ochrony przed
hałasem terenów o różnym przeznaczeniu powinny uwzględniać przede wszystkim ograniczenia,
wynikające z ponadnormatywnych oddziaływań akustycznych ponadlokalnych celów publicznych, czyli
lotnisk – na Ławicy i w Krzesinach oraz autostrady A2, a także oddziaływania dróg krajowych
i wojewódzkich, tudzież linii kolejowych.
Inwestycje te były i są przedmiotem szczegółowych badań akustycznych, wykonywanych
m.in. w ramach poprzedniej Mapy akustycznej miasta Poznania …85 (z lat 2007-2008), a także
aktualnej Mapy akustycznej miasta Poznania86, czy też przeglądów ekologicznych, w wyniku których –
dla lotnisk – zostały utworzone:
• obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica (w styczniu 2012 r.),
• obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny (w 2003 r.,
zmieniony pod koniec 2007 r. – stracił moc pod koniec 2008 r.).
Dokumentacje dotyczące ww. źródeł hałasu opracowane były w oparciu o obowiązujące
w tym czasie przepisy prawa, w tym przede wszystkim rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie
dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku rozporządzenia87 (z 2007 r.). Rozporządzenie to
zostało zmienione w październiku 2012 r.88 – w zakresie wymagań dla hałasu komunikacyjnego
drogowego i kolejowego, ale nie zmieniło wymagań dla hałasu lotniczego.
Zagrożenia hałasem lotniczym i ograniczenia w użytkowaniu terenów, które wynikają z ustaleń
obszarów ograniczonego użytkowania jw. są zawsze uwzględniane w opracowywanych miejscowych
planach zagospodarowania przestrzennego – sporządzanych dla poszczególnych terenów czy
obszarów miasta Poznania.
Obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska komunikacyjnego Poznań-Ławica
Zasięgi ponadnormatywnego oddziaływania hałasu lotniczego z lotniska Poznań-Ławica są
uwzględniane w opracowywanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów
85
86
87
88
m. Poznania (2007), Etap II: Program ochrony przed hałasem (POH) (2008), Centrum Badań Akustycznych – Fundacja
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, czerwiec 2008, Uchwała Nr XLIII/521/V/2008 Rady Miasta Poznania, z dnia 14
października 2008 r. (Dz. U. Woj. Wlkp. z dnia 24 listopada 2008 r., Nr 200, poz. 3281)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
(Dz. U. Nr 120, poz. 826)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109) – weszło w życie w dniu 23 listopada 2012 r.
63
znajdujących się w obszarach oddziaływania tego lotniska, w tym m.in. w mpzp opracowywanych dla
obszarów lub fragmentów Sytkowa, Woli, Ławicy, Grunwaldu.
W styczniu 2012 r. uchwalono utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska
Poznań-Ławica w Poznaniu89. W obszarze tym wyodrębniono dwie strefy:
•
•
strefę zewnętrzną, której obszar:
– od zewnętrz wyznacza linia będąca granicą obszaru ograniczonego użytkowania, stanowiąca
izolinię równoważnego poziomu dźwięku A dla pory dnia LAeq D = 55 dB oraz dla pory nocy
LAeq N = 45 dB (pochodzącego od startów, lądowań i przelotów statków powietrznych),
a jednocześnie będąca obwiednią izolinii równoważnego poziomu dźwięku A dla pory dnia
LAeq D = 50 dB oraz dla pory nocy LAeq N = 40dB (pochodzącego od pozostałych źródeł hałasu
związanych z działalnością lotniska),
– od wewnątrz wyznacza linia będąca obwiednią izolinii równoważnego poziomu dźwięku A dla
pory dnia LAeq D = 60 dB oraz dla pory nocy LAeq N = 50 dB (pochodzącego od startów, lądowań
i przelotów statków powietrznych), a jednocześnie będąca obwiednią izolinii równoważnego
poziomu dźwięku A dla pory dnia LAeq D = 55 dB oraz dla pory nocy LAeq N = 45 dB
(pochodzącego od pozostałych źródeł hałasu związanych z działalnością lotniska);
strefę wewnętrzną, której obszar:
– od zewnętrz wyznacza linia będąca jednocześnie granicą wewnętrzną strefy zewnętrznej
obszaru ograniczonego użytkowania, opisaną jw.,
– od wewnątrz wyznacza linia biegnąca wzdłuż granicy terenu lotniska.
W obszarze ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica określono następujące
sposoby korzystania z terenów:
1) w strefie zewnętrznej m.in.:
a) zabroniono budowy nowych szpitali, domów opieki społecznej i budynków związanych ze
stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
b) dopuszczono rozbudowę, odbudowę oraz nadbudowę istniejących szpitali, domów opieki
społecznej i budynków związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży;
2) w strefie wewnętrznej m.in.:
a) zabroniono budowy nowych szpitali, domów opieki społecznej i budynków związanych ze
stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
b) dopuszczono rozbudowę, odbudowę oraz nadbudowę istniejących szpitali, domów opieki
społecznej i budynków związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
c) dopuszczono lokalizowanie zabudowy mieszkaniowej, pod warunkiem zapewnienia właściwego
komfortu akustycznego w pomieszczeniach wymagających ochrony akustycznej.
W obszarze ograniczonego użytkowania wprowadzono następujące wymagania techniczne,
dotyczące budynków:
1) w strefie zewnętrznej – zapewnienie właściwego klimatu akustycznego w budynkach szpitali,
domów opieki społecznej i związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży,
poprzez stosowanie przegród budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej;
2) w strefie wewnętrznej – zapewnienie właściwego klimatu akustycznego w budynkach
z pomieszczeniami wymagającymi ochrony akustycznej poprzez stosowanie przegród budowlanych
o odpowiedniej izolacyjności akustycznej.
Granice obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica zilustrowano
na rysunku projektu „Studium …” na planszy Kierunki.
Obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny
Zasięgi ponadnormatywnego oddziaływania hałasu lotniczego z lotniska wojskowego PoznańKrzesiny były również uwzględniane w opracowywanych miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego terenów znajdujących się w obszarach oddziaływania tego lotniska, w tym m.in.
w mpzp opracowywanych dla obszarów lub fragmentów Kotowa, Dębca, Minikowa i Marlewa.
Do roku 2010 obowiązywał obszar ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego
Poznań-Krzesiny w Poznaniu, wprowadzony Rozporządzeniem Nr 40/07 Wojewody Wielkopolskiego90
(z dnia 31 grudnia 2007 r.), zmieniającym rozporządzenie w sprawie utworzenia obszaru
89
90
64
ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Krzesiny w Poznaniu, które zmieniało poprzednie
rozporządzenie dot. obszaru ograniczonego użytkowania, ustanowione w 2003 r. Rozporządzenie
Nr 40/07 z 2007 r. straciło moc obowiązującą 15 listopada 2008 r. – zgodnie z postanowieniem
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 października 2010 r. Unieważniony w 2010 r. obszar
ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny zawierał 3 strefy:
• I strefa – obejmowała tereny od granicy terenu lotniska do obwiedni – stanowiącej zewnętrzną
granicę strefy I – złożonej z linii, na której dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku
A od startów, lądowań i przelotów statków powietrznych był równy LDWN = 60 dB oraz linii,
na której dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A od operacji naziemnych
i pozostałych źródeł hałasu, związanych z funkcjonowaniem lotniska, był równy LDWN = 55 dB,
• II strefa – obejmowała tereny od zewnętrznej granicy strefy I jw. (stanowiącej wewnętrzną
granicę strefy II) do obwiedni – stanowiącej zewnętrzną granicę strefy II – złożonej z linii,
na której dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A od startów, lądowań
i przelotów statków powietrznych był równy LDWN = 55 dB oraz linii, na której dopuszczalny
długookresowy średni poziom dźwięku A od operacji naziemnych i pozostałych źródeł hałasu,
związanych z funkcjonowaniem lotniska, był równy LDWN = 50 dB,
• III strefa – obejmowała tereny od zewnętrznej granicy strefy II jw. (stanowiącej wewnętrzną
granicę strefy III) do granicy ustanowionego obszar ograniczonego użytkowania, na której
dopuszczalny poziom hałas od startów, lądowań i przelotów statków powietrznych był równy
LAeq D = 55 dB w porze dziennej oraz LAeq N = 45 dB w porze nocnej.
Nieobowiązujące już rozporządzenie Nr 40/07 Wojewody Wielkopolskiego ustalało następujące
ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenów:
• w strefie I: zakaz przeznaczenia terenu pod budowę budynków mieszkalnych, szpitali, domów
opieki społecznej i budynków związanych ze stałym pobytem dzieci i młodzieży, takich jak
szkoły, przedszkola, internaty, domy dziecka itp., zakaz tworzenia stref ochronnych „A”
uzdrowiska;
• w strefie II: zakaz przeznaczenia terenu pod budowę szpitali, domów opieki społecznej
i budynków związanych ze stałym pobytem dzieci i młodzieży, takich jak internaty, domy
dziecka itp., zakaz tworzenia obszarów „A” ochrony uzdrowiskowej,
• w strefie I i II – rozporządzenie ustalało następujące sposoby korzystania z terenów: zakaz
budowy budynków mieszkalnych (tylko w strefie I), szpitali, domów opieki społecznej
i budynków związanych ze stałym pobytem dzieci i młodzieży itp., zakaz zmiany funkcji
istniejących obiektów niewymagających ochrony akustycznej na podlegające ochronie
akustycznej (tylko w strefie I), dopuszczenie lokalizowania nowych obiektów niewymienionych
wyżej i nie powodujących znaczącego zwiększenia emisji hałasu do środowiska (tylko
w strefie I), dopuszczenie lokalizowania zabudowy mieszkaniowej pod warunkiem zapewnienia
właściwego klimatu akustycznego w pomieszczeniach wymagających ochrony akustycznej (tylko
w strefie II);
• w strefie III: rozporządzenie jw. nie ustalało ograniczeń w zakresie przeznaczenia terenu
i dopuszczało lokalizowanie w niej wszelkiej zabudowy, pod warunkiem zapewnienia właściwego
klimatu akustycznego w pomieszczeniach wymagających ochrony akustycznej.
Fakt, że Rozporządzenie Nr 40/07 Wojewody Wielkopolskiego straciło moc obowiązującą nie
oznacza, że uciążliwość akustyczna lotniska została zmniejszona lub ograniczona. Obecnie brak jest
jednak badań stwierdzających hałaśliwość tego lotniska wojskowego, np. na podstawie przeglądu
ekologicznego. Zasięg oddziaływania tego lotniska przedstawiają jednak mapy wchodzące w skład
aktualnej Mapy akustycznej miasta Poznania91.
Granic nieobowiązującego już obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego
Poznań-Krzesiny10 w Poznaniu nie zilustrowano.
Oddziaływania akustyczne autostrady A2, dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych
– w obszarze miasta Poznania – nie są zdeterminowane ustaleniami obszarów ograniczonego
użytkowania. Opracowywane dla miasta Poznania dokumenty planistyczne uwzględniają jednak
zagrożenia akustyczne wynikające z oddziaływania dróg: autostrady A2 czy drogi ekspresowej – III
ramy komunikacyjnej m. Poznania oraz ulic ekspresowych, głównych ruchu przyspieszonego,
głównych, zbiorczych a nawet lokalnych, jeśli tylko dostępne są dane o ruchu pojazdów na tych
ulicach – w stanie aktualnym i na perspektywę, jak również oddziaływania linii kolejowych. Głównym
źródłem informacji o zagrożeniach akustycznych w środowisku była dotąd poprzednia Mapa
91
65
akustyczna m. Poznania …(Etap I)92 (z 2007 r.), a obecnie jest aktualna Mapa akustyczna miasta
Poznania 201293.
3.6.
Infrastruktura techniczna
Na terenie miasta Poznania znajduje się rozbudowana infrastruktura sieci przesyłowych. Są to
urządzenia do przesyłu gazu, tranzytu ropy naftowej, sieć elektroenergetyczna oraz sieć wodnokanalizacyjna. Są one niezbędne do ciągłego rozwoju kraju i miasta, ale stanowią również czynnik
ograniczający przeznaczenie i użytkowanie terenów w ich bezpośrednim sąsiedztwie pod konkretne
funkcje terenu.
Infrastruktura gazowa
Przez teren Poznania przebiega sieć gazowa wysokiego ciśnienia, której operatorem jest GazSystem S.A. Oddział w Poznaniu. Są to następujące sieci i stacje:
• gazociąg DN350 odboczka Czerwonak-Złotniki (rok budowy 1994),
• gazociąg DN350 relacji Złotniki – Konarzewo (rok budowy 1996),
• gazociąg DN350 relacji Stęszew – Poznań (rok budowy 1991),
• gazociąg DN300 odboczka Poznań I (rok budowy 1973),
• gazociąg DN300 odboczka Poznań II (rok budowy 1985),
• gazociąg DN100 odboczka Radojewo (rok budowy 1997),
• stacja gazowa w Radojewie (rok budowy 1997)
• stacja gazowa przy ul. Głogowskiej (rok budowy 1998),
• instalacja ochrony katodowej na Morasku.
Lokalizacja obiektów budowlanych względem istniejącej sieci gazowej powinna być zgodna
z wymaganiami zawartymi w przepisach, według których dana sieć została wybudowana. W związku
z tym odległości, które muszą być zachowane przy lokalizacji obiektów budowlanych, terenowych,
infrastruktury podziemnej i naziemnej względem sieci gazowych, zgodnie z wnioskiem gestora,
powinny wynosić odpowiednio:
• dla gazociągów DN350 – 65 m na stronę od jego osi,
• dla gazociągów DN300 i DN100 – 35 m na stronę od jego osi,
• dla stacji gazowej przy ul. Głogowskiej – 65 m od granicy terenu stacji,
• dla pozostałych stacji – 35 m od granicy terenu stacji.
W przypadku planów lokalizowania jakichkolwiek obiektów budowlanych względem istniejącej
sieci gazowej wysokiego ciśnienia w odległościach mniejszych niż odległości maksymalne, jak również
zaistnienia kolizji z siecią, czy ingerencji w te odległości, konieczne są uzgodnienia z operatorem sieci
oraz ścisły nadzór przedstawiciela operatora nad pracami budowlanymi.
Zatwierdzony przez Urząd Regulacji Energetyki „Plan Rozwoju Operatora Gazociągów
Przesyłowych GAZ-SYSTEM S. A. na lata 2009-2014” nie zakłada na obszarze Poznania rozbudowy
przesyłowej sieci gazowej wysokiego ciśnienia.
Rurociągi ropy naftowej
Przez północną część Poznania (Morasko i Radojewo) przebiegają dwa dalekosiężne rurociągi
do przesyłu ropy naftowej: DN800 i DN500 oraz kabel światłowodowy. Jak wynika z pisma operatora
rurociągu spółki PERN „Przyjaźń” S.A.94 „dla rurociągów naftowych należy zachować strefę
bezpieczeństwa o szerokości minimum 40 m, których środkami są osie rurociągów”.
Strefa bezpieczeństwa dla rurociągów naftowych może być użytkowana według pierwotnego
przeznaczenia, tj. rolniczo i wydzielona z terenu o innym przeznaczeniu. Strefa powinna być wolna od
wszelkiego rodzaju budowli, budynków, ogrodzeń, składów materiałów itp. Nie należy sadzić
pojedynczych drzew w odległości mniejszej niż 5 m od rurociągów i kabla światłowodowego. Tereny
działek budowlanych powinny znajdować się poza strefą bezpieczeństwa dla rurociągów naftowych.
Powyższa strefa ma zapewnić bezpieczeństwo dla rurociągów naftowych i kabla światłowodowego
oraz dostępność w celach kontroli, konserwacji i naprawy. Planowanie inwestycji liniowych
(podziemnych i naziemnych), przechodzących przez strefę bezpieczeństwa oraz prowadzenie prac
z nimi związane, wymaga uzgodnień i nadzoru PERN „Przyjaźń" S.A. Należy podkreślić, że rurociągi
92
m. Poznania (2007), Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, czerwiec 2008, Uchwała Nr XLIII/521/V/2008
93
94
pismo spółki PERN „Przyjaźń” S.A. z dnia 17.01.2013 r., przekazane w ramach składania wniosków do projektu „Studium…”
66
Rady Miasta Poznania, z dnia 14 października 2008 r. (Dz. U. Woj. Wlkp. z dnia 24 listopada 2008 r., Nr 200, poz. 3281)
naftowe stanowią potencjalne zagrożenie dla otoczenia, dlatego ważne dla bezpieczeństwa obiektów
budowlanych jest ich położenie w stosunku do rurociągów.
Elektroenergetyczna sieć przesyłowa
Obecnie na terenie miasta Poznania znajdują się fragmenty dwóch napowietrznych linii
elektroenergetycznych o napięciu 220 kV relacji Plewiska-Piła Krzewina oraz Plewiska-Czerwonak,
których operatorem są Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S.A.
W północno-zachodniej części Poznania – na obszarze na zachód od jeziora Kierskiego –
przebiegają fragmenty obu tych linii, natomiast w północnej części miasta Poznania – przez Morasko
i Umultowo – przebiega fragment linii relacji Plewiska-Czerwonak.
Według aktualnych informacji gestora sieci – Polskich Sieci Elektroenergetycznych – Zachód
S.A.95, wzdłuż linii 220 kV relacji Plewiska-Piła Krzewina obowiązuje pas technologiczny o szerokości
70 m (po 35 m od osi linii w obu kierunkach), a wzdłuż linii 220 kV relacji Plewiska-Czerwonak – pas
technologiczny o szerokości 50 m (po 25 m od osi linii w obu kierunkach). Dla obszarów znajdujących
się w pasie technologicznym obowiązują ograniczenia zagospodarowania i użytkowania jego terenu.
Aktualny plan inwestycyjny, jak i kierunki rozwoju sieci przesyłowej krajowego systemu
elektroenergetycznego, przewidują wybudowanie w miejscu istniejącej linii 220 kV relacji Plewiska-Piła
Krzewina całkowicie nowej linii o napięciu 2 x 400 kV lub linii wielotorowej wielonapięciowej tej samej
relacji.
Obecność linii przesyłowych determinuje pewne rozwiązania przestrzenne w ich najbliższym
otoczeniu, czyli na terenach, znajdujących się w pasie technologicznym. Dla tych terenów obowiązuje
zakaz lokalizowania budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej, miejsc stałego
przebywania ludzi (w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, turystyczną, rekreacyjną).
Dodatkowo należy podkreślić, że teren w pasie technologicznym linii nie może być kwalifikowany jako
teren przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową lub zagrodową, ani jako teren zawiązany
z działalnością gospodarczą. Zalesienia terenów rolnych w pasie technologicznym linii mogą być
przeprowadzone w uzgodnieniu z właścicielem linii, który określi maksymalną wysokość sadzonych
drzew i krzewów.
Wymienione powyżej linie elektroenergetyczne są ważnymi elementami sieci przesyłowej
krajowego systemu elektroenergetycznego, pozwalającą na przesył energii elektrycznej z tego
systemu, poprzez transformację 220/110 kV, do sieci dystrybucyjnej (obiekty o napięciu 110 kV
i niższym), z której zasilani są między innymi odbiorcy znajdujący się na terenie miasta Poznania.
Dokumenty planistyczne powinny uwzględniać istniejącą i planowaną infrastrukturę techniczną
elektroenergetyczną, która musi zostać wkomponowana w planowane zagospodarowanie terenu.
Istotną kwestię stanowią zakazy sytuowania stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów oraz
urządzeń budowlanych pod napowietrznymi liniami elektroenergetycznymi oraz w zasięgu stref
technologicznych wokół tych linii. Zgodnie z wnioskiem gestora sieci, strefy te wynoszą:
• 3 m dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1kV,
• 5 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, lecz nieprzekraczającym 15kV,
• 10 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15kV, lecz nieprzekraczającym 30 kV,
96
• 15 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV, lecz nieprzekraczającym 110 kV .
Czynnikiem determinującym działania planistyczne są również dopuszczalne poziomy pól
elektromagnetycznych, zwłaszcza dla terenów przeznaczonych pod lokalizację zabudowy
mieszkaniowej. Zakłada się, że przy spełnieniu warunku zachowania odległości co najmniej 14,5 m
budynku od skrajnego najbliższego przewodu linii 100 kV, dopuszczalne normy poziomów pól
elektromagnetycznych zostają zachowane.
Sieć wodno-kanalizacyjna
Ograniczenia dotyczące zagospodarowania terenu, wynikające z potrzeb rozwoju sieci wodnokanalizacyjnej na terenie miasta Poznania, są powodowane między innymi koniecznością
95
96
„Uwagi i uwarunkowania, jakie należy uwzględnić w kształtowaniu i prowadzeniu polityki przestrzennej na terenie Gminy,
w tym w szczególności przy uchwalaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego” – załącznik do pisma spółki Enea Operator Sp. z o.o z dnia,
12.03.2012 r.
„Uwagi i uwarunkowania, jakie należy uwzględnić w kształtowaniu i prowadzeniu polityki przestrzennej na terenie Gminy,
w tym w szczególności przy uchwalaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz
miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego” – załącznik do pisma spółki Enea Operator Sp. z o.o z dnia,
12.03.2012 r.
67
uwzględnienia terenów pod przyszłe inwestycje, jak również zachowaniem odpowiednich (ustalonych
przez gestora sieci – Aquanet Sp. z o. o. w Poznaniu) odległości od istniejącej infrastruktury97.
Dla zapewnienia bezpieczeństwa i wymogów eksploatacyjnych, zgodnie z wnioskiem gestora,
należy zachować pasy ochronne pozbawione zabudowy stałej i tymczasowej oraz zadrzewiania,
o szerokości liczonej od osi przewodu w każdą stronę:
• dla sieci wodociągowej o średnicy DN < 300 mm - po 3,0 m
• dla sieci wodociągowej o średnicy DN ≥300 mm - po 5,0 m.
Szerokość pasa ochronnego ma zastosowanie do projektowania nowych sieci wodociągowych,
jak również do ustalania zasad eksploatacji sieci istniejących.
Należy zwrócić szczególną uwagę na uwzględnienie terenu rezerwowanego dla budowy
infiltracyjnego ujęcia wody w rejonie Marlewa oraz ewentualnej strefy wolnej od zabudowy w rejonie
zbiorników wody czystej na Górze Moraskiej, jak również dla wszystkich planowanych inwestycji, dla
których niezbędna jest rezerwa terenu pod odwodnienie.
Ograniczenie w rozwoju terenów dotąd niezabudowanych może stanowić brak infrastruktury
technicznej w postaci sieci kanalizacyjnej w ich obrębie. W takiej sytuacji nie wyklucza się rozważenia
możliwości dopuszczenia tymczasowej lokalizacji zbiorników bezodpływowych na ścieki – do czasu
wybudowania sieci kanalizacyjnych.
3.7.
Urządzenia radiolokacyjne
Urządzenia radiolokacyjne, radioradary, radiolinie, radiolatarnie związane z funkcjonowaniem
lotniska cywilnego i wojskowego oraz anteny telefonii komórkowej, należą do przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko, stwarzających zagrożenie ze względu na emitowane
promieniowanie elektromagnetyczne. Anteny nadawcze stacji bazowych telefonii komórkowej
wytwarzają pole elektromagnetyczne niejonizujace z zakresu mikrofalowego 300 Hz – 300 GHz. Ich
oddziaływanie winno być zgodne z określonymi normami i nie przekraczać wartości dopuszczalnych,
w szczególności w obszarach dostępnych dla ludzi.
Dla istniejącego radaru radiolokacyjnego zlokalizowanego w Babkach w gminie Mosina, który
służy kontroli i prowadzeniu ruchu lotniczego lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny, wyznaczono
strefę ochronną, która częściowo obejmuje również miasto Poznań. Strefa ta została powołana
na podstawie Decyzji lokalizacyjnej Nr 055/76 z dnia 13 lipca 1976 r. Komisji Planowania przy Radzie
Ministrów.
Ww. strefa ochronna obejmuje:
1. obszar zakazany (obejmujący teren wojskowy),
2. zewnętrzną strefę ochronną (strefę uciążliwą dla terenów sąsiadujących z obiektem
wojskowym), która stanowi rejon ograniczonych praw rzeczowych właścicieli; składa się ona z:
• pasa przyległego do obiektu (obszar wyłączony z inwestowania),
• pasa ograniczonego budownictwa wysokościowego i przemysłowego (obszar wymagający
ograniczeń w inwestowaniu).
Miasto Poznań położone jest w zasięgu ww. pasa ograniczonego budownictwa
wysokościowego i przemysłowego. Dla tego obszaru decyzja wymaga uzgodnień w zakresie lokalizacji
obiektów wysokościowych, linii energetycznych wysokiego napięcia, masztów radiostacji, wież,
kominów itp., których wysokość lub oddziaływanie zakłócające mogą ograniczyć możliwości bojowe
obiektu wojskowego. W granicach tego pasa wydanie zgody na lokalizację zabudowy stałej lub
tymczasowej powinno być uzgodnione z właściwymi organami wojskowymi.
Przy granicy miasta Poznania, w Wysogotowie (gm. Tarnowo Podgórne), zlokalizowana jest
meteorologiczna stacja radarowa, wchodząca w skład krajowej sieci radarowej POLRAD. Dla jej
lokalizacji nie wyznaczono obszaru ograniczonego użytkowania, jednakże w zagospodarowaniu
terenów należy uwzględnić ograniczenia98 wynikające z lokalizacji tego obiektu.
97
„Projektowanie, wykonawstwo sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przyłączy – wymagania ogólne”, Aquanet SA,
Poznań, styczeń 2013 r.
98
Ograniczenia dotyczą lokalizacji m.in. elektrowni wiatrowych i wysokich masztów mogących znacząco oddziaływać na
funkcjonowanie radaru meteorologicznego.
68
4.
4.1.
INFORMACJA O GŁÓWNYCH CELACH
DOKUMENTU
Cel opracowania projektu Studium
I
ZAWARTOŚCI
PROJEKTOWANEGO
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego sporządza się w celu
określenia planowanych kierunków i zasad zagospodarowania miasta. Innymi słowy jest to dokument
określający politykę przestrzenną miasta, niebędący jednak aktem prawa miejscowego. Stanowi
natomiast jedyne kompleksowe opracowanie planistyczne, o charakterze strategicznym (ogólnym),
obejmujące obszar całego miasta, w oparciu o które sporządzane będą miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego.
W chwili obecnej dla miasta Poznania obowiązują zapisy Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania z roku 200899. W wyniku przeprowadzonych przez Prezydenta Miasta Poznania
analiz zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta, o których mowa w art. 32 ust. 1 ustawy
z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, stwierdzono aktualność
„Studium…”. W związku z powyższym w dniu 6 lipca 2010 r Rada Miasta Poznania podjęła uchwałę
w sprawie aktualności Studium100. Jednak z uwagi na dynamiczny rozwój wielu dziedzin życia
w mieście, skutkujący pojawieniem się nowych, istotnych inwestycji, a także z uwagi na zmiany
niektórych uwarunkowań faktycznych i prawnych, mających wpływ na aktualność dokumentu, podjęto
uchwałę w sprawie przystąpienia do sporządzenia „Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania”.101
Najistotniejsze zmiany, które przyczyniły się do podjęcia uchwały o sporządzeniu nowego
„Studium…” dla miasta to:
• lokalizacja nowych inwestycji mających istotne znaczenie dla przestrzeni miasta, zrealizowanych
w Poznaniu w związku z przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej
UEFA EURO 2012,
• wejście w życie ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci
telekomunikacyjnych, która wprowadziła zasady lokalizacji inwestycji celu publicznego
z zakresu łączności publicznej,
• dokonywane zmiany granic, zniesienia bądź ustanowienia nowych obszarów ograniczonego
użytkowania, w tym ustanowienia w styczniu 2012 r. obszaru ograniczonego użytkowania dla
lotniska Poznań-Ławica w Poznaniu102,
• ustanowienie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu” (rozporządzenie
Nr 22/08 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 września 2008 r.),
• ustanowienie obszarów o znaczeniu dla Wspólnoty: „Biedrusko” PLH300001 i „Fortyfikacje
w Poznaniu” PLH 300005 (w dniu 22 grudnia 2009 r.),
103
• ustanowienie w dniu 12 stycznia 2011 r. na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska
w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków obszaru Natura 2000 „Dolina Samicy”
PLB300013,
• ustanowienie w 2011 r. uchwałami Rady Miasta Poznania trzech użytków ekologicznych:
„Traszki Ratajskie”, „Bogdanka I” i „Bogdanka II”, (po przyjęciu uchwały o przestąpieniu do
sporządzania nowego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
ustanowiono użytek ekologiczny „Strzeszyn”).
Istotnym aspektem było również dostosowanie nowego „Studium…” do nowych tendencji na
rynku nieruchomości, polegających na dynamicznym rozwoju inwestycji mieszkaniowych
i usługowych, i z tym związaną konieczność zmiany kierunków zagospodarowania niektórych terenów,
wynikającą z już wydanych decyzji o warunkach zabudowy.
4.2.
Ustalenia projektu Studium
Rozwój przestrzenny miasta Poznania, wskazany w projekcie „Studium…”, w swych głównych
założeniach jest kontynuacją i rozwinięciem kierunków przyjętych we wcześniejszych „Studiach…” –
z 1999 r., z 2003 r. oraz z 2008 r.104. Modyfikacja projektu dotyczy w szczególności:
99
Uchwała Nr XXXI/299/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 18 stycznia 2008 r.,
uchwała Nr LXXV/1031/V/2010 Rady Miasta Poznania z dnia 6 lipca 2010 r.
101
uchwała Nr XLI/612/VI/2012 Rady Miasta Poznania z dnia 20 listopada 2012 r.
102
uchwała Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru
103
Dz. U. Nr 25, poz. 133
69
100
•
•
•
•
•
•
•
•
zmian
w
kierunkach
przeznaczenia
terenów
wynikających
z
dotychczasowego
zagospodarowania, wydanych decyzji o warunkach zabudowy i pozwoleń na budowę,
zmian jakościowych związanych z kierunkami przekształceń funkcjonalno-przestrzennych
terenów już zainwestowanych;
zmian w parametrach zabudowy i zagospodarowania terenów,
kierunków rewitalizacji i przekształceń terenów nadbrzeżnych doliny rzeki Warty (przede
wszystkim na odcinku śródmiejskim) mających sprzyjać „zwróceniu się” miasta w kierunku rzeki,
kreowania systemu obszaru przestrzeni publicznych, w tym ciągów i powiązań funkcjonalnych
z akcentem na zachowanie ich ciągłości w tkance miejskiej oraz podniesienie atrakcyjności,
wytworzenia miejsc centrotwórczych istotnych w skali całego miasta,
uwzględnienia zmian wynikających z przepisów odrębnych,
uwzględnienia innych spraw zdiagnozowanych.
Co jednak szczególnie istotne, nowe „Studium…” zachowuje dotychczasowy model miasta,
czyli model miasta zwartego105, z ramowym układem komunikacyjnym i klinowo-pierścieniowym
systemem zieleni.
4.2.1. Funkcje terenów
W celu tworzenia warunków dla zrównoważonego rozwoju miasta wydzielono na obszarze
miasta trzy podstawowe kategorie terenów o odmiennych kierunkach przeznaczenia i zasadach
zagospodarowania, różniące się też potencjałem urbanistycznym:
• tereny wyłączone z zabudowy,
• tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania,
• tereny przeznaczone pod zabudowę.
Dla każdej z ww. kategorii terenów, oprócz wskazanych kierunków przeznaczenia, określono
zasady zagospodarowania i użytkowania poszczególnych terenów jako wytyczne do stosowania
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (w wersji tabelarycznej).
W ramach tych zasad dla terenów wyłączonych z zabudowy określono zakazy i dopuszczenia
w zakresie lokalizacji i zasad zagospodarowania.
Dla terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania wskazano wiodące
i uzupełniające kierunki przeznaczenia oraz parametry zabudowy, w tym: minimalne powierzchnie
nowych działek, maksymalne powierzchnie zabudowy terenów, minimalne powierzchnie biologicznie
czynne terenów oraz wysokość budynków.
Natomiast dla terenów przeznaczonych pod zabudowę określono wiodące i uzupełniające
kierunki przeznaczenia oraz wśród parametrów zabudowy tylko dopuszczoną wysokość budynków.
Na wszystkich terenach, niezależnie od wskazanego kierunku przeznaczenia, przy
sporządzaniu planów miejscowych należy uwzględniać ograniczenia wynikające np. z ochrony
zabytków, przyrody i środowiska, w tym ochrony przed hałasem.
Celem wskazania terenów wyłączonych z zabudowy jest ochrona przed zabudową istniejącego
potencjału przyrodniczego, powstrzymanie ekspansji procesów urbanizacji na tereny zieleni, a także
zapobieganie traktowaniu tych terenów jako rezerwy pod zabudowę. Służą temu przede wszystkim
ustalone zasady gospodarowania oraz ich użytkowania.
Do terenów wyłączonych z zabudowy zakwalifikowano w projekcie „Studium…” tereny
oznaczone symbolami:
• ZN – tereny rezerwatów przyrody, szczegółowe wymogi, zakazy i dopuszczenia wynikają
z przepisów odrębnych, w szczególności z przepisów dotyczących ochrony przyrody;
• ZO* – tereny użytków ekologicznych i innych obszarów cennych przyrodniczo wchodzące
w skład klinowo-pierścieniowego systemu zieleni; zakazuje się lokalizacji obiektów
budowlanych, z wyjątkiem obiektów małej architektury, urządzeń służących gospodarce wodnej
i obiektów służących ochronie przyrody; dopuszcza się utrzymanie istniejącego zainwestowania
związanego z gospodarką leśną, rolną i ochroną przyrody; należy podkreślić, że szczegółowe
wymogi, zakazy i dopuszczenia dla poszczególnych form ochrony przyrody wynikają z przepisów
104
105
uchwała Nr XXI/276/III/99 Rady Miasta Poznania z dnia 23 listopada 1999 r., zmieniona uchwałą Nr XXV/171/IV/2003 Rady
Miasta Poznania z 10 lipca 2003 r. oraz uchwałą Nr XXXI/299/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 18 stycznia 2008 r.
Miasto zwarte (ang. compact city), nazywane także miastem krótkich odległości (city of short distances) to model rozwoju
miasta zakładający zahamowanie rozpraszania zabudowy, wsparcie rewitalizacji i zagospodarowanie terenów
zdegradowanych, jak również priorytet dla transportu publicznego, rowerowego i pieszego, przy równoczesnym
ograniczaniu ruchu samochodowego.
70
odrębnych, zagospodarowanie obszarów szczególnego zagrożenia powodzią należy
podporządkować ograniczeniom wynikającym z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne
(Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.);
• ZO – tereny zieleni nieurządzonej, położone w granicach klinowo-pierścieniowego systemu
zieleni i położne poza tym systemem: lasy, tereny zadrzewione, doliny rzek i strumieni, jeziora,
tereny rolnicze (grunty rolne, użytki zielone: łąki i pastwiska, nieużytki, tereny odłogowane,
tereny do zalesień); zakazuje się: lokalizacji budynków (z zastrzeżeniem wymienionych dalej
dopuszczeń), zwiększania wskaźnika intensywności zabudowy w przypadku istniejącej
zabudowy, z wyjątkiem rodzaju zainwestowania związanego z gospodarką leśną oraz
zwiększania wysokości istniejącej zabudowy, dla obszaru ZO położonego w sąsiedztwie
rezerwatu „Meteoryt Morasko” obowiązują dodatkowo zakazy wynikające z planu ochrony
rezerwatu i jego otuliny; dopuszcza się, z wyłączeniem obszarów ZO położonych w granicach
otuliny rezerwatu „Meteoryt Morasko” i innych form ochrony przyrody, dla których obowiązują
przepisy odrębne: utrzymanie istniejącego zainwestowania, z możliwością przebudowy (zmiana
funkcji obiektów dopuszczona tylko w kierunku funkcji sportowo-rekreacyjnej), lokalizację
plenerowych urządzeń sportowo-rekreacyjnych itp., bulwarów nadrzecznych, przekształcenie
terenów ZO, zwłaszcza sąsiadujących bezpośrednio z terenami mieszkaniowymi, na tereny
zieleni urządzonej, lokalizację obiektów małej architektury, tablic informacyjnych, miejskich
toalet (sanitariatów), plaż, boisk sportowych, placów zabaw i gier, kąpielisk, zjeżdżalni do wody,
szatni, hangarów na sprzęt pływający, wypożyczalni sprzętu turystycznego (nart, rolek,
rowerów itp.), elementów związanych z zagospodarowaniem terenów przywodnych (np.
pomostów), tras rowerowych, szlaków pieszych, konnych (stoły, ławki,), itp., dla gruntów
leśnych utrzymanie istniejącego zainwestowania z możliwością przebudowy lub rozbudowy,
a w przypadkach uzasadnionych potrzebami gospodarki leśnej, budowę nowych obiektów
związanych z tą gospodarką, lokalizację inwestycji celu publicznego z zakresu infrastruktury
technicznej oraz infrastruktury transportowej, zagospodarowanie obszarów szczególnego
zagrożenia powodzią należy podporządkować ograniczeniom wynikającym z ustawy z dnia 18
lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.).
Tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania obejmują tereny, na których
dopuszczona jest zabudowa, ale o ograniczonej intensywności oraz adekwatnym do szczególnej
specyfiki terenu charakterze czy funkcji. Są to tereny położone w obszarach klinowo-pierścieniowego
systemu zieleni, obszarach objętych Europejską Siecią Ekologiczną Natura 2000 oraz w obszarach
o szczególnych warunkach środowiska.
Do tych terenów zakwalifikowano tereny oznaczone w projekcie „Studium…” jako:
tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania w kategorii terenów zieleni:
• ZP* – parki i inne tereny zieleni urządzonej, położone na odcinku śródmiejskim doliny Warty;
wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zieleń urządzona, a uzupełniającym: zabudowa
usługowa o funkcji gastronomicznej, sportowo-rekreacyjnej, kulturalnej, rozrywkowej,
architektura ogrodowa, tereny komunikacji (w tym bulwary, promenady, ścieżki rowerowe,
przystanie, pomosty, itp.) oraz tereny infrastruktury technicznej, zagospodarowanie obszarów
szczególnego zagrożenia powodzią należy podporządkować ograniczeniom wynikającym
z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.);
• ZP – parki, skwery, inne tereny zieleni urządzonej położone poza odcinkiem śródmiejskim doliny
Warty – kierunki przeznaczenia jw., zagospodarowanie obszarów szczególnego zagrożenia
powodzią należy podporządkować ograniczeniom wynikającym z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.);
• ZS – ogrody specjalistyczne, do których zaliczono ogrody dydaktyczne: ogrody zoologiczne,
ogród botaniczny, ogród dendrologiczny, ogród farmakognostyczny i ogrody rekreacyjnosportowe: park golfowy, ogródki jordanowski; wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zieleń
urządzona, w tym: kolekcjonersko-ekspozycyjna albo urządzona dla realizacji celów sportoworekreacyjnych, a uzupełniającym: zabudowa usługowa o funkcji gastronomicznej, sportoworekreacyjnej, kulturalnej, naukowej, wystawienniczej, hotel, architektura ogrodowa, tereny
komunikacji i infrastruktury technicznej i zabudowa gospodarczo-techniczna dla potrzeb funkcji
wiodącej;
• ZC – cmentarze (komunalne i wyznaniowe); wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest cmentarz,
kaplica, dom przedpogrzebowy, kolumbaria, a uzupełniającym zabudowa gospodarcza dla
obsługi cmentarza, zieleń (parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej,
71
ZD – ogrody działkowe; wiodącym kierunkiem przeznaczenia są ogrody działkowe,
a uzupełniający kierunek to tereny komunikacji i infrastruktury technicznej, dopuszczenie
przekształcenia na zieleń ogólnodostępną (np.: parki, skwery) i tereny sportowo-rekreacyjne;
• UF – zabudowa poforteczna z dopuszczeniem lokalizacji funkcji usługowych z towarzyszącą
zielenią; wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest adaptacja zabudowy pofortecznej na funkcje
usługowe, a kierunkiem uzupełniającym: zieleń urządzona (parki, skwery) i nieurządzona,
tereny komunikacji i infrastruktury technicznej, uwzględnienie istniejących cmentarzy;
• ZR – tereny sportu i rekreacji, plenerowe (niekubaturowe) obiekty i urządzenia sportoworekreacyjne w zieleni; wiodącym kierunkiem przeznaczenia są plenerowe urządzenia sportoworekreacyjne i boiska sportowe w zieleni, dopuszczenie lokalizacji budynków o powierzchni
zabudowy do 100 m2, dla obsługi terenu i umożliwienia korzystania z funkcji sportoworekreacyjnej, jak: szatnie, przebieralnie, sanitariaty, mała gastronomia, wypożyczalnie sprzętu
rekreacyjnego i sportowego, miejsca postojowe dla samochodów i parkingi dla rowerów oraz
sieci infrastruktury technicznej;
tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania w kategorii terenów
zabudowanych lub dopuszczonych do zabudowy, ale o ograniczeniach wynikających z konieczności
ochrony zasobów środowiska i krajobrazu:
• US1* – tereny zabudowy sportu i rekreacji w zieleni; wiodącym kierunkiem przeznaczenia są
obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne oraz boiska sportowe w zieleni, a uzupełniający
kierunek to zieleń i wody powierzchniowe (np.: parki, skwery, jeziora, stawy, oczka wodne,
cieki), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej, hotele, motele, usługi ochrony zdrowia,
odnowy biologicznej, kultury;
• US2* – tereny zabudowy sportu i rekreacji w zieleni; wiodącym kierunkiem przeznaczenia są
obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne oraz boiska sportowe, stadiony, hale sportowowidowiskowe, a uzupełniający kierunek to zieleń i wody powierzchniowe (np.: parki, skwery,
jeziora, stawy, oczka wodne, cieki), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej, hotele,
motele, usługi ochrony zdrowia, odnowy biologicznej, kultury;
• MN* – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wiodącym kierunkiem przeznaczenia
jest zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna wolnostojąca, bliźniacza i szeregowa,
z zastrzeżeniem, że dla terenów położonych w zasięgu obszaru Natura 2000 obowiązuje zakaz
wskazywania nowych terenów pod zabudowę bliźniaczą, szeregową i atrialną,
a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca zabudowie mieszkaniowej, zieleń
(np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
• MN/U* – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub usługowej niskiej (jako wiodący
kierunek przeznaczenia), a jako uzupełniający kierunek: zieleń (parki, skwery), tereny
komunikacji i infrastruktury technicznej;
• MW* – tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (jako wiodący kierunek przeznaczenia),
a jako uzupełniający kierunek: zabudowa usługowa towarzysząca zabudowie mieszkaniowej,
zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
• MN/MW* – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub wielorodzinnej niskiej
o charakterze willowym, wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa mieszkaniowa
jednorodzinna lub zabudowa wielorodzinna niska o charakterze „willi miejskich”, wolno stojąca,
bliźniacza, szeregowa i willowa, a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca
zabudowie mieszkaniowej, zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury
technicznej;
• MW/U* - tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej lub zabudowy usługowej (jako
wiodący kierunek przeznaczenia), a jako uzupełniający kierunek: zabudowa usługowa
towarzysząca zabudowie mieszkaniowej, w szczególności sportu i rekreacji związanego
z rzeką (tereny nadwarciańskie), zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji, w tym bulwary
nadrzeczne, i infrastruktury technicznej, zagospodarowanie obszarów szczególnego zagrożenia
powodzią należy podporządkować ograniczeniom wynikającym z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.);
• U* – tereny zabudowy usługowej; wiodącym kierunkiem przeznaczenia są usługi: inwestycje
celu publicznego, usługi komercyjne, biura, a uzupełniający kierunek to zieleń (parki, skwery,
zadrzewienia przyuliczne, parki naukowo-technologiczne, tereny komunikacji i infrastruktury
technicznej;
tereny o specjalnych warunkach zabudowy w kategorii innych terenów o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania o ograniczeniach wynikających ze specyficznej funkcji:
•
72
TKL – tereny lotnisk: lotnisko Poznań-Ławica – zagospodarowanie zgodnie z przepisami
odrębnymi, w tym z planem generalnym lotniska użytku publicznego (art. 55 ust. 5, 6, 9
i 10. ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze106; lotnisko wojskowe Poznań-Krzesiny –
stanowi teren zamknięty, zagospodarowanie zgodnie z przepisami odrębnymi;
• ITo – tereny i obiekty zagospodarowania odpadów komunalnych, zagospodarowanie musi być
zgodne z funkcją i charakterem obiektu oraz z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska;
• PG – obszar i teren górniczy, na których wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest eksploatacja
kruszywa, a po zakończeniu eksploatacji złoża i rekultywacji, teren powinien zostać
przeznaczony do zagospodarowania w kierunku zabudowy usługowo-produkcyjnej i dróg
publicznych, rekreacji, zieleni nieurządzonej lub w kierunku rolnym; obejmuje również obszary
i tereny górnicze dla wód termalnych, na których nie ma ograniczeń w zagospodarowaniu,
z wyjątkiem uwzględnienia położenia terenu w klinie zieleni;
tereny o specjalnych warunkach zabudowy w kategorii terenów komunikacji i infrastruktury:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
TERENY KOMUNIKACJI:
kk – tereny kolejowe,
kdA – autostrada,
kdS – droga ekspresowa,
kdGP – droga główna ruchu przyspieszonego,
kdG – droga główna,
kdZ – droga zbiorcza,
kdL – droga lokalna istotna dla transportu autobusowego,
kdt – trasa tramwajowa – poza podstawowym układem drogowym,
ktz – teren zajezdni tramwajowej,
kdd – dworzec miejski.
TERENY INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ:
ITw – ujęcie wody, ITk – oczyszczalnia ścieków, zagospodarowanie musi być zgodne
z funkcją i charakterem obiektu oraz z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska.
Tereny przeznaczone pod zabudowę stanowią główne tereny inwestycyjne miasta, których
kierunek przeznaczenia uwzględnia rolę Poznania w regionie i kraju oraz potrzeby mieszkańców.
Stanowią je tereny już zainwestowane (w tym tereny, dla których przewiduje się przekształcenia
funkcjonalno-przestrzenne) oraz potencjalne rezerwy terenów budowlanych.
•
•
•
•
•
106
Tereny te oznaczono na rysunku projektu „Studium…” jako:
MN – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, na których wiodącym kierunkiem
przeznaczenia jest zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna w formie wolno stojącej, bliźniaczej,
szeregowej, a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca zabudowie
mieszkaniowej, zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
MN/U – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub zabudowy usługowej, na których
wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (w formie
wolno stojącej, bliźniaczej szeregowej) lub zabudowa usługowa, a uzupełniający kierunek to
zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
MN/MW – tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub zabudowy wielorodzinnej
niskiej, na których wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa mieszkaniowa
jednorodzinna (wolno stojąca, bliźniacza, szeregowa) lub zabudowa wielorodzinna niska
o charakterze „willi miejskich”, a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca
zabudowie mieszkaniowej, zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury
technicznej;
MW – tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (jako wiodący kierunek przeznaczenia),
a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca zabudowie mieszkaniowej,
zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej,
MW/MN – tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej z enklawami zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej, na których wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa
mieszkaniowa wielorodzinna z zachowaniem zabudowy jednorodzinnej (wolno stojącej,
bliźniaczej, szeregowej), a uzupełniający kierunek to zabudowa usługowa towarzysząca
Dz. U. z 2012. poz. 933, ze zmianami
73
•
•
•
•
zabudowie mieszkaniowej, domy opieki społecznej, domy seniora, zieleń (np.: parki, skwery),
tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
MW/U – tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej lub zabudowy usługowej (jako
wiodący kierunek przeznaczenia), a uzupełniający kierunek to, zieleń (np.: parki, skwery, tereny
sportu i rekreacji), tereny komunikacji i infrastruktury technicznej;
U – tereny zabudowy usługowej (jako wiodący kierunek przeznaczenia), a uzupełniający
kierunek to zieleń (np.: parki, skwery), parki naukowo-technologiczne, tereny komunikacji
i infrastruktury technicznej;
US – tereny sportu i rekreacji, na których wiodącym kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa
i urządzenia sportu i rekreacji jak np. stadiony, boiska, pływalnie, hale sportowo-widowiskowe,
hotele, a uzupełniający kierunek to zieleń (parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury
technicznej;
U/P – tereny zabudowy usługowej, produkcyjnej, składów, magazynów, na których wiodącym
kierunkiem przeznaczenia jest zabudowa usługowa lub obiekty produkcyjne, składy, magazyny,
a uzupełniający kierunek to zieleń (np.: parki, skwery), tereny komunikacji i infrastruktury
technicznej.
4.2.2. Ustalenia z zakresu ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego oraz
krajobrazu kulturowego
Ustalenia projektu „Studium…” w zakresie ochrony przyrody dotyczą przede wszystkim:
•
•
•
•
•
•
dążenia do objęcia formą ochrony przyrody terenów cennych przyrodniczo niepodlegających
obecnie ochronie prawnej oraz wprowadzenie na nich zakazu zabudowy,
dążenia do zachowania i odtwarzania ciągłości oraz podbudowy elementów klinowopierścieniowego systemu zieleni poprzez szereg działań czynnej ochrony,
utrzymania funkcji przyrodniczych terenów zieleni urządzonej, jak i stosowania działań
w zakresie dbałości, estetyki i podnoszenia jakości ich walorów oraz urządzenia nowych parków
na terenie miasta w miejscach wskazanych w Studium,
ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez zakwalifikowanie terenów rolniczych do
terenów wyłączonych z zabudowy (ZO),
działań zmierzających do ochrony obszarów leśnych i zadrzewionych, będących ostoją
różnorodności biologicznej i krajobrazowej, jak również miejsc wypoczynku i rekreacji
mieszkańców miasta,
dla wszystkich prawnie ustanowionych form ochrony przyrody obowiązują ustalenia i zasady
ochrony wynikające z przepisów odrębnych.
Ustalenia w zakresie ochrony zasobów środowiska:
dla poprawy jakości wód podziemnych i powierzchniowych oraz zapewnienia odtwarzalności ich
zasobów projekt „Studium…” wskazuje na:
• dążenie do konsekwentnego uzbrajania terenów pod zabudowę w infrastrukturę techniczną
(szczególnie na obszarach występowania Głównego Zbiornika Wód Podziemnych – GZWP),
ograniczania zabudowy terenów, na których wprowadzenie kanalizacji sanitarnej jest oddalone
w czasie lub utrudnione, a dopuszczenie lokalizacji zbiorników bezodpływowych na nieczystości
ciekłe należy traktować jako rozwiązanie tymczasowe, wyłącznie do czasu budowy kanalizacji
sanitarnej,
• ochronę wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany i fosforany pochodzące ze
źródeł rolniczych poprzez stosowanie „kodeksu dobrej praktyki rolniczej”,
• ograniczenia wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności
w wodę pitną oraz stosowania do celów technologicznych w przemyśle spożywczym
i farmaceutycznym,
• zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód przed degradacją na skutek nadmiernego
eksploatowania, przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi, w szczególności z terenów
zurbanizowanych,
• eliminację zrzutów nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych ścieków do gruntu
i wód otwartych,
• dla celów zaopatrzenia w wodę, oprócz głównego korzystania z miejskiej sieci wodociągowej,
dopuszczenie korzystanie z indywidualnych ujęć wód po spełnieniu warunków określonych
w przepisach prawa w tym zakresie,
74
zwiększenie ilości wód opadowych i roztopowych zatrzymywanych w zlewni, a tym samym
znaczące ograniczenie ilości ścieków deszczowych i roztopowych odprowadzanych do kanalizacji
deszczowej lub cieków, poprzez stosowanie układów zapewniających infiltrację wód
deszczowych i roztopowych do ziemi oraz zachowanie jak największej powierzchni biologicznie
czynnych, nieuszczelnionych i nieutwardzonych,
• uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, w tym całkowite wyeliminowanie zrzutów
nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych ścieków do wód otwartych,
• zwiększanie retencji gruntowej poprzez tworzenie zbiorników retencyjnych dla wód opadowych,
• zachowanie istniejących cieków wodnych jako otwartych (poza uzasadnionymi przypadkami),
• likwidację nielegalnych wysypisk śmieci,
• ochronę obrzeży jezior, rzek i cieków przed grodzeniem i zabudową poprzez pozostawianie pasa
terenu – bufora zieleni jako niezbędnego filtra biologicznego,
• zachowanie jako otwarte śródlądowe wody powierzchniowe płynące: rzeki Cybina, Główna,
Michałówka, Głuszynka, Samica Kierska, Kanał Swadzimski (Przeźmierka), Bogdanka
(do ul. K. Pułaskiego – dalej skanalizowana), wraz z wyłączeniem z zabudowy ich bezpośrednich
dolin, w szczególności teras zalewowych,
• uwzględnienie na etapie sporządzania miejscowego planu zachowania ciągłości systemu
melioracji i funkcjonowania rowów melioracji szczegółowej.
dla ochrony jakości i stanu powietrza atmosferycznego projekt „Studium…” wskazuje
na konieczność:
• zachowania klinów zieleni jako korytarzy przewietrzania miasta,
• tworzenia pasów zieleni, szczególnie wzdłuż ciągów komunikacyjnych oraz rozmieszczanie ich
w sposób wspomagający przewietrzanie obszarów miasta, szczególnie narażonych
na kumulowanie się zanieczyszczeń,
• projektowania układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta,
• wprowadzania zieleni izolacyjnej,
• ustalenia zakazu stosowania paliw stałych w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku
stosowania indywidualnych systemów grzewczych).
• nakazu wprowadzania w nowej zabudowie proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub
źródeł ciepła,
• ograniczenia emisji z ogrzewania indywidualnego paliwami stałymi poprzez wzrost odbiorców
ciepła sieciowego, ogrzewania elektrycznego lub gazowego.
• wdrażania i stosowanie nowych technologii przyjaznych środowisku (BAT/Best Available
Techniques),
• ograniczenia zużycia energii oraz zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym
bilansie produkcji energii,
• obniżenia emisji komunikacyjnej dzięki: modernizacji systemu transportu publicznego poprzez
wprowadzenie niskoemisyjnych paliw i technologii, promocji środków publicznego transportu
zbiorowego, organizację płynnego ruchu komunikacyjnego, z priorytetem dla transportu
publicznego, kształtowania pozytywnych postaw mieszkańców w odniesieniu do korzystania,
z transportu publicznego, ścieżek rowerowych, ruchu pieszego, wspólnego podróżowania –
carpooling, (wskazywanie korzyści społeczno-ekologicznych i ekonomicznych, jak również
zagrożeń związanych z ekspansywnym rozwojem komunikacji indywidualnej), realizacji dróg
rowerowych i popularyzacji ruchu rowerowego, organizacji systemu bezpiecznych parkingów
na obrzeżach miasta łącznie z systemem taniego transportu zbiorowego do centrum (system
Park & Ride) oraz wprowadzenie zakazu wjazdu do miasta samochodów ciężarowych o masie
> 7,5 t,
• ograniczenie emisji z ogrzewania indywidualnego paliwami stałymi poprzez wzrost odbiorców
ciepła sieciowego, ogrzewania elektrycznego lub gazowego.
dla ochrony przed hałasem projekt „Studium…” wskazuje na:
• dążenie do uzyskania i utrzymania wymaganych standardów akustycznych w środowisku,
• odpowiednie przeznaczenie terenów zróżnicowanych pod względem dopuszczalnych poziomów
hałasu w środowisku,
• wprowadzenie ustaleń dotyczących ograniczeń w sytuowaniu zabudowy o określonych
wymaganiach akustycznych w środowisku – w strefach ponadnormatywnego hałasu oraz
separacji od uciążliwości,
• zachowanie bezpiecznej odległości linii zabudowy od źródeł hałasu, niezbędnej dla zapewnienia
wymaganych standardów akustycznych w środowisku,
•
75
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
stosowanie oddzielenia terenów zabudowy o wymaganiach akustycznych od terenów
emitujących ponadnormatywny hałas, w tym włączanie z rozwagą usług do zabudowy
mieszkaniowej,
dopuszczenie w Studium – wzdłuż tras komunikacyjnych drogowych i kolejowych, stanowiących
źródła ponadnormatywnego hałasu – lokalizacji funkcji usługowo-produkcyjnej, także
na terenach o kierunku przeznaczenia pod zabudowę mieszkaniową, ale w sposób nie
obciążający dodatkowym hałasem terenów mieszkaniowych lub innych chronionych akustycznie
w sąsiedztwie,
zmianę przeznaczenia terenów zabudowy mieszkaniowej, usytuowanych wzdłuż dokuczliwych
źródeł hałasu – w zabudowę usługową, nie posiadającą wymagań akustycznych bądź
spełniającą wymagania akustyki budowlanej,
stosowanie zasad akustyki budowlanej i urbanistycznej,
dążenie do zachowywania bezpiecznych odległości przy lokalizowaniu przemysłowych
i usługowych źródeł hałasu, nawet na terenach aktywizacji gospodarczej, oraz źródeł hałasu
komunikacyjnego, w stosunku do terenów wymagających komfortu akustycznego
w środowisku,
dążenie do przekształcenia struktury i układu komunikacyjnego miasta, szczególnie śródmieścia,
w celu zapewnienia priorytetu komunikacji publicznej (struktura sieci ulicznej, limitowanie
miejsc parkingowych) i ograniczania ruchu samochodów,
prowadzenie działań polegających na stopniowym eliminowaniu z ruchu miejskiego
dokuczliwego akustycznie transportu samochodowego i tramwajowego (dotyczy przestarzałego
technologicznie taboru),
przebudowywanie układu komunikacyjnego, w celu uzyskania większej płynności ruchu, ale przy
ograniczeniu prędkości ruchu pojazdów w warunkach miejskich,
wprowadzanie systemów organizacji ruchu drogowego poprawiających płynność ruchu,
ograniczanie ruchu i parkowania pojazdów ciężkich na terenach podlegających ochronie
akustycznej, poprzez odpowiednie zakazy ruchu i organizowanie wydzielonych parkingów,
wprowadzanie przegród z zieleni dźwiękoizolacyjnej, spełniających głównie rolę barier
o charakterze psychoakustycznym,
uwzględnienie ograniczeń wynikających z utworzenia obszarów ograniczonego użytkowania (już
ustanowionego i ewentualnych nowych związanych z oddziaływaniem ponadnormatywnego
hałasu),
dopuszczenie przegród przeciwhałasowych – naturalnych (wykopy, nasypy) i sztucznych
ekranów akustycznych – tylko w przypadku wyczerpania możliwości spełnienia wymaganych
standardów akustycznych w środowisku przy pomocy opisanych we wcześniejszych punktach
działań i zasad, w tym zakresie projekt „Studium…” przyjmuje jednak zasadę nie
rekomendowania realizacji nowych ekranów akustycznych w mieście, zwłaszcza we wnętrzu II
ramy komunikacyjnej.
Ustalenia w zakresie obszarów i zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr
kultury współczesnej miasta Poznania dotyczą przede wszystkim:
•
•
ochrony obszaru pomnika historii "Poznań – historyczny zespół miasta", obejmującego Ostrów
Tumski, Zagórze, Chwaliszewo i lewobrzeżne Stare Miasto lokacyjne ze średniowiecznymi
osadami podmiejskimi oraz założeniem urbanistyczno-architektonicznym projektu Josefa
Stübbena z początku XX w., a także Fortem Winiary, obecnie Parkiem Cytadela;
ochrony wskazanych w projekcie „Studium…” historycznych zespołów budowlanych,
historycznych układów urbanistyczno-architektonicznych; na tych obszarach należy szczególnie
zadbać o: zachowanie historycznie ukształtowanych układów przestrzennych oraz otoczenia
historycznych budowli i zespołów zabytkowych, przywrócenie tożsamości XIX-wiecznych dzielnic
poprzez podkreślenie ich indywidualnych cech przestrzennych, wydobycie elementów
krystalizujących przestrzeń, walorów dawnego zagospodarowania, elementów symbolicznych,
zachowanie formy architektonicznej i gabarytów zabudowy, utrzymanie i ochronę zachowanych
panoram i dalekich otwarć widokowych z różnych części i punktów miasta na Stare Miasto,
Wzgórze Przemysła, Ostrów Tumski, Śródkę, Wzgórze Św. Wojciecha oraz eliminowanie lub
neutralizowanie pojedynczych elementów zakłócających historyczne panoramy, utrzymanie
i ochronę istniejącej zieleni parkowej i zadrzewień ulic, zachowanie i wyeksponowanie
pozostałości wewnętrznego pierścienia fortyfikacji pruskich;
76
•
•
•
•
wytycznych przedstawionych szczegółowo w projekcie „Studium…”, które należy stosować
na etapie sporządzania planów miejscowych dla ochrony: zespołów urbanistycznoarchitektonicznych, zespołów koszarowych, parków i założeń parkowych, zespołów dworskoparkowych i założenia dworsko-parkowego i folwarcznego strzeszyn, folwarków, fortów
zewnętrznego pierścienia twierdzy, cmentarzy, zespołu rekreacyjnego hipodrom wola,
zabudowy kolejowej i poprzemysłowej;
ochrony obszarów i obiektów chronionych planem miejscowym oraz pozostałych obszarów
cennych kulturowo (między innymi zespołów osiedli mieszkaniowych, zespołów koszarowych,
zabudowy kolejowej, zespołów poprzemysłowych, układów dawnych wsi, założeń dworskoparkowych i folwarków, zespołów rekreacyjnych), zasady i parametry zabudowy oraz
zagospodarowania dla obszarów i obiektów podlegających ochronie zapisane zostały
w ustaleniach obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego;
ochrony miejsc występowania stanowisk archeologicznych rozproszonych na terenie Poznania,
postępowanie w zakresie ochrony zabytków archeologicznych w procesach inwestycyjnych
regulują przepisy odrębne;
ochrony wytypowanych – w uwarunkowaniach (tom I rozdz. 4.2.4.) – wartościowych dóbr
kultury współczesnej, poprzez objęcie ich ochroną na etapie sporządzania planu miejscowego,
zakres tej ochrony ustanowiony będzie odpowiednio do stanu zachowania i kontekstu
przestrzennego obiektu, projekt „Studium…” nie wyklucza też wskazania innych obiektów,
stanowiących osiągnięcia współczesnej architektury, do ochrony w planie miejscowym.
4.2.3. Ustalenia z zakresu rozwoju systemu komunikacji
Projekt „Studium…” ustala dla:
komunikacji pieszej i rowerowej:
• wyznaczenie głównych kierunków tras ruchu pieszego i rowerowego oraz wskazuje
na konieczność rozbudowy infrastruktury towarzyszącej, tj. parkingów i miejsc postojowych
dla rowerów oraz miejsc wypożyczalni rowerowych;
transportu kolejowego:
• potrzebę modernizacji istniejącej sieci kolejowej, tworzącej na terenie miasta Poznański Węzeł
Kolejowy (PWK), na który składają się: kolej dużych prędkości (KDP), koleje międzyregionalne
i koleje regionalne (w tym, kolej metropolitalna) o kategoriach linii: magistralnych (kat. 0),
pierwszorzędnych (kat. 1), drugorzędnych (kat. 2) i znaczenia miejscowego (kat. 3) wraz ze
stacjami i przystankami,
• utrzymanie istniejących stacji jako istotnych punktów przesiadkowych, ich modernizację oraz
lokalizację nowych przystanków jako miejsc styku różnych sieci komunikacyjnych,
• traktowanie granic terenów kolejowych jako orientacyjne oraz wykluczenie zabudowy w ich
pasie i uwzględnienie potencjalnych uciążliwości na terenach przyległych;
transportu zbiorowego:
• potrzebę budowy nowych i przebudowy wszystkich nielikwidowanych tras tramwajowych do
parametrów tramwaju „szybszego”, pozwalających osiągać w całej sieci szybkość
komunikacyjną przekraczającą 20 km/h,
• lokalizacje zajezdni tramwajowych,
• maksymalne
zintegrowanie
szynowego
transportu
pasażerskiego
tramwajowego
i kolejowego m.in. poprzez stworzenie dogodnych węzłów przesiadkowych na stykach,
• lokalizację węzłów przesiadkowych (główny zintegrowany węzeł przesiadkowy w Poznaniu,
czyli tzw. „Zintegrowane Centrum Komunikacyjne” rozbudowywane wokół Dworca Głównego
PKP w Poznaniu, zintegrowane węzły przesiadkowe o charakterze aglomeracyjnym, węzły
przesiadkowe o charakterze lokalnym),
sieci drogowej:
• wyznaczenie terenów przeznaczonych pod ulice podstawowego układu komunikacyjnego,
który stanowią: autostrada (kdA), drogi ekspresowe (kdS), drogi główne ruchu
przyspieszonego (kdGP), drogi główne (kdG), drogi zbiorcze (kdZ), a także drogi lokalne
istotne dla transportu autobusowego (kdL), tereny dróg zaliczonych do podstawowego układu
drogowego przedstawiono na głównej planszy kierunków, stanowiącej załącznik
projektu „Studium…”,
• wyznaczenie szkieletu układu drogowego opartego o system trzech „ram drogowych”
• wskazanie dróg w graniach miasta, które docelowo będą tworzyć układ dróg krajowych,
wojewódzkich, powiatowych i gminnych,
77
zapewnienie priorytetu dla transportu szynowego na wszystkich drogach układu
podstawowego,
• dążenie do zapewnienia płynności ruchu na wszystkich drogach tworzących „ramy”, między
innymi poprzez blokowanie wlotów z ulic klas G i wyższych,
• wyznaczenie w centrum miasta układu ringu z jednokierunkową organizacją ruchu,
• dążenie
do tworzenia stref ruchu uspokojonego w zabudowie mieszkaniowej
i mieszkaniowo-usługowej, w szczególności w strefie funkcjonalnego śródmieścia;
parkowania pojazdów:
• wyodrębnienie dwóch stref parkowania, dla których projekt „Studium…” wskazuje inne zasady
i sposoby organizacji parkowania samochodów osobowych (strefa I – obszar funkcjonalnego
śródmieścia, strefa II – poza granicami funkcjonalnego śródmieścia),
• wskazanie miejsc stałego parkowania samochodów ciężarowych i autobusów oraz
wyznaczenie ogólnodostępnych parkingów dla autobusów turystycznych;
transportu lotniczego:
• utrzymanie i rozwój Portu Lotniczego „Poznań-Ławica” (dla funkcji cywilnej, transportu
towarów, sanitarnej, usługowej),
• utrzymanie i rozwój lotniska wojskowego „Krzesiny” z dopuszczeniem jego wykorzystania
także dla funkcji cywilnych;
transportu wodnego:
• potrzebę odbudowy i wykorzystania drogi wodnej na rzece Warcie dla ruchu towarowego oraz
dla komunikacji pasażersko-wycieczkowej wraz z podjęciem działań aktywizujących tereny
między wałami i zapewnieniem niezbędnej infrastruktury dla jego funkcjonowania, w zakresie
dopuszczonym przez przepisy odrębne.
•
4.2.4. Ustalenia z zakresu rozwoju infrastruktury technicznej
Projekt „Studium…” ustala w zakresie:
zaopatrzenia w wodę:
• wykorzystanie „Poznańskiego Systemu Wodociągowego” (PSW), zaopatrującego miasto
w wodę,
• zachowanie istniejącego
ujęcia wody, jednak przy tak rozbudowanym systemie
wodociągowym wskazuje również na lokalizację dodatkowego ujęcia wody dla miasta
Poznania w rejonie Marlewa (zgodnie z uchwalonym mpzp dla obszaru „Rejon Marlewa Zakole Warty“ w Poznaniu),
• rozbudowę i modernizację pozostałych elementów zaopatrzenia miasta w wodę (stacji
uzdatniania wody, zbiorników wody pitnej, przepompowni wody, sieci wodociągowej);
odprowadzenia ścieków komunalnych:
• zachowanie istniejących i lokalizację nowych przedsięwzięć i obiektów związanych
z Poznańskim Systemem Kanalizacyjnym (PSK),
• wykonanie szeregu kolektorów oraz sieci kanałów o mniejszych średnicach dla terenów już
zabudowanych, jak i przeznaczonych pod zabudowę,
• modernizację i przebudowę istniejących kanałów,
• na terenach nieuzbrojonych w sieci kanalizacyjne do czasu ich realizacji dopuszczenie
czasowego odprowadzania ścieków bytowych i przemysłowych do szczelnych zbiorników
bezodpływowych;
odprowadzenia wód opadowych i roztopowych:
• przyjęcie priorytetowej zasady maksymalnego zatrzymania i oczyszczenia wód opadowych
i roztopowych w miejscu ich powstawania,
• uzupełnienie istniejącej kanalizacji deszczowej o brakujące odcinki kanałów deszczowych,
urządzenia podczyszczające wody opadowe i roztopowe, zbiorniki retencyjne;
elektroenergetyki:
• prowadzenie nowych inwestycji elektroenergetycznych koniecznych do przeprowadzenia
wobec wzrastającego zapotrzebowania na energię elektryczną oraz konieczność zwiększenia
bezpieczeństwa i pewności zasilania odbiorców w stanach awaryjnych,
• dopuszczenie
możliwości przebudowy istniejących linii napowietrznych WN-110 kV
na kablowe, zgodnie z przyjętą zasadą proponowaną dla całego miasta – systematycznej
wymiany istniejących linii napowietrznych;
zaopatrzenia w ciepło i paliwa gazowe:
78
lokalizacje planowanych gazociągów i ciepłociągów (uściślenie ich przebiegu powinno nastąpić
na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub innych
opracowań);
odnawialnych źródeł energii:
• potencjalne obszary, na których możliwa byłaby lokalizacja urządzeń wytwarzających energię
z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kW;
gospodarki odpadami:
• priorytetowe zadania, takie jak: budowę instalacji termicznego przekształcania odpadów
komunalnych w rejonie Karolina (Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów
Komunalnych – ITPOK), budowę instalacji do termicznej utylizacji odpadów medycznych,
przemysłowych, utworzenie tzw. Punktów Gromadzenia Odpadów Problemowych w celu
wydzielenia odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych, dalsze wykorzystanie osadów
ściekowych i budowę instalacji do wysokotemperaturowego osuszania i unieszkodliwiania
termicznego odpadów Centralnej Oczyszczalni Ścieków. W projekcie „Studium…" wskazano
również na zachowanie terenu składowiska odpadów komunalnych na terenie Moraska –
Biedruska (teren ITo) oraz lokalizacje Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów
Komunalnych (PSZOK). Zakłada się lokalizację co najmniej jednego punktu w każdej dzielnicy
Poznania. Nowe lokalizacje PSOK będą wskazywane na terenach U/P lub U, przy czym ze
względów dostępności, preferowane są rejony centrów handlowych. Jak wynika
z projektu „Studium…”, istniejące obiekty gospodarki odpadami mogą podlegać przebudowie
i rozbudowie, natomiast lokalizacje nowych zakładów recyklingu oraz baz technicznych,
wyposażonych w sortownie, stanowiska do belowania odpadów, stanowiska do czasowego
gromadzenia odpadów problemowych i wielkogabarytowych, dopuszcza się tylko na terenach
przemysłowych typu U/P.
•
4.2.5. Ustalenia z zakresu kształtowania obszarów przestrzeni publicznej
W projekcie „Studium…” wyznaczono obszary przestrzeni publicznych istotnych dla całego
miasta, do których należą:
• centrum miasta,
• rynki dzielnicowe,
• główne ciągi miejskie, wprowadzające ruch do centrum z rynków dzielnicowych (oparte
na istniejących ciągach kulturowych i handlowych),
• ciągi pośrednie tworzące powiązania pomiędzy poszczególnymi dzielnicami,
• ciągi rekreacyjne.
Projekt „Studium…” wskazuje, że działania w zakresie kształtowania obszarów przestrzeni
publicznej powinny dotyczyć przede wszystkim podniesienia walorów przestrzennych, wzbogacenia
programu funkcjonalnego (z koncentracją usług o charakterze ogólnomiejskim), zadbania o sferę
estetyczną pierzei tworzących rynki oraz ciągi piesze poprzez przeprowadzenie rewaloryzacji lub
renowacji historycznych budynków i lokalizację nowych obiektów (plomb) spójnych i nawiązujących do
zabudowy istniejącej, wprowadzenia jednorodnej formy zagospodarowania dla poszczególnych
elementów składowych systemu przestrzeni publicznych, reorganizacji lub usunięcia parkowania przy
ulicach, w celu poszerzenia przestrzeni przechodnia.
4.2.6. Ustalenia ogólne dotyczące postępowania przy sporządzaniu planów miejscowych
Należy podkreślić, że ustalenia projektu „Studium…” mają charakter ogólny, a wszystkie
szczegółowe ustalenia w zakresie przeznaczenia terenów, ochrony i kształtowania ładu
przestrzennego, zasad ochrony środowiska, przyrody, krajobrazu kulturowego, zasad ochrony
dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, jak również z zakresu wymagań
dotyczących kształtowania przestrzeni publicznej, parametrów i wskaźników kształtowania zabudowy
oraz zagospodarowania terenu, modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji
i infrastruktury technicznej, są ustalane na etapie sporządzania miejscowych planów
Projekt „Studium…” zawiera też ogólne wytyczne przydatne przy opracowywaniu projektów
planów miejscowych. Są to przede wszystkim następujące zasady:
79
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
dopuszczenie
ustalenia
w
planie
miejscowym
przeznaczenia
terenu
zgodnego
z dotychczasowym użytkowaniem i zagospodarowaniem, niezależnie od kierunku przeznaczenia
w „Studium….”,
dopuszczenie lokalizacji usług: wzdłuż ulic klasy powyżej lokalnej oraz torów kolejowych,
a także lokalizację innej działalności usługowo-produkcyjnej, dla której sąsiedztwo uciążliwych
tras nie spowoduje dyskomfortu przestrzennego czy funkcjonalnego,
na terenach mieszkaniowych o określonym rodzaju zabudowy dopuszczenie realizacji zabudowy
odbiegającej od rodzaju przeważającego na danym terenie, w zakresie umożliwiającym
wytworzenie lub dokończenie założenia urbanistycznego, co oznacza możliwość wprowadzenia
niewielkich enklaw zabudowy wielorodzinnej wśród zabudowy jednorodzinnej i odwrotnie,
a także wytworzenie lokalnych przestrzeni centrotwórczych i integracji społecznej w oparciu
o zabudowę usługową,
zapewnienie czytelnego układu wysokościowego projektowanych układów przestrzennych
poprzez akcentowanie wyższą zabudową terenów najistotniejszych w danym zespole
urbanistycznym np. rynku i innych przestrzeni centrotwórczych,
na terenach usługowych oraz produkcji, składów, magazynów, dopuszczenie realizacji
zabudowy mieszkaniowej w zakresie umożliwiającym dokończenie założenia urbanistycznego,
wyłącznie w miejscach wskazanych w miejscowym planie,
ustalenie parametrów zabudowy i zagospodarowania na etapie sporządzania planu
miejscowego,
na terenach ograniczonych liniami rozgraniczającymi ulic lub kolei – granice terenów wskazane
pod różne funkcje mogą ulec przesunięciu w wyniku uszczegółowienia na etapie sporządzania
miejscowego planu,
na terenach wyłączonych z zabudowy mogą być lokalizowane w uzasadnionych przypadkach
wyłącznie
inwestycje
celu
publicznego
z
zakresu
infrastruktury
transportowej
i technicznej oraz obiekty dopuszczone,
na terenach o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania dopuszczenie lokalizacji
(nie kolidującej z podstawową funkcją terenu) inwestycje celu publicznego –
z wyjątkiem: lotnisk (z dopuszczeniem lądowiska dla śmigłowców), budynków dla urzędów
organów władzy, administracji, sądów, prokuratury, aresztów śledczych, zakładów karnych,
składowisk odpadów oraz instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów,
na terenach mieszkaniowych MN*, MN i mieszkaniowo-usługowych MN/U, położonych
na lewym brzegu Warty, na północ od linii kolejowej Zieliniec-Kiekrz (Psarskie, Morasko) oraz
na prawym brzegu Warty, na południe od linii kolejowej Swarzędz-Poznań Starołęka
(Szczepankowo-Spławie-Michałowo-Głuszyna), dopuszcza się wskazanie nowych terenów
zabudowy zagrodowej, o parametrach odpowiednio dla zabudowy MN*, MN, MN/U,
przyjęcie nadrzędnej zasady, że ewentualne nowe, obecnie trudne do przewidzenia, inwestycje
celu publicznego, mogą być zlokalizowane w granicach miasta pod warunkiem podjęcia działań
minimalizujących ewentualne kolizje z istniejącymi i docelowymi funkcjami terenów
i z uwzględnieniem ustaleń szczegółowych,
na terenach usługowych oraz produkcji, składów, magazynów:
− dążenie do wzrostu atrakcyjności gospodarczej poprzez intensyfikację funkcji,
− dążenie do zmiany jakości przestrzeni, poprzez wymianę zabudowy substandardowej
i poprawę standardów zabudowy,
− dążenie do ograniczenia uciążliwości: na styku terenów mieszkaniowych i usługowoprodukcyjnych poprzez m.in.: lokalizowanie funkcji przemysłowych i usługowych nie
powodujących uciążliwości dla funkcji mieszkaniowej oraz dodatkowe wprowadzenie pasów
zieleni izolacyjnej,
na terenach zainwestowanych zachowanie istniejących skwerów i zieleńców utrwalonych
w kompozycji i strukturze przestrzennej,
na terenach przeznaczonych pod zabudowę uwzględnienie w zagospodarowaniu ochrony
istniejących niewielkich cieków i związanych z nimi lokalnych korytarzy ekologicznych, poprzez
odpowiednie wyznaczanie linii zabudowy,
na styku z terenami zieleni i rolniczymi, zabudowa powinna ulegać ekstensyfikacji
i obniżaniu wysokości,
ilekroć zapisy dotyczą tzw. terenów zamkniętych, należy je traktować jako zalecenia
do wydawanych w ustawowym trybie decyzji lub propozycje funkcji, które powinny być
wprowadzone na danych terenach w przypadku zdjęcia z nich klauzuli „terenu zamkniętego”.
80
4.3.
Powiązanie ustaleń projektu Studium z innymi dokumentami
Stosownie do art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy musi
uwzględniać w swoich zapisach zasady określone w koncepcji przestrzennego zagospodarowania
kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz
strategii rozwoju gminy, o ile gmina dysponuje takim opracowaniem.
W związku z powyższym, projekt „Studium…” uwzględnia zapisy:
107
• Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 ,
108
• Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego ,
109
• Strategii rozwoju miasta Poznania do roku 2030 .
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK 2030) jest najważniejszym
krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju.
W dokumencie tym miasto Poznań (obok innych dużych miast) wskazane jako jeden z głównych
elementów systemu osadniczego kraju. Jak wynika z tej koncepcji, część ośrodków wojewódzkich,
w tym miasto Poznań, ze względu na rolę w systemie osadniczym oraz znaczenie społecznogospodarcze w procesach rozwojowych całego kraju, uzyskuje status ośrodków metropolitalnych.
Koncepcja zawiera cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w horyzoncie roku 2030:
• Cel 1: podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni
europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury
systemu osadniczego sprzyjającej spójności. W projekcie „Studium…" ujęta została wizja
miasta, która zakłada, że Poznań 2030 to metropolia zintegrowana funkcjonalnie w obszarze
dużej aglomeracji poznańskiej i powiązana zewnętrznie licznymi i silnymi więzami w europejskiej
sieci miast metropolitalnych.
• Cel 2: poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez
promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników
rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału
wewnętrznego wszystkich terytoriów. Założenie projektu „Studium…" to również wzrost
spójności metropolii poprzez integrację przestrzenno-funkcjonalną miasta Poznania z gminami
aglomeracji.
• Cel 3: poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez
rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Projekt „Studium…" szczegółowo
odnosi się do ustaleń z zakresu rozwoju systemu transportowego miasta, którego niektóre
elementy docelowo będą stanowiły integralną część krajowego systemu (np. drogi krajowe,
odcinek kolei dużych prędkości, trasy rowerowe o znaczeniu europejskim).
• Cel 4: kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej
jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. W projekcie „Studium…"
przedstawiono zasady ochrony obszarów najbardziej wartościowych przyrodniczo w skali
miasta, jak również wchodzących w skład europejskiego systemu przyrodniczego (obszaru
o znaczeniu dla Wspólnoty i obszar Natura 2000).
• Cel 5: zwiększenie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty
bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających
zdolności obronne państwa. W projekcie „Studium…” wskazuje się między innymi potencjalne
obszary, na których możliwa byłaby lokalizacja urządzeń wytwarzających energię
z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kW.
• Cel 6: przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. W projekcie „Studium…” w tym zakresie
wskazano między innymi na takie działania, jak minimalizowanie konfliktów funkcjonalnoprzestrzennych, harmonijne wkomponowywanie nowych budynków, ochrona najistotniejszych
krajobrazów miasta, panoram, charakterystycznych widoków oraz rewitalizacja terenów
poprzemysłowych.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego zawiera pewne styczne
punkty, które zostały uwzględnione w projekcie „Studium…”. Z racji obszaru, jakiego dotyczy
opracowanie dla województwa, niektóre kwestie zostały ujęte w nim w sposób ogólny, natomiast ze
107
108
109
uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2011 r.,
uchwała Nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r. w sprawie uchwalenia zmiany
Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 155, poz. 2953)
uchwała Nr LXXII/990/V/2010 Rady Miasta Poznania z dnia 11.05.2010 r. w sprawie Strategii Rozwoju Miasta Poznania do
2030 roku
81
względu na ich rangę i szczególne znaczenie dla regionu, projekt „Studium…” traktuje je już bardziej
szczegółowo.
Uwarunkowania, które z jednej strony kształtują przestrzeń, jak również determinują
możliwości jej zagospodarowania, i które zostały omówione w obu opracowaniach, to przede
wszystkim:
• klinowo-pierścieniowy system zieleni Poznania istotny dla zachowania, wzbogacania
i odtwarzania różnorodności biologicznej i krajobrazowej miasta. Poprzez naturalnie
ukształtowane doliny rzeczne tworzy on przyrodniczy system powiązań funkcjonalnoprzestrzennych z gminami sąsiadującymi i całą przestrzenią przyrodniczą Wielkopolski. Kliny
w pobliżu centrum mają charakter parkowy, natomiast w miarę zbliżania się do granic miasta,
zmieniają swój charakter na leśny, łącząc się z lasami w okolicach Puszczykowa, Promna
i Czerwonaka. Obecność takiego systemu zieleni w granicach miasta sprzyja ochronie wód
i zieleni oraz pomaga w zapewnieniu właściwego przewietrzania miasta. W „Studium…” ranga
tego systemu zieleni zostaje podkreślana wielokrotnie w odniesieniu do wielu aspektów
funkcjonowania miasta. Wskazano przede wszystkim zasady ochrony i kształtowania tego
systemu zieleni, których realizacja pozwoli na jego stabilne funkcjonowanie;
• obszary cenne przyrodniczo – w obu opracowaniach zostały wymienione i opisane prawne
formy ochrony przyrody; kwestia tych obszarów została również poruszona w kontekście
ograniczeniami dla gospodarowania przestrzenią w granicach tych obszarów, co wynika
z konieczności ochrony i dążenia do zachowania ich walorów i wartości przyrodniczych.
W projekcie „Studium…” przedstawiono najistotniejsze zasady ochrony przyrody w granicach
terenów prawnie chronionych, odniesiono się do zakazów na nich obowiązujących i wskazano
ich znaczenie w funkcjonowaniu miasta;
• sieć ekologiczna ECONET-POLSKA – na terenie miasta Poznania przebiega korytarz ekologiczny
o znaczeniu krajowym (obszar węzłowy Poznański Warty – 25k) stanowiący jeden
z elementów spójnej przestrzennie sieci ekologicznych powiązań na terenie województwa;
110
• tereny zamknięte – w myśl ustawy z dnia 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne
w skład terenów zamkniętych wchodzą tereny o charakterze zastrzeżonym ze względu
na obronność i bezpieczeństwo państwa. W skład tych terenów wchodzą tereny wojskowe
(np. teren lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny oraz północna część lotniska Poznań-Ławica)
oraz tereny kolejowe (obejmujące przede wszystkim obszary, na których zlokalizowane są
obiekty i urządzenia służące bezpośrednio do wykonywania zadań przewozowych). Wszystkie
tereny zamknięte, zlokalizowane na obszarze miasta Poznania, zostały zaznaczone na planszy
kierunków projektu „Studium…”;
• komunikacja: sieć drogowa i kolejowa – w granicach miasta przebiegają odcinki dróg
o znaczeniu krajowym i strategicznym dla województwa; są to odcinki autostrady A2, zachodnia
obwodnica Poznania (droga ekspresowa S11), która opiera się o zachodnią granicę miasta,
fragment drogi S11 od węzła Krzesiny do granic miasta, jak również odcinki pozostałych dróg
krajowych zaliczanych do klasy głównej ruchu przyspieszonego (GP) i głównej (G), takie jak:
DK5, DK11, DK92 oraz drogi wojewódzkie: DW430, DW196, DW307, DW184 łączące Poznań
z ważnymi ośrodkami województwa. Poznań stanowi ważny węzeł kolejowy (Poznański Węzeł
Kolejowy), przez który przebiegają linie kolejowe o rożnym stopniu znaczenia. Jest to 8 linii
kolejowych o długości 127,5 km, z czego linie magistralne posiadają długość 73,0 km, linie
pierwszorzędne 51,8 km i drugorzędne 2,7 km. W sumie, na terenie miasta znajduje się 477,8
km torów szlakowych i 131,9 km bocznic oraz 9 stacji pasażerskich, 4 stacje towarowe i 8
przystanków. W projekcie „Studium…” wskazano drogi w graniach miasta, które docelowo będą
tworzyć układ dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych. Przedstawiono również
istniejącą sieć kolejową, tworzącą na terenie miasta Poznański Węzeł Kolejowy (PWK), jak
również stwierdzono potrzebę modernizacji tej sieci;
• rozwój funkcji o charakterze metropolitalnym, dla których płaszczyzną działania są relacje
międzynarodowe, z funkcją obsługi regionu i dotyczą wielu sfer życia miasta, w ramach których
przewiduje się podjęcie wielu zadań inwestycyjnych wzmacniających rangę Poznania jako
miasta metropolitarnego. Główne założenie projektu „Studium…” stanowi kontynuację
istniejącego modelu miasta oraz wizji miasta metropolitalnego.
• obszary szczególnego zagrożenia powodzią – w chwili obecnej dla miasta obowiązuje „Studium
ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty”, w którym wskazano tereny stref zalewowych dla
wód o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%, czyli raz na 100 lat. Zgodnie
110
tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zmianami
82
z Dyrektywą 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.
w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tak zwaną Dyrektywę Powodziową)
państwo członkowskie zobowiązane jest do sporządzenia wstępnej oceny ryzyka powodziowego,
map zagrożenia i map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym
dla obszarów dorzeczy. Jak wynika z „Raportu z wykonania wstępnej oceny ryzyka
powodziowego”, rzeki Warta, Główna i Cybina zostały zakwalifikowane do opracowania map
zagrożenia i ryzyka powodziowego w I cyklu planistycznym (do dnia 22.12.2013 r.). W projekcie
„Studium…” uwzględniono zasięg terenów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wód
powodziowych, poprzez ograniczenie na nich inwestowania, jak również wskazano te tereny
na rysunku projektu „Studium…”;
• obiekty zabytkowe oraz inne elementy dziedzictwa kulturowego – zabudowa Poznania
reprezentuje różne okresy rozwoju miasta i posiada charakterystyczne obiekty i elementy
architektoniczne dla wszystkich epok, które swoją obecność zaznaczyły w województwie
wielkopolskim. Projekt „Studium…” zawiera ustalenia w zakresie obszarów i zasad ochrony
dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej miasta Poznania.
• obszary z ograniczeniami dla gospodarowania przestrzenią – jako główne obszary powodujące
ograniczenia w gospodarowaniu wskazano tereny objęte ochroną prawną lub przewidziane do
objęcia taką ochroną ze względu na wysokie walory przyrodnicze. W granicach miasta Poznania
są to: obszary o znaczeniu dla Wspólnoty (OZW), obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO),
obszar chronionego krajobrazu, rezerwaty i użytki ekologiczne, a więc te tereny, na których
ochrona jest nadrzędna w stosunku do wszystkich innych funkcji występujących
w ich obrębie. Ograniczenia dla gospodarowania przestrzenią stwarzają również obszary
zagrożone występowaniem powodzi, obszary ograniczonego użytkowania wyznaczone dla
lotnisk i obiektów wojskowych. Na terenie Poznania obowiązuje jeden obszar ograniczonego
użytkowania, wyznaczony dla lotniska Poznań-Ławica, o czym nie traktuje Plan
zagospodarowania dla województwa wielkopolskiego, z uwagi na jego zatwierdzenie (w roku
2010) przed uchwaleniem ww. obszaru ograniczonego użytkowania (w roku 2012). W projekcie
„Studium…” została uwzględniona również strefa ochronna (obszar wymagający ograniczeń
w inwestowaniu), wyznaczona dla radaru radiolokacyjnego zlokalizowanego w Babkach
w gminie Mosina.
Analiza powyższych zapisów i powiązań pozwala na stwierdzenie, że projekt „Studium…”
miasta Poznania uwzględnia ustalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa
wielkopolskiego.
Przyjęte w Strategii Rozwoju Miasta Poznania do roku 2030 cztery cele strategiczne mają
bezpośrednie odniesienie do sfery polityki przestrzennej miasta Poznania. W związku z tym ustalenia
projektu „Studium…”, a w szczególności przyjęte w nim kierunki zagospodarowania, wpływać będą
na możliwość realizacji Strategii. Szczególnie istotne jest osiągnięcie tych standardów, które wpływają
bezpośrednio na realizację celów strategicznych, określonych w Strategii Rozwoju Miasta Poznania do
roku 2030, w tym przede wszystkim na poprawę jakości życia oraz atrakcyjności architektury miasta
i przestrzeni, w tym także przestrzeni inwestycyjnej.
Każdy z ustalonych czterech celów strategicznych jest wspomagany i uzupełniany poprzez cele
pośrednie, z których większość wiąże się z gospodarką przestrzenną i jakością zagospodarowania.
• Cel strategiczny nr 1: rozwój gospodarki innowacyjnej i podnoszenie atrakcyjności inwestycyjnej
miasta. Ustalenia projektu „Studium…” nawiązujące do niniejszego celu strategicznego to
między innymi aktywizacja pasm usługowo-produkcyjnych (w tym centrów technologicznologistycznych), głównie na terenach przyautostradowych, a także wzdłuż planowanej III ramy
komunikacyjnej – jako potencjalnych terenów inwestycyjnych, generujących nowe miejsca
pracy i promujących innowacyjną gospodarkę, rozwój sieci telekomunikacyjnej i infrastruktury
informatycznej.
• Cel strategiczny nr 2: zwiększenie znaczenia miasta jako ośrodka wiedzy, kultury, turystyki
i sportu. Odniesienie do tego celu zawarte jest między innymi w zapisach projektu „Studium…”,
dotyczących: wzbogacania oferty rekreacyjnej i sportowej poprzez tworzenie nowych
i atrakcyjne aranżowanie istniejących już terenów rekreacyjno-sportowych oraz rozbudowy bazy
państwowych szkół wyższych.
• Cel strategiczny nr 3: poprawa jakości życia oraz atrakcyjności przestrzeni i architektury miasta.
W tym zakresie można powołać przede wszystkim wskazane w projekcie „Studium…" obszary
wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji, predysponowanej do działań mających
na celu między innymi dostosowanie istniejących terenów zabudowy do współczesnych
wymogów i potrzeb, poprawienie warunków życia oraz podniesienie atrakcyjności przestrzeni
83
poprzez poprawę estetyki i standardu technicznego obiektów budowlanych, wykreowanie
przestrzeni publicznych oraz uwypuklanie układu kompozycyjnego. W omawiany cel strategiczny
wpisują się również szeroko omówione w tekście projektu „Studium…" obszary i zasady ochrony
dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Mają one służyć przede
wszystkim tworzeniu warunków dla zintegrowanej ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego
oraz wydobyciu nowych wartości kulturowych miasta.
• Cel strategiczny nr 4: utworzenie Metropolii Poznań. W projekcie „Studium…" zawarto misję
miasta – „Poznań miastem metropolitalnym o silnej gospodarce i wysokiej jakości życia,
opierającym swój rozwój na wiedzy”. Podniesienie rangi metropolitalnej Poznania wytyczają
takie cele pośrednie jak: wzrost międzynarodowego znaczenia Poznania w sieci metropolii
europejskich, wzrost spójności metropolii poprzez integrację przestrzenno-funkcjonalną miasta
Poznania z gminami aglomeracji. Do osiągnięcia tego mogą przyczynić się ustalenia projektu
„Studium…", między innymi takie jak: wskazanie terenów pod rozwój inwestycji wzmacniających
i wzbogacających metropolitalny charakter miasta (wyższe uczelnie, instytucje finansowe
i okołobiznesowe, parki naukowo-technologiczne, produkcje technologicznie zaawansowane
itp.), rozwój kolei metropolitalnej tworzącej układ komplementarny w stosunku do innych sieci
komunikacyjnych, rozwój Portu Lotniczego „Poznań-Ławica” oraz sieci drogowej i kolejowej.
Projekt „Studium…” wpisuje się zatem w proces wdrożenia Strategii miasta Poznania,
stwarzając dla niej funkcjonalno-przestrzenne podstawy realizacji.
5.
POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI
PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
Nie przewiduje się wystąpienia znaczących zmian stanu środowiska przyrodniczego oraz
niekorzystnych oddziaływań w odniesieniu do elementów środowiska, wynikających z ewentualnego
odstąpienia od realizacji ustaleń analizowanego projektu „Studium…”. Na obszarze miasta Poznania
obowiązuje obecnie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta
Poznania111, w związku z powyższym, w przypadku odstąpienia od uchwalenia omawianego
w prognozie projektu, obowiązywać będą ustalenia wspomnianego powyżej dokumentu i to w oparciu
o jego zapisy sporządzane będą miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. W tym miejscu
należy także przypomnieć, iż aktualnie obowiązujące „Studium…” zawiera szereg zapisów w zakresie
zasad ochrony środowiska i jego zasobów, w tym zapisy odnoszące się do zasobów geologicznych,
zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, gleb, ochrony powietrza czy też ochrony
przełomowego odcinka rzeki Warty. Z punktu widzenia ochrony środowiska niezwykle istotne są
również ustalenia w zakresie kształtowania i ochrony systemu zieleni, kierunki działań w zakresie
kształtowania klimatu akustycznego oraz kierunki rozwoju systemów infrastruktury technicznej.
Realizowanie wymienionych powyżej zapisów, poprzez wprowadzanie odpowiednich ustaleń do
opracowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, pozwala zatem
na ograniczenie – w możliwie maksymalnym stopniu – skali występowania niekorzystnych
w odniesieniu do elementów środowiska zjawisk, wynikających bezpośrednio z realizacji
poszczególnych zamierzeń inwestycyjnych.
Jak wspomniano we wcześniejszych częściach niniejszego opracowania, analizowany projekt
„Studium…” został opracowany przede wszystkim w celu zaktualizowania dotychczas obowiązującego
„Studium…”, które w wielu miejscach straciło swoją aktualność m.in. ze względu na realizację szeregu
przedsięwzięć w ramach EURO 2012, wejście w życie nowych przepisów prawa, zmiany w zakresie
obszarów ograniczonego użytkowania (ich zniesienia czy ustanowienia) oraz ustanowienia nowych
obszarów chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody. W wielu przypadkach
zaproponowane zmiany kierunków przeznaczenia wynikają także z uwzględnienia wydanych
dotychczas decyzji o warunkach zabudowy lub też uwzględnienia rozpoczętych procesów
inwestycyjnych. Nie mniej jednak, zakres zmian pomiędzy ustaleniami obowiązującego „Studium…”,
a jego nowym projektem jest stosunkowo niewielki (w skali całego miasta), co powoduje, że kierunek
i zakres przekształceń środowiska przyrodniczego w przypadku realizacji ustaleń projektu „Studium…”
oraz w przypadku odstąpienia od jego realizacji, nie będzie się różnić w zasadniczy sposób.
Lokalnie odstąpienie od realizacji projektu „Studium…” może korzystnie wpłynąć
na ograniczenie potencjalnych zmian w środowisku. Sytuacja ta dotyczyć będzie części terenów
wskazanych w aktualnie obowiązującym „Studium…” jako wyłączonych z zabudowy, a przewidzianych
zgodnie z omawianym projektem pod lokalizację zabudowy o różnych funkcjach
111
zatwierdzone uchwałą Nr XXXI/299/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 18 stycznia 2008 r.
84
i intensywności. W tym miejscu należy jednocześnie zauważyć, iż wskazanie tych terenów jako
wyłączonych z zabudowy nie gwarantuje uniemożliwienia jej realizacji w przypadku jednoczesnego
braku obowiązywania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (studium nie stanowi
aktu prawa miejscowego). Nie można zatem wykluczyć sytuacji, w której pomimo bardziej korzystnych
(z punktu widzenia ochrony środowiska) zapisów obowiązującego studium, tereny te zostaną
zabudowane w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy, które nie uwzględniają lokalnych
uwarunkowań środowiskowych oraz przestrzennych w tak szerokim stopniu jak miejscowe plany
Podsumowując, odstąpienie od realizacji ustaleń projektu „Studium…” skutkować będzie
utrzymaniem określonych w aktualnie obowiązującym studium kierunków zagospodarowania
przestrzennego, uwzględniających uwarunkowania środowiskowe analizowanego obszaru, jak również
konieczność ochrony poszczególnych komponentów środowiska. Z uwagi na powyższe, nie prognozuje
się wystąpienia potencjalnych zmian środowiska (o znaczącym charakterze i zasięgu) w przypadku
odstąpienia od realizacji ustaleń omawianego w niniejszej prognozie projektu studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania.
6.
CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU WSPÓLNOTOWYM,
KRAJOWYM I LOKALNYM ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO
DOKUMENTU
Akcesja Polski do Unii Europejskiej nałożyła na Polskę nowe obowiązki, wynikające
z konieczności dostosowania prawa polskiego do regulacji unijnych. Ochrona środowiska wraz
z Traktatem z Maastricht (1991) włączona została przez Wspólnoty Europejskie do spisu ich stałych
zadań, dla których określono cele działań zapobiegawczych i regulujących. Obecnie prawo Unii
Europejskiej regulujące ochronę środowiska liczy sobie kilkaset aktów prawnych, obejmujących
dyrektywy, rozporządzenia, decyzje i zalecenia. Do priorytetów Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony
środowiska zaliczyć należy m.in. przeciwdziałanie zmianom klimatu, ochronę różnorodności
biologicznej, ograniczenie wpływu zanieczyszczenia na zdrowie, a także lepsze wykorzystanie zasobów
naturalnych.
Do dokumentów rangi wspólnotowej, formułujących cele ochrony środowiska, istotne z punktu
widzenia projektu „Studium…” można zaliczyć:
• Dyrektywę Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych
(91/271/EWG), nakładającą na Państwa Członkowskie wymóg wyposażenia aglomeracji
w systemy zbierania ścieków komunalnych. W tym kontekście projekt „Studium…” zakłada
dążenie do konsekwentnego uzbrajania terenów pod zabudowę w infrastrukturę techniczną
(szczególnie na obszarach występowania Głównego Zbiornika Wód Podziemnych – GZWP),
służącą ochronie środowiska poprzez realizację kanalizacji sanitarnej, ograniczanie zabudowy
terenów, na których wprowadzenie kanalizacji sanitarnej jest oddalone w czasie lub utrudnione,
a dopuszczenie lokalizacji zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe jako rozwiązanie
tymczasowe – tylko do czasu budowy kanalizacji sanitarnej;
• Dyrektywę Rady z dnia 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością
otaczającego powietrza (96/62/WE), nakładającą na Państwa Członkowskie obowiązek
utrzymania jakości powietrza tam, gdzie jest ona dobra, oraz jej poprawie w pozostałych
przypadkach – cel szczególnie istotny w kontekście obowiązywania dla Poznania programów
ochrony powietrza: zaktualizowanego programu ochrony powietrza dla pyłu PM10112 oraz
nowego programu dla benzo-alfa-pirenu113; realizowany w projekcie „Studium…” poprzez
ustalenie: zakazu stosowania paliw stałych w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku
stosowania indywidualnych systemów grzewczych), nakaz wprowadzania w nowej zabudowie
proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub źródeł ciepła, wdrażanie i stosowanie nowych
technologii przyjaznych środowisku, ograniczenia zużycia energii oraz zwiększenie udziału
odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie produkcji energii, ograniczenie emisji
z ogrzewania indywidualnego paliwami stałymi poprzez wzrost odbiorców ciepła sieciowego,
ogrzewania elektrycznego lub gazowego;
112
113
uchwała Nr XXIX/561/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie Aktualizacji Programu
ochrony powietrza dla strefy: Aglomeracja Poznań (strefa Miasto Poznań) w woj. Wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013
r., poz. 508)
uchwała Nr XXIX/566/12 Sejmiku województwa wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie Programu ochrony
powietrza w zakresie benzo-alfa-pirenu dla stref: Aglomeracja Poznańska, Miasto Leszno, strefy gnieźnieńsko-wrzesińskiej
oraz strefy pilsko-złotowskiej w woj. Wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 509)
85
•
•
•
Dyrektywę 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (tak zwana Dyrektywa Ptasia),
której głównym celem jest utrzymanie (lub dostosowanie) populacji gatunków ptaków
na poziomie odpowiadającym wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym.
W graniach miasta znajduje się fragment Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Samicy”
(PLB300013). Zapisy projektu „Studium…” uwzględniają cele ochrony tego obszaru, a wszelkie
działania inwestycyjne, prowadzone w jego granicach, muszą zostać poprzedzone odpowiednimi
procedurami administracyjnymi, wynikającymi z przepisów odrębnych114, które wskazują
na obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Dyrektywę 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (tak
zwana Dyrektywa Siedliskowa). Na terenie miasta Poznania znajdują się dwa obszary mające
znaczeniu dla wspólnoty (OZW): „Biedrusko” (PLH300001) oraz „Fortyfikacje w Poznaniu”
(PLH300005). Zapisy projektu „Studium…” uwzględniają cele ochrony tych obszarów, a wszelkie
działania inwestycyjne, prowadzone w ich granicach, muszą zostać poprzedzone odpowiednimi
procedurami administracyjnymi, wynikającymi z przepisów odrębnych115, które wskazują
na obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.
w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tak zwaną Dyrektywa Powodziowa);
zgodnie z tą dyrektywą państwo członkowskie zobowiązane jest do sporządzenia wstępnej
oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia i map ryzyka powodziowego, planów zarządzania
ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy. Całość zadań musi zostać zakończona do
22 grudnia 2015 r. Zgodnie z przepisami przejściowymi wynikającymi z ustawy o zmianie
ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw, do czasu opracowania map zagrożenia
i ryzyka powodziowego, zachowuje ważność, wcześniej sporządzone, Studium ochrony
przeciwpowodziowej, w którym wskazano tereny stref zalewowych dla
wód
o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%, czyli raz na 100 lat – obszary bezpośredniego
(szczególnego) zagrożenia powodzią. Szersze informacje na ten temat zostały przedstawione
w rozdziale 3.1 niniejszej prognozy. Na rysunku projektu „Studium…” zaznaczono zasięg
obszarów szczególnego zagrożenia powodzią. Należą one w większości do terenów wyłączonych
z zabudowy (ZO i ZO*). Pozostałe tereny zakwalifikowano jako tereny o specjalnych
warunkach zabudowy i zagospodarowania, głównie w kategorii terenów zieleni.
Na szczeblu krajowym cele ochrony środowiska ustanawiają strategiczne dokumenty rządowe:
II Polityka Ekologiczna Państwa oraz Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą
do roku 2016. Oba te dokumenty respektują zapisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.,
mówiące o konieczności zapewnienia przez Rzeczpospolitą Polską ochrony środowiska kierując się
zasadą zrównoważonego rozwoju oraz konieczności zapewnienia przez władze publiczne
bezpieczeństwa ekologicznego współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
II Polityka Ekologiczna Państwa
Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest zasada zrównoważonego rozwoju,
ustanowiona w ramach Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Podstawowym
założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych
sektorach gospodarki i życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie
zapewniającym trwałe, niedoznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne
jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów
przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym,
ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne
traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania
zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki.
Podstawowym celem polityki jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego kraju, czyli
mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych. Wśród metod realizacji polityki
ekologicznej państwa priorytet ma stosowanie tzw. dobrych praktyk gospodarowania i systemów
zarządzania środowiskowego, które pozwalają powiązać efekty gospodarcze z efektami ekologicznymi,
zwłaszcza w przemyśle i energetyce, transporcie, rolnictwie, leśnictwie, budownictwie i gospodarce
114
115
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U.
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jednolity Dz. U.
86
ochronie, udziale społeczeństwa
z 2013 r., poz. 1235)
ochronie, udziale społeczeństwa
z 2013 r., poz. 1235)
komunalnej, zagospodarowaniu przestrzennym, turystyce, ochronie zdrowia, handlu i działalności
obronnej.
Cele szczegółowe polityki ekologicznej państwa ujęto w dwóch grupach: w sferze racjonalnego
użytkowania zasobów naturalnych i w zakresie jakości środowiska. Wśród nich, w kontekście zakresu
ustaleń projektu „Studium…”, wymienić należy m.in.:
•
racjonalizację użytkowania wody, jakość wód, realizowany w projekcie poprzez zapisy
ustalające zasady prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej: dążenie do konsekwentnego
uzbrajania terenów pod zabudowę w infrastrukturę techniczną (szczególnie na obszarach
występowania Głównego Zbiornika Wód Podziemnych – GZWP), służącą ochronie środowiska
poprzez realizację kanalizacji sanitarnej, ograniczanie zabudowy terenów, na których
wprowadzenie kanalizacji sanitarnej jest oddalone w czasie lub utrudnione, a dopuszczenie
lokalizacji zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe tylko jako rozwiązanie
tymczasowe – do czasu budowy kanalizacji sanitarnej;
•
jakość powietrza, zmiany klimatu, realizowany w projekcie poprzez ustalenie zakazu
stosowania paliw stałych w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania
indywidualnych systemów grzewczych), nakaz wprowadzania w nowej zabudowie
proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub źródeł ciepła, wdrażanie i stosowanie
nowych technologii przyjaznych środowisku, ograniczenia zużycia energii oraz zwiększenie
udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie produkcji energii, ograniczenie emisji
z ogrzewania indywidualnego paliwami stałymi poprzez wzrost odbiorców ciepła sieciowego,
ogrzewania elektrycznego lub gazowego;
•
różnorodność biologiczną i krajobrazową, realizowany w projekcie poprzez zapisy dotyczące
zachowania i odtwarzania ciągłości oraz podbudowy biologicznej istniejących systemów
przyrodniczych, między innymi poprzez działania polegające na wprowadzeniu zakazu
zabudowy i rozbudowy istniejących obiektów budowlanych na najcenniejszych przyrodniczo
terenach zieleni, objęciu klinowo-pierścieniowego systemu zieleni planami miejscowymi w celu
zabezpieczenia przed niekontrolowaną zabudową i wzmocnienia jego ochrony, zachowanie
możliwie największej ciągłości systemu przyrodniczego, utrzymanie ciągłości dolin rzek
i cieków jako osnowy ekologicznej miasta, zwiększanie powierzchni terenów zieleni,
wprowadzenie na terenach o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania
minimalnych wskaźników dotyczących zachowania powierzchni biologicznie czynnych,
zachowanie korytarzy ekologicznych przy projektowaniu zespołów urbanistycznych,
w szczególności wzdłuż cieków i otwartych rowów melioracyjnych. Na szczeblu dokumentacji,
jaką jest projekt „Studium…”, zalecenia te mają charakter ogólny, natomiast bardziej
szczegółowe wytyczne dotyczące działań mających na celu zapewnienie utrzymania i rozwoju
bioróżnorodności, należy zawierać w przyszłych miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego.
Ponadto, dokument wskazuje na konieczność stworzenia spójnego wewnętrznie systemu
prawa ochrony środowiska, dostosowanego do wymagań unijnych. Wymaga poddania dokumentów
programowych z dziedziny ochrony środowiska (planów, strategii, polityk, itp.) ocenie ekologicznej
skuteczności lub ocenie oddziaływania na środowisko (w formie strategicznych ocen oddziaływania
na środowisko), ocenie efektywności kosztowej, konsultacjom społecznym, ocenie zgodności
z wymogami Unii Europejskiej.
Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016
„Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016” stanowi
załącznik do uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia
Polityki. Sporządzona została przez Ministerstwo Środowiska, zgodnie z wymogiem ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Omawiany dokument określa cele
średniookresowe do 2016 r. oraz wskazuje kierunki działań do wykonania w latach 2009-2012
w odniesieniu do zagadnień związanych z:
•
kierunkami działań systemowych,
•
ochroną zasobów naturalnych,
•
poprawą jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.
Wśród działań systemowych dokument wymienia aspekt ekologiczny w planowaniu
przestrzennym i w jego ramach cel dotyczący podnoszenia roli planowania przestrzennego, które
powinno być podstawą lokalizacji nowych inwestycji. Wskazuje się na konieczność wdrażania
87
wytycznych, dotyczących uwzględnienia w planach zagospodarowania przestrzennego wymagań
ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wdrożenie przepisów, umożliwiających przeprowadzenie
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy, zatwierdzenie wszystkich obszarów europejskiej sieci
Natura 2000, uwzględnianie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, określenie zasad
ustalania progów tzw. chłonności środowiskowej oraz pojemności przestrzennej zależnie od typu
środowiska, uwzględniania w planach wyników monitoringu środowiska.
Na szczeblu gminnym wyraz realizacji Polityki stanowi Program Ochrony Środowiska dla Miasta
Poznania na lata 2009-2012. Program określił zadania w zakresie ochrony środowiska dla Poznania dla
okresu czteroletniego (lata 2009-2012) oraz zdefiniował cele średniookresowe dla miasta do roku
2015. Wskazuje działania strategiczne, obejmujące cele i kierunki działań realizowanych w Poznaniu
w zakresie ochrony środowiska, podzielone na trzy bloki tematyczne, w tym:
•
cele i priorytety o charakterze systemowym obejmującym rozwój społeczno-gospodarczy
gminy w powiązaniu z ochroną środowiska,
•
cele i priorytety w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania
zasobów przyrody,
•
cele i priorytety w zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.
Część z celów znajduje swoje odzwierciedlenie w zapisach omawianego projektu „Studium…”.
Są to cele dotyczące:
• ochrony gleb i powierzchni ziemi, realizowany w projekcie poprzez zapisy ustalające: ochronę
gleb użytkowanych przyrodniczo jako parki lub zieleńce przed wyłączeniem ich z tego typu
użytkowania, ograniczanie nieuzasadnionego przyrostu terenów uszczelnionych na rzecz
powiększania powierzchni biologicznie czynnych, ochrona złóż kopalin poprzez racjonalne
gospodarowanie ich zasobami, kompleksowe wykorzystanie zasobów w granicach
udokumentowania, a następnie skuteczna i właściwa z punktu widzenia przestrzennego
i ochrony środowiska rekultywacja wyrobisk;
• poprawy jakości wód powierzchniowych i zapewnienia odtwarzalności zasobów wód
podziemnych, realizowany w projekcie poprzez zapisy ustalające m.in.: zasady ochrony
zasobów wód podziemnych i powierzchniowych, takie jak: uzbrajania terenów pod zabudowę
w infrastrukturę techniczną poprzez realizację kanalizacji sanitarnej, ograniczanie zabudowy
terenów, na których wprowadzenie kanalizacji sanitarnej jest oddalone w czasie lub
utrudnione, a dopuszczenie lokalizacji zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe tylko
jako rozwiązanie tymczasowe do czasu budowy kanalizacji sanitarnej, stosowanie „kodeksu
dobrej praktyki rolniczej”, zwiększeniu skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych przed
ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernego eksploatowania, przenikania
zanieczyszczeń z powierzchni ziemi, w szczególności z terenów zurbanizowanych, eliminacja
zrzutów nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych ścieków do gruntu i wód
otwartych, dla celów zaopatrzenia w wodę, oprócz głównego korzystania z miejskiej sieci
wodociągowej, dopuszczenie korzystanie z indywidualnych ujęć wód po spełnieniu warunków
określonych przepisach prawa w tym zakresie, zwiększenie ilości wód opadowych
i roztopowych zatrzymywanych w zlewni, a tym samym znaczące ograniczenie ilości ścieków
deszczowych i roztopowych odprowadzanych do kanalizacji deszczowej lub cieków, poprzez
stosowanie układów zapewniających infiltrację wód deszczowych i roztopowych do ziemi oraz
zachowanie jak największej powierzchni biologicznie czynnych, nieuszczelnionych
i nieutwardzonych, zwiększanie retencji gruntowej poprzez tworzenie w miarę możliwości
zbiorników retencyjnych dla wód opadowych;
• osiągnięcia i utrzymanie najwyższej jakości powietrza oraz lokalnego wyeliminowania
negatywnego oddziaływania na środowisko, realizowany w projekcie poprzez zapisy
ustalające: bezwzględne zachowanie klinów zieleni jako korytarzy przewietrzania miasta,
tworzenie pasów zieleni, szczególnie wzdłuż ciągów komunikacyjnych, wprowadzanie zieleni
izolacyjnej, projektowanie układu zabudowy zapewniającego przewietrzanie miasta, zakaz
stosowania paliw stałych w obrębie projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania
indywidualnych systemów grzewczych), nakaz wprowadzania w nowej zabudowie
proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub źródeł ciepła, wdrażanie i stosowanie
nowych technologii przyjaznych środowisku, obniżenie emisji komunikacyjnej, ograniczenie
emisji z ogrzewania indywidualnego paliwami stałymi poprzez wzrost odbiorców ciepła
sieciowego, ogrzewania elektrycznego lub gazowego;
88
•
kontynuacji działań mających na celu zmniejszenia uciążliwości akustycznych występujących
na obszarze miasta do poziomu akceptowalnego pod względem prawnym i społecznym,
realizowany w projekcie poprzez zapisy dotyczące ograniczania hałasu drogowego,
tramwajowego, kolejowego, lotniczego oraz przemysłowego, ustalające m.in.: przebudowę
nawierzchni dróg, w tym wprowadzanie „cichej nawierzchni”, ograniczanie na niektórych
drogach taboru ciężkiego, czasowe zakazy ruchu pojazdów ciężkich, wprowadzanie
nowoczesnego taboru pojazdów komunikacji publicznej, ograniczanie prędkości pojazdów
(wprowadzanie strefy 30), usprawnianie ruchu pojazdów (płynność ruchu), przebudowę
torowisk i wymianę taboru tramwajowego oraz kolejowego, w uzasadnionych przypadkach
i przy braku innych możliwości lokalizacyjnych i technicznych w zakresie ochrony
przeciwhałasowej – dopuszczenie budowy ekranów akustycznych wzdłuż liniowych źródeł
hałasu (projekt „Studium…” nie rekomenduje jednak realizacji nowych ekranów akustycznych
w mieście, zwłaszcza we wnętrzu II ramy komunikacyjnej), modernizację floty lotniczej,
ograniczenie przelotów nocnych, lokalizację zieleni izolacyjnej
W chwili obecnej trwają prace nad nowym Programem Ochrony Środowiska dla Miasta
Poznania, w tym nad nowym Programem Ochrony przed Hałasem (POH) (do października 2013 r.),
który będzie obowiązywał w latach 2013-2016 (a POH – w latach 2013-2018) i obejmie również
w perspektywie okres do roku 2020. Program ten będzie przedstawiał praktycznie takie same cele
środowiskowe oraz zaprezentuje informacje wzbogacone o nowe doświadczenia i wskaże sposoby
minimalizacji zagrożeń przy użyciu najnowszych rozwiązań organizacyjnych i technologicznych.
Kolejnym dokumentem o zasięgu lokalnym jest Miejski Program Rewitalizacji116. Program ten,
obejmujący zadania prowadzone w mieście od 2005 roku, ma na celu próbę rewitalizacji
zdegradowanych obszarów miejskich. Zakłada on między innymi poprawę stanu środowiska
przyrodniczego poprzez harmonijne łączenie środowiska zurbanizowanego ze środowiskiem
przyrodniczym (co wynika również z Nowej Karty Ateńskiej, przyjętej przez Europejską Radę
Urbanistów w 2003 roku w Lizbonie). Program obejmuje te części miasta, w których
w największym stopniu dochodzi do degradacji zabudowy mieszkaniowej i przestrzeni publicznej
(Jeżyce, Łazarz, Chwaliszewo, Śródka). Na tych terenach wskazuje się między innymi na duży udział
w ogrzewaniu mieszkań indywidualnych palenisk węglowych oraz zbyt małą ilość zieleni urządzonej.
W obliczu deficytu zieleni publicznej należy podejmować wszelkie działania mające na celu utrzymanie
i uzupełnienie istniejącego starodrzewu oraz zagospodarowanie wszelkich możliwych powierzchni
różnego rodzaju formami zieleni. Należy stwierdzić, że cele zawarte w Miejskim Programie Rewitalizacji
wpisują się w kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania przedstawione w projekcie
„Studium…”.
Podsumowując, projekt „Studium…” zawiera szereg ustaleń gwarantujących lub wpływających
na możliwość realizacji ustaleń w zakresie ochrony środowiska, wynikających z treści dokumentów
rangi wspólnotowej, szczebla krajowego, wojewódzkiego i gminnego, na równi z rozwiązywaniem
problemów społecznych i gospodarczych w dziedzinie urbanistyki i architektury.
7.
7.1.
PRZEWIDYWANE
ODDZIAŁYWANIA
DOKUMENTU NA ŚRODOWISKO
Oddziaływanie na powierzchnię ziemi
USTALEŃ
PROJEKTOWANEGO
Antropogeniczne przeobrażenia powierzchni ziemi związane są z działaniami technicznoinżynieryjnymi, a zasięg tych zmian warunkowany jest skalą projektowanych inwestycji. O wielkości
oddziaływań na powierzchnię ziemi decyduje głównie powierzchnia nowych inwestycji budowlanych
oraz głębokość prowadzonych prac ziemnych. W kontekście oceny oddziaływań na środowisko
przyrodnicze, przekształcenia powierzchni ziemi są szczególnie istotne, powodują bowiem zmiany
wśród pozostałych komponentów środowiska przyrodniczego, a poza tym należą do zmian trwałych.
Realizacja zapisów projektu „Studium…” niewątpliwie spowoduje negatywne oddziaływania
na powierzchnię ziemi oraz warunki podłoża. Należy jednak podkreślić, że większość znaczących
oddziaływań, jakie nastąpią w obrębie powierzchni ziemi, będzie skutkiem zmian funkcjonalnoprzestrzennych wynikających z obecnie obowiązującego „Studium…”, a zmiany w kierunkach
zagospodarowania i użytkowania poszczególnych terenów, jakie przewidziane zostały w projekcie
116
Uchwała Nr XXX/423/2012 Rady Miasta z dnia 17.04.2012 r. w sprawie przyjęcia „Miejskiego Programu Rewitalizacji – trzecia
edycja”
89
„Studium…” (w porównaniu z zapisami obowiązującego aktualnie „Studium…”) spowodują
oddziaływania jedynie o niewielkim, lokalnym zasięgu.
Oddziaływania na powierzchnię ziemi będą spowodowane wszystkimi nowymi inwestycjami
budowlanymi, których realizacja wymagać będzie ingerencji w podłoże. Skala tych oddziaływań będzie
większa w przypadku terenów obecnie niezabudowanych, posiadających powierzchnie biologicznie
czynne, o nienaruszonym dotąd profilu podłoża (np. na skutek realizacji infrastruktury podziemnej),
a także na terenach o bardziej urozmaiconej rzeźbie terenu. Projekt „Studium…” wskazuje nowe
tereny przeznaczone pod zabudowę, wyznaczone na tych dotąd (w obecnym „Studium…”)
wyłączonych z zabudowy, poszerza zasięg niektórych terenów obecnie przeznaczonych pod zabudowę
lub też wprowadza dla nich zmiany w zakresie kierunku przeznaczenia.
Oddziaływania na powierzchnię ziemi powstałe w wyniku prac budowlanych prowadzonych
na terenach wcześniej zainwestowanych – uszczelnionych, przekształconych w wyniku prac
infrastrukturalnych – będą miały mniejsze znaczenie. Takie obszary na ogół pozbawione są
naturalnych cech powierzchni ziemi: rzeźby terenu czy gleby. Umożliwienie w projekcie „Studium…”
przekształcenia terenów poprzemysłowych w tereny usługowe lub mieszkaniowe nie będzie miało
większego wpływu na rzeźbę terenu, która już wcześniej została zmieniona i dostosowana do danego
zainwestowania. Również gleby zostały wcześniej albo zupełnie zniszczone albo przekształcone
i zanieczyszczone efektami ubocznymi procesu produkcyjnego. Nowa funkcja dla tych obszarów może
przyczynić się do utworzenia sztucznych gleb i wprowadzenia na nich zieleni urządzonej. W przypadku
gleb skażonych konieczne będzie jej usunięcie z terenów mieszkaniowych lub poddanie jej procesom
oczyszczenia i regeneracji.
Na terenach przeznaczonych w projekcie „Studium…” pod zabudowę mieszkaniową, usługową,
produkcyjną oraz na terenach o funkcjach mieszanych realizacja nowych budynków, elementów
infrastruktury komunikacyjnej i technicznej spowoduje usunięcie roślinności, wierzchniej warstwy
gleby oraz uszczelnienie fragmentów powierzchni biologicznie czynnych. Konieczne będą zmiany
w ukształtowaniu terenu, obejmujące między innymi wykonanie wykopów, niwelacji i wyrównania
powierzchni terenów. W podłożu umieszczone zostaną elementy konstrukcji budowlanych oraz inne
materiały, które w sposób istotny mogą wpłynąć na zmianę właściwości podłoża, szczególnie poprzez
zmianę przepuszczalności podłoża i zakłócenie naturalnego obiegu wody. W miejscach, gdzie
istniejące podłoże gruntowe nie będzie posiadać odpowiednich parametrów budowlanych (grunty
nasypowe, organiczne) dojdzie do miejscowej wymiany gruntu. W podłożu gromadzone będą produkty
uboczne, powstające podczas nowych procesów produkcyjnych lub technologicznych, o odmiennych
cechach niż utwory naturalne. Istotnym negatywnym oddziaływaniem procesów inwestycyjnych
na powierzchnię ziemi jest również problem zagęszczenia gleb przez znaczny ciężar mas ziemnych
składanych na terenach inwestycji, a także ciężar urządzeń i pojazdów budowlanych. Wzrost
zwięzłości gleby wpływa na jej strukturę, zmniejsza jej uwilgotnienie oraz utrudnia obieg tlenu. Duże
zagęszczenie gleb zmniejsza ich zdolności retencyjne, sprzyja powstawaniu zastoisk wodnych,
zwiększa zagrożenie erozją na skutek wymywania części spławialnych do cieków wodnych. Wpływa
również negatywnie na roślinność, bowiem zmniejsza pobór przez nie składników pokarmowych.
Należy również podkreślić, że projekt „Studium…”, podobnie jak obecnie obowiązujące
„Studium…”, przewiduje realizację na terenie miasta nowych inwestycji zaliczanych do przedsięwzięć
znacząco oddziałujących na środowisko, które spowodują rozległe przekształcenia powierzchni ziemi
oraz wielu innych komponentów środowiska. Zaliczyć do nich należy m.in. największe inwestycje
liniowe – budowę nowych dróg podstawowego układu komunikacyjnego miasta, zwłaszcza tych
najwyższych klas, np. peryferyjnej obwodnicy miasta (III ramy), poznańskiego odcinka zewnętrznego
obwodnicy drogowej Poznania (fragmentu Zewnętrznego Pierścienia Drogowego Bliskiego Zasięgu).
Na obszarach obejmujących realizacje powyższych inwestycji komunikacyjnych nastąpi całkowita
zmiana sposobu zagospodarowania i użytkowania gruntów. Nastąpi zmiana naturalnego
ukształtowania terenów (konieczność wyrównania podłoża) oraz utracone zostaną właściwości
fizyczne, chemiczne i biologiczne podłoża. Szczególnie budowa wielopoziomowych węzłów drogowych,
które są wymagane w przypadku budowy III ramy komunikacyjnej oraz wylotowych odcinków ulic
Głogowskiej i Bolesława Krzywoustego, wymagać będzie zajęcia dużych terenów oraz istotnych zmian
w ich ukształtowaniu. W obrębie powyższych inwestycji powstaną znacznych rozmiarów
antropogeniczne formy rzeźby terenu, tj. wykopy czy nasypy, które będą wymagać odpowiedniego
zagospodarowania, zabezpieczającego przed uaktywnieniem się procesów powierzchniowego
przesuwania się mas ziemnych czy rozmywania.
Zmiany ukształtowania terenu oraz właściwości podłoża wystąpią także na skutek
prowadzenia robót w zakresie rozbudowy infrastruktury technicznej. W tym zakresie będą również
prowadzone liczne inwestycje zaliczane do przedsięwzięć znacząco oddziałujących na środowisko,
90
powodujących rozległe przekształcenia powierzchni ziemi. Należy podkreślić, że większość istotnych
inwestycji w tym zakresie przewidziana już była w obecnie obowiązującym „Studium…”.
Do największych planowanych inwestycji w tym zakresie zaliczyć należy m.in.: budowę trzeciej
magistrali wodociągowej Ø1000-Ø1200, tj. przedłużenie „magistrali centralnej” na odcinku od
Puszczykowa do przepompowni Koronna, oraz jej równoleżnikowe połączenie magistralą o średnicy
Ø1000, budowa licznych kolektorów sanitarnych o znacznych przekrojach oraz kolektorów
deszczowych, czy też dopuszczona budowa linii elektroenergetycznej 2x400 kV albo linii wielotorowej
wielonapięciowej po trasie istniejącej linii 220 kV relacji Plewiska-Piła Krzewina. W związku
z prowadzeniem prac inwestycyjnych w zakresie realizacji nowych sieci infrastruktury technicznej
dojdzie do przekształcenia powierzchni ziemi o charakterze lokalnym i czasowym, wynikającym
z konieczności wykonania wykopów pod poszczególne elementy sieci infrastruktury. Natomiast trwałe
oddziaływanie na warunki gruntowe będzie niosło za sobą umieszczenie pod powierzchnią terenu
poszczególnych elementów infrastruktury technicznej. Odpowiednie zabezpieczenie tego typu instalacji
będzie najprawdopodobniej wymagało umieszczenia w glebie materiałów wpływających
na właściwości gruntu. Zjawisko to będzie odgrywało również znaczącą rolę w kształtowaniu
powierzchni oraz zmianie warunków gruntowych, głównie ze względu na dosyć dużą skalę działania.
Zasięg oraz wielkość ww. oddziaływań warunkowane będą skalą projektowanych inwestycji,
zwłaszcza powierzchnią zabudowy oraz głębokością prowadzonych prac ziemnych, wynikającą m.in.
z ilości kondygnacji podziemnych. Zagadnienia te określane będą dopiero na etapie sporządzania
planów miejscowych, których ustalenia będą musiały być zgodne z zapisami omawianego w prognozie
„Studium…”. Należy również podkreślić, że oddziaływania te są nieuniknione na obszarach, na których
przewiduje się rozwój gospodarczy i społeczny miasta.
Czynnikiem mogącym również negatywnie wpływać na rzeźbę terenu może stać się m.in.
nieprawidłowo prowadzona powierzchniowa eksploatacja kopalin. Projekt „Studium…” zakłada
kontynuację eksploatacji istniejącego na terenie miasta złoża kruszywa naturalnego w rejonie Krzesin
(teren PG pomiędzy autostradą A2 a lotniskiem wojskowym Poznań-Krzesiny), wskazując jednocześnie
kierunek przeznaczenie tego terenu po przeprowadzeniu rekultywacji. Zakłada się przekształcenie ich
w kierunku zabudowy usługowo-produkcyjnej i dróg publicznych, rekreacji, zieleni nieurządzonej lub
w kierunku rolnym (zgodnie z decyzją ZGiKM GEOPOZ o kierunku rekultywacji). Przed rozpoczęciem
jakichkolwiek prac inwestycyjnych niezbędne będzie przeprowadzenie szczegółowych badań
technicznych określających warunki gruntowo-wodne terenów poeksploatacyjnych oraz możliwości
techniczne posadowienia na nich obiektów budowlanych.
Należy jednocześnie zauważyć, że w projekcie „Studium…” uwzględniono lokalizację
projektowanej Instalacji Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych (ITPOK), której
funkcjonowanie będzie stanowić przyczynę pojawienia się oddziaływań na powierzchnię ziemi
o pozytywnym charakterze. Uruchomienie tego rodzaju instalacji, poza niekorzystnymi
oddziaływaniami o zasięgu lokalnym (m.in. przekształcenie profilu glebowego, trwałe zajęcie
powierzchni itd.), przyczyni się do ograniczenia negatywnych oddziaływań, związanych
z koniecznością przeznaczania dużych obszarów na potrzeby składowania odpadów komunalnych, ze
wzrostem zagrożenia sanitarnego czy też ryzykiem przedostawania się niebezpiecznych substancji do
wód i gruntu.
Jak już wskazano w rozdziale 2.1.1. prognozy, ukształtowanie Poznania jest zróżnicowane.
Wysokości terenów kształtujące się od 53 do 154 m n.p.m. dają zmienność i różnorodność
krajobrazów, od form dolinnych, z wyraźną krawędzią doliny Warty, po zupełnie odmienny krajobraz
form moren czołowych, występujący w północnej części miasta. W związku z powyższym, generalną
zasadą powinno być zachowanie i ochrona naturalnych form rzeźby terenu, a zwłaszcza jej najbardziej
charakterystycznych i urozmaiconych elementów.
W projekcie „Studium…” znalazły się zapisy, które zarówno w sposób bezpośredni, jak
i pośredni, odnoszą się do zagadnień związanych z kształtowaniem oraz ochroną powierzchni ziemi,
w tym gleb, rzeźby terenu, warunków gruntowych, powierzchni biologicznie czynnych.
Projekt „Studium…” zapewnia ochronę najbardziej cennych elementów lokalnej rzeźby
terenów poprzez zachowanie i ochronę klinowego systemu zieleni, w obrębie którego zlokalizowane są
charakterystyczne formy uksztaltowania terenów, takie jak: doliny rzeczne, subglacjalne rynny, czy też
pagórki morenowe. Projekt w zakresie zasad ochrony i kształtowania klinowo-pierścieniowego systemu
zieleni ustala wprowadzenie zakazu zabudowy i rozbudowy istniejących obiektów budowlanych
na najcenniejszych przyrodniczo terenach zieleni, utrzymanie ciągłości dolin rzek i cieków jako osnowy
ekologicznej miasta, z ograniczeniem kanalizowania cieków otwartych, z wyjątkiem budowy zjazdów
do nieruchomości. Zapisy sprzyjające ochronie lokalnej rzeźby terenu znalazły się również w części
projektu „Studium…” dotyczącej zasad ochrony zasobów wód powierzchniowych. Należą do nich
91
zapisy o: ochronie przełomowego odcinka doliny rzeki Warty przed ingerencją w jej ukształtowanie
poprzez minimalizowanie kolizji z rozwiązaniami komunikacyjnymi i elementami infrastruktury
technicznej, a także zapis o zachowaniu jako otwartych śródlądowych wód powierzchniowych
płynących: rzeki Cybina, Główna, Michałówka, Głuszynka (Kopel), Samica Kierska, Kanał Swadzimski
(Przeźmierka), Bogdanka (do ul. K. Pułaskiego – dalej skanalizowana), wraz z wyłączeniem
z zabudowy ich bezpośrednich dolin, w szczególności teras zalewowych.
Wśród zapisów sprzyjających ochronie powierzchni biologicznie czynnych wskazać należy
przede wszystkim wymóg wprowadzenia na terenach o specjalnych warunkach zabudowy
i zagospodarowania minimalnych wskaźników dotyczących zachowania powierzchni biologicznie
czynnych. W tym zakresie projekt „Studium…” dla części terenów o specjalnych warunkach zabudowy
i zagospodarowania jako wytyczną do stosowania w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego wskazuje wśród parametrów zabudowy m.in. minimalną powierzchnię biologicznie
czynną terenów.
W ww. zakresie projekt „Studium…” wskazuje następujące parametry:
• dla terenów ZP*, ZP, ZS, US1* - 60% minimalnej powierzchni biologicznie czynnej,
• dla terenów MN*, MN/U*, MN/MW* w zabudowie wolnostojącej – 55% minimalnej
powierzchni biologicznie czynnej,
• dla terenów MN*, MN/U*, MN/MW* w zabudowie bliźniaczej – 45% minimalnej powierzchni
biologicznie czynnej,
• dla terenów MN*, MN/U*, MN/MW* w zabudowie szeregowej – 40% minimalnej
powierzchni biologicznie czynnej,
• dla terenów MN/MW* w zabudowie willowej - 45% minimalnej powierzchni biologicznie
czynnej,
• dla terenów MW*, MW/U*, U* - 45% minimalnej powierzchni biologicznie czynnej,
• dla terenów US2* - 30% minimalnej powierzchni biologicznie czynnej.
Projekt „Studium…” odnosi się również do ograniczenia negatywnych oddziaływań na gleby
oraz powierzchnie biologicznie czynne. W zakresie zasad ochrony i kształtowania terenów zieleni
urządzonej wprowadzono zapisy o ochronie gleb użytkowanych przyrodniczo jako parki lub zieleńce,
przed wyłączeniem ich z tego typu użytkowania, a także o ograniczaniu nieuzasadnionego przyrostu
terenów uszczelnionych na rzecz powiększania powierzchni biologicznie czynnych. Należy jednak
podkreślić, że realizacja tych zapisów będzie możliwa dopiero na etapie sporządzania planów
miejscowych.
Ponadto, w zakresie kierunków i zasad kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej
zapisano konieczność: ochrony gleb przed degradacją wynikającą z intensywnej produkcji rolniczej
poprzez stosowanie „kodeksu dobrej praktyki rolniczej”, i ograniczenie odpływu azotu i fosforu do wód
i gleb, wyłączenia z produkcji rolnej gleb zanieczyszczonych metalami ciężkimi, w tym części gruntów
wykorzystywanych rolniczo położonych na terenach rozwojowych miasta oraz w pobliżu głównych
dróg komunikacyjnych, a także konieczność włączenia gleb zdegradowanych do zagospodarowania
przyrodniczego poprzez stosowanie zalesień i zadrzewień.
W kontekście oddziaływań na powierzchnię ziemi istotnym zagadnieniem są również
potencjalne inwestycje budowlane prowadzone na terenach zagrożonych ruchami masowymi ziemi.
Jak wskazano w rozdziale 3.4. prognozy, na obszarze Poznania występują tereny, na których
w przeszłości procesy osuwiskowe już zaistniały, bądź też prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest
wysokie, dla których sporządzone zostały karty rejestracyjne terenów zagrożonych ruchami masowymi
ziemi117. Są to następujące tereny: dwa tereny przy ul. Starołęckiej (dawny port rzeczny oraz niewielki
teren między ul. Starołęcką 96b a ul. Starołęcką 100), rejon linii brzegowej w północnej i południowozachodniej części jeziora Kierskiego oraz rejon ul. Browarnej na wschodnim brzegu Cybiny. Projekt
„Studium…” w przypadku trzech ww. wskazanych lokalizacji wyznacza tereny, na których możliwa
będzie realizacja nowej zabudowy. Są to: tereny US1* w otoczeniu jeziora Kierskiego, teren MW/U*
przy ul. Starołęckiej – w miejscu dawnego portu rzecznego oraz teren MN/MW przy ul. Browarnej.
Wszelkie zmiany sposobu zagospodarowania ww. terenów (dodatkowe obciążenie skarp,
podcięcie skarp, usunięcie pokrywy roślinnej) mogą spowodować ponowne uaktywnienie osuwisk.
W związku z powyższym, w przypadku realizacji nowych inwestycji w otoczeniu jeziora Kierskiego oraz
w rejonie ul. Browarnej niezbędne będzie opracowanie dokumentacji geologiczno-inżynierskich, które
będą zawierały obliczenia stateczności zboczy jeziora Kierskiego i doliny rzeki Cybiny, wraz
117
zamieszczone w opracowaniu „Wstępna dokumentacja dla rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi na terenie
miasta Poznania”, GT Projekt, Urząd Miasta Poznania, Wydział Ochrony Środowiska, Swadzim, Grudzień 2010 r.
92
z uwzględnieniem planowanego obciążenia zboczy. W przypadku realizacji nowych obiektów
budowlanych w rejonie ul. Starołęckiej niezbędne będzie zastosowanie środków zapobiegawczych,
np. głębokie/pośrednie posadowienie nowych obiektów budowlanych.
Dodatkowo, projekt „Studium…” w zakresie zapobiegania ewentualnym ruchom masowym
ziemi wprowadza: nakaz ochrony roślinności, szczególnie darni i zadrzewień, na zboczu doliny Warty
i krawędzi wysoczyzny oraz na północnym i zachodnim zboczu doliny jeziora Kierskiego, zakaz
przekształcania rzeźby terenu w szczególności w zasięgu osuwisk
7.2.
Oddziaływanie na wody powierzchniowe i podziemne
Projekt „Studium…” zapewnia ochronę głównych elementów istniejącego układu
hydrograficznego miasta Poznania poprzez ochronę klinowego systemu zieleni miasta, w obrębie
którego zlokalizowane są największe i najbardziej cenne cieki i zbiorniki wodne, takie jak: rzeka Warta
i jej główne dopływy: Bogdanka, Strumień Junikowski, Główna, Cybina, Kopel, Strumień Różany,
Samica Kierska, jeziora: Kierskie, Strzeszyńskie, Rusałka, Maltańskie, a także największe poznańskie
stawy: młyńskie na Cybinie, parkowe na Bogdance (w parku Sołackim), w Wielkopolskim Parku
Zoologicznym, powyrobiskowe w dolinie Strumienia Junikowskiego, infiltracyjne ujęcia wody Dębina,
Strzeszyńskie. Ich zdecydowana większość położona jest w obrębie terenów wyłączonych z zabudowy,
oznaczonych symbolami ZO* i ZO. Jedynie fragmenty Warty, Bogdanki oraz Cybiny, położone
w obszarze funkcjonalnego śródmieścia, znalazły się w obrębie terenów o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania – w kategorii terenów zieleni urządzonej ZP* i ZP. Ponadto, projekt
„Studium…” w części dotyczącej zasad ochrony zasobów wód powierzchniowych zawiera zapisy
o: ochronie przełomowego odcinka doliny rzeki Warty przed ingerencją w jej ukształtowanie poprzez
minimalizowanie kolizji z rozwiązaniami komunikacyjnymi i elementami infrastruktury technicznej,
a także zapis o zachowaniu jako otwartych śródlądowych wód powierzchniowych płynących: rzek
Cybina, Główna, Michałówka, Głuszynka (Kopel), Samica Kierska, Kanał Swadzimski (Przeźmierka),
Bogdanka (do ul. K. Pułaskiego – dalej skanalizowana), wraz z wyłączeniem z zabudowy ich
bezpośrednich dolin, w szczególności teras zalewowych.
Również mniejsze cieki wodne, takie jak np.: Michałówka, Szklarka, Przeźmierka, fragment
Krzyżanki, Świątnica, Czapnica, położone są w obrębie terenów wyłączonych z zabudowy,
co gwarantuje ich zachowanie na etapie sporządzania planów miejscowych.
Pozostałe mniejsze cieki wodne, jak np. liczne dopływy Michałówki (Leśny Potok, Polny Rów,
Łężynka, Dworski Rów, Spławka, Krzesinka), z uwagi na skalę opracowania projektu „Studium…”,
zlokalizowane są na terenach przeznaczonych pod zabudowę. Nie jest to jednak jednoznaczne
z ich likwidacją. Projekt zawiera zapis o zachowaniu istniejących cieków wodnych jako otwartych (poza
uzasadnionymi przypadkami ich kanalizacji), a także zapis o ochronie brzegów jezior, rzek
i cieków przed grodzeniem i zabudową poprzez pozostawienie pasa terenu – bufora zieleni jako
niezbędnego filtra biologicznego. Realizacja tych zapisów zapewnia ochronę wszystkim ciekom
wodnym, niezależnie od ich wielkości, i będą one musiały być uwzględnione na etapie sporządzania
planów miejscowych. Ustalenia te, wraz z zapisami szczegółowymi, jakie będą wprowadzane
w planach (m.in. o odsunięciu linii zabudowy, konieczności zachowania cieków wodnych, zachowaniu
elementów systemu melioracyjnego itp.), pozwolą na zachowanie, niezwykle istotnej z przyrodniczego
punktu widzenia, sieci niewielkich cieków wodnych, których obecność warunkuje m.in. zachowanie
właściwych warunków retencyjnych, a także ochronę różnorodności biologicznej.
Pomimo ww. rozwiązań i zapisów ochronnych, gwarantujących skuteczną ochronę większości
wód powierzchniowych, realizacja ustaleń nowego „Studium…” w kilku przypadkach spowoduje
bezpośrednie oddziaływania na sieć hydrograficzną miasta. Dotyczyć to będzie realizacji III ramy
komunikacyjnej, której projektowana trasa została niezmieniona w stosunku do przebiegu wskazanego
w obecnym „Studium…”. Jej przebieg w kilku miejscach będzie przecinał istniejące cieki, w tym
również te największe. Do kolizji dojdzie na etapie budowy południowego odcinka ramy, który
przecinać będzie dolinę rzeki Warty, a także strefę ochrony pośredniej ujęcia wody „Dębina” (obecnie
jest ona nieprawomocna, ale trwają prace nad jej ponownym ustanowieniem). Do kolizji dojdzie
również w przypadku budowy wschodniego odcinka ramy – będzie ona przecinać Cybinę
i Główną. Budowa tego typu obiektów liniowych powoduje oddziaływania na wiele komponentów
środowiska, w tym na litosferę (przypowierzchniowe struktury geologiczne, ukształtowanie terenu,
gleby), hydrosferę (wody powierzchniowe i podziemne), biosferę (roślinność i zwierzęta), atmosferę
(emisja zanieczyszczeń powietrza, hałasu, wibracji), a także na ludzi, dziedzictwo kulturowe,
krajobraz, dobra materialne. Projekty budowlane tych dróg będą musiały zawierać rozwiązania
konstrukcyjne, które pozwolą na utrzymanie odpowiednich stosunków wodnych w dolinach rzek,
93
niezbędnych do zachowania istniejących, cennych ekosystemów leśnych i łąkowych. Ponadto,
niezbędne będzie zastosowanie takich rozwiązania w zakresie gospodarki ściekowej, które zapewnią
ochronę jakości wód i uwzględniają szczególne uwarunkowania, wynikające z lokalizacji ujęcia wody
„Dębina”.
Liczne oddziaływania na środowisko spowoduje również realizacja nowych portów i przystani
śródlądowych. Projekt „Studium…” podkreśla potrzebę odbudowy i wykorzystania drogi wodnej na
rzece Warcie. W tym zakresie projekt wskazuje możliwe lokalizacje nowych przystani lub portów dla
żeglugi pasażerskiej i turystyki wodnej, a także dla transportu towarów i obsługi technicznej drogi
wodnej. Ich możliwe lokalizacje wskazano na rys. II.6.6 projektu „Studium…”. Z uwagi na bariery
techniczne, względy konserwatorskie, przyrodnicze, krajobrazowe i ekonomiczne projekt zwraca
również uwagę na celowość wykonania specjalistycznego opracowania obejmującego całość
problemów związanych z zagospodarowaniem szlaku wodnego na Warcie.
Podobnie jak w przypadku ww. inwestycji liniowych, realizacja nowych przystani lub portów
spowoduje oddziaływania na wiele elementów środowiska przyrodniczego, w tym głównie
na powierzchnię ziemi, warunki wodne, roślinność, zwierzęta, krajobraz. Wśród potencjalnych
oddziaływań na warunki wodne w wyniku realizacji nowych portów lub przystani należy wskazać
przede wszystkim: zmiany parametrów koryta rzeki (np. głębokości i przekroju poprzecznego), lokalne
zmiany warunków zasilania wód podziemnych, zmiany w natężeniu przepływów w rzece, zmiany
właściwości fizycznochemicznych wody, zagrożenie zanieczyszczenia wód substancjami ropochodnymi.
Oczywiście to, czy dane oddziaływania wystąpią, będzie zależało od wielu czynników, przede
wszystkim od rodzaju obiektu budowlanego (w przypadku portu tych oddziaływań będzie niewątpliwie
więcej), jego dokładnego zasięgu i skali oraz zastosowanych rozwiązań technologicznych
i technicznych. Na tym etapie projektowania te aspekty nie są znane, w związku z powyższym nie ma
możliwości jednoznacznego określenia, przeanalizowania i ocenienia przewidywanych znaczących
oddziaływań na środowisko przyrodnicze poszczególnych obiektów budowlanych.
Z uwagi na położenie planowanych inwestycji w dolinie rzeki Warty – a więc w obrębie
korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym – należy niewątpliwie uwzględnić konieczność
zachowania podstawowych wartości przyrodniczych terenów dolinnych. Niezbędne będzie
zastosowanie odpowiednich działań zapobiegających lub minimalizujących negatywne oddziaływania
na środowisko realizacji nowych dróg, portów lub przystani. Należy podkreślić, że zarówno ww.
obiekty liniowe (III rama komunikacyjna), jak i porty i przystanie śródlądowe, zaliczane są do
przedsięwzięć mogących znaczącą oddziaływać na środowisko w rozumieniu rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać
na środowisko. W związku z powyższym ich realizacja będzie poprzedzona postępowaniem w sprawie
wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a także najprawdopodobniej oceną
oddziaływania na środowisko. W trakcie tych postępowań nastąpi szczegółowa analiza i ocena
oddziaływań budowy nowych dróg, portów lub przystani rzecznych na środowisko, a także
zaproponowane zostaną działania zapobiegające lub ograniczające negatywne skutki realizacji
powyższych przedsięwzięć.
Należy również podkreślić, że realizacja ustaleń projektu „Studium…” będzie oddziaływać
na lokalne zasoby wód powierzchniowych i podziemnych w sposób pośredni, na skutek powiększenia
dotychczasowej powierzchni terenów przeznaczonych pod zabudowę. Należy jednocześnie zaznaczyć,
że szczegółowe określenie skali oraz zasięgu występowania tego zjawiska będzie możliwe dopiero po
opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zawierających szczegółowe
rozwiązania planistyczne oraz zasady prowadzenia gospodarki wodno-ściekowej i ochrony zasobów
wodnych w obrębie poszczególnych terenów. Rozwiązania przyjęte w analizowanym projekcie
„Studium…”, z uwagi na swój stopień ogólności, pozwalają jedynie określić, jakie zjawiska mogą
wystąpić na skutek realizacji zmiany dotychczasowego sposobu zagospodarowania i użytkowania
części terenów.
Nie przewiduje się wystąpienia istotnych negatywnych oddziaływań na wody powierzchniowe
i podziemne, wynikających z realizacji przewidzianej w „Studium…” Instalacji Termicznego
Przekształcania Odpadów Komunalnych118. Zgodnie z posiadanymi informacjami, funkcjonowanie tej
instalacji nie będzie stwarzało zagrożeń dla utrzymania jakości i zasobności wód z uwagi
na zastosowane kompleksowe rozwiązania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej (niewielkie
118
Dla której Prezydent Miasta Poznania wydał decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach (decyzja OS.V/7684-440/09 z dnia
15 kwietnia 2010 r.) przedsięwzięcia polegającego na budowie instalacji termicznego przekształcania frakcji resztkowej
zmieszanych odpadów komunalnych (ITPOK), która jest częścią projektu „System gospodarki dla miasta Poznania”
realizowanego w Poznaniu przy ul. Gdyńskiej, na działkach o następujących numerach ewidencyjnych: 2/11, 5/29, 5/30,
5/27 (część działki), ark. 01, obręb Główna
94
zapotrzebowanie na wodę, brak emisji ścieków przemysłowych do kanalizacji, ścieki bytowe
odprowadzane do kanalizacji sanitarnej, część wody w obiegu zamkniętym). Szczegółowy opis
zastosowanych technologii oraz rozwiązań minimalizujących i eliminujących ryzyko wystąpienia
niekorzystnych oddziaływań został przedstawiony w „Raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia
na środowisko”119. Rozwiązanie problemów wynikających ze wzrostu zapotrzebowania powierzchni
przeznaczanych na cele składowania odpadów komunalnych (poprzez realizację ITPOK) wpłynie
natomiast w sposób korzystny na zminimalizowanie skali zagrożeń wynikających z ryzyka przedostania
się substancji niebezpiecznych (w postaci odcieków spływających z terenów składowisk) do wód
i gruntu.
W przypadku wszystkich terenów dotąd niezabudowanych, na których projekt „Studium…”
dopuszcza realizację nowej zabudowy, a więc na terenach przeznaczonych pod zabudowę oraz
na terenach o specjalnych zasadach zabudowy i zagospodarowania, dojdzie do ograniczenia
powierzchni umożliwiającej naturalną infiltrację wód opadowych i roztopowych. Zmiana
dotychczasowego sposobu użytkowania i zagospodarowania terenów spowoduje zwiększenie
powierzchni trwale uszczelnionych (powierzchnie zajęte bezpośrednio przez budynki, powierzchnie
utwardzone dojść, dojazdów, parkingów), ograniczając tym samym możliwość swobodnej infiltracji
wód opadowych i roztopowych w głąb profilu glebowego. Zintensyfikowanie tego typu działań może
wpłynąć na ograniczanie zasilania wód podziemnych, a co za tym idzie obniżania poziomu lustra wody
w ciekach wodnych, przepływających w pobliżu poszczególnych inwestycji budowlanych,
przyspieszenie spływu powierzchniowego oraz obniżanie poziomu występowania zwierciadła wód
gruntowych. Wprowadzenie zabudowy w bezpośrednim sąsiedztwie lub też w obrębie dolin cieków
wodnych, może wpłynąć na przekształcenia lokalnych stosunków wodnych.
Ryzyko wystąpienia ww. negatywnych zjawisk istnieje zwłaszcza na terenach nowych
inwestycji budowlanych, które sąsiadują z ciekami wodnymi. Przykładem takiego obszaru jest
niewątpliwie Morasko, na którym istnieje stosunkowo gęsta sieć drobnych cieków wodnych,
niezbędnych dla zachowania ciągłości lokalnych korytarzy ekologicznych, na którym projekt poszerza
tereny przeznaczone pod zabudowę. Kolejnym przykładem takiego obszaru są tereny Szczepankowa
i Spławia, przez które przepływają dość liczne dopływy Michałówki, a które również stanowią istotną
rezerwę terenową pod nowe budownictwo. W przypadku tego typu terenów niezwykle istotne będzie
zastosowanie na etapie sporządzania planów miejscowych wymogu odsunięcia nowej zabudowy od
cieków i zbiorników wodnych i zachowania odpowiednio szerokiego bufora zieleni jako niezbędnego
filtra biologicznego.
Istotnym skutkiem zwiększenia zasięgu terenów przeznaczonych pod zabudowę oraz terenów
o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania, będzie zwiększenie ilości powstających
na tych terenach ścieków oraz zwiększenie zapotrzebowania na wodę pitną. Niewłaściwe prowadzenie
gospodarki wodno-ściekowej może skutkować zanieczyszczeniem wód gruntowych i wód
powierzchniowych substancjami niebezpiecznymi (w przypadku odprowadzania ścieków do
nieszczelnych zbiorników bezodpływowych lub odprowadzania do rowów i cieków wodnych ścieków
niedostatecznie oczyszczonych), jak również zmniejszeniem zasobów wód podziemnych na skutek
nadmiernej eksploatacji indywidualnych ujęć wody. Niezbędne będzie zatem wprowadzenie
i przestrzeganie zasad określających konieczność zagospodarowania ścieków bytowych, komunalnych
i przemysłowych w odpowiedni i bezpieczny dla środowiska sposób.
Projekt „Studium…” zawiera liczne zapisy, których realizacja pozwoli na zmniejszenie skali
negatywnego oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne, jakie pojawią się w wyniku
wprowadzenia nowego sposobu zagospodarowania w obrębie terenów stanowiących dotychczas
tereny niezabudowane – zieleni lub rolnicze.
W zakresie ochrony jakości wód powierzchniowych i podziemnych w projekcie „Studium…”
wprowadzono zapisy wskazujące na konieczność uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej,
w tym: całkowitego wyeliminowania zrzutów nieoczyszczonych lub niewystarczająco oczyszczonych
ścieków do wód otwartych, a także dążenia do konsekwentnego uzbrajania terenów pod zabudowę
w kanalizację sanitarną, nie wprowadzania lub ograniczania zabudowy terenów, na których
wprowadzenie kanalizacji sanitarnej jest oddalone w czasie lub utrudnione. Projekt dopuszcza
lokalizację zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe, jednocześnie podkreślając
tymczasowość tego rozwiązania – tylko do czasu budowy kanalizacji sanitarnej. Zwrócono również
uwagę na konieczność ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez
119
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Budowa ITPOK w Poznaniu, Socotec Polska Sp. z o. o., październik
2009 (wraz z późniejszymi uzupełnieniami)
95
azotany i fosforany pochodzące ze źródeł rolniczych poprzez stosowanie „kodeksu dobrej praktyki
rolniczej”.
W projekcie „Studium…” uwzględniono również ustalenia, których realizacja pozwoli
na zmniejszenie skali negatywnych oddziaływań na zasoby wodne, wynikających ze zwiększenia
powierzchni trwale uszczelnionych, skutkujących pogorszeniem warunków infiltracji i retencji wodnej
w obrębie poszczególnych terenów. Co prawda, z uwagi na charakter analizowanego opracowania
(zapisy o charakterze ogólnym, ramowym, odnoszące się do rozległych terenów), nie zawarto zapisów
określających szczegółowe rozwiązania dotyczące gospodarowania wodami opadowymi i roztopowymi.
Ustalenia te zostaną zapisane dopiero w planach miejscowych, które z uwagi na większą
szczegółowość ustaleń, pozwalają na zastosowanie konkretnych rozwiązań, dostosowanych do
lokalnych warunków środowiskowych. Niemniej, w tym zakresie projekt wprowadził istotny zapis
o konieczności zwiększenia ilości wód opadowych i roztopowych zatrzymywanych w zlewni,
a tym samym znaczącego ograniczenia ilości ścieków opadowych i roztopowych odprowadzanych do
kanalizacji deszczowej lub cieków, poprzez stosowanie układów zapewniających infiltrację wód
deszczowych i roztopowych do ziemi oraz zachowania jak największej powierzchni biologicznie
czynnych, nieuszczelnionych i nieutwardzonych. Dla większości terenów o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania, w zakresie parametrów zabudowy, jakie należy stosować przy
sporządzaniu planów miejscowych, określono minimalne powierzchnie biologicznie czynne, jakie będą
musiały być zachowane na poszczególnych terenach. Dokładne wartości tych parametrów zostały
wskazane w poprzednim rozdziale prognozy – 7.1. Tego typu zapisy są szczególnie istotne i korzystne
z punktu widzenia konieczności zachowywania warunków dla naturalnej infiltracji wód opadowych
i roztopowych, a tym samym i dla zachowania warunków odnawiania zasobów wód podziemnych.
Dodatkowo, w przypadku terenów, na których jako główny kierunek przeznaczenia wskazano
zabudowę mieszkaniową jednorodzinną (MN*, MN/U*, MN/MW*), jako wytyczną do stosowania
w planach miejscowych wskazano również minimalną powierzchnię nowych działek budowlanych.
Ustalenie wymaganej minimalnej powierzchni działki budowlanej pozwoli uniknąć zbyt intensywnej
parcelacji tych terenów oraz zapobiegnie rozwojowi gęstej zabudowy, przeciwdziałając tym samym
znacznemu zmniejszeniu powierzchni umożliwiających infiltrację wód opadowych i roztopowych.
Reasumując, analizowany projekt „Studium…” zachowuje ramowe zapisy pozwalające
na ograniczenie niekorzystnego wpływu na wody powierzchniowe i podziemne, jaki nastąpi na skutek
powiększenia terenów przeznaczonych pod lokalizację zabudowy. Szczegółowe zasady odnoszące się
do zachowania istniejących warunków gruntowo-wodnych oraz sposobu prowadzenia gospodarki
wodno-ściekowej zostaną określone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
opracowywanych zgodnie z założeniami omawianego w niniejszym opracowaniu projektu. Zakłada się
jednak, że przy dalszym systematycznym powiększaniu zasięgu obszarów objętych systemem
kanalizacji sanitarnej, przy prawidłowo prowadzonym procesie odprowadzania ścieków do zbiorników
bezodpływowych i ich systematycznym opróżnianiu oraz przy stosowaniu przez rolników zasad „dobrej
praktyki rolniczej” w zakresie stosowania nawozów naturalnych, mineralnych oraz środków ochrony
roślin, jakość zasobów wodnych miasta Poznania nie powinna ulec pogorszeniu w wyniku realizacji
ustaleń projektu „Studium…”.
7.3.
Oddziaływanie na system przyrodniczy miasta, florę, faunę i różnorodność
biologiczną
Głównym założeniem omawianego w niniejszej prognozie projektu „Studium…” jest
zachowanie dotychczasowego modelu miasta, tj. miasta zwartego z ramowym układem
komunikacyjnym i z klinowo-pierścieniowym systemem zieleni, bez wprowadzania istotnych zmian
w kierunkach przeznaczenia i zagospodarowania większości fragmentów miasta. Projekt nie
wprowadza zmian w obrębie systemu zieleni miasta, które mogłyby skutkować przerwaniem jego
łączności przyrodniczej oraz wystąpieniem znaczących, negatywnych oddziaływań na kształtowanie
szaty roślinnej i świata zwierząt, decydujących łącznie o bioróżnorodności całego miasta Poznania.
Analiza zmian w kierunkach zagospodarowania i użytkowania poszczególnych terenów, jakie
przewidziane zostały w projekcie „Studium…”, w porównaniu z zapisami dotychczasowego
„Studium…”, pozwala założyć, iż na skutek ich realizacji nie wystąpią istotne zmiany w obrębie
klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta, stanowiącego najważniejszą strukturę całego
systemu zieleni miejskiej. Zmiany proponowane w projekcie „Studium…” nie naruszą w sposób
istotny podstawowych składowych ww. systemu, zwłaszcza jego najważniejszego elementu, jakim
jest dolina Warty, zgłoszona do krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, tworząca korytarz
ekologiczny o znaczeniu krajowym w obszarze poznańskim Warty-25K. Zmiany mogą nieco zawęzić
96
tylko pewne fragmenty korytarzy ekologicznych, głównie tych o znaczeniu lokalnym, wykształconych
na bazie dopływów zasilających rzekę Wartę. W porównaniu do obecnie obwiązującego „Studium…”,
projekt również w niewielkim stopniu ingeruje w pozostałe elementy składowe zieleni miejskiej,
położone poza klinowo-pierśnieniowym systemem, takie jak: zieleń urządzona, tereny leśne, zieleń
ogrodów specjalistycznych, ogrodów działkowych, cmentarzy.
Do najważniejszych rozwiązań projektu „Studium…” w zakresie ochrony układu przyrodniczego
miasta Poznania należy wskazanie na większej części klinów zieleni terenów wyłączonych
z zabudowy, oznaczonych symbolami: ZN, ZO* oraz ZO. Ustalenie takich kierunków przeznaczenia
dla większości terenów tworzących kliny zieleni pozwoli (przy założeniu, że będą dla nich sporządzane
plany miejscowe) zachować je w formie bliskiej naturalnemu środowisku i gwarantuje zachowanie
siedlisk i zbiorowisk roślinnych wraz ich charakterystycznymi gatunkami flory i fauny, decydującymi
o różnorodności biologicznej obszaru miasta. Plany miejscowe, sporządzone zgodnie z wyżej
wskazanymi kierunkami przeznaczenia, będą stanowiły skuteczne narzędzie planistyczne, pozwalające
zahamować procesy degradujące środowisko i przyczynić się do kontynuowania ochrony istniejącego
potencjału przyrodniczego miasta.
W obrębie klinowo-pierścieniowego systemu zieleni wyznaczono również tereny, na których
umożliwiono nowe inwestycje budowlane. Są to tereny o specjalnych warunkach zabudowy
i zagospodarowania, na których obowiązują znaczne ograniczenia w zainwestowaniu, wynikające ze
specyficznego położenia danego terenu. Część z tych terenów już w obecnym „Studium…”
zakwalifikowana była do tej kategorii terenów (np. w obrębie Sołacza), a cześć stanowi nowe tereny
inwestycyjne, które przekształcono z terenów dotychczas wyłączonych z zabudowy.
Tego typu przekształcenia zastosowano na przykład w obrębie śródmiejskiego odcinka doliny
rzeki Warty. Projekt „Studium…”, uwzględniając konieczność kształtowania przestrzeni publicznych
makrownętrza doliny rzeki Warty, pozwala na rozwój terenów położonych w śródmiejskim odcinku
doliny rzeki w sposób uwzględniający zarówno ich położenie w centrum miasta, znaczenie społeczne
oraz funkcję ekologiczną, jaką rzeka pełni na obszarach zurbanizowanych. Ustalenia projektu
„Studium…” kładą nacisk na dążenie do wykreowania spójnego układu przestrzennego, którego
elementem scalającym będzie sama rzeka. W tym celu w centralnej części doliny Warty wskazano
tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania, oznaczone symbolami: ZP*, ZR
i US1* (w obecnie obowiązującym „Studium…” są to tereny wyłączone z zabudowy ZKO). Ustalenie
takich kierunków przeznaczenia dla tych terenów pozwoli na pełne wykorzystanie ich potencjału
lokalizacyjnego, rozwój nowych obiektów budowlanych oraz urządzeń, niezbędnych dla rozwoju
funkcji wypoczynkowych, rekreacyjnych i sportowych, a także podniesienie standardu już istniejącej
infrastruktury rekreacyjno-sportowej. Wszelkie inwestycje, prowadzone na tych terenach, muszą
uwzględniać ich położenie w obrębie ponadregionalnego korytarza ekologicznego doliny rzeki Warty,
które skutkuje koniecznością szczególnej dbałości o możliwie maksymalne zachowanie i ochronę
cennych zbiorowisk roślinnych oraz świata zwierzęcego, decydujących o bioróżnorodności doliny.
Zgodnie z przepisami prawa, należy również uwzględnić ograniczenia wynikające z położenia części
tych terenów (ZP*) w zasięgu obszaru szczególnego zagrożenia powodzią (projekt „Studium…”
zwraca uwagę na tę kwestię i wprowadza zapis o konieczności uwzględnienia ograniczeń wynikających
z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w zagospodarowania obszarów szczególnego
zagrożenia powodzią, położonych w obrębie terenu ZP*), co niewątpliwie również ograniczy zakres
możliwych do przeprowadzenia inwestycji.
Kolejnym przykładem zmiany kierunku przeznaczenia, zastosowanej w obrębie doliny Warty,
jest przekształcenie terenu wyłączonego z zabudowy (w dotychczasowym „Studium…” fragmentu
terenu ZKO2), położonego na południe od mostu Przemysła I, w teren o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania, przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową wielorodzinną lub
usługową (teren MW/U*). Zmiana ta uwzględnia zamierzenia inwestycyjne, związane z planowaną tu
budową osiedla mieszkaniowego, z towarzyszącym zapleczem usługowym i rekreacyjnym. Uwzględnia
również ogólną tendencję przekształcenia terenów położonych w obrębie Starołęki z terenów
usługowo-produkcyjnych w tereny mieszkaniowo-usługowe (MW/U), a także plan rozwoju terenów
nadwarciańskich, obejmujących obszar Warty na odcinku miejskim w Poznaniu. Podobnie jak
w przypadku ww. terenów w śródmiejskim odcinku doliny Warty, inwestycje budowlane prowadzone
na tym terenie będą musiały uwzględnić konieczność maksymalnej ochrony cennych zbiorowisk
roślinnych, występujących w dolinie rzeki oraz znaczne ograniczenia lokalizacyjne, wynikające
z położenia dużej części tego terenu w zasięgu obszaru szczególnego zagrożenia powodzią. Projekt
„Studium…” zawiera zapis w tym zakresie, mówiący o konieczności uwzględnienia ograniczeń
wynikających z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne w zagospodarowania obszarów
szczególnego zagrożenia powodzią, położonych w obrębie terenu MW/U*. Należy również podkreślić,
97
że pomimo położenia w dolinie rzeki Warty, analizowany teren stanowi przestrzeń już zantropizowaną
(przekształconą na skutek funkcjonowania tu w przeszłości portu rzecznego), częściowo również
zdegradowaną. W związku z powyższym planowane przekształcenia w dłuższej perspektywie czasu
mogą pozytywnie wpłynąć na jakość środowiska tego terenu.
Projekt „Studium…” nie przewiduje innych zmian w kierunkach przeznaczenia w obrębie doliny
rzeki Warty. Z kolei pozostałe przekształcenia kierunków w obrębie innych dotychczasowych terenów
wyłączonych z zabudowy, zarówno te zaproponowane w zasięgu klinów zieleni, jak i na terenach
położonych poza nimi, w dużej mierze uwzględniają zmiany w zagospodarowaniu wynikające z już
rozpoczętych przekształceń funkcjonalnych oraz z wydanych decyzji o warunkach zabudowy. Są też
wynikiem szczegółowego przeanalizowania realnych możliwości realizacji nowych terenów zieleni
na obszarze miasta.
W odniesieniu do klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta projekt „Studium…”
wskazuje szereg działań, które maja na celu zachowanie jego ciągłości oraz podbudowę biologiczną
jego terenów. W kontekście konieczności ochrony jego najcenniejszych zasobów przyrodniczych,
szczególnie istotna będzie realizacja działań dotyczących: sporządzania dla terenów wyłączonych
z zabudowy (o symbolach ZO* i ZO), zwłaszcza tych położonych w obrębie klinowo-pierścieniowego
systemu zieleni, planów miejscowych o charakterze ochronnym, wraz z wprowadzeniem do nich
zakazu zabudowy oraz rozbudowy istniejących obiektów budowlanych na jego najcenniejszych
fragmentach oraz stosowaniem w nich rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, które pozwolą
na zachowanie i ochronę ciągłości korytarzy ekologicznych oraz wzmocnienie ich integralności
(poprzez utrzymanie ciągłości dolin rzek i mniejszych cieków wodnych, zwiększanie powierzchni
terenów zieleni z zachowaniem powiązań w poszczególnych zespołach urbanistycznych oraz podjęcie
działań propagujących zalesianie gruntów nieprzydatnych dla produkcji rolnej i nieużytków
(za wyjątkiem cennych ekosystemów łąkowych) i terenów zrekultywowanych. Projekt wskazuje
również na zasadność kontynuacji sporządzania miejscowych planów dla terenów o specjalnych
warunkach zabudowy i zagospodarowania (zwłaszcza tych na których umożliwiono lokalizację nowej
zabudowy) w celu ustalenia dla nich nieprzekraczalnych parametrów zabudowy, pozwalających
na lokalizację wyłącznie ekstensywnego zagospodarowania, uwzględniającego ich specyficzne
położenie w klinie.
Jedną z ważniejszych składowych systemu zieleni miasta Poznania są lasy, z których
zdecydowana część położona jest w obrębie klinów zieleni. W zależności od swej wartości
przyrodniczej, zostały one zakwalifikowane albo do terenów oznaczonych symbolem ZO* (lasy
położone w obrębie terenów objętych formą ochrony przyrody lub innych terenów cennych
przyrodniczo) albo do terenów ZO. Projekt „Studium…” zakłada oczywiście zachowanie i ochronę
istniejących powierzchni leśnych na obszarze miasta. Jako nadrzędne zadanie w zakresie leśnictwa
wskazano z jednej strony ochronę zasobów leśnych, prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej,
zachowanie bioróżnorodności i równowagi ekosystemów leśnych, a z drugiej strony udostępnianie
lasów społeczeństwu w celach rekreacyjnych i wypoczynkowych, poprzez przystosowanie ich dla
różnych form aktywnego wypoczynku. Między innymi z tego względu dopuszcza się zachowanie
istniejącego zainwestowania w lasach, z możliwością jego przebudowy lub rozbudowy. Dopuszcza się
również budowę nowych obiektów służących gospodarce leśnej, a także w uzasadnionych
przypadkach – po spełnieniu wymogów ustawowych – lokalizację inwestycji celu publicznego
z zakresu infrastruktury transportowej lub technicznej.
Projekt „Studium…” postuluje podejmowanie szeregu istotnych zadań, mających na celu
ochronę wartości przyrodniczych lasów i obszarów zadrzewionych, a także ochronę wartości
rekreacyjnych lasów. Wśród nich wymienić można m.in.: tworzenie nowych obszarów leśnych
i wzbogacanie ich poprzez dolesianie. W tym zakresie istotne jest dopuszczenie w projekcie
„Studium…” zalesiania dotychczasowych terenów rolniczych, położonych w obrębie klinowego systemu
zieleni na terenach ZO, nieprzydatnych do dalszej produkcji rolnej lub też zalesianie użytków
zielonych, które pozbawione zostały swojej wartości ekologicznej.
Wszystkie tereny zieleni, zaliczanej do zieleni urządzonej – parki, ogrody działkowe,
cmentarze, ogrody specjalistyczne – zakwalifikowane zostały do terenów o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania w kategorii terenów zieleni.
W odniesieniu do terenów zieleni urządzonej – parkowej – projekt „Studium…” wskazuje
na konieczność podejmowania działań, które pozwolą zarówno podtrzymać ich funkcję przyrodniczą,
jak i zachować ich estetykę oraz podnosić jakość ich walorów. Tereny zieleni urządzonej zostały
zakwalifikowane do terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania w kategorii
terenów zieleni, oznaczonych symbolem ZP (dla terenów położonych poza śródmiejskim odcinkiem
Warty) oraz ZP* (dla terenów położonych w śródmiejskim odcinku Warty). Na terenach zabudowy
98
mieszkaniowej wielorodzinnej zakłada się utrzymanie istniejących parków osiedlowych. Z kolei w celu
powiększenia przestrzeni rekreacyjno-wypoczynkowych dla mieszkańców, na etapie sporządzania
planów miejscowych dla terenów mieszkaniowych, mieszkaniowo-usługowych i usługowych, pożądane
jest wyznaczanie nowych terenów zieleni urządzonej, takich jak: parki, skwery, zieleńce. Tam, gdzie
nie będzie to możliwe z powodów przestrzennych, należy co najmniej wyznaczać alejowe trasy pieszorowerowe, łączące różne osiedla.
W porównaniu do obowiązującego „Studium…”, projekt „Studium…” zakłada kilka
przekształceń funkcjonalnych w obrębie parków. Zawężono dotychczasowy teren zieleni urządzonej
w rejonie parku J. Kasprowicza (od strony ul. Wł. Reymonta), zrezygnowano z wyznaczania nowych
terenów zieleni urządzonej w rejonie Podolan oraz pomiędzy ul. Starołęcką a ul. Unii Lubelskiej.
Wskazane tereny są obecnie nieużytkowane, zaniedbane, częściowo również zdegradowane.
Porośnięte są roślinnością ruderalną, spontaniczną (z pewnością pozbawione są roślinności
o naturalnym składzie gatunkowym). Na terenach tych wprowadzenie w planach miejscowych funkcji,
zgodnej z kierunkiem przeznaczenia określonym w projekcie „Studium…” (MW/U i MN) wraz
z ustaleniem odpowiednio wysokich minimalnych powierzchni biologicznie czynnej, ze szczególnym
naciskiem na potrzebę zachowania istniejących lub wprowadzenia nowych zadrzewień (najczęściej
wartościowych gatunkowo), przyczynić się może do realnego wzrostu wartości przyrodniczej tych
terenów i wzrostu „kubatury” zajmowanej przez zieleń, rekompensując ubytki roślinności, powstałe
na skutek lokalizacji nowej zabudowy.
W projekcie „Studium…” na Ratajach wskazano również nowy teren przeznaczony pod zieleń
urządzoną. Będzie on stanowił kontynuację ciągu powiązań parkowych, stanowiących „szew zieleni”
spinający jezioro Maltańskie z górnym tarasem Rataj. Został on wyznaczony w obrębie terenu
przeznaczonego w dotychczasowym „Studium…” pod zabudowę przemysłową (P2sw), położonego po
zachodniej stronie parku Tysiąclecia (i jednocześnie użytku ekologicznego „Traszki Ratajskie”).
Proponowany teren ZP chroni część istniejącego zbiornika wodnego i powiększa ww. „szew zieleni”.
W dłuższej perspektywie czasu, wszystkie tereny zieleni parkowej, urządzone w obrębie Rataj, mogą
stać się kolejnym dogodnym obszarem do bytowania i przemieszczania się zwierząt, zwłaszcza tych
mniejszych. Umożliwi to również wymianę puli genowej oddalonych od siebie populacji. Kontynuacja
urządzania zieleni w postaci spójnego elementu w systemie zieleni miasta, poprzez realizacje planów
miejscowych, pozytywnie wpłynie na poprawę warunków bytowych populacji zwierząt dobrze
przystosowanych do warunków miejskich, a także zwiększy bioróżnorodność terenów
zurbanizowanych.
W celu wzmocnienia południowo-zachodniego klina zieleni, projekt wskazuje (podobnie jak
obecne „Studium…”) również na odtworzenie dwóch parków w rejonie Kopaniny i Rudnicza.
Istotnym zapisem projektu „Studium…” w zakresie ochrony i kształtowania terenów zieleni
urządzonej jest również zapis mówiący o konieczności uwzględnienia na etapie sporządzania planów
miejscowych na terenach zainwestowanych istniejących skwerów i zieleńców, utrwalonych
w kompozycji i strukturze przestrzennej tych terenów (projekt wymienia szczegółowo lokalizacje
poszczególnych skwerów i zieleńców), nie wskazanych na rysunku Studium pt. „Kierunki” ze względu
na skalę tej mapy.
Projekt „Studium…” zakłada utrzymanie większości ogrodów działkowych, wskazanych do
zachowania w obecnie obowiązującym „Studium…”. Ich tereny oznaczone zostały symbolem ZD.
Jedynym ogrodem wskazanym do likwidacji jest ROD im. M. Curie-Skłodowskiej, zlokalizowany przy ul.
Klaudyny Potockiej, wskazany do przekształcenia w teren o funkcji mieszkaniowej wielorodzinnej lub
usługowej (MW/U). Dla ogrodów, których przewiduje się utrzymanie, postuluje się podjęcie działań,
które pozwolą na ochronę ich głównych funkcji (m.in. zakaz przekształcania altan w budynki rekreacji
indywidualnej do użytku całodobowego i całorocznego, zakaz przekształcania ogrodów w tereny
mieszkaniowe), a także pozwolą na zwiększenie jakości ich funkcjonowania (m.in. preferowanie
ogrodzeń ażurowych, lokalizowanie parkingów i punktów zbierania odpadów w granicach ogrodów,
lokalizowanie zieleni izolacyjnej).
W odniesieniu do zieleni ogrodów specjalistycznych oraz cmentarzy projekt „Studium…” nie
wprowadza istotnych zmian. W przypadku cmentarzy (oznaczonych symbolem ZC) przewiduje
poszerzenie cmentarza komunalnego na Miłostowie oraz rozbudowę cmentarzy: przy ul. Morasko, przy
ul. Wałeckiej, na Minikowie, przy ul. Jasna Rola, przy ul. Samotnej. Dopuszczono możliwość lokalizacji
na cmentarzach kaplic, domów pogrzebowych, kolumbariów i zabudowy gospodarczej. Z kolei dla
ogrodów specjalistycznych (oznaczonych symbolem ZS) projekt dopuszcza możliwość ich rozwoju
(w obecnych granicach) oraz wprowadzania nowego zainwestowania, służącego ich prawidłowej
działalności oraz uatrakcyjnieniu oferty, w tym: zabudowy usługowej służącej funkcji gastronomicznej,
sportowo-rekreacyjnej, kulturalnej, naukowej, wystawienniczej, hoteli, architektury ogrodowej.
99
Maksymalna powierzchnia zabudowy terenów ZS nie może przekraczać 20%, natomiast minimalna
powierzchnia biologicznie czynna wynosić musi 60%.
W kontekście oddziaływań projektu „Studium…” na szatę roślinną i świat zwierzęcy należy
stwierdzić, że rozwój nowych terenów zurbanizowanych spowodować może ograniczenie liczebności
poszczególnych populacji gatunków zwierząt i roślin. Spowodować może zanikanie zwłaszcza
gatunków o większych wymaganiach siedliskowych i ekspansję gatunków przystosowanych do życia
w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich. Zmiany w lokalnej bioróżnorodności mogą się również
pojawić w przypadku znacznych zmian dotychczasowych warunków siedliskowych, takich jak obniżanie
się poziomu wód gruntowych czy osuszanie terenów na skutek wprowadzania zabudowy. Realizacja
nowych obiektów budowlanych wiązać się będzie z koniecznością usunięcia dotychczasowej pokrywy
roślinnej, zniszczeniem warstwy próchniczej gleby oraz trwałym uszczelnieniem części powierzchni,
uniemożliwiającym rozwój jakiejkolwiek roślinności. Działania te w sposób bezpośredni będą wpływać
na zmniejszenie liczby porastających te tereny gatunków roślin, ograniczając jednocześnie ich zasięg,
i w ślad za tym na zmniejszenie liczby gatunków zwierząt, zależnych od zbiorowisk tychże roślin, jako
potencjalnych miejsc żerowania i bytowania.
Wyżej wskazane oddziaływania będą miały charakter trwały, ale realizacja zapisów „Studium…”
spowoduje również czasowe oddziaływania na szatę roślinną i świat zwierzęcy o negatywnym
charakterze. Wystąpią one na etapie realizacji większości inwestycji, w trakcie którego prowadzone
będą prace przy użyciu ciężkiego sprzętu budowlanego, powodującego utwardzenie powierzchni ziemi,
a przede wszystkim zniszczenie szaty roślinnej i wierzchniej warstwy gleby. Prowadzenie prac
budowlanych będzie wpływać także na czasowe ograniczenie liczby występujących tu gatunków
zwierząt, które na skutek nasilenia się niekorzystnych czynników (hałasu generowanego przez
maszyny, zmniejszenie dostępności do bazy pokarmowej), będą najprawdopodobniej wycofywać się
na tereny, charakteryzujące się korzystniejszymi warunkami środowiskowymi.
W celu ograniczenia negatywnych oddziaływań na różnorodność biologiczną funkcjonowania
nowych terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania (w kategorii terenów pod
zabudowę), projekt „Studium…” określa parametry zabudowy (w zakresie minimalnych powierzchni
nowo wydzielanych działek budowlanych i minimalnych powierzchni biologicznie czynnych terenów)
jako wytyczne do stosowania w planach miejscowych. Realizacja tych zapisów przyczyni się do
zmniejszenia strat powierzchni porośniętych szatą roślinną. Szczegółowe parametry, dotyczące
intensywności zabudowy oraz minimalnego procentu zieleni na działkach, należy (zgodnie
z ustaleniami projektu) określać na etapie planu miejscowego.
Reasumując, można stwierdzić, że projekt „Studium…” zapewnia osiągnięcie nadrzędnego
celu, jakim jest zachowanie i odtwarzanie ciągłości i podbudowa biologiczna istniejących elementów
systemu zieleni miasta. Zmiany w kierunkach przeznaczenia terenów dotychczas wyłączonych
z zabudowy, polegające na wyznaczeniu w ich obrębie nowych terenów przeznaczonych pod
zabudowę lub też nowych terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania, z uwagi
na ich stosunkowo niewielką – w skali całego miasta – powierzchnię, wpłyną jedynie
na kształtowanie flory i fauny w skali lokalnej. Nie przewiduje się zatem wystąpienia znaczącego
ograniczenia różnorodności biologicznej występującej na obszarze całego miasta. Ponadto, należy
zauważyć, że istotny wpływ na ograniczenie skali wyżej opisanych zjawisk, będą miały szczegółowe
zapisy, wprowadzane do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Projekt
„Studium…”, choć poszerza zasięg terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania
i przeznaczonych pod zabudowę, które zostaną poddane antropopresji, nie przesądza jednoznacznie
o nieodwracalnym zniszczeniu zasobów flory i fauny tych obszarów. Realny zakres i rozmiar
niekorzystnych oddziaływań w tym zakresie zależeć będzie od rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych
zastosowanych w sporządzanych planach miejscowych. Należy również zaznaczyć, że na ogół
ww. przekształcenia dotyczą terenów ze zubożonym już składem ilościowym i gatunkowym szaty
roślinnej, bądź też terenów, na których procesy inwestycyjne zostały już zapoczątkowane.
7.4.
Oddziaływanie na ludzi
Projekt „Studium…” przedstawia w sposób ogólny planowane nurty rozwoju miasta. Należy
podkreślić, że mieszkańcy są istotnym elementem struktury miasta, a wszelkie działania określone
w projekcie będą wiązały się z określonym wpływem na ich przestrzeń życiową.
Projekt „Studium…” zakłada kontynuację istniejącego modelu miasta oraz wizji miasta
metropolitalnego, jak również uwzględnia założenia przyjęte w Strategii rozwoju miasta do roku 2030.
Wszystko to pozwala na ukształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej Poznania, w której
następować będzie realizacja idei miasta zwartego, poprzez racjonalne wykorzystanie przestrzeni
100
miasta, polegające na intensyfikacji zainwestowania z uwzględnieniem lokalnych wartości
przyrodniczych i kulturowych oraz potrzeb mieszkańców. Należy w tym miejscu podkreślić,
że realizacja większości inwestycji w Poznaniu skierowana jest do mieszkańców miasta i to oni w różny
sposób i w różnym zakresie korzystają z przedsięwzięć zlokalizowanych w mieście.
Niniejszy rozdział ma na celu przedstawienie najistotniejszych, możliwych do przewidzenia,
oddziaływań na ludzi, wynikających z realizacji ustaleń projektu Studium. Skupiono się przede
wszystkim na tych ustaleniach planu, które w największym stopniu dotyczą mieszkańców miasta, czyli
miejsc ich zamieszkania, szeroko pojętej komunikacji i infrastruktury technicznej, terenów
wykorzystywanych do celów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz terenów rozwoju inwestycji
o charakterze ponadlokalnym.
Tereny mieszkaniowe i ich zaplecze
W zakresie rozwoju terenów mieszkaniowych projekt „Studium…” wskazuje przede wszystkim
na konieczność podnoszenie atrakcyjności zabudowy mieszkaniowej na terenie centrum miasta oraz
jakości zamieszkania, m.in. poprzez wyznaczenie terenów wyłącznie mieszkaniowych oraz oddzielenie
terenów mieszkaniowych od terenów o funkcjach generujących uciążliwości, stosowanie oddzielenia
terenów zabudowy o wymaganiach akustycznych od terenów emitujących ponadnormatywny hałas,
wprowadzenie zieleni izolacyjno-krajobrazowej przy granicach z terenami mieszkaniowymi. Projekt
porusza również kwestie kształtowania lokalnych centrów usługowych w celu zapewnienia
mieszkańcom lepszego do nich dostępu oraz dążenia do wytworzenia w poszczególnych zespołach
urbanistycznych ograniczonych barierami komunikacyjnymi, kompleksowych układów przestrzennofunkcjonalnych, tak aby omawiane trasy nie były dla mieszkańców znaczącym ograniczeniem
przestrzennym.
Ustalenia dla terenów mieszkaniowych sformułowane są w taki sposób, aby nie powodować
znaczących oddziaływań na ludzi. Część z ustaleń w zakresie rozwoju terenów mieszkaniowych oraz
szeroko pojętego zwiększania ich atrakcyjności, będzie miała korzystne oddziaływanie na ludzi.
Na etapie realizacji nowych inwestycji mieszkaniowych nieuniknione jest okresowe wzmożenie
hałasu oraz zanieczyszczenie powietrza, w tym przede wszystkim zwiększone pylenie. Będzie to
oddziaływanie szczególnie dokuczliwe dla mieszkańców terenów położonych w bliskim sąsiedztwie
nowych terenów inwestycji mieszkaniowych. Oddziaływanie to będzie jednak miało charakter
okresowy i ustanie wraz z zakończeniem wspomnianych prac.
Komunikacja i infrastruktura techniczna
Projekt „Studium…” wyraźnie wskazuje na potrzebę rozwoju i usprawnienia komunikacji
publicznej, jak również na konieczność zmian w zakresie komunikacji samochodowej w mieście.
O ile samo założenie poprawy komunikacji w mieście jest zawsze bardzo pozytywnie
odbierane przez ludzi, o tyle już sam proces prowadzenia inwestycji i związane z tym utrudnienia,
bardzo często są powodem niezadowolenia i frustracji mieszkańców.
W zakresie komunikacji projekt „Studium…” wskazuje przede wszystkim na potrzebę
dostępności transportu publicznego szynowego (tramwaj, przystanki kolejowe w mieście) dla
mieszkańców miasta. Poniekąd rozwój zabudowy mieszkaniowej w mieście może być determinowany
chęcią zachowania bliskiej dostępności publicznych środków komunikacji, a z drugiej strony –
powstanie nowych lokalizacji zabudowy mieszkaniowej niesie za sobą konieczność doprowadzenia
komunikacji zbiorowej w nowe miejsca. W zakresie rozwoju sieci drogowej szczególne znaczenie dla
poprawy funkcjonowania komunikacji samochodowej będzie miała budowa III ramy komunikacyjnej.
Należy jednak podkreślić, że techniczne, a przede wszystkim finansowe, możliwości zaspokojenia
oczekiwań komunikacyjnych mieszkańców miasta, są ograniczone i z całą pewnością nie pokrywają
wszystkich potrzeb w mieście.
Realizacja ustaleń nowego „Studium…” z zakresu komunikacji, które będą wiązały się
z prowadzeniem prac remontowych i budowlanych, z całą pewnością spowodują utrudnienia, takie jak
wzmożony i spowolniony ruch pojazdów na niektórych odcinkach dróg, zamknięcie dróg podczas ich
remontu, wytyczenie objazdów dłuższymi trasami, zamknięcie lub zmiany niektórych tras komunikacji
publicznej. Z uwagi na dużą ilość samochodów osobowych w mieście i duże znaczenie komunikacji
zbiorowej, będą to uciążliwości dotyczące większości mieszkańców miasta. Wspomniane prace
remontowo-budowlane będą generować wzmożony hałas związany z pracą ciężkich maszyn, a na czas
wytyczenia objazdów – również zwiększony hałas samochodowy na drogach objazdowych.
Prowadzenie prac będzie powodować również znaczne okresowe zwiększenie zanieczyszczenia
powietrza, zwłaszcza zapylenia. Zanieczyszczenia te będą skupiać się przede wszystkim
w bezpośrednim sąsiedztwie placu budowy, a w raz z zakończeniem inwestycji, sytuacja wróci do
normy.
101
Budowa nowych dróg z jednej strony wpływa korzystnie na poprawę układu komunikacyjnego
miasta, co spotyka się z dużym pozytywnym odbiorem społecznym, a z drugiej strony budzi
niezadowolenie mieszkańców narażonych na oddziaływanie nowej trasy. Powstanie trasy
komunikacyjnej w sąsiedztwie terenów mieszkaniowych z jednej strony zwiększa ich dostępność,
z drugiej jednak nierzadko przyczynia się do niezadowolenia mieszkańców. Nowe drogi staną się
bowiem nowym źródłem hałasu, co będzie wywierać pogarszający wpływ na jakość życia ludzi.
Z uwagi na to, że drogi te będą przebiegały w pobliżu zarówno terenów mieszkaniowych, usługowych,
jak i rekreacyjnych, zaistnieje konieczność rozważania najbardziej skutecznych metod ochrony
akustycznej terenów podlegających ochronie przed hałasem. Drogi te będą również stanowiły liniowe
źródło emisji zanieczyszczeń powietrza. Należy jednak podkreślić, że wyniki wielu szczegółowych
analiz stężeń zanieczyszczeń powietrza w rejonie tras komunikacyjnych na terenie miasta,
prowadzonych w ramach ocen oddziaływania na środowisko realizacji inwestycji drogowych, wskazują
na brak przekroczeń dopuszczalnych poziomów stężeń substancji poza granicami pasa drogowego.
Na ograniczenie ryzyka wystąpienia przekroczeń dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza
niewątpliwie będzie wpływał fakt, iż w ostatnich latach notuje się zwiększanie udziału pojazdów
spełniających wyższe normy emisji EURO oraz stopniowe wycofywanie z użytku pojazdów
niespełniających tych norm. Zważywszy na powyższe, nie należy spodziewać się występowania
przekroczeń dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego na terenach
przylegających do planowanych szlaków komunikacyjnych, a tym samym niekorzystnego
oddziaływania na ludzi.
Wszystkie wskazane w tekście projektu „Studium…” inwestycje z zakresu infrastruktury
technicznej służą rozwojowi miasta i mają na celu podniesienie standardu życia mieszkańców miasta.
Szczególnie istotne są inwestycje z zakresu gospodarki wodnej, mające zapewnić wszystkim
mieszkańcom miasta dostęp do wody o jak najlepszej jakości.
W projekcie „Studium…” wyznaczono wiele terenów przeznaczonych pod zabudowę (których
lokalizacja stanowi głównie kontynuację kierunku przeznaczenia wyznaczonego już w obecnie
obowiązującym „Studium…”), które obecnie nie są wyposażone w infrastrukturę techniczną, zwłaszcza
sieć kanalizacyjną. Z ekologicznego punktu widzenia najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby
wyprzedzające uzbrojenie terenów w sieci infrastruktury technicznej przed lokalizacją nowej
zabudowy. Jednak z uwagi na znaczne oddalenie w czasie planów realizacyjnych nowych odcinków
sieci kanalizacyjnej na nowych terenach budowlanych, dopuszczono możliwość lokalizacji zbiorników
bezodpływowych na nieczystości ciekłe. Rozwiązanie to należy jednak traktować tylko jako
tymczasowe, bowiem po budowie sieci kanalizacyjnej właściciele nieruchomości będą mieli obowiązek
podłączenia budynków do nowej sieci. Należy również podkreślić, że na terenach, na których
zabudowa mieszkaniowa funkcjonuje bez podłączenia do kanalizacji sanitarnej, a w oparciu o zbiorniki
bezodpływowe, przy jednoczesnym braku sieci wodociągowej i eksploatacji indywidualnych ujęć wody,
w sytuacjach awaryjnych, takich jak rozszczelnienie zbiorników, może dojść do pogorszenia jakości
wód podziemnych, co stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi.
Prowadzenie inwestycji infrastrukturalnych może wiązać się z pewnymi utrudnieniami dla
mieszkańców miasta. Mogą one bowiem powodować okresowo ograniczoną dostępność do wody
pitnej, czy też pogorszenie stanu jakości tej wody. Poprowadzenie nowych przyłączy, czy też całego
systemu wodociągowego lub kanalizacyjnego, będzie niejednokrotnie wymagało zajęcia nowego
terenu, czy też prowadzenia prac ziemnych w obrębie pasa drogowego, co będzie powodować między
innymi utrudnienia w ruchu samochodowym.
W celu zminimalizowania niekorzystnego wpływu powstawania nowej infrastruktury
technicznej, a w szczególności nowych napowietrznych linii elektroenergetycznych, gazociągów
i ciepłociągów, na ludzi, odległość tych przedsięwzięć od budynków mieszkalnych będzie spełniała
wszelkie obowiązujące normy prawne.
Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe
Jak już niejednokrotnie wspominano w niniejszej prognozie, jednym z głównych założeń
nowego „Studium…” jest współdziałanie w sferze gospodarki przestrzennej w realizacji wizji i misji
miasta sformułowanych w Strategii Rozwoju Miasta Poznania do roku 2030. Jednym z założeń
Strategii jest zapewnienie mieszkańcom Poznania odpowiednio zróżnicowanych terenów
rekreacyjnych.
W projekcie „Studium…” wyznaczono wiele terenów, które służyć będą mieszkańcom Poznania
jako tereny umożliwiające wypoczynek i rekreację. W ramach terenów o specjalnych warunkach
zabudowy i zagospodarowania wyznaczono tereny ZS (ogrody specjalistyczne), ZR (tereny sportu
i rekreacji, plenerowe niekubaturowe, obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne w zieleni), US1*
102
i US2* (tereny zabudowy sportu i rekreacji w zieleni). Również w ramach terenów przeznaczonych
pod zabudowę wyznaczono tereny US (tereny sportu i rekreacji). Natomiast jako uzupełniający
kierunek zagospodarowania terenów przeznaczonych pod zabudowę wskazano zieleń (np.: parki,
skwery), a dla terenów MW/U dodatkowo tereny sportowo-rekreacyjne.
W
kontekście
konieczności
zapewnienia
odpowiedniego
zaplecza
rekreacyjnowypoczynkowego mieszkańcom miasta istotne są również tereny US1*, US2* i ZP*, wyznaczone
w obrębie śródmiejskiego odcinka doliny rzeki Warty. Projekt „Studium…" ustala dla terenów ZP*
możliwość prowadzenia zabudowy usługowej o funkcji gastronomicznej, sportowo-rekreacyjnej,
kulturalnej, rozrywkowej, terenów komunikacji, w tym bulwary, promenady, ścieżki rowerowe,
przystanie, pomosty itp.), dla terenów US1* jako kierunek wiodący ustala obiekty i urządzenia
sportowo-rekreacyjne oraz boiska sportowe w zieleni, dla terenów US2* dodatkowo również stadiony
i hale sportowo-widowiskowe, jak również daje możliwość wprowadzenia na tych terenach zieleni,
wód powierzchniowych, hoteli, moteli, campingów, usług ochrony zdrowia, odnowy biologicznej
i kultury. Wskazanie takiego kierunku przeznaczenia terenom, które do tej pory były słabo
zagospodarowane, daje możliwość stworzenia miejsc atrakcyjnych pod względem rekreacyjnowypoczynkowym, przy uwzględnieniu potencjału wynikającego z ich lokalizacji blisko centrum miasta.
Należy jednak pamiętać o konieczności prowadzenia prac inwestycyjnych na tych terenach w sposób
uwzględniający zasady ochrony terenów cennych przyrodniczo, współtworzących klinowopierścieniowy system zieleni miasta.
W układ przestrzenny Poznania wpisał się system klinowo-pierścieniowy zieleni, który tworzą
tereny wyłączone z zabudowy oraz tereny o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania,
dla których przewiduje się preferencje dla funkcji sportowo-rekreacyjnej, wyklucza się natomiast nowe
tereny zabudowy rekreacji indywidualnej (inaczej tzw. letniskowej). Funkcjonowanie tego systemu
zieleni na dotychczasowych zasadach, bez intensyfikacji zabudowy, a z wprowadzeniem jedynie
niezbędnej infrastruktury rekreacyjnej i ścieżek pieszo-rowerowych (np. trasy przy rzece Warta,
w rejonie jeziora Maltańskiego, jeziora Kierskiego, doliny Bogdanki), będzie z całą pewnością miało
korzystny wpływ dla mieszkańców miasta. W tak dużym mieście jak Poznań bliskość
i różnorodność terenów zieleni, które pełnią jednocześnie funkcje rekreacyjne, jest niezwykle istotna,
sprzyja bowiem kształtowaniu prozdrowotnych nawyków mieszkańców, rozwojowi sportu i aktywnemu
spędzaniu wolnego czasu.
Projekt „Studium…” zwraca również uwagę na konieczność i możliwość rozwoju zieleni
urządzonej (parków) w obrębie osiedli mieszkaniowych. Dopuszcza się wprowadzenie zabudowy
i urządzeń wzbogacających (mogących uatrakcyjnić) funkcje rekreacyjno-wypoczynkowe parków
osiedlowych. W celu powiększenia terenów służących wypoczynkowi i rekreacji mieszkańców
Poznania, projekt „Studium…” zakłada urządzenie nowych parków na terenie miasta, m.in.
kontynuację ciągu powiązań parkowych stanowiących „szew zieleni” spinający jezioro Maltańskie
z górnym tarasem Rataj. Powstanie nowych terenów zieleni jest zawsze bardzo pozytywnie odbierane
przez ludzi. Są to bowiem miejsca, stanowiące enklawę zieleni i odpoczynku w otoczeniu zwartej
zabudowy. Parki pomiędzy terenami mieszkaniowymi są miejscem wypoczynku i spędzania wolnego
czasu, szczególnie w godzinach popołudniowych w dni powszednie, kiedy większość mieszkańców nie
ma możliwości udać się na dalej położone tereny rekreacyjne.
Kolejnymi terenami, które pełnią funkcję rekreacyjno-wypoczynkową są lasy publiczne
w granicach administracyjnych miasta. W zakresie leśnictwa nadrzędnym zadaniem jest wprawdzie
ochrona zasobów leśnych, prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej, zachowanie równowagi
i bioróżnorodności ekosystemów leśnych z jednej strony, ale z drugiej strony również udostępnianie
lasów społeczeństwu w celach rekreacyjnych i wypoczynkowych. Projekt „Studium…” wskazuje
na potrzebę przystosowania lasów dla różnych form aktywnego wypoczynku (ścieżki piesze,
rowerowe, konne, polany z odpowiednią infrastrukturą turystyczno-rekreacyjną itp.). Traktowanie
lasów jako wspólnej przestrzeni, w której istnieją możliwości spędzenia czasu w różnorodny sposób
będzie odbierane przez społeczeństwo wysoce pozytywnie.
W system terenów rekreacyjno-wypoczynkowy wpisują się również ogrody działkowe, z jednej
strony stanowią uzupełnienie systemu zieleni w mieście, a z drugiej są enklawą spokoju dla ich
użytkowników. Funkcjonowanie tej formy spędzania wolnego czasu silnie zakorzeniło się wśród
mieszkańców miasta, szczególnie starszych pokoleń, w związku z czym wszystkie działania mające
na celu zachowanie i ochronę istniejących kompleksów działkowych będą odbierane pozytywnie.
Projekt „Studium…” wskazuje przede wszystkim na niedopuszczanie do przekształcania ogrodów
działkowych w tereny zabudowy mieszkaniowej, jak również ustala zachowanie większości istniejących
ogrodów i lokalizację nowych na obszarach peryferyjnych.
103
Jako tereny rekreacyjne należy traktować również niektóre miejsca o charakterze
zabytkowym. Przykładem może być obszar parku Szelągowskiego, który został wskazany jako zespół
rekreacyjny, na którym należy zapewnić ochronę układu przestrzennego założenia z uwzględnieniem
historycznego ogrodu wycieczkowego przy ulicy Szelągowskiej i odtworzeniem tarasów ogrodowych.
Podsumowując, należy podkreślić, że obecność terenów zieleni o funkcji rekreacyjnowypoczynkowej jest niezwykle istotne w tak dużym i zainwestowanym mieście jak Poznań. Wszelkie
działania mające na celu powiększenie tej przestrzeni, jak również inwestycje zwiększające jej
atrakcyjność i ogólną dostępność, są i będą pozytywnie odbierane przez społeczeństwo.
Inwestycje celu publicznego
Na terenie miasta wskazano obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu
publicznego o znaczeniu ponadlokalnym120 oraz o znaczeniu lokalnym. Część z nich dotyczy przede
wszystkim inwestycji z zakresu komunikacji, o czym traktowała wcześniejsza część niniejszego
rozdziału.
W tym miejscu wskazane są jednak inwestycje o zasięgu ponadlokalnym, których realizacja
będzie powodować znacznie większy wpływ na mieszkańców, aniżeli inwestycje o charakterze
lokalnym. Z uwagi na swój zasięg będą dotyczyły większej ilości mieszkańców miasta, jak również
osób spoza Poznania.
Do inwestycji o znaczeniu ponadlokalnym należy zaliczyć wskazane w projekcie „Studium…”:
rozbudowę portu lotniczego Poznań-Ławica, przeciwdziałanie dekapitalizacji szlaku żeglownego
na rzece Warcie (budowli, urządzeń hydrotechnicznych) oraz lokalizację nowego portu rzecznego
w Poznaniu – w rejonie stoczni rzecznej na Starołęce lub w północnej części Ostrowa Tumskiego,
lokalizację linii elektroenergetycznych najwyższych i wysokich napięć 400 kV, 220 kV i 110 kV,
lokalizację zintegrowanej siedziby poznańskich jednostek skarbowych w rejonie ulic D. Chłapowskiego
– Dolna Wilda oraz budowę Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej dla Matki i Dziecka w rejonie
ul. Szwajcarskiej. Każda z wymienionych inwestycji dotyczy innej sfery życia i funkcjonowania miasta,
jak również będzie wiązała się z innego rodzaju oddziaływaniami na ludzi. Lotnisko Ławica funkcjonuje
już w mieście od wielu lat i nieustannie jest źródłem ponadnormatywnego hałasu w wielu częściach
miasta. Z uwagi na to wyznaczono dla lotniska obszar ograniczonego użytkowania121, na którym
obowiązują ograniczenia w nowym zagospodarowaniu terenu oraz ograniczenia w użytkowaniu
budynków istniejących. Kwestią odrębną są chwilowe ponadnormatywne poziomy dźwięku na trasie
startów i lądowań maszyn. Rozbudowa lotniska praktycznie nie przyczyni się do zmiany sposobu
oddziaływania lotniska na ludzi, a jedynie wzrost ilości połączeń będzie powodem jeszcze częstszych
chwilowych przekroczeń dopuszczalnego poziomu dźwięku.
Budowa nowego szpitala dziecięcego jest kwestią priorytetową na terenie tak dużego miasta,
jakim jest Poznań. Z całą pewnością inwestycja ta spotka się z pozytywnym odbiorem przez
mieszkańców, a jego funkcjonowanie w oparciu o najwyższe normy i przy użyciu najnowszego sprzętu
podniesie poziom bezpieczeństwa zdrowia i życia najmniejszych mieszkańców miasta i jego okolic.
Wszystkie wymienione inwestycje, jak również inne działania mające wymiar ponadlokalny,
przyczynią się do wzrostu znaczenia miasta Poznania jako miasta o charakterze metropolitarnym,
co pośrednio może być powodem wzrostu zadowolenia wśród lokalnej społeczności.
Wystąpienia istotnych negatywnych oddziaływań w odniesieniu do ludzi nie należy spodziewać
się także w przypadku realizacji inwestycji jaką jest Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów
Komunalnych (ITPOK), która ma zostać zrealizowana na terenach należących do Dalkia Poznań ZEC
S.A. Jak wykazano w specjalistycznych opracowaniach sporządzonych na potrzeby uzyskania decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach przedsięwzięcia, realizacja i funkcjonowanie ITPOK nie będzie
stanowić przyczyny występowania przekroczeń standardów środowiska w zakresie jakości powietrza
czy też klimatu akustycznego, jak również nie stworzy zagrożenia dla warunków zdrowia i życia ludzi
mieszkających w najbliższym sąsiedztwie inwestycji. Zauważyć należy natomiast, że w szerszym
kontekście (w odniesieniu do mieszkańców całego miasta i gmin ościennych), funkcjonowanie ITPOK
przyczyni się do znacznego i długoterminowego zmniejszenia zagrożeń wynikających z konieczności
składowania odpadów komunalnych.
Projekt „Studium…” wskazuje na szereg działań w zakresie celów publicznych o znaczeniu
lokalnym. Są to przede wszystkim: budowa dróg publicznych, tras tramwajowych i dworców miejskich
o charakterze przesiadkowym, rozbudowa zajezdni autobusowej przy ul. Mogileńskiej – Pustej,
120
121
wskazane z Planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego, uchwała Nr XLVI/690/10 Sejmiku
Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r. w sprawie uchwalenia zmiany planu zagospodarowania
przestrzennego województwa wielkopolskiego (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 155, poz. 2953 z dnia 05 sierpnia 2010 r.)
uchwała Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie utworzenia obszaru
ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 961)
104
wspomniane już wcześniej inwestycje z zakresu infrastruktury technicznej, budowa i doinwestowanie
obiektów użyteczności publicznej, takich jak szkoły podstawowe i gimnazja, domy opieki społecznej,
szpitale, obiekty straży pożarnej, obiekty policji oraz poszerzenie cmentarza komunalnego
na Miłostowie i cmentarzy parafialnych na Morasku, Strzeszynie, Minikowie , przy ul. Jasna Rola oraz
przy ul. Samotnej.
Inwestycje o znaczeniu lokalnym zawsze są bliższe mieszkańcom, ponieważ skierowane są
bezpośrednio do nich, przez co też odczuwanie ich niekorzystnych oddziaływań jest mniejsze. Jest to
podejście czysto psychologiczne, mające jednak odzwierciedlenia w nastrojach społecznych podczas
realizacji inwestycji.
Jak wynika z tekstu projektu „Studium…” wymienione inwestycje nie wyczerpują katalogu
możliwych do realizacji inwestycji celu publicznego, przyjęto więc nadrzędną zasadę, że ewentualne
nowe, obecnie trudne do przewidzenia inwestycje, mogą być zlokalizowane w granicach miasta pod
warunkiem podjęcia działań minimalizujących ewentualne kolizje z istniejącymi i docelowymi funkcjami
terenów.
7.5.
Oddziaływanie na krajobraz
O zmianie w krajobrazie można mówić jako o przekształceniach wynikających z powstania
na terenie już zagospodarowanym nowych inwestycji o takim samym lub podobnym charakterze lub
będących wynikiem wprowadzenia nowego elementu, obiektu, czy zespołu obiektów w miejscu do tej
pory niezagospodarowanym. W tej sytuacji zachodzi całkowita zmiana charakteru krajobrazu
(np. budowa drogi na terenie zieleni nieurządzonej powoduje przekształcenie w krajobraz
komunikacyjny).
Najistotniejsze zmiany w krajobrazie będę dotyczyły tych miejsc, na których ustalenia projektu
„Studium…” zakładają przekształcenia i zmiany w dotychczasowym użytkowaniu oraz lokalizację
nowych inwestycji budowlanych. Należy jednak wyraźnie podkreślić, ze większość znaczących zmian
w uwarunkowaniach krajobrazowych miasta Poznania będzie skutkiem już wcześnie zaprojektowanych
rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, zawartych w obecnie obowiązującym „Studium…”, które
omawiany projekt utrzymuje. Zmiany w sposobie zagospodarowania i użytkowania nielicznych
terenów, jakie zostały przewidziane w analizowanym projekcie „Studium…”, dotyczące przede
wszystkim zmiany kierunku przeznaczenia w obrębie części dotychczasowych terenów zabudowy oraz
wskazania nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę, bądź też terenów o specjalnych
warunkach zabudowy i zagospodarowania o niewielkiej – z punktu widzenia całego miasta –
powierzchni, mogą wpłynąć jedynie na kształtowanie lokalnych warunków krajobrazowych.
Projekt „Studium…” zawiera zarówno ustalenia, które mogą przyczynić się do znacznych
przekształceń w krajobrazie, jak również wskazuje na działania mające na celu ochronę i zachowanie
najcenniejszych fragmentów krajobrazu miasta.
Przekształcenia krajobrazu miasta będą zachodziły przede wszystkim w wyniku:
• powstania nowych obiektów handlu wielkopowierzchniowego (projekt „Studium…” wyznacza
tereny pod tego rodzaju usługi),
• powstania nowych terenów komunikacyjnych, zarówno dróg kołowych, tras tramwajowych, jak
i dworców oraz elementów infrastruktury (obecnie zachowane są rezerwy terenu pod część
planowanych inwestycji; przekształcenia w tereny komunikacyjne powinny objąć również
wprowadzenie zieleni towarzszącej we wszystkich możliwych miejscach),
• lokalizacji nowych parków (projekt „Studium…” wskazuje na nowe lokalizacje terenów zieleni
urządzonej; tego rodzaju działania należy uznać za oddziaływanie wysoce korzystne
na krajobraz),
• przekształcenia terenów w obrębie doliny rzeki Warty (wytyczenie ciągów pieszo-rowerowych,
wprowadzenie infrastruktury rekreacyjno-turystycznej, powstanie zabudowy o charakterze
komercyjnym, budowa portu nad Wartą – będą to znaczne zmiany w krajobrazie wobec faktu,
że w chwili obecnej są to tereny, gdzie inwestycji jest bardzo mało i często mają charakter
wyłącznie okresowy),
• powstania nowych terenów mieszkaniowych,
• wprowadzania nowych elementów dysharmonizujących krajobraz, takich jak reklamy, szyldy,
których nadmiar degraduje przestrzeń i tworzy chaos (dotyczy to zmian lokalnego krajobrazu,
a nie przekształceń na znacznych powierzchniach).
105
Powyższa lista nie wyczerpuje w pełni wszystkich możliwych przekształceń
w krajobrazie miasta, a daje jedynie ogólny pogląd na potencjalne zmiany, wynikające
z przeprowadzenia nowych inwestycji, dopuszczonych ustaleniami projektu „Studium…”.
Działania minimalizujące znaczne oddziaływanie na krajobraz w mieście zawarte w projekcie
„Studium…” to:
• w przypadku tworzenia nowej struktury urbanistycznej, zwłaszcza związanej z rozwojem funkcji
usługowej czy produkcyjnej, wymagane jest na etapie sporządzania planu miejscowego
minimalizowanie konfliktów funkcjonalno-przestrzennych np. poprzez wprowadzenie zieleni
izolacyjno-krajobrazowej przy granicach z terenami mieszkaniowymi,
• formy wszystkich budynków i ich wysokości należy harmonijnie wkomponować w krajobraz oraz
otoczenie,
• ochrona najistotniejszych krajobrazów miasta, panoram, charakterystycznych widoków
rozciągających się z ciągów i punktów widokowych, dominant przestrzennych oraz cennych
wnętrz urbanistycznych (obszarów przestrzeni publicznych), takich jak prestiżowe śródmiejskie
przestrzenie publiczne, które kreują tożsamość miasta,
• zwrócenie szczególnej uwagi na etapie sporządzania miejscowego planu na lokalizacje obiektów
dysharmonizujących krajobraz, takich jak: napowietrzna i naziemna infrastruktura techniczna,
reklamy zewnętrzne, co do których na etapie sporządzania planu miejscowego można
wprowadzić ograniczenie lub zakaz sytuowania,
• konieczność ustalenia zasad lokalizacji nośników informacji w przestrzeni miejskiej, ich
zdefiniowania, a także określenia parametrów, tak by w efekcie współtworzyły one pozytywny
wizerunek i dobry klimat miasta,
• zachowanie istniejących i powiększanie powierzchni gruntów leśnych, pozostawienie
w dotychczasowym użytkowaniu terenów rolniczych, zaliczonych do terenów oznaczonych
symbolem ZO (tereny zieleni nieurządzonej), zachowanie ciągłości naturalnych dolin cieków,
dopuszczenie zalesiania terenów zieleni nieurządzonej w sytuacji, kiedy będzie to zgodne z rolą
ekologiczną istniejących użytków i wpłynie pozytywnie na krajobraz,
• dbałość o zachowanie czytelności przestrzennej krajobrazów wokół dawnych wsi,
• planowanie budowy linii WN-110 kV zasilającej GPZ Morasko jako linii kablowych ze względów
krajobrazowych,
• w przypadku konieczności stosowania ochrony przed hałasem w pierwszej kolejności należy
stosować rozwiązania organizacyjne, a dopiero w ostateczności budować ekrany akustyczne,
gdyż ich lokalizacja związana może być z pogorszeniem percepcji krajobrazu miasta,
• rewitalizacja terenów poprzemysłowych, w tym unieszkodliwienie zanieczyszczeń gruntu
powstałych w związku z wcześniej prowadzoną działalnością gospodarczą, ma pozytywny wpływ
na estetykę krajobrazu miejskiego.
Podsumowując, należy stwierdzić, że nie należy spodziewać się znacznego odziaływania
na krajobraz w miejscach, gdzie nowa zabudowa będzie nawiązywać charakterem do zabudowy
sąsiadującej lub zachowywać wszystkie parametry ustalone zapisami planów miejscowych.
Największych zmian w krajobrazie należy się spodziewać w miejscach, gdzie projekt „Studium…”
wskazuje tereny lokalizacji nowych, znacznych inwestycji. Zmiany te mogą mieć charakter
zdecydowanie pozytywny w przypadku przekształceń z terenów zaniedbanych i niezagospodarzonych
w umiejętnie zagospodarowany teren spełniający wymogi ładu przestrzennego oraz powstania nowych
terenów zieleni.
7.6.
Oddziaływanie na obszary chronione
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, cele ochrony przyrody są realizowane
m.in. przez uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w studiach uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gmin. W projekcie „Studium…” uwzględniono wszystkie,
ustanowione w granicach miasta Poznania niżej wymienione formy ochrony przyrody: rezerwaty
przyrody „Meteoryt Morasko” i „Żurawiniec”, obszar chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny
w Poznaniu”, obszary włączone do sieci NATURA 2000: obszary mające znaczenie dla Wspólnoty
„Biedrusko” (PLH300001) i „Fortyfikacje w Poznaniu” (PLH300005), obszar specjalnej ochrony ptaków
„Dolina Samicy” (PLB300013), użytki ekologiczne: „Traszki Ratajskie”, „Strzeszyn”, „Bogdanka I”,
„Bogdanka II” oraz 34 pomniki przyrody: drzewa, grupy drzew, aleje i głazy narzutowe. Każda z nich
ma określone w powołujących je aktach prawnych cele ochrony.
Należy podkreślić, że formy ochrony, mimo ściśle geodezyjnego wytyczenia granic, pozostają
również pod wpływem oddziaływań czynników środowiskowych pojawiających się w ich bezpośrednim
106
otoczeniu. W związku z powyższym, ustalenia w zakresie kierunków przeznaczenia terenów
sąsiadujących z obiektami podlegającymi ochronie, pośrednio wpływają również na same tereny
prawnie chronione.
W odniesieniu do rezerwatu „Meteoryt Morasko” projekt „Studium…” uwzględnia zarówno
granice samego rezerwatu, jak i jego otuliny oraz zwraca uwagę na obowiązujący dla rezerwatu plan
ochrony122. Teren rezerwatu został oznaczony w projekcie jako teren wyłączony z zabudowy
o symbolu ZN, a więc teren, na którym szczegółowe wymogi, zakazy i dopuszczenia wynikają
z przepisów odrębnych, w szczególności z przepisów dotyczących ochrony przyrody. Otulina rezerwatu
znalazła się w granicach terenu oznaczonego symbolem ZO, a więc terenu, na którym obowiązują
zakazy: lokalizacji budynków, zwiększania wysokości istniejącej zabudowy oraz zwiększania wskaźnika
intensywności zabudowy w przypadku istniejącej zabudowy. Ponadto zapisy „Studium…” podkreślają
konieczność uwzględnienia w zagospodarowaniu terenów ZO położonego w sąsiedztwie rezerwatu
„Meteoryt Morasko” dodatkowych zakazów, wynikających z planu ochrony rezerwatu. Zgodnie
z ustaleniami tego planu w pasie 200 m od jego granicy nakazuje się prowadzenie gospodarki rolnej
i leśnej w sposób nie zagrażający istnieniu obszaru chronionego. Zakazuje się również zmiany kategorii
użytkowania gruntu, z wyjątkiem zmiany na las i wprowadzania zabudowy oraz obiektów infrastruktury
technicznej i komunikacyjnej. Rezygnacja z projektowanej w dotychczasowym „Studium…” drogi
zbiorczej – między dawną wsią Morasko a terenami wokół rezerwatu – jest właściwym rozwiązaniem,
które pozwoli na ograniczenie intensyfikacji ruchu samochodowego odbywającego się w bliskim
sąsiedztwie rezerwatu. Biorąc powyższe pod uwagę nie przewiduje się wystąpienia negatywnych
oddziaływań na obszar rezerwatu „Meteoryt Morasko” na skutek realizacji ustaleń nowego
„Studium…”.
W odniesieniu do rezerwatu „Żurawiniec” projekt „Studium…” nie wprowadza zmian.
Oznaczony on został w projekcie jako teren wyłączony z zabudowy o symbolu ZN, a więc teren,
na którym szczegółowe wymogi, zakazy i dopuszczenia wynikają z przepisów odrębnych,
w szczególności z przepisów dotyczących ochrony przyrody. Dla tego rezerwatu projekt „Studium…”
wskazuje na konieczność podjęcia działań przestrzennych i technicznych w celu zahamowania jego
degradacji i odtworzenia wartości przyrodniczej. Podobnie, jak w obecnie obowiązującym „Studium…”,
projekt zachowuje lasy komunalne otaczające rezerwat oraz pozostałe tereny zieleni, oznaczone
symbolem ZO, pozytywnie wpływające na stan jego ochrony. Po wschodniej stronie od terenów
rezerwatu, podobnie jak obecne „Studium…”, wyznacza tereny zabudowy mieszkaniowej
wielorodzinnej (MW), natomiast na fragmencie położonym na południe od rezerwatu wskazuje teren
o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania o symbolu MW*, a nie jak
w dotychczasowym „Studium…” teren przeznaczony pod zabudowę średniowysoką M1sw. Jest to
teren, dla którego projekt „Studium…” określa parametry zabudowy wskazane do stosowania
w planach miejscowych (30% maksymalnej powierzchni zabudowy terenu, 45% minimalnej
powierzchni biologicznie czynnej terenu i wysokość budynków do 12 m), które pozwolą
na ograniczenie intensywności nowej zabudowy w stosunku do obecnego kierunku przeznaczenia dla
tego terenu. Ponadto, na etapie sporządzania planu miejscowego możliwe jest też przeznaczenie
części terenu pod zieleń. W kontekście konieczności przeciwdziałania dalszej degradacji wartości
przyrodniczych rezerwatu przyrody, rozwiązanie pozwalające na ograniczenie intensywności nowego
zainwestowania terenów otaczających obszar chroniony, ocenia się pozytywnie.
W odniesieniu do obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu” w projekcie
„Studium…” uwzględniono przebieg granic obszaru, wyznaczony zgodnie z rozporządzeniem Wojewody
w sprawie ustanowienia obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu”. W obrębie
obszaru chronionego projekt wskazał kierunki przeznaczenia zgodne z obecnym zagospodarowaniem
tych terenów, umożliwiające czynną ochronę ekosystemów leśnych, nieleśnych ekosystemów
lądowych, ekosystemów wodnych i egzekwowanie zakazów zawartych w ww. rozporządzeniu. W skład
obszaru weszły zatem tereny o symbolach: ZO*, ZO, ZD, fragment terenu MN i fragment Cybiny pod
terenami kolejowymi kk.3.1 i ul. Warszawską kdGP.3. Zaproponowane w projekcie „Studium…”
kierunki przeznaczenia terenów sąsiadujących bezpośrednio z obszarem chronionym nie uległy
istotnym zmianom, jedynie dla terenu przy południowej granicy obszaru – w pobliżu ul. Browarnej –
zgodnie z aktualnym stanem zagospodarowywania, ustalono kierunek przeznaczenia pod funkcję
mieszkaniową jednorodzinną lub mieszkaniową wielorodzinną MN/MW (w dotychczasowym
122
rozporządzenie Nr 3/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 10 stycznia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla
rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko" (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 168, poz. 2813 dnia 6 października 2008 r.)
107
„Studium…” teren przeznaczony pod zabudowę niską o funkcji usługowej U1n). Zgodnie z zapisem
projektu „Studium..”, na etapie sporządzania planów miejscowych winny zostać określone zasady
ochrony środowiska i przyrody, które dopuszczenie różnych form zagospodarowania poszczególnych
terenów, warunkować będą zachowaniem walorów przyrodniczych i turystycznych obszaru
chronionego.
W odniesieniu do obszarów objętych siecią ekologiczną Natura 2000 projekt „Studium…”
przyjmuje, że w ich granicach dopuszczone są różne kierunki przeznaczenia, jednak zakazuje się
lokalizacji przedsięwzięć i działań o znaczącym negatywnym oddziaływaniu na te obszary,
w szczególności na siedliska przyrodnicze oraz siedliska gatunków roślin i zwierząt, dla których
wyznaczone zostały obszary europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
W projekcie „Studium…” w odniesieniu do fragmentu obszaru mającego znaczenie dla
Wspólnoty „Biedrusko” uwzględniono – ustalony zgodnie z Decyzją Komisji Europejskiej - aktualny
proponowany przebieg granic. W obrębie OZW „Biedrusko” wyznaczono dwa tereny wyłączone
z zabudowy ZO* i ZO, a także niewielki teren o specjalnym sposobie zabudowy i zagospodarowania
o symbolu MN*, którego zasięg wyznaczony był już w obecnie obowiązującym „Studium…” (jako
teren M2n).
W przypadku terenów ZO* i ZO projekt „Studium…” utrzymuje dotychczasowy kierunek
przeznaczenia, związany z utrzymaniem terenów zieleni. Zasadniczym zmianom nie ulegają również
zaproponowane kierunki przeznaczenia terenów bezpośrednio z nimi sąsiadujących, jednakże
położonych poza granicami obszaru włączonego do sieci Natura 2000. Z uwagi na powyższe, a także
biorąc pod uwagę wyżej wskazany zapis projektu „Studium…” o zakazie lokalizacji przedsięwzięć
i działań o znaczącym negatywnym oddziaływaniu na obszary europejskiej sieci ekologicznej Natura
2000 prognozuje się, że realizacja zapisów „Studium…” na terenach ZO* i ZO nie będzie stanowić
przyczyny wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań na przedmiot ochrony OZW „Biedrusko”
oraz jego integralność.
Zmiana aktualnego sposobu użytkowania i zagospodarowania terenów w granicach
wspomnianego obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty, dotyczyć będzie jedynie fragmentu,
zlokalizowanego w rejonie dawnej wsi Radojewo. W jego obrębie wskazano teren o specjalnych
warunkach zabudowy (a także o ograniczeniach, wynikających z konieczności ochrony zasobów
środowiska i krajobrazu) – MN*, dla którego ustalono rozwój zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej. Realizacja nowej zabudowy niewątpliwie związana będzie z wystąpieniem
niekorzystnych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska, jednak ocenia się, że nie
spowoduje ona wystąpienia negatywnych znaczących oddziaływań na przedmiot ochrony OZW
„Biedrusko”, a także na integralność tego obszaru. Taka ocena wynika przede wszystkim z analizy
informacji w zakresie inwentaryzacji przyrodniczej terenów współtworzących OZW „Biedrusko”,
pozyskanych na potrzeby sporządzenia niniejszej prognozy. W granicach omawianego terenu MN* nie
stwierdzono obecności gatunków roślin i zwierząt wskazanych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
jak również występowania siedlisk stanowiących przedmiot zainteresowania Wspólnoty. Występowania
tego rodzaju siedlisk i gatunków nie stwierdzono również w bezpośrednim sąsiedztwie analizowanego
terenu MN*. Ponadto, tereny te nie obejmują lokalnych korytarzy ekologicznych (lub ich odcinków),
zapewniających możliwość migracji w granicach całego OZW „Biedrusko”. Ponadto, jak wynika ze
szczegółowych opracowań dotyczących ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, przewidziany
w projekcie „Studium…” kierunek zagospodarowania tych terenów nie stwarza ryzyka pojawienia się
zagrożeń określonych w odniesieniu do siedlisk i gatunków występujących najbliżej terenu MN*.
Niemniej, z uwagi na położenie terenu MN* w obrębie obszaru włączonego do sieci Natura
2000, za zasadne uważa się podjęcie działań ograniczających i minimalizujących niekorzystne
oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska, jakie pojawią się w przypadku realizacji
inwestycji przewidzianych w projekcie „Studium…”. Do tego rodzaju działań zaliczyć należy przede
wszystkim zastosowanie odpowiednich rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych na etapie sporządzania
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla analizowanego obszaru.
W tym zakresie istotne będzie projektowanie układów przestrzennych nowej zabudowy,
w sposób który pozwoli na zachowanie najbardziej cennych komponentów środowiska (np. cieków
wodnych, zieleni). Ważny będzie też sposób kształtowania linii rozgraniczających tereny o różnym
przeznaczeniu, linii nowej zabudowy, a także stosowanie dodatkowych rozwiązań urbanistycznych,
np. w postaci wyznaczania stref zieleni (ogrodów). Tego typu rozwiązania pozwolą na odsunięcie
zabudowy od najbardziej cennych przyrodniczo fragmentów obszaru. Wskazuje się również
na konieczność wprowadzenia zapisów, które ograniczą intensywność wprowadzanej zabudowy,
i które pozwolą na wykształcenie układu zabudowy o ekstensywnym charakterze. Do zapisów tych
108
należą ustalenia w zakresie: minimalnych powierzchni nowych działek budowlanych, maksymalnych
powierzchni zabudowy działek, a także ich minimalnych powierzchni biologicznie czynnych. Do
szczególnie istotnych zapisów wymaganych w planach miejscowych należą również ustalenia
dotyczące wprowadzenia rozwiązań, sprzyjających szeroko pojętej ochronie środowiska i zachowaniu
walorów przyrodniczo-krajobrazowych terenów. Wśród proponowanych rozwiązań wymienić można
m.in.: uniemożliwienie zmiany lokalnych warunków wodnych, określenie zasad prowadzenia
gospodarki wodno-ściekowej (w sposób eliminujący ryzyko zanieczyszczenia wód lub zmniejszenia ich
zasobów), czy też utrzymanie znacznych powierzchni terenów porośniętych zielenią (właściwą
siedliskowo i geograficznie). Wszystkie ostatecznie przyjęte rozwiązania w zakresie sposobu
zagospodarowania i użytkowania poszczególnych terenów powinny uwzględniać konieczność ochrony
oraz ograniczania ewentualnych niekorzystnych oddziaływań w kontekście całego obszaru MN*.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, z uwagi na skalę oraz
charakter, jest dokumentem ogólnym i nie ma możliwości wprowadzania ustaleń w zakresie
szczegółowych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych. Niemniej, omawiany w prognozie projekt
„Studium…” zawiera ustalenia, które pozwolą na ograniczenie negatywnego oddziaływania
na środowisko projektowanej zabudowy na terenie MN*. W tym zakresie ustalono lokalizację
wyłącznie zabudowy wolno stojącej (wyłączając zabudowę w układzie bliźniaczym, szeregowym
i atrialnym), ustalono minimalną wielkość działki na poziomie 1000 m2, maksymalną powierzchnię
zabudowy nie większą niż 25%, natomiast minimalną powierzchnię biologicznie czynnej nie mniejszą
niż 55%. Tego typu parametry zabudowy pozwolą na kształtowanie układu urbanistycznego
o ekstensywnym charakterze.
Podsumowując, ocenia się, że z uwagi na brak występowania w obrębie terenu MN* oraz
w jego bezpośrednim otoczeniu siedlisk i gatunków roślin i zwierząt, dla ochrony których został
wyznaczony OZW „Biedrusko”, a także zakładając zastosowanie na etapie projektowania i realizacji
nowej ekstensywnej zabudowy odpowiednich rozwiązań minimalizujących negatywne oddziaływanie
na szeroko pojęte środowisko przyrodnicze, nie wystąpią znaczące negatywne oddziaływania
na przedmiot ochrony i integralność obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty „Biedrusko”.
Projekt „Studium…”, zgodnie z zapisami w obowiązującym Planie Zagospodarowania
Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego, uwzględnia przebieg odcinka zewnętrznej obwodnicy
drogowej Poznania (kdG.2), stanowiącego fragment Zewnętrznego Pierścienia Drogowego Bliskiego
Zasięgu, która przebiegać ma przez obszar Moraska i Radojewa – na południe od OZW „Biedrusko”.
Budowa tego typu tras komunikacyjnych zaliczana jest do inwestycji, których zarówno etap
realizacji, jak i etap eksploatacji powoduje szereg oddziaływań na środowisko przyrodnicze.
Niekorzystne oddziaływania związane będą przede wszystkim ze zmianami powierzchni ziemi
i warunków gruntowo-wodnych w granicach pasa drogowego, niekorzystnymi oddziaływaniami
na świat zwierzęcy i roślinność występującą w obrębie pasa drogowego, a także generowaniem
zanieczyszczeń powietrza i hałasu samochodowego. Biorąc pod uwagę wyniki analiz, przedstawiane
w opracowaniach dotyczących oddziaływania na środowisko realizacji inwestycji drogowych
o podobnej, a nawet i wyższej klasie, należy stwierdzić, że zasięg oddziaływań generowanych w ciągu
nowej drogi nie będzie stanowił zagrożenia dla utrzymania i ochrony występujących na OZW
„Biedrusko” siedlisk oraz gatunków mających znaczenie dla Wspólnoty, przede wszystkim z uwagi
na znaczną odległość inwestycji drogowej od granic obszaru chronionego. Odległość ta jest
zróżnicowana, natomiast na odcinku położonym w najmniejszej odległości od granic OZW „Biedrusko”
wynosi ona ponad 200 m. Ponadto, należy wspomnieć, iż na terenach zlokalizowanych najbliżej
projektowanej inwestycji (park w Radojewie) występują siedliska i gatunki, dla których wśród
najbardziej istotnych zagrożeń wskazano m.in.: wprowadzanie zniekształceń w drzewostanie na skutek
działań prowadzonych w ramach gospodarki leśnej, intensywną eksplorację lasów i związaną z tym
eliminację martwych i zamierających drzew, a także przesuszenie lub narażenie na przesuszenie
(w przypadku nadbrzeżnych lasów mieszanych – łęgów). Należy zatem podkreślić, że ryzyko
pojawienia się wspomnianych zagrożeń dla siedlisk i gatunków (stanowiących przedmiot
zainteresowania Wspólnoty) nie jest w żaden sposób powiązane z możliwością realizacji inwestycji
drogowej w znacznej odległości od granic OZW „Biedrusko”.
Reasumując, należy jednoznacznie stwierdzić, iż nie prognozuje się wystąpienia znaczących
negatywnych oddziaływań na przedmiot ochrony i integralność OZW Biedrusko” na skutek realizacji
projektowanego odcinka zewnętrznej obwodnicy drogowej Poznania (kdG.2).
W analizowanym projekcie „Studium…” uwzględniono także występowanie obiektów
współtworzących obszar mający znaczenie dla Wspólnoty „Fortyfikacje w Poznaniu”, obejmujących
forty, park Cytadela oraz trzy schrony zlokalizowane w obrębie Sołacza (na rysunku projektu wskazano
lokalizacje ww. obiektów). Wszystkie forty tworzące historyczny pierścień fortyfikacyjny zostały
109
wskazane w projekcie „Studium…” jako tereny o specjalnych warunkach zabudowy
i zagospodarowania o symbolu UF. Dla terenów tych ustala się lokalizację zabudowy pofortecznej
z dopuszczeniem lokalizacji funkcji usługowych z towarzyszącą zielenią. Umożliwienie adaptacji
obiektów pofortecznych na cele związane z prowadzeniem działalności usługowej należy rozpatrywać
w kontekście ochrony tych obszarów, jako działanie mające potencjalnie korzystny wpływ na ochronę
zimowisk nietoperzy, zwłaszcza biorąc pod uwagę obecnie postępujący proces dewastacji i degradacji
części obiektów pofortecznych. Brak użytkowania części fortów niejednokrotnie skutkowało
pogorszeniem warunków siedliskowych, wynikającym z braku ich zabezpieczenia, niekontrolowanej
penetracji i zmiany warunków mikroklimatycznych panujących w ich wnętrzach (narażenie
na przewiewanie pomieszczeń, zmniejszenie wilgotności powietrza i zmiany temperatury). W tym
miejscu należy podkreślić, że zmiany mikroklimatu w obrębie miejsc zimowania nietoperzy oraz
płoszenie zwierząt w okresie ich hibernacji należą do najistotniejszych zagrożeń, jakie zostały
wskazane w Standardowym Formularzu Danych dla obszaru „Fortyfikacje w Poznaniu”.
Właściwe użytkowanie przestrzeni poza bezpośrednim zasięgiem miejsc hibernacji nietoperzy
może wpłynąć na utrzymanie korzystnych warunków siedliskowych oraz ograniczenie
niekontrolowanego penetrowania tych obiektów w okresie zimowym. Należy jednak podkreślić,
że wszystkie inwestycje realizowane w obrębie fortów muszą być prowadzone w sposób, który pozwoli
na wyeliminowanie ewentualnych negatywnych oddziaływań na cel ochrony i integralność obszaru
mającego znaczenie dla Wspólnoty „Fortyfikacje w Poznaniu”. W tym celu należy w każdym forcie,
w którym przewidywane będzie wprowadzenie funkcji usługowych – na etapie sporządzania planu
miejscowego lub na etapie uzyskiwania decyzji poprzedzających realizację inwestycji – wyznaczyć
fragmenty obiektów najbardziej istotne dla zachowania zimowiska nietoperzy, które będą wyłączone
z użytkowania usługowego, i w których dopuszczone będą tylko działania związane z ochroną
przyrody. Działania te pozwolą przede wszystkim na wyeliminowanie ryzyka ograniczenia pojemności
siedliskowej zimowisk, a tym samym zmniejszenie liczebności zimujących w fortach nietoperzy. Należy
również uniemożliwić wprowadzanie działalności usługowej, której funkcjonowanie mogłoby pogorszyć
warunki siedliskowe wewnątrz fortu, w tym zwłaszcza w pomieszczeniach, stanowiących zimowiska
nietoperzy (powodujące np. ulatnianie się substancji o silnych zapachach, zmianę warunków
wilgotnościowych, termicznych). Analizowany projekt „Studium…” uwzględnia to ograniczenie,
wprowadzając zapis o zakazie lokalizacji przedsięwzięć i działań o znaczącym negatywnym
oddziaływaniu na obszary chronione, w szczególności na siedliska przyrodnicze, siedliska gatunków
roślin i zwierząt, dla których wyznaczone zostały obszary europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000.
Istnieje również szereg zasad prowadzenia samych prac inwestycyjnych, których
przestrzeganie pozwala na wyeliminowanie ewentualnych negatywnych oddziaływań na nietoperze,
wykraczają one jednak poza zakres ustaleń dokumentów planistycznych. W tym zakresie należy
przede wszystkim wskazać na konieczność prowadzenia inwestycji poza okresem hibernacji
nietoperzy, należy też pamiętać o pozostawieniu otwartych wszystkich otworów (np. wentylacyjnych)
wykorzystywanych przez nietoperze. Istotne jest również prowadzenie prac w konsultacji oraz pod
nadzorem chiropterologa.
Jak wcześniej wskazano, w obrębie obszaru „Fortyfikacje w Poznaniu” zlokalizowane są
również trzy schrony położone na Sołaczu. W projekcie „Studium…” zlokalizowane są one na terenach
o różnych kierunkach przeznaczenia: schron przy ul. Mazowieckiej na terenie MN/MW*, schron
w parku Sołackim na terenie ZP, z kolei schron przy ul. Wojska Polskiego na terenie kdZ.2.
Na wszystkich tych terenach projekt „Studium…” nie przewiduje realizacji nowych inwestycji
budowlanych, które mogłyby spowodować znaczące negatywne oddziaływania na przedmiot ochrony
oraz integralność obszaru chronionego „Fortyfikacje w Poznaniu”.
Podsumowując, ocenia się, że prowadzenie inwestycji w obrębie fortyfikacji poznańskich,
mających na celu adaptację ich fragmentów na funkcje usługowe, przy zastosowaniu wymienionych
powyżej działań, nie spowoduje znaczących negatywnych oddziaływań na cel ochrony i integralność
obszaru „Fortyfikacje w Poznaniu”.
W odniesieniu do obszaru specjalnej ochrony ptaków „Dolina Samicy”, wskazano –
zatwierdzony rozporządzeniem Ministra Środowiska – przebieg granic obszaru. Dotychczasowe
użytkowanie terenów wchodzących w skład ww. obszaru chronionego sprzyjało zachowaniu wartości,
dla ochrony których obszar ten został powołany. Projekt „Studium…” nie wnosi żadnych zmian
w kierunku ich przeznaczenia. Utrzymany tu został teren wyłączony z zabudowy o symbolu ZO*.
W bliskim sąsiedztwie obszaru projekt „Studium…” nie wprowadza żadnych nowych kierunków
przeznaczenia, które mogłyby negatywnie wpłynąć na obszar Natura 2000. Podobnie, jak
w dotychczasowym „Studium…”, po wschodniej stronie obszaru OSO wyznaczono teren o specjalnych
warunkach zabudowy i zagospodarowania przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną
110
(MN*), dla którego projekt „Studium..” określa parametry zabudowy, wskazane do stosowania
w planach miejscowych, pozwalające na ograniczenie intensywności nowej zabudowy.
Należy podkreślić, że dla obszarów Natura 2000, zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy o ochronie
przyrody123, sporządzone będą plany zadań ochronnych, stanowiące dokument (akt prawa
miejscowego) zawierający m.in. identyfikację istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania
właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk,
będących przedmiotem ochrony, cele działań ochronnych oraz same działania ochronne, a także
wskazania do zmian w istniejących dokumentach planistycznych, w tym m.in. w studium gminy, czy
też w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Zapisy planów zadań ochronnych będą
musiały być uwzględnione w dokumentach planistycznych i to one pozwolą na pełną ochronę
komponentów, dla ochrony których wyznaczone były obszary Natura 2000. Niewątpliwie dokumenty te
w dużym stopniu również ułatwią przeprowadzenie prawidłowych ocen oddziaływania na środowisko,
w tym również ocen strategicznych.
Obecnie żaden z obszarów objętych siecią Natura 2000, położonych w granicach Poznania, nie
posiada prawomocnego planu zadań ochronnych. Projekt planu zadań ochronnych opracowany został
jedynie dla obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty „Biedrusko”, natomiast dla pozostałych
obszarów będą one dopiero sporządzane. W tym zakresie projekt „Studium…” zwraca uwagę,
że ewentualne zmiany i ograniczenia w zagospodarowaniu, ustalone w ww. planach zadań ochronnych
uchwalonych po dacie przyjęcia „Studium…” przez Radę Miasta Poznania – ze względu na nadrzędny
charakter ochrony przyrody – powinny być uwzględnione w opracowywanych planach miejscowych,
bez konieczności zmiany „Studium…” w tym zakresie.
W stosunku do użytków ekologicznych w projekcie „Studium…” obowiązuje nakaz ich
zachowania w stanie istniejącym, przy uwzględnieniu zakazów sformułowanych w uchwałach Rady
Miasta Poznania ustanawiających użytki.
Wskazana w projekcie „Studium…” granica użytku ekologicznego „Traszki Ratajskie” została
poprowadzona zgodnie z uchwałą Rady Miasta Poznania w sprawie utworzenia ww. formy ochrony.
Obszar użytku położony jest w obrębie terenu ZP (terenu parków, skwerów, innych terenów zieleni
urządzonej położonych poza odcinkiem śródmiejskim doliny Warty), obejmującego park Tysiąclecia.
W obrębie tego terenu projekt „Studium…” zakłada kształtowanie „szwu” zieleni, spinającego jezioro
Maltańskie z górnym tarasem Rataj i podtrzymuje dotychczasowe przeznaczenie całego terenu parku
Tysiąclecia. Pozytywnym rozwiązaniem, wzmacniającym ochronę całego systemu zieleni urządzonej
w obrębie Rataj, w tym również w obrębie użytku ekologicznego „Traszki Ratajskie”, będzie
wyznaczenie w sąsiedztwie parku Tysiąclecia nowego terenu zieleni urządzonej ZP. Proponowany
teren ZP wyznaczony został w obrębie dotychczasowego terenu przemysłowego P2sw. Chroni on
część istniejącego zbiornika wodnego (większa część tego zbiornika leży na terenie U/P)
i okresowy ciek wodny, łączący ten zbiornik z oczkami wodnymi użytku ekologicznego „Traszki
Ratajskie”. Proponowana zmiana wpłynie pośrednio na ustabilizowanie stosunków wodnych obu
terenów i zagwarantuje zachowanie dogodnych warunków dla rozwoju chronionych płazów.
O rzeczywistym oddziaływaniu na populację chronionych zwierząt będzie decydowało nie tylko dalsze
istnienie zbiorników i cieków wodnych, ale i stan ich czystości. Dlatego w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego, sporządzanych dla tych terenów, istotne będzie zastosowanie
ustaleń, które pozwolą na maksymalne ograniczenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych.
Sąsiedztwo zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej jak dotąd nie spowodowało negatywnego
oddziaływania na objęte ochroną gatunki zwierząt i należy się spodziewać, że przy realizacji celów
ochrony użytku nadal nie będzie zagrożenia, wynikającego z niekontrolowanej penetracji terenu
i niepokojenia zwierząt.
Projekt „Studium…” uwzględnia również granice trzech użytków ekologicznych, wyznaczonych
w zachodnim klinie zieleni: „Strzeszyn”, „Bogdanka I” i „Bogdanka II”. Wszystkie tereny położone
w granicach użytków oznaczone zostały jako tereny wyłączone z zabudowy o symbolu ZO*, a więc
tereny, na których obowiązuje zakaz lokalizacji obiektów budowlanych (z wyjątkiem obiektów małej
architektury, urządzeń służących gospodarce wodnej oraz ochronie przyrody), a wszelkie szczegółowe
wymogi dotyczące ich zagospodarowania określają przepisy odrębne. Funkcje terenów, proponowane
w projekcie „Studium…” w bliskim sąsiedztwie ww. użytków ekologicznych, nie ulegną zasadniczej
zmianie, zatem nie należy spodziewać się jakichkolwiek negatywnych oddziaływań ustaleń nowego
„Studium…” na funkcjonowanie ww. form ochrony przyrody.
123
art. 28. 1. „Dla obszaru Natura 2000 sprawujący nadzór nad obszarem sporządza projekt planu zadań ochronnych na okres
10 lat; pierwszy projekt sporządza się w terminie 6 lat od dnia zatwierdzenia obszaru przez Komisję Europejską jako
obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty lub od dnia wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków”.
111
Projekt „Studium…” uwzględnia również zasięgi projektowanych użytków ekologicznych,
których powołanie jest przewidywane w obrębie Dębiny („Dębina I” i „Dębina II”). Na terenach tych
wskazano tereny wyłączone z zabudowy o symbolu ZO*, a więc tereny cenne przyrodniczo,
korespondujące z planowaną formą ochrony przyrody . Projekt uwzględnia i wskazuje również inne
obszary cenne przyrodniczo, których wartość została wcześniej zdiagnozowana na podstawie
specjalistycznych opracowań przyrodniczych, i które predysponowane są do objęcia różnymi formami
ochrony przyrody (np. rezerwat przyrody, użytek ekologiczny czy zespół przyrodniczo-krajobrazowy).
W ich obrębie również wyznaczono tereny ZO*. Dla ochrony wartości terenów cennych przyrodniczo
projekt „Studium…” zakłada utrzymanie ich dotychczasowego użytkowania. Wyklucza się możliwość
lokalizowania w ich obrębie nowej zabudowy, jednocześnie nakładając konieczność opracowania dla
tych terenów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Dopuszcza się wyłącznie
inwestycje służące ochronie przyrody i obiekty małej architektury. Jednocześnie projekt „Studium…”
zwraca uwagę, że w przypadku sporządzania planów miejscowych dla terenów, na których powołane
zostaną nowe formy ochrony przyrody po dacie przyjęcia przez Radę Miasta Poznania nowego
„Studium…” – ze względu na nadrzędny charakter ochrony przyrody – powinno się w nich uwzględniać
dodatkowe ograniczenia, wynikające z aktów prawa je powołujących, bez konieczności zmiany
„Studium…” w tym zakresie.
Poza wyżej wskazanymi ustaleniami w zakresie ochrony obszarów objętych formami ochrony
przyrody, projekt „Studium…” zawiera dodatkowe zapisy w tym zakresie. Wskazuje się na konieczność
na etapie sporządzania planu miejscowego:
• utrzymania korytarzy ekologicznych łączących obszary cenne przyrodniczo z otoczeniem, w tym
kształtowanie obiektów infrastruktury w sposób umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub
grzybów;
• wskazania obszarów, które mogą lub powinny być zalesione oraz obszarów wyłączonych
z zalesiania;
• ustalenia rekultywacji i odtworzenia ekosystemów cennych pod względem przyrodniczym, jeśli
będzie taka potrzeba.
Pomniki przyrody reprezentowane są przez 34 obiekty. Rozproszenie obiektów będących
przedmiotem ochrony, ich rzeczywisty zasięg terenowy (głównie drzew) w zestawieniu ze skalą
przygotowywanego projektu „Studium…”, powoduje, że nie jest możliwe ich graficzne zobrazowanie.
Z kolei w tekście projektu znalazł się zapis o konieczności stosowania zakazów w stosunku do
pomników przyrody (alei, grup i pojedynczych drzew), których celem jest ochrona i zachowanie ich
trwałości. Zakazy te wynikają z przepisów odrębnych, w tym z ustawy o ochronie przyrody oraz
z aktów powołujących ochronę poszczególnych pomników przyrody.
Projekt „Studium…” odnosi się również do formy ochrony przyrody, jaką jest ochrona
gatunkowa. W tym zakresie ustalono, że stanowiska gatunków roślin i zwierząt chronionych, których
występowanie stwierdzono na obszarze miasta Poznania, powinny podlegać ochronie przewidzianej
w obowiązujących przepisach124. Przepisy te wskazują zakazy obowiązujące dla gatunków dziko
występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz określają sposoby ich ochrony. Z uwagi na specyfikę tej
formy ochrony – jej znaczne rozdrobnienie i rozproszenie na obszarze miasta – na etapie sporządzania
projektu „Studium…” niezwykle trudno jednoznacznie wskazać miejsca konfliktów nowych inwestycji
z siedliskami gatunków chronionych. Zmiany dotychczasowego przeznaczenia terenów pod lokalizację
nowych przedsięwzięć, a zwłaszcza tych dużych (np. drogowych, infrastrukturalnych), potencjalnie
mogą oddziaływać na gatunki objęte ochroną gatunkową, które zostaną zinwentaryzowane w obrębie
poszczególnych terenów inwestycyjnych. Dla każdej takiej inwestycji zostanie przeprowadzone
postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach oraz
najprawdopodobniej procedura oceny oddziaływania na środowisko i w jej ramach sporządzony
zostanie raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Raport szczegółowo będzie określał
i analizował możliwe oddziaływania inwestycji na poszczególne komponenty środowiska, w tym
również będzie wskazywał miejsca konfliktowe z punktu widzenia występowania siedlisk gatunków
chronionych. Wskazane też będą działania zapobiegające i minimalizujące ewentualne negatywne
oddziaływania na gatunki chronione, takie jak np.: wybór wariantu realizacji inwestycji, który pozwoli
124
rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych
ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419) i rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r.
w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2012, poz. 81)
112
na zachowanie siedlisk i ostoi gatunków chronionych, dostosowanie terminu prowadzenia prac do
wymogów życiowych poszczególnych gatunków, prowadzenie prac pod nadzorem specjalistów
(w zależności od charakteru środowiska – np. ornitologa, chiropterologa, herpetologa, itp.).
W przypadku, gdy realizacja inwestycji będzie wiązała się z naruszeniem zakazów obowiązujących
w stosunku do gatunków objętych ochroną, przeprowadzenie planowanych czynności będzie mogło
nastąpić dopiero po uzyskaniu stosownego zezwolenia na odstępstwo od zakazów w stosunku
do gatunków chronionych, zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.
Również na tym etapie należy wskazać informacje o planowanych działaniach minimalizujących
negatywne oddziaływanie przedsięwzięcia na gatunki chronione. Mogą być to między innymi:
przemieszczanie roślin lub zwierząt na inne stanowiska, przywrócenie stanu siedliska gatunku po
zakończeniu inwestycji, wykonanie nasadzeń drzew dla porostów lub owadów chronionych. Należy
jednak podkreślić, że projekt „Studium…”, z uwagi na skalę oraz charakter, jest dokumentem ogólnym
i nie ma możliwości wprowadzania szczegółowych ustaleń w zakresie ochrony poszczególnych
stanowisk gatunków flory i fauny objętych ochroną gatunkową.
Reasumując, projekt „Studium…” uwzględnia zakazy, nakazy i inne ustalenia, wynikające
z treści aktów prawa dotyczących powołania form ochrony przyrody. Uwzględnia również konieczność
wyznaczania na obszarze miasta kolejnych form ochrony przyrody, obejmujących pozostałe tereny
cenne przyrodniczo. Większość obowiązujących obecnie obszarowych form ochrony przyrody wchodzi
w skład podstawowego układu klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta, co dodatkowo wpływa
pozytywnie na wzmocnienie funkcji ochronnych tych obszarów.
7.7.
Oddziaływanie na klimat
Analiza zmian w kierunkach zagospodarowania i użytkowania poszczególnych terenów, jakie
przewidziane zostały w projekcie „Studium…” (w porównaniu z zapisami obowiązującego aktualnie
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania) pozwala
założyć, iż na skutek ich realizacji nie wystąpią istotne zmiany w zakresie kształtowania klimatu
na obszarze miasta. Projekt omawianego „Studium…” nie wprowadza zasadniczych zmian
w strukturze funkcjonalnej miasta, które mogłyby skutkować wystąpieniem istotnych negatywnych
oddziaływań na kształtowanie lokalnego klimatu. Można założyć, iż zmiany w sposobie
zagospodarowania i użytkowania nielicznych terenów, jakie zostały przewidziane w analizowanym
projekcie „Studium…”, dotyczące przede wszystkim zmiany kierunku przeznaczenia w obrębie części
dotychczasowych terenów zabudowy oraz wskazania nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę,
bądź też terenów o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania (o niewielkiej – z punktu
widzenia całego miasta – powierzchni), mogą wpłynąć jedynie na kształtowanie lokalnych warunków
mikroklimatycznych, jednakże nie spowodują istotnych zmian w kształtowaniu klimatu całego miasta.
Wśród najważniejszych czynników, których pojawienie się stanowi przyczynę znaczących
zmian lokalnego klimatu, wymienić można między innymi: zwiększanie zasięgu powierzchni trwale
zabudowanych, zmniejszanie udziału powierzchni biologicznie czynnej w obrębie terenów
przeznaczonych pod zabudowę, zmniejszanie powierzchni zadrzewionych oraz lasów, wprowadzanie
znaczących zmian w obrębie wód powierzchniowych (pojawianie się sztucznych zbiorników wodnych,
kanalizowanie dużych cieków wodnych itd.), zwiększanie liczby źródeł (punktowych, liniowych
i powierzchniowych) emisji znacznych ilości zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza,
umożliwienie stosowania w instalacjach grzewczych paliw o wysokich wskaźnikach spalania (w nowo
projektowanej zabudowie) czy też projektowanie układu komunikacyjnego w sposób
nieuwzględniający konieczności redukcji emisji zanieczyszczeń do powietrza, w szczególności
na terenach intensywnie zabudowanych. Realizacja zapisów analizowanego projektu „Studium …” nie
przewiduje pojawienia się opisanych powyżej czynników w skali, która mogłaby w sposób znacząco
negatywny wpłynąć na kształtowanie klimatu na obszarze miasta. Ponadto, projekt „Studium…”
wprowadza szereg zapisów i zasad, których realizacja przyczyni się do zniwelowania ewentualnych
niekorzystnych oddziaływań wynikających z realizacji poszczególnych inwestycji.
Do najważniejszych założeń projektu „Studium”, korzystnych z punktu widzenia lokalnego
klimatu, należy utrzymanie klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta, który w znacznym stopniu
oddziałuje na kształtowanie lokalnych warunków mikroklimatycznych, jak również warunków
klimatycznych w obrębie całego miasta. Kliny zieleni w dużej części tworzone są przez tereny
zadrzewione i tereny leśne, których obecność w sposób pozytywny wpływa na regulację temperatury
(zacienianie sprzyja obniżaniu temperatury powietrza, działanie ochładzające na skutek wchłaniania
energii słonecznej), zwiększanie wilgotności powietrza, zmniejszanie udziału dwutlenku węgla
113
w powietrzu (stanowiącego jeden z podstawowych gazów cieplarnianych) oraz emisję znacznych ilości
tlenu do atmosfery. Funkcjonowanie klinów zieleni jest również jednym z najważniejszych czynników
umożliwiających właściwe przewietrzanie obszaru całego miasta. Wolne od zabudowy tereny zieleni
(o zróżnicowanej strukturze i funkcji) umożliwiają swobodny napływ niezanieczyszczonych mas
powietrza do intensywnie zabudowanych terenów śródmiejskich, ich przewietrzanie oraz oczyszczanie
przechodzących przez tereny zieleni mas powietrza z zanieczyszczeń gazowych i pyłowych
(napływających z terenów intensywnie zainwestowanych). Ewentualna zabudowa terenów położonych
w obrębie klinowo-pierścieniowego systemu zieleni miasta doprowadziłaby niewątpliwie do zakłócenia
cyrkulacji mas powietrza, a w konsekwencji do kumulowania się zanieczyszczeń na terenach
zlokalizowanych w jego centralnych częściach. Taka sytuacja doprowadziłaby jednocześnie do
pojawienia się zmian w lokalnym klimacie, wynikających m.in. ze zwiększenia natężenia zjawiska
„miejskiej wyspy ciepła” oraz zwiększenia częstotliwości występowania niektórych zjawisk,
wynikających ze wzrostu stężeń występujących w atmosferze zanieczyszczeń (stanowiących
jednocześnie jądra kondensacji). Korzystny wpływ na kształtowanie klimatu będzie miała jednocześnie
realizacja wielu zapisów dotyczących zasad ochrony i kształtowania układu przyrodniczego miasta,
w tym zapisu wymagającego utrzymania ciągłości dolin rzek i cieków z ograniczeniem kanalizowania
cieków otwartych. Jego realizacja jest szczególnie istotna, gdyż obecność terenów dolinnych
(charakteryzujących się specyficznymi warunkami mikroklimatycznymi) oraz wód powierzchniowych
wpływa na zróżnicowanie przestrzenne warunków mikroklimatycznych na terenie miasta.
Pozytywny wpływ na kształtowanie lokalnych warunków klimatycznych będzie miała również
realizacja zapisów nowego „Studium” wskazujących na konieczność tworzenia pasów zieleni,
szczególnie wzdłuż ciągów komunikacyjnych oraz rozmieszczania ich w sposób wspomagający
przewietrzanie obszarów szczególnie narażonych na kumulowanie zanieczyszczeń. Tego rodzaju
nasadzenia sprzyjają lokalnej poprawie warunków aerosanitarnych oraz termiczno-wilgotnościowych.
Czynnikiem sprzyjającym ograniczeniu niekorzystnych oddziaływań na klimat (wynikających
z funkcjonowania terenów zabudowanych) będzie także ustalone w projekcie „Studium…”
projektowanie układu zabudowy w sposób uwzględniający konieczność przewietrzania miasta oraz
określenie minimalnych udziałów powierzchni biologicznie czynnej w obrębie części terenów
o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania.
Poza zapisami dotyczącymi kształtowania terenów zieleni oraz terenów przeznaczonych pod
zabudowę oraz o specjalnych warunkach zabudowy i zagospodarowania, kolejną grupę zapisów
istotnych z punktu widzenia ograniczenia możliwości zmian klimatycznych są zapisy dotyczące ochrony
powietrza. Realizacja ustaleń zakazujących stosowania paliw stałych w obrębie projektowanej
zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych systemów grzewczych), nakazujących
wprowadzanie w nowej zabudowie proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub źródeł ciepła,
wskazujących na konieczność wdrażania i stosowania nowych, przyjaznych środowisku technologii czy
też obniżenia emisji komunikacyjnej (poprzez zastosowanie różnorodnych działań), pozwoli
na zminimalizowanie ryzyka wzrostu stopnia zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie
miasta, a co za tym idzie ograniczy skalę zmian lokalnego klimatu (pojawiających się w konsekwencji
wzrostu stopnia zanieczyszczenia powietrza).
Podsumowując, realizacja ustaleń projektu „Studium…” nie będzie stanowić przyczyny
wystąpienia istotnych, negatywnych oddziaływań na lokalny klimat, przede wszystkim ze względu
na niewielkie i ograniczone przestrzennie zmiany w dotychczasowych kierunkach zagospodarowania
przestrzennego poszczególnych terenów, a także przestrzeganie i uwzględnianie szeregu zapisów
i zasad z zakresu ochrony środowiska, jakie wprowadzone zostały do analizowanego dokumentu.
7.8.
Oddziaływanie na zasoby naturalne
Wśród głównych zagrożeń w zakresie ochrony nieodnawialnych zasobów naturalnych należy
wymienić ich niekontrolowaną i zbyt intensywną eksploatację, nie spełniającą wymogów w zakresie
ochrony tego rodzaju komponentów środowiska. W tym miejscu należy jednocześnie zauważyć,
iż eksploatacja złóż naturalnych (w tym głównie kopalin) regulowana jest przez szereg szczegółowych
przepisów prawa, w tym m.in. ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze125, czy
też rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań
dotyczących projektów zagospodarowania złoża126. Z uwagi na powyższe, ryzyko niewłaściwego
125
126
Dz. U. 2011.163.981
Dz. U. 2012, poz. 511
114
zagospodarowania złóż naturalnych, których występowanie w granicach administracyjnych miasta
zostało potwierdzone, jest stosunkowo niewielkie.
Jak wspomniano w rozdziale 2.1.8. prognozy, na terenie Poznania eksploatowane są obecnie
jedynie złoża kruszyw naturalnych, zlokalizowane w południowo-wschodniej części miasta.
Analizowany projekt „Studium…” w zakresie eksploatacji zidentyfikowanych złóż nie przewiduje
istotnych zmian. Projekt „Studium…” przede wszystkim ogranicza powierzchnię terenów w obrębie
których można eksploatować zidentyfikowane złoża zasobów naturalnych do wspomnianego wcześniej
obszaru górniczego w rejonie Krzesin oraz obszaru górniczego złoża wód termalnych w rejonie jeziora
Maltańskiego. Tereny te zostały oznaczone w projekcie „Studium…” symbolem PG – teren i obszar
górniczy, przy czym należy zaznaczyć, że ze względu na specyfikę eksploatacji wód termalnych, teren
PG dla wód termalnych w rejonie jeziora Maltańskiego nie został wskazany na rysunku projektu
„Studium…”. Jego zasięg został natomiast zilustrowany na rys. I.3.4. do części „Wprowadzenie
i uwarunkowania”.
W zakresie wytycznych do stosowania w planach miejscowych dla terenu PG na Krzesinach
(kruszywa naturalne), po zakończeniu eksploatacji złoża i rekultywacji, projekt wskazuje
zagospodarowanie w kierunku rolnym, zabudowy usługowo-produkcyjnej i dróg publicznych, rekreacji
i terenów zieleni nieurządzonej. Z kolei dla terenu PG w rejonie jeziora Maltańskiego (wód
termalnych) projekt „Studium…” wskazuje na brak ograniczeń w zagospodarowaniu, za wyjątkiem
konieczności uwzględnienia położenia terenu w obrębie klina zieleni.
Ponadto, do projektu „Studium…” wprowadzono ustalenia dotyczące zasad ochrony zasobów
złóż kopalin. W tym zakresie projekt wymaga przede wszystkim ochrony złóż kopalin (w tym wód
termalnych) poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami. Ochrona istniejącego źródła wód
termalnych realizowana będzie poprzez racjonalne gospodarowanie właściwościami geotermalnymi
i balneologicznymi złoża i wykorzystywanie ich w rekreacji, profilaktyce leczniczej, rehabilitacji
zdrowotnej i odnowie biologicznej (w obrębie kompleksu „Term maltańskich”). W przypadku złoża
kruszyw naturalnych, zlokalizowanego w rejonie Krzesin, jako główne zadanie ochrony wskazuje się
kompleksowe wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania, a następnie skuteczne
i właściwe, z punktu widzenia przestrzennego i ochrony środowiska, zrekultywowanie wyrobisk.
Analizowany projekt „Studium…” wyklucza natomiast możliwość eksploatacji złóż węgla
brunatnego, obejmującego znaczny obszar położony w północnej części miasta Poznania (w obrębie
fragmentu Rowu Poznańskiego). Wśród głównych powodów odstąpienia od możliwości eksploatacji
tego złoża w przyszłości należy wskazać stosunkowo duży stopień zagospodarowania terenów, a także
skalę niekorzystnych skutków środowiskowych, występujących w przypadku pozyskiwania węgla
metodą odkrywkową.
7.9.
Oddziaływanie na klimat akustyczny
W kontekście oddziaływania na klimat akustyczny w środowisku, projektowane zmiany
w zagospodarowaniu przestrzennym Poznania dotyczą przede wszystkim wprowadzania nowych
terenów zabudowy mieszkaniowej, których realizacja powinna spełniać (jeśli już ją zrealizowano),
bądź będzie musiała spełniać (jeśli będzie wcześniej przedmiotem mpzp lub poprowadzonych
postępowań), szereg warunków dotyczących właściwego kształtowania klimatu akustycznego
w środowisku. Projektowane zmiany „Studium …” często wynikają z uwzględnienia istniejącego stanu
zagospodarowania terenów, dotyczą inwestycji już zrealizowanych, będących skutkiem przekształcenia
terenów – często bez uwzględnienia wskazań dotychczas obowiązującego „Studium …”, bądź też
uwzględnienia decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Powierzchnia nowych
terenów przeznaczonych pod zabudowę, w tym przede wszystkim pod budownictwo mieszkaniowe,
które w dotychczas obowiązującym „Studium …” były terenami wyłączonymi z takiej zabudowy, jest
stosunkowo niewielka i obejmuje nieliczne tereny – w skali miasta – zlokalizowane w różnych jego
rejonach. Generalnie, projektowane zmiany nie są niekorzystne z akustycznego punktu widzenia,
zarówno dla większości projektowanej zabudowy, jak i dla ich sąsiedztwa. Są to jednak niekiedy
lokalizacje zagrożone hałasem komunikacyjnym, głównie samochodowym lub lotniczym, rzadziej
hałasem kolejowym. Właściwe funkcjonowanie nowych terenów zabudowy, wymagających
zapewnienia standardów akustycznych w środowisku, zlokalizowanych w sąsiedztwie źródeł
ponadnormatywnych oddziaływań, będzie trudne i wymagające podjęcia odpowiednich działań
zapobiegawczych i prawnych, jeśli ostatecznie nie będzie można z tych lokalizacji zrezygnować.
Spośród planowanych w projekcie „Studium …” lokalizacji terenów zabudowy mieszkaniowej,
najtrudniej będzie zapewnić wymagane standardy akustyczne w środowisku dla następujących
terenów mieszkaniowo-usługowych MW/U – zlokalizowanych w rejonie ulic: Lechickiej, Wilczak,
115
Serbskiej i Naramowickiej, w rejonie skrzyżowania ul. Obornickiej i ul. Lechickiej, a także skrzyżowania
ul. Żeromskiego i ul. św. Wawrzyńca, w rejonie ul. Dmowskiego, na Starołęce – przy ul. R. Maya,
z których większość położona jest wzdłuż ulic głównych i głównych ruchu przyspieszonego, w tym
także wzdłuż odcinków III ramy komunikacyjnej miasta Poznania (istniejących lub projektowanych).
Również niektóre projektowane lokalizacje terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
i jednorodzinnej mieszkaniowo-usługowej MN, MN/U, nie są częściowo korzystne pod względem
akustycznym. Należą do nich tereny lokalizowane w północnej części Szczepankowa – przy kolejowej
stacji towarowej i torach przelotowych Poznań-Franowo, jak również przy autostradzie A2 –
na Krzesinach.
Wskazane lokalizacje dotyczą głównie istniejącej zabudowy mieszkaniowej na terenie
Szczepankowa (w pasie od granicy terenów kolejowych do ul. Ługańskiej i ul. Michałowo), a także na
terenie Minikowa (w pasie terenu od autostrady do wysokości ul. Dziedzickiej ul. Dęblińskiej),
w Krzesinach (w rejonie ul. Niżańskiej i ul. Pokrzywno) i Krzesinkach (w rejonie ul. Ostrowskiej
i ul. Przemyskiej). Należy tu zaznaczyć, że będące w opracowywaniu w MPU miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego dla terenów przyautostradowych separują projektowane (nowe)
tereny zabudowy mieszkaniowej od uciążliwego hałasu samochodowego (autostradowego).
Szczególnej uwagi będą wymagały również tereny zabudowy przeznaczone pod budownictwo
mieszkaniowe – głównie jednorodzinne, pozostawione oraz dopuszczone w projekcie „Studium …”
w sąsiedztwie lotniska w Krzesinach.
Przybliżone do terenu autostrady A2 granice terenów zabudowy mieszkaniowej MN/U i MN –
istniejące i projektowane na: Kotowie, Świerczenie, Dębcu, Minikowie, Pokrzywnie, Krzesinach
i Krzesinkach oraz Szczepankowie-Spławiu – mogą powodować potencjalne zagrożenie występowania
ponadnormatywnych oddziaływań akustycznych w środowisku oraz niezadowolenie i protesty nie tylko
mieszkańców, ale także zarządzającego tą inwestycją drogową (obecnie Autostrada Wielkopolska SA).
Niezadowolenie z warunków akustycznych jest i będzie odczuwane mimo złagodzonych ostatnio –
rozporządzeniem127, z października 2012 r. – wymagań w dziedzinie ochrony środowiska przed
hałasem. Powodem dyskomfortu akustycznego mieszkańców są i będą bardzo wysokie obecnie
dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku – ustalone na poziomie L*DWN = 64 dB oraz L*N = 59 dB,
szczególnie negatywnie odbierane w rejonach peryferyjnych miasta. Mimo obowiązujących przepisów,
korzystnym rozwiązaniem dla obu stron byłoby ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania –
czyli ustalenie granic takiego obszaru oraz określenie zasad zagospodarowania, wyznaczonego wokół
miejskiego odcinka autostrady A2. Dokumentacja stanowiąca podstawę postępowania w takim
przypadku (najczęściej jest to raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko) musi odnieść się
nie tylko do stanu istniejącego, lecz również do okresów perspektywicznych – różnych horyzontów
czasowych, a także wykorzystywać kryteria do oceny warunków akustycznych w środowisku
odniesione do jednej doby (co jest korzystniejsze dla mieszkańców – bo np. dla terenów zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej dopuszczalne poziomy hałasu wynoszą odpowiednio: L*Aeq D = 61 dB
oraz L*Aeq N = 56 dB). Procedura taka i dokumentacja raportu (sporządzona w ramach takiego
postępowania) dają również możliwość przeanalizowania szczegółowo procesów generacji i propagacji
dźwięku w poszczególnych przekrojach przestrzennych – pomiędzy źródłem hałasu a obserwatorem.
Przeznaczenie lub przekształcenie terenów wokół autostrady na tereny mieszkaniowo-usługowe
(wg interpretacji akustycznej) jest rozwiązaniem tylko częściowym, dającym szansę na zapewnienie
wymaganych standardów akustycznych w środowisku w porze dzienno-wieczorno-nocnej (a więc
głównie w porze dziennej i wieczornej) (L*DWN = 68 dB). W porze nocnej na takim terenie –
wymagania akustyczne w środowisku są takie same jak np. dla terenów zabudowy mieszkaniowej
jednorodzinnej. Ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania nakazałoby ustosunkowanie się
również do kryteriów wymaganych dla jednej doby w terenach mieszkaniowo-usługowych:
L*Aeq D = 65 dB oraz L*Aeq N = 56 dB.
Wyznaczone w „Studium …”, głównie już istniejące, tereny mieszkaniowo-usługowe wokół
odcinka autostrady A2 to tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej lub usługowej niskiej MN/U
– na: Kotowie, Szczepankowie-Spławiu, Krzesinach i Krzesinkach, jednak – jak wspomniano
wcześniej, w tym rozdziale – będące w opracowywaniu w MPU miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego dla terenów przyautostradowych separują projektowane (nowe)
tereny zabudowy mieszkaniowej od uciążliwego hałasu samochodowego (autostradowego).
Ustalenia ogólne, dotyczące postępowania przy sporządzaniu mpzp, które sformułowano
w „Studium …” – w rozdz. 2.3.9, dopuszczają m.in. w planie miejscowym przeznaczenie terenu
127
rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109)
116
zgodnego z dotychczasowym użytkowaniem i zagospodarowaniem, a na terenach o kierunku
przeznaczenia mieszkaniowym – lokalizację usług, innych (np. ogólnomiejskich, biurowych) niż
wskazane jako usługi towarzyszące zabudowie wzdłuż ulic wyższych klas (powyżej lokalnej) oraz
torów kolejowych, a także lokalizację innej działalności usługowo-produkcyjnej, nie podlegających
ochronie akustycznej. Z kolei, „Zasady ochrony przed hałasem”, sformułowane w rozdz. 3.6 projektu
„Studium …”, podają wytyczne do stosowania w miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego, w celu dążenia do uzyskania i utrzymania wymaganych standardów akustycznych.
Wytyczne te są zbieżne lub uzupełniające do dokumentacji Programu ochrony środowiska przed
hałasem128.
Również wprowadzenie nowych terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, czy
terenów mieszkaniowo-usługowych, i konieczność zapewnienia tej zabudowie obsługi komunikacyjnej
– w sąsiedztwie istniejących terenów zabudowy mieszkaniowej, w tym przede wszystkim zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej lub usług zdrowia i oświaty, wymagających ochrony akustycznej
w środowisku, stwarza dla istniejącej już zabudowy niebezpieczeństwo zagrożenia
dodatkowym hałasem, np. samochodowym, ze względu na pojawienie się znacznej liczby nowych
użytkowników przestrzeni i ulic. Taka sytuacja może wywoływać sprzeciw mieszkańców m.in. Moraska,
Podolan, Szczepankowa.
Bardzo niekorzystne warunki akustyczne występują również na terenach istniejącej zabudowy
mieszkaniowej jednorodzinnej MN/U na Marlewie – w strefach ponadnormatywnych oddziaływań
lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny. Pas terenu istniejącej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
na Marlewie leży w strefie hałasu lotniczego o poziomie przekraczającym nawet LDWN = 75 dB, czyli
przekraczającym dopuszczalne kryterium L*DWN = 60 dB, w porze dzienno-wieczorno-nocnej (na
podstawie rozporządzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku129; por. Tabelę 4
w rozdz. 2.4.2) – o ∆L > 15 dB. W obszarze niespełniającym wymaganych standardów akustycznych
w środowisku znajduje się aktualnie, na podstawie nowej Mapy akustycznej miasta Poznania 2012130,
większa część obszaru Marlewa. Niestety, w przypadku tego lotniska nie obowiązuje obecnie obszar
ograniczonego użytkowania131, ustanowiony w 2008 r. i unieważniony w 2010 r. Zasady
zagospodarowania i użytkowania terenów w tym nieobowiązującym już obszarze omówiono
szczegółowo w rozdz. 3.5 prognozy. W związku z występującymi przekroczeniami, rangą tego lotniska
w strukturach NATO, a także dopuszczeniem w projekcie „Studium …” dostosowania lotniska także do
ruchu cywilnego – wskazuje się na konieczność przeprowadzenia postępowania i wyznaczenia obszaru
ograniczonego użytkowania wokół lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny w Poznaniu.
Stosunkowo najkorzystniej – w tej grupie – przedstawia się sytuacja akustyczna w obszarze
oddziaływania lotniska cywilnego Poznań-Ławica, dla którego od 2012 r. obowiązuje obszar
ograniczonego użytkowania132, i którego granicę zewnętrzną zilustrowano na rysunku projektu
„Studium …”. Szczegółowe zasady zagospodarowania i użytkowania terenów w strefach
o ponadnormatywnym oddziaływaniu hałasu lotniczego, związanego z funkcjonowaniem tego lotniska,
wyznaczono dla dwu stref i omówiono w rozdz. 3.5 niniejszej prognozy. W obszarze ograniczonego
użytkowania lotniska Poznań-Ławica znalazły się m.in. tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
i wielorodzinnej MN, MN/MW, MW/MN, istniejącej – na Ławicy, Ogrodach czy istniejącej
i projektowanej na os. Lotników Wielkopolskich, a także tereny zabudowy mieszkaniowej
wielorodzinnej, jednorodzinnej oraz tereny mieszkaniowo-usługowe MW, MN/MW, MW/U
– na Jeżycach i Grunwaldzie, położone wzdłuż ul. Bukowskiej.
Należy tu także zaznaczyć, że poziomy imisji hałasu z lotniska Poznań-Ławica są znacznie
niższe przy jego granicach niż ma to miejsce w przypadku lotniska wojskowego na Krzesinach, stąd
uciążliwość akustyczna lotniska wojskowego – w granicach miasta Poznania – jest dużo większa niż
lotniska cywilnego.
128
Program Ochrony Środowiska Przed Hałasem przyjęty był Uchwałą Nr XLIII/521/V/2008 Rady Miasta Poznania, z dnia
14 października 2008 r., obejmował działania na lata 2008-2013 r.; termin zakończenia prac nad nowym programem
wyznaczony jest na 15 listopada 2013 r., który opracowano na podstawie dokumentacji Mapa akustyczna Poznania 2012
(oprac. AkustiX sp. z o.o. dr Piotr Kokowski z zespołem, Poznań, listopad 2012 r.)
129
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku
(Dz. U. Nr 120, poz. 826)
130
131
132
117
Oddziaływanie hałasu tramwajowego dotyczy przede wszystkim terenów istniejącej zabudowy,
w tym zabudowy mieszkaniowej. W ostatnim czasie nastąpiła jednak znacząca poprawa warunków
akustycznych w sąsiedztwie tras tramwajowych, co ilustruje nowa Mapa akustyczna miasta Poznania
2012. Zapewniono także wymagane standardy akustyczne w środowisku – w związku z realizacją
nowego odcinka linii tramwajowej na Franowo – w zabudowie mieszkaniowej wielorodzinnej
os. Czecha i os. Rusa na Ratajach. Należy oczekiwać, że odpowiednie wymagane warunki akustyczne
zostaną zapewnione również w przypadku eksploatacji planowanych odcinków tras tramwajowych:
w śródmieściu – w ul. Ratajczaka (na podstawie dokumentacji), na Grunwaldzie – w ul. Grochowskiej,
czy na Jeżycach – przedłużenie trasy tramwajowej w ul. Dąbrowskiego do ul. Polskiej, w wyniku
prowadzonych postępowań w celu wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla tych
przedsięwzięć. Nie można wykluczyć jednak wyznaczenia obszarów ograniczonego użytkowania
w związku z potrzebą uruchomienia tych przedsięwzięć.
Modernizacja tras kolejowych na terenie miasta również wpłynęła na znaczącą poprawę
warunków akustycznych w ich otoczeniu, co także potwierdza nowa Mapa akustyczna miasta Poznania
2012. W ostatnich latach prowadzono dwa zakończone już postępowania w sprawie wydania decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku linii kolejowej E20 (nr 3: Warszawa Zachodnia –
Poznań Główny – Kunowice – zachodnia granica państwa) – przystosowywanej do ruchu pociągów
z dużymi prędkościami (dla której decyzję wydano w październiku 2012 r.133) – wykazano wymaganą
skuteczność projektowanych technicznych rozwiązań przeciwhałasowych (w tym także ekranów
akustycznych), rozwiązań antywibracyjnych oraz nowoczesnego taboru, wskutek czego nie było
potrzeby wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla terenów istniejącej w sąsiedztwie
zabudowy – wymagającej ochrony akustycznej w środowisku, w tym zabudowy mieszkaniowej: MN/U
na Rudniczym i Kopaninie oraz MN na Świerczewie, Dębcu i Minikowie. Nie przewiduje się
ponadnormatywnego oddziaływania tego hałasu kolejowego także dla planowanych terenów
zabudowy mieszkaniowej MN/MW na Junikowie. Dla linii kolejowej nr 356 (Poznań Wschód –
Bydgoszcz Główna), dla której decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wydano w lutym 2009
r.134, także nie przewidziano wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla terenów
istniejącej zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i jednorodzinnej – w rejonie ul. Gdyńskiej oraz
ul. Suchej i ul. Bartniczej. Oddziaływanie akustyczne tej linii uwzględniono jednak w przypadku nowej
zabudowy mieszkaniowej, przewidzianej na terenach MW/MN, w tym rejonie, w obowiązującym już
mpzp obszaru Główna – część B w Poznaniu. Podobnie, nie ustalono obszaru ograniczonego
użytkowania w postępowaniu środowiskowym – w przypadku modernizacji linii kolejowej nr E59
(Wrocław – Poznań)135 – dla istniejących terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej MW
i jednorodzinnej MN oraz terenów mieszkaniowo-usługowych MW/U, zlokalizowanych wzdłuż tej linii
kolejowej na Dębcu i Świerczewie, w granicach miasta Poznania.
Kolejną grupę terenów skażonych ponadnormatywnym hałasem stanowią tereny istniejącej
zabudowy mieszkaniowej, ale nie tylko – bo także tereny usług oświaty i zdrowia, które znajdują się
w obszarach ponadnormatywnych oddziaływań akustycznych w środowisku – wzdłuż odcinków
ruchliwych ulic ekspresowych, głównych ruchu przyspieszonego i głównych, oraz zbiorczych.
Zagadnienie to zostało omówione w rozdz. 2.4.2 niniejszej prognozy (na podstawie informacji
zawartych w aktualnej Mapie akustycznej miasta Poznania 2012136). Dla terenów zabudowy skażonych
hałasem, szansą na poprawę warunków akustycznych, jeśli nie można zmienić przeznaczenia tych
terenów – jest stosowanie zasad akustyki budowlanej w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi,
w tym przede wszystkim zastosowanie przegród zewnętrznych o odpowiednio podwyższonej
izolacyjności akustycznej przegród.
Lokalizację zabudowy mieszkaniowej, wielorodzinnej i jednorodzinnej, zabudowy związanej ze
stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, zabudowy zamieszkania zbiorowego, domów opieki
społecznej lub szpitali, czy też zabudowy usługowej – wymagających zapewnienia komfortu
akustycznego wewnątrz pomieszczeń (o zamkniętych oknach), na terenach charakteryzujących się
ponadnormatywnymi warunkami akustycznymi w środowisku, dopuszczają przepisy rozporządzenia
133
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja Kolejowego Korytarza Nr II (E20
i C-E20) – Pozostałe roboty; z dnia 19 października 2012 r., znak: WOOII.4201.11.2011.WM
134
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja linii kolejowej nr 356 Poznań Wschód –
Bydgoszcz …, na odcinku Poznań Wschód – Gołańcz; z dnia 20 lutego 2009 r., znak: RDOŚ-30-OO.II-66191-3/08/jc (SR.VII7.66191-7/08)
135
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja linii kolejowej nr E-59 Wrocław –
Poznań, na odcinku granica województwa dolnośląskiego – Poznań; z 2009 r., znak: RDOŚ-30-OO.II-66191-57/09/ek
136
118
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie137, które
mówią m.in. (DZIAŁ IX, § 325, ust. 2), że: „Budynki z pomieszczeniami wymagającymi ochrony przed
zewnętrznym hałasem i drganiami należy chronić przed tymi uciążliwościami poprzez … racjonalne
rozmieszczenie pomieszczeń w budynku i zapewnienie wymaganej izolacyjności przegród
zewnętrznych. Wskazanie w projekcie „Studium …” działania stosowanego w dziedzinie stosowania
akustyki budowlanej jest właściwe ze względu na potrzebę zwrócenia uwagi na problem zagrożenia
hałasem, a także w celu wywołania działań w kierunku uporządkowania wymagań wynikających z § 11
rozporządzenia jw., który dopuszcza stosowanie zasad akustyki budowlanej „… jeżeli nie jest to
sprzeczne z warunkami ustalonymi dla obszarów ograniczonego użytkowania, (….).
Ponadto, stosowanie akustyki budowlanej jest obecnie uzasadnione również poza obszarami
ponadnormatywnego oddziaływania hałasu komunikacyjnego – głównie samochodowego, na terenach
na których poziom hałasu przekracza wartości równoważnego poziomu dźwięku LAeq D/N = 60/50 dB,
odpowiednio w porze dziennej i nocnej (niezależnie od charakteru czy rodzaju terenu zabudowy),
co nie gwarantuje, jak to było dotąd (przed wejściem w życie rozporządzenia zmieniającego
rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku138), uzyskania wymaganych
poziomów dźwięku wewnątrz pomieszczeń zamkniętych, wyposażonych w okna o standardowej
izolacyjności akustycznej RA = 20 dB, przy zapewnieniu wymiany powietrza z otoczeniem (zgodnie
z polską normą budowlaną, stosowaną w dziedzinie akustyki budowlanej).
W analizowanym projekcie „Studium …”, podobnie jak w „Studium …” obowiązującym,
wskazano również szereg działań sprzyjających ochronie przed hałasem i właściwemu kształtowaniu
klimatu akustycznego w środowisku, które będą przedmiotem prac projektowych i formułowania
ustaleń – przy opracowywaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Należą do nich np.: dążenie do uzyskania i utrzymania wymaganych standardów akustycznych
w środowisku i odpowiednie przeznaczenie terenów zróżnicowanych pod względem dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku, separowanie terenów zabudowy o wymaganiach akustycznych od
terenów emitujących ponadnormatywny hałas, w tym włączanie z rozwagą usług do zabudowy
mieszkaniowej, a także wprowadzanie ograniczeń w sytuowaniu zabudowy – o określonych
wymaganiach akustycznych w środowisku – w strefach ponadnormatywnego hałasu, jak również
separacja od uciążliwości, w tym zachowywanie bezpiecznej odległości linii zabudowy od źródeł hałasu
– niezbędnej dla zapewnienia wymaganych standardów akustycznych w środowisku, czy zmiana
przeznaczenia terenów zabudowy mieszkaniowej – usytuowanych wzdłuż dokuczliwych źródeł hałasu
– w zabudowę usługową, nie posiadającą wymagań akustycznych w środowisku, ale spełniającą
wymagania akustyki budowlanej, tudzież dopuszczenie lokalizacji funkcji usługowo-produkcyjnej
wzdłuż tras komunikacyjnych drogowych i kolejowych – stanowiących źródła ponadnormatywnego
hałasu – także na terenach o kierunku przeznaczenia pod zabudowę mieszkaniową, ale w sposób nie
obciążający dodatkowym hałasem terenów mieszkaniowych lub innych chronionych akustycznie –
zlokalizowanych w sąsiedztwie, jak również dążenie do zachowywania bezpiecznych odległości przy
lokalizowaniu przemysłowych i usługowych źródeł hałasu, nawet na terenach aktywizacji
gospodarczej, oraz źródeł hałasu komunikacyjnego, w stosunku do terenów wymagających komfortu
akustycznego w środowisku.
Ponadto, w celu ochrony akustycznej pomieszczeń w budynkach przeznaczonych na pobyt
ludzi – wskazano na potrzebę stosowania zasad akustyki budowlanej, a w celu ochrony akustycznej
w środowisku – stosowanie akustyki urbanistycznej.
Zaproponowano również liczne działania, związane ze źródłami hałasu – takie jak: dążenie do
przekształcenia struktury i układu komunikacyjnego miasta, szczególnie śródmieścia – w celu
zapewnienia priorytetu komunikacji publicznej (struktura sieci ulicznej, limitowanie miejsc
parkingowych) i ograniczenia ruchu samochodów, a także prowadzenie działań polegających
na stopniowym eliminowaniu z ruchu miejskiego dokuczliwego akustycznie transportu
samochodowego i tramwajowego (dotyczy to przestarzałego technologicznie taboru),
przebudowywanie układu komunikacyjnego, w celu uzyskania większej płynności ruchu, ale przy
ograniczeniu prędkości ruchu pojazdów w warunkach miejskich, wprowadzanie systemów organizacji
ruchu drogowego poprawiających płynność ruchu, ograniczanie ruchu i parkowania pojazdów ciężkich
na terenach podlegających ochronie akustycznej, poprzez odpowiednie zakazy ruchu i organizowanie
wydzielonych parkingów.
137
138
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, ze zmianami)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109)
119
Ponadto, wskazano celowość wprowadzania przegród z zieleni dźwiękoizolacyjnej,
spełniających głównie rolę barier o charakterze psychoakustycznym, a także przegród
przeciwhałasowych – naturalnych (wykopy, nasypy) i sztucznych ekranów akustycznych –
w przypadku wyczerpania możliwości spełnienia wymaganych standardów akustycznych w środowisku
przy pomocy opisanych wcześniej działań i zasad. Ekrany akustyczne są dopuszczalne wzdłuż
autostrady A2, odcinków III ramy komunikacyjnej i w niektórych tylko miejscach – wzdłuż II ramy,
natomiast nie powinny być projektowane i realizowane wzdłuż ulic klasy zbiorczej i niższej.
Wskazano również na potrzebę uwzględniania w planowaniu przestrzennym ograniczeń
wynikających z utworzenia obszarów ograniczonego użytkowania, a także – jak wskazano wyżej –
utworzenia nowych obszarów ograniczonego użytkowania (wzdłuż odcinka autostrady A2 w Poznaniu
oraz dla lotniska wojskowego Poznań-Krzesiny).
Podsumowując należy stwierdzić, że wprowadzane zmiany przeznaczenia terenów nie zawsze
będą korzystne ze względu na ochronę klimatu akustycznego w środowisku, jeśli dotyczą terenów
zabudowy mieszkaniowej i innej wymagającej ochrony akustycznej. Problem zagrożenia hałasem będą
jednak ograniczały zrealizowane działania przeciwhałasowe i zasady wprowadzane w planowaniu
przestrzennym, które zdefiniowano w projekcie „Studium …”.
7.10.
Oddziaływanie na powietrze
Ze względu na charakter zmian wprowadzanych w omawianym projekcie „Studium…”,
a także ich przestrzenny zasięg, nie należy spodziewać się wystąpienia istotnych oddziaływań
na kształtowanie jakości powietrza atmosferycznego, wynikających z realizacji zapisów projektu
„Studium…”. W większości przypadków dotyczyć one będą zmiany kierunku przeznaczenia terenów już
wcześniej wskazanych pod zabudowę. W znacznej części przypadków zostanie on przekształcony
z funkcji usługowej i zakładów przemysłowych wysokich technologii na funkcję mieszkaniową
wielorodzinną i usługową. W tym miejscu należy jednocześnie zauważyć, iż zmiany te w znacznej
mierze wynikają z uwzględnienia stanu istniejącego (inwestycje zrealizowane bez uwzględnienia
wskazań dotychczas obowiązującego „Studium…”) lub też uwzględnienia decyzji o warunkach
zabudowy terenu, wydanych dla poszczególnych inwestycji. Powierzchnia nowych terenów
przeznaczonych pod zabudowę, które w dotychczas obowiązującym „Studium…” były terenami
wyłączonymi z zabudowy, jest stosunkowo niewielka i obejmuje nieliczne tereny zlokalizowane
w różnych rejonach miasta. Również w tym przypadku proponowane zmiany wynikają głównie
z uwzględnienia wydanych decyzji o warunkach zabudowy.
Do głównych czynników, których wystąpienie mogłoby skutkować istotnym, negatywnym
oddziaływaniem na kształtowanie jakości powietrza atmosferycznego, należy zaliczyć intensywny
rozwój nowych terenów przeznaczonych pod zabudowę (o różnorodnym charakterze i funkcji),
umożliwienie znaczącego dogęszczania zabudowy na terenach zabudowy już funkcjonującej,
zmniejszanie udziału powierzchni biologicznie czynnej na terenach zabudowy, a przede wszystkim
przeznaczenie pod zabudowę terenów zieleni wchodzących w skład klinowego systemu zieleni miasta.
Czynnikiem, który mógłby doprowadzić do zwiększenia emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych jest
także pojawienie się nowych terenów komunikacyjnych, charakteryzujących się znacznym natężeniem
ruchu.
Zakłada się, że na terenach, w obrębie których zmianie ulegnie dotychczas proponowany
kierunek przeznaczenia nie zwiększy się ryzyko istotnego negatywnego oddziaływania na powietrze
atmosferyczne. Wśród źródeł emisji zanieczyszczeń, których funkcjonowanie mogłoby wpłynąć
w sposób znaczący na kształtowanie jakości powietrza (w obrębie terenów zabudowanych) należy
wymienić instalacje grzewcze budynków bazujące na wysokoemisyjnych źródłach energii, emitory
punktowe, stanowiące elementy instalacji funkcjonujących w obrębie obiektów przemysłowych lub
usługowych, a także elementy układu komunikacyjnego. Przewiduje się, że zmiana dotychczasowego
kierunku przeznaczenia w większości przypadków nie spowoduje pojawienia się nowych źródeł emisji
zanieczyszczeń w liczbie większej, niż dotąd zakładana. Skutkiem realizacji zapisów projektu
„Studium…” może być natomiast zmniejszenie możliwości lokalizacji obiektów przemysłowych, których
funkcjonowanie związane jest często z lokalizacją punktowych emitorów zanieczyszczeń (w zależności
od profilu działalności). W tym miejscu należy jednak przypomnieć, iż w obecnie obowiązującym
„Studium…” przewidziano lokalizację zakładów przemysłowych wysokich technologii, których
funkcjonowanie, z uwagi na wysoki stopień zaawansowania i standardy wykorzystywanych technologii,
nie stanowiłoby najprawdopodobniej zagrożenia dla dotrzymania standardów jakości powietrza
atmosferycznego. Istotny jest również fakt, iż projektowana zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna
120
lub usługowa, jeśli będzie taka możliwość techniczna, zaopatrywana będzie w ciepło
z miejskiej sieci ciepłowniczej.
Na podstawie analizy dostępnych materiałów oraz specjalistycznych opracowań prognozuje
się, że uruchomienie Instalacji Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych, której lokalizację
wskazano w przedmiotowym projekcie „Studium…” (na podstawie wydanych decyzji
administracyjnych), również nie będzie czynnikiem wpływającym negatywnie na kształtowanie jakości
powietrza atmosferycznego. Procesy spalania odpadów komunalnych, jakie prowadzone będą
w obrębie projektowanej instalacji, związane są z emisją zanieczyszczeń takich jak CO2, para wodna
oraz toksyczne związki nieorganicznej i organiczne (NO2, SO2, CO, HCl, HF, metale ciężkie, dioksyny,
furany). Jak wskazano w „Raporcie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko”139, dzięki
zastosowaniu odpowiednich technologii redukujących poziomy emitowanych zanieczyszczeń
(nowoczesny i wysokosprawny system oczyszczania spalin), nie przewiduje się jednak emisji
zanieczyszczeń w ilościach zagrażających dotrzymaniu standardów środowiskowych (w tym zakresie)
poza terenem zakładu. Podkreślenia wymaga natomiast fakt, iż proces termicznego przekształcania
odpadów związany jest nierozerwalnie z powstawaniem energii, której odpowiednie pozyskiwanie
pozwoli na dostarczenie znacznych ilości energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystanej następnie
w celu zaspokojenia potrzeb mieszkańców miasta.
Nieco inna sytuacja dotyczyć będzie terenów wskazanych w obowiązującym aktualnie
„Studium…” jako wyłączone z zabudowy, a przeznaczonych w analizowanym projekcie „Studium…”
pod lokalizację zabudowy o zróżnicowanej intensywności i funkcji (tereny zabudowy mieszkaniowej
MN, MN*, MN/MW, MN/MW*, tereny zabudowy sportu i rekreacji w zieleni US1* i US2*).
W przypadku lokalizacji obiektów mieszkalnych i usługowych na terenach tych pojawią się
najprawdopodobniej nowe źródła emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza w postaci
instalacji grzewczych czy też elementów lokalnego układu komunikacyjnego, zapewniającego ich
właściwą obsługę. Biorąc jednak pod uwagę zasięg przestrzenny wprowadzanych zmian, a także
charakter potencjalnych źródeł emisji, jakie mogą pojawić się na wspomnianych terenach, można
założyć, że realizacja ustaleń projektu „Studium…” w tym zakresie nie wpłynie niekorzystnie
na kształtowanie jakości powietrza na terenie całego miasta, a ewentualne niekorzystne skutki
lokalizacji nowej zabudowy mogą dotyczyć jedynie niewielkich obszarów. Podkreślenia wymaga fakt,
iż nowo projektowane tereny zabudowy nie zaburzają funkcjonowania klinowo-pierścieniowego
systemu zieleni miasta, warunkującego właściwe przewietrzanie.
W celu ewentualnego zminimalizowania niekorzystnego oddziaływania realizacji ustaleń
w zakresie sposobu przeznaczenia i zagospodarowania poszczególnych terenów, do projektu
„Studium…” wprowadzono szereg zapisów odnoszących się do ochrony powietrza (podobnie jak
w obowiązującym aktualnie „Studium…”). Do najważniejszych z nich należy wskazanie bezwzględnej
konieczności zachowania klinów zieleni jako korytarzy przewietrzania miasta. Utrzymanie klinowopierścieniowego systemu zieleni, obejmującego tereny leśne, zadrzewione, użytkowane rolniczo oraz
tereny zieleni nieurządzonej, jest jednym z najważniejszych postulatów projektu „Studium…”
w zakresie ochrony powietrza. Poza funkcjami związanymi z umożliwianiem przewietrzania miasta
(zapewnienie możliwości cyrkulacji i napływania mas powietrza), zieleń – a w szczególności zieleń
wysoka – pełni istotną rolę w kształtowaniu lokalnej jakości powietrza atmosferycznego. Jak
wspomniano we wcześniejszych rozdziałach niniejszej prognozy (rozdział 7.9.), roślinność wysoka
wpływa na zwiększenie absorbcji zanieczyszczeń gazowych z powietrza, przechwytywanie
zanieczyszczeń pyłowych (co jest szczególnie istotne w kontekście występowania na terenie miasta
przekroczeń stężeń pyłu PM10), czy też zmniejszanie udziału CO2 i zwiększanie udziału O2
w powietrzu. Z uwagi na powyższe, wśród działań, których realizacja będzie miała korzystny wpływ
na kształtowanie jakości powietrza atmosferycznego należy wskazać również wymóg tworzenia pasów
zieleni, w szczególności wzdłuż ciągów komunikacyjnych oraz rozmieszczanie ich w sposób
wspomagający przewietrzanie obszarów szczególnie narażonych na kumulowanie się zanieczyszczeń.
Na zredukowanie ryzyka wzrostu zanieczyszczenia powietrza wpływać będzie także projektowanie
układu zabudowy w sposób zapewniający przewietrzanie miasta oraz wprowadzanie zieleni izolacyjnej
na terenach narażonych na występowanie zwiększonych stężeń poszczególnych zanieczyszczeń
powietrza.
Analizowany projekt „Studium...” wprowadza także zapisy odnoszące się w sposób
bezpośredni do kształtowania jakości powietrza atmosferycznego poprzez zminimalizowanie emisji
zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, stanowiących zagrożenie dla utrzymania obowiązujących
139
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Budowa ITPOK w Poznaniu, Socotec Polska Sp. z o. o., październik
2009 (wraz z późniejszymi uzupełnieniami)
121
standardów jakości. Przede wszystkim projekt ustala zakaz stosowania paliw stałych w obrębie
projektowanej zabudowy (w przypadku stosowania indywidualnych systemów grzewczych) oraz
nakazuje wprowadzanie w nowej zabudowie proekologicznych i niskoemisyjnych urządzeń lub źródeł
ciepła. Postuluje również wdrażanie i stosowanie nowych technologii przyjaznych środowisku (BAT),
dążenie do ograniczenia zużycia energii oraz zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii
w ogólnym bilansie produkcji energii, jak również obniżenie emisji komunikacyjnej poprzez
zastosowanie szeregu rozwiązań. Realizacja powyższych zapisów, poprzez wprowadzanie ich do
planów miejscowych, pozwoli na zredukowanie ryzyka znaczącego pogorszenia jakości powietrza
atmosferycznego na skutek realizacji nowych inwestycji budowlanych.
Należy jednocześnie zauważyć, że wspomniane wcześniej zapisy projektu „Studium…” są
zgodne z zapisami Aktualizacji Programu ochrony powietrza dla strefy: Aglomeracja Poznań (strefa
Miasto Poznań) w woj. Wielkopolskim140 oraz Programu ochrony powietrza w zakresie benzo(α)pirenu
dla stref: Aglomeracja Poznańska, Miasto Leszno, strefy gnieźnieńsko-wrzesińskiej oraz strefy pilskozłotowskiej141, które zawierają szereg propozycji w zakresie działań i ograniczeń służących poprawie
jakości powietrza w zakresie stężeń pyłu PM10 oraz benzo(α)pirenu.
Za działania mające na celu realizację zamierzonych celów środowiskowych należy uznać
również ustalenia projektu „Studium …” dotyczące zwiększania zużycia odnawialnych źródeł energii
w procesie produkcji energii elektrycznej i cieplnej. W tym zakresie, zgodnie z ustawowym
wymogiem142, projekt „Studium…” wskazuje potencjalne obszary, na których możliwa byłaby
lokalizacja urządzeń wytwarzających energię odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100
kW (z wyłączeniem elektrowni wiatrowych). Inwestycje wymienione w projekcie „Studium …”
(wskazane na rys. II.7.6. do części „Kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania”)
należy rozważać w kontekście korzyści dla środowiska, bowiem odnawialne źródła energii stanowią
przeciwwagę dla nieodnawialnych surowców energetycznych, a także sposób eliminowania
zanieczyszczeń powietrza, wód, powierzchni ziemi, a w ujęciu szerszym, również jako przeciwdziałanie
zmianom klimatu (w ujęciu lokalnym, jak i globalnym).
Wskazane w projekcie „Studium …” lokalizacje dotyczą przedsięwzięć już istniejących lub
planowanych. Co szczególnie istotne, lokalizacje te omijają tereny najcenniejsze przyrodniczo
i podlegające ochronie na podstawie ustawy o ochronie przyrody. Realizacja wspomnianych inwestycji,
umożliwiających wytwarzanie energii (cieplnej i elektrycznej) ze źródeł odnawialnych, związana jest
niewątpliwie również z wystąpieniem niekorzystnych oddziaływań na środowisko, o zróżnicowanym
natężeniu i zasięgu, jednakże ich skala będzie nieporównywalnie mniejsza od skali i zasięgu
końcowego efektu ekologicznego uruchomienia poszczególnych instalacji. Pojawienie się (na etapie
realizacji i funkcjonowania instalacji wykorzystujących OZE) oddziaływań związanych m. in. z emisją
zanieczyszczeń do powietrza, zajęciem powierzchni dotąd niezagospodarowanych, czy też lokalnym
zwiększeniem natężenia hałasu, będzie miało wymiar wyłącznie lokalny i nie wpłynie w sposób istotny
na kształtowanie środowiska na terenie całego miasta. Przewidywany efekt ekologiczny, związany ze
znaczną redukcją emitowanych na skutek spalania paliw zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, czy też
zmniejszeniem ryzyka zanieczyszczenia środowiska (wody, gruntów, powietrza) na skutek składowania
znacznych ilości odpadów, będzie zauważalny w kontekście obszaru całego miasta i w sposób
znaczący przyczyni się do ograniczenia skali niezwykle istotnego problemu ochrony środowiska, jakim
jest zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Należy jednak podkreślić, że wszystkie wymienione
w projekcie „Studium…” inwestycje należą do inwestycji mogąco potencjalnie znacząco oddziaływać
na środowisko, w związku z czym, będą one objęte obowiązkiem uzyskania decyzji o środowiskowych
uwarunkowaniach. Obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko dla
tych inwestycji stwierdza, w drodze postępowania, organ właściwy do wydania decyzji
o środowiskowych uwarunkowaniach. W ramach tej procedury inwestor przedstawi charakterystykę
technologiczną instalacji wraz z rodzajami i zasięgami oddziaływań (albo w karcie informacyjnej
przedsięwzięcia albo w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko).
Reasumując, wprowadzenie stosunkowo niewielkich zmian w zakresie kierunków
przeznaczenia i sposobu zagospodarowania terenów położonych na obszarze miasta, w połączeniu
z pełną i docelową realizacją zapisów „Studium…” w zakresie ochrony powietrza, spowoduje,
że realizacja jego zapisów nie wywoła istotnych zagrożeń dla utrzymania obowiązujących standardów
jakości powietrza, a lokalizacja urządzeń wytwarzających energię odnawialnych źródeł energii, przede
140
Uchwała Nr XXIX/561/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r., Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia
15.01.2013 r., poz.508
141
Uchwała Nr XXIX/566/12 sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r., Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia
15.01.2013 r., poz. 509
142
zgodnie z art. 10 ust. 2a ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
122
wszystkim tych o mocy przekraczającej 100 kW, będzie krokiem w stronę pozytywnych nurtów
w gałęzi energetyki.
7.11.
Oddziaływanie na dziedzictwo kulturowe
Jako jeden z ważniejszych celów polityki przestrzennej, zawartych w projekcie „Studium…”,
wskazano ochronę unikalnych wartości dziedzictwa kulturowego miasta Poznania, a także wydobycie
nowych wartości kulturowych miasta.
Projekt „Studium…” uwzględnia w swoich zapisach oraz na rysunku istniejące w Poznaniu
obszary i obiekty cenne kulturowo, zarówno obszar pomnika historii "Poznań – historyczny zespół
miasta", obszary wpisane do rejestru zabytków, obszary chronione planami miejscowymi, jak
i pozostałe obszary cenne kulturowo, nie objęte formą ochrony. W projekcie „Studium…” zostały
sprecyzowane zasady ochrony dziedzictwa kulturowego, które będą musiały być uwzględnione
na etapie tworzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Wśród obiektów i obszarów cennych kulturowo, objętych wpisem do rejestru zabytków miasta
Poznania, dla których projekt „Studium…” określił wytyczne do stosowania na etapie sporządzania
planów miejscowych, wymieniono: zespoły urbanistyczno-architektoniczne, zespoły koszarowe,
zespoły zabudowy dawnych wsi, parki i założenia parkowe, zespoły dworsko-parkowe, założenia
dworsko-parkowe i folwarczne, folwarki, forty zewnętrzne pierścienia twierdzy, zespół rekreacyjny,
cmentarze, zabudowę kolejową i poprzemysłową.
Projekt „Studium…” wyznacza i opisuje również zespoły i obiekty o wysokich walorach
kulturowych, architektonicznych i krajobrazowych, znaczące dla kształtowania tożsamości miasta, nie
objęte dotąd wpisem do rejestru zabytków, które należy objąć ochroną na etapie sporządzania planów
miejscowych. Wśród tych obszarów i obiektów wymieniane są: zespoły osiedli mieszkaniowych,
zespoły koszarowe, zabudowa kolejowa, zespoły poprzemysłowe, dawne wsie – silnie przekształcone
(zurbanizowane), historyczne wsie o czytelnym układzie przestrzennym, wsie o czytelnym układzie
przestrzennym z założeniami pałacowo-dworsko-parkowymi i folwarcznymi, założenia pałacowodworsko-parkowe i folwarczne, zespoły rekreacyjne, obszary rozproszonej zabudowy zagrodowej.
Również dla tych obiektów i obszarów projekt „Studium…” wskazuje wytyczny do stosowania
na etapie sporządzania planów miejscowych.
Projekt „Studium…” zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia w procesach rozwoju
przestrzennego stanowisk archeologicznych, występujących niemal na wszystkich terenach
inwestycyjnych miasta Poznania. Postępowanie w zakresie ochrony zabytków archeologicznych
regulują przepisy odrębne.
Projekt zawiera również ustalenia w zakresie ochrony dóbr kultury współczesnej. Wskazuje
na konieczność objęcia ich ochroną na etapie sporządzania planu miejscowego – w zakresie
odpowiednim do stanu zachowania i kontekstu przestrzennego danego obiektu.
Projekt zawiera również propozycję działań długofalowych w zakresie dziedzictwa
kulturowego, które mają polegać na opracowaniu programów dotyczących ochrony, adaptacji
i rehabilitacji wartościowych pod względem historycznym, architektonicznym i krajobrazowym
obszarów i obiektów, takich jak: zespoły przestrzeni historycznej, kulturowej, społecznej Śródmieścia
miasta Poznania, system zewnętrznego pierścienia fortów i związanych z nimi dróg rokadowych,
klinowo-pierścieniowy system zieleni, zespoły pałacowe, dworskie i folwarczne, pojedyncze zabytki,
zespoły i obszary poprzemysłowe, układy ruralistyczne, budownictwo mieszkaniowe,
charakterystyczne dla peryferii Poznania.
Podsumowując, należy stwierdzić, że projekt „Studium…” zwraca uwagę na konieczność
uwzględnienia zasad ochrony wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego miasta Poznania.
Dotyczy to zarówno tych, które już wcześniej zostały uznane za zabytki i wpisane do rejestru
zabytków, obszarów chronionych zapisami planów miejscowych, jak i pozostałych obszarów cennych
kulturowo, nieobjętych formą ochrony, które zgodnie z zapisami projektu „Studium..”, powinny być
uznane za zabytki. W związku z powyższym, można stwierdzić, że realizacja ustaleń projektu
„Studium…” będzie prowadzić do zapewnienia pełnej i kompleksowej ochrony dziedzictwa kulturowego
miasta Poznania.
7.12.
Oddziaływanie na dobra materialne
Wszystkie procesy rozwoju przestrzennego miasta Poznania, prowadzone w oparciu o zapisy
omawianego w prognozie „Studium…”, powodować będą oddziaływania na dobra materialne.
Oddziaływania te będą miały różnych charakter i skalę.
123
Działania, związane z rozwojem nowych terenów zainwestowanych – wyposażonych w nowe
obiekty budowlane oraz nową infrastrukturę komunikacyjną i techniczną – spowodują znaczący
przyrost ilości dóbr materialnych na obszarze miasta. Zakładając, że działania te będą prowadzone
przy uwzględnieniu zagadnień z zakresu ochrony środowiska i przyrody, zachowania ładu
przestrzennego oraz dbałości o krajobraz, można uznać, że w większości przypadków będą one
powodować pozytywne i trwałe skutki, wpływające korzystnie na wzrost wartości materialnej
poszczególnych terenów w granicach miasta.
Jednocześnie rozwój przestrzenny miasta, związany z prowadzeniem dużych inwestycji
komunikacyjnych lub infrastrukturalnych, może powodować negatywne oddziaływania o trwałym
charakterze na już istniejące dobra materialne. Budowa nowych szlaków komunikacyjnych o dużych
przekrojach, może wymagać na przykład wyburzenia istniejących obiektów budowlanych, lub też
spowodować obniżenie wartości nieruchomości o funkcji mieszkaniowej, zlokalizowanych w ich
najbliższym sąsiedztwie.
Wszelkie działania, polegające na przekształceniu obszarów poprzemysłowych, często
zdegradowanych, w obszary o nowych funkcjach, na ogół mieszkaniowych wielorodzinnych
i usługowych, wpłyną korzystnie na wzrost ich wartości, zarówno samej działki budowlanej, jaki
i zrewaloryzowanych obiektów budowlanych. Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych wpłynie
pozytywnie na uporządkowanie i harmonijne zagospodarowanie oraz podniesienie walorów
krajobrazowych całych fragmentów miasta, a dzięki temu także na podniesienie wartości
nieruchomości znajdujących się w ich sąsiedztwie.
Wzrost wartości materialnej spowoduje również dostosowane obiektów zabytkowych do
nowych funkcji, na przykład adaptacja zabudowy pofortecznej na funkcje usługowe (przy
uwzględnieniu ograniczeń wynikających z uznania fortów za obszar mający znaczenie dla Wspólnoty
„Fortyfikacje w Poznaniu”). Działania renowacyjne i rewitalizacyjne w tym zakresie pozwolą na wzrost
wartości samych obiektów zabytkowych oraz ich najbliższego otoczenia.
Podsumowując należy stwierdzić, że realizacja zapisów projektu „Studium…” spowoduje
w większości przypadków korzystne oddziaływania na dobra materialne. Wprowadzenie nowych
inwestycji, obejmujących lokalizację nowej zabudowy, a także budowa infrastruktury komunikacyjnej
oraz technicznej przyczyni się do wzrostu ilości dóbr materialnych, zapewniając jednocześnie
odpowiedni standard życia mieszkańcom Poznania.
7.13.
Oddziaływanie transgraniczne
Ze względu na położenie geograficzne Poznania (znaczne oddalenie od terenów
przygranicznych państwa) stwierdzić należy, że realizacja zapisów projektu Studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania nie spowoduje oddziaływania
na środowisko w kontekście transgranicznym, w rozumieniu Konwencji z Espoo z 25 lutego 1991 r.
8.
PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY
REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU
CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA
SKUTKÓW
ORAZ
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest dokumentem
określającym w sposób ogólny kierunki przeznaczenia i zasady zagospodarowania terenów
zlokalizowanych w granicach administracyjnych gminy. Studium jest dokumentem o charakterze
strategicznym (kreuje politykę przestrzenną miasta), jednakże nie stanowi aktu prawa miejscowego.
Z uwagi na specyficzny charakter dokumentu jakim jest studium określenie przewidywanych
metod analizy skutków realizacji jego postanowień oraz częstotliwości ich przeprowadzania jest
zadaniem niezwykle trudnym. Przede wszystkim należy zauważyć, że studium nie stanowi podstawy
do realizacji konkretnych inwestycji, czy też przekształceń poszczególnych terenów, co w sposób
istotny wpływa na możliwość monitorowania skutków realizacji jego postanowień. Zapisy i ustalenia
analizowanego projektu „Studium….” realizowane będą dopiero w przypadku uchwalenia dla
poszczególnych fragmentów miasta planów miejscowych, które muszą być ze „Studium…” zgodne.
Z uwagi na powyższe należy wskazać, iż najbardziej istotną oraz miarodajną metodą analizy
skutków realizacji postanowień projektu „Studium…” będzie monitorowanie stopnia pokrycia obszaru
miasta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, a w szczególności określenie skali
obowiązywania mpzp dla terenów charakteryzujących się występowaniem istotnych problemów
ochrony środowiska oraz terenów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych.
124
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym prezydent miasta ma obowiązek co najmniej raz w czasie kadencji przeprowadzić
analizę zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy w celu oceny aktualności studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz planów miejscowych. Ocenia
również postępy w sporządzeniu planów oraz sporządza wieloletnie plany ich sporządzania
w nawiązaniu do ustaleń studium oraz z uwzględnieniem decyzji dotyczących ustalenia lokalizacji
inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym, wojewódzkim, powiatowymi gminnym, decyzji
na terenach zamkniętych oraz decyzji o ustaleniu warunków zabudowy. W tym celu niezbędne jest
prowadzenie następujących rejestrów:
• rejestr planów miejscowych,
• rejestr wniosków o sporządzenie lub zmianę planów miejscowych lub zmianę studium,
• rejestr wydanych decyzji o ustaleniu warunków zabudowy,
• rejestr wydanych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu
krajowym, wojewódzkim, gminnym lub powiatowym oraz decyzji wydawanych na terenach
zamkniętych.
Podejmowanie opisanych powyżej działań w znacznym stopniu dotyczy również kontroli
realizacji ustaleń w zakresie ochrony i kształtowania środowiska, gdyż analiza zmian
w zagospodarowaniu przestrzennym obejmuje także kwestie związane między innymi z: lokalizacją
i ochroną terenów objętych formami ochrony przyrody, ochroną terenów cennych przyrodniczo,
lokalizacją terenów zieleni (w tym zieleni urządzonej, zieleni towarzyszącej terenom komunikacji oraz
terenom zieleni nieurządzonej), wyznaczeniem obszarów leśnych oraz przeznaczonych pod zalesienia,
a także przestrzeganiem zapisów ustalających zachowanie minimalnego udziału powierzchni
biologicznie czynnej.
Skutki realizacji postanowień przedmiotowego dokumentu podlegać będą także bieżącym
pomiarom, ocenom oraz analizom wpływu na środowisko wielu czynników, prowadzonym w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska143 przez zobligowane do tego instytucje i służby. Stosownie do
art. 10 ust. 2 Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r.
w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, dla monitoringu znaczącego
wpływu na środowisko realizacji planów możliwe jest wykorzystanie istniejącego systemu monitoringu,
w celu uniknięcia jego powielania.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Państwowy Instytut Geologiczny,
Prezydent Miasta Poznania, pełniący jednocześnie obowiązki starosty powiatu grodzkiego, prowadzą
monitoring poszczególnych komponentów środowiska, w tym jakości powietrza, jakości wód, jakości
gleby i ziemi, hałasu i pól elektromagnetycznych, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 kwietnia
2001 r. Prawo ochrony środowiska oraz ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. W ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzony jest również monitoring przyrody, w tym
monitoring ptaków, gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz monitoring lasów. Tym zakresem badań
zajmuje się Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Zakres i częstotliwość monitoringu obejmującego m.in. pomiary stężeń zanieczyszczeń
powietrza atmosferycznego, badania poszczególnych wskaźników zanieczyszczenia wód podziemnych
i powierzchniowych, a także pomiary poziomów hałasu na terenach zlokalizowanych na obszarze
miasta będą zatem dostosowane głównie do zakresu i częstotliwości monitoringu prowadzonego
w ramach programów Państwowego Monitoringu Środowiska. Pomiary i badania prowadzone w celu
określenia stanu poszczególnych komponentów środowiska prowadzone będą natomiast zgodnie
z metodyką i wymogami określonymi w poszczególnych rozporządzeniach144, a także specjalistycznych
opracowaniach, określających metodyki referencyjne odnoszące się do sposobu analizowania stanu
jakości poszczególnych komponentów środowiska. Stosowanie właściwych metodyk prowadzenia
badań i pomiarów jest niezwykle istotne ze względu na ograniczenie możliwości wystąpienia błędów
w ostatecznej ocenie jakości poszczególnych komponentów środowiska. Uwzględnianie wytycznych
dotyczących sposobu prowadzenia badań i obserwacji (określonych w opracowanych metodykach) jest
niezwykle istotne także w przypadku monitoringu ptaków oraz gatunków i siedlisk przyrodniczych
(ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000).
143
144
utworzonemu ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. Urz. z 2013 r., poz. 686)
w tym m.in. rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia
monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. 2011 Nr 258, poz. 1550), rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia
pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową,
lotniskiem lub portem (Dz. U. 2011 Nr 288 poz.1697) itd.
125
Należy natomiast zaznaczyć, iż analiza danych uzyskanych w wyniku prowadzonego
monitoringu środowiska pozwalać będzie na określenie skutków realizacji postanowień projektu
„Studium..” wyłącznie w odniesieniu do terenów, dla których obowiązywać będą miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego, opracowane zgodnie z ustaleniami nowego „Studium…”. Ponadto,
należy zauważyć, że uchwalenie planu miejscowego nie oznacza również, że jego ustalenia będą
automatycznie realizowane (np. w odniesieniu do realizacji poszczególnych inwestycji).
Niejednokrotnie jest to proces bardzo długi, uzależniony od wielu czynników, chociażby takich jak
uwarunkowania własnościowe danego terenu czy też sytuacja finansowa gminy. W przypadku
terenów, dla których nie będą obowiązywać miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, nie
przewiduje się możliwości określenia faktycznych skutków realizacji postanowień projektu „Studium…”,
przede wszystkim ze względu na fakt, iż jest ono wyłącznie dokumentem strategicznym i nie stanowi
podstawy do realizacji konkretnych przekształceń lub inwestycji.
9.
ROZWIĄZANIA
ALTERNATYWNE
W PROJEKTOWANYM DOKUMENCIE
DO
ROZWIĄZAŃ
ZAWARTYCH
Generalnym założeniem przy opracowywaniu omawianego w niniejszej prognozie projektu
„Studium…” było zachowanie dotychczasowego modelu miasta, tj. miasta zwartego z ramowym
układem komunikacyjnym i z klinowo-pierścieniowym systemem zieleni, bez wprowadzania
zasadniczych zmian w kierunkach przeznaczenia i zagospodarowania dla większości fragmentów
miasta. Zmiany, jakie zaproponowano w omawianym projekcie, miały na celu przede wszystkim
uaktualnienie obecnie obowiązującego „Studium…” z uwagi na zmianę uwarunkowań formalnoprawnych, mających wpływ na jego aktualność (np. zmiana przepisów prawa, powołanie nowych form
ochrony przyrody). Istotnym aspektem było również uwzględnienie licznych wniosków składanych
w ostatnich latach o zmianę „Studium…”, które zostały pozytywnie rozpatrzone przez Prezydenta
Miasta Poznania, a także uwzględnienie aktualnych tendencji dotyczących rozwoju rynku
nieruchomości miasta, w szczególności zmiany kierunków zagospodarowania niektórych terenów dla
potrzeb rozwoju budownictwa mieszkaniowego i usług.
Na etapie sporządzania projektu „Studium…” rozważano wiele różnych rozwiązań
projektowych, dotyczących zarówno zmian kierunków przeznaczenia poszczególnych terenów, a także
zapisów „Studium…” odnoszących się do poszczególnych zagadnień, np. ochrony środowiska,
dziedzictwa kulturowego, infrastruktury technicznej, sieci transportowej. Również zespół autorski
przygotowujący niniejszą prognozę oddziaływania na środowisko, w trakcie jej sporządzania, zgłaszał
propozycje zmian, które były systematycznie uwzględniane w projekcie „Studium…”. Obecny,
ostateczny kształt projektu jest wynikiem konsultacji, zarówno z mieszkańcami miasta (na etapie
konsultacji społecznych), jak i jednostkami miejskimi, gestorami sieci, radami osiedli (na etapie
opiniowania wewnętrznego). Jest on kompromisem pomiędzy rosnącymi potrzebami społeczeństwa
w zakresie rozwoju terenów przeznaczonych pod zabudowę, rozwojem terenów rekreacyjnych,
koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa, płynności komunikacyjnej oraz stabilizacją funkcjonowania
systemu przyrodniczego miasta.
Należy jednocześnie podkreślić, że z uwagi na ogólny charakter dokumentu, jakim jest
„Studium…”, bardzo trudno określić rzeczywistą skalę oddziaływań poszczególnych inwestycji
budowlanych, realizowanych zgodnie z kierunkami rozwoju przestrzennego określonymi w tym
dokumencie. Ich rzeczywisty zakres i rozmiar będą zależeć od rozwiązań, których na obecnym etapie
nie sposób przewidzieć, czyli rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych zastosowanych na etapie
sporządzania planów miejscowych, a także rozwiązań technicznych i technologicznych,
zaproponowanych na etapie występowania o pozwolenie na budowę. Zatem bardziej szczegółowe
analizy dotyczące oddziaływania na środowisko i możliwych rozwiązań alternatywnych będą możliwe
dopiero na etapach sporządzania prognoz oddziaływania na środowisko, dotyczących projektów
planów miejscowych oraz na etapie sporządzania raportów o oddziaływaniu przedsięwzięć
na środowisko, poprzedzających wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji
przedsięwzięcia.
W związku z powyższym, na obecnym etapie procedowania projektu „Studium…” nie
przedstawia się rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zaproponowanych w ww. projekcie.
10.
STRESZCZENIE I WNIOSKI
Prognoza oddziaływania na środowisko stanowi podstawowy dokument, niezbędny do
przeprowadzenia postępowania w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków
126
realizacji polityki, strategii, planu lub programu. Obowiązek jej opracowania wynika bezpośrednio
z zapisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
oraz z ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko dotyczy projektu „Studium uwarunkowań
i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania”. Projekt ten opracowywany jest
na podstawie uchwały Nr XLI/612/VI/2012 Rady Miasta Poznania z dnia 20 listopada 2012 r. i dotyczy
całego obszaru miasta Poznania w jego granicach administracyjnych.
Zasadniczym celem prognozy oddziaływania na środowisko jest wskazanie potencjalnego
oddziaływania realizacji ustaleń projektu „Studium…” na środowisko przyrodnicze, przy uwzględnieniu
charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska, w tym w szczególności: powierzchni ziemi,
budowy geologicznej, warunków glebowych, warunków wodnych, różnorodności biologicznej, flory
i fauny, zasobów naturalnych, dziedzictwa kulturowego oraz krajobrazu.
Prognoza oddziaływania na środowisko, sporządzona dla wspomnianego wcześniej projektu
„Studium…”, składa się z ośmiu części. W części pierwszej omówiono podstawy formalno-prawne
prognozy, jej cel i zakres merytoryczny, a także wskazano metodologię pracy. Przedstawiono również
pewne dane statystyczne i informacje ogólne, dające wyobrażenie o położeniu, roli, charakterze
i wielkości miasta w skali kraju.
W drugiej części prognozy przedstawiono ogólną charakterystykę poszczególnych elementów
środowiska takich jak: rzeźba terenu, budowa geologiczna, gleby, warunki wodne, szata roślinna
i świat zwierząt, zasoby naturalne i klimat lokalny oraz ich wzajemne powiązania. W tej części
prognozy opisano również elementy składowe, współtworzące system przyrodniczy miasta Poznania,
zwracając szczególną uwagę na klinowo-pierścieniowy układ zieleni oraz obecność cennych
przyrodniczo obszarów, w tym objętych ochroną prawną. Prognoza zawiera także informacje
w zakresie oceny stanu środowiska, wykonanej w oparciu o informacje i dane dotyczące jakości
powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, klimatu akustycznego oraz
pól elektromagnetycznych. Uzupełnienie drugiej części prognozy stanowi charakterystyka elementów
dziedzictwa kulturowego, występujących w granicach administracyjnych miasta.
W trzeciej części prognozy zwrócono uwagę na istniejące problemy ochrony środowiska,
wynikające m.in. z występowania na obszarze miasta: terenów szczególnie zagrożonych powodzią,
terenów zagrożonych występowaniem ruchów masowych ziemi (osuwisk), obszarów ograniczonego
użytkowania, stref ochronnych ujęć wody, a także z przebiegu magistralnych sieci infrastruktury
technicznej (elektroenergetycznych, gazowej i ropociągu) oraz lokalizacji urządzeń radiolokacyjnych
(obsługujących lotnisko wojskowe Poznań-Krzesiny). W tej części prognozy zwrócono jednocześnie
uwagę na problemy wynikające z braku dostępu do sieci kanalizacji sanitarnej (co stwarza zagrożenie
dla zachowania jakości zasobów wodnych) oraz obecności obiektów i obszarów o szczególnej wartości
przyrodniczej, podlegających ochronie prawnej, zarówno w samych granicach miasta, jak i wspólnych
z gminami ościennymi. Szczególną uwagę zwrócono także na historycznie ukształtowany w granicach
miasta klinowo-pierścieniowy system zieleni.
Czwarta część niniejszego opracowania zawiera omówienie celu opracowania projektu
„Studium…” oraz zawarte w nim ustalenia, ze szczególnym naciskiem na wyróżnienie zmian, jakie
zostały wprowadzone do projektu „Studium…”, w stosunku do ustaleń zawartych w obecnie
obowiązującym „Studium…”. W większości przypadków zmiany proponowane w projekcie „Studium…”
dotyczyć będą funkcji projektowanej zabudowy, która w znacznej liczbie przypadków zostanie
przekształcona z funkcji usługowej i zakładów przemysłowych wysokich technologii na funkcję
mieszkaniową wielorodzinną i usługową. Powierzchnia nowych terenów przeznaczonych pod
zabudowę, które w dotychczas obowiązującym „Studium…” były terenami wyłączonymi z zabudowy,
jest stosunkowo niewielka i obejmuje nieliczne tereny, zlokalizowane w różnych rejonach miasta.
Zmiany proponowane w projekcie „Studium…” stanowią kontynuację istniejącego modelu
miasta oraz wizji miasta metropolitalnego, jak również założeń przyjętych w Strategii rozwoju miasta
do roku 2030. Wszystko to pozwala na ukształtowanie struktury funkcjonalno-przestrzennej Poznania,
w której następować będzie realizacja idei miasta zwartego, poprzez racjonalne wykorzystanie
przestrzeni miasta, polegające na intensyfikacji zainwestowania z uwzględnieniem lokalnych wartości
przyrodniczych i kulturowych oraz potrzeb mieszkańców. Projekt „Studium…” zgodnie z tym modelem
uwzględnia między innymi inwestycje o znaczeniu ponadlokalnym. Wskazuje również na szereg
działań w zakresie celów publicznych o znaczeniu lokalnym, które decydują o komforcie codziennego
funkcjonowania w samym mieście, ustalając możliwość lokalizacji ewentualnych nowych (obecnie
trudnych do przewidzenia) inwestycji, pod warunkiem podjęcia działań minimalizujących ewentualne
kolizje z istniejącymi i docelowymi funkcjami terenów.
127
Projekt „Studium…” nie narusza w sposób istotny ukształtowanego historycznie klinowopierścieniowego systemu zieleni miasta. Do najważniejszych założeń „Studium…”, w zakresie
kształtowania układu przyrodniczego miasta, które gwarantują utrzymanie klinowo-pierścieniowego
systemu zieleni miasta, należy ustalenie w obszarach klinów zieleni terenów wyłączonych z zabudowy
oraz zapewnienie priorytetów miasta w dziedzinie planowania przestrzennego poprzez kontynuowanie
sporządzania na tych terenach planów o charakterze ochronnym.
W czwartej części niniejszego opracowania wskazano również na powiązania ustaleń projektu
„Studium…” z dokumentami wyższego szczebla tj. Koncepcja Polityki Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego oraz
Strategia Rozwoju Miasta Poznania do roku 2030.
W części piątej wskazano, iż nie prognozuje się wystąpienia potencjalnych zmian środowiska
o znaczącym charakterze i zasięgu w przypadku odstąpienia od realizacji ustaleń projektu „Studium…”,
ponieważ odstąpienie od realizacji ustaleń analizowanego projektu skutkować będzie utrzymaniem
określonych w aktualnie obowiązującym „Studium…” kierunków zagospodarowania przestrzennego,
uwzględniających uwarunkowania środowiskowe analizowanego obszaru, jak również konieczność
ochrony poszczególnych komponentów środowiska. Ponadto, zakres zmian pomiędzy ustaleniami
obowiązującego „Studium…”, a jego nowym projektem, jest stosunkowo niewielki (w skali całego
miasta), co powoduje, że kierunek i zakres przekształceń środowiska przyrodniczego w przypadku
realizacji ustaleń projektu „Studium…” oraz w przypadku odstąpienia od jego realizacji, nie będzie się
różnić w zasadniczy sposób.
W części szóstej wymieniono ustalenia projektu „Studium…” uwzględniające zakres
podstawowych celów ochrony środowiska, formułowanych na szczeblu wspólnotowym, krajowym
i lokalnym (istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu), a także przeanalizowano ich
zakres oraz stopień ich uwzględnienia w analizowanym projekcie „Studium…”. Wśród dokumentów,
wskazujących na cele ochrony środowiska, które zostały uwzględnione w projekcie „Studium…”,
wskazano m.in.: dyrektywy w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych, oceny i zarządzania
jakością powietrza, tzw. dyrektywę „ptasią” i dyrektywę „siedliskową”, Politykę ekologiczną państwa
w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016, II Politykę Ekologiczną Państwa, a także Program
Ochrony Środowiska dla Miasta Poznania na lata 2009-2012 oraz Miejski Program Rewitalizacji.
W części siódmej omówiono potencjalne oddziaływania na poszczególne komponenty
środowiska, jakie mogą wystąpić w konsekwencji realizacji ustaleń i zmian dotychczasowych
kierunków zagospodarowania, zaproponowanych w projekcie „Studium…”. Analizę potencjalnych
oddziaływań przeprowadzono w odniesieniu do następujących elementów środowiska: powierzchni
ziemi, wód powierzchniowych i podziemnych, przyrodniczego systemu miasta, różnorodności
biologicznej, flory i fauny, krajobrazu, klimatu, powietrza atmosferycznego i zasobów naturalnych.
Wskazano także na prognozowane oddziaływania na klimat akustyczny, ludzi, dziedzictwo kulturowe,
dobra materialne oraz obszary prawnie chronione (w tym obszary włączone do sieci Natura 2000).
Realizacja części zapisów projektu „Studium…” niewątpliwie przyczyni się do wystąpienia
niekorzystnych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska o różnym natężeniu i zasięgu,
jednakże należy podkreślić, że większość z nich dotyczyć będzie terenów, w obrębie których
przewiduje się zmiany kierunków zagospodarowania przestrzennego, wskazanych w dotychczas
obowiązującym „Studium…”. Oddziaływania na środowisko w znacznie większym spektrum wystąpią
na terenach, na których nie zostały dotąd zrealizowane inwestycje przewidziane już w aktualnie
obowiązującym „Studium…” (np. realizacja głównych elementów układu komunikacyjnego
takich jak niezrealizowane odcinki III ramy komunikacyjnej). Z uwagi na powyższe, w celu właściwego
określenia oddziaływań, jakie mogą nastąpić w konsekwencji realizacji ustaleń omawianego projektu
„Studium…”, skupiono się przede wszystkim na oddziaływaniach, będących wynikiem wprowadzenia
zmian w kierunkach przeznaczenia poszczególnych terenów.
Przede wszystkim wskazano na możliwość wystąpienia niekorzystnych oddziaływań
na powierzchnię ziemi i warunki gruntowo-wodne w obrębie stosunkowo nielicznych terenów,
wskazanych w obowiązującym obecnie „Studium…” jako wyłączone z zabudowy, a przeznaczonych –
zgodnie z ustaleniami analizowanego projektu „Studium…” – pod lokalizację nowej zabudowy
(np. nowe tereny mieszkaniowe na Morasku). Przewiduje się jednak, że z uwagi na powierzchnię
terenów, dla których przewiduje się zmiany kierunków zagospodarowania, a także realizację szeregu
zapisów projektu „Studium…”, wprowadzonych w celu zminimalizowania skali oraz ograniczenia
intensywności niekorzystnych zjawisk związanych z wprowadzeniem zabudowy (opisanych szerzej
w poszczególnych rozdziałach prognozy), działania te nie będą stanowić przyczyny wystąpienia
znaczących, negatywnych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska w kontekście obszaru
całego miasta.
128
Nie przewiduje się wystąpienia istotnych oddziaływań w obrębie terenów, dla których
przewidziano zmianę dotychczasowej funkcji zabudowy. W niektórych przypadkach (dotyczących
wskazania na terenach poprzemysłowych lokalizacji obiektów o funkcji usługowej lub mieszkaniowej),
lokalizacja nowej zabudowy o odmiennej funkcji może stanowić przyczynę pozytywnych zmian
w zakresie poprawy warunków glebowych czy też zwiększenia różnorodności biologicznej oraz
podniesienia wartości estetycznej i krajobrazowej występującej na tych terenach zieleni.
Projekt „Studium…” nie wprowadza zasadniczych zmian w kształtowaniu układu
przyrodniczego miasta, jak i zmian w otaczającej go strukturze funkcjonalnej, które mogłyby
skutkować wystąpieniem istotnych negatywnych oddziaływań na kształtowanie szaty roślinnej i świata
zwierząt, decydujących jednocześnie o bioróżnorodności poszczególnych terenów w mieście.
Oddziaływania o negatywnym charakterze i ograniczonym zasięgu, wystąpić mogą jedynie w obrębie
terenów dotąd wyłączonych z zabudowy, a wskazanych jako tereny przeznaczone pod lokalizację
obiektów kubaturowych o zróżnicowanej funkcji (np. tereny w obrębie Moraska, tereny położone
w obrębie doliny Warty). W prognozie wskazano przyczyny wprowadzenia zmian, charakter
potencjalnych oddziaływań, wynikających ze zmiany kierunku przeznaczenia, a także ustalenia
projektu „Studium…”, których realizacja przyczyni się do zminimalizowania negatywnych skutków
realizacji poszczególnych inwestycji budowlanych na środowisko.
Prognozowane zmiany w zakresie kształtowania krajobrazu dotyczyć będą jedynie terenów dla
których przewidziano nowy kierunek zagospodarowania, przy czym w zależności od jego aktualnej
oraz docelowej funkcji, zmiany te mogą mieć zarówno negatywny, jak i pozytywny skutek
(np. porządkowanie zdegradowanych terenów poprzemysłowych na skutek wprowadzenia nowej
zabudowy mieszkaniowo-usługowej wraz z towarzyszącą jej zielenią i elementami małej architektury).
Działania związane ze znacznie większą ingerencją w lokalny krajobraz związane będą natomiast
z realizacją inwestycji o dużej skali, przewidzianych w aktualnie obowiązującym „Studium…”,
uwzględnionych jednocześnie w omawianym projekcie (np. realizacja poszczególnych odcinków
III ramy komunikacyjnej).
Wystąpienia znaczących negatywnych oddziaływań nie przewiduje się w odniesieniu
do zlokalizowanych na obszarze Poznania obiektów i obszarów podlegających ochronie na podstawie
przepisów ustawy o ochronie przyrody. Analizowany projekt „Studium…” uwzględnia przebieg granic
wszystkich ustanowionych na obszarze miasta form ochrony przyrody, jak również uwzględnia
konieczność zachowania i utrzymania terenów o szczególnych walorach przyrodniczych
i krajobrazowych, które dotychczas nie zostały objęte tego rodzaju formami ochrony (m.in. poprzez
wyłączenie tych terenów z zabudowy, bądź też wprowadzenia funkcji o stosunkowo ekstensywnym
charakterze).
Po przeanalizowaniu zaproponowanych w projekcie „Studium…” zmian w kierunkach
zagospodarowania poszczególnych terenów nie stwierdzono ryzyka wystąpienia znaczących
negatywnych zmian w zakresie kształtowania jakości powietrza atmosferycznego oraz klimatu
lokalnego. Poprzez wskazanie bezwzględnej konieczności zachowania klinów zieleni jako korytarzy
przewietrzania miasta, a także brak zasadniczych zmian w kształtowaniu struktury funkcjonalnej
miasta, wyeliminowana została możliwość pojawienia się funkcji, których obecność mogłaby
skutkować wystąpieniem istotnych negatywnych oddziaływań na kształtowanie lokalnej jakości
powietrza oraz klimatu. Ponadto, korzystny wpływ na kształtowanie jakości powietrza oraz klimatu
będzie miała realizacja ustaleń projektu „Studium…” m.in. z zakresu zasad ochrony powietrza oraz
zasad ochrony i kształtowania układu przyrodniczego miasta (kształtowania systemu ekologicznego
miasta).
W projekcie „Studium…” uwzględniono również konieczność ochrony złóż zasobów
naturalnych poprzez ich racjonalną eksploatację.
W prognozie wskazano na potencjalne zagrożenia związane z niekorzystnymi oddziaływaniami
akustycznymi, jakie mogą wystąpić w obrębie części terenów, dla których zaproponowane zostały
nowe kierunki zagospodarowania (dotyczy to zabudowy, dla której wymagane jest dotrzymanie
standardów akustycznych). Stwierdzono również, że lokalizowanie nowych obiektów wymagających
ochrony akustycznej w bliskim sąsiedztwie szlaków komunikacyjnych o dużym znaczeniu w skali
miasta, a także na terenach narażonych na negatywne oddziaływanie hałasu lotniczego, wymagać
będzie podjęcia szeregu działań, których zadaniem będzie zapewnienie właściwego komfortu
akustycznego na terenach zabudowy. W tym celu do projektu „Studium…” wprowadzono szereg
ustaleń dotyczących działań sprzyjających ochronie przed hałasem, które stanowić będą podstawę
formułowanych na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
ustaleń w zakresie kształtowania klimatu akustycznego. Zaznaczono jednocześnie, iż w wielu
129
przypadkach projektowane zmiany wynikają z uwzględnienia rozpoczętych już procesów
inwestycyjnych lub też z uwzględnienia wydanych decyzji o warunkach zabudowy.
Analizując zmiany w projekcie „Studium…” należy także zauważyć, że w swoich zapisach
w pełni uwzględnia on dziedzictwo kulturowe miasta Poznania, w którego skład wchodzi znaczny
zasób zabytków nieruchomych, historycznych zespołów budowlanych, układów urbanistycznoarchitektonicznych, zespołów parkowych i cmentarzy, zespołów dworsko-parkowych, historycznej
zieleni parkowej i zadrzewień ulic oraz elementów pierścienia fortyfikacji. Projekt, podobnie jak obecne
„Studium…”, zakłada przebudowę lub wymianę zdekapitalizowanej lub dysharmonizującej zabudowy
(z uwzględnieniem kontekstu historyczno-przestrzennego), utrzymanie i ochronę dotychczas
zachowanych panoram i dalekich otwarć widokowych oraz neutralizowanie pojedynczych elementów
zakłócających historyczne panoramy.
W przedmiotowym opracowaniu wskazano jednocześnie na brak przewidywanych oddziaływań
transgranicznych (z uwagi na położenie geograficzne Poznania) oraz zróżnicowany charakter
oddziaływań na dobra materialne.
Podkreślenia wymaga fakt, iż prognozowane oddziaływania, przeanalizowane w niniejszej
prognozie, wystąpią jedynie w momencie realizacji ustaleń poszczególnych miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, uwzględniających zapisy omawianego projektu „Studium…”.
W części ósmej zwrócono uwagę na ograniczoną możliwość monitorowania skutków realizacji
postanowień projektu „Studium…”, wynikającą z samej specyfiki dokumentu, nie stanowiącego
podstawy do realizacji konkretnych inwestycji czy też przekształceń poszczególnych terenów.
Wskazano natomiast, iż monitoring poszczególnych składowych środowiska prowadzony jest przez
odpowiednie instytucje i organy, wskazane w obowiązujących przepisach prawa w zakresie szeroko
rozumianej ochrony środowiska. Dane, uzyskane w wyniku prowadzonego monitoringu, pozwolą
na przeanalizowanie i określenie skutków realizacji postanowień projektu „Studium..” wyłącznie
w odniesieniu do terenów, dla których obowiązywać będą plany miejscowe, które sporządzone zostaną
w oparciu o ustalenia projektu „Studium…”. Za najbardziej istotną oraz miarodajną metodę analizy
skutków realizacji postanowień projektu „Studium…” uznano zatem monitorowanie stopnia pokrycia
obszaru miasta miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, a w szczególności określenie
udziału mpzp obowiązujących dla terenów charakteryzujących się występowaniem istotnych
problemów ochrony środowiska oraz terenów o szczególnych walorach przyrodniczych
i krajobrazowych.
W dziewiątym rozdziale prognozy wskazano, iż na etapie prowadzenia prac planistycznych nad
projektem „Studium…” rozważano szereg rozwiązań alternatywnych w zakresie zagadnień dotyczących
m.in. ochrony środowiska, infrastruktury technicznej, czy też sieci transportowej, a ostateczny kształt
projektu wynika z uwzględnienia szeregu propozycji zmian, jak również przeprowadzenia konsultacji
z mieszkańcami miasta, jednostkami miejskimi, gestorami sieci oraz radami osiedli. Stanowi on
kompromis pomiędzy rosnącymi potrzebami społeczeństwa w zakresie rozwoju terenów
przeznaczonych pod zabudowę, rozwojem terenów rekreacyjnych, koniecznością zapewnienia
bezpieczeństwa, płynności komunikacyjnej oraz stabilizacją funkcjonowania systemu przyrodniczego
miasta. Należy jednocześnie podkreślić, że z uwagi na ogólny charakter dokumentu, jakim jest
„Studium…”, bardzo trudno określić rzeczywistą skalę oddziaływań poszczególnych inwestycji
budowlanych, a ich rzeczywisty zakres i rozmiar będą zależeć od rozwiązań funkcjonalnoprzestrzennych zastosowanych na etapie sporządzania planów miejscowych, a także rozwiązań
technicznych i technologicznych, zaproponowanych na etapie występowania o pozwolenie na budowę.
Zatem bardziej szczegółowe analizy dotyczące oddziaływania na środowisko i możliwych rozwiązań
alternatywnych będą możliwe dopiero na etapach sporządzania prognoz oddziaływania na środowisko,
dotyczących projektów planów miejscowych oraz na etapie sporządzania raportów o oddziaływaniu
przedsięwzięć na środowisko, poprzedzających wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
realizacji przedsięwzięcia. W związku z powyższym nie przedstawiono rozwiązań alternatywnych do
rozwiązań zaproponowanych w projekcie „Studium…”.
130
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
Literatura:
• Banaszak A., Stepowienie Wielkopolski pół wieku później, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej
im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2003,
• Goszczyńska J., Majątki wielkopolskie tom VIII, Miasto Poznań;, Fundacja Ochrony Dziedzictwa
Kultury Wsi i Rolnictwa w Szreniawie, Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu RolnoSpożywczego w Szreniawie, Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania; Szreniawa 2004,
• Grunwald, pod red. J. Wiesiołowskiego, Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie,
Poznań 2011,
• Jeż J., Przyrodnicze aspekty bezpiecznego budownictwa, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej,
Poznań 2001,
• Kaniecki A., Poznań Dzieje miasta wodą pisane, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa
Przyjaciół Nauk, Poznań 2004,
• Kondracki J., Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1994,
• Krygowski B., Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej, Cz. I Geomorfologia, PTPN, Wydz. Mat.Przyr., Komitet Fizjograficzny, Poznań 1961,
• Ratyńska H., Roślinność Poznańskiego Przełomu Warty i jej antropogeniczne przemiany,
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2001,
• Seneta W. Dolatowski J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997,
• Szponar A., Fizjografia urbanistyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003,
• Wielka Księga Miasta Poznania, pod red. K. Matusiaka, Koziołki Poznańskie, Poznań 1994 r.,
• Wody powierzchniowe Poznania, Problemy wodne obszarów miejskich, pod red. A. Kanieckiego
i J. Rotnickiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Zakład Hydrologii i Gospodarki
Wodnej, Poznań 1995,
• Wśród zwierząt i roślin, pod red. J. Wiesiołowskiego, Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo
Miejskie, Poznań 2002,
• Zieleń i architektura, pod red. J. Skuratowicza, Kronika Miasta Poznania, Wydawnictwo Miejskie,
Poznań 1993.
Materiały kartograficzne:
• mapa ewidencyjna w skali 1: 1000,
• mapa glebowo-rolnicza w skali 1: 100 000 dla województwa poznańskiego, Wojewódzkie Biuro
Geodezji i Terenów Rolnych w Poznaniu, 1983 r.,
• mapa hydrograficzna w skali 1:50 000, ark. N-33-130-D Poznań, OPGK Poznań 1988/9,
• mapa sozologiczna w skali 1:50 000, ark. N-33-130-D Poznań, OPGK Poznań 1992,
• szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. 471 - Poznań N-33-130-D,
Państwowy Instytut Geologiczny, 1990.
Akty prawne:
• Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979r. w sprawie ochrony dzikich ptaków
• Dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory
• Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r.
w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarządzania nim,
•
•
•
•
•
Dyrektywa 91/271/EWG Rady z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków
komunalnych,
Dyrektywa 96/62/WE Rady z dnia 27 września 1996 r. w sprawie oceny i zarządzania jakością
otaczającego powietrza,
Decyzja KE z 10 stycznia 2011 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG
czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających
się na kontynentalny region biogeograficzny (2011/64/UE)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r.,
poz. 1232),
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
•
(tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1235),
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U.
z 2012 r., poz. 647 ze zmianami),
131
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zmianami),
Ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U z 2012 r., poz. 985),
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21),
Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zmianami),
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623,
ze zmianami),
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. 2011.32.159),
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
2003.162.1568, z późniejszymi zmianami),
Ustawa z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. Urz. z 2013 r., poz.
686),
Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2012. poz. 933 z późn.zm.),
Ustawa z dnia 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r.
Nr 193, poz. 1287 ze zmianami),
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 163, poz. 981
ze zmianami),
Ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169, poz. 1419,
ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych
poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120, poz. 826),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r., poz. 1109),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 października 2007 r. w sprawie szczegółowego
zakresu danych ujętych na mapach akustycznych oraz ich układu i sposobu prezentacji (Dz. U.
Nr 187, poz. 1340),
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 października 2002 r. w sprawie szczegółowych
wymagań, jakim powinien odpowiadać program ochrony środowiska przed hałasem (POH)
(Dz. U. Nr 179. Poz. 1498),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie
prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii w środowisku przez zarządzającego
drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub portem (Dz. U. Nr 140, poz. 824) – akt
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
archiwalny,
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów substancji lub energii
w środowisku przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem lub
portem (Dz. U. Nr 288 poz. 1697),
Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących
znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2013 r. zmieniające rozporządzenie
w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2013, poz.
817),
Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690,
ze zmianami),
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów
dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. Nr 126, poz.878 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej
roślin (Dz. U. z 2012 r. poz.81),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. z 2004 r. Nr 168, poz. 1765),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r. Nr 25 poz. 133 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji
stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla
substancji priorytetowych (Dz. U. Nr 257 poz. 1545),
132
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji
stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz.1008) – akt archiwalny,
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu
oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896),
Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu z dnia
9 sierpnia 2012 r. w sprawie ustanowienia strefy ochronnej ujęcia wody w rejonie MosinaKrajkowo dla zaopatrzenia Poznańskiego Systemu Wodociągowego (Dz. Urz. Woj. Wlkp.
poz. 3356),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji
stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz.1008) – archiwalny
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów
dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. Nr 126, poz. 878 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych
substancji w powietrzu (Dz.U.2012, poz.1031),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych
wymagań dotyczących projektów zagospodarowania złoża (Dz. U. z 2012 r., poz. 511),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu
prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U.
Nr 258, poz. 1550),
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu
prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U.
Nr 221, poz. 1645),
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 20.10.1959 r. w sprawie uznania
za rezerwaty przyrody (M.P. z 1959r., Nr 93, poz. 497) (dotyczy rezerwatu Żurawiniec),
Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 24.05.1976 r. w sprawie uznania
za rezerwaty przyrody (M.P. z 1976r., Nr 24, poz. 108) (dotyczy rezerwatu Meteoryt Morsko) –
akt archiwalny,
Uchwała Nr XXIX/561/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r.
w sprawie Aktualizacji programu ochrony powietrza dla strefy: Aglomeracja Poznań (strefa
Miasto Poznań) w woj. wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 508 z dnia
15.01.2013 r.),
Rozporządzenie Nr 39/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. w sprawie
określenia programu ochrony powietrza dla strefy – aglomeracja Poznań (Dz. Urz. Woj. Wlkp.
Nr 4, poz. 61 z dnia 31 stycznia 2008 r.),
Uchwała Nr XXIX/566/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r.
w sprawie Programu ochrony powietrza w zakresie benzo-alfa-pirenu dla stref: Aglomeracja
Poznańska, Miasto Leszno, strefy gnieźnieńsko-wrzesińskiej oraz strefy pilsko-złotowskiej w woj.
wielkopolskim (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 509 z dnia 15.01.2013 r.),
•
Uchwała Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 30 stycznia 2012 r.
•
w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska Poznań-Ławica
w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 961),
Rozporządzenie Nr 40/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 31 grudnia 2007 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska PoznańKrzesiny w Poznaniu (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 1/2008, poz. 1); straciło moc obowiązującą
•
•
•
•
15 listopada 2008 r. – zgodnie z postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia
6 października 2010 r.; syg. akt II OSK 548/09,
Rozporządzenie Nr 3/07 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 10 stycznia 2007 r. w sprawie
ustanowienia planu ochrony rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko” (Dz. Urz. Woj. Wlkp.
z 2007 r., Nr 4, poz. 61),
Zarządzenie Nr 5/09 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska W Poznaniu z dnia 17 lipca
2009 r. w sprawie rezerwatu przyrody "Meteoryt Morasko” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 150,
poz. 2514),
Zarządzenie Nr 1/12 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia
29 sierpnia 2012 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody „Meteoryt
Morasko” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012r., poz. 3796),
Rozporządzenie Nr 22/08 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4.09.2008r. w sprawie ustanowienia
obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Cybiny w Poznaniu” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. 2008r., Nr
168, poz. 2813),
133
•
•
•
•
•
•
•
Obwieszczenie Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 października 2001r. w sprawie ogłoszenia
wykazu rezerwatów przyrody utworzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp.
z 2001 r., Nr 123, poz. 2401),
Uchwała Nr CV/610/94 Rady Miejskiej Poznania z dnia 10 maja 1994 r. w sprawie: utworzenia
użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych (Dz. Urz. Woj. Pozn. Nr 12,
poz. 126 ze zmianami – akt archiwalny),
Uchwała Nr XV/146/VI/2011 RMP z dnia 12 lipca 2011 r. w sprawie ustanowienia użytku
ekologicznego „Traszki Ratajskie” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2011 r. Nr 232, poz. 3736) zmieniona
uchwałą Nr XLII/651/VI/2012 RMP z dnia 18 grudnia 2012 r.,
Uchwała Nr XLII/651/VI/2012 RMP z dnia 18 grudnia 2012r. zmieniająca uchwałę w sprawie
ustanowienia użytku ekologicznego „Traszki Ratajskie” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r. poz. 450),
Uchwała Nr XLII/652/VI/2012 RMP z dnia 18 grudnia 2012 r. w sprawie ustanowienia użytku
ekologicznego „Strzeszyn” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 r., poz. 451),
Uchwała . Nr XXIII/304/VI/2011 RMP z dnia 20 grudnia 2011 r w sprawie ustanowienia użytku
ekologicznego „Bogdanka I” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 317),
Uchwała Nr XXIII/305/VI/2011 RMP z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie ustanowienia użytku
ekologicznego „Bogdanka II” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2012 r., poz. 318).
Dokumenty, inne dostępne opracowania:
• Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach 2000-2004, Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Poznaniu, Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Poznaniu, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Poznań, 2005,
• Aktualizacja opracowania ekofizjograficznego dla potrzeb Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, Chęcińska A., Moczko A., Wieczorkiewicz
A., Zomerska J., Berezowska-Apolinarska K. (współpraca w zakresie akustyki), MPU, Poznań,
2012 r.,
• Analiza zabezpieczenia przeciwpowodziowego Miasta Poznania ze wskazaniem stref zalewowych
dla wód o prawdopodobieństwie wystąpienia p=10%, p=1%, p=0,5% z wykorzystaniem
modelu Mike Flood, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu, Ośrodek KoordynującoInformacyjny Ochrony Przeciwpowodziowej,
• Analiza miejskiej wyspy ciepła na obszarze Poznania, Nowak A., Prace Geograficzne, zeszyt 122,
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 2009,
• Atlas geochemiczny Poznania i okolic, Lis J., Pasieczna A., Państwowy Instytut Geologiczny,
Warszawa, 2005,
• „Conservation of biodiversity in the Głuszec stream valley in Poznań (Poland) in the agricultureenvironmental programme”, J. Borysiak, B. Grabowska i T. Kubala, Wydział Nauk
Geograficznych i Geologicznych UAM w Poznaniu, Poznań, marzec 2012r.,
• Decyzja Prezydenta Miasta Poznania (OS.V/7684-440/09 z dnia 15 kwietnia 2010 r.)
o środowiskowych uwarunkowaniach przedsięwzięcia polegającego na budowie instalacji
termicznego przekształcania frakcji resztkowej zmieszanych odpadów komunalnych (ITPOK),
która jest częścią projektu „System gospodarki dla miasta Poznania” realizowanego w Poznaniu
przy ul. Gdyńskiej, na działkach o następujących numerach ewidencyjnych: 2/11, 5/29, 5/30,
5/27 (część działki), ark. 01, obręb Główna,
• Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Budowa trasy
tramwajowej w ul. Ratajczaka w Poznaniu, które stanowi: budowa dwutorowej trasy
tramwajowej w ul. Niezłomnych oraz w ul. Ratajczaka (na odcinku od skrzyżowania
z ul. Królowej Jadwigi / ul. Wierzbięcice do ul. 27 Grudnia) oraz przebudowa torowisk,
rozjazdów, …; z dnia 14 listopada 2013 r., znak: OS-V.6220.141.2012,
• Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja Kolejowego
Korytarza Nr II (E20 i C-E20) – Pozostałe roboty; z dnia 19 października 2012 r., znak:
WOOII.4201.11.2011.WM,
• Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja linii
kolejowej E-59 Wrocław – Poznań, na odcinku granica województwa dolnośląskiego – Poznań;
z 2009 r., znak: RDOŚ-30-OO.II-66191-57/09/ek,
• Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia pn.: Modernizacja linii
kolejowej nr 356 Poznań Wschód – Bydgoszcz …, na odcinku Poznań Wschód – Gołańcz; z dnia
20 lutego 2009 r., znak: RDOŚ-30-OO.II-66191-3/08/jc (SR.VII-7.66191-7/08),
• Diagnoza stanu istniejącego zespołu 18 fortów zewnętrznego pierścienia fortyfikacji w Poznaniu
– część ogólna, Małachowicz M., Karnicki R., Kret K., Małachowicz A., Misek I., Jurkiewicz P.,
134
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kłoskowski K., Dąbrowski K., Autorska Pracowania arch. Macieja Małachowicza, Poznań –
Wrocław 2010 r.,
Dokumentacja hydrogeologiczna określająca warunki hydrogeologiczne w związku z ustaleniem
obszarów ochronnych Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 144 Dolina Kopalna
Wielkopolska podsystemu: III Poznańska Zlewnia Warty, pod red. J. Krawczyka, Hydroconsult
Sp. z o.o., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2011,
Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, Kaniecki A., 2001:, arkusz N-33-130-B
POZNAŃ, GEOMAT Sp. z o.o., Poznań,
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030., Uchwała Nr 239 Rady Ministrów
z dnia 18 grudnia 2011 r.,
Mapa akustyczna miasta Poznania 2012, AkustiX Sp. z o.o., Urząd Miasta w Poznaniu, listopad
2012,
Mapa akustyczna miasta Poznania wraz z programem ochrony środowiska przed hałasem, Etap
I: Mapa akustyczna m. Poznania (2007), Etap II: Program ochrony przed hałasem (POH)
(2008), Centrum Badań Akustycznych – Fundacja Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań,
czerwiec 2008, Uchwała Nr XLIII/521/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 14 października 2008
r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z dnia 24 listopada 2008 r. Nr 200, poz. 3281),
Miejskiego Programu Rewitalizacji – trzecia edycja, Uchwała Nr XXX/423/VI/2012 Rady Miasta
z dnia 17.04.2012 r.,
Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000, arkusz Poznań (471), Chmal R.,
Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1997,
Ocena jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych sieci krajowej w ramach monitoringu
operacyjnego w roku 2012 (wg badań PIG), www.poznan.wios.gov.pl
Ochrona przyrody w województwie wielkopolskim, Szafrański F., Kurek T., Dolecka A.,
Wielkopolski Informator Przyrodniczy, Poznań 1998 r.
Opracowanie ekofizjograficzne dla
potrzeb studium uwarunkowań
i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, Czaban A., Berezowska-Apolinarska K.,
Derda K., Głowacka M., Kwaśna B., Siekierski M., MPU, Poznań, 2004,
Opracowanie ekofizjograficzne do projektu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego Poznań Obszar Morasko-Radojewo-Umultowo Etap 1, część I, Obszary
środowiskotwórcze i przyrodniczo cenne wymagające szczególnej ochrony, Borysiak J.,
Stachnowicz W., Czępiński K., Poznań, 2002 r.,
Opracowanie ekofizjograficzne do projektu miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego MORASKO – RADOJEWO - UMULTOWO. Cz. I. Delimitacja obszarów o wiodącej
funkcji ekologicznej, Czaban A., Mielcarek M. z zespołem, Poznań, 2003,
Plan ochrony rezerwatu przyrody „Meteoryt Morasko”, Ł. Poczekaj, Z. Cykowiak, Z. Bernat,
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie Oddział Poznań, Poznań, 2005,
Plan operacyjny ochrony przed powodzią dla Miasta Poznania, Wydział Zarządzania
Kryzysowego i Bezpieczeństwa Urzędu Miasta Poznania, Poznań,
Polska Czerwona Księga Zwierząt, red. Z. Głowaciński Państwowe Wydawnictwo Rolnicze
i Leśne, Warszawa, 2001 r.
Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny,
Departament Metodologii, Standardów i Rejestrów, Warszawa, 2012 r.,
Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Strategii Rozwoju Miasta Poznania do roku
2030, Bednarek R., Pyszny K., Binder M., Poznań, kwiecień, 2010 r.,
Program ochrony środowiska dla miasta Poznania na lata 2009-2012, Uchwała
Nr LIV/729/V/2009 Rady Miasta Poznania z dnia 12 maja 2009 r.,
Projekt uchwały Rady Miasta Poznania w sprawie Studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania, MPU, 2013,
Projektowanie, wykonawstwo sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przyłączy –
wymagania ogólne. Aquanet SA, Poznań, styczeń 2013 r.,
Przewodnik po wybranych parkach i lasach Poznania, J. Zientarski, M. Ziółkowska, Zarząd
Zieleni Miejskiej w Poznaniu, Poznań, 2004,
Przyroda miasta Poznania, pod red. L. Kurka i M. Niezborały, Wydział Ochrony Środowiska UM
Poznania, Poznań, 2009,
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2010, WIOŚ, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Poznań, 2011,
Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2011, WIOŚ, Biblioteka Monitoringu
Środowiska, Poznań, 2012,
135
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego – Wstępną oceną ryzyka
powodziowego opracował Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB Centra Modelowania
Powodziowego w Gdyni, w Krakowie, w Poznaniu i we Wrocławiu w konsultacji z Krajowym
Zarządem Gospodarki Wodnej; grudzień 2011 r.,
Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko Budowa ITPOK w Poznaniu, Socotec
Polska Sp. z o. o., październik 2009 (wraz z późniejszymi uzupełnieniami),
Poznań 2012 Raport o stanie miasta, Urząd Miasta Poznania, www.poznan.pl,
Raport z odwiertu przeprowadzonego w rezerwacie „Żurawiniec”, Cenin K., Poznań 2003 r.,
Roczna ocena jakości powietrza w Wielkopolsce za rok 2012, WIOŚ, Poznań 2013,
Strategia rozwoju rzeki Warty w Poznaniu 2012 – 2030, Miasto Poznań, KuiperCompagnons,
DHV, SwedeCenter; grudzień 2012 r.,
Strategii Rozwoju Miasta Poznania do 2030 roku, Uchwała Nr LXXII/990/V/2010 Rady Miasta
Poznania z dnia 11.05.2010 r.,
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Poznania,
Uchwała Nr XXXI/299/V/2008 Rady Miasta Poznania z dnia 18 stycznia 2008 r.,
Studium ochrony przeciwpowodziowej dla rzeki Warty, wyznaczające granice zasięgu wód
o prawdopodobieństwie przewyższenia p=1% (średnio raz na sto lat), Dyrektor Regionalnego
Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, 2008,
Środowisko naturalne miasta Poznania, część I, pod red. L. Kurka, Urząd Miejski w Poznaniu,
Wydział Ochrony Środowiska, Poznań, 1996 r.,
Uchwała Nr XLI/612/VI/2012 Rady Miasta Poznania z dnia 20 listopada 2012 r. w sprawie
przystąpienia do sporządzenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego miasta Poznania,
Uwagi i uwarunkowania, jakie należy uwzględnić w kształtowaniu i prowadzeniu
polityki przestrzennej na terenie Gminy, w tym w szczególności przy uchwalaniu Studium
uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz Miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, Enea Operator Sp. z o.o.,
Waloryzacja przyrodnicza rezerwatu „Żurawiniec”, Akademia Rolnicza im. Augusta
Cieszkowskiego w Poznaniu, praca zbiorowa pod kierownictwem prof. dr hab. M. Klimko,
Poznań, 2006 r.,
Wody podziemne miast wojewódzkich Polski, Poznań, Wijura A., Lichtarski G., Mikołajczyk M.,
Piechówka A., Informator Państwowej Służby Hydrogeologicznej, Państwowy Instytut
Geologiczny, Warszawa, 2007 r.,
Wstępna dokumentacja dla rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi na terenie
miasta Poznania, GT Projekt, Urząd Miasta Poznania, Wydział Ochrony Środowiska, Swadzim,
grudzień 2010 r.,
Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000, Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Poznaniu, Stacja Chemiczno-Rolnicza Oddział w Poznaniu, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Poznań, 2001,
Zmiana Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego przyjęta
uchwałą Nr XLII/628/2001 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 kwietnia 2010 r.
(Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 155, poz. 2953).
Inne źródła:
• http://www.poznan.pios.gov.pl,
• www.poznan.pl,
• www.pgi.gov.pl,
• www.stat.gov.pl,
• zasoby Systemu Informacji Przestrzennej (przeglądarka ZGiKM GEOPOZ),
• http://www.kzgw.gov.pl/pl/Wstepna-ocena-ryzyka-powodziowego.html;
• http://www.poznan.rzgw.gov.pl/pl/plany-zarzdzania-ryzykiem-powodziowyn-oraz-studiumochrony-przeciwpowodziowej;
• baza.pgi.gov.pl,
• www.kzgw.gov.pl/Rastrowa-Mapa-Podziału-Hydrograficznego-Polski.html
136

Studium - Prognoza

Transkrypt

Podobne dokumenty

Ośrodek „Stegny” - Construction Club

prezentacją przygotowaną przez MPU