Współczesne wyzwania sprawozdawczości kosztów w jednostce

ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 51 (107), Warszawa 2009
Współczesne wyzwania sprawozdawczości kosztów
w jednostce gospodarczej
Marta Stępień ∗
1. Wprowadzenie
Gospodarka rynkowa wymusza ekonomiczne spojrzenie na kategorię kosztów
działalności: celowość i niezbędność zużycia zasobów. Konkurencja powoduje,
że niezbędność zużycia zasobów oraz osiągnięcie zamierzonego efektu1 stają się
coraz ważniejsze, a celowość ponoszenia tego zużycia jest naturalną, integralną
cechą ekonomicznego działania. Intensywne przestawianie strategii działania
przedsiębiorstw na poszukiwanie klientów uwidacznia coraz silniejszą motywację do uwzględniania w celach działalności również „ekologicznego” (środowiskowego) i „jakościowego” punktu widzenia.
W funkcjonowaniu współczesnych jednostek gospodarczych poszukujących
sukcesu można dostrzec zmiany, które zmierzają w kierunku społecznej orientacji przedsiębiorstw. Wiodącym czynnikiem w kreowaniu ich sukcesu i wizerunku w otoczeniu staje się współdziałanie z ludźmi i interes publiczny. Jest to wyraźnie widoczne zwłaszcza w zarządzaniu europejskim, gdzie akcentowane są
takie cechy, jak: odpowiedzialność społeczna, nastawienie na ludzi i wewnętrzne
negocjacje (Bloom, De Woot, 1995, s. 25 i n.). M. Marcinkowska (2004, s. 51)
uważa, że: „Rosnąca presja na społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw powoduje konieczność zdefiniowania na nowo zasad sprawozdawczości. Zgodnie
z koncepcją odpowiedzialności raporty przedsiębiorstw powinny być uzupełniane o tzw. sprawozdawczość społeczną i etyczną”.
Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa ze względu na jej zasięg może
być rozpatrywana jako wewnętrzna i zewnętrzna, może wyrażać się m.in. w kosztach ochrony środowiska, kosztach jakości. Koszty stanowią element sprawoz∗
Dr Marta Stępień, Wyższa Szkoła Umiejętności w Kielcach, Katedra Finansów i Rachunkowości, adiunkt.
1
O takich warunkach interpretacji kategorii ekonomicznej „koszt” pisała już w latach 60. XX w. E. Burzymowa (1963, 1965).
1 Zesz. 33(89)
155
12/2006
dawczej informacji o przebiegu działalności gospodarczej. Wyzwaniem współczesności jest sposób ujawnienia wspomnianych kosztów – obligatoryjny i fakultatywny – oparty na poszukiwaniu możliwości rozliczenia z tej społecznej
odpowiedzialności.
Włączenie problemów ochrony środowiska oraz zapewnienia i utrzymania odpowiedniej jakości produkcji i produktów, jako rodzajów działalności jednostki
gospodarczej, do rachunku kosztów pozwala na tworzenie wizerunku jednostki
dla otoczenia społecznego oraz na tworzenie przesłanek do efektywnego gospodarowania.
Prowadzenie problemowych rachunków kosztów ochrony środowiska czy kosztów jakości i prezentowanie przebiegu i efektów w odpowiedniej sprawozdawczości jest źródłem korzyści ekonomicznych w postaci np. ujawnienia możliwych oszczędności kosztów, zmniejszenia przyszłych zobowiązań środowiskowych, korzyści w zarządzaniu (np. wzmocnienie systemów zarządzania dzięki
kompleksowej informacji o „drogach” osiągania właściwej jakości produktów
oraz oparciu procedur tworzenia informacji na dobrej praktyce zarządzania),
a także korzyści dla wizerunku jednostki gospodarczej, (np. utrzymanie zaufania
udziałowców firmy czy poddanie ekologicznej i społecznej wiarygodności jednostki gospodarczej publicznej debacie).
Na tle tych korzyści oraz kierunków realizacji idei społecznej odpowiedzialności jednostki gospodarczej, celem opracowania jest próba wskazania pożądanych przekrojów informacyjnych o kosztach ochrony środowiska i kosztach
jakości w odpowiedniej wewnętrznej i zewnętrznej sprawozdawczości kosztowej. Metodą badawczą jest porównanie potrzeb informacyjnych zarządzania
jednostką i rozliczania jej ze społecznej odpowiedzialności z miejscem omawianych kosztów w powszechnie stosowanym rachunku kosztów działalności podmiotu gospodarczego.
2. Propozycje ukierunkowania sprawozdawczości kosztów
Współczesne wyzwania sprawozdawczości kosztów w jednostce gospodarczej
są podyktowane:
− potrzebami informacyjnymi zarządzania przedsiębiorstwem,
− potrzebami informacyjnymi otoczenia,
− obowiązkami informacyjnymi wynikającymi z aktualnych przepisów prawa.
Wskazana kolejność tych przesłanek nie jest bez znaczenia, gdyż właśnie obowiązujące prawo bilansowe jest w najmniejszym stopniu znaczące w tej kwestii,
choć niesłusznie. Brakuje obligatoryjnych rozwiązań w zakresie ujawnienia kosztów w sprawozdaniu finansowym, poza podstawowymi pozycjami w rachunku
zysków i strat. Wydaje się również, że społeczna presja na znajomość kosztów,
związana z odpowiedzialnością społeczną jednostek gospodarczych, jest jeszcze
zbyt mała. Najbardziej znaczące natomiast jest zarządzanie przedsiębiorstwem,
1 Zesz. 33(89)
156
12/2006
w tym kosztami działalności, które jest ważnym narzędziem walki konkurencyjnej w gospodarce rynkowej.
Trafność podejmowanych decyzji zarządczych jest pochodną kompletności,
wiarygodności i aktualności posiadanych informacji, w tym również zasad pomiaru i struktury kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości. Wyrazem spełnienia tych wymagań jest odpowiednio skonstruowana sprawozdawczość kosztowa.
Sprostanie współczesnym wyzwaniom informacyjnym i decyzyjnym w zakresie kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości wymaga spełnienia, zarówno
przez naukę, jak i praktykę rachunkowości, warunków wstępnych, do których należy zaliczyć:
• szczegółowe rozpoznanie potrzeb informacyjnych w zakresie ochrony środowiska i kosztów jakości, oparte na zgłaszanych przez teorię i praktykę zarządzania postulatach dotyczących rodzaju i szczegółowości informacji (analiza,
ocena, rachunek decyzyjny, strategia działania przedsiębiorstwa);
• dostosowanie sprawozdawczości w zakresie kosztów ochrony środowiska
i kosztów jakości do wewnętrznych (zarządzanie) i zewnętrznych (inwestorzy, społeczeństwo – społeczność lokalna) potrzeb informacyjnych jednostki
gospodarczej; części obligatoryjnej i części fakultatywnej.
Warunki wyznaczające jakość i wiarygodność sprawozdawczości w omawianym
zakresie to:
• sformułowanie treści i zakresu kosztów ochrony środowiska oraz kosztów
jakości, zapewniające zgodność formuły kosztu rachunkowego w przedsiębiorstwie z teoretyczną formułą kosztu, uwzględniającą kryterium niezbędności i celowości zużycia zasobów oraz osiągnięcie zamierzonego efektu (rzeczowego lub finansowego);
• wypracowanie metod wyznaczania poziomu zużycia niezbędnego w danych
warunkach techniczno-organizacyjnych działalności przedsiębiorstwa i stanu
zagrożenia środowiska; polityki społecznej realizowanej na szczeblu mikroekonomicznym i polityki jakości produkcji mieszczącej się w polityce finansowej przedsiębiorstwa;
• opracowanie modelu ewidencyjnego ujęcia kosztów ochrony środowiska
i kosztów jakości dostosowanego do specyfiki przedsiębiorstwa, w dwóch
możliwych wariantach: wyodrębnionego problemowego rachunku kosztów lub
„wbudowanego” do systematycznego rachunku kosztów działalności miejsca
powstawania kosztów z odpowiednią analityką;
• prawidłowe wiązanie poniesionych kosztów z cząstkowymi rezultatami uzyskanymi na poszczególnych odcinkach działalności i ogólnym rezultatem całokształtu działalności przedsiębiorstwa w danym okresie oraz konsekwentne
rozliczanie z odpowiedzialności.
Spełnienie tych warunków sprzyjałoby tworzeniu właściwych informacji liczbowych charakteryzujących przebieg poszczególnych segmentów działalności
przedsiębiorstwa.
W nawiązaniu do znanego w literaturze pojęcia kosztu (Burzym, 1980, s. 177)
rozpatrywanego jako celowe zużycie zasobów gospodarczych wyrażone w mier1 Zesz. 33(89)
157
12/2006
niku pieniężnym, utrzymane na poziomie niezbędnym w danych warunkach
działalności, które przynosi określony efekt użyteczny, należy interpretować
koszty ochrony środowiska i koszty jakości, wskazując odpowiednie efekty działań.
Niekiedy są one trudno mierzalne lub wręcz dziś jeszcze niemierzalne, jednak
koszty ich osiągnięcia powinny być ujawniane w sprawozdawczości w ujęciu
obligatoryjnym – w informacji dodatkowej, a w ujęciu fakultatywnym – w raportach kosztowych o indywidualnej strukturze. Jaruga, Nowak, Szychta (2001,
s. 84) definiują też koszty jako „wyrażone w pieniądzu zasoby (dobra i usługi)
użyte (wydatkowane) w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści”.
Koszty ochrony środowiska to wyrażone w pieniądzu zużycie zasobów (dóbr
i usług) w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści związanych
z ochroną środowiska, która pozwoli używać zasoby środowiska dziś i w przyszłości, zapewniając w ten sposób możliwość prowadzenia działalności gospodarczej bez ograniczenia czasowego. Krócej ujmując istotę kosztów ochrony
środowiska, można powiedzieć, że jest to niezbędne zużycie zasobów, w wyniku
którego powstają efekty w postaci zmniejszenia zagrożenia środowiska oraz jego
skutków, powodowanego przez działalność gospodarczą (Stępień, 2003, 2007).
Cel ochrony środowiska można podzielić na zapobieganie powstawaniu zagrożeń środowiska i zabezpieczenie środowiska przed ich wpływem, ograniczenie lub eliminacja zagrożeń oraz naprawa powstałych zniszczeń, czego efektem
jest zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej, zapewniającej niezbędne sprzyjające warunki życia przyrody i człowieka jako jej elementu.
Wyjaśnienia te są niezbędne dla ukierunkowania sprawozdawczości kosztów
ochrony środowiska (Szadziewska, 2007; Stępień, 2007a; Kiziukiewicz, Majchrzak,
2006). W szczególności należy ujawnić te koszty w dwóch podstawowych przekrojach:
1) według kryterium funkcjonalnego (cel działań ochronnych) – koszty prewencji, koszty redukcji i koszty restytucji,
2) według kryterium rodzajowego działań (związek ochrony środowiska z segmentami wynikowymi działalności gospodarczej) – koszty operacyjne: przygotowania, realizacji, zarządzania i zaniechania, oraz koszty finansowe.
Takie ujęcie sprawozdawcze kosztów ochrony środowiska wskazuje na zaangażowanie przedsiębiorstwa w prośrodowiskową działalność, zarówno dla potrzeb zarządzania, jak i efektywności ekonomiczno-społecznej, oraz pozwala na
ocenę wpływu ochrony środowiska na kształtowanie kosztów działalności operacyjnej i finansowej, a finalnie – na wynik finansowy tego przedsiębiorstwa.
Koszty jakości to wyrażone wartościowo zużycie zasobów gospodarczych
(nakłady) i wydatki poniesione w celu zapewnienia, kontroli i utrzymania odpowiedniego standardu jakości produktu, czasem też jego przywrócenia.
Pożądany, ze względów informacyjnych przekrój sprawozdawczy kosztów
jakości obejmuje (Ciechan-Kujawa, 2005, s. 59–60; Kister, 2008, s. 53):
− koszty działalności zapobiegawczej,
− koszty oceny jakości,
− koszty wewnętrzne związane z niską jakością,
− koszty zewnętrzne związane z niską jakością.
1 Zesz. 33(89)
158
12/2006
Nowa struktura kosztów jakości (w odróżnieniu od tradycyjnej struktury:
koszty zapobiegania powstaniu braków, koszty oceny jakości, koszty braków)
obejmuje (Sobańska, 2003, s. 405):
− koszty osiągnięcia zgodności produktu z oczekiwaniami klienta,
− koszty z tytułu odchyleń spowodowanych marnotrawstwem zasobów.
W takim przekroju ujęcie kosztów jakości w sprawozdaniu zewnętrznym może pełnić pozytywną i negatywną rolę. W pierwszym znaczeniu – wskazuje
zmierzoną kosztami „dbałość o klienta”, w drugim natomiast świadczy o poziomie braku racjonalności działania.
Pozyskanie do sprawozdawczości kosztowej informacji w pożądanych przekrojach wymaga odpowiedniego dostosowania rachunku kosztów jednostki gospodarczej. W praktyce identyfikacja omawianych kosztów w rachunkowości
przedsiębiorstwa napotyka pewne trudności, wynikające z braku wyodrębnienia
ich składników w rachunku kosztów i w sprawozdawczości kosztowej.
3. Rachunki problemowe w rachunku kosztów działalności
Znajomość kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości jest jednym z warunków efektywnego i skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem. Pełna realizacja zarządzania tymi kosztami wymaga tworzenia informacji o ich wielkości i strukturze
w przekrojach mających znaczenie dla rachunku decyzyjnego oraz rozliczania z odpowiedzialności. Stawia to przed rachunkiem kosztów, a szerzej – przed rachunkowością, zadanie sformułowania odpowiednich zasad, procedur i koncepcji ujawnienia
kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości, tworzących tzw. rachunki problemowe. Na potrzebę stosowania rachunków problemowych nieobjętych systematycznym rachunkiem kosztów, lecz ściśle z nim powiązanych i opartych na tej
samej dokumentacji, wskazuje E. Burzym (2008, s. 49).
W syntetycznym ujęciu i przy uwzględnieniu współczesnych potrzeb przedsiębiorstwa należy interpretować rachunek kosztów jako system informacyjno-kontrolny, który – jak uważają Jaruga, Nowak, Szychta (2001, s. 137) – „polega na badaniu i transformowaniu informacji o kosztach działań przeszłych,
bieżących i zamierzonych, według przyjętego modelu, w celu wspomagania zarządzania organizacją”.
Współczesne wyzwanie sprawozdawczości kosztów opartej na rachunku kosztów, związane z interakcją „gospodarka-środowisko”, oraz z jakością produkcji
i produktów, polega na „wprowadzeniu” do rachunku kosztów – ekologicznego
i jakościowego aspektu działalności gospodarczej. Może się odbywać w wyodrębnionym rachunku problemowym lub „wewnątrz” rachunku kosztów działal-
1 Zesz. 33(89)
159
12/2006
ności, jednak z odpowiednim ujawnieniem ewidencyjnym2 (rozbudowana syntetyka lub analityka).
Ekologiczny aspekt rachunku kosztów – to wynikający z obiektywnie istniejącej współzależności gospodarki i środowiska problem ujęcia w rachunku kosztów oraz tworzenia informacji i oceny działań przedsiębiorstwa polegających,
z jednej strony, na wykorzystaniu środowiska jako źródła zasobów, a z drugiej –
na przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska (szeroko rozumiana ochrona
środowiska). Można więc powiedzieć, że ekologiczny aspekt rachunku kosztów
stanowi określenie miejsca środowiska oraz przejawów i skutków jego zużycia
w rachunku kosztów. Uwzględnienie środowiska w rachunku kosztów oznacza
nie tylko dokonanie pomiaru zużycia jego zasobów jako rezultatu celowego
i świadomego, uzasadnionego ekonomicznie działania, ale także uwidocznienie
skutków braku odpowiednich działań zapobiegawczych, wyrażonych w zużyciu
zasobów gospodarczych (rzeczowych i finansowych składników majątku trwałego i obrotowego oraz pracy i usług obcych) związanym z naprawą powstałych
zniszczeń (unieszkodliwienie odpadów, rekultywacja gruntów itp.).
Jakościowy aspekt rachunku kosztów polega na ujawnianiu działań, których
celem jest osiągnięcie i utrzymanie odpowiedniego poziomu jakości procesu
produkcji i produktów („dobre” koszty jakości3), a także ujawnianiu braku właściwych działań, powodującego dodatkowe koszty („złe” koszty jakości4). Działania te, zmierzone kosztami, powinny być elementem ekonomicznej oceny
ośrodków odpowiedzialności, jak również oceny skuteczności zamierzeń projakościowych.
Miejsce kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości w całym kompleksie
kosztów działalności podmiotu gospodarczego, z uwzględnieniem wybranych
przykładów, prezentuje schemat 1.
Zgodnie ze wskazaną wcześniej klasyfikacją kosztów ochrony środowiska
i kosztów jakości, które powinny być zastosowane w sprawozdawczości kosztów, należałoby w układzie podmiotowym wyodrębnić: (1) „Koszty ochrony
środowiska”, z podziałem na koszty prewencji, koszty redukcji i koszty restytucji,
oraz (2) „Koszty jakości”, z podziałem na koszty działalności zapobiegawczej,
koszty oceny jakości i koszty związane z niską jakością (wewnętrzne i zewnętrzne).
2
Omówienie rozwiązań ewidencyjnych w zakresie podanych „problemowych” kosztów przekracza ramy tematyczne niniejszego opracowania, ale warto zwrócić uwagę, że
ten aspekt rozwiązań kosztowych jest przedmiotem badań, publikacji i koncepcji (proponowanych rozwiązań). Szerzej o kosztach ochrony środowiska – zob. m.in. J. Majchrzak (2008, s. 33–41), A. Karmańska (2007, rozdz. 8.5), a o kosztach jakości m.in.
M. Ciechan-Kujawa (2005, s. 96-106), A. Karmańska (2007, rozdz. 8.2).
3
Są to koszty prewencji, której celem jest zapewnienie poziomu świadczeń zgodnego
z oczekiwaniami klienta lub przewyższającego te oczekiwania: szkolenie, planowanie,
właściwy przepływ informacji, efektywne konstruowanie procesów (Ciechan-Kujawa,
2005, s. 58).
4
Są to koszty, których można by uniknąć, gdyby produkty i procesy były perfekcyjne – a więc koszty niewłaściwego wykonawstwa i wynikające z tego koszty ponownego
wykonania, oraz koszty inspekcji i usuwania usterek (Ciechan-Kujawa, 2005, s. 58).
1 Zesz. 33(89)
160
12/2006
Schemat 1. Miejsce kosztów ochrony środowiska i kosztów jakości w kosztach
działalności podmiotu gospodarczego (wybrane przykłady)
–
–
–
–
UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓWa, np.
amortyzacja urządzeń ochronnych,
usługi obce: transport i utylizacja odpadów, oczyszczanie ścieków, rekultywacja gruntów,
usługi obce: naprawa braków w punktach serwisowych,
wynagrodzenia służb zarządzania środowiskiem i jakością.
KOSZTY PRODUKCJI PODSTAWOWEJ (bezpośrednie), np.:
– koszty braków nienaprawialnych w części uzasadnionej charakterem
procesu produkcyjnego,
– koszty rezerw na naprawy gwarancyjne.
KOSZTY WYDZIAŁOWE*, np.:
– koszty funkcjonowania wydziałowych urządzeń ochrony środowiska,
– koszty kontroli jakości.
KOSZTY PRODUKCJI POMOCNICZEJ*, np.:
– koszty składowania odpadów,
– koszty napraw braków.
KOSZTY BRAKÓW*, np.:
– koszty wytworzenia braków nienaprawialnych,
– koszty transportu braków celem naprawy.
KOSZTY ZARZĄDU, np.:
– koszty monitoringu ekologicznego,
– koszty analiz i prób jakości wyrobów.
KOSZTY JAKOŚCI
KOSZTY OCHRONY ŚRODOWISKA
UKŁAD PODMIOTOWY KOSZTÓW
KOSZTY SPRZEDAŻY, np.:
– koszty reklamy produktów „przyjaznych dla środowiska”,
– koszty napraw gwarancyjnych.
ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE KOSZTÓW*, np.:
– koszty przygotowania nowej produkcji „ekologicznie czystej”,
– rezerwy na naprawy w ramach gwarancji i rękojmi.
POZOSTAŁE KOSZTY OPERACYJNE, np.:
– administracyjne kary ekologiczne,
– straty na brakach.
KOSZTY FINANSOWE, np.:
– odsetki i prowizje od pożyczek i kredytów ekologicznych,
– odsetki za zwłokę w regulacji zobowiązań z tyt. niskiej jakości.
a
Dla przejrzystości nie przedstawiono rozliczania kosztów w ciężar kosztów wytworzenia
produktów.
Źródło: opracowanie własne.
1 Zesz. 33(89)
161
12/2006
Ponadto w „Kosztach finansowych” powinny być wyodrębnione: (1) koszty
finansowe działalności ekologicznej, obejmujące m.in. odsetki i prowizje od kredytów ekologicznych, odsetki za zwłokę w regulacji zobowiązań ekologicznych,
oraz (2) koszty finansowe związane z jakością produktów, m.in. odsetki i prowizje od pożyczek i kredytów związanych z zarządzaniem jakością oraz odsetki za
zwłokę w realizacji zobowiązań z tytułu niskiej jakości.
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że rachunki omawianych kosztów w jednostkach gospodarczych nie występują jako wyodrębniona część rachunku kosztów działalności. Coraz wyraźniej jednak zagadnienia te
stają się przedmiotem zainteresowania przedsiębiorstw. W związku z tym warto
pracować nad stymulacją tych zainteresowań przez wskazanie m.in. ekonomicznych korzyści wynikających z racjonalnego działania w gospodarowaniu zasobami środowiska i kształtowania jakości produktów. Ujawnienie kosztów ochrony środowiska, kosztów jakości i innych kosztów „problemowych” (np. kosztów
pracy, kosztów logistyki, kosztów innowacji) w sprawozdawczości kosztów jest
współczesnym wyzwaniem rachunkowości.
4. Podsumowanie
W gospodarce rynkowej kategoria kosztów stanowi istotny element rachunku
ekonomicznego, który jest podstawą racjonalnego działania jednostki gospodarczej. Koszty działalności każdej jednostki kształtują, obok przychodów, jej finansowy rezultat, ale są także miarą wartości rezultatów rzeczowych. Można przyjąć
ten fakt za przesłankę wzrostu zainteresowania organizacji gospodarczych informacjami o kosztach działalności (w odpowiednich przekrojach) zarówno wewnątrz
danej organizacji z uwagi na proces zarządzania, jak i na zewnątrz – z uwagi na
proces oceny i inwestowania. Wśród tych kosztów działalności pojawiają się nowe
kategorie, takie jak koszty ochrony środowiska, czy koszty jakości, które mogą być
ujmowane w odrębnych rachunkach lub włączone do rachunku kosztów przedsiębiorstwa.
Celem sprawozdawczego ujawnienia omawianych kosztów jest realizacja polityki:
ochrony środowiska i polityki jakości. Prawidłowo sporządzone sprawozdania kosztowe powinny zapewnić wiarygodny obraz działalności przedsiębiorstwa, umożliwiający ocenę jego postawy wobec środowiska i jakości produkcji oraz wpływ prowadzonej działalności na wynik finansowy, a w szczególności:
1) określić wyniki (koszty i korzyści) podejmowanych działań w celu ochrony
środowiska naturalnego,
2) określić determinację w kształtowaniu (podnoszeniu) jakości produkcji i produktów,
3) stwarzać podstawy do planowania przedsięwzięć, podejmowania decyzji
i kontroli w zakresie ochrony środowiska i jakości produkcji,
4) umożliwiać ocenę realizacji zamierzeń w zakresie wskazanych działań,
5) stanowić podstawę porównań i analiz kosztów wskazanych działań.
1 Zesz. 33(89)
162
12/2006
Jak wiadomo, zadaniem rachunkowości jest dostarczanie informacji finansowych i niefinansowych. Zastosowanie więc odpowiednich rozwiązań sprawozdawczych opartych na wiarygodnym pomiarze i ewidencji, stanowi jeden z elementów realizacji wartości poznawczej rachunkowości jednostki gospodarczej.
Literatura
Bloom H., De Woot Ph. (1995), Zarządzanie europejskie, Poltext, Warszawa.
Burzym E. (1980), Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji, PWE, Warszawa.
Burzym E. (2008), Rola i funkcje rachunkowości w roku 2000, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, SKwP, Warszawa 2008, tom 45(101) – przedruk artykułu z Zeszytu Teoretycznego
Rady Naukowej SKwP, Warszawa 1999, tom 16 (numer specjalny).
Burzymowa E. (1963), Koszt produkcji jako obiektywna kategoria mikroekonomiczna, Zeszyty
Naukowe WSE w Krakowie, nr 24, Kraków.
Burzymowa E. (1965), O istocie pojęć wydatek, nakład, koszt, „Rachunkowość”, nr 8–9.
Ciechan-Kujawa M. (2005), Rachunek kosztów jakości, Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
Jaruga A.A., Nowak W.A., Szychta A. (2001), Rachunkowość zarządcza. Koncepcje i zastosowania, wyd. II, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Przedsiębiorstwo Specjalistyczne ABSOLWENT, Łódź.
Karmańska A. (red.), (2007), Zarządzanie kosztami jakości, logistyki, innowacji, ochrony środowiska a rachunkowość finansowa, Difin, Warszawa.
Kister A. (2008), Zarządzanie kosztami jakości, [w:] System rachunkowości w nurcie wyzwań
XXI wieku, red. E. Śnieżek, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk.
Kiziukiewicz T., Majchrzak I. (2006), Informacje o kosztach ochrony środowiska w sprawozdaniach finansowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 412 Szczecin.
Majchrzak I. (2008), Możliwości wyodrębniania kosztów ochrony środowiska w tradycyjnym rachunku kosztów, [w:] System rachunkowości w nurcie wyzwań XXI wieku,
ODDK, Gdańsk.
Marcinkowska M. (2004), Roczny raport z działań i wyników przedsiębiorstwa, Oficyna
Ekonomiczna, Kraków.
Sobańska I. (red.), (2003), Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Najnowsze tendencje,
procedury i ich zastosowania w przedsiębiorstwach, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Stępień M. (2003), Koszty ochrony środowiska – studium pojęciowe, [w:] Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi, red. T. Kiziukiewicz, Uniwersytet
Szczeciński i Akademia Rolnicza, Szczecin.
Stępień M. (2007a) Ochrona środowiska – szczególny przedmiot informacji w sprawozdaniu
finansowym [w:] Perspektywy rachunkowości w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej,
red. B. Micherda, Difin, Warszawa.
Stępień M. (2007b), Rachunek środowiskowych kosztów funkcjonowania jednostki gospodarczej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 750, Kraków.
1 Zesz. 33(89)
163
12/2006
Szadziewska A. (2007), Informacje ekologiczne i ich ujęcie w sprawozdawczości przedsiębiorstwa, [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w kształtowaniu wiarygodności informacji ekonomicznej, red. B. Micherda, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie,
SKwP, Oddział Okręgowy w Krakowie.
Streszczenie
Współczesne wyzwanie sprawozdawczości kosztów w ramach rachunku kosztów, związane z interakcją „gospodarka-środowisko” oraz jakością produkcji i produktów, polega
na „wprowadzeniu” do rachunku kosztów ekologicznego i jakościowego aspektu działalności gospodarczej.
Ujawnienie w sprawozdawczości kosztowej informacji o kosztach ochrony środowiska
i kosztach jakości stanowi podstawę zarządzania przedsiębiorstwem oraz istotny czynnik komunikacji z otoczeniem społecznym. Źródłem informacji o wskazanych kosztach
jest rachunek kosztów działalności lub odpowiednie rachunki problemowe. Znaczenie
tego ujawnienia wynika z przydatności zastosowanych kryteriów systematyki i sposobów wykorzystania informacji o kosztach.
Koszty ochrony środowiska i koszty jakości tworzą wizerunek jednostki, ale są też
elementem konkurencji – nie powinny więc z tych względów być zbyt szczegółowo
ujawniane. Z tego powodu występuje różnica między raportem dla celów wewnętrznych
a sprawozdaniem zewnętrznym.
Summary
Contemporary challenges in reporting of costs in a business entity
Contemporary challenges in cost accounting connected with reporting of costs associated with interaction between economy and environment, and with the quality of production processes as well as products involve introduction to cost accounting of the ecological
as well as qualitative aspects of economic activity.
Disclosure of information on costs of environment protection and quality assurance
is an essential factor in enterprise management and in communicating with the social
environment. The importance of this disclosure results from the sheer usability of the
systematic criteria applied as well as ways of using the cost information.
Environment protection costs as well as quality assurance costs affect the image of an enterprise. However, they also are an element of competition and therefore should not be disclosed in too great detail – hence the difference between the internal and external reports.
1 Zesz. 33(89)
164
12/2006