Mapa bierun.indd

ATRAKCJE
PRZYSTAŃ NA SZLAKU
Serdecznie witam na ziemi bieruńsko-lędzińskiej i zapraszam na szlak naszego
dziedzictwa, na szlak lokalnych cudów natury i unikatowych zabytków.
Miło mi gościć Państwa w naszej krainie kościołów i kapliczek, szybów
kopalnianych, lasów i rzek, łąk i pól.
Mam nadzieję, że ta mapa będzie praktycznym przewodnikiem po atrakcyjnych
historycznie i przyrodniczo zakątkach, a teren powiatu okaże się (dla ciekawskich
odkrywców) prawdziwą wyspą skarbów. W wielu niezwykłych miejscach ukryta jest
historia Śląska i śląskiego pogranicza – historia ziemi, którą naprawdę warto poznać,
która z pewnością potrafi zadziwić i zaskoczyć.
Zachęcam do spacerów i wędrówek szlakami pieszymi i trasami rowerowymi,
do jazdy konnej po polnych drogach i leśnych duktach. Coś dla siebie znajdą też
miłośnicy wędkowania, żeglarze i kajakarze.
Mieszkańcy powiatu pieczołowicie kultywują lokalny folklor, tradycje śpiewacze
i domowego muzykowania. Prężną działalność prowadzą zespoły folklorystyczne,
kapele. Możemy pochwalić się wieloma wybitnymi przedstawicielami sztuk i rzemiosł,
smakowitą kuchnią, wieloma lokalnymi przysmakami.
POWIATU BIERUŃSKO-LĘDZIŃSKIEGO
CZYLI
CO TRZEBA ZOBACZYĆ I CO WARTO WIEDZIEĆ
Zapraszam!
Piotr Czarnynoga
STAROSTA BIERUŃSKO-LĘDZIŃSKI
POWIAT BIERUŃSKO-LĘDZIŃSKI
www.powiatbl.pl
Powiat
bieruńsko-lędziński
leży we wschodniej części Górnego Śląska, graniczącej z Małopolską, gdzie Pszczynka i Przemsza
łączą swe wody z Wisłą.
Tworzące powiat miasta i gminy mają wielowiekową historię i
bogate dziedzictwo, czego liczne
świadectwa można odnaleźć niemal na każdym kroku. Na terenie
powiatu znajduje się ponad 50
cennych obiektów historycznych.
U wagę zwracają zabytkowe świątynie, figury, krzyże przydrożne i inne obiekty. Przeszłość można odnaleźć na cmentarzach, w nazwach geograficznych, utrwaloną na pomnikach i tablicach pamiątkowych.
Tereny powiatu w przeważającej części zajmują rozległe lasy, łąki i pola, malownicze wzniesienia i zbiorniki wodne. W wielu zakątkach powiatu można podziwiać objęte
ochroną pomniki przyrody. Szczególnie dotyczy to starorzeczy Wisły z różnymi okazami
flory i fauny, lasów dawnej puszczy pszczyńskiej.
Powiat bieruńsko-lędziński ma powierzchnię 156,7 km2. Zamieszkuje go 56 tys.
osób. Siedziba starostwa mieści się w Bieruniu Nowym.
ŚCIEŻKI ROWEROWE
•
•
•
Trasa 101 – czarna (5,3 km)
Zaczyna się Lędzinach – Zamościu, kończy się w Lędzinach na Osiedlu Centrum przy
Ośrodku Rekreacyjno-Sportowym „Centrum”.
Trasa 151 – czerwona (14,9 km)
Zaczyna się w Lędzinach przy Pomniku Powstańców Śląskich, biegnie przez Bieruń
i Bojszowy w kierunku Harmęży.
•
•
Trasa 152 – niebieska (24 km)
Zaczyna się w Bieruniu Starym przy kościele św. Walentego, przez górę Chełmeczki do
Bijasowic, Bierunia Nowego i dalej wzdłuż Przemszy do mostu koło Jelenia.
Trasa 153 – zielona (10,6 km)
W całości prowadzi przez tereny rekreacyjne Lędzin: od Zamościa przy ul. Zakole do
kościoła św. Piotra i Pawła w Górkach.
•
LĘDZINY
wę płyty Rynku i rekonstrukcję Pomnika Powstańców Śląskich. W miejscu dawnego
budynku wagi miejskiej umiejscowiono zegar słoneczny. Centralnie przed Ratuszem
na trzech granitowych sześcianach wmurowane są herby miast partnerskich Bierunia:
Gundelfingen (Niemcy), Moravsky’ego Berouna (Czechy) i Ostroga (Ukraina). Na Rynku odbywają się liczne festyny, zabawy imprezy kulturalne (np. Powiatowy Przegląd
Orkiestr Dętych).
Wspomniane bryły granitowe, wmurowane w liczbie trzydziestu w płytę Rynku, wyznaczają zarys fundamentów miasta, odsłoniętych w czasie prac archeologicznych
w 1999 roku. Atrakcją Rynku jest także fontanna z postacią Bieruńskiego Utopca
– według ludowych wierzeń demona wodnego, zwanego na Śląsku również utopkiem,
utoplcem, Jędrą, hastermanem czy Rokitą.
Charakterystyczny jest przebieg dawnego traktu
przez Rynek, w kształcie litery S. W pierzeję
rynku wkomponowany jest Kościół parafialny
św. Bartłomieja Apostoła z XVIII wieku, w którym w okresie bożonarodzeniowym można podziwiać ruchomą stajenkę, składającą się z ok.
stu figurek. Wewnątrz cenne malowidła. Jednym
z nich jest (trzeci z kolei w dziejach świątyni)
obraz Świętej Rodziny, namalowany przez Romana Nygę wraz z częścią wotywną poświęconą przez Ojca Świętego Benedykta XVI w 2005
roku w Rzymie. W kruchcie kościoła znajdują
się dwie pamiątkowe tablice (dar mieszkańców
miasta) upamiętniające przyjęcie chrztu świętego i nominację kardynalską pochodzącego z Bierunia J.E. Ks. Kardynała Stanisława
Nagy’ego. W formie architektonicznej kościół nawiązuje do neoromanizmu.
„Walencinek”. Drewniany, cmentarny kościółek św. Walentego z przełomu XVI/XVII
wieku. Na chórze znajduje się zabytkowy, ośmiogłosowy pozytyw. Corocznie, 14 lutego, święty Walenty jednoczy w swej świątyni mieszkańców, zwłaszcza zaś chorych
i zakochanych, którym patronuje. Tradycją odpustu św. Walentego jest procesja wiernych na kolanach wokół cennego ołtarza głównego, w której wypraszają oni potrzebne
łaski. 13 lutego 2004 roku, w wigilię odpustu św. Walentego, miasto ogłosiło tego
świętego swoim patronem. Kościółek znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej.
Kopiec. Ziemny kopiec o wys. 5 m, pełniący niegdyś funkcję obronną. Jest to najstarszy zabytek miasta, pochodzący z 1295 r. Według różnych legend, budowla była
miejscem sprawowania sądów, lokalnym miejscem straceń, z szubienicą i katem.
Inne podania mówią, iż w okresie wojny 30-letniej Kopiec był miejscem dowodzenia
jednego z dowódców szwedzkich, mógł być także grobem jednego z chanów tatarskich, bądź też miejscem sprawowania ofiar przez kapłanów pogańskich. Na szczycie
znajduje się murowana kapliczka z zabytkową figurą św. Jana Nepomucena.
Grobla. XVI-wieczny wał ziemny usypany dla ochrony miasta przed wodami historycznego Wielkiego Stawu Bieruńskiego (onegdaj największej budowli inżynieryjnej Europy). Do dziś zachował się niespełna kilometrowy jej odcinek. Wschodnią i zachodnią
część Grobli łączy kładka dla pieszych nad ul. Chemików, umożliwiająca swobodne
przemieszczanie się po zabytkowej Grobli, pełniącej obecnie funkcję ścieżki spacerowej.
Cmentarz żydowski. Założony na przełomie XVIII/XIX wieku. Zajmuje powierzchnię
ok. 950 metrów kwadratowych. Od wschodu i zachodu otoczony murem. Zachowało
się 45 nagrobków z czytelnymi inskrypcjami. Ul. Wita.
Herb powiatu przedstawia górnośląskiego orła oraz pięć krzyży symbolizujących
pięć obiektów sakralnych, wrośniętych w pejzaż i historię tej ziemi, ważnych i charakterystycznych dla wchodzących w skład powiatu miast: Bierunia, Lędzin, Imielina oraz
gmin: Bojszów i Chełmu Śląskiego.
Na powiatowym sztandarze wypisana jest łacińska maksyma „Labor omnia vincit
(Praca wszystko przezwycięża)”, którą władze samorządowe i mieszkańcy tej ziemi
przyjęli za swoją dewizę.
POWIAT I JEGO JEDNOSTKI
BIERUŃ
Starostwo Powiatowe w Bieruniu
43-155 Bieruń, ul. Jagiełły 1
Tel.: 032 / 216-38-20; 216-38-27,
e-mail: [email protected]
Powiatowy Rzecznik Konsumentów
43-155 Bieruń, ul. Turystyczna 1
Tel.: 032/ 324-25-33; 324-25-00 wew.: 533;
Wydział Komunikacji
43-155 Bieruń, ul. Turystyczna 1
Tel.: 032/ 324-25-36
dla mieszkańców Bierunia, Bojszów i Chełmu
Śląskiego
Powiatowy Zarząd Dróg w Bieruniu
43-155 Bieruń, ul. Warszawska 168
Tel./fax: 032/ 216-21-73
Liceum Ogólnokształcące
im. Powstańców Śląskich
43-150 Bieruń, ul. Licealna 17
Tel./fax: 032/ 216-49-36; 216-40-60
Powiatowy Zespół Szkół
43-155 Bieruń, ul. Granitowa 130
Tel./fax: 032/ 216-29-81
Punkt Obsługi Podatników
Urzędu Skarbowego w Tychach
43-155 Bieruń, ul. Turystyczna 1
Tel.: 032 / 32-42-522
Komenda Powiatowa Policji
43-155 Bieru, ul Turystyczna 3
Tel.: 032 / 323-32-55, 032 / 216-50-86
LĘDZINY
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
43-140 Lędziny, ul. Lędzińska 24
Tel./fax: 032/ 216-78-19; 326-52-62
Powiatowe Centrum Organizacji
Pozarządowych
43-140 Lędziny, ul. Lędzińska 24
Tel./fax: 032/ 326-77-98 (-99)
Wydział Rozwoju Regionalnego
43-143 Lędziny, ul. Lędzińska 24,
Tel.: 032/ 216-79-18
Wydział Komunikacji
43-143 Lędziny, ul. Lędzińska 24
Tel.: 032/ 216-79-19
dla mieszkańców Lędzin i Imielina
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
43-155 Bieruń, ul. Kościelna 3;
Tel. 032/ 216-36-90
Powiatowy Urząd Pracy w Tychach
– Filia w Lędzinach
43-143 Lędziny, ul. Lędzińska 24
Tel. 032/ 216-79-91
Administracja specjalna:
Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego
43-155 Bieruń, ul. Turystyczna 1
Tel. 032/ 324-25-45
Powiatowy Zespół Szkół
43-40 Lędziny, ul. Pokoju 4
Tel./fax: 032/ 216-73-22, 216-62-41
BIERUŃ
www.bierun.pl
Bieruń jest największą pod względem powierzchni i liczby mieszkańców gminą powiatu bieruńsko-lędzińskiego.
Prawa miejskie otrzymał w roku 1387 od księcia opawsko-raciborskiego Jana II Żelaznego. Herb Bierunia przedstawia biegnącego jelenia z łabędziem na porożu. Motyw
• Granitoid. Fragment polodowcowego głazu narzutowego, pochodzącego ze środkowopolskiego zlodowacenia Odry, które miało miejsce na naszych ziemiach ponad 150
tys. lat temu. Znajduje się przy dworcu autobusowym.
• Hala sportowa. Najpiękniejszy w powiecie obiekt sportowy, oddany do użytku w 1995
roku. Hala ma wymiary 55x33 m i wysokość 11 m, pełnowymiarowe boiska do siatkówki, koszykówki, piłki ręcznej, 5 boisk do badmintona, saunę, siłownię, widownię.
Ul. Licealna 17.
• Przy pobliskiej szkole podstawowej znajduje się kryta pływalnia – niecka basenu ma
wymiar 25 x 12,5 m i głębokość 1,09 -2,24 m. Ul. Krakowska 28.
NOWY BIERUŃ
• Kościół św. Barbary. Położona w bliskim sąsiedztwie kopalni „Piast” i przyzakładowego
osiedla najmłodsza świątynia w mieście nosi imię patronki górników. W kościele tym
znajdują się doskonałej jakości organy, pod względem technicznym i estetycznym
nawiązujące do najlepszych, sprawdzonych tradycji barokowych. Inicjatorem i fundatorem ich budowy były w 1997 roku władze miejskie. Opracowanie założeń projektowych i brzmieniowych powierzono prof. Julianowi Gembalskiemu. Uroczystego
poświęcenia nowego instrumentu dokonał ks. arcybiskup Damian Zimoń 23 stycznia
2000 roku.
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Neoromański, wybudowany przez protestantów
w 1919 r., wykupiony przez katolików w 1922 r.
Ul. Warszawska 295.
• Budynek stacji kolejowej. Zabytek z 1854 r.
Wówczas gmach składał się z holu, poczekalni
pierwszej i drugiej klasy, biura, bufetu dla podróżnych oraz mieszkania dla pracowników kolei. Po
wojnie został przebudowany i do dziś spełnia
swoją funkcję. Ul. Ofiar Oświęcimskich 4
• Dworek i zabudowania folwarczne w Bijasowicach z 2 poł. XIX w. Ul. Bijasowicka
• Zabudowania dawnego folwarku Solec. Pochodzą z XIX wieku (1905 r.). Nazwa
folwarku wywodzi się od wodnych solanek, z których pozyskiwano sól. Od 1992
roku nieopodal obiektu, usytuowany jest Ludowy Klub Jeździecki „Solec”. W ośrodku
hodowane są konie dla celów rekreacyjnych i sportowych (odbywają się tam wyścigi
konne). Konie ze stadniny udostępniane są także do rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych. Ul. Barbórki 23.
• Budynek pierwszej szkoły. Zabytek z 1824 roku. Ul. Wawelska 55.
• Hala Sportowa przy Gimnazjum nr 1. Najnowszy obiekt sportowy w mieście,
z boiskiem 44x24 m i trybunami na 280 miejsc, z dwuhektarowym kompleksem towarzyszącym (parkingi, boiska do gier zespołowych, bieżnia).
• Ferma Strusi Afrykańskich Zosia. Do zwiedzana za odpłatnością, w porozumieniu
z właścicielem. Ul. Wspólna 15.
• Paciorkowce. Potoczna nazwa zespołu pięciu wzgórz i dwóch stawów, powstałych
jako forma rekultywacji zdegradowanego terenu pogórniczego, obejmującego dawne
stawy rybne w okolicach Bierunia Nowego i Kopciowic (Chełm Śląski). Obiekt posiada
status parku krajobrazowo-przyrodniczego.
• Starorzecze Wisły. Z punktu widokowego w Bieruniu Nowym na terenach rekreacyjnych miasta, w dolinie lewobrzeżnych dopływów Wisły (Przemszy i Gostyni, rozciąga
się przepiękny widok na starorzecze Wisły, a przy sprzyjającej pogodzie na horyzoncie
rozpościera się rozległe pasmo Beskidów, odległych w prostej linii o około 30 km.
Flora starorzecza Wisły jest bogata i zróżnicowana. Tereny te porośnięte są roślin-
wany w latach 1769–1772,. Barokowy, jednonawowy,
z wieżą z cebulastym hełmem. W jego podziemiach
pochowane są szczątki budowniczego kościoła Piotra
Wehowskiego i jego rodziny. Na uwagę zasługują: ołtarz główny pochodzący z około 1803 roku, autorstwa
mistrza Schefflera z Krakowa, obraz św. Klemensa
– papieża, chrzcielnica z 1657 roku, drewniany relikwiarz w kształcie ręki z relikwiami św. Klemensa,
żyrandol z 1792 roku wykonany w hucie szkła w Wesołej oraz organy z 1773 roku. Ul. Miłosza 2
Klimont, Górka Klemensowa (305 m n.p.m) nosiła
pierwotnie nazwę Piorunowa Górka. Wedle legend,
przed X wiekiem n.e,. była ona miejscem kultu pogańskiego. Swoją misję chrystianizacyjną w tym miejscu
prowadzili święci Cyryl i Metody. Górka Klemensowa
jest jednocześnie doskonałym punktem widokowym,
z którego rozpościera się panorama całych Lędzin i
dalekich okolic. Klimont wraz z położonym na nim kościółku znajdują także swe odzwierciedlenie w herbie
miasta. Papież św. Klemens I Rzymski, patron zabytkowego kościółka, był również inspiracją do nazwy Nagrody Starosty Bieruńsko-Lędzińskiego, przyznawanej corocznie
w dziedzinie kultury. Od jego imienia nosi ona nazwę „Clemens” i jest przyznawana
w trzech kategoriach (Pro Arte, Pro Cultura, Pro Publico Bono. Statuetka nawiązuje do
wspólnego dziedzictwa kulturowego mieszkańców powiatu bieruńsko-lędzińskiego.
Kapliczka „Pod lipami”, murowana, z końca XVIII w. znajduje się pod Klimontem,
przy starej drodze do Bierunia. Według legendy straszyły tam duchy żołnierzy szwedzkich, uczestników wojny trzydziestoletniej (1616–48). Ul. Sobieskiego 31.
Kościół św. Anny wraz z zespołem obiektów przykościelnych, w skład których
wchodzą figura NMP Niepokalanie Poczętej, figura Chrystusa Ukrzyżowanego
w stylu ludowo-barokowym, figura św. Jana Nepomucen a i inne. Świątynia ma także
dwa dzwony: późnogotycki z 1508 r. i wczesnorenesansowy z I poł. XVI wieku. Ul.
Kontnego 5.
Plebania kościoła św. Anny z 1778 r., siedziba dawnego domu parafialnego, murowana,
tynkowana, obecnie w jej miejscu znajduje się Miejska Biblioteka Publiczna, Towarzystwo
Kulturalne im. Anielina Fabery oraz Klub Plastyka Kontrast. Ul. Lędzińska 86.
Dom Klasztorny Sióstr Boromeuszek, (tzw. fundacja ks. proboszcza Wrazidły), datowany na 1905 r. Ul. Lędzińska 155.
Budynek „starej owczarni” z 1629 r. oraz zameczek wybudowany dla kapitanów
folwarków pszczyńskich z ok. 1600 r.
Budynek sierocińca „Martineum”, wzniesiony w 1833 r., będący do 1945 r. schronieniem dla ewangelickich dzieci z Górnego Śląska – obecnie siedziba Izby Porodowej, ul. Hołdunowska 70.
Cmentarz protestancki, ewangelicko-augsburski z kapliczką cmentarną (kostnicą)
z 1797 r. Na cmentarzu tym pochowany został Johann Christian Ruberg – „Śląski
Faust” – wynalazca nowej metody wytopu cynku zwanej „śląską”. Na ścianie kaplicy
znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona odkrywcy, upamiętniająca również 200.
rocznicę hutnictwa cynku w Polsce. Na cmentarzu znajduje się także nagrobek pastora Jana Gottlieba Schleirrmachera. Ul. Kaktusowa.
Ewangelicki dom modlitewny. Dawny budynek gminy protestanckiej z 1778 r., zbudowany przez niemieckich kolonistów, przybyłych do Hołdunowa z Kóz koło Bielska
w 1770 roku; murowany, tynkowany, podpiwniczony. Ul. Hołdunowska 56.
• Pomnik Weteranów Powstań Śląskich. Ul. Lędzińska.
• Zbiorowy grób wojenny żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej wraz
z pomnikiem nagrobnym, znajdujący się na cmentarzu parafialnym. Ul. Zabytkowa.
• Obelisk ufundowany ku czci Pomordowanych Więźniów Obozu Koncentracyjnego w Oświęcimiu. Ul. Paderewskiego.
• Rybaczówka, staw leśny, miejsce zagospodarowane rybacko i rekreacyjnie przez
KWK „Piast”. Górki.
• Las Jedliński. W lesie znajdują się zagadkowe obwałowania wskazujące na pradawne grodziszcze.
• Stare szkoły w Jedlinie i Nowych Bojszowach, pochodzące z początku XX w.
• Chałupy chłopskie w Międzyrzeczu i Świerczyńcu, z XIX w.
BANKI
Bank Przemysłowo-Handlowy. Ul. Imielińska 87
Bank Spółdzielczy Katowice. Ul. Imielińska 83a
SKOK „Wesoła”. Ul. Imielińska 87
W skład dzisiejszych Bojszów wchodzą następujące osady: Bojszowy (Stare), Bojszowy Nowe, Jedlina, Międzyrzecze i Świerczyniec. Największą terytorialnie i ludnościowo miejscowością gminy są Bojszowy. Pierwsza wzmianka o tej wsi w zapisach
kronikarskich pochodzi z 1368 r. Pozostałe wsie datują zapisy historyczne o swoich
ziemiach na lata: Międzyrzecze – 1536 r., Jedlina - 1587 r., Świerczyniec - 1712 r.,
Bojszowy Nowe - 1854 r.
Ok. 2000 lat p.n.e. znaleziono w Jedlinie narzędzia krzemienne, świadczące o istnieniu w tym miejscu osady ludzkiej. W XIII w. dzisiejsza gmina Bojszowy była usytuowana
na tzw. Starej Wsi, która została zniszczona po najeździe Tatarów. W tymże zakątku
usytuowane są wzniesienia, stanowiące najwyższy punkt Bojszów, ich wysokość wynosi
244 m n.p.m. Nową osadę założono według lokacji na prawie niemieckim, wzdłuż biegu
Gostyni. W 1368 r. Jan I Raciborski, książę opawsko-raciborski przekazał wieś Bojszowy
w zamian za wieś Leszczyny, rycerzowi Bierawie oraz jego małżonce Katarzynie. Od
roku 1492 wieś miała dwóch właścicieli: rycerzy Korniczowa i Bibersteina. Konsekwencją tego był podział wsi na Bojszowy Dolne i Bojszowy Górne. W 1639 r. Bojszowy
mają nowych właścicieli: Zborowskich i Promniców. W tym samym czasie na obszarze
Bojszów powstały dwa zarządy gminne. Wraz ze zmianą kolejnych właścicieli powstały
dwa dworki, dzisiejszy park dworski w Bojszowach Górnych i dwór jedliński, którego
już nie ma. W 1765 r. Bojszowy znalazły się w granicach państwa pruskiego, zaś po
powstaniach śląskich stały się ponownie częścią państwa polskiego.
Gmina Bojszowy powstała w 1975 r. Dwa lata później została włączona do Tychów.
W 1991 roku odzyskała samodzielność.
Niegdyś Bojszowy były wsią typowo rolniczą, jednak w I połowie XX wieku, wraz
z powstającymi w okolicy kopalniami węgla
kamiennego, stały się osiedlem robotniczym. Z uwagi na walory krajobrazowe, dogodne skomunikowanie i przyjazne warunki
inwestycyjne rozwija się budownictwo jednorodzinne i rezydencyjne.
Gmina Bojszowy terytorialnie obejmuje
część dawnej Puszczy Pszczyńskiej z ostojami zwierzyny. W bezpośrednim sąsiedztwie
gminy w Pszczynie - Jankowicach znajduje
się Ośrodek Hodowli Żubrów.
Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od skrótu starosłowiańskiego imienia „Budzisław”, „Budzisz” (czuwający nad sławą).
Gmina położona jest w północno-wschodniej części historycznej ziemi pszczyńskiej,
w pradolinie Wisły i dorzeczu jej lewych dopływów: Gostynki, Pszczynki i Korzyńca. Naturalnymi granicami gminy są: od północy - rzeka Gostynia, od wschodu - rzeka Wisła,
od południa - rzeka Pszczynka, a od zachodu - lasy pszczyńsko - kobiórskie.
• Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Wzniesiony w latach 1903-1905, neogotycki. Obok cmentarz z XVIII w. z kamiennymi nagrobkami dziedziców i kostnicą.
Ul. Św. Jana.
• Park dworski. Założony prawdopodobnie w XVI wieku przez ówczesnego dziedzica
Bojszów Jana Bibersteina. W parku stoi cenny pomnik przyrody, 600-letni dąb Świętojan, Ul. Św. Jana.
• Krzyże przydrożne, kamienne z XIX w.
• Figura św. Floriana. Jedna z najstarszych w powiecie figur (z 1758 r.) czczących
tego patrona strażaków. Stoi na Łące Farskiej. Ul. Gaikowa.
• Organistówka. Pochodzi z XVIII w. W latach 1962-1976 była siedzibą Gromadzkiej
Rady Narodowej w Bojszowach i miejscowej biblioteki. Od 1993 r. jest częścią Urzędu
Gminy. Przez 66 lat mieszkał w niej, razem ze swoją rodziną, organista Piotr Siwy,
stąd też nazwa obiektu. Ul. Gaikowa 35.
www.ledziny.pl
Prace archeologiczne na terenie miasta wykazały ślady osadnictwa z epoki brązu
oraz wczesnego okresu epoki żelaza. Lędziny zbudowane są na wzgórzu, otoczone są
pagórkami. Nazwa miasta wywodzi się prawdopodobnie z języka starocerkiewnego, od
słowa „lędina”, oznaczającego ugory.
W średniowieczu Lędziny były w posiadaniu dwóch właścicieli – książąt raciborskich
i pszczyńskich. Podzielono je na dwie wsie, Lędziny Książęce i Lędziny Klasztorne.
Część klasztorna obejmowała rejon Góry Klimont, Lipusza, Blychu, a także obszar
starego Hołdunowa. Równolegle do działu klasztornego, rozwijał się dział książęcy,
należący do książąt piastowskich. W 1555 roku wsie połączono i sprzedano Baltazarowi Promnicowi.
Do XIX wieku Lędziny były osadą rolniczą, stanowiącą folwark panów pszczyńskich: Promniców, Anhaltów i Hochbergów. Po klęsce Niemiec w roku 1918 i powstaniu niepodległego państwa polskiego, mieszkańcy Lędzin brali aktywny udział w walce
o przyłączenie Śląska do Rzeczypospolitej, uczestnicząc we wszystkich powstaniach
śląskich. W III powstaniu śląskim, w 1921 roku, uczestniczyła Lędzińska Kompania Śląska, która liczyła 84 osoby i wchodziła w skład Pszczyńskiego Pułku Powstańczego.
29 czerwca 1922 roku do Pszczyny wkroczyło Wojsko Polskie i Lędziny wraz z całą
ziemią pszczyńską powróciły do państwa polskiego. W latach międzywojennych Lędziny
były gminą wiejską. W obliczu napaści hitlerowskiej, pod koniec sierpnia 1939 roku
zorganizowano tutaj liczącą 240 powstańców kompanię. W okresie okupacji działały
w mieście konspiracyjne organizacje oporu. Niosły one pomoc między innymi więźniom
obozu oświęcimskiego. Na terenie gminy istniało osiem obozów pracy, w których więziono kilka tysięcy Rosjan, Żydów i Włochów.
W 1966 roku Lędziny otrzymały prawa miejskie. W 1975 r. Lędziny, Hołdunów oraz
Goławiec, Górki i Smardzowice zostały przyłączone do Tychów. W 1991 roku Lędziny
odzyskały samodzielność i prawa miejskie.
Lędziny posiadają dogodne warunki turystyczne. Przez miasto przebiega szlak zielony – pieszy, zwany „Szlakiem Krawędziowym GOP”, prowadzący z Gliwic przez Mikołów
i Tychy do Chełmu Śląskiego (którego całkowita długość wynosi 78 km, z czego 11 km
na terenie gminy); ponadto szlaki rowerowe.
W XVIII wieku na terenie Lędzin odkryto „czarne złoto” – węgiel. Przemysł wydobywczy reprezentuje KWK „Ziemowit”, uruchomiona w 1952 r., zaliczana (obok KWK
„Piast” w Bieruniu) do największych w Europie.
WARTO ZOBACZYĆ
• Kościół św. Klemensa – najpopularniejszy obiekt ziemi lędzińskiej, znajdujący się
na górze Klimont (Klemensowej Górce). Tradycja chrześcijańska podaje, że Klemens
I został wygnany z Rzymu do Chersonezu Taurydzkiego (dzisiejszy Krym), gdzie
w kopalniach wśród skazańców głosił naukę Chrystusową, za co został wrzucony do
morza z kotwicą u szyi. W IX stuleciu dzięki staraniom Cyryla i Metodego sprowadzono szczątki Klemensa I do Rzymu. Św. Klemens jest patronem narodów słowiańskich.
W ikonografii chrześcijańskiej przedstawiany jest w papieskim stroju pontyfikalnym,
jego atrybutami są Baranek Apokalipsy, kotwica, którą uwiązano mu u szyi, księga,
mały krzyż i paliusz. Parafia lędzińska należy do najstarszych na Górnym Śląsku.
Kościół św. Klemensa uważany jest za matkę kościołów ziemi pszczyńskiej. Wybudo-
• Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Zabytek z 1706 r. Wybudowana w miejscu starej drewnianej kaplicy. Barokowa, czworoboczna, trójkondygnacjowa z wieżą,
murowana od frontu. Ul. Apteczna.
• Cmentarz parafialny z grobem nieznanego żołnierza.
• Kopiec Wolności. Usypany z ziemi, na nim postawiono obelisk i płytę z napisem
„Pamięci poległych 1945 roku – Społeczeństwo Imielina”. Ul. Wyzwolenia.
• Pomnik na rynku. Symbolizuje skrzydła powstańcze. Wzniesiony w 1969 roku na
cześć i chwałę bojownikom i bohaterom walk wyzwoleńczych.
• Przydrożne krzyże i kapliczki. Zachowało się 20 krzyży i kapliczka św. Jana Nepomucena, wybudowana w 1870 r. Zbudowana jest z kamienia łupanego, wzniesiona
prawdopodobnie przez górników kopalni galmanu. Ul. Ściegiennego.
• Dom na mycie. Charakterystyczny budynek z wykuszem na osi, stojący przy drodze
do Chełmu. Furmanki, które przejeżdżały przez Imielin musiały płacić myto. Droga
była przegrodzona szlabanem, po uiszczeniu należności osoba obsługująca myto,
otwierała szlaban. Ostatnim mytnikiem był Jan Brandys, który po likwidacji myta
w budynku tym otworzył sklep spożywczy. Wkrótce sklep zlikwidowano, zaś w jego
miejscu ulokowano Urząd Okręgowy.
• Osada kultury łużyckiej i przeworskiej. Stanowisko archeologiczne, ul. Turystyczna-Imielińska.
• Zbiornik Imieliński. We wschodniej części miasta zlokalizowany jest zbiornik wody
pitnej o powierzchni 7,1 km kw. i pojemności 52,5 mln m3, wykorzystujący wyeksploatowaną piaskownię, do której od 1976 r. pompuje się wodę z Soły i Skawy, przeznaczoną dla konurbacji śląskiej. Okolice zbiornika to teren rekreacyjny przeznaczony
dla turystyki pieszej i rowerowej. Można również pływać na łódkach i żaglówkach.
URZĘDY
Urząd Miasta Imielin. Ul. Imielińska 89
KOŚCIÓŁ
Matki Boskiej Szkaplerznej. Ul. Imielińska 89
OŚRODKI KULTURY
Dom Kultury „Sokolnia”. Ul. Imielińska 29
BEZPIECZEŃSTWO
Komisariat Policji. Ul. Dobra 2.
Tel. 032/ 225-61-16
GASTRONOMIA
Rotondo. Ul. Imielińska 130
Sy&Ta. Pizzeria. Ul. Kowalska 1
U Szali. Restauracja. Ul. Wyzwolenia
STACJE PALIW
PKN Orlen. Ul. Imielińska 27
OBIEKTY SPORTOWE
Stadion KS „Pogoń”. Ul. Hallera 37a
BOJSZOWY
www.bojszowy.pl
•
•
•
•
•
•
•
•
•
WARTO ZOBACZYĆ
URZĘDY
Urząd Miasta Lędziny. Ul. Lędzińska 55
OŚRODKI KULTURY
Sala Widowiskowo-Kinowa „Piast”.
Ul. Lędzińska 55
Miejski Ośrodek Kultury. Ul. Hołdunowska 39
BEZPIECZEŃSTWO
Straż Miejska. Ul. Lędzińska 55.
Tel. 032/216-65-11, wew. 32; 986
KOŚCIOŁY
Kościół św. Klemensa. Górka Klemensowa
Kościół św. Anny. ul. Ks. Pawła Kontnego 5
Kościół Chrystusa Króla. Ul. Lewandowskiej 42a
Kościół Matki Bożej Różańcowej. Ul. Lędzińska 51
Kościół Św. Apostołów Piotra i Pawła.
Ul. Szenwalda 57
Kościół Wniebowzięcia NMP. Ul. Goławiecka 44
Kościół Świętej Trójcy (ewangelicko-augsburski).
Ul. Ruberga 1
OBIEKTY SPORTOWE
Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny Centrum.
Ul. Lędzińska 14. Obiekt jest ogólnodostępny, można z niego korzystać indywidualnie
lub w ramach sekcji: kulturystycznej, aerobiku, tańca sportowo-towarzyskiego, gimnastyki korekcyjnej, kung-fu, tenisa stołowego
i sportowo-muzycznej. W Ośrodku znajdują
się: hala sportowa (pełnowymiarowa, z wi-
downią na 180 osób); kryta pływalnia (brodzik,
sauny, łaźnia parowa, jacuzzi,); siłownia kulturystyczna; sala do tenisa stołowego.
Stadion MKS Lędziny i Ośrodek Sportowo-Rekreacyjny Zalew (odkryty basen, korty
tenisowe). Ul. Stadionowa 1
GASTRONOMIA:
Anita. Bar. Ul. Lędzińska 179,
Cafe Bar. Ul. Lędzińska 135
DB. Kawiarnia. Lędzińska 14
Kamea. Restauracja-Kawiarnia
Ul. Hołdunowska 18
Manhattan. Kawiarnia. Ul. Pokoju 12
Pinocy. Restauracja-Kawiarnia.
Ul. Waryńskiego 35
10. Pizzeria. Ul. Lędzińska 1
STACJE PALIW
Auto-Gaz (stacja paliw i stacja LPG).
Ul. Hołdunowska 7/9
Gracjan przy Drodze Krajowej nr 1,
całodobowa
PKN Orlen przy Drodze Krajowej nr 1,
całodobowa
Ul. Pokoju, całodobowa
BANKI
Bank Spółdzielczy. Ul. Lędzińska 14
ING Bank Śląski. Ul. Lędzińska 55 (bankomat)
PKO BP. Ul. Lędzińska 1
jelenia często występuje w herbach miast położonych w bliskim sąsiedztwie większych
kompleksów leśnych. Natomiast łabędź, wędrowny ptak wodny, uosabia usytuowanie
Bierunia w pobliżu rzek i stawów. Symbolika barw herbowych nawiązuje do złoto-błękitnych barw Górnego Śląska.
W XVI wieku Bieruń był ważnym miejscem w handlu tranzytowym (w szczególności
bydłem) między Rzeczpospolitą, a Śląskiem i Czechami. Handlowano także końmi, rybami, wełną, solą i zbożem. Mieszkańcy Bierunia trudnili się kowalstwem, krawiectwem,
szewstwem, włókiennictwem.
W roku 1824 wybudowano pierwszą na Górnym Śląsku szosę międzypaństwową,
która biegła z Wrocławia do Krakowa przez Opole, Toszek, Gliwice, Mikołów, Bieruń
i skrzyżowanie tejże szosy ze starą drogą z Bytomia przez Mysłowice do Oświęcimia.
W Zabrzegu (Solcu) powstała nowa kolonia, którą zaczęto nazywać Nowym Bieruniem. Zawdzięczała ona swój rozwój budowie: gmachu królewsko-pruskiego Głównego
Urzędu Celnego, remizy towarowej, faktorii solnej, gospody, szkoły podstawowej oraz
apteki, masarni, piekarni i powstaniu pojedynczych gospodarstw. W tym samym czasie
w Nowym Bieruniu znajdował się Główny Urząd Pocztowy, a od 1850 roku delegatura Sądu Powiatowego, z prawem sądzenia przestępstw kryminalnych. Oficjalnie nowa
osada w 1833 roku otrzymała nazwę Nowy Bieruń. Budowa wspomnianych obiektów
administracyjnych pociągnęła za sobą napływ urzędników celnych, funkcjonariuszy granicznych, urzędników pocztowych, nauczycieli, sędziów i różnego rodzaju rzemieślników
oraz robotników wykwalifikowanych. Budowa w 1853 roku linii kolejowej biegnącej przez
Nowy Bieruń, łączącej zabór pruski z austriackim, sprzyjała rozwojowi osadnictwa oraz
przyczyniła się do napływu innych grup zawodowych, w tym kolejarzy.
W trzecim tysiącleciu Bieruń jest miastem o dużym potencjale gospodarczym. Równolegle rozwijają się tutaj trzy gałęzie przemysłu: wydobywczy (KWK „Piast” – jedna
z najnowocześniejszych na świecie kopalń węgla kamiennego, na terenie gminy swój
obszar górniczy ma również kopalnia „Ziemowit”), chemiczny (w 2006 roku 135-lecie
obchodziły Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg-Bieruń” S.A. – dawna Śląska Wytwórnia
Materiałów Wybuchowych „Lignoza”) i spożywczy (swój oddział w Bieruniu ma fabryka
produktów mlecznych „Danone”, działa Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska).
Cechą wyróżniającą Bieruń jest występowanie dwóch skupisk miejskich: Bierunia
Starego i Bierunia Nowego, oddalonych od siebie o ok. 7 km, oraz czterech osad
wiejskich: Jajost, Ścierni, Bijasowic i Czarnuchowic.
Na terenie Bierunia można zobaczyć wspaniałe zespoły przyrodniczo-krajoznawcze.
Najważniejsze z nich to: dolina Wisły, Góra Chełmeczki; starorzecza Wisły – w Czarnuchowicach, starorzecza Bujak, Zabrzeg, „przy Wiśle” i przy „Potoku Zerowym”, groble historycznych stawów: Goldman, Kopańskiego oraz Wielkiego Stawu Bieruńskiego;
skarpa nad potokiem Bijasowickim; stawy: Łysina, Derówka i tzw. „Za groblą”.
Lokalnym specjałem są „całuski bieruńskie” – nadziewane ciasteczka biszkoptowe, oblane czerwoną pomadą. To okazjonalny wypiek Spółdzielni Usługowo-Handlowej
„Jedność”, którego najpewniej można spróbować w lutym w walentynki i w czerwcu na
Powiatowych Targach Przedsiębiorczości i Ekologii w Imielinie.
Zawsze we wrześniu obchodzone są Dni Bierunia, których kulminacją są uroczystości dożynkowe.
BIERUŃ STARY
WARTO ZOBACZYĆ
• Szachownicowy układ urbanistyczny miasta. Przykład miasta średniowiecznego z
centralnie położonym, niemal kwadratowym Rynkiem otoczonym zespołem jednopiętrowych kamienic z ratuszem – siedzibą Urzędu Miasta.
• W sierpniu 2004 roku zakończyły się prace modernizacyjne, obejmujące przebudo-
nością łęgową, rosną tam również rzadko spotykane storczyki, konwalie majowe,
wonne turówki i trójlistne bobrki. Można również podziwiać wierzbowe zarośla z olszą
czarną, topolami, wierzbą białą, brzozą, jesionem, grabem, dzikim bzem czarnym
oraz niewielkimi „oczkami” wodnymi. Na faunę starorzecza składa się ptactwo wodne,
żeruje tam czapla siwa, sporadycznie pojawia się bocian czarny. Gniazduje również
kilka gatunków ptaków drapieżnych m.in. myszołowów i jastrzębi.
• Grobel Kopańska. Druga obok starobieruńskiej Grobli budowla hydrotechniczna.
Znajduje się w południowej części Bierunia Nowego tzw. Kopani. Grobel Kopańska
powstała w XVII w. dla ochrony pobliskich terenów rolnych przed wodami historycznego Stawu Kopańskiego. Obecnie jest to jedno z najbardziej wartościowych
pod względem przyrodniczym miejsc na terenie Bierunia. Oprócz wiekowych grabów
i dębów, które w malowniczy sposób wpisują się w krajobraz, rośnie tu wiele rzadkich
i chronionych roślin, takich jak: kalina koralowa, kruszyna pospolita czy konwalia
majowa.
• Degolówka. Nad samym brzegiem Wisły, na historycznym trakcie Bieruń – Zabrzeg
można zobaczyć dawny budynek cła (obecnie restauracja „Przystań”), wybudowany na początku XIX wieku. W 1921 roku, w czasie plebiscytu, stacjonował w nim
z ramienia Ligi Narodów oddział żołnierzy francuskich. Na jego czele stał młody porucznik Charles de Gaulle. W wrześniu 1967 roku przez most łączący Bieruń Nowy
z Oświęcimiem wracał on, już jako prezydent Francji, z wizyty w byłym obozie koncentracyjnym Auschwitz. Ul. Warszawska 396.
URZĘDY
Urząd Miasta Bieruń. Rynek 14
Stadion KS Piast, korty tenisowe, strzelnica
sportowa. Ul. Warszawska 270
OŚRODKI KULTURY
Bieruński Ośrodek Kultury,
Kino-Teatr Jutrzenka. Ul. Spiżowa 4
Dom Kultury Gama. Ul. Chemików 45
Świetlica Środowiskowa. Ul. Remizowa 19
BAZA NOCLEGOWA – HOTELE
Adria. Ul. Wawelska 4
Axel. Ul. Zarzyny 41.
Hostel – Erg. Ul. Chemików 133
Motel Leśny, Ul. Świerczyniecka 77
Zajazd Jajosty. Ul. Bojszowska 214
BEZPIECZEŃSTWO
Straż Miejska. Ul. Jagiełły 1.
Tel. 032/ 216-37-27, 986
KOŚCIOŁY
Św. Bartłomieja Apostoła. Ul. Krakowska 3
Św. Walentego. Ul. Krakowska 39
Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Ul. Warszawska 295
Św. Barbary. Ul. Kościelna 3
REKREACJA
Kąpielisko Łysina
Ośrodek Rekreacji Konnej Solec. Ul. Barbórki 23
OBIEKTY SPORTOWE
Hala sportowa przy LO i Gimnazjum nr 2.
Ul. Licealna 17
Hala sportowa przy Gimnazjum nr 1.
Ul. Warszawska 294
Stadion przy KS Unia Bieruń Stary.
Ul. Chemików 40.
Basen kryty przy SP nr 1. Ul. Krakowska 28
Basen kryty przy SP nr 3. Ul. Węglowa 11
GASTRONOMIA
Adria. Ul. Wawelska 4
Ambrosia. Ul. Turystyczna 1
Axel. Ul. Zarzyny 41
Jaromin PPH. Pizzeria. Ul. Kossaka 1
Karczma Harynda. Ul. Warszawska 40
Meed. Ul. Wawelska 70
Relax. Ul. Świerczyniecka 77
Sałasz, Ul. Warszawska 288
Stylowa. Ul. Krakowska 36
Zajazd Jajosty. Ul. Bojszowska 214
STACJE PALIW
Arge. Ul. Krakowska 107
PKN Orlen. Ul. Oświęcimska 422
Stacja LPG AM Auto Gaz. Ul. Warszawska
BANKI
Bank Spółdzielczy. Rynek 18
ING Bank Śląski. Rynek 6
PKO BP. Ul. Chemików 3
PKO BP. Ul. Jagiełły 1
symbolizuje sklepienie niebieskie, zaś okno z kratą – daremność i zrezygnowanie. Zamknięte drzwi
oznaczają tajemnicę, zakaz.
Badania archeologiczne wykazały, że najstarsze
ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z neolitu
(4000–1800 lat p.n.e.). Początki historii Imielina sięgają średniowiecza. W 1391 r. Imielin przekazano biskupowi krakowskiemu. W drugiej połowie XVIII wieku
stał się częścią Prus. W 1921 roku został ponownie
przyłączony do Polski. W 1957 r. Imielin uzyskał status
osiedla, a w roku 1966 prawa miejskie. Po zmianach
administracyjnych w 1975 r. włączono go do miasta
Tychy, zaś w dwa lata później stał się dzielnicą Mysłowic. Pełną samodzielność uzyskał w 1995 roku.
Terytorium miasta charakteryzuje zróżnicowanie
rzeźby terenu. W jego północno-wschodniej części
znajdują się wzniesienia zwane Garbami Imielina. Zbudowane są one z triasowych wapieni i dolomitów kruszconośnych wznoszących się ponad
300 m n.p.m. (najwyższym wzniesieniem jest Golcówka – 307 m n.p.m.) i opadających
w kierunku rzeki Przemszy. Na terenie miasta działają trzy kamieniołomy, produkujące kruszywo drogowe oraz nawozy wapniowe dla rolnictwa. Z kamieniołomu przy ulicy Ściegiennego
wydobywano kamień pod budowę katowickiej katedry. Niegdyś, w pobliżu kamieniołomów
pracowały wapienniki, w których wypalano wapno. Dolomit wydobywano od XIX wieku.
Szybki rozwój miasta nastąpił po II wojnie światowej. Charakterystyczną cechą urbanistyczną miasta jest jednolita zabudowa jednorodzinna, bez budownictwa blokowego.
Miasto ma charakter przemysłowo-rolniczy. Od 2002 r. działa Stowarzyszenie
Przedsiębiorców Imielina, którego głównym założeniem jest propagowanie i wspieranie
rodzimej przedsiębiorczości, będącej podstawą rozwoju ekonomicznego miasta. Jej dynamiczny wzrost zainspirował władze starostwa do organizowania w tym mieście, na
terenie Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego „Metale”, Powiatowych Targów Przedsiębiorczości i Ekologii. Impreza odbywa się od 2003 roku corocznie z początkiem
czerwca i jest przykładem działania samorządu lokalnego na rzecz rozwoju i promocji
przedsiębiorczości, rozwiązań proekologicznych, aktywizacji rynku pracy, integracji gospodarczej firm oraz środowiska ludzi biznesu.
Dni Imielina odbywają się w pierwszym tygodniu września.
WARTO ZOBACZYĆ
IMIELIN
www.imielin.pl
Nazwa Imielin pochodzi od wyrazu jemioła, wymawianego w gwarze jako jimioła,
imioła. Roślina ta swego czasu gęsto porastała imielińską ziemię. Według legend nazwa
miasta może się również wywodzić od nazwiska pierwszego osadnika – Imiela, bądź
też od rzeczki Imielinki.
W herbie Imielina znajduje się kapliczka. Jest to wyraźne nawiązanie do kapliczki
poświęconej Matce Boskiej Częstochowskiej. Na polu błękitnej tarczy jest murawa, na
niej zaś stoi srebrna kapliczka w cegiełki. Złota kopuła jest zwieńczona krzyżem łacińskim, symbolem cierpienia Chrystusa, wyznaczającym cztery strony świata. Kopuła
URZĘDY
Urząd Gminy Bojszowy. Ul. Gaikowa 35
KOŚCIOŁY
Św. Jana Chrzciciela. Bojszowy. Ul. Św. Jana
MB Uzdrowienia Chorych. Ul. Sierpowa 36
Św. Jana Nepomucena. Ul. Świętojańska
Wniebowzięcia NMP. Ul. Farska 2
REKREACJA
Klub Jeździecki Grof. Nauka jazdy konnej, przejazdy bryczką, kuligi, wyjazdy w teren, hipoterapia. Ul. Jedlińska 108
Starorzecze Wisły, Jedlina - zbiornik wędkarski
OBIEKTY SPORTOWE
Stadion GTS Bojszowy
Obiekty sportowe przy Gimnazjum w Świerczyńcu: boiska do gry w piłkę nożną, ręczną, kort
tenisowy, bieżnia.
GASTRONOMIA
Dworek Grof - ogród letni, kominki plenerowe,
możliwość konsumpcji żymloka - produktu regionalnego oraz innych wyrobów ze świniobicia. Ul. Jedlińska 108
Łowiecka. Ul. Jedlińska 2
Stara Szkoła. Ul. Korzenicka 6
CHEŁM ŚLĄSKI
www.chelmsl.pl
Chełm Śląski leży w obrębie dwóch krain geograficznych: Wyżyny Śląskiej i Kotliny
Oświęcimskiej, w obrębie zlewni dolnych odcinków Przemszy i Potoku Goławieckiego.
Pierwsze dokumenty świadczące o istnieniu Chełmu pochodzą z 1368 r. W latach
1391-1795 wioska należała, wraz z Imielinem i Kosztowami, do biskupa krakowskiego.
W 1555 r. zbudowano i poświęcono drewnianą kaplicę pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej. Pod koniec XVII wieku istniejącą kaplicę zastąpiono kościołem murowanym.
Był to początek samodzielnej parafii Chełm Wielki. Na przełomie XVIII i XIX wieku obok
kościoła powstał cmentarz parafialny z kaplicą św. Piotra.
W 1716 r. do chełmskiej parafii przyłączono Kopciowice, później Czarnuchowice
i Zabrzeg, a w 1801 r. Imielin i Kosztowy. W 1817 r. wieś została włączona do Prus. Po
trzecim powstaniu śląskim powróciła do granic państwa polskiego. W 1945 r. utworzono
zbiorową gminę Chełm Wielki. W 1994 r. Chełm Śląski uzyskał status samodzielnej
gminy. W jej skład weszły: Chełm Śląski, Kopciowice i Chełm Mały.
Zdecydowaną większość obszaru gminy stanowi równina sandrowa. Wschodnią
i południowo-wschodnią część terytorium gminy zajmuje dolina Przemszy. Na tle tych
dwóch form krajobrazowych wyraźnie wyodrębnia się najwyższe wzniesienie - Chełmska
Góra (284 m n.p.m.). Wzgórze jest miejscem szczególnym, związanym z bolesnymi
wydarzeniami - epidemią cholery, która wybuchła jesienią 1831 roku i pochłonęła 218
ofiar. Ze względu na ochronę wody w studniach, zmarłych nie pochowano na miejscowym cmentarzu, lecz pogrzebano w piaskach wschodniego zbocza wzgórza, będącego
własnością kościelną. Po tych tragicznych wydarzeniach, górę zaczęto nazywać „Smutną”. Ze Smutnej Góry można podziwiać panoramę doliny rzeki Przemszy, a przy dobrej
widoczności zobaczyć łańcuch Beskidu Śląskiego.
Przez teren Chełmu przepływa rzeka Przemsza wraz z dopływami: Imielinką i Potokiem Rothera oraz Potok Goławiecki z uchodzącym do niego potokiem Mąkołowiec.
Zachowały się liczne stawy pohodowlane, w tym tzw. Pacwowe Stawy, Staw Kudrowiec
i oczka wodne w dolinie Przemszy. Na północnych krańcach gminy usytuowany jest
zbiornik wodny Imielin, na którego brzegu swoją bazę żeglarską ma Yacht Club Opty.
• Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej. Szkaplerz to
sukienka Matki Boskiej, którą jak puklerzem zasłaniali się średniowieczni rycerze.
Obecnie są to dwa złączone kawałki sukna ozdobione wizerunkiem Zbawiciela lub
NMP. Kościół trójnawowy, zbudowany z dolomitu. Poświęcenie kościoła odbyło się
29 września 1912 roku. Świątynia została rozbudowana po wojnie w stylu gotyku
nadwiślańskiego wraz z wieżą (27 m wysokości), dzięki której stała się widoczna
z bardzo daleka. Przy kościele stoi figura św. Jana Nepomucena z przełomu XVIII/XIX
wieku. Kościół ma jedne z najlepszych w naszym regionie organów. W 39 głosach
zgrupowanych jest około 3 tys. piszczałek, przy czym szczególną uwagę zwracają
rzadka trąbka hiszpańska oraz ilustracyjne dzwonki. Ul. Imielińska 89.
• Zegar słoneczny. Horyzontalny (poziomy). Znajduje się przed kościołem. Wykonany
w 1975 r., z płaskorzeźbionym napisem na obwodzie: „Jesteśmy pielgrzymami i przechodniami przed Tobą jak byli przodkowie nasi. Dni nasze jak cień na ziemi”.
WARTO ZOBACZYĆ
• Kościół parafialny Trójcy Przenajświętszej. Pierwsza drewniana świątynia (obecnie
kaplica NMP) pochodziła z 1551 r. Obecny kościół datowany jest na wiek XVII. U schyłku
XIX wieku kościół rozbudowano, zmieniono go z budowli na rzucie prostokąta na budowę
mającą rzut krzyża łacińskiego. W 1966 roku neobarokowa chełmska świątynia została
wpisana do rejestru zabytków województwa śląskiego. Jej wnętrze zdobią barokowe ołtarze i obrazy. Znajdują się tam również XIX-wieczne tablice pamiątkowe. W świątyni tej
tradycyjnie odbywa się uroczysta inauguracja organizowanego od 2000 roku Festiwalu
Jesień Organowa w Powiecie Bieruńsko-Lędzińskim. Festiwal ten jest największą powiatową imprezą kulturalną, organizowaną dorocznie na przełomie września i października
z udziałem wybitnych wykonawców z kraju i zagranicy. Obejmuje cykl koncertów organowych i muzyki poważnej wykonywanych w świątyniach powiatu. Ul. Śląska 11.
• Cmentarz parafialny z XVI w. Na uwagę zasługuje unikatowa kaplica cmentarna,
krzyż z 1848 r. oraz grób Karola i Józefa Arko, zbudowany w latach 1826–1837
z białego marmuru w stylu klasycystycznym. Charakterystyczną cechą cmentarza
jest 15 kapliczek wybudowanych w 1901 r. przez ówczesnego proboszcza parafii
ks. Aleksandra Liska.
• Układ urbanistyczny pomiędzy ul. Wiosenną a Zapłocie, siedlisko wsi Chełm Wielki
(Śląski) z ul. Śląską, będącą osią układu. Charakterystyczne są zachowane do dzisiaj
kamienne stodoły.
• Układ urbanistyczny. Chełm Śląski, Kopciowice, Osada. Zabudowa przy ul. Osada.
• Zespół podworski w Kopciowicach. Na zespół ten, pochodzący z XIX wieku, składają
się: dwór, niszczejące zabudowania gospodarcze (spichlerz, obora, stodoła) i pozostałości
parku. Z powodu kłopotów finansowych W ostatnich latach XIX wieku właściciel dworu
sprzedał obiekt rządowi pruskiemu, który zabudowania gruntownie odrestaurował, a około
roku 1900 wybudował tu wodociąg. W roku 1922 - dzierżawcą był niejaki Fiebig, potem na
12 lat obiekt przeszedł w ręce Polsko-Amerykańskiego Związku Pomocy dla Dzieci, a następnie, w latach pięćdziesiątych, Mariana Bożkiewicza, hodowcy róż. Ul. Chełmska 183.
• Chełmska Góra (Smutna Góra). Najwyższe wzniesienie w gminie o wysokości 284 m n.p.m.), na którym w
1831 r. postawiono krzyż w miejscu zbiorowej mogiły
ofiar epidemii cholery. Na wzgórzu znajduje się także
„Brama Przejścia” - wotum wdzięczności wybudowane przez mieszkańców gminy dla upamiętnienia przełomu drugiego i trzeciego tysiąclecia. Przedstawia ona
herb Trójkąt Opatrzności, osadzony na promienistych
podporach.
• Drewniana zagroda z XIX w. kryta strzechą.
Ul. Śląska 36
• Figura przydrożna Matki Boskiej Niepokalanie
Poczętej z 1834 r. Wzniesiona w czasie epidemii
cholery. Ul. Śląska 57
URZĘDY
Urząd Gminy Chełm Śląski, ul. Konarskiego 2
KOŚCIÓŁ
Trójcy Przenajświętszej. Ul. Śląska 11
OBIEKTY SPORTOWE
Stadion KS Stal. Ul. Techników
GASTRONOMIA
Oaza. Ul. Chełmska 62
Prima. Bar. Ul. Chełmska 189.
Stara Karczma. Ul. Chełmska 171
STACJE PALIW
Ul. Chełmska