Funkcja modelu: modlitwa - Duch Święty w

Funkcja modelu: modlitwa - Duch Święty w

ks. Mariusz Rosik
FUNKCJA MODELU „MODLITWA - DUCH ŚWIĘTY”
W TEOLOGII ŚW. ŁUKASZA
Wśród egzegetów panuje zgodne przekonanie, że zarówno temat modlitwy, jak i
zagadnienie roli Ducha Świętego należą do istotnych elementów Łukaszowej teologii. Bliższe
zapoznanie się z myślą teologiczną ewangelisty pozwala zauważyć, że temat modlitwy i
narracje o działaniu Ducha Świętego występują w jego dziele we wzajemnej korelacji. Więcej
jeszcze, wydaje się, że można mówić o swego rodzaju modelu, którym posługuje się Łukasz,
a który wydaje się służyć świadomym zamiarom teologicznym autora dwudzieła (ewangelia –
Dzieje Apostolskie). Model ten, w którym dwa elementy teologii Łk-Dz, modlitwa i działanie
Ducha Świętego, występują łącznie, może posiadać dwie sekwencje: ewangelista albo
najpierw wspomina o modlitwie, a później w jej kontekście zamieszcza wzmiankę o Duchu
Świętym, albo przyjmuje kolejność odwrotną. Specyfikę narracji, w których wspomina się
modlitwę i działanie Ducha łatwiej dostrzec na tle szerszego kontekstu teologicznego. Stąd,
zanim zostaną zaprezentowane perykopy skonstruowane z pomocą wspomnianego modelu,
przedstawić należy główne rysy Łukaszowej teologii modlitwy i pneumatologii.
1. Modlitwa w teologii Łukaszowej.
Św. Łukaszowi egzegeza przypisała tytuł „ewangelisty modlitwy”. Z jednej strony
wzywa on swych czytelników do nieustannej modlitwy (Łk 18,1), z drugiej zaś ukazuje
Jezusa jako wzór życia modlitewnego. Same zestawienia statystyczne potwierdzają trafność
tytułu przypisywanego ewangeliście. Czasownik prose,rcomai pojawia się w trzeciej
ewangelii 19 razy i w Dziejach Apostolskich 16 razy1. Podobnie rzecz ma się z
rzeczownikiem proseuch,: w Łk-Dz występuje on 12 razy, natomiast u Marka i Mateusza
jedynie po 2 razy. Inne terminy związane z modlitwą również występują częściej u Łukasza
niż u pozostałych synoptyków2.
W ewangelii Łukasz uwypukla temat modlitwy Jezusa, w Dziejach Apostolskich
natomiast więcej mówi o modlitwie chrześcijan. Trzecia ewangelia aż dziewięciokrotnie
zamieszcza wzmianki o modlitwie Jezusa. Jedynie Łukasz mówi o tym, że Jezus przyjął
chrzest od Jana w Jordanie, „gdy się modlił” (proseucome,nou; Łk 3,21). Tylko Łukasz
wspomina o modlitwie Jezusa w Cezarei Filipowej, zanim zadał uczniom pytanie: „Za kogo
ludzie Mnie uważają?” (Łk 9,18). Tylko on opowiada o tym, że Jezus wziął ze sobą Piotra,
Jakuba i Jana, i udał się na górę, aby się modlić (Łk 9,28); scena przemienienia dokonała się
w klimacie modlitwy (Łk 9,29). Jedynie Łukaszowi zawdzięczamy wzmiankę o tym, że
uczniowie prosili Nauczyciela, by nauczył ich modlić się tak jak Jan nauczył swoich uczniów
(Łk 11,1). Przypowieść o przyjaciołach, z których jeden udaje się do drugiego o północy z
prośbą o chleb, a która ukazuje znaczenie modlitwy błagalnej, zamieścił jedynie trzeci
1
2
Ten sam czasownik u Marka występuje jedynie 10 razy, u Mateusza natomiast 15.
A.A. Trites, “The Prayer Motif in Luke-Acts”, w: Perspectives on Luke-Acts, Danville 1978, 168-169.
1
ewangelista (Łk 11,5-8). Podobnie rzecz ma się w przypadku przypowieści o wdowie, która
zadręcza swą sprawą sędziego (Łk 18,1-8). Przypowieść ta wskazuje na konieczność
wytrwałości w modlitwie. Tylko Łukasz wspomina o modlitwie Jezusa za Piotra (Łk 22,3132) i o napomnieniu przez Jezusa uczniów w ogrodzie Getsemani, aby modlili się, by nie ulec
pokusie (Łk 22,40). Poza tym Łukasz mówi, że po licznych uzdrowieniach, których Jezus
dokonał, usuwał się na miejsca pustynne, aby się modlić (Łk 5,16) oraz że na krzyżu modlił
się do Ojca (Łk 23,34.46). Dzieje Apostolskie przekazują około 25 przykładów modlitw. Sam
początek Kościoła naznaczony jest modlitwą. Apostołowie mieli pozostać w Jerozolimie, aż
przyobleczeni zostaną „mocą z wysoka” (Łk 24,49; Dz 1,4-5). Wierni temu nakazowi
Chrystusa, trwali na modlitwie wraz z Maryją (Dz 1,8.13-14) aż do zesłania Ducha Świętego,
które również odbywa się w klimacie modlitwy (Dz 2,1-13). Modlitwa towarzyszy
Kościołowi również w czasie prześladowań. Właśnie dzięki niej Bóg udziela odwagi do
głoszenia słowa zbawienia (Dz 4,24-30)3. Nowo wybrani diakoni mają poświęcić się
modlitwie (Dz 6,4). Męczony św. Szczepan modlił się słowami: „Panie Jezu, przyjmij ducha
mego” (Dz 7,59). Księga Dziejów Apostolskich ukazuje modlitwę jako nieodłącznie
towarzyszącą wszystkim działaniom pierwszych gmin chrześcijańskich (Dz 8,14-17; 9,17-18;
14,23; 16,16.25; 21,5; 22,17-21).
Jedną z naczelnych cech modlitwy podkreślanych przez Łukasza jest intymna więź
(communio) z Bogiem. Więź tę ukazał ewangelista na przykładzie modlącego się Jezusa.
Realizuje się ona nie tylko wtedy, gdy modlący się prosi o coś Boga, lecz również podczas
dziękczynienia. Ewangelista wspomina, że pewnego razu Jezus „rozradował się w Duchu
Świętym i rzekł: Wysławiam Cię, Ojcze, Panie nieba i ziemi, że zakryłeś te rzeczy przed
mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je prostaczkom” (Łk 10,21)4. Dziękczynienie i
uwielbienie stają się tu wyrazem relacji miłości łączącej Ojca i Syna. O modlitwie
dziękczynnej wspomina Łukasz także przy okazji celebracji Paschy i łamania chleba po
zmartwychwstaniu (Łk 22,17.19; 24,30), podczas gdy Marek i Mateusz mówią w tym
wypadku o „błogosławieniu” (Mk 14,22; Mt 26,26). Podkreślenie motywu dziękczynienia
występuje także w opowiadaniu o prorokini Annie, która trwała „w poście i modlitwach” i
„dziękowała Bogu” (evpista/sa avnqwmologei/to tw/| qew/|; Łk 2,37-38), oraz w narracji o
Samarytaninie, który „upadł do stóp Jezusa i dziękował mu” (Łk 17,18). Motyw chwały,
który łączy się ściśle z dziękczynieniem, jest jedną z głównych cech teologii Łukaszowej.
Sama tylko Ewangelia Dziecięctwa przytacza pieśń chórów anielskich Gloria in Excelsis (Łk
2,13-14), mówi o pasterzach, którzy wracając od Nowonarodzonego „wielbili Boga”
(aivnou/ntej to.n qeo.n; Łk 2,20). Inne przykłady chwały znajdują się w Łk 13,17; 18,43; 19,37;
23,47; 24,52.53 oraz w Dz 4,24; 11,18; 13,48; 16,25; 21,20. Nie można pominąć trzech
wyłącznie Łukaszowych pieśni: Magnificat (Łk 1,46-55), Benedictus (Łk 1,68-79), Nunc
dimittis (Łk 2,29-32)5. Przykłady modlitwy dziękczynienia, uwielbienia i adoracji Boga
podaje także zapis Dziejów Apostolskich (4,24; 7,7; 16,25;17,23-24; 24,11; 26,7; 27,23.35;
28,15).
3
M. Rosik, „La preghiera comunitaria nelle persecuzioni e i suoi risultati (Atti 4,23-31), Polonia Sacra 9/53
(2001) 339-342.
4
I. de la Potterie, La preghiera di Gesù. Messia – Servo di Dio – Figlio di Dio, Bibbia e Preghiera 2, Roma
1992, 98-99.
5
A.A. Trites, “The Prayer Motif in Luke-Acts”, 173-175.
2
W modlitwie jest także miejsce na prośbę i wstawiennictwo6. Należy modlić się, aby
nie ulec pokusie (Łk 22,40.46; Dz 2,42.46). Modlitwa Pańska zawiera prośby o realizację
królestwa Bożego (Łk 11,2-4). Wersja Łukaszowa Pater noster jest krótsza i przypuszczalnie
starsza od Mateuszowej. Pierwsza prośba, rozpoczynająca się od zawołania „Ojcze” (Pa,ter),
nadającemu całej modlitwie klimat intymności w relacji z Bogiem, dotyczy uświęcenia
imienia Bożego. Imię Boże, ze względu na swą świętość, nie może być wymawiane
nadaremnie. Pierwsza prośba zawiera więc ideę immanencji i transcendencji Boga. Błaganie o
nadejście królestwa Bożego jest prośbą o kontynuację historii zbawienia, która punkt
kulminacyjny znajduje w Chrystusie. To właśnie On zainaugurował królestwo Boże na ziemi
i przez Niego znajdzie ono swe dopełnienie (por. Łk 17,20.21; Dz 1,6; 3,20.21). Trzecia
petycja zwraca się ku ludzkim potrzebom; użyty tu symbol chleba obejmuje najbardziej
podstawowe potrzeby dnia codziennego. Kolejna prośba dotyczy przebaczenia grzechów. W
jej tle należy odczytywać retoryczne pytanie, które padło z ust świadków uzdrowienia
paralityka: „Któż może odpuścić grzechy, jeśli nie sam Bóg?” (Łk 5,21). Ostatnia prośba
„Modlitwy Pańskiej” to błaganie o pomoc wobec pokus; każdy bowiem, kto prosi o
przebaczenie grzechów, musi starać się o unikanie zła moralnego. Ewangelista zaświadcza, że
Bóg wysłuchuje modlitwy błagalnej (Łk 1,13). Sam Jezus zanosił do Ojca błagania w
Getsemani (Łk 22,44). Modlił się tam za siebie, ale ewangelista przytacza dwa inne przykład,
kiedy to Jezus wstawiał się za innymi: przed wyznaniem Piotra w Cezarei Filipowej (Łk
9,18)7 i przy okazji zapowiedzi zaparcia się Piotra (Łk 22,31-34). Również Dzieje
Apostolskie zaświadczają liczne przykłady modlitwy błagalnej, czy to w intencjach
wspólnoty (np. 1,8.14; 2,1-4; 4,24-31; 9,40-42; 12,5; 27,23-25; 28,8), czy to w intencjach
osobistych (np. 9,13-16; 10,31.33; 22,10).
Innym elementem modlitwy jest wyznanie grzechów. Naturalnym jest, że ewangelista
nie wkłada takiej modlitwy w usta samego Jezusa (potwierdzając tym samym bezgrzeszność
Syna Bożego), jednak zamieszcza Jego nauczanie o konieczności takiej modlitwy i podaje jej
przykłady (por. Łk 11,4; 18,9-14; 19,8; 23,41.47). Modlitwę zawierającą wyznanie grzechów
zamieszcza zapis Dziejów Apostolskich (8,18-24; 19,18). Istotnym elementem modlitw
Dziejów są wizje (10,2-6.9-17; 18,9-10; 22,17-21; 23,11). Niekiedy złączone są one z
praktyką postu (Dz 13,2-3; 14,23). Innym razem mają za wzór modlitwy synagogalne8.
Czasem towarzyszy im gest włożenia rąk (Dz 6,6;13,3;14,23; 28,8).
2. Rola Ducha Świętego w myśli teologicznej Łukasza.
Św. Łukasz ewangelista przedstawia życie Jezus w dwóch etapach: życie ukryte oraz
publiczna działalność. Duch Święty stoi u początku obydwu tych etapów. Jego dziełem jest
dziewicze poczęcie (Łk 1,35). Użyte tu czasowniki evpeleu,setai oraz evpiskia,sei nawiązują do
6
S.F. Plymale, The Prayer Texts of Luke-Acts, w: American University Studies, VII, Theology and Religion 118,
New York – San Francisco – Bern – Frankfurt am Main – Paris – London 1991, 112.
7
Tekst ewangelijny stwierdza: „Gdy raz modlił się na osobności, a byli z Nim Jego uczniowie...”. Wielu
komentatorów widzi tu modlitwę wstawienniczą za uczniów (Piotra), gdyż została im objawiona godność
mesjańska Jezusa. O’Brien zauważa: „By his introductory words the Third Evangelist wishes us to understand
that the petition of Jesus has been effective since the Father has revealed to Peter the secret of his Messianic
person and dignity”; P.T. O’Brien, “Prayer in Luke-Acts”, TB XXIV (1973) 115.
8
J.J. von Allmen, „The Theological Meaning of Common Prayer”, SL X (1974) 125-136.
3
pneumatologicznych tekstów Starego Testamentu (Rdz 1,2 i Iz 32,15), wyrażających
obecność Boga u początku stworzenia i wśród ludu. Gdy Maryja, znak tej obecności, udaje się
do Elżbiety, ta również napełniona zostaje Duchem Świętym (Łk 1,41). Ten sam Duch
spoczywał (h=n) na Symeonie (Łk 2,25) i objawił mu (h=n auvtw/| kecrhmatisme,non), że ujrzy
Mesjasza (Łk 2,26). Kiedy po około trzydziestu latach Jezus rozpoczyna swą publiczną
działalność, Duch zstępuje (katabh/nai) na Niego podczas chrztu w Jordanie (Łk 3,21-22).
Postać gołębicy znów nawiązuje do „unoszenia się” Ducha Pańskiego ponad wodami (Rdz
1,2) oraz do motywu wypuszczenia z arki Noego gołębicy (Rdz 8,8-12), która przynosi
świeżą gałązkę oliwną. Przez nawiązanie do aktu stworzenia oraz do odnowienia stworzenia
po potopie, ewangelista zaznacza początek nowego etapu w dziejach zbawienia9. Następnie
Duch towarzyszy Jezusowi w czasie kuszenia na pustyni (Łk 4,1). Powracając „w mocy
Ducha” (evn th/| duna,mei tou/ pneu,matoj) do Galilei (Łk 4,14), w swym manifeście
programowym wygłoszonym w synagodze w Nazarecie, powołując się na cytat z Izajasza
(61,1-2; 58,6), utożsamia się z Mesjaszem i namaszczonym prorokiem (Łk 4,18-19). Duch
Święty jest sprawcą radości Jezusa z powodu objawienia tajemnic królestwa Bożego
„prostaczkom” (Łk 10,21). Dar Ducha może być udzielony wszystkim, którzy o Niego
proszą, gdyż taka właśnie jest wola Ojca (Łk 11,13). Grzech bluźnierstwa przeciw Duchowi
Świętemu nie może być odpuszczony (Łk 12,10). W czasach prześladowań Duch Święty
nauczy (dida,xei) uczniów, w jaki sposób przeprowadzić obronę (Łk 12,12).
Jak początek działalności Jezusa naznaczony jest wyraźnym piętnem Ducha Świętego,
tak też dzieje się w życiu rodzącego się Kościoła. Przed swym wniebowstąpieniem
Zmartwychwstały Kyrios obiecał swym następcom przyobleczenie „mocą z wysoka” (Łk
24,49), zapowiadając jednocześnie, że jest ona konieczna do dawania świadectwa (Dz 1,4.8).
Obietnicę tę spełnił w dniu Pięćdziesiątnicy (Dz 2,1-13). Duch Święty nie tylko zstępuje na
zgromadzonych w wieczerniku, ale także nakłania ich do „mówienia” (lalei/n; Dz 2,4) i
głoszenia „wielkich dzieł Bożych” (ta. megalei/a tou/ qeou/; Dz 2,11). Piotr „napełniony
Duchem Świętym” (plhsqei.j pneu,matoj a`gi,ou) głosi podstawowy kerygmat o
zmartwychwstaniu (Dz 4,8). Osobowy charakter Ducha zostaje uwyraźniony nie tylko
faktem, że On sam przemawia (Dz 10,19) i „daje świadectwo” (Dz 5,32), ale również przez
ukazanie możliwości okłamywania Go (Dz 5,3) i wystawiania Go na próbę (Dz 5,9). Może
być udzielony przez włożenie rąk (Dz 8,18). On jest tym, który wysyła na misje (Dz 13,4), ale
i zabrania głoszenia słowa (Dz 16,6); „przynagla” (dedeme,noj) do wyruszenia w drogę (Dz
20,22) i „zapewnia” (diamartu,retai,) o prześladowaniach (Dz 20,23).
Łukaszowa myśl teologiczna dotycząca roli Ducha Świętego w realizacji zamierzonej
przez Boga historii zbawienia (Heilsgeschichte) dąży do wykazania, że tylko ten, kto jest
„pełen Ducha Świętego” może być doskonałym narzędziem w przeprowadzeniu zbawczych
planów. Dotyczy to par excellance samego Jezusa, ale także postaci związanych z Ewangelią
Dziecięctwa (Łk 1-2), które ukazane są jako pozostające w ścisłej relacji z Duchem
Świętym10. Duch „napełnia” i „zstępuje” na ludzi, którym Bóg wyznaczył szczególną rolę w
swym zbawczym planie; „naucza”, w jaki sposób należy przemawiać; udziela „mocy” do
zwalczenia szatana i prowadzenia działalności misyjnej; „pociesza” i daje natchnienia;
9
T. Loska, Ewangelia według św. Łukasza. Tajemnica Chrystusa pośród nas, Katowice 1996, 86.
R.F. O’Toole, L’unità della teologia di Luca, Torino 1994, 24.
10
4
uzdalnia do świadectwa i uświęca. Jego obecność zaznacza się wyraźnie w życiu samego
Jezusa oraz w działalności Jego uczniów.
3. Wykorzystanie modelu „modlitwa – Duch Święty”.
Po nakreśleniu głównych rysów teologii modlitwy u św. Łukasza oraz po zarysowaniu
roli Ducha Świętego w dwudziele ewangelisty łatwo dostrzec, że obydwa te elementy myśli
Łukaszowej ściśle się ze sobą wiążą. W trzeciej ewangelii i w Dziejach Apostolskich narracje
lub wzmianki o modlitwie, zarówno indywidualnej jak i wspólnotowej, często złączone są z
opowiadaniami lub konstatacjami o działaniu Ducha Świętego.
W opowiadaniu o wydarzeniach poprzedzających narodzenie Jezusa, Maryja
otrzymuje obietnicę zstąpienia na Nią Ducha Świętego: „Duch Święty zstąpi na ciebie i moc
Najwyższego osłoni cię” (Łk 1,35). Ze sceną zwiastowania Łukasz wiąże czasowo („w tym
czasie”; 1,39) odwiedziny w domu Zachariasza i Elżbiety, kiedy to z ust Maryi padają słowa
Magnificat (1,46-55). W ten sposób Modlitwa uwielbienia wyśpiewana przez Maryję
włączona została w ciąg wydarzeń, którym przewodzi Duch Święty. Modlitwa jest owocem
obecności Ducha. Wprowadzenie do Benedictus podaje informację, że ojciec Jana,
Zachariasz, „został napełniony Duchem Świętym” (1,67). Niektórzy egzegeci dyskutują, czy
następujący po wprowadzeniu kantyk zapisany został w formie literackiej proklamacji czy
modlitwy. Unikając szczegółowych dociekań należy stwierdzić, że elementy modlitwy są tu z
pewnością dominujące; już pierwszej części kantyku (1,68-74) nadano nazwę „hymnu
dziękczynienia”. Bez wątpienia więc źródła tej modlitwy należy upatrywać w działaniu
Ducha Świętego. Podobnie rzecz ma się z „kantykiem Symeona”. Łukasz, prezentując postać
Symeona stwierdza, że „był to człowiek sprawiedliwy i pobożny, wyczekiwał pociechy
Izraela, a Duch Święty spoczywał na nim” (2,25); zaraz potem ewangelista dodaje kolejną
wzmiankę o Duchu Świętym: „Jemu Duch Święty objawił, że nie ujrzy śmierci, aż zobaczy
Mesjasza Pańskiego” (2,26). Gdy więc „za natchnieniem Ducha” (2,27) przyszedł Symeon do
świątyni, wypowiada słowa modlitwy (2,29-32).
Nauczając o wytrwałości w modlitwie, Jezus stwierdza, że odpowiedzią na prośby
skierowane do Boga będzie najpierw dar Ducha Świętego: „Jeśli więc wy, choć źli jesteście,
umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego
tym, którzy Go proszą” (11,13). Warto zauważyć, że w logionie paralelnym Mateusz, zamiast
wzmianki o Duchu, mówi o „tym, co dobre” (Mt 7,11). Świadomym zamiarem teologicznym
Łukasza jest ukazanie Ducha Świętego jako daru otrzymywanego poprzez modlitwę. Przed
wstąpieniem do nieba Jezus zapowiada swoim apostołom obietnicę Ojca, czyli Ducha
Świętego: „Oto Ja ześlę na was obietnicę mojego Ojca. Wy zaś pozostańcie w mieście, aż
będziecie przyobleczeni mocą z wysoka” (24,49). Apostołowie, posłuszni temu nakazowi
Pana, pozostają w Jerozolimie i trwają na modlitwie: „z wielką radością wrócili do
Jerozolimy, gdzie stale przebywali w świątyni wielbiąc Boga” (24,52-53). Modlitwa więc
poprzedza realizację obietnicy. Tę samą myśl wyczytać można z narracji o zesłaniu Ducha
Świętego (Dz 2,1-13). Choć ewangelista nie stwierdza wprost, że apostołowie modlili się w
chwili otrzymania daru Ducha, to zauważa, że „znajdowali się razem na tym samym miejscu”
(2,1), gdzie wcześniej „trwali jednomyślnie na modlitwie” (1,14).
W czasie prześladowań Kościół w Jerozolimie modli się o odwagę w głoszeniu słowa
ewangelii (4,24-31). Po tej modlitwie „wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym i głosili
5
odważnie słowo Boże” (4,31)11. Ustanowienia siedmiu diakonów (6,1-6) dokonało się w
klimacie modlitwy, tylko bowiem w ten sposób było możliwe wybranie mężczyzn „pełnych
Ducha Świętego i mądrości” (6,3; por. także 6,5). Egzegeci dyskutują czy można widzieć w
tym akcie sakrament święceń, nie ma jednak wątpliwości, że modlitwa była istotnym
czynnikiem wyboru diakonów. Męczeństwo jednego z nich, św. Szczepana, który był „pełen
Ducha Świętego” (7,55), również naznaczone jest modlitwą. Pierwszy męczennik Kościoła
najpierw polecał swego ducha Zmartwychwstałemu Panu (7,59), a następnie modlił się za
swych prześladowców (7,60), którzy „sprzeciwiają się Duchowi Świętemu” (7,51).
Powyższe zestawienie narracji dwudzieła Łukasza wydobywa na światło jego intencję
teologiczną ukazania wzajemnej korelacji pomiędzy modlitwą a działaniem Ducha Świętego.
Z jednej strony to właśnie Duch przynagla do życia modlitewnego, z drugiej owocem
modlitwy jest często napełnienie Duchem Świętym. Zasada ta widoczna jest w życiu Jezusa i
rodzącego się Kościoła. Modlitwa jest warunkiem sine qua non przyjęcia daru Ducha
Świętego, Duch zaś jest gwarantem mocy i skuteczności modlitwy.
4. Konkluzja.
Modlitwa jawi się jako element niezwykle ważny w teologii pism Łukaszowych.
Odgrywa on znaczącą rolę zwłaszcza w tzw. perykopach objawieniowych (Łk 3,21; 9,28;
22,43; Dz 9,40; 10,9; 13,2; 22,17)12. Dużo częściej niż inni synoptycy Łukasz ukazuje postać
modlącego się Jezusa. W przypadku rodzącego się Kościoła modlitwa winna stale
towarzyszyć dziełu głoszenia słowa Bożego. Jak Jezus poprzez modlitwę przygotowywał się
do kluczowych wydarzeń swej zbawczej misji, tak Kościół kontynuując tę misję winien
przylgnąć do modlitwy.
Podobnie działanie Ducha Świętego towarzyszy zarówno Jezusowi, jak i Jego
uczniom przynależącym do pierwszych gmin chrześcijańskich. Również i w tym wypadku
czytelnik znajdzie więcej materiału o działaniu Ducha Świętego przy realizacji Bożych
planów w pismach Łukaszowych niż u innych synoptyków. Pogłębiona refleksja
pneumatologiczna zapisana na kartach trzeciej ewangelii i Dziejów Apostolskich skłania
egzegetów do przypisania Łukaszowi miana „teologa Ducha Świętego”13.
Wydaje się, że Łukasza można uznać za twórcę teologicznego schematu „modlitwa –
Duch Święty”, dzięki któremu opisuje progresywny rozwój historii zbawienia. Modlitwa
ukazana jest przez Łukasza jako środek, za pomocą którego dynamiczna moc Ducha Świętego
realizuje w historii Kościoła dzieło zbawienia zapoczątkowane przez Jezusa14. Ten sam Duch,
który towarzyszył historycznej misji Jezusa, uzdalnia i umacnia poprzez modlitwę członków
wspólnoty chrześcijańskiej, zaangażowanych w misję rozszerzania królestwa.
Wykorzystywany przez Łukasza teologiczny model „modlitwa – Duch Święty”
wkomponowuje się i współtworzy zasadniczą myśl historiozbawczą trzeciego ewangelisty.
11
M. Rosik, „La preghiera comunitaria nelle persecuzioni e i suoi risultati (Atti 4,23-31), 340-341.
A.A. Trites, “The Prayer Motif in Luke-Acts”, 184.
13
F.W. Horn, “Holy Spirit”, ABD III, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland 1992, 277; J.M.
Penney, The Missionary Emphasis of Lukan Pneumatology, Sheffield 1997, 13.
14
S. Smalley zauważa: „Luke regards petitionary prayer as the means by which the dynamic power of God’s
Spirit is historically realized for purposes of salvation”; S. Smalley, “Spirit, Kingdom and Prayer in Luke-Acts”,
NovT XV (1973) 66.
12
6