Obscena. - Gender Studies IBL PAN

Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego
i Gender Studies IBL PAN
zapraszają do udziału w V konferencji z cyklu Inna Scena
Obscena.
Praktyki ciała, języka i obrazu w polskim dramacie i teatrze
Warszawa 23–24 maja 2011
Kolejna odsłona Innej Sceny poświęcona będzie scenom przekroczeń – od naruszenia obyczajowego, odsłonięcia prywatności czy intymności, poprzez eksces,
niesamowitość, pornografię, aż po krawędź doświadczenia i zbrodnię.
Teatr jako sztuka publiczna i wspólnotowa jest przestrzenią szczególnie na przekroczenia wrażliwą, a zatem także miejscem, które wyposaża te akty w niezwykłą transgresyjną czy subwersywną siłę. Obscena są wszak tym, co znajdować się
powinno poza sceną albo po jej drugiej stronie. Włączenie tego, co obsceniczne,
w przestrzeń sceny zawsze narusza ustalone kody porządkujące i normalizujące
ludzką seksualność, choć rozmaite są strategie i cele takich naruszeń, a także ich
ideologiczne implikacje.
Takie momenty wydają się z perspektywy krytyki gender i queer szczególnie interesujące, gdyż dominujący dyskurs wyłania się i stabilizuje właśnie poprzez
określenie miejsc przekroczeń, wyznaczających granicę tego, co może zaistnieć
w przestrzeni publicznej. Granice te nie są oczywiście stałe i podlegają nieustannej negocjacji. Rekonstrukcja ich przesunięć pozwala na ujawnienie zmieniających się kulturowych mechanizmów tabuizacji, abiektywizacji i widzialności,
które kontrolują nie tylko sferę tego, co oglądane, ale także patrzącego i jego spojrzenie. Wstyd i bezwstyd, obrzydzenie i przyjemność, poczucie panowania nad
obrazem i dezintegrujące zatracenie się w oglądaniu – wszystko to są kulturowe
kategorie, które wiążą się z granicą między sceną i obscenami.
Wykluczone z publicznej sceny zachowania i reprezentacje nie zawsze mają transgresyjny charakter. Równie często lokują się w samym centrum dominującego
porządku, a ich obsceniczny charakter po części wiąże się z radykalnym obnażeniem form kulturowej dominacji i struktury władzy. Na taki charakter dyskursu
pornograficznego wskazuje na przykład feministyczna krytyka, która dowodzi,
że „klasyczna”, fallocentryczna pornografia nie tylko respektuje i wzmacnia, ale
także narzuca relacje dominacji, którym podlegają jednostki ze względu na płeć,
odwołując się do szczególnego związku władzy i rozkoszy. Niezależnie, czy traktować ten rodzaj pornografii jako przekaz konstruujący społeczną rzeczywistość
kobiecej podległości seksualnej, jak czyni to część feministycznych wykładni, czy
też – jak chce Judith Butler – jako przedstawienie nierzeczywistości płci i niewykonalności jej norm, jej obsceniczny charakter nie przekracza, ale właśnie utwierdza dominującą ideologię, stabilizując wiedzę o tym, czym jest ludzka seksualność i jaka jest jej „naturalna” forma.
Inaczej rzecz ma się z dyskursem intymnym, który choć nie zawsze wiąże się z radykalnym przekroczeniem obyczajowym, bardzo często uruchamia silny emancypacyjny potencjał. Ujawniona w przestrzeni publicznej intymność domaga się
uznania podmiotowości, przenosi abstrakcyjny spór ideologiczny w obszar osobistego doświadczenia, często poświadczonego biografią konkretnych osób; wiąże się z przekraczaniem bariery wstydu i strategiami zaprzęgającymi intymność
do politycznie zaangażowanego opisu świata, po które tak chętnie sięga współczesny teatr.
W najnowszym polskim teatrze obscena często mają ideologiczny i polityczny
wymiar, wiążą się z procedurą wymuszającą zmiany w polu symbolicznego porządku. Żywioł parodii, ekscesu i bluźnierstwa rozbija ideologiczne struktury,
zmusza do krytycznego myślenia.
Interesujące nas doświadczenie ekscesu nie zawsze jednak domaga się jednoznacznej ideologicznej kwalifikacji – i nie zawsze na nią pozwala. Jest zarazem pełne i
niepełne, określone i nieokreślone, ujawnia się w prześwicie pomiędzy chwilami,
pomiędzy miejscami, pomiędzy ludźmi. Przemieszczenie ciała, ruchome kompozycje wrażeń, pasja języka, natarczywa powtarzalności gestów konstytuujących
postawy wobec życia, płci, seksualności, oddalenie w śmierć – wszystko to stanowi domenę obsceniczności w praktykach realnych, projekcyjnych, fantazmatycznych, rytualnych i sakralnych. Prześledzenie ich scenicznych realizacji, zarówno
w historii, jak i współczesności polskiego teatru raz jeszcze pozwoli przyjrzeć się
ukazującemu się na scenie ciału jako laboratorium czynienia przekroczeń w jednostkowym życiu, jak i w obliczach historii.
Ciało oprowadzi nas po świecie zakazanym, po stronie życia nigdy nie ujawnionej do końca, pozwoli zbliżyć się do sceny skandalu, ekscesu i bluźnierstwa, do
obrazów, od których odwracamy oczy z pożądliwości patrzenia.
Udział w konferencji nie wymaga wniesienia opłaty. Wybrane referaty zostaną
zamieszczone w tomie pokonferencyjnym. Zgłoszenia tematów wraz z krótkimi
streszczeniami (czas trwania referatu nie powinien przekraczać 30 min) prosimy
przesyłać na adres [email protected] do 15 marca 2011.