Pobierz PDF

Ściąga eksperta
Filozofia współczesna i jej związki z literaturą
Związki filozofii i literatury
Najważniejsze koncepcje naukowe, które pojawiły się w dwudziestowiecznej filozofii i psychologii. Ich znajomość będzie ważną wskazówką
interpretacyjną i pomocnym kontekstem (dodatkowe punkty za wypracowanie maturalne). Musisz jednak wiedzieć, że nie jest prawdą
twierdzenie, iż literatura ilustruje tylko pewne pojęcia naukowe. Stanowi ona rzeczywistość rządzącą się swoimi prawami (przede wszystkim
prawem fikcji literackiej), a odkrycia naukowe i literackie bardzo często przebiegają równolegle. Niemniej dobrze jest znać główne założenia
filozoficzne i psychologiczne, by lepiej rozumieć świat utworów literackich, motywacje bohaterów, czy metody kreacji świata
przedstawionego. Behawioryzm
Wysłuchaj educastów dotyczących „Medalionów” Zofii Nałkowskiej i cyklu opowiadań Tadeusza Borowskiego pt. „Pożegnanie z Marią”. Z
pewnością zwrócisz uwagę na charakterystykę sposobów narracji w tych utworach. Została ona nazwana „narracją behawioralną”. Rodowód
tego pojęcia tkwi w behawioryzmie Jahna B. Watsona. Dla tego uczonego nie istniała świadomość człowieka, wiedzę na temat jednostki
zyskujemy tylko i wyłącznie poprzez badanie jego zachowania. To dość szokujący wniosek, zwłaszcza, że mówimy o psychologii, dla której
ludzka świadomość była pojęciem fundamentalnym. W Watsonowskiej psychologii ważny jest tylko bodziec zewnętrzny i reakcja człowieka na
ten bodziec, czyli konkretne zachowanie. Podlega ono następnie bardzo szczegółowemu opisowi, na podstawie którego wyciągane są
określone wnioski.
W świecie „apokalipsy spełnionej”, w rzeczywistości wojennej i obozowej ludzie przyjmowali różne postawy, czasem dość skrajne. Narracja
behawioralne umożliwia twórcy pewien dystans wobec bohatera, wymaga braku komentarza. Stwarza to okazję dla czytelnika, aby sam
wyrobił sobie zdanie na temat motywacji bohatera, ocenił jego zachowanie w kontekście określonej sytuacji.
Psychoanaliza Zygmunta Freuda
Na początku XX wieku Zygmunt Freud określił topografię ludzkiej psychiki. Była to rewolucja w dziedzinie psychologii. Pierwsza topografia
dzieliła psychikę na dwie sfery: świadomość i nieświadomość. Nieświadomość dochodzi do głosu głównie w marzeniach sennych. Sen
ujawnia treści wstydliwe, urazy psychiczne i kompleksy głęboko skrywane przez człowieka. Dzieje się to za pośrednictwem symbolu, bowiem
nawet we śnie działa mechanizm cenzury świadomości, która nie chce dopuścić do głosu treści nieświadomych w stanie czystym. Druga
topografia dzieliła sferę psychiki na: id (to) – treści niecenzuralne, erotyczne, wykazujące związki ze światem natury; ego (ja świadome) i
superego (ja idealny, doskonały) – w tej sferze mieściły się wszelkie normy, nakazy i zakazy kulturowe. Ego prowadzi zatem ustawiczną grę z
tymi dwiema sferami, natura i kultura nieustannie toczą walkę o panowanie nad jednostką ludzką. Teoria Freuda zainspirowała twórców
literatury i sztuki – pisarzy i malarzy. W sztuce pojawiły się surrealistyczne wizje, będące próbą plastycznego zapisu marzeń sennych z ich
bogatą symboliką. Podobnie w literaturze, psychologia stanowiła bezpośrednie źródło inspiracji, zwłaszcza w powieści psychologicznej. W tym
kontekście zwróć uwagę na educasty prezentujące następujące utwory literackie: „Sklepy cynamonowe” B. Schulza, „Cudzoziemkę” M.
Kuncewiczowej, „Proces” F. Kafki. Odnajdziesz w tych tekstach bezpośredni wpływ psychoanalizy na kreację świata przedstawionego utworu.
Egzystencjalizm
Z filozofią egzystencjalną musisz kojarzyć nazwiska następujących uczonych: Martina Heideggera, Karla Jaspera, Jeana Paula Sartre’a i
Alberta Camusa. Głównym założeniem mysi egzystencjalnej jest przekonanie, że człowiek istnieje tylko i wyłącznie dzięki własnym wyborom.
Dokonuje wyborów, ale równocześnie ponosi ich konsekwencje. Nie istnieje żadna instancja nadrzędna (np. Bóg, wartości, idee), która
wskazywałaby drogę, ludzie wobec własnych wyborów pozostają samotni. Dodatkowo, ludzkie istnienie jest absurdalne, bowiem egzystujemy
w pustce, każdego dnia zbliżając się do śmierci. Sartre twierdził, że „egzystencjalizm jest humanizmem”. Dzieje się tak dlatego, iż
„egzystencja wyprzedza esencję”. Oznacza to mniej więcej następujący fakt: to my sami tworzymy siebie, żyjąc, dokonujemy pewnych
wyborów, które decydują o tym, kim się stajemy. Człowiek nie posiada stałych cech, będzie tym, kim sam siebie stworzy. Jest to oczywiście
zadanie heroiczne, zwłaszcza w perspektywie „pustego nieba”, czyli absolutnego braku jakiejkolwiek wartości nadrzędnej. Myśl
egzystencjalna bardzo mocno oddziałała na pisarzy XX wieku. Przede wszystkim musisz zwrócić uwagę na powieść Alberta Camusa pt.
„Dżuma”. Jej fabuła jest literackim obrazem filozofii egzystencjalnej. Poza tym elementy tego myślenia odnajdziesz w „Procesie” F. Kafki,
„Ferdydurke” W. Gombrowicza. Fenomenologia
Twórcą fenomenologii był niemiecki matematyk, Edmund Husserl. Fenomenologia była metodą powrotu do „samych rzeczy” danych dzięki
spostrzeżeniom zmysłowym. Chodziło o zawieszenie całej dostępnej wiedzy o tych przedmiotach. Narzędziem służącym takiej percepcji
świata była, zdaniem Husserla, intuicja. Fenomenologia służyła przede wszystkim nowoczesnej poezji. To w poezji świat objawia bowiem
swoje niezwykłe oblicze. Wrażenia zmysłowe budowane na drodze intuicji stanowią często tworzywo literackiego obrazowania.
Katastrofizm
Oswald Spengler jest autorem rozprawy „Zmierzch kultury zachodu”. Stawia w niej tezę, że każda kultura zamienia się z czasem w
cywilizację. Okres kultury jest czasem rozkwitu, narodzin wartości i pojęć budujących dany krąg kulturowy. Okres cywilizacji to czas marazmu i
schyłku. Był przekonany, że kultura europejska osiągnęła fazę cywilizacyjną. Przewidywał, że ludzie będą żyli w wielkich, anonimowych
skupiskach, wielkich miastach, zwanych „megsalopolis”, społeczeństwo zastąpi masa, a nadrzędną wartością stanie się konsumpcja i
pieniądz. Człowiek wyrzeknie się własnej przeszłości, tradycji, kultury. Metropolia zastąpi mu ojczyznę, nie będzie czuł z nią żadnych więzi,
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 1/2
Ściąga eksperta
oprócz chęci dostatniego i wygodnego życia. Ta wizja Spenglera przyczyniła się do wzrostu nastrojów katastroficznych wśród pisarzy XX
wieku. Dodatkowo I i II wojna światowa potwierdziły te obawy dotyczące świata w fazie cywilizacyjnej, który zmierza ku upadkowi. www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 2/2