STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ mgr Rafał Kwasiński

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
mgr Rafał Kwasiński
PRZESŁUCHANIE PODEJRZANEGO W SPRAWACH
PRZESTĘPSTW O CHARAKTERZE TERRORYSTYCZNYM NARZĘDZIE W POLITYCE BEZPIECZEŃSTWA WOBEC
ZAGROŻEŃ TERRORYSTYCZNYCH
W wielu sprawach dotyczących zamachów terrorystycznych informacje uzyskane
w drodze przesłuchań są bardzo istotne. Pewien rodzaj dowodów można uzyskać jedynie
w toku przesłuchań, jak chociażby te związane z zamiarem, myślami i uczuciami. Charakter
informacji poszukiwanych przez policję i inne służby, różni się w zależności od przestępstwa
będącego przedmiotem śledztwa oraz od osoby przesłuchiwanej. Potencjalna wartość
przesłuchania zależy od jego dokładności i kompletności. Uzyskanie tego typu informacji ma
pierwszorzędne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa. Wiedza ta pozwala bowiem na
ustalenie źródeł terroryzmu, a przez to daje podmiotom odpowiedzialnym za bezpieczeństwo
państwa możliwość podejmowania działań w kierunku ich neutralizacji. Istotą w każdych
działaniach na rzecz bezpieczeństwa jest bowiem zapobieganie tworzeniu się zagrożeń.
Terroryści i podejrzani o działalność terrorystyczną stanowią jedną z kategorii osób,
które są przesłuchiwane przez policje i służby zajmujące się walką z tym rodzajem
przestępczości.
Przesłuchiwanie
terrorystów
i osób
podejrzewanych
o działalność
terrorystyczną charakteryzuje się pewnymi specyficznymi właściwościami, których
uwzględnienie w procesie projektowania i realizowania kontaktu osobowego w ramach
przesłuchania przesądza o osiągniętych rezultatach, w tym o ustaleniu źródeł i środków
dowodowych oraz
o możliwości
zapobieżenia kolejnym
planowanym
działaniom
przestępczym. Tym samym wynik końcowy przesłuchania może stanowić skuteczne
narzędzie w polityce karnej państwa na rzecz bezpieczeństwa.
Autor niniejszej pracy jest zdania, że dotychczasowy stan wiedzy na temat metodyki
przesłuchania podejrzanego o popełnianie przestępstw o charakterze terrorystycznym
w Polsce nie uwzględnia warunków, okoliczności i założeń taktycznych specyficznych dla
tego rodzaju spraw i
sprawców. Znakiem czasu jest profesjonalizacja i związana z tym
specjalizacja w pewnych wybranych dziedzinach aktywności ludzkiej. Do takich obszarów
1
z całą pewnością należy bezpieczeństwo, a co za tym idzie kompetencje w zakresie
przygotowania, planowania i realizacji czynności procesowych i operacyjnych, do których
należy m.in. przesłuchanie podejrzanego i prowadzenie rozmów w sprawach związanych
z zagrożeniem terrorystycznym. Diagnoza ta dała asumpt do przeprowadzenia badań w
kierunku opracowania metodyki przesłuchania podejrzanego dostosowanej do rodzaju i
specyfiki zagrożenia terrorystycznego w celu poprawy poziomu bezpieczeństwa.
Przedmiotem
badań
była
taktyka
prowadzenia
przesłuchania
podejrzanego
w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym, która powinna stać się skutecznym
narzędziem
w polityki karnej państwa na rzecz bezpieczeństwa, adekwatnym do rodzaju i charakteru
zagrożenia.
Głównym celem badań było: ustalenie uwarunkowań planowania i przeprowadzania
skutecznego
przesłuchania
podejrzanego
w sprawach
przestępstw
o charakterze
terrorystycznym, i na tej podstawie zbudowanie modelu PRO-aktywnego, strukturalnego
przesłuchania podejrzanego.
Osiągnięcie celu głównego miało być możliwe dzięki zrealizowaniu następujących
celów szczegółowych:
1. Określenie uwarunkowań bezpieczeństwa państwa i determinantów jego zagrożeń,
ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń terrorystycznych oraz identyfikacji
zadań podmiotów systemu bezpieczeństwa antyterrorystycznego Rzeczypospolitej
Polskiej.
2. Określenie taktyki przesłuchania podejrzanego o popełnienie przestępstwa.
3. Identyfikacja
uwarunkowań
przesłuchania
podejrzanego
w
sprawach
o przestępstwa terrorystyczne.
4. Zbudowanie modelu teoretycznego przesłuchania podejrzanego w sprawach
o przestępstwa terrorystyczne.
Badania naukowe zmierzały do rozwiązania następującego głównego problemu
badawczego sprowadzającego się do uzyskania odpowiedzi na następujące pytanie: Jak
obecnie
przeprowadzane
jest
przesłuchanie
podejrzanego
w sprawach
przestępstw
o charakterze terrorystycznym, jakich zmian i jakich udoskonaleń należy dokonać aby
uzyskać wartościowy osobowy środek dowodowy (materiał dowodowy) mający wpływ na
bezpieczeństwo państwa?
Rozwiązanie tego problemu implikowało konieczność odpowiedzi na następujące
problemy szczegółowe ujęte w formie następujących pytań:
2
1. Jakim uwarunkowaniom podlega bezpieczeństwo współczesnego państwa, jaki
wpływ na nie mają zagrożenia terrorystyczne i jakie zadania realizują podmioty
systemu bezpieczeństwa antyterrorystycznego?
2. Jak
realizowana
jest
taktyka
przesłuchania
podejrzanego
o popełnianie
przestępstw?
3. Jak powinno być planowane i przeprowadzane przesłuchanie podejrzanego
o popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym?
4. Jak powinien być zbudowany model przesłuchania podejrzanego o popełnianie
przestępstw o charakterze terrorystycznym?
Prawdopodobna
odpowiedź
będącą
rozwiązaniem
postawionego
problemu
badawczego głównego przyjęła postać głównej hipotezy badawczej: Przesłuchanie
podejrzanego w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym jest złożoną czynnością
procesowo-kryminalistyczną uwarunkowaną specyfiką wynikającą z rodzaju naruszonego
dobra prawnego, sposobu działania sprawcy, przyjętej przezeń taktyki obrony, doboru
właściwej metody i technik przesłuchania oraz osoby przesłuchującej o wysokich
kompetencjach społecznych i zawodowych. Zakłada się, że jej efekty mają pierwszorzędne
znaczenie dla bezpieczeństwa państwa.
Hipotezy szczegółowe przyjęły postać przypuszczeń:
1. Bezpieczeństwo jest najistotniejszym elementem funkcjonowania skutecznego
państwa. Terroryzm stanowi najważniejsze źródło zagrożeń bezpieczeństwa
współczesnego
W
stosunku
państwa
do
tego
w wymiarze
zagrożenia
wewnętrznym
podmioty
i międzynarodowym.
systemu
bezpieczeństwa
antyterrorystycznego realizacją określone zadania.
2. Zakłada się, że aby przesłuchanie było skuteczne, musi uwzględniać specyfikę
popełnianego przestępstwa.
3. Taktyka przesłuchania podejrzanego o popełnienie przestępstwa o charakterze
terrorystycznym posiada swoją specyfikę wynikającą z charakteru zagrożenia
mającego wpływ na bezpieczeństwo państwa.
4. Wprowadzenie określonych zmian i udoskonaleń w taktyce przesłuchania
podejrzanego o popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym może
wpłynąć na wartość dowodową i wykrywczą w postępowaniu karnym, co ma
pierwszorzędne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa.
Warunkiem skutecznego rozwiązania sformułowanych problemów badawczych
i weryfikacji przyjętych hipotez jest właściwy dobór metod, technik i narzędzi badawczych.
3
W doborze narzędzi badawczych kierowano się zasadą, aby wyselekcjonowane z tego
zbioru, stosownymi metodami i narzędziami badawczymi1 jak najbardziej odpowiadały
właściwościom przedmiotu poznania.
Kolejnym fazą w działaniach badawczych było dokonanie weryfikacji przyjętej
hipotezy roboczej za pomocą następujących metod:
1. analiza dokumentów – podstawowa metod badawcza zastosowana w pracy;
zastosowana została w stosunku do dokumentów Federalnego Biura Śledczego
(FBI), Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA), NCVAC (wydziału FBI
zajmującego się miedzy innymi profilowaniem kryminalnym i programami
szkoleniowymi), UCAT - portugalskiego Centrum Antyterrorystycznego, UNCT PJ
- portugalskiej jednostki kontrterrorystycznej, Centrum Antyterrorystycznego ABW
oraz dokumentów zawierających strategię bezpieczeństwa narodowego i opis
systemu antyterrorystycznego RP;
2. analiza krytyczna piśmiennictwa oraz opracowań naukowych dotyczących zakresu
badań
–
zasoby
stenogramy/transkrypty
biblioteki
Federalnego
wybranych
Biura
przesłuchań
Śledczego
członków
(FBI),
organizacji
terrorystycznych takich jak Al-Kaida realizowanych przez FBI, opracowania
anglojęzyczne dotyczące problematyki przesłuchań, w tym przesłuchań osób
podejrzewanych o prowadzenie działalności terrorystycznej;
3. sondaż diagnostyczny z zastosowaniem techniki ankietowania – z polskimi
policjantami służby kryminalnej zajmującymi się w toku codziennej pracy
problematyką przesłuchań, w tym przesłuchań osób podejrzanych, oraz sondaż
diagnostyczny przy zastosowaniu techniki wywiadu eksperckiego – z osobami
zajmującymi się problematyką przesłuchań w kontekście zagrożeń terrorystycznych
w Stanach Zjednoczonych, Portugalii i Wielkiej Brytanii, celem pogłębionych
badań nad tworzeniem modelu strukturalnego przesłuchania podejrzanego
w sprawach o przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
4. uogólnienie przedstawionych wyników i nakreślenie wniosków z nich płynących2.
1
Ze względu na niejednakowy sposób wyjaśnienia pojęć: narzędzia, techniki i metody badawcze w literaturze przedmiotu,
autor przyjął w swojej literaturze badawczej interpretacje z Russellem l. Ackoffem (Decyzje optymalne w badaniach
stosowanych, PWN, Warszawa 1969), że: narzędzia badawcze – to fizyczny lub pojęciowy aparat (instrument) używany
w badaniach naukowych; techniki badawcze – to sposób posługiwania się narzędziami badawczymi; metody badawcze – to
zasady według których w nauce jest dokonywany wybór odpowiednich technik.
2
Zob. uogólnienie jako metoda badawcza w badaniach społecznych, a L. George, A. Bennett, Case Studies and Theory
Development in the Social Sciences, MIT Press Cambridge, 2005, s. 211.
4
Do rozwiązania problemów badawczych i weryfikacji przyjętych hipotez zastosowano
proces badawczy składający się z trzech etapów: wstępnego, zasadniczego i końcowego.
Szczegółowa organizacja procesu badawczego przebiegała według poniższego
schematu:
1. etap pierwszy (wstępny) w którym przeprowadzono krytyczną ocenę literatury
w zakresie systemów, programów, metodyki, zaleceń wykorzystania doświadczeń
dotyczących przesłuchiwania osób podejrzanych/podejrzewanych o prowadzenie
działalności terrorystycznej na terenie Stanów Zjednoczonych, Portugalii i Wielkiej
Brytanii – badania m.in. w ramach studiów podyplomowych w Akademii FBI
w Quantico);
2. etap drugi (zasadniczy) w którym jednocześnie za pomocą metod badawczych
zweryfikowano hipotezy i sformułowane wnioski poprzez przeprowadzenie
wywiadów eksperckich oraz badania opinii respondentów;
3. etap trzeci (końcowy) w którym nastąpiła synteza wyników badań oraz ich
opracowanie
w formie
rozprawy
strukturalnego
PRO-aktywnego™,
doktorskiej
przesłuchania
z przedstawieniem
podejrzanego
modelu
w sprawach
o przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
Rozprawa
metodologiczne
składa
badań)
się
z sześciu
obejmuje
rozdziałów.
uzasadnienie
Pierwszy
wyboru
rozdział
tematu,
(Założenia
opis
głównego
i szczegółowych celów oraz problemów badawczych, stosowanych metod i technik
badawczych, przyjętych założeń i ograniczeń, jak również zakres przedmiotowy i czasowoprzestrzenny rozprawy.
Rozdział drugi (Bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej w kontekście zagrożeń
terrorystycznych) poświęcony jest wynikom badań prowadzonych w zakresie istoty
bezpieczeństwa
państwa,
założeń
polityki
bezpieczeństwa
RP
ze
szczególnym
uwzględnieniem zagrożenia, którego źródłem jest terroryzm. W rozdziale scharakteryzowano
system bezpieczeństwa antyterrorystycznego RP, ze wskazaniem głównych podmiotów
systemu w kontekście realizowanych przez nie zadań oraz przestępstwa o charakterze
terrorystycznym w ujęciu prawa karnego materialnego i procesowego.
Rozdział trzeci (Metodyka przesłuchania podejrzanego o popełnienie przestępstwa)
zawiera charakterystykę problematyki przesłuchania podejrzanego między innymi z punktu
widzenia polskiego prawa karnego procesowego oraz z perspektywy dorobku polskiej
i zagranicznej kryminalistyki, prakseologii i psychologii. W rozdziale znalazły się zatem
5
rozważania na temat zasad taktycznych i procesowych mających swoje odzwierciedlenie
w analizowanej metodyce i strukturze przesłuchań, gwarancji procesowych podejrzanego.
Rozdział
czwarty
(Uwarunkowania
przesłuchania
podejrzanego
w sprawach
przestępstw o charakterze terrorystycznym) poświęcony został problematyce przesłuchania
podejrzanego w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym. W rozdziale zawarte
zostały zagadnienia wskazujące na swoistość uwarunkowań, zasad oraz rozwiązań
taktycznych i psychologicznych (pobudki działania, czynniki motywacyjne, osobowość)
dotyczących
przesłuchania
podejrzanego
w sprawach
związanych
z terroryzmem.
Dopełnieniem przedmiotowego rozdziału jest obszerny opis amerykańskich i brytyjskich
doświadczeń służb specjalnych i policyjnych w zakresie rozwiązań taktycznych i metodyki
przesłuchania podejrzanych o prowadzenie działalności terrorystycznej.
Rozdział piąty (Wyniki badań empirycznych) prezentuje wyniki badań opinii
respondentów –
polskich policjantów służby kryminalnej oraz
opinii
ekspertów
zagranicznych ze Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, Zjednoczonego Królestw
Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i Portugalii. Rozdział zakończony jest analizą wyników
badań opinii oraz zestawieniem wniosków i rekomendacji.
Rozdział
szósty
(Model
PRO-aktywnego™,
strukturalnego
przesłuchania
podejrzanego w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym) jest zasadniczą częścią
dysertacji, w której zaprezentowano autorski model PRO-aktywnego™, strukturalnego
przesłuchania podejrzanego w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym, którego
założenia oparto na wynikach przeprowadzonych badań.
Przyjęte w trakcie procesu badawczego procedury umożliwiły badanie każdego
problemu jedną lub kilkoma metodami, przyczyniając się do zgłębienia badań i osiągnięcia 
zdaniem Autora  wiarygodnych wyników. Dzięki przeprowadzeniu szerokiego programu
badań hipoteza główna pracy oraz hipotezy szczegółowe zostały zweryfikowane pozytywnie,
a cel badań został osiągnięty.
W wyniku przeprowadzonych badań ustalono, że przesłuchanie podejrzanego
w sprawach przestępstw o charakterze terrorystycznym jest uwarunkowane specyfiką
wynikającą z rodzaju naruszonego dobra prawnego, sposobu działania sprawcy, przyjętej
taktyki obrony, doboru właściwej metody i technik przesłuchania oraz osoby przesłuchującej,
która powinna odznaczać się wysokimi kompetencjami komunikacyjnymi i zawodowymi.
Efektem dysertacji jest opracowanie założeń autorskiego modelu PRO-aktywnego,
strukturalnego
przesłuchania
podejrzanego
w sprawach
o przestępstwa
o charakterze
terrorystycznym.
6
Podsumowując, należy zaznaczyć, że zaproponowana modyfikacja kierunku rozwoju
systemu szkoleniowego w stronę sprofilowanych specjalistycznych szkoleń z zakresu
prowadzenia rozmów i przesłuchań oraz optymalizacja wykorzystania posiadanych zasobów
osobowych i rzeczowych pozwoli na zwiększenie efektywności oraz wyposażenie polskich
służby policyjnych i specjalnych w kolejne skuteczne narzędzie w ramach polityki karnej na
rzecz bezpieczeństwa.
7