Aeolian landforms on the eastern coast of lake Baikal (on the

Aeolian landforms on the eastern coast of lake Baikal (on the

Svahové a další geomorfologické
procesy
Geomorfologický
sborník 2
ČAG, ZČU v Plzni, 2003
Aeolian landforms on the eastern coast of lake Baikal (on the
example of Karga site)
1
Gennadiy I. Ovchinnikov, 2Valerian A. Snytko, 3Tadeusz Szczypek
1
[email protected], [email protected], [email protected]
1
Russian Academy of Sciences, Siberian Branch, Institute of Earth’s Crust, Lermontova
128, 664033 Irkutsk, Russia
2
Russian Academy of Sciences, Siberian Branch, Institute of Geography, Ulanbatorskaya
1, 664033 Irkutsk, Russia
3
University of Silesia, Faculty of Earth Sciences, Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, Poland
The area studied is located on the south-western coast of the so called
Chivyrkuy Isthmus. It is relatively broad, low and swampy area (as a result of
water level rise in Lake Baikal after the construction of water power station
on the Angara River in Irkutsk), built of alluvial sands of the Barguzin River
and Malyi (Small) Chivyrkuy River and products of abrasion from Barguzin
Bay and Chivyrkuy Bay (Fig. 1). The development of the isthmus during the
last 2–10 thousand years (DMITRIEV, 1968) caused connection of the rocky
island with Baikal shores. This resulted in the creation of the largest peninsula
in Baikal – Svyatoy Nos Peninsula.
Fig. 1. Location of site investigated
1 – main areas of present aeolian sands
From 100 to 270 offshore banks developed there as a morphological effect
of the accumulation of these rivers as well as abrasion and accumulation
of the lake (GALAZIY, 1967; DMITRIEV, 1968). Between them there is
295
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz
Svahové a další geomorfologické procesy
a swampy depression. The height of the shore banks reaches 1.5 –3 m,
whereas the banks in the littoral zone are slightly higher due to aeolian
activity of sand from the beaches (ROGOZIN, 1993).
An intensive deforestation in the area of Barguzin Bay (bot h recent and that
from the 19th century) caused development of aeolian processes. Due to the
prevailing western winds, sandy material from the surface of the shore banks
(derived from the process of lake shore abrasion during high water stage and
during fluctuations of water level) was lifted and transported towards the
centre of the isthmus. This caused development of numerous aeolian forms.
Total area, which is modelled at present by wind processes, reaches 4.5 km 2
and has a shape of a long belt parallel to the lake coast. The length of this belt
is 23 km and its width is in the range from 40 to 500 m. In the are studied of
the south-east part of Chivyrkuy Isthmus, similarly like in other places of the
eastern coast of Baikal Lake (AGAFONOV et al., 2001; OVCHINNIKOV et al.,
2001; WIKA et al., 2001), old aeolian forms and the beach are being
intensively destroyed and new modern aeolian relief develops.
Fig. 2. Geomorphological sketch-map of Karga site
1 – water reservoirs, 2 – beach, 3 – shore embankment, 4 – swamps, 5 – wet,
sandy areas which not undergoes blowing, 6 – aeolian cover sands, 7 –
deflation basins, 8 – deflation ditches, 9 – deflation edges, 10 – deflation
remnants, 11 – crest lines, 12 – steep slopes, 13 – gentle slopes, 14 – almost
horizontal surfaces, 15 – present aeolian covers, 16 – sandy shadows of
nebkha type
296
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz
Svahové a další geomorfologické procesy
In the Karga site studied, there is a well-developed shore bank of the width
of 20–30 m behind the narrow beach. The bank shows traces of wind activity
(blowing) within the sandy surface.
East of this bank, there are alternating areas of swampy and wet grounds
(with water on the surface), and dry and sandy grounds (Fig. 2, Photo 1).
Prevailing strong south-west winds destroyed numerous trees and gave them
extraordinary shapes (Photo2), and, most of all, caused development of
typical aeolian relief.
Photo 1. Alternating areas of dry and wet grounds (photo by T. Szczypek)
Photo 2. Siberian stone pine (Pinus sibirica) which is damaged by wind
(photo by G. I. Ovchinnikov)
297
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz
Svahové a další geomorfologické procesy
It is represented by flat aeolian surfaces of cover sands and by complex
(from morphological point of view) blown dunes. They contain many
different small deflation forms including deflation ditches and basins of
different dimensions and orientation (SW–NE, W–E, NW–SE) and deflation
remnant hills of different size. These forms are 2–4 m high or deep and their
slopes are inclined at different angles. In fact, in this area, any of the dunes is
preserved in untouched (not destroyed) form. Thus, a typical deflation re lief
predominates here. A type of aeolian accumulation relief is not very important
here. It is represented by small and changeable in time forms, similarly to
forms in other areas of eastern Baikal. They include small areas of modern
sandy covers, which are created by sand blown from deflation basins or
ditches and sand blown from the foreland and accumulated in front of higher
elements of the relief (e.g. in front of different edges and cuttings) and also
microforms in form of sandy mounds (nebkha) developing in the shadow of
small vegetation tufts.
Some of the mentioned forms are surrounded by wet areas (Fig. 2). This
evidences that their development started long before the rising of water level
in Baikal, i.e. the before swamps developed there.
Modern development of aeolian forms on the shore of Chivyrkuy Isthmus
results in gradual migration of dune forms onto swampy areas.
References
AGAFONOV B. P., OVCHINNIKOV G. I., SNYTKO V. A., SZCZYPEK T., 2001: Eolovye facii
poberezh’ya ozera Baikal i Bratskogo vodokhranilishcha. Geografia i prirodnye resursy, 3:
93–98.
DMITRIEV G. A., 1968: Istoria osadkonakoplenia na peresheyke poluostrova Sviatoy Nos
(Baikal). In: Mezozoiskie i kainozoiskie ozera Sibiri. Nauka, Moskva: 89–97.
GALAZIY G. I., 1967: Dinamika rosta drevesnykh porod na beregakh Baikala v sviazi
s ciklicheskimi izmeneniami urovnia vody v ozere. In: Geobotanicheskie issledovania na
Baikale. Nauka, Moskva: 44–301.
OVCHINNIKOV G. I., SZCZYPEK T., SNYTKO V. A., AGAFONOV B. P., 2001: Dynamics of
aeolian processes in the activity zone of artificial and nature water reservoirs. In: Současný
stav geomorfologických výzkumů. Přf OU, ČAG, Ostrava: 110–116.
ROGOZIN A. A., 1993: Beregovaya zona Baikala i Khubsugula. Morfologia, dinamika
i istoria razvitia. VO Nauka, Novosibirsk: pp. 168.
WIKA S., OVCHINNIKOV G. I., SNYTKO V. A., SZCZYPEK T., 2002: Eolovye facii
vostochnogo poberezh’ya Baikala. IG SB RAS, IEC SB RAS, Irkutsk: pp. 56.
Streszczenie
Rzeźba eoliczna na wschodnim wybrzeżu Bajkału (na przykładzie
stanowiska Karga)
Obszar badań leży na południowo-zachodnim brzegu tzw. Przesmyku Cziwyrkujskiego.
Jest to dość rozległy, niski, obecnie zabagniony teren, zbudowany z piasków aluwialnych
Barguzina i Małego Cziwyrkuja oraz z produktów abrazji ze strony Zatoki Barguzińskiej
i Zatoki Cziwyrkujskiej (rys. 1). Morfologicznym efektem akumulacji wspomnianych rzek
298
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz
Svahové a další geomorfologické procesy
oraz abrazyjnej i akumulacyjnej jeziora jest od 100 do 270 wałów przybrzeżnych,
pomiędzy którymi istnieją obecnie zabagnione obniżenia. Intensywny wyrąb lasów nad
Zatoką Barguzińską sprzed ponad 100 lat oraz w ostatnich dziesięcioleciach spowodował
rozwój procesów eolicznych. Dzięki dominującym tu wiatrom zachodnim materiał
piaszczysty z powierzchni wałów brzegowych, dostarczany w wyniku abrazji brzegów
jeziora podczas wysokich stanów wody oraz w czasie wahań poziomu wody, był
wynoszony i transportowany w głąb przesmyka. Dzięki temu powstały tu liczne formy
eoliczne. W prezentowanym stanowisku Karga za wąską plażą występuje dobrze
rozwinięty wał brzegowy o szerokości 20–30 m, z wyraźnymi śladami rozwiewania
piaszczystej powierzchni. Na wschód od niego obserwuje się naprzemianległe
występowanie obszarów zabagnionych i podmokłych (z wodą na powierzchni) oraz
suchych, piaszczystych (rys. 2, fot. 1). Dominujące tu silne wiatry południowo-zachodnie
spowodowały tu uszkodzenia licznych drzew (fot. 2) oraz rozwój typowej rzeźby
eolicznej. Jest ona reprezentowana przez płaskie powierzchnie eolicznych piasków
pokrywowych oraz przez bardzo złożone – z morfologicznego punktu widzenia –
rozwiewane wydmy. W ich obrębie wykształciło się wiele drobnych form deflacyjnych.
Na omawianym obszarze nie ma ani jednej wydmy, zachowanej w niezniszczonej postaci.
Zatem dominuje tu typowa rzeźba deflacyjna. Typ eolicznej rzeźby akumulacyjnej ma
niewielkie znaczenie i jest reprezentowany przez niewielkie i zmienne w czasie formy
(małe powierzchnie współczesnych piaszczystych pokryw, a także mikroformy typu
kopczyków piaszczystych (nebkha) tworzących się w cieniu niewielkich kęp roślinności.
Niektóre ze wspomnianych wyżej form są zewsząd otoczone przez obszary podmokłe,
inne stopniowo wkraczają na tereny bagienne i zasypują je (rys. 2).
299
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz
Svahové a další geomorfologické procesy
300
PDF byl vytvořen zkušební verzí FinePrint pdfFactory http://www.fineprint.cz