Pasłęk, 15.01.2012 r. Katarzyna Panimasz nauczyciel historii i

Pasłęk, 15.01.2012 r.
Katarzyna Panimasz
nauczyciel historii i wiedzy o społeczeństwie
egzaminator historii i wiedzy o społeczeństwie
autorka wielu publikacji dla uczniów i nauczycieli
Opinia o programie nauczania wiedzy o społeczeństwie
„W centrum uwagi” autorstwa Mariusza Menza
dla szkoły ponadgimnazjalnej na poziomie podstawowym i rozszerzonym
I. Ogólna charakterystyka programu
Program nauczania wiedzy o społeczeństwie w szkole ponadgimnazjalnej, obejmujący
IV etap edukacyjny na poziomie podstawowym i rozszerzonym, został opracowany w oparciu
o fundamentalne dla reformy programowej dokumenty: podstawę programową wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 4, poz.
17, z dnia 15 stycznia 2009 r.) oraz Rozporządzenie MEN w sprawie dopuszczenia do użytku
w szkole programów wychowania i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku
szkolnego podręczników (Dz. U. nr 89, poz. 730, z dnia 10 czerwca 2009 r.). Proponowany
program spełnia także zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (2008/C111/01
z 23 kwietnia 2008 r.).
Program „W centrum uwagi” odpowiada wymogom stawianym przez autorów nowej
podstawy programowej. Proponuje rozwiązania niezbędne do realizacji wymagań ogólnych
i szczegółowych:
– na poziomie podstawowym w klasie I szkoły ponadgimnazjalnej, w której przedmiot ten
jest obligatoryjny i stanowi dokończenie cyklu edukacji rozpoczętego w gimnazjum;
– na poziomie rozszerzonym w klasach II i III szkoły ponadgimnazjalnej, w których wiedza
o społeczeństwie może być realizowana fakultatywnie, przygotowując uczniów do zdawania
egzaminu maturalnego z tego przedmiotu.
Reforma programowa, która do szkół ponadgimnazjalnych wejdzie od września 2012 r.,
narzuca spójność programową III i IV etapu edukacji. Nie pozwala na powtarzanie treści
zrealizowanych w gimnazjum, co oznacza, że przed nauczycielem wiedzy o społeczeństwie
stanie zadanie uzupełnienia wiedzy uczniów klasy I o zagadnienia obejmujące praktyczną
edukację prawną, problematykę bezpieczeństwa, zasady i procedury demokracji, informacje
o instytucjach publicznych i zasadach ich działania, prawa człowieka i ich znaczenie, ochronę
praw i wolności, a także możliwości dalszego kształcenia oraz funkcjonowanie rynku pracy.
Dopiero tak wyposażony uczeń podejmie decyzję o dalszej edukacji na poziomie
rozszerzonym, pogłębiającym jego wiedzę i umiejętności oraz ukierunkowanym na egzamin
maturalny. Oznacza to wprowadzenie młodych ludzi w problematykę o wyższym niż dotąd
stopniu złożoności, dotyczącą podstaw wiedzy socjologicznej, elementów antropologii
kulturowej, wiedzy o państwie i jego instytucjach, funkcjonowania współczesnej demokracji,
ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej, podstaw wiedzy o prawie, prawach człowieka
oraz stosunkach międzynarodowych.
1
Omówione wyżej zmiany programowe wymagają nowej podstawy dydaktycznej
i merytorycznej: programu nauczania i skorelowanych z nim podręczników oraz obudowy,
czyli propozycji rozwiązań metodycznych dla nauczycieli, materiałów ćwiczeniowych dla
uczniów, nowoczesnych środków dydaktycznych, itp. Jeśli powiążemy to
z rozporządzeniem MEN dotyczącym dopuszczania do użytku szkolnego programów
i podręczników, wniosek jest jasny – to nauczyciel staje się odpowiedzialnym za wybór
zarówno programu nauczania, jak i podręcznika, a w konsekwencji za realizację podstawy
programowej i efekty kształcenia. Należy więc zaproponować mu dobre narzędzia pracy,
czego przykładem jest niewątpliwie program nauczania wiedzy o społeczeństwie
„W centrum uwagi” autorstwa Mariusza Menza.
II. Opinia merytoryczno-dydaktyczna
W programie jasno i czytelnie jest przedstawiona jego charakterystyka, cele ogólne
i szczegółowe rozpisane na poziom podstawowy i rozszerzony, sposoby osiągania celów
kształcenia i wychowania, propozycję rozkładu materiału i etapów realizacji programu,
wskazówki metodyczne oraz kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć ucznia.
W części I autor przedstawił koncepcję programu, zwracając szczególną uwagę na
interdyscyplinarny charakter wiedzy o społeczeństwie. Osią, wokół której zbudowano
program, jest idea świadomego obywatelstwa i wynikające z niej: aktywność obywateli,
świadomość posiadanych praw i obowiązków oraz kształtowanie społeczeństwa
obywatelskiego. Szczególnym atutem wyróżniającym program jest podkreślenie wartości
demokracji, mechanizmów jej funkcjonowania w praktyce oraz promowanie ich na gruncie
szkolnym, a także przywiązywanie dużej wagi do konieczności kształcenia postaw
patriotyzmu obywatelskiego.
Część II programu nauczania została poświęcona prezentacji celów
i umiejętności określonych w podstawie programowej, natomiast w części III autor programu,
zgodnie ze współczesnymi wymogami dydaktyki oraz społecznymi potrzebami, przedstawił
ogólne cele kształcenia, kładąc nacisk na umiejętności (m.in. współdziałanie
w sprawach publicznych, rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów życia codziennego,
stosowanie zasad i procedur demokratycznych) oraz postawy (m.in. angażowanie się na rzecz
obrony praw człowieka, demokracji i praworządności, przyjmowanie ról liderów
społecznych, angażowanie się w działania społeczne, promowanie zasad tolerancji
i pluralizmu światopoglądowego).
W części IV programu znalazły się cele szczegółowe, zaprezentowane w formie
tabelarycznej tak, by odnosiły się do zapisów podstawy programowej na poziomie
podstawowym i rozszerzonym, a jednocześnie systematyzowały wiedzę i umiejętności
uczniów zgodnie z zasadami operacjonalizacji celów. Zestawienie tabel dla każdego
z poziomów z zaproponowanymi w części V programu propozycjami jednostek tematycznych
pozwoli nauczycielowi śledzić na bieżąco realizację wymagań podstawy programowej
i monitorować efekty kształcenia. Stworzy też warunki do zaplanowania właściwego procesu
dydaktycznego.
Szczególnie istotne jest też określenie kształconych postaw poprzez jasne i czytelne
sformułowanie celów wychowawczych. Zaletą programu jest mocne zaakcentowanie postaw
2
obywatelskich i demokratycznych oraz zachowań prospołecznych, które sprzyjają budowaniu
społeczeństwa obywatelskiego i poszanowaniu zasad i wartości demokracji.
Na ostatnią część programu nauczania „W centrum uwagi” składają się propozycje
realizacji materiału nauczania na obu poziomach oraz rozwiązań metodycznych.
W przypadku klasy I zaplanowano przeprowadzenie 22 jednostek tematycznych, 4 lekcji
powtórzeniowych oraz 4 zajęć przeznaczonych na sprawdzenie wiedzy i umiejętności.
Ponieważ na realizację treści nauczania wiedzy o społeczeństwie na poziomie podstawowym
autorzy reformy programowej zaplanowali 30 godzin, rozwiązania zaproponowane przez
Mariusza Menza są logiczne i spójne oraz możliwe do realizacji. Natomiast na realizację
materiału poziomu rozszerzonego przeznaczono 180 godzin, które autor programu bardzo
rozsądnie i z widoczną troską o efekty kształcenia podzielił na jednostki tematyczne (105
godzin), lekcje powtórzeniowe (25 godzin), zajęcia przeznaczone na sprawdzenie wiedzy
i umiejętności (8 godzin) oraz ćwiczenia w rozwiązywaniu zadań maturalnych (40 godzin).
Taka propozycja pozwoli nauczycielowi rzeczywiście kształcić kompetencje swoich uczniów,
a także skutecznie przygotować ich do pomyślnego zdania egzaminu maturalnego.
Zaproponowane przez autora programu rozwiązania metodyczne zostały
przedstawione zgodnie z najnowszymi zasadami dydaktyki, przy czym podkreślono walory
zarówno tradycyjnych, jak i nowatorskich metod nauczania. Wśród metod tradycyjnych
znalazł się wykład i rozmowa kierowana, natomiast wśród aktywizujących – symulacja, burza
mózgów, analiza SWOT, debata oksfordzka i mapa myśli. Doskonałym pomysłem jest
zaproponowanie zagadnień, które można realizować wykorzystując wskazane przez autora
programu propozycje metodyczne. Za wartościowe uznać też należy podkreślenie znaczenia
projektu jako metody w sposób szczególny sprzyjającej kształceniu nie tylko wiedzy
i umiejętności, ale też postaw prospołecznych.
Pan Mariusz Menz słusznie zwrócił uwagę na fakt, że specyfika przedmiotu polega na
stosowaniu, obok tradycyjnej lekcji w klasie, także zajęć organizowanych poza szkołą,
podczas których uczniowie stykają się z otaczająca rzeczywistością społeczno-polityczną
i mają możliwość lepszego i głębszego rozwijania kompetencji obywatelskich czy
umiejętności społecznych.
W ostatniej części programu nauczania zaprezentowano propozycje kryteriów oceny
i metod sprawdzania osiągnięć ucznia. Autor słusznie podkreślił konieczność stosowania
oceniania kształtującego, które powinno stanowić uzupełnienie tradycyjnego i dominującego
we współczesnej szkole oceniania sumującego. W formie tabelarycznej przedstawił kryteria,
jakimi mogą kierować się nauczyciele przy ocenie wiedzy i umiejętności swoich uczniów,
a także przy konstruowaniu przedmiotowych zasad oceniania, które z planem wynikowym
będą stanowić drogowskaz do osiągnięcia zamierzonych efektów. Autor programu
zaproponował także różnorakie sposoby sprawdzania wiedzy i umiejętności, pozostawiając
decyzję ich wykorzystania adresatom publikacji – nauczycielom.
III. Podsumowanie
Omawiana publikacja spełnia kryteria dobrego programu nauczania, gwarantującego
nauczycielowi zgodność z zapisami podstawy programowej oraz stworzenie warunków do jej
rzeczywistej realizacji. Dobór treści nauczania, proponowane przez autora formy i metody
3
pracy są zgodne z osiągnięciami dydaktyki, a cele i wymagania programowe – z zasadami
pomiaru dydaktycznego. Mocną stroną proponowanego programu jest niewątpliwie jasny
i czytelny sposób przedstawienia treści nauczania na obu poziomach, co pozwoli
nauczycielom na długofalowe zaplanowanie pracy dydaktycznej przy zachowaniu
przewidzianej w podstawie programowej spójności III i IV etapu edukacji. Do innych
walorów programu zaliczyć można też sensowne i nastawione na efektywność określenie
warunków realizacji treści, powiązanie materiału nauczania z konkretnymi wymogami nowej
podstawy programowej oraz zaproponowanie takich rozwiązań, które sprzyjają kształtowaniu
umiejętności postaw obywatelskich i prospołecznych.
„W centrum uwagi” to program, po który, w mojej opinii, warto sięgnąć, żeby
stworzyć sobie i swoim uczniom warunki do twórczej i efektywnej pracy, czyli żeby odnieść
sukces.
Katarzyna Panimasz
4