Persepolis reż. Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud MATERIAŁY

Persepolis
reż. Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud
MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
DLA NAUCZYCIELI
SPIS TREŚCI
1. Informacje o filmie. (str. 2)
2. Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej. (str. 4)
3.
4.
Temat: Dojrzewanie w kraju islamskim.
Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej, etyki. (str. 10)
Temat: Religia miarą wartości człowieka.
Załącznik 1: Filary islamu. (str. 12)
Załącznik 2. Metaplan. (str. 13)
Scenariusz lekcji języka polskiego, godziny wychowawczej, (str. 14)
Temat: O blaskach i cieniach życia emigranta w „Persepolis” Marjane Satrapi i Vincenta Paronnaud
Załącznik 3: 6 kapeluszy De Bono (str. 17)
INFORMACJE O FILMIE
NOTA O FILMIE
Tytuł: Persepolis;
Kraj i rok produkcji: Francja 2007;
Reżyseria: Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud;
Scenariusz: Marjane Satrapi (na podstawie własnego komiksu);
Animacja: Marc Jousset, Pascal Cheve, Louis Viali;
Muzyka: Olivier Bernet;
Montaż: Stéphane Roche;
Dźwięk: Thierry Lebon, Samy Bardet;
Scenografia: Marisa Musy;
Producent: Marc-Antoine Robert, Xavier Rigault;
Głosu postaciom użyczyli: Chiara Mastroianni (Marjane – nastolatka), Gabrielle Lopes (Marjane –
dziecko), Catherine Deneuve (matka), Danielle Darrieux (babcia), Simon Abkarian (ojciec), Francois
Jerosme (wujek Anouche).
WAŻNIEJSZE NAGRODY

2008 – Cezar za debiut reżyserski i scenariusz adaptowany

2007 – NYFCC (Stowarzyszenie Nowojorskich Krytyków Filmowych) – za najlepszy film
animowany
NOTY O TWÓRCACH
Marjane Satrapi urodziła się 22 listopada 1969 roku w Rasht, w Iranie. Dorastała
w Teheranie, gdzie uczyła się w liceum francuskim i była świadkiem ograniczenia praw publicznych,
upadku Szacha, wczesnego reżimu Ayatollaha Khomeiniego i pierwszych lat wojny z Irakiem. Matka
Satrapi była prawnuczką Szacha Nasser-al-Din, który władał Persją w latach 1848–1896. Jednak sama
Satrapi ma dystans do swojego pochodzenia: królowie z dynastii Qajar mieli setki żon i tysiące dzieci.
Jeśli wziąć pod uwagę wszystkie pokolenia, otrzyma się dziesięć lub piętnaście tysięcy księżniczek
i książąt. Nie ma w tym nic specjalnego. W wieku lat 14 została wysłana przez rodziców do Wiednia,
później mieszkała w Sztrasburgu, gdzie studiowała grafikę. Obecnie mieszka w Paryżu, współpracuje
z wieloma gazetami i magazynami, między innymi z The New York Times i The New Yorker, dla których
robi ilustracje. Jest również autorką kilku książek dla dzieci. Sławę przyniosła jej powieść graficzna
Persepolis, wyróżniona między innymi nagrodą Angoulême Coup de Coeur Award na
międzynarodowym festiwalu komiksu w Angoulême oraz uznana za Komiks Roku przez The Times. Jej
ostatnia powieść graficzna Embroideries to zabawna historia o życiu irańskich kobiet, oglądana
z perspektywy kilku pokoleń.
Vincent Paronnaud urodzony w La Rochelle w 1970 r., występuje również pod pseudonimem
Winshluss. Autor komiksów i człowiek kina, uważany za jednego z najważniejszych
francuskojęzycznych niezależnych twórców komiksów. W swojej twórczości wykorzystuje
makabryczny, czarny humor, inspiruje się również amerykańskimi komiksami z lat 30. i 50. ubiegłego
wieku. Główne tematy jego rysunków to zobojętnienie na śmierć, krytyka cywilizacji amerykańskiej,
uwielbienie dla makabry. Wspólnie ze swoim przyjacielem Cizo tworzył gazetę komiksową Ferraille. W
2007 nagrodzony wraz z Marjane Satrapi Nagrodą Jury na festiwalu filmowym w Cannes za Persepolis.
2
O FILMIE
Persepolis jest filmem dla każdego. Dla miłośników komiksu, animacji i dobrego kina. Dla
dzisiejszych trzydziestokilkulatków, którzy będą mogli przypomnieć sobie czas swojego dojrzewania
w Polsce przełomu lat 70. i 80. Dla osób pragnących poznać prawdę o Iranie i Irańczykach. Dla kobiet
poszukujących swojego miejsca na ziemi. To lekcja kobiecości, tolerancji i … rocka.
Persepolis w reżyserii Marjane Satrapi i Vincenta Paronnaud to gorzka, ale zarazem
wzruszająca opowieść o dorastaniu i dojrzewaniu w Teheranie, w czasach wybuchu rewolucji
islamskiej. Dziewięcioletnia Marjane z zapałem rozczytuje się w komiksowej wersji Materializmu
dialektycznego, wychowana w nieco zwariowanej, inteligenckiej rodzinie marzy o zostaniu prorokinią.
Poznajemy ją (a wraz z nią Iran), gdy fundamentaliści przejmują władzę, zmuszając kobiety do
noszenia chust, a mężczyzn do zapuszczania brody. Obserwujemy inteligentną grę ze „stróżami
moralności”, odkrywanie zakazanego punku, Abby i Iron Maiden. Kiedy nasilają się prześladowania
i wojna Iran-Irak staje się coraz bardziej gwałtowna, Marjane zostaje wysłana przez troskliwych
rodziców do szkoły w Austrii.
Persepolis było odkryciem Festiwalu w Cannes w 2008 r.; film został wyróżniony Nagrodą Jury.
Ekranizacja kultowej już, autobiograficznej powieści komiksowej należy do rzadko spotykanych na
ekranach polskich kin pełnometrażowych filmów animowanych. Autorce Marjane Satrapi za pomocą
prostych, nieco schematycznych, ale dzięki temu bardziej wyrazistych rysunków, udało się przedstawić
skomplikowane relacje między życiem prywatnym a polityką. Oczami inteligentnego dziecka
obserwujemy jak Iran, w którym panowała wolność, a ludzie żyli szczęśliwie, powoli zmienia się w
zamkniętą klatkę, gdzie za noszenie adidasów i przypinki z Michaelem Jacksonem można zostać
zatrzymanym na ulicy. Czarno-biały, ale paradoksalnie wielobarwny film, iskrzący emocjami,
wrażeniami, strachem, buntem, czyli tym wszystkim, z czym wiąże się moment dojrzewania.
Dojrzewania specyficznego, w sytuacji terroru, zniewolenia, zakazów, nakazów, na tle oszalałej historii.
Na konferencji prasowej autorka wielokrotnie powtarzała, że nie chciałaby, aby komiks i film
postrzegane były tylko i wyłącznie przez pryzmat polityki. Najważniejsze jest przesłanie humanitarne.
Satrapi podkreśla, że przede wszystkim jest to opowieść o zwykłych ludziach i ich zwykłym życiu
w niezwykłych czasach. Zależy jej, aby czytelnicy i widzowie zrozumieli, że społeczeństwo irańskie nie
składa się z samych zagorzałych islamistów i terrorystów. To tylko cząstka prawdziwego życia
i prawdziwego oblicza społeczeństwa.
Pomimo tych deklaracji władze irańskie protestowały w czasie pokazu filmu w Cannes, nazywając go
„aktem politycznym i antykulturalnym”. Mehdi Hallor – doradca rządu irańskiego ds. kinematografii
oskarżył film o popularyzowanie islamofobii w zachodnim świecie i pokazywanie nieprawdziwego
oblicza dokonań Rewolucji Irańskiej. Islamofobia w zachodnim kinie rozpoczęła się we Francji,
a wyprodukowanie i nagrodzenie antyirańskiego filmu w Cannes potwierdza ten stan rzeczy.
W konsekwencji dystrybucja filmu duetu Satrapi i Paronnaud została zakazana w Iranie.
3
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO I GODZINY WYCHOWAWCZEJ
Opracowała: Agnieszka Gonciarz
Temat: Dojrzewanie w kraju islamskim.
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:



posiadać podstawowe informacje na temat islamu; łączyć je z historią i kulturą
nowożytnego Iranu;
podejmować refleksje nad funkcją religii w współczesnym państwie;
porównywać własne doświadczenia okresu dojrzewania z historią Marjane Satrapi.
METODY I FORMY PRACY




wykład,
heureza,
praca w grupach i prezentacja ,
dyskusja.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Film: Persepolis, reż: M. Satrapi i V. Paronnaud, Francja 2007.
BIBLIOGRAFIA










Małgorzata Stolarczyk, Iran. Państwo i religia, Warszawa 1997.
Ryszard Kapuściński, Szachinszach, Warszawa 1982.
Marjane Satrapi, Persepolis - Historia dzieciństwa, Kraków 2006.
Nasr S.H., Idee i wartości islamu, przeł. J. Danecki, Warszawa 1988.
Scarabel A., Islam, przeł. K. Stopa, Kraków 2004.
Dziekan M., Dżihad kontra McŚwiat: wojna fundamentalizmów?, „Znak” nr 560,
styczeń 2002
Oficjalna strona filmu: http://www.sonypictures.com/classics/persepolis/
www.gutekfilm.pl/persepolis/
http://film.onet.pl/
www.islam-in-poland.org
CZAS
2 lekcje
4
PRZEBIEG LEKCJI
UWAGA: Przed lekcją nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każda z nich opracowuje wcześniej jeden
z poniższych tematów: 1. wybrani uczniowie przygotowują informacje na temat islamu; 2. wybrani
uczniowie proszeni są o przedstawienie najważniejszych według nich zagadnień związanych
z rewolucją w Iranie; 3. cała klasa szuka informacji o Marjan Satrapi i stara się odnaleźć w filmie
i komiksie wątki autobiograficzne, tak żeby można je było wykorzystać w czasie dyskusji na lekcji.
1. Prezentacja. Nauczyciel prosi przedstawicieli 1 grupy o podanie podstawowych informacji na
temat islamu
Islam oznacza w języku arabskim „poddanie się woli Boga”, a słowo muzułmanin odnosi się do osoby,
która się podporządkowała (od słowa aslama). Islam jest drugą, pod względem wyznawców, religią
monoteistyczną – około 20% ludzi na świecie to muzułmanie. Większość z nich żyje w Azji i Afryce.
Możemy wyróżnić trzy główne odłamy tej religii: islam sunnicki (90%), szyicki (8%) i harydżycki (2%).
Muzułmanie uważają islam za trzecią, po judaizmie i chrześcijaństwie, religię objawioną. Jej twórca –
Mahomet żył w latach 570–632, do czasu swojego wygnania (hidżra) w 622 roku, przebywał
w Mekce. Początkowo zajmował się handlem, ale doznawszy w wieku czterdziestu lat religijnego
oświecenia (ukazał mu się Anioł Gabriel i przekazał pierwsze wersety Koranu), zaczął głosić zasady
nowej monoteistycznej religii. Anioł objawił mu wtedy jedynie fragment prawideł religii, przez
następne 23 lata Mahomet doznawał kolejnych wtajemniczeń, które zaczął głosić wiernym. Zgodnie
z nimi, objawienie dane przez Allaha wcześniejszym prorokom (m.in. Adamowi, Abrahamowi,
Mojżeszowi oraz Jezusowi – jest ich około 25) powinno zostać powtórzone i uzupełnione. Koran
traktuje Mojżesza, Jezusa i Mahometa jako wysłanników jednego Boga. Prawdy głoszone przez
nowego proroka nie spodobały się w Mekce (należy pamiętać, że większość Arabów była wtedy
zwolennikami politeizmu), ich zwolennikami stawali się przeważnie ludzie biedni i wyzyskiwani. Sam
Mahomet został uznany za szaleńca i zmuszony przez nasilające się prześladowania do opuszczenia
rodzinnego miasta.
W Medynie, dokąd udał się Mahomet, liczba jego zwolenników ciągle rosła. Nie bez znaczenia była tu
koncepcja zjednoczenia państw arabskich, której orędownikiem był prorok. Wkrótce pod
zwierzchnictwem muzułmanów znajdował się praktycznie cały Półwysep Arabski wraz z Mekką. Po
śmierci Mahometa, kalifem, czyli następcą proroka, został jego teść Abu Bakr. Rządy pierwszych
czterech kalifów (lata 632–661) wpłynęły na szybkie skodyfikowanie zasad religijnych i politycznych
muzułmanów. Nauki Mahometa zebrane zostały w 653 roku w świętej księdze – Koranie. Koran
zawiera 4 rodzaje przepisów:
1.
dotyczące postawy religijnej wiernych,
2.
dotyczące zewnętrznych, rytualnych obowiązków
3.
przepisy moralne
4.
przepisy regulujące wzajemne stosunki społeczne, rodzinne, itd. oraz stosunki międzyreligijne
(czyli relacje z członkami własnej wspólnoty i z innowiercami).
Objawienia Mahometa spisane zostały w języku arabskim i zgodnie z przekonaniem muzułmanów
Koran nie był tłumaczony na inne języki. Podbijane plemiona przyjmowały islam wraz z językiem
i kulturą Arabów. Życie Mahometa stało się wzorem do naśladowania i podstawą tzw. Sunny (jej
ostateczną wersję datuje się na IX wiek), czyli zapisanych praw dotyczących obowiązków
muzułmanina. Zawiera informacje na temat czynów i wypowiedzi Mahometa, stanowi podstawę
zarówno wiary, jak i prawa. Sunna ustanawia prawa w najróżniejszych dziedzinach życia: społecznych,
politycznych, teologicznych i rytualnych.
„Prawo muzułmańskie – nazwane prawem ze względu na brak adekwatnego pojęcia
5
w językach europejskich – ma charakter wszechobejmujący. Jest to prawo stworzone przez Boga,
traktowane przez samych muzułmanów jako prawo naturalne, a zatem takie, którego człowiek nie
może zmienić”. Rozstrzyganie sporów i władza sądownicza leży w rękach przywódców duchowych.
Wykładnią szariatu (prawa muzułmańskiego) zajmują się teologowie – tzw. ulemowie. Zastępowanie
prawa laickiego szariatem nie jest tak jednoznaczną kwestią, jak mogłoby to się wydawać
„człowiekowi Zachodu”. Co ciekawe obecnie wiele krajów Bliskiego Wschodu i północnej Afryki
posiada podwójny system prawny – świecki i religijny. Przy czym w kompetencji sądów religijnych leżą
sprawy rodzinne (małżeńskie i dziedziczenia). W krajach o bardzo restrykcyjnych formach islamu, sądy
religijne sprawują władzę absolutną nad każdą dziedziną życia wiernych – dotyczy to zwłaszcza Arabii
Saudyjskiej i Iranu.
2. Prezentacja 2 grupy. Informacje na temat Iranu.
Islamska Republika Iranu jest państwem na Bliskim Wschodzie, położonym nad Morzem Kaspijskim,
Zatoką Perską i Zatoką Omańską. Zajmuje 1 648 195 km² i jest zamieszkiwane przez 69 milionów
obywateli. Do 1935 roku na określenie Iranu w krajach europejskich używano nazwy „Persja”. Nazwa
ta pochodzi od jednego z ludów zamieszkujących terytorium dzisiejszego Iranu od II tysiąclecia p.n.e.
Rozkwit starożytnej Persji wiąże się z upadkiem państwa asyryjskiego. W 550 roku p.n.e., wywodzący
się z Persów, Cyrus II podbił Babilonię i Egipt. Ten wywodzący się z dynastii Achemenidów władca
przekształcił kraj w polityczne i gospodarcze imperium, któremu kres położył dopiero Aleksander
Wielki.
Po okresie rozbicia, hellenizacji i rywalizacji z Imperium Rzymskim nastąpiło jedno
z najważniejszych wydarzeń w dziejach państwa – podbój arabski. Arabowie do połowy XVIII wieku
podporządkowali sobie większość terytorium Persji, a niemal wszyscy obywatele nawrócili się na
islam. Średniowieczna historia Persji pełna jest walk zarówno z agresorami (Mongołami i Turkami), jak
i starć bratobójczych między koczowniczymi plemionami.
Persja przybrała kształt zbliżony do obecnego około XVI wieku, kiedy to dynastia Safawidów
zjednoczyła poszczególne plemiona pod egidą islamu szyickiego. Wraz z postępem kolonizacji wielkie
imperia europejskie (zwłaszcza Rosja i Wielka Brytania) zaczęły wywierać coraz większą presję na
władców irańskich. Fundamentalne znaczenie miało uzyskanie przez Anglików koncesji na wydobycie
ropy naftowej w 1901 roku. Miało to swoje pozytywne (modernizacja kraju, budowa sieci
telefonicznej i utworzenie banku narodowego) i negatywne skutki (zadłużenie zagraniczne oraz
przyznawanie licznych przywilejów ekonomicznych obcym mocarstwom).
Podczas II wojny światowej Iran opowiedział się po stronie III Rzeszy. Gdy alianci zajęli Iran
w 1941 roku doprowadzili do przejęcia władzy przez Mohammeda Reza Pahlawiego. Brak
doświadczenia młodego szacha wykorzystał postępowy rząd Mohammeda Mossadegha, który
rozpoczął reformy gospodarcze i polityczne, mające uniezależnić Iran od wpływów angielskich
i amerykańskich. W 1953 roku CIA przeprowadziła zamach stanu, który ukrócił patriotyczne reformy
i przekształcił Iran w dyktaturę. Mohammed Rez Pahlawi stał się dyktatorem i marionetką w rękach
USA. W ciągu kolejnych lat Pahlawi zainicjował tzw. „białą rewolucję” – cykl reform mających
wzmocnić gospodarkę i armię kraju (unowocześniono systemy edukacji, opieki zdrowotnej, rolnictwa,
zmodernizowano zakłady przemysłowe oraz wprowadzono równouprawnienie kobiet). Rozwojowi
gospodarczemu towarzyszyły dotkliwe represje przeciwników szacha, zwłaszcza komunistów
i duchownych muzułmańskich. Na czele religijnej opozycji stanął ajatollah Ruhollah al-Musawi alChomeini, za ostrą krytykę rządów szacha został zmuszony do emigracji. Terror i absolutyzm rządów
Pahlaviego doprowadziły do buntu w 1963 roku, w wyniku brutalnej pacyfikacji zamieszek zginęło
kilkanaście tysięcy ludzi. Pahlavi coraz częściej wykorzystywał podległą mu tajną policję SAVAK (której
członkowie nierzadko byli szkoleni przez specjalistów z CIA i brytyjski wywiad MI6). Kryzys
gospodarczy w połowie lat siedemdziesiątych doprowadził do eskalacji protestów. Szach wprowadził
stan wyjątkowy. Na początku 1979 roku został zmuszony do ucieczki z kraju. Z emigracji powrócił
ajatollach Chomeini, by współtworzyć nową Islamską Republikę Iranu, łączącą wzory demokratyczne
(parlament, trójpodział władzy, wybory) i religijną dyktaturę (utworzono Radę Nadzorującą
6
kontrolującą zgodność prawa z szariatem). Nienawiść do zwolenników szacha i zachodniej cywilizacji
przyniosła krwawe żniwo – około ośmiu tysięcy ludzi stracono, wielu uwięziono i torturowano, wielu
zmuszono do emigracji. Fanatyczny rząd za naczelnego wroga uznał USA i prezentowaną przez świat
zachodni kulturę. Zakazano posiadania anten satelitarnych i jakichkolwiek, nieusankcjonowanych
kontaktów z obcokrajowcami. Powołano do życia Strażników Rewolucji, czyli religijno-obyczajową
policję. Wprowadzenie szariatu zaowocowało szeregiem nakazów i ograniczeń. Dziewczynki powyżej 9
lat i kobiety mają obowiązek noszenia tzw. hidżabu (chusty przykrywającej włosy i szyję) oraz butów
zakrywających stopy. Mężczyźni nie mogą nosić krótkich spodni, a do meczetu nie mogą wchodzić w
koszuli z krótkim rękawem. Całkowity zakaz obejmuje spożywanie alkoholu i pornografię oraz
publiczne okazywanie uczuć.
W 1980 roku osłabiony rewolucją Iran został zaatakowany przez Irak. Wojna trwała przez
osiem lat i pochłonęła milion zwolenników Chomeiniego. Terytorium Iranu stało się wielkim
poligonem doświadczalnym (Irakijczycy wykorzystywali broń chemiczną). Paradoksalnie USA, ZSRR
i Wielka Brytania, bojąc się rozprzestrzenienia rewolucji muzułmańskiej na inne kraje arabskie,
popierały politykę Saddama Husajna i niejednokrotnie oferowały pomoc militarną. Podpisanie
rozejmu utrwaliło pozycję Iraku na Bliskim Wschodzie i pogłębiło izolację Iranu.
Po śmierci Chomeiniego polityka wewnętrzna i zagraniczna Iranu ewoluowała w stronę
umiarkowanego konserwatyzmu. Nie oznacza to jednak odejścia od fundamentalizmu religijnego.
W zachodnich mediach powszechne stało się umieszczanie Iranu na tzw. „osi zła” (według słów
prezydenta USA George’a W. Busha z 2003 roku) wraz z Irakiem, Syrią i Koreą Północną, która oznacza
reżimy wspierające terroryzm i posiadające broń masowego rażenia.
3. Dyskusja. Prowadzący rozpoczyna dyskusję od zwrócenia uwagi na genezę tytułu filmu Marjane
Satrapi.
Persepolis było jedną z czterech stolic w starożytnej Persji. Miasto założone ok. 520 roku p.n.e. przez
wybitnego władcę z dynastii Achemenidów – Dariusza I, a następnie rozbudowane przez jego syna
Kserksesa. Słynęło z imponującego kompleksu pałacowego, sali audiencyjnej (tzw. apadany –
charakterystycznej dla architektury Persji), budynków o przeznaczeniu militarnym i religijnym,
monumentalnych rzeźb skrzydlatych byków oraz pobliskiej nekropolii królów z dynastii Achemenidów.
Zostało zniszczone przez Aleksandra Wielkiego około 330 roku p.n.e. W ruinach Persepolis w 1971
roku odbyły się uroczystości związane z 2500 rocznicą monarchii irańskiej. Marjane Satrapi przywołuje
nazwę dawnej stolicy dla podkreślenia wielowiekowej tradycji Iranu. Wykorzystując stereotypowe
poglądy na temat Iranu (jako kraju fanatycznych wyznawców islamu) zapominamy, że w historii tego
kraju rządy fundamentalistów religijnych są zaledwie epizodem. Tożsamość mieszkańców Iranu
ukształtowana została nie tylko przez religijność, ale także ogromny bagaż unikalnej kultury i tradycji
wolnościowych.
Następnym tematem, na który naprowadza nauczyciel jest dojrzewanie. Marjane przechodzi inicjację
m.in. społeczną, seksualną, kulturową. Wyeksponowane są charakterystyczne dla nastolatków
problemy, jak bunt przeciw konwenansom, poszukiwanie własnej tożsamości, miłości, przyjaźni,
potrzeba wsparcia i przynależności do grupy. W Persepolis ukazane są przez pryzmat muzułmańskiej
kultury, skonfrontowane z liberalnym światem Zachodu. Dyskusję można oprzeć na zestawieniu
funkcjonowania Marjane w dwóch miastach - Teheranie i Wiedniu. Możemy potraktować te
lokalizacje jako symbole dwóch, różnych kultur – Bliskiego Wschodu i Europy. Uczniowie porównują
doświadczenia bohaterki Persepolis i zastanawiają się nad aspektami dorastania w różnych kulturach.
Stwierdzenia można zapisać w tabeli.
7
Teheran
Wiedeń
Marjane wychowuje się w liberalnej, otwartej
rodzinie. Może liczyć na wsparcie ze strony
najbliższych. Konfrontuje swoje zdanie
z autorytetami: rodzicami, babcią i wujkiem.
Marjane mieszka w internacie. Jest samotna
i często niezrozumiana przez otoczenie. Dopiero
po kilku latach pozornie znajduje „swoje miejsce”.
Gdy ma kłopoty nie może liczyć na pomoc
znajomych.
Bohaterka wstydzi się swojego pochodzenia, aby
zostać
zaakceptowaną
udaje
Francuzkę.
Europejczycy oceniają ją według stereotypów
dotyczących islamu. Wyrzekając się pochodzenia
przypomina sobie rady babci. Pozostaje wierna
sobie – jest Iranką.
Bunt ma ustaloną, „bezpieczną” formę,
niestanowiącą żadnego zagrożenia dla władzy –
punkowe
koncerty,
palenie
marihuany,
nihilistyczne ideały.
Licealni przyjaciele żyją w świecie pozbawionym
wartości.
„Wolność”,
„Sprawiedliwość”,
„Przebaczenie” są pustymi sloganami.
Przedstawiciele kościoła są podobni do swoich
irańskich
odpowiedników.
Wprowadzają
irracjonalne nakazy i niszczą każdy przejaw
indywidualności.
Znajomych Marjane interesują w ich mniemaniu
jej egzotyczne doświadczenia: widziała rewolucję i
śmierć.
Prywatne życie obywateli jest nieistotne.
Swoboda obyczajowa sprzyja nawiązywaniu
znajomości. Jednak, jak mówi bohaterka: „Na
Zachodzie możesz umrzeć na ulicy i nikt tego nie
zauważy”. Prywatna sfera życia zbliża się w
niektórych przypadkach (właścicielka mieszkania)
do ekstrawagancji.
Bohaterka pochodzi z królewskiego rodu. Jej wuj
jest komunistycznym opozycjonistą. Tożsamość
narodowa, a nie religijna jest powodem dumy.
Nawet trywialny bunt (plakietka z Michaelem
Jacksonem) grozi poważnymi represjami. Każda
forma sprzeciwu jest traktowana przez władze
jako zagrożenie.
Marjane rozumie ideały, dla których ginęli jej
krewni. Słowa: „Wolność”, „Sprawiedliwość”,
„Przebaczenie” mają dla niej duże znaczenie.
Przedstawiciele systemu (utożsamiający się
z islamem) – nauczyciele, strażnicy rewolucji –
wymagają akceptacji propagandowych haseł
i absurdalnych nakazów.
Znajomych
Marjane
interesują
wszystkie
„zakazane” elementy kultury Zachodu: muzyka,
moda, seks.
Mimo represyjnego państwa kontrolującego
każdy aspekt życia obywateli, starają się oni
prowadzić normalne życie, bawić się, zakładać
rodziny, studiować. Prywatna sfera życia jest
skonfrontowana z oficjalną.
Pamiętający rządy szacha rodzice Marjane są
wykształconymi specjalistami z klasy średniej.
Kobiety traktowane są przez fanatyków
przedmiotowo, niemniej jednak zachowują swoją
godność i niezależność (matka i babcia bohaterki).
Marjane początkowo wierzy w instytucję
małżeństwa.
Rodzice nie chcą emigrować, aby pracować
poniżej swoich kwalifikacji.
Marjane cieszy się całkowitą wolnością. Jej
problemy wynikają z braku poczucia własnej
wartości i lekkomyślności. Pozornie szczęśliwy
związek rozpada się z powodu zdrady.
Bohaterka Persepolis, dorastając w dwóch odrębnych kręgach kulturowych, może obiektywnie
podsumować każdy z nich. Pod powierzchnią fanatyzmu religijnego irańskiej dyktatury kryje się
społeczeństwo zmęczonych wojną ludzi, którzy chcieliby żyć normalnie. Kryje się też niezwykła kultura
i wierność tradycji. Ważnym składnikiem obrazu Satrapi jest poczucie humoru, które nawet
w ciężkich chwilach pozwala bohaterom zachować dystans i godność. Mimo reakcji władz
w Teheranie na film (zakazano jego projekcji i uznano za kłamliwy), Persepolis przedstawia nieznane
większości Europejczyków oblicze Iranu.
8
Pozorna wolność demokratycznej Austrii i Francji może okazać się trywialna. Persepolis pokazuje, że
dorastanie w Teheranie jest równie trudne jak w Wiedniu. Schizofreniczna sytuacja Marjane polega na
ciągłej obcości – w kulturze Zachodu jest traktowana jak nieokrzesana fanatyczka, w kulturze Iranu jak
grzeszna prowokatorka.
Kolejnym zagadnieniem dyskusji może być próba refleksji nad życiem nastolatka w Polsce i Iranie.
Nauczyciel może zadać pytania: Czy uczniowie identyfikują się z problemami Marjane? Czy mogą
znaleźć jakieś analogie wynikające z kontekstu kulturowego?
W Persepolis islam potraktowany jest jako kolejna wersja dyktatury. Różnica między
fundamentalizmem muzułmańskim a reżimem Pahlavi’ego jest widoczna jedynie w kontekście
traktowania kobiet. Restrykcyjna kultura patriarchalna zdecydowanie faworyzuje mężczyzn,
ograniczając prawa kobiet. Niekiedy okrutnie egzekwuje prawo szariatu. Mimo to muzułmańscy
strażnicy moralności są przesiąknięci hipokryzją (świadczy o tym chociażby korupcja). W tym
momencie można z uczniami zastanowić się jak funkcjonuje religia w Polsce. Czy ma wpływ na system
prawny? W Polsce relacja między Kościołem a państwem została skodyfikowana w Konstytucji RP
z 02.04.1997. W preambule możemy znaleźć odniesienie do Boga: „[...] my, Naród Polski – wszyscy
obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości,
dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary [...]”. Niemniej jednak ustawa zasadnicza zawiera
zasadę autonomii i niezależności Kościoła i państwa. Czy Kościół Katolicki może kontrolować
i egzekwować zasady wiary? W Polsce 89% populacji należy do Kościoła Rzymskokatolickiego, jednak
wyznanie jest prywatną sprawą obywateli. Niemniej jednak religia jest ważną częścią naszej kultury
i wpływa na obraz relacji społecznych (zwłaszcza rodzinnych) i politycznych.
9
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO, GODZINY WYCHOWAWCZEJ,
ETYKI
Opracowała: Magdalena Ładyko
Temat: Religia miarą wartości człowieka.
CELE LEKCJI
Po lekcji uczeń powinien:





analizować elementy obrazu filmowego;
formułować i wypowiadać własne opinie i poglądy;
znać zasady islamu jako religii monoteistycznej;
mieć świadomość wpływu religii na funkcjonowanie rodziny, grupy społecznej,
państwa;
oceniać zjawiska socjologiczne i subkulturowe.
METODY I FORMY PRACY






wykład informacyjny,
analiza przypadku,
praca w grupach,
dyskusja problemowa,
praca indywidualna,
metaplan.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Film: Persepolis, reż: M. Satrapi i V. Paronnaud, Francja 2007.
CZAS
2 lekcje
PRZEBIEG LEKCJI
1. Wykład. Nauczyciel prowadzący zajęcia przypomina uczniom tytuł filmu oglądanego na
pokazie w kinie i wyjaśnia jego znaczenie. Persepolis – tytuł filmu oznacza nazwę starożytnego
perskiego miasta. Zostało ono założone ok. 520 roku p.n.e. przez króla Dariusza I z dynastii
Achemenidów. Pełniło ono rolę ceremonialnej stolicy potężnego państwa perskiego. W 330
roku p.n.e. zostało zdobyte i zniszczone przez Aleksandra Wielkiego. Obecnie przeprowadzane
są
tam
prace
wykopaliskowe
i
konserwatorskie.
W
1971
roku,
10
w czasach rządów szacha, na terenach miasta zorganizowano obchody 2500 rocznicy
monarchii irańskiej.
2. Praca indywidualna. Nauczyciel rozdaje karty pracy (zał. 1), które uczniowie mają uzupełnić
w trakcie prowadzenia wykładu informacyjnego dotyczącego głównych filarów religii
islamskiej. Na kartach powinny się znaleźć zasady obowiązujące każdego muzułmanina.
 Wyznanie wiary (Allach jedynym bogiem).
 Modlitwa 5 razy dziennie z twarzą zwróconą w kierunku Mekki.
 Post (ramadan), zakaz spożywania posiłków i napojów od wschodu do zachodu słońca
w wyznaczonym miesiącu.
 Uiszczenie podatku ze swoich dochodów na potrzeby biednych.
 Pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu.
Współcześnie w niektórych kręgach wspólnoty islamskiej dodawany jest kolejny filar dżichad
– święta wojna, pod hasłem nawracania niewiernych. Ten filar jest negowany przez
postępowe islamskie ośrodki naukowe i organizacje religijne. Na końcu karty uczniowie
wykonują polecenie polegające na samodzielnej krótkiej pracy. Rola religii w życiu społecznym
– określ za pomocą jednego wyrazu lub w postaci krótkiego zdania. Tu mogą się znaleźć
określenia – rola poznawcza, integrująca społeczeństwo, rola etyczna religii, terapeutyczna,
podstawa wszelkich decyzji życiowych, tworząca wspólnotę itp.
3. Dyskusja problemowa. W tej części zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące filmu.
Rozmowę kieruje na życie społeczeństwa irańskiego w czasie trwania rewolucji islamskiej
i utworzenia państwa religijnego z obowiązującym prawem szariatu. Jeden z uczniów zapisuje
na tablicy słowa bohaterki filmu Marjane Tak bardzo pragnęliśmy szczęścia, że
zapomnieliśmy, że nie jesteśmy wolni. Nauczyciel zachęca uczniów do swobodnej dyskusji,
czuwając na jej merytoryczna treścią.
4. Mataplan. Nauczyciel rozdaje uczniom arkusz pracy Metaplan (zał. 2). Temat (problem)
dotyczy życia Marjane w Wiedniu. Uczniowie zastanawiają się czy tak dramatycznie musiał się
zakończyć pobyt dziewczynki w obcym kulturowo miejscu.
Nauczyciel podsumowuje lekcje, ocenia aktywnych uczniów i zadaje pracę domową.
PRACA DOMOWA
1. Nie ma nic nowego niż gorycz i zemsta – zachowaj godność dla siebie (słowa babci Marjane).
Jak rozumiesz tę wskazówkę skierowaną do ludzi, żyjących w różnych kręgach kulturowych,
zróżnicowanych wiekowo i o różnych światopoglądach
2. Nigdy nie zapominaj kim jesteś i skąd pochodzisz (słowa ojca skierowane do Marjane). Jaką
rolę odgrywa tożsamość narodowa, religijna w życiu każdego człowieka.
3. Wykonaj samodzielnie lub w zespole prezentację multimedialną dotyczącą historii, kultury
Iranu (dawna Persja).
11
Załącznik nr 1
Rola religii w życiu społecznym (określ za pomocą jednego wyrazu lub w postaci krótkiego zdania).
1…………………………………………………………………………………..
2…………………………………………………………………………………...
3…………………………………………………………………………………..
4…………………………………………………………………………………..
5…………………………………………………………………………………..
6…………………………………………………………………………………...
12
Załącznik nr 2: Metaplan
Problem
Pobyt Marjane w Wiedniu
Jak było?
Jak powinno być?
Dlaczego nie było tak, jak być powinno?
Wnioski
13
SCENARIUSZ LEKCJI JĘZYKA POLSKIEGO,
GODZINY WYCHOWAWCZEJ
Opracowała: Jolanta Manthey
Temat: O blaskach i cieniach życia emigranta w „Persepolis” Marjane Satrapi
i Vincenta Paronnaud
CELE LEKCJI
1. Ćwiczenie umiejętności:
 analizowania dzieła filmowego;
 sporządzania planu zdarzeń;
 charakteryzowania bohatera;
 wnioskowania i uogólniania.
2. Kształtowanie własnego systemu wartości.
3. Doskonalenie umiejętności pracy w zespole.
METODY I FORMY PRACY




rozmowa,
praca w grupach,
dyskusja na temat różnych aspektów emigracji,
metoda sześciu kapeluszy De Bono.
MATERIAŁY


fotosy z obejrzanego przez uczniów filmu,
karty pracy.
CZAS
2 godziny lekcyjne
PRZEBIEG LEKCJI
Lekcja I
1. Lekcję rozpoczynamy od omówienia zjawiska emigracji – prosimy uczniów o wyjaśnienie pojęcia,
a następnie o wskazanie przyczyn emigracji
EMIGRACJA
[łac. emigratio ‘wyprowadzenie się’], wychodźstwo, wyjazd z
ojczystego kraju do innego państwa w celu osiedlenia się tam»
2. «stały lub okresowy pobyt w innym państwie»
3. «ogół emigrantów mieszkających w jakimś kraju» SJP PWN
14
Przyczyny wyjazdów:
 Brak pracy lub niskie zarobki w kraju.
 Chęć kontynuowania nauki za granicą, także nauka języka.
 Chęć usamodzielnienia się (wyrwania się z domu)
 Przyczyny polityczne.
(Warto zwrócić uwagę na polityczne przyczyny emigracji. W związku z tym, że wielu uczniów zetknęło
się z problemem – ma w rodzinie osoby przebywające poza krajem z powodów ekonomicznych, a
jednocześnie urodzili się w Polsce po roku 1990, często więc nie zdają sobie sprawy z tego, że bywają
inne motywy opuszczania kraju. Można uczniom przypomnieć o Polakach emigrujących w różnych
okresach historycznych.)
2. Przechodzimy do rozmowy o filmie:
a) zwracamy uwagę na ramę kompozycyjną opowieści bohaterki (uczniowie na pewno zapamiętają
barwne sekwencje ukazujące bohaterkę na paryskim lotnisku, wyraźnie odmienne od czarno-białych
retrospekcji); otwarte zakończenie.
b) prosimy uczniów o odtworzenie w formie planu losów Marjane
 wspólnie sprawdzamy poprawność sporządzonego planu np.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
Beztroskie, szczęśliwe dzieciństwo Marjane w Teheranie.
Dorastanie w atmosferze dyskusji politycznych i kontestacji.
Zdobywanie świadomości politycznej, historycznej, wiedzy o własnej rodzinie.
Przyjaźń z wujem Anuszem.
Bunt przeciwko Bogu po śmierci Anusza z rąk władzy.
Doświadczenie biedy i terroru – „punkowy” bunt.
Bunt w szkole – dyskusja z nauczycielką.
Decyzja o wysłaniu Marjane do Wiednia.
Perypetie mieszkaniowe.
Pierwsze przyjaźnie i miłości – rozczarowania i załamanie.
Decyzja o powrocie do Iranu.
Poznawanie kraju i ludzi od nowa.
Depresja.
Powrót do życia – podjęcie studiów.
Spotkanie z Rezą – „wymuszony” ślub, rozczarowanie i rozwód.
Decyzja o wyjeździe do Francji – podróż z babcią i pożegnania z przeszłością.
c) wspólnie zastanawiamy się:
 Dlaczego rodzice Marjane zdecydowali się wysłać ją do Wiednia?
(warto podkreślić złożoność motywacji – rodzice chcą ochronić córkę, zapewnić jej bezpieczne życie w
„normalnym” kraju, ustrzec przed zagrożeniami wynikającymi z sytuacji społeczno-politycznej w
Iranie, zapewnić jej godziwe warunki bytowe, a także dać szansę na zdobycie wykształcenia, rozwój)

Dlaczego sami nie zdecydowali się na emigrację?
(są wykształceni, dojrzali, zakorzenieni; nie chcą roli pariasów w społeczeństwie zachodnim – „ty
będziesz sprzątaczką, ja kierowcą taksówki?” – pyta żonę ojciec Marjane)
15
 Co skłoniło Marjane do podjęcia decyzji o ponownym wyjeździe z kraju?
(poczucie braku perspektyw z jednej strony, potrzeba wolności, niezależności niemożliwa do
zaspokojenia w rządzonym przez Chomeiniego Iranie)
Zapowiadamy pracę metodą De Bono na kolejnej lekcji
Lekcja II
1. Uczniowie przystępują do pracy w 5 grupach wg metody - 6 kapeluszy De Bono
(Jeżeli wcześniej klasa nie pracowała w ten sposób, należy zapoznać uczniów z zasadami pracy wg
techniki E. De Bono, jeśli metoda jest znana – przypomnieć zasady; w tym przypadku rolę
„niebieskiego kapelusza” nauczyciel powinien wziąć raczej na siebie, chyba że uzna, iż można ją
powierzyć wybranym uczniom. Informacje o metodzie wraz z bibliografią można znaleźć na
http://www.pedagogika.umk.pl/zeuipp/eduust/projekty/pr06/metody/files/kapelusze.htm )
Każda z grup otrzymuje kartę pracy ze wskazówkami (załączniki)
2. Na pracę wspólną przeznaczamy ok. 10 min, tak by pozostał czas na prezentację wszystkich
zespołów i sformułowanie wniosków.
3. Przedstawiciele 5 grup prezentują wyniki pracy – należy dopilnować, by pozostali uczniowie robili
notatki
4. „Niebieski kapelusz” formułuje wnioski – np. decyzja o emigracji nie jest łatwa, los emigranta
bywa różny. Najistotniejsze problemy wiążą się z doznaniem samotności, alienacji, poczuciem
zagubienia. Emigracja nie musi oznaczać wyrzeczenia się własnych korzeni, tożsamości –
przeciwnie, ważne jest (co podkreślali bliscy bohaterki) pozostanie sobą, świadomość własnej
wartości – co pozwala na zachowanie godności. Wyjazd z ojczystego kraju może być szansą na
lepsze życie, samorealizację, na ogół jednak wiąże się z problemami.
5. Na zakończenie warto przypomnieć autobiograficzny charakter zrealizowanego na podstawie
komiksu Marjane Satrapi filmu i uzupełnić informacje o autorce – pierwowzorze postaci filmowej
bohaterki, która wykorzystała w pełni szanse, jakie otworzył przed nią wyjazd do Francji.
www.playbackstl.com
PRACA DOMOWA
16
Napisz, jak wyobrażasz sobie dalsze losy filmowej Marjane. Wykorzystaj wiedzę o jej charakterze,
możliwościach, weź pod uwagę, co jest dla bohaterki ważne, jakie wartości ceni.
ZAŁĄCZNIK 3
GRUPA I. BIAŁY KAPELUSZ – FAKTY
1. Scharakteryzujcie krótko warunki społeczno-polityczne, w których żyła rodzina Marjane.
2. Przedstawcie krótko pochodzenie i status społeczny rodziny bohaterki oraz jej sytuację materialną
3. Wymieńcie i zwięźle zaprezentujcie osoby, które mają wpływ na bohaterkę.
GRUPA II. CZERWONY KAPELUSZ – EMOCJE
1. Wymieńcie postaci, z którymi Marjane jest związana emocjonalnie (nazwijcie te uczucia).
2. Określcie, co jest przyczyną negatywnych emocji i przeżyć bohaterki.
17
3. Nazwijcie swoje uczucia, związane z postacią; wskażcie ich motywacje (np. jeżeli bohaterka
denerwuje, to dlaczego; jeśli ją polubiliście, dlaczego?)
GRUPA III. CZARNY KAPELUSZ – PESYMIZM
1. Wskażcie okoliczności niesprzyjające bohaterce (zewnętrzne przyczyny jej problemów).
2. Wymieńcie cechy charakteru Marjane, które są przyczyną jej kłopotów.
3. Zbierzcie argumenty uzasadniające „czarny scenariusz” losów Marjane we Francji.
GRUPA IV. ŻÓŁTY KAPELUSZ – OPTYMIZM
1. Wskażcie okoliczności sprzyjające bohaterce (zewnętrzne czynniki wspomagające ją w trudnych
sytuacjach).
18
2. Wymieńcie cechy charakteru Marjane, które pozwalają wierzyć, że powiedzie jej się we Francji.
3. Zbierzcie argumenty uzasadniające optymistyczny wariant dalszych losów bohaterki.
GRUPA V. ZIELONY KAPELUSZ – MOŻLIWOŚCI
1. Przypomnijcie sobie zakończenie filmu, rozważcie, jakie perspektywy otwierają się przed Marjane.
2. Zaproponujcie bohaterce, co powinna zrobić, by wykorzystać możliwości, jakie daje jej przyjazd
do Francji.
3. Przedstawcie możliwe wersje przyszłych losów Marjane.
NAUCZYCIEL (LUB GRUPA VI) NIEBIESKI KAPELUSZ
19
Podsumowanie prezentacji grup, sformułowanie wniosków dotyczących korzyści i problemów
wynikających z pobytu na emigracji.
20