Standardy wymagań egzaminacyjnych

STANDARDY WYMAGA¡ EGZAMINACYJNYCH ■
Wymagania egzaminacyjne
Standardy wymagaƒ egzaminacyjnych*
Standardy wymagaƒ, b´dàce podstawà przeprowadzania egzaminu maturalnego z biologii,
obejmujà trzy obszary:
I. WiadomoÊci i rozumienie
II. Korzystanie z informacji
III. Tworzenie informacji
W ramach ka˝dego obszaru cyframi arabskimi oznaczono poszczególne standardy wynikajàce
z Podstawy programowej. Przedstawiajà one umiej´tnoÊci, które b´dà sprawdzane na egzaminie
maturalnym. Podpunkty oznaczone literami przedstawiajà:
• zakres treÊci nauczania, na podstawie których mo˝e byç podczas egzaminu sprawdzany stopieƒ
opanowania okreÊlonej w standardzie umiej´tnoÊci,
• rodzaje informacji do wykorzystywania,
• typy i rodzaje informacji do tworzenia.
Schemat ten dotyczy poziomu podstawowego i rozszerzonego. Przedstawione poni˝ej standardy wymagaƒ egzaminacyjnych z biologii sà dos∏ownym przeniesieniem fragmentu rozporzàdzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 roku zmieniajàcego rozporzàdzenie
w sprawie standardów wymagaƒ b´dàcych podstawà przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.
I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia procesy i zjawiska:
Poziom podstawowy
Poziom rozszerzony
1
2
1) opisuje budow´ i funkcje organizmu cz∏owieka: 1) jak na poziomie podstawowym oraz opisuje bua) opisuje budow´ organizmu cz∏owieka lub nadow´ i funkcje na ró˝nych poziomach organizazywa elementy budowy przedstawione na
cji ˝ycia i u ró˝nych organizmów:
ilustracji,
a) opisuje obiekt biologiczny lub nazywa elemenb) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy poszczety jego budowy przedstawione na ilustracji,
gólnymi strukturami,
b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy strukturac) opisuje funkcje poszczególnych struktur,
mi nale˝àcymi do ró˝nych poziomów organizacji ˝ycia,
c) opisuje funkcje poszczególnych struktur lub
obiektów biologicznych,
2) przedstawia zwiàzki mi´dzy strukturà i funkcjà 2) jak na poziomie podstawowym oraz przedstaw organizmie cz∏owieka:
wia zwiàzki pomi´dzy strukturà i funkcjà na ró˝a) okreÊla cechy budowy cz∏owieka, stanowiàce
nych poziomach organizacji ˝ycia:
przystosowanie do pe∏nionych funkcji, wyjaa) okreÊla cechy budowy, stanowiàce przystoÊnia ich znaczenie,
sowanie do pe∏nionych funkcji, wyjaÊnia ich
b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice pomi´dzy
znaczenie,
strukturami pe∏niàcymi podobne i ró˝ne
b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice pomi´dzy
funkcje w organizmie cz∏owieka,
strukturami pe∏niàcymi podobne i ró˝ne
funkcje,
3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci pomi´dzy or- 3) jak na poziomie podstawowym oraz:
ganizmem i Êrodowiskiem:
a) charakteryzuje Êrodowiska ˝ycia organizmów,
a) analizuje wp∏yw cz∏owieka na Êrodowisko,
* Cytat za: Informator maturalny od 2005 roku z biologii, Warszawa 2003.
w w w. o p e r o n . p l
7
■ WYMAGANIA EGZAMINACYJNE
1
2
b) opisuje elementy Êrodowiska i wyjaÊnia relacje pomi´dzy nimi,
c) okreÊla wp∏yw czynników Êrodowiska na stan
zdrowia i czynnoÊci ˝yciowe cz∏owieka,
b) okreÊla zwiàzek mi´dzy Êrodowiskiem ˝ycia
a budowà i czynnoÊciami ˝yciowymi organizmów,
c) wyjaÊnia podobieƒstwa i ró˝nice w przystosowaniach organizmów do ró˝nych Êrodowisk,
4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska oraz procesy
biologiczne:
a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy procesów przedstawionych
na ilustracji,
b) wyjaÊnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzàce w organizmie cz∏owieka lub Êrodowisku, okreÊla ich znaczenie,
c) opisuje i wyjaÊnia zasady dziedziczenia cech
i wynikajàce z nich konsekwencje dla cz∏owieka.
4) jak na poziomie podstawowym oraz:
a) wyjaÊnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzàce na ró˝nych poziomach organizacji
˝ycia, okreÊla ich znaczenie,
b) opisuje i wyjaÊnia zjawiska: zmiennoÊci, dziedziczenia i ewolucji oraz relacje mi´dzy nimi.
II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Poziom podstawowy
1) odczytuje informacje przedstawione w formie:
a) tekstu o tematyce biologicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku,
Poziom rozszerzony
1) jak na poziomie podstawowym,
2) selekcjonuje, porównuje informacje:
2) jak na poziomie podstawowym,
a) porzàdkuje informacje wed∏ug wskazanego
kryterium,
b) okreÊla podobieƒstwa i ró˝nice,
c) dobiera i stosuje kryteria selekcji i porównywania,
3) przetwarza informacje wed∏ug podanych zasad: 3) jak na poziomie podstawowym.
a) konstruuje tabel´, wykres, schemat, rysunek,
b) redaguje poprawny merytorycznie opis
przedstawionego w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu.
III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:
Poziom podstawowy
Poziom rozszerzony
1
2
1) planuje dzia∏ania na rzecz w∏asnego zdrowia 1) jak na poziomie podstawowym oraz planuje
i ochrony Êrodowiska:
dzia∏ania, eksperymenty i obserwacje – formua) okreÊla obiekt (przedmiot), zakres, cel dzia∏a∏uje problem badawczy, stawia hipotez´, dobienia,
ra obiekt i metod´, planuje przebieg obserwacji
b) opisuje mo˝liwy do realizacji sposób dzia∏alub eksperymentu,
nia, dobiera odpowiednie metody i Êrodki,
przewiduje skutki,
c) wskazuje osoby lub organizacje (instytucje),
które mogà udzieliç wsparcia,
d) planuje przebieg obserwacji,
2) interpretuje informacje i wyjaÊnia zale˝noÊci 2) jak na poziomie podstawowym oraz wykonuje
przyczynowo-skutkowe pomi´dzy prezentowaobliczenia, rozwiàzuje zadania z zakresu dziedzinymi faktami:
czenia cech u ró˝nych organizmów,
w w w. o p e r o n . p l
8
OPIS WYMAGA¡ EGZAMINACYJNYCH ■
1
2
a) objaÊnia i komentuje informacje, okreÊla tendencje zmian, wyjaÊnia zwiàzki przyczynowo-skutkowe,
b) odnosi si´ krytycznie do tekstu lub danych, np.
oddziela fakty od opinii, wskazuje: niespójnoÊci, b∏´dy logiczne, niew∏aÊciwà metodyk´,
c) wykonuje obliczenia, rozwiàzuje zadania
z zakresu dziedziczenia cech u cz∏owieka,
3) formu∏uje wnioski oraz formu∏uje i uzasadnia
opinie na podstawie analizy informacji:
a) dobiera racjonalne argumenty,
b) konstruuje samodzielnà wypowiedê poprawnà
pod wzgl´dem logicznym i merytorycznym.
3) jak na poziomie podstawowym.
Opis wymagaƒ egzaminacyjnych
Wymagania egzaminacyjne dla poziomu podstawowego
I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia procesy i zjawiska:
Opis wymagaƒ
Standard
1) opisuje budow´ i funkcje
organizmu cz∏owieka
Zdajàcy potrafi:
1
2
a) opisuje budow´ organizmu cz∏o- 1) rozpoznaç i podaç nazwy elementów budowy organizmu
wieka lub nazywa elementy bucz∏owieka (makroczàsteczek, organelli komórkowych, tkanek,
dowy przedstawione na ilustracji,
narzàdów, uk∏adów narzàdów) przedstawionych na ilustracji,
b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy 2) wymieniç g∏ówne funkcje organizmu i struktury odpowieposzczególnymi strukturami,
dzialne za ich wykonanie,
c) opisuje funkcje poszczególnych 3) wskazaç charakterystyczne cechy budowy tkanek i okreÊliç
struktur,
ich funkcje w organizmie cz∏owieka,
4) przedstawiç budow´ i funkcjonowanie g∏ównych narzàdów
w uk∏adach wewn´trznych cz∏owieka,
5) wyró˝niç rodzaje narzàdów zmys∏ów i okreÊliç ich funkcje,
opisaç budow´ oraz sposoby funkcjonowania oka i ucha,
6) wyró˝niç elementy uk∏adu odpornoÊciowego oraz okreÊliç ich
funkcje ze szczególnym uwzgl´dnieniem sk∏adników krwi i limfy,
7) wskazaç i opisaç powiàzania strukturalne oraz funkcjonalne
mi´dzy narzàdami w obr´bie poszczególnych uk∏adów
i mi´dzy uk∏adami wewn´trznymi cz∏owieka,
8) okreÊliç znaczenie poszczególnych uk∏adów w funkcjonowaniu organizmu cz∏owieka,
2) przedstawia zwiàzki mi´dzy strukturà i funkcjà w organizmie cz∏owieka:
Zdajàcy potrafi:
Opis wymagaƒ
a) okreÊla cechy budowy cz∏owie- 1) wskazaç cechy adaptacyjne w budowie struktur (na pozioka, stanowiàce przystosowanie
mie makroczàsteczek, organelli, tkanek, narzàdów, uk∏ado pe∏nionych funkcji, wyjaÊnia
dów) do: wykonywania ruchu, pobierania i trawienia pokarich znaczenie,
mu oraz wch∏aniania substancji od˝ywczych, transportu
b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice
substancji, wymiany gazowej i utleniania biologicznego,
pomi´dzy strukturami pe∏niàcywydalania, odbierania bodêców i przewodzenia impulsów,
mi podobne i ró˝ne funkcje
powstawania odruchów, regulacji i koordynacji czynnoÊci
w organizmie cz∏owieka,
˝yciowych, rozwoju zarodkowego i p∏odowego, odpowiedzi na czynniki chorobotwórcze,
w w w. o p e r o n . p l
9
■ WYMAGANIA EGZAMINACYJNE
1
2
2) porównaç budow´ i funkcjonowanie wymienionych w poprzednim punkcie struktur w organizmie cz∏owieka, przedstawi podobieƒstwa i ró˝nice wynikajàce z porównania,
3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci
pomi´dzy organizmem i Êrodowiskiem:
Zdajàcy potrafi:
Opis wymagaƒ
a) analizuje wp∏yw cz∏owieka na 1) opisaç elementy Êrodowiska przyrodniczego cz∏owieka oraz
Êrodowisko,
okreÊliç rodzaje zasobów przyrody,
b) opisuje elementy Êrodowiska 2) wyró˝niç i opisaç poziomy troficzne oraz zale˝noÊci mi´i wyjaÊnia relacje pomi´dzy nimi,
dzygatunkowe (mi´dzypopulacyjne),
c) okreÊla wp∏yw czynników Êrodo- 3) okreÊliç miejsce cz∏owieka w strukturze troficznej ekosyswiska na stan zdrowia i czynnotemów, wyjaÊniç na czym polega zale˝noÊç cz∏owieka od
Êci ˝yciowe cz∏owieka,
przyrody,
4) na przyk∏adach zanalizowaç i wartoÊciowaç (korzystne
i niekorzystne) zmiany w Êrodowisku wywo∏ane dzia∏alnoÊcià cz∏owieka,
5) okreÊliç korzyÊci i zagro˝enia dla Êrodowiska i zdrowia cz∏owieka wynikajàce ze stosowania w praktyce nowych odmian roÊlin i zwierzàt (w tym form transgenicznych) oraz
nowoczesnych metod uprawy roÊlin i hodowli zwierzàt,
6) podaç przyczyny aktualnego stanu Êrodowiska w skali lokalnej, krajowej i globalnej oraz sposoby przeciwdzia∏ania niekorzystnym zmianom,
7) okreÊliç zagro˝enia dla zdrowia wynikajàce z oddzia∏ywania
na organizm cz∏owieka: stresu, szkodliwych substancji
(u˝ywek, dopingu, trucizn, czynników mutagennych) oraz
przedstawiç sposoby zapobiegania tym zagro˝eniom,
8) wymieniç rodzaje niezb´dnych cz∏owiekowi sk∏adników pokarmowych (z uwzgl´dnieniem witamin, mikroelementów,
aminokwasów egzogennych) ze wskazaniem ich êróde∏
oraz roli w organizmie,
9) opisaç skutki zdrowotne niedoboru podstawowych sk∏adników pokarmowych, zaburzenia wynikajàce z niew∏aÊciwego
˝ywienia (oty∏oÊç, anoreksja, bulimia), uwarunkowania prawid∏owej diety (wiek, p∏eç, rodzaj pracy, stan zdrowia),
10) okreÊliç êród∏a i drogi zaka˝enia wirusami (z uwzgl´dnieniem etapów infekcji), bakteriami, pierwotniakami i robakami paso˝ytniczymi, podaç przyk∏ady chorób oraz sposobów ich zwalczania i zapobiegania im,
11) okreÊliç czynniki podnoszàce ryzyko chorób uk∏adu krà˝enia (mia˝d˝ycy, nadciÊnienia, zawa∏u), chorób nowotworowych i chorób uk∏adu odpornoÊciowego (alergie, AIDS)
oraz przedstawiç sposoby zapobiegania tym chorobom,
4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska
oraz procesy biologiczne:
Opis wymagaƒ
Zdajàcy potrafi:
a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lub nazywa elementy
procesów przedstawionych na
ilustracji,
b) wyjaÊnia zjawiska i procesy biologiczne, zachodzàce w organizmie cz∏owieka lub Êrodowisku,
okreÊla ich znaczenie,
c) opisuje i wyjaÊnia zasady dziedziczenia cech i wynikajàce
z nich konsekwencje dla cz∏owieka.
10
1) rozpoznaç i podaç nazwy etapów procesów biologicznych
(obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawionych na ilustracji,
2) opisaç przebieg trawienia podstawowych sk∏adników pokarmowych oraz wch∏anianie, transport i magazynowanie
substancji od˝ywczych,
3) okreÊliç potrzeby energetyczne organizmu, mo˝liwoÊci ich
zaspokojenia przez stosowanie odpowiedniej diety oraz
wyjaÊniç zwiàzek z kosztami energetycznymi ró˝nych form
aktywnoÊci fizycznej,
4) okreÊliç substraty i produkty g∏ównych etapów oddychania
tlenowego oraz beztlenowego w mi´Êniach (w zwiàzku
z du˝ym wysi∏kiem fizycznym), wyjaÊniç znaczenie oddychania dla funkcjonowania organizmu,
w w w. o p e r o n . p l
OPIS WYMAGA¡ EGZAMINACYJNYCH ■
1
2
5) opisaç i wyjaÊniç proces przewodzenia impulsów nerwowych z uwzgl´dnieniem neuroprzekaêników, przedstawiç
powstawanie i znaczenie odruchów,
6) wyjaÊniç rol´ kontrolno-integracyjnà mózgu, jego plastycznoÊç dzia∏ania w rozwoju, uczeniu si´ i zapami´tywaniu,
7) okreÊliç czynniki wywo∏ujàce stres oraz wyjaÊniç jego mechanizm,
8) scharakteryzowaç rodzaje odpornoÊci i jej mechanizmy,
okreÊliç znaczenie odpornoÊci w transplantacji,
9) okreÊliç miejsce i g∏ówne etapy tworzenia si´ gamet,
10) opisaç podstawowe zmiany zachodzàce w rozwoju cz∏owieka od jego pocz´cia do narodzin, okreÊliç czynniki, zak∏ócajàce prawid∏owy rozwój,
11) opisaç i wyjaÊniç mechanizm homeostazy w organizmie
cz∏owieka (z uwzgl´dnieniem wzajemnego oddzia∏ywania
uk∏adów) na przyk∏adzie regulacji parametrów ustrojowych (temperatury cia∏a, sk∏adu p∏ynów ustrojowych)
oraz wykazaç, ˝e choroby to efekt zaburzenia homeostazy ustroju,
12) okreÊliç rodzaje bioró˝norodnoÊci (genetycznà, gatunkowà i ekosystemów) oraz wyjaÊniç jej znaczenie dla cz∏owieka i przyrody, okreÊliç czynniki kszta∏tujàce i utrzymujàce bioró˝norodnoÊç, opisaç przyrodnicze nast´pstwa jej
ograniczania,
13) przedstawiç pochodzenie cz∏owieka,
14) opisaç budow´ DNA, genu, okreÊliç w∏aÊciwoÊci kodu genetycznego,
15) wyró˝niç i opisaç etapy biosyntezy bia∏ek z uwzgl´dnieniem roli DNA i RNA w tym procesie,
16) opisaç organizacj´ genomu cz∏owieka oraz wyjaÊniç podstawowe zasady dziedziczenia i ekspresji informacji genetycznej,
17) wyró˝niç i opisaç typy mutacji i ich konsekwencje biologiczne, scharakteryzowaç czynniki mutagenne,
18) podaç przyk∏ady chorób dziedzicznych cz∏owieka, okreÊliç
mo˝liwoÊci ich diagnozowania z uwzgl´dnieniem diagnostyki molekularnej) i leczenia,
19) scharakteryzowaç podstawowe techniki in˝ynierii genetycznej, jej zastosowanie w biotechnologii i medycynie,
okreÊliç korzyÊci i zagro˝enia wynikajàce z post´pów
w genetyce.
II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Opis wymagaƒ
Standard
Zdajàcy potrafi:
1) odczytuje informacje przedstawio- odczytywaç informacje przedstawione w formie:
ne w formie,
a) tekstu o tematyce biologicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku,
2) selekcjonuje, porównuje informa- a) porzàdkowaç informacje wed∏ug wskazanego kryterium,
cje,
b) okreÊliç podobieƒstwa i ró˝nice,
c) dobieraç i stosowaç kryteria selekcji i porównywania,
3) przetwarza informacje wed∏ug po- a) konstruowaç tabele, wykresy, schematy, rysunki,
danych zasad.
b) redagowaç poprawny merytorycznie opis przedstawionego
w innej formie obiektu, zjawiska lub procesu.
w w w. o p e r o n . p l
11
■ WYMAGANIA EGZAMINACYJNE
III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:
Opis wymagaƒ
Standard
Zdajàcy potrafi:
1) planuje dzia∏ania na rzecz w∏asne- a) okreÊlaç obiekt (przedmiot), zakres, cel dzia∏ania,
go zdrowia i ochrony Êrodowiska,
b) opisaç mo˝liwy do realizacji sposób dzia∏ania, dobraç odpowiednie metody i Êrodki, przewidzieç skutki,
c) wskazaç osoby lub organizacje (instytucje), które mogà
udzieliç wsparcia,
d) planowaç przebieg obserwacji,
2) interpretuje informacje i wyjaÊnia a) objaÊniaç i komentowaç informacje, okreÊlaç tendencje
zale˝noÊci przyczynowo-skutkowe
zmian, wyjaÊniç zwiàzki przyczynowo-skutkowe,
pomi´dzy prezentowanymi fakta- b) odnieÊç si´ krytycznie do tekstu lub danych np. oddzielaç
mi,
fakty od opinii, wskazaç: niespójnoÊci, b∏´dy logiczne, niew∏aÊciwà metodyk´,
c) wykonaç obliczenia, rozwiàzaç zadania z zakresu dziedziczenia cech u cz∏owieka,
3) formu∏uje wnioski oraz formu∏uje a) dobieraç racjonalne argumenty,
i uzasadnia opinie na podstawie b) konstruowaç samodzielnà wypowiedê poprawnà pod
analizy informacji.
wzgl´dem logicznym i merytorycznym.
Wymagania egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego
Wymagania na poziomie rozszerzonym obejmujà zakres z poziomu podstawowego poszerzony
o treÊç zapisanà w poni˝szej tabeli.
I. WiadomoÊci i rozumienie
Zdajàcy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa, przedstawia oraz wyjaÊnia procesy i zjawiska:
Opis wymagaƒ
Standard
1) opisuje budow´ i funkcje na ró˝nych poziomach organizacji ˝ycia
i u ró˝nych organizmów:
1
a) opisuje obiekt biologiczny lub
nazywa elementy jego budowy
przedstawione na ilustracji,
b) przedstawia zale˝noÊci pomi´dzy strukturami nale˝àcymi do
ró˝nych poziomów organizacji
˝ycia,
c) opisuje funkcje poszczególnych
struktur lub obiektów biologicznych,
12
Zdajàcy potrafi:
2
1) rozpoznaç i podaç nazwy elementów budowy obiektów
biologicznych (obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawionych na ilustracji,
2) wyró˝niç poziomy organizacji ˝ywej materii,
3) przedstawiç wspó∏czesny system klasyfikacji organizmów
i zasady jego tworzenia, klasyfikowaç organizmy wed∏ug
ró˝nych kryteriów, ustalaç przynale˝noÊç wybranych organizmów do okreÊlonych grup systematycznych (wymienionych ni˝ej w p. 9),
4) okreÊliç rol´ biologicznà wody i podstawowych pierwiastków (z podzia∏em na makro- i mikroelementy) budujàcych
organizmy,
5) opisaç podstawowe cechy budowy (z uwzgl´dnieniem wiàzaƒ chemicznych), w∏aÊciwoÊci i rol´ biologicznà zwiàzków
organicznych w komórce,
6) opisaç budow´, w∏aÊciwoÊci i zasad´ dzia∏ania enzymów,
7) opisaç budow´ i funkcje organelli w ró˝nych rodzajach komórek (roÊlinnych, zwierz´cych, prokariotycznych, eukariotycznych),
w w w. o p e r o n . p l
OPIS WYMAGA¡ EGZAMINACYJNYCH ■
1
2
8) scharakteryzowaç budow´ i funkcjonowanie wirusów,
9) scharakteryzowaç budow´ i czynnoÊci ˝yciowe organizmów reprezentujàcych okreÊlony poziom organizacji budowy: bakterii, protistów, roÊlin pierwotnie wodnych i gromad roÊlin làdowych, grzybów (w tym porostów), typów
zwierzàt bezkr´gowych i gromad kr´gowców,
10) opisaç wspó∏dzia∏anie organelli w procesach ˝yciowych
komórki,
11) wskazaç i opisaç powiàzania strukturalne i funkcjonalne
mi´dzy organami roÊlin oraz mi´dzy uk∏adami wewn´trznymi zwierzàt,
12) opisaç struktur´ i funkcjonowanie ekosystemu, uwzgl´dniajàc powiàzania pomi´dzy jego elementami,
2) przedstawia zwiàzki mi´dzy strukturà i funkcjà na ró˝nych poziomach organizacji ˝ycia:
Zdajàcy potrafi:
Opis wymagaƒ
a) okreÊla cechy budowy, stano- 1) wykazaç zale˝noÊç mi´dzy budowà i funkcjami sk∏adników
wiàce przystosowanie do pe∏chemicznych oraz strukturalnych komórki,
nionych funkcji, wyjaÊnia ich 2) wykazaç, ˝e budowa i modyfikacje organów roÊlin oraz naznaczenie,
rzàdów i uk∏adów zwierzàt majà zwiàzek z pe∏nionymi
b) analizuje podobieƒstwa i ró˝nice
przez nie funkcjami,
pomi´dzy strukturami pe∏niàcy- 3) porównaç budow´ i funkcje zwiàzków organicznych, orgami podobne i ró˝ne funkcje,
nelli komórkowych, komórek, tkanek, organów roÊlin, narzàdów i uk∏adów zwierzàt, przedstawiç podobieƒstwa
i ró˝nice wynikajàce z porównania,
3) przedstawia i wyjaÊnia zale˝noÊci
pomi´dzy organizmem i Êrodowiskiem:
Zdajàcy potrafi:
Opis wymagaƒ
a) charakteryzuje Êrodowiska ˝ycia 1) scharakteryzowaç warunki ˝ycia w wodzie i na làdzie, okreÊliç czynniki Êrodowiska niezb´dne organizmom do prawiorganizmów,
d∏owego funkcjonowania,
b) okreÊla zwiàzek mi´dzy Êrodowiskiem ˝ycia a budowà i czyn- 2) wskazaç cechy adaptacyjne w budowie i czynnoÊciach ˝yciowych (od˝ywianiu, oddychaniu, transporcie, wydalaniu,
noÊciami ˝yciowymi organikoordynacji, rozmna˝aniu) wyszczególnionych (standard
zmów,
I.1.9) grup organizmów do ró˝nych Êrodowisk, do ró˝nego
c) wyjaÊnia podobieƒstwa i ró˝nice
trybu ˝ycia,
w przystosowaniach organi3) porównaç warunki ˝ycia w wodzie i na làdzie oraz przystozmów do ró˝nych Êrodowisk,
sowania (w budowie i czynnoÊciach ˝yciowych) ró˝nych
grup organizmów do odmiennych Êrodowisk, zinterpretowaç wyst´pujàce podobieƒstwa i ró˝nice w tych przystosowaniach,
4) okreÊliç czynniki wp∏ywajàce na rozmieszczenie organizmów na Ziemi, wykazaç swoistoÊç flory i fauny w wybranych làdowych i wodnych strefach ˝ycia (ekosystemach),
5) scharakteryzowaç i porównaç struktur´ oraz funkcjonowanie ró˝nych ekosystemów,
6) wykazaç ró˝norodnoÊç form ˝ycia ze wzgl´du na organizacj´ budowy, sposób realizacji potrzeb ˝yciowych, Êrodowisko ˝ycia,
4) przedstawia i wyjaÊnia zjawiska
oraz procesy biologiczne:
Opis wymagaƒ
Zdajàcy potrafi:
a) wyjaÊnia zjawiska i procesy bio- 1) rozpoznaç i podaç nazwy etapów procesów biologicznych
logiczne, zachodzàce na ró˝nych
(obj´tych poni˝szym zakresem) przedstawionych na ilustracji,
poziomach organizacji ˝ycia, 2) scharakteryzowaç przemiany metaboliczne (z uwzgl´dnieokreÊla ich znaczenie,
niem cech katalizy enzymatycznej), wyró˝niç g∏ówne szlaki
b) opisuje i wyjaÊnia zjawiska:
metaboliczne, uzasadniç anaboliczny lub kataboliczny chazmiennoÊci, dziedziczenia i eworakter okreÊlonego procesu metabolicznego,
lucji oraz relacje mi´dzy nimi.
w w w. o p e r o n . p l
13
■ WYMAGANIA EGZAMINACYJNE
1
2
3) opisaç i wyjaÊniç przebieg oraz znaczenie biologiczne fotosyntezy,
4) wyró˝niç i opisaç sposoby od˝ywiania si´ zwierzàt,
uwzgl´dniajàc trawienie pokarmu, wch∏anianie, transport
i magazynowanie substancji od˝ywczych,
5) wyjaÊniç mechanizm wymiany gazowej u roÊlin i zwierzàt,
6) wyjaÊniç zasady produkcji energii, przedstawiç i porównaç
substraty, produkty oraz zysk energetyczny g∏ównych etapów oddychania tlenowego i beztlenowego,
7) okreÊliç drogi transportu ró˝nych substancji u roÊlin i zwierzàt oraz wyjaÊniç jego mechanizm,
8) opisaç powstawanie wydalanych produktów przemiany zwiàzków azotowych oraz wyjaÊniç mechanizm tworzenia moczu,
9) scharakteryzowaç sposoby rozmna˝ania si´ oraz rozwoju
roÊlin i zwierzàt, wyjaÊniç rol´ rozmna˝ania w przekazywaniu i ró˝nicowaniu materia∏u genetycznego oraz zmiennoÊci organizmów,
10) wyjaÊniç mechanizm i okreÊliç znaczenie regulacji hormonalnej u roÊlin oraz regulacji nerwowej i hormonalnej
u zwierzàt,
11) okreÊliç w ró˝nych aspektach (poznawczym, wychowawczym, spo∏ecznym) znaczenie ekologii jako nauki,
12) porzàdkowaç hierarchicznie i charakteryzowaç ró˝ne zespo∏y (uk∏ady) ekologiczne,
13) scharakteryzowaç i porównaç zale˝noÊci mi´dzy organizmami (tej samej populacji i ró˝nych populacji) oraz wyjaÊniç ich znaczenie dla funkcjonowania ekosystemu,
14) opisaç przebieg i wyjaÊniç znaczenie krà˝enia materii
i przep∏ywu energii w ekosystemie,
15) wyró˝niç i opisaç fazy cyklu ˝yciowego komórki,
16) opisaç i porównaç przebieg oraz znaczenie biologiczne mitozy i mejozy z uwzgl´dnieniem zmian w strukturze chromosomów,
17) przedstawiç i wyjaÊniç prawa Mendla, podstawowe za∏o˝enia
chromosomowej teorii dziedzicznoÊci, mechanizm dziedziczenia p∏ci oraz zale˝noÊç mi´dzy genotypem i fenotypem,
18) rozwiàzywaç i interpretowaç krzy˝ówki genetyczne oraz
rodowody cech cz∏owieka,
19) przedstawiç sposób zapisu oraz ekspresj´ informacji genetycznej,
20) wyjaÊniç przebieg transkrypcji i translacji ze szczególnym
uwzgl´dnieniem roli DNA i RNA w tych procesach,
21) opisaç i wyjaÊniç mechanizm mutacji genowych i chromosomowych,
22) opisaç techniki in˝ynierii genetycznej stosowane w sekwencjonowaniu genomów oraz wykorzystanie biotechnologii (z zachowaniem norm etycznych) w przemyÊle,
rolnictwie i ochronie Êrodowiska,
23) przedstawiç wspó∏czesnà koncepcj´ ewolucji oraz dowody ewolucji z ró˝nych dziedzin biologii,
24) opisaç zjawiska genetyczne w populacjach oraz wykazaç
zale˝noÊç mi´dzy zmiennoÊcià genetycznà (mutacyjnà, rekombinacyjnà) i ewolucyjnà,
25) opisaç mechanizm dzia∏ania doboru naturalnego i porównaç konsekwencje biologiczne ró˝nych jego form,
26) okreÊliç czynniki ewolucji i wyjaÊniç ich znaczenie w procesie zmian oraz wyjaÊniç mechanizmy powstawania nowych gatunków,
27) opisaç i wyjaÊniç podstawowe prawid∏owoÊci ewolucji,
28) przedstawiç wspó∏czesne poglàdy na pochodzenie i rozwój ˝ycia (g∏ówne etapy) na Ziemi,
29) wyró˝niç i opisaç g∏ówne etapy antropogenezy oraz podaç prawdopodobne przyczyny rozwoju cech typowo
ludzkich.
14
w w w. o p e r o n . p l
OPIS WYMAGA¡ EGZAMINACYJNYCH ■
II. Korzystanie z informacji
Zdajàcy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Opis wymagaƒ
Standard
Zdajàcy potrafi:
1) odczytuje informacje przedstawione w formie,
2) selekcjonuje, porównuje informacje,
Zakres umiej´tnoÊci jest taki, jak dla poziomu podstawowego,
lecz b´dzie sprawdzany na odpowiednio szerszym materiale
nauczania.
3) przetwarza informacje wed∏ug podanych zasad.
III. Tworzenie informacji
Zdajàcy rozwiàzuje problemy i interpretuje informacje:
Opis wymagaƒ
Standard
Zdajàcy potrafi:
1) planuje dzia∏ania, eksperymenty a) formu∏owaç problem badawczy, stawiaç hipotez´, dobieraç
i obserwacje,
obiekt i metod´, planowaç przebieg obserwacji lub eksperymentu i zinterpretowaç ich wyniki,
2) interpretuje informacje i wyjaÊnia a) wykonaç obliczenia, rozwiàzaç zadania z zakresu dziedzizale˝noÊci przyczynowo-skutkowe
czenia cech u ró˝nych organizmów.
pomi´dzy prezentowanymi faktami.
w w w. o p e r o n . p l
15