Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego

ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
DOBROSTAN I RODZINA
ROZDZIAŁ IV
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Poznań
Adam Mickiewicz University in Poznań
ANETA MAC
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki
wobec małego dziecka
Activities of care taken by the mother to a small child
Opieka była zawsze stałym i fundamentalnym komponentem bytu ludzkiego, od
początku gatunkowego rozwoju człowieka. Towarzyszy człowiekowi w życiu codziennym, jako coś niezaprzeczalnego i nieodzownego. Może być sprawowana
przez różne podmioty (rodzinę, opiekunów, instytucje) i dotyczyć może różnych
kategorii osób (dzieci, młodzież, ludzie starsi) oraz odmiennych sytuacji życiowych
(osoby chore, niepełnosprawne, dzieci osierocone, itp.) Świat opieki, jak pisze R.
Schulz, jest bowiem bardzo rozbudowany. Opieka jest „zjawiskiem uniwersalnym,
powszechnym, długotrwałym – z racji wysokiego stopnia wzajemnego uzależniania
się jednostek i grup w populacjach ludzkich, wynikającego z grubsza biorąc biologicznej mizerii człowieka. Można, zatem mówić o wszechobecności aktów świadczenia i aktywizacji opieki (pomocy) ze strony innych ludzi.”1
W literaturze przedmiotu można spotkać różne definicje pojęcia opieki. Owa
różnorodność definicji wynika z funkcjonowania jej w zbyt wielu wymowach z
uwagi na to, że nazwa „opieka” przywoływana jest w wielu dziedzinach naukowych
(pedagogika opiekuńcza, pedagogika społeczna, psychologia społeczna). Brak jednolitych poglądów na zakres i treść oraz wiele trudności przy ustaleniu wspólnego
systemu pojęć na gruncie nauk społecznych, wynika zdaniem - H.Muszyńskiego - z
dużej swobody formułowania terminu. „Dużą rolę odgrywa to, że każdy badacz tego
zjawiska, patrzy na nie przez pryzmat potocznego myślenia, wszak mówimy o opiece nad ludźmi, ale także i zwierzętami, roślinami oraz martwymi przedmiotami, jak
na przykład opieka nad mieszkaniem lub ogrodem.”2
Schulz R., cyt. za Badora S., „Opieka w wymiarze kulturowym”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.)
„Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s.
118
2
Muszyński H., „Opieka w systemie pojęć”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s. 89
1
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
Trafną definicję opieki przedstawia Z. Dąbrowski: „opieka międzyludzka jest,
opartym na odpowiedzialności za podopiecznego (kompensacyjnej), ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniem jego ponadpodmiotowych potrzeb w nawiązaniu między nim a opiekunem zrównoważonym stosunku opiekuńczym.” 3 W ten sposób
sformułowany termin daje możliwość określenia pięciu węzłowych cech opieki 4:
1) zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego (przejawia się we
wszystkich formach, odmianach i sekwencjach opieki, stanowiąc ich wspólny
„mianownik” – syntezę);
2) ciągłość opiekuńczej aktywności (zdeterminowana jest wymogami cykliczności i permanentności zaspokajania dwóch różnych pod tymi względami kategoriami potrzeb);
3) bezinteresowność opieki (rozumiana realistycznie jako działalność, służba, za
którą nie płaci się i niepodobna płacić);
4) nawiązany i zrównoważony stosunek opiekuńczy (opiekun – podopieczny,
jako warunek i punkt wyjścia w podejmowaniu opieki);
5) przejęcie odpowiedzialności za podopiecznego (kompensacyjnej, polegającej
na spełnianiu niezbywalnych wymagań jego życia, ochronie i obronie jego
dobrostanu i decydowaniu za niego).
Coraz częściej opiekę traktuje się jako relację dwustronną z uwzględnieniem
możliwości sprawczych człowieka w odniesieniu do własnej drogi życiowej.5 I tak,
H.Muszyński przedstawia cztery istotne cechy opieki, które wskazują na podstawowe jej właściwości:
1) opieka dokonuje się zawsze w toku interakcji – jest jej swoistym rodzajem,
2) interakcje o charakterze opiekuńczym zawsze dokonują się w ramach określonych relacji między przedmiotem a podmiotem opieki (wzajemne oczekiwania i zobowiązania),
3) podjęcie czynności opiekuńczych przez jedną ze stron odbywa się zawsze
według przyjętego w danej grupie układu norm i wzorów zachowania się, jest
więc pełnieniem roli społecznej poddanej wartościowaniu i kontroli,
4) spełnienie przez jednostkę czynności opiekuńczych jest zawsze czynnym
udostępnianiem drugiej osobie określonych zasobów niezbędnych tej osobie
do życia, funkcjonowania i rozwoju.
Dąbrowski Z., „Pedagogika opiekuńcza w zarysie”, cz.I, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s.87
cechy opieki podaję za: Dąbrowski Z., „Podstawowe elementy metodologii pedagogiki opiekuńczej
(pedagogiki opieki) jako dyscypliny naukowej”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s. 89
5
Badora S., „Opieka w wymiarze kulturowym”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s. 89
3
4
44
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
Autor, za istotę opieki, która występuje w różnych relacjach międzyosobniczych,
uważa pełnienie przez ludzi określonej roli społecznej w stosunku do innych osób.
Opieka w jego rozumieniu jest „w istocie rzeczy niczym innym jak czynieniem
moralności (…) w sferze stosunków międzyludzkich (…), jako społeczna działalność ludzi wobec ludzi (…) zawsze podlega moralnemu wartościowaniu.” 6 Z kolei
G.Gajewska twierdzi, że „opieka jest to dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie
potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie
może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku”7. Według
autorki opieka dotyczy różnych płaszczyzn życia człowieka, na których to posiada
on różne potrzeby do zaspokojenia. Spełnienie tych potrzeb jest konieczne dla zachowania prawidłowej równowagi i rozwoju, nie tylko dziecka, ale i każdego człowieka, który wymaga okreslonej pomocy. Opieka międzyludzka jest bardzo wieloraka o szerokim zakresie rozciągającym się na całe życie człowieka. Określony ciąg
następujących po sobie, wzajemnie uwarunkowanych zmian w całokształcie opieki
to proces opieki. Proces opieki charakteryzuje się przeciwstawnymi sobie rodzajami:
ewolucyjnym i inwolucyjnym. Pierwszy rodzaj dotyczy życia jednostkowego i gatunkowego, odznacza się zmianami z tendencją do ciągłej redukcji, stopniowego
ograniczania i zanikania opieki. Jego centralnym zadaniem jest doprowadzenie podopiecznych do pełnej samodzielności i niezależności życiowej, do samodzielnego
zaspokajania i regulowania swych potrzeb. Drugi natomiast charakteryzuje się stałą
tendencją do powiększania się zakresu i stopnia opieki. Kończy się na krańcowych
niedyspozycjach do samodzielnego życia i pełnym uzależnieniu podopiecznego od
opiekuna. W obrębie tych dwóch rodzajów procesów można wyodrębnić dwa typy,
mianowicie: proces normalny – dotyczy opieki nad dziećmi i młodzieży, oraz nadzwyczajny – wynika z ujemnych dewiacji, prowadzi do przeciążenia określonych
niedyspozycji i osiągnięcia odpowiedniej normy istotnej ze względu na samodzielność funkcjonowania.
Proces opieki jest nierozerwalnie związany z rozwojem samodzielności, sprawności i niezależności życiowej podopiecznych. Etapy w rozwoju jednostki (od niemowlęcia do dojrzałości), głównie samodzielności, określają redukcyjno – modyfikacyjne ciągi zmian zakresu, stopnia i charakteru sprawowanej opieki, aż do jej
zaniku. Proces opieki staje się zwrotnie jednym z podstawowych czynników rozwoju i osiągania samodzielności i niezależności życiowej podopiecznego. Na drodze
tego rozwoju można wyróżnić, zdaniem Z. Dąbrowskiego, sześć etapów samodzielności:
 etap 1 – od 0 do 1 roku (niemowlęctwo) – zachodzi tu całkowita zależność
opiekuńcza obu stron procesu opieki, która wynika z zupełnej niezdolności
podopiecznego do samodzielnej egzystencji; wszystkie potrzeby podopiecz-
Muszyński H., „Moralne aspekty opieki”, w: Dąbrowski Z., Gajewska G., (red.) „Metodologiczne
problemy pedagogiki opiekuńczej”, Wyd. WSP Zielona Góra 1995, s.69
7
G. Gajewska, Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, PEKW Gaja, Zielona Góra 2004, s. 20;
6
45
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
nego zaspokajane są przez opiekuna; opieka jest tu całkowicie sprawowana
przez bezpośrednie czynności opiekuńcze osoby dorosłej; brak czynnego
współdziałania podopiecznego w zaspokajaniu potrzeb;
 etap 2 – od 2 do 3 lat (okres poniemowlęcy) – rozpoczyna się proces uniezależniania się opiekuńczego od opiekuna i odwrotnie; pojawia się współdziałanie podopiecznego w zaspokajaniu własnych potrzeb; dziecko opanowuje
najprostsze, elementarne czynności samoobsługowe oraz zaczyna redukować
i modyfikować swoje potrzeby;
 etap 3 - od 4 do 8 lat (wiek przedszkolny i pierwsze lata szkoły) – podopieczny zaczyna uświadamiać sobie swoją rolę i pozycję w stosunku opiekuńczym; stopniowo opanowuje bardziej złożone czynności samoobsługowe
i osiąga znaczną niezależność funkcjonalną od opiekuna; zaspokaja swoje
potrzeby psychospołeczne poprzez aktywność zabawową, staje się uległy
wobec opiekuna i podatny na jego sugestie oraz skłonny do naśladownictwa;
podopieczny ma wzmożone zapotrzebowanie na pozytywne postawy emocjonalne i uznanie opiekuna; posiada większy zakres samoobsługi i samodzielności („ja sam/a”);
 etap 4 – od 9 do 15 lat (szkoła podstawowa, gimnazjum) – podopieczny
osiąga poziom względnie pełnej świadomości swojej roli w stosunku opiekuńczym; ma opanowany szeroki zakres samoobsługi złożonej, obejmującej
kompleks zadań, służących jego potrzebom i osiągnięcie dużych umiejętności i sprawności w tym zakresie; poszerza się jego samodzielność życiowa
(podejmowanie decyzji i samokontrola w zaspokajaniu i regulowaniu potrzeb): wchodzenie w rolę odpowiedzialnego opiekuna wobec młodszych i
słabszych; opiekun stopniowo przechodzi z czynności opiekuńczych bezpośrednich na pośrednie (korygowanie, pouczanie, wymaganie, itp.);
 etap 5 – od 16 lat do wkroczenia w coraz bardziej samodzielne życie- w tym
okresie podopieczny osiąga samodzielność życiową i w zakresie samoobsługi, potrafi sam organizować swoje życie zaspokajając różnorodne potrzeby;
bierze czynny udział w stwarzaniu warunków do rozwoju i ponosi konsekwencje własnych zaniechań bądź błędów; bierze na siebie coraz większą
odpowiedzialność od opiekuna za zaspokajanie większości swych potrzeb;
opiekun stosuje pośrednie czynności opiekuńcze (doradza, zapewnia warunki
bytowe, ukierunkowuje, itp.); zmienia się charakter zależności opiekuńczej
między stronami procesu, z nadrzędo - podrzędnej w bardziej równorzędną
(zaczyna zanikać stosunek opiekuńczy);
 etap 6 – obejmuje okres przejściowy po usamodzielnieniu się podopiecznego,
który przejmuje na siebie całkowite zapewnienie materialnych warunków życia; osiąga pełną samodzielność i niezależność życiową; rola podopiecznego
przekształcona zostaje w rolę dojrzałego członka społeczeństwa; następuje
zwrot – podopieczny podejmuje rolę odpowiedzialnego opiekuna wobec innych osób; zarysowuje się tendencja do fizycznego oddalenia od swego opie46
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
kuna, a jednocześnie do psychologicznego zbliżenia się do niego; opiekun
przestaje kierować podopiecznym, udziela mu natomiast pomocy w różnych
sytuacjach życiowych (służy doświadczeniem, radami, wspieraniem). 8
Każdy opiekun, aby doprowadzić do usamodzielnienia podopiecznego, podejmuje szereg czynności opiekuńczych. „Czynności opiekuńcze są pewnym specyficznym rodzajem czynności ludzkich w ogóle, w tym przede wszystkim sensie, że ich
podmiotem jest opiekun, a skierowane są na zaspokojenie potrzeb podopiecznego.” 9
Czynności opiekuńcze są bardzo zróżnicowane. Odmienności te biorą się ze struktury czynności międzyludzkich, wielorakości potrzeb dzieci, czynników tkwiących w
przedmiocie i podmiocie opieki oraz metod i warunków działania opiekuńczego.
Czynności opiekuńcze są „regulowane przez przyjęte w społeczeństwie standardy,
normy, wzory.”10 Najogólniej można powiedzieć, że czynności opiekuńcze „mogą
być skierowane na dostarczenie osobie podlegającej opiece tego, co niezbędne dla
zachowania jej życia, zdrowia i rozwoju; wyeliminowania tego, co stanowi zagrożenie”.11 Według E. Muszyńskiej, spotykamy się z dwoma kategoriami czynności
opiekuńczych. Pierwsza dotyczy pomocy w zaspokajaniu potrzeb osoby, która z
różnych przyczyn nie może sama ich zaspokoić. Są to podstawowe potrzeby człowieka, bez których życie człowieka, jego zdrowie oraz rozwój są zagrożone. Z kolei
druga kategoria czynności ukierunkowana jest na eliminowanie tego, co zagraża
życiu, zdrowiu, rozwojowi i dobrostanowi jednostki, a więc jest dla niej szkodliwe.
Istotą tego rodzaju czynności opiekuńczych jest zdolność dostrzegania w otoczeniu
podopiecznego zagrożeń i przewidywanie konsekwencji ich występowania. Urzeczywistnienie tych dwóch celów czynności, jakimi są: dostarczanie tego co potrzebne i eliminowanie tego co zagrażające, odbywa się poprzez działania skierowane na
środowisko (otoczenie) podopiecznego bądź (i) jego osobę. Podejmowanie każdego
z tych działań opiekuńczych, uwzględniające ich przedmiot wymaga innego sposobu
sprawowania opieki. Rodzaj podejmowanych czynności przez opiekuna, a zarazem
zakres opieki jest w głównej mierze uzależniony od cech osoby podlegającej opiece.
Podstawowa kategoria to wiek osoby poddanej opiece – wraz z wiekiem, bowiem
zmienia się zakres przebiegu opieki. Przykładem może być tutaj opieka sprawowana
nad małym dzieckiem (niemowlęciem). Jest to opieka całkowita, która obejmuje
wszystkie sfery funkcjonowania dziecka. „Czynności opiekuńcze podejmowane są
tak długo, jak długo spostrzegamy bezradność podopiecznego w zakresie pełnienia
przez niego podstawowych funkcji życiowych, a więc zapewnienia sobie tego, co
dla jego życia, zdrowia i rozwoju niezbędne, i unikania tego co szkodliwe.” 12 Zatem
czas trwania opieki i jej zakres, zdaniem Muszyńskiej, zależą głównie od zmian w
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, tom 2, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s. 60-63
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, tom 1, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s. 245
10
Muszyński H., „Opieka w systemie pojęć”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s. 106
11
Muszyńska E., „Opieka w perspektywie psychologicznej”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s. 145
12
Tamże, s.147
8
9
47
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
stopniu i zakresie bezradności (samodzielności) podopiecznego oraz czynnościom
opiekuńczym powinny zawsze towarzyszyć działania usamodzielniające jednostkę.
Z. Dąbrowski wyróżnił szesnaście typów czynności, uwzględniając jako kryterium formy aktywności opiekuna i odpowiadający im zakres opieki, a mianowicie:
1) czuwanie, zachowywanie ciągłej gotowości do aktywności opiekuńczej,
2) aktywna, zaangażowana psychicznie, obecność przy podopiecznym,
3) udostępnianie, dostarczanie podopiecznemu przedmiotów służących zaspokojeniu jego ponadpodmiotowych potrzeb,
4) pozyskiwanie, poprzez działalność produktywną wspomnianych przedmiotów,
5) udzielanie niezbędnych porad i wskazówek,
6) niesienie podopiecznemu pomocy wobec niedostatecznej dyspozycji do samodzielnego funkcjonowania,
7) chronienie i bronienie podopiecznego i jego dóbr przed zagrożeniami,
krzywdą, degradacją, itp.,
8) reprezentowanie dobrze pojętego interesu życiowego podopiecznego i wspieranie realizacji tego interesu,
9) podejmowanie różnych zabiegów profilaktycznych zabezpieczających dobro
podopiecznego i eliminowanie zagrożenia,
10) kompensowanie podopiecznemu naruszonych lub utraconych dóbr i wartości
oraz niezaspokojonych, powszechnych potrzeb,
11) wykonywanie czynności rewalidacyjnych, przywracających podopiecznemu
pożądaną normę dotyczącą zdrowia, funkcjonowania, itp.,
12) podejmowanie zabiegów pielęgnacyjnych (higiena ciała, leczenie urazów cielesnych, usuwanie przejściowych niedyspozycji, itp.),
13) realizowanie zadań o charakterze leczniczym (zaspokajanie potrzeb związanych z chorobą),
14) podejmowanie za podopiecznego decyzji dla jego dobra, wynikających z
przyjętej przez opiekuna odpowiedzialności za podopiecznego,
15) stawianie podopiecznemu wymagań, w zakresie jego możliwości, zgodnych z
jego interesem życiowym,
16) podejmowanie różnych czynności, związanych z ponoszeniem odpowiedzialności za skutki działań i zachowania się podopiecznego.
Z.Dąbrowski wyodrębnił również inne możliwe grupy czynności opiekuńczych:
a) ze względu na fizyczne lub psychiczne przejawy aktywności opiekuna:
 manualne (stwarzanie podopiecznemu niezbędnych warunków bytu materialnego),
48
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
 werbalne (podstawowa forma komunikowania się z podopiecznym, np. porady),
 mimiczne i gestykulacyjne (nastawienie i ustosunkowanie wobec podopiecznego i jego spraw),
 intelektualne (celowość, racjonalność, efektywność działalności opiekuńczej
i całokształtu życia układu opiekuńczego),
 emocjonalne („praca sercem i nerwami”, przeżywaniem trosk i kłopotów,
zmartwień, a także wzruszeń, satysfakcji, radości i szczęścia);
b) ze względu na podmiot opieki i sposoby działania:
 zdeterminowane dodatnio w różnym stopniu pozytywnymi postawami opiekuńczymi, bądź ujemnie postawami negatywnymi,
 wykonywane w różnym stopniu umiejętności i sprawności praktyczne oraz
ekonomiczność, celowość i efektywność,
 realizowana bezpośrednio lub pośrednio (osobiście) wobec podopiecznego i
jego potrzeb,
 będące w nadmiarze w stosunku do potrzeb i możliwości własnych podopiecznego, które można określić jako patologiczne, hamujące jego usamodzielnienie, itp.,
 optymalne, uwzględniające możliwości samoobsługowe podopiecznego, jego
samodzielność i samowystarczalność,
 niedostateczne w stosunku do potrzeb i możliwości podopiecznego;
c) ze względu na związki opieki z wychowaniem:
 z określoną pozytywną lub negatywną motywacją wychowawczą oraz różnym stopniem celowości i efektywności wychowawczej, co powoduje przekształcanie się czynności opiekuńczych w opiekuńczo – wychowawcze;
d) ze względu na stan świadomości i aktywności przedmiotu opieki, gdy:
 „podopieczny w sobie” nie jest świadomy samego siebie, swojej pozycji i zależności w stosunku opiekuńczym,
 „podopieczny dla siebie” jest świadomy siebie, swych potrzeb i zależności
wobec opiekuna, dzięki czemu może wywierać wpływ na jego czynności
opiekuńcze oraz w różnym stopniu i zakresie czynnie współdziałać z opiekunem; poddawać się biernie czynnościom opiekuńczym; ułatwiać je; stwarzać
w sposób bierny pewne utrudnienia opiekunowi; aktywnie utrudniać realizowane czynności opiekuńcze – sprawiać trudności opiekuńcze.13
Metodologia i charakterystyka próby badawczej
13
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, tom 1, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s. 247-249
49
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
Pragnąc zbadać interesujące mnie zagadnienie postawiłam przed sobą następujące cele badawcze:
1. Ustalić, zakres czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki wobec
małego dziecka.
2. Zbadać, na ile zakres czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki
zależy od wieku dziecka, wieku matki i wykonywaniem pracy zawodowej
przez matki.
3. Opisać rodzaj czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki wobec
małego dziecka.
W badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego, a techniką był
wywiad, przy czym niektóre pytania wywiadu były pytaniami zamkniętymi. Badaniom poddałam 82 osoby – kobiety będące matkami dzieci do 3 roku życia, zamieszkujące województwo wielkopolskie (Poznań i okolice). Najliczniejszą grupę
stanowiły matki w wieku 26-30 lat (44 osoby), najmniej liczną – matki powyżej 41
lat (2 osoby), tylko jedna spośród badanych wychowywała dziecko samotnie. Ponadto, najliczniejszą grupę stanowiły matki posiadające jedno dziecko (38 osoby),
niewiele mniej, bo 32 osoby posiadały dwoje dzieci, natomiast troje i więcej dzieci
posiadało 12 matek. Połowa badanych oprócz opieki nad własnym dzieckiem, wykonywała obowiązki związane z pracą zawodową. Badania przeprowadziłam na
przełomie maja i czerwca 2012 roku.
ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ WŁASNYCH
Czynności opiekuńcze podejmowane są w celu zaspokajania potrzeb podopiecznego (w tym przypadku dziecka). Obejmują one różne formy aktywności opiekuna,
w zależności od wynikających sytuacji i antycypowanych funkcji opiekuńczych.
Niemniej jednak, ich specyfika polega na tym, że każdy opiekun wykonuje codziennie wiele czynności opiekuńczych, które mogą być skierowane na dostarczanie
podopiecznemu tego, co niezbędne dla zachowania życia, zdrowia i rozwoju, jak:
zaspokajanie podstawowych potrzeb fizjologicznych, potrzeb kontaktu emocjonalnego i potrzeb poznawczych (pobudzania aktywności poznawczej) oraz wyeliminowanie tego, co stanowi dla niego zagrożenie (zdolność dostrzegania zagrożeń w
otoczeniu podopiecznego). W opisie opieki sprawowanej przez matkę nad małym
dzieckiem ważne jest wskazanie podejmowanych przez nią zakresu czynności opiekuńczych. Dane dotyczące zakresu czynności opiekuńczych podejmowanych przez
badane ilustruje wykres 1.
50
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
Brak
Wąski
Średni
Szeroki
Pełen
0
10
20
30
40
50
60
Wykres 1. Zakres czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki wobec
małego dziecka
Źródło: badanie własne
Z rozmów z matkami małych dzieci wynika, że to głównie one wykonują większość czynności opiekuńczych przy swoim dziecku. Prawie połowa z nich (48%)
przyznała, że wypełnia wszystkie prace związane z opieką nad małym dzieckiem,
czyli karmi je, przewija, usypia, dba o zdrowie i higienę dziecka, a także bawi się z
nim i wychodzi na spacery. A oto charakterystyczne wypowiedzi badanych: „…to
głównie ja sprawuję opiekę nad moim dzieckiem i robię przy nim wszystko, sama na
siebie muszę we wszystkim liczyć, bo na nikogo nie ma co liczyć…” - (mama 1,5 –
rocznej Karoliny); „…ja się nim opiekuję sama i sama robię wszystko…” - (mama
rocznego Marka); „…przewijanie, zupka, kupka, pieluchy, zabawy i cała ta kołomyja na mojej jest tylko i wyłącznie głowie…” - (mama 2 – letniej Jagody). Większość
obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem wypełnia 20 % badanych. Kobiety
twierdziły, że mogą liczyć w zakresie niektórych czynności na pomoc drugiej osoby,
np. ojca dziecka, babci, dziadka lub innych krewnych. Tak mówią na ten temat:
„…jak mój mąż wraca z praca to kąpie dziecko i się z nim pobawi…” – (mama 2 letniego Mateusza); „…czasami zajmuje się Natalią moja mama, więc ją i przewinie
i nakarmi, ale tak to ja się nią zajmuję…” – (mama 1,5 rocznej Natalii); „…chłopak
przychodzi z pracy i wtedy pomaga, ale nie tak, żeby przewinąć czy coś, tylko wiadomo jak to mężczyzna pobawi się chwilę, pójdzie na spacer i już, no ale wtedy
można sobie trochę oddychnąć…” – (mama rocznej Klaudii). Jednakże jest to tylko
niewielki zakres pomocy, głównie jak wynika z wypowiedzi badanych dotyczy
spacerów z dzieckiem, zabaw oraz kąpieli. Reszta obowiązków należy do matek
małych dzieci i to one je wypełniają. Niektóre z badanych (25%) przyznało, że mogą w większym stopniu liczyć na udział w zaspokajaniu potrzeb małych dzieci innych osób. Głównie dotyczy to matek, które oprócz opieki nad małym dzieckiem
wypełniają także obowiązki związane z wykonywaniem pracy zawodowej. Tylko 7
% matek podejmuje czynności opiekuńcze wobec własnych małych dzieci w wą51
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
skim zakresie, dotyczy to zwłaszcza matek, które wykonują dość absorbującą pracę
zawodową i muszą przebywać poza domem większą część dnia.
Podejmując badania chciałam ustalić, czy istniej związek pomiędzy zakresem
wykonywanych czynności opiekuńczych przez matki a wiekiem dziecka, wiekiem
matki oraz wykonywaniem przez matkę małego dziecka pracy zawodowej. Jeśli
chodzi o związek między zakresem wykonywanych czynności a wiekiem dziecka to
jest on istotny statystycznie (2=5,46, df=1, =0,05). Okazuje się, że wiek dziecka
ma znaczenie w przypadku zakresu podejmowanych czynności opiekuńczych przez
matki.
Tabela I . Zakres czynności opiekuńczych wykonywanych przez matki a wiek
dziecka
Wiek dziecka
Zakres
od 0 od 1 r.ż. od 2 r.ż.
czynności
do 1 r.ż. do 2 r.ż. do 3 r.ż.
opiekuńczych
pełen
40%
4%
4%
szeroki
4%
6%
10%
średni
0%
10%
15%
wąski
0%
2%
5%
Suma
44%
22%
24%
Źródło: badania własne
Suma
48%
20%
25%
7%
100%
Z danych zawartych w tabeli I wynika, że wraz z wiekiem dziecka matki zmieniają zakres sprawowanej nad nim opieki. Opieki wymaga każde małe dziecko, przy
czym pełen zakres czynności matki podejmują wobec dzieci do pierwszego roku
życia, które wymagają tzw. opieki całkowitej. Przyczyną zmiany w zakresie podejmowania czynności opiekuńczych jest wzrost nabywania przez dziecko samodzielności i zaradności w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb, takich jak: niektóre czynności pielęgnacyjne, karmienie, usypianie, jak również unikanie tego co
niebezpieczne, co może stanowić zagrożenie. Matki małych dzieci twierdzą, że:
„…trzeba przecież dziecko szkolić już od małego, żeby samo potrafiło wiele rzeczy
zrobić to i matce będzie lżej i ojcu, i dziecko będzie bardziej wyuczone…” - (mama
2,5 – letniej Karoliny); „…do mniej więcej roku robiłam wszystko za dziecko, ale
też pilnowałam, żeby uczył się robić sam wiele rzeczy, np. żeby sam jadł łyżeczką,
albo już potem jak skończył rok to go tak nie nosiłam do spania…” - (wypowiedź
matki 2- letniego Damiana); „…dzieci muszą być uczone wszystkiego, żeby były
bardziej samodzielne (…), więc ja coraz więcej pozwalałam dziecku robić samemu,
mył się jak miał dwa latka już sam i jadł wszystko sam…” - (mama 2,5 – letniego
Ignacego). Z wypowiedzi matek wynika, że zauważają, że ich małe dziecko jest
zdolne do podejmowania różnorakich czynności samodzielnie. Wraz z wiekiem
wzrasta bowiem przyzwolenie matek na zaspokajanie niektórych potrzeb dziecka
przez samo dziecko. Co więcej matki przyznają, że ich celem jest wyposażenie
dziecka w takie umiejętności, aby w przyszłości było coraz bardziej niezależne od
rodziców, czy innych dorosłych. Bo, jak twierdzi jedna z badanych: „…dziecku,
52
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
nawet temu małemu, a właściwie szczególnie temu małemu, powinno się pokazywać różne rzeczy, jak trzeba wykonać, najpierw po kilka razy wykonywać to z nim,
żeby się nauczyło, a potem pomagać wykonać tę rzecz samodzielnie…” – (mama 2
– letniej Matyldy).
Niektóre z badanych przyznają, że nie zmieniły zakresu podejmowanych czynności opiekuńczych wobec swojego dziecka. Pomimo, iż zauważają, że dziecko
nabyło wraz z rozwojem różnych umiejętności w zakresie samoobsługi to nadal
wykonują szereg czynności za dziecko, ograniczając w dużym stopniu samodzielność dziecka. Takie zachowanie nierzadko prowadzi do powstania nadopiekuńczości. Nadopiekuńczość bowiem, zwana także nadmierną opieką, jest jedną z nieprawidłowości opieki, która dotyczy właśnie jej zakresu oraz stopnia. Nadopiekuńczy
rodzic hamuje przede wszystkim i redukuje samodzielność i niezależność podopiecznego14 oraz sięga granic nieuzasadnionego i szkodliwego ofiarnictwa opiekuńczego.15 Matki twierdziły, że ich dzieci są jeszcze tak małe i nieporadne, że wymagają ciągłej i nieustannej opieki oraz nadzoru, ponieważ „…nawet, jeśli dziecko
samo je to przecież ono jest jeszcze malutkie i nie jest w stanie zjeść wszystkiego,
skąd ja mam mieć pewność, że dziecko dobrze się naje, że zje wszystko a nie wyrzuci gdzieś obok, ja muszę stać i pilnować a właściwie podawać jedzenie, wkładać
do buzi, bo moje dziecko inaczej się nie naje…” – mama 2,5 – letniego Szymona);
„…dziecko do 3 roku życia jest jeszcze za małe na robienie różnych rzeczy i trzeba
za niego je robić, potem może będzie inaczej, ale teraz jak jest takie małe to ja sama
myję, karmię jeszcze przewijam, tak jak to robiłam jak był niemowlakiem…” –
(mama 3 – letniego Marcela).
Natomiast, jeśli chodzi o związek między zakresem czynności opiekuńczych
wykonywanych przez matki a jej wiekiem, to nie stwierdziłam istotnych statystycznie różnic (2=1,048, df=1, =0,05). Okazuje się, że wiek matki nie ma znaczenia,
co do zakresu podejmowanych czynności opiekuńczych przez matki.
Tabela II. Zakres czynności opiekuńczych wykonywanych przez matki a wiek matki
Wiek matki
Zakres
czynności
do 30 lat powyżej 30 lat
opiekuńczych
pełen
25%
23%
szeroki
8%
12%
średni
15%
10%
wąski
3%
4%
Suma
51%
49%
Suma
48%
20%
25%
7%
100%
Źródło: badania własne
E. Muszyńska, Opieka w perspektywie psychologicznej, [w:] Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość –
teraźniejszość – przyszłość, E. Jundziłł, R.Pawłowska, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008, s.150
15
Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, tom 2, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s. 49
14
53
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
Jak wynika z danych przedstawionych w Tabeli II matki do 30 roku życia, jak i
powyżej 30 roku życia w równym zakresie wykonują czynności opiekuńcze wobec
swoich małych dzieci. Natomiast, jeśli chodzi o związek między zakresem wykonywanych czynności a pracą zawodową wykonywaną przez matki to można stwierdzić, że jest on istotny statystycznie (2=6,76, df=1, =0,05). Oznacza to, że wykonywanie obowiązków związanych z pracą zawodową przez badane matki, zasadniczo wpływa na zakres wykonywanych czynności opiekuńczych.
Tabela III. Zakres czynności opiekuńczych wykonywanych przez matki a praca
zawodowa matki
Rodzaj pracy
Zakres
praca
praca
czynności
nie pracuje
na cały etat na pół etatu
opiekuńczych
pełen
48%
0%
0%
szeroki
8%
2%
10%
średni
2%
10%
13%
wąski
0%
3%
4%
Suma
58%
15%
27%
Źródło: badania własne
Suma
48%
20%
25%
7%
100%
Z danych zawartych w Tabeli III wynika, że matki, które nie pracują zawodowo
i cały swój czas poświęcają dziecku i opiece nad nim wykonują pełen zakres czynności opiekuńczych. Respondentki niepracujące mają nieograniczony czas na działania opiekuńcze względem swoich dzieci, dlatego to głównie one są wykonawcami
niemalże wszystkich działań mających na celu zaspokojenie potrzeb małego dziecka. Odwrotnie jest w przypadku kobiet pracujących zawodowo. Z powodu małej
ilości czasu, która pozostaje tym matkom na opiekę nad dzieckiem, realizują czynności opiekuńcze, ale w mniejszym zakresie niż pozostałe badane. Kobiety te muszą
pogodzić wykonywanie obowiązków związanych z pracą zawodową i wykonywanie
obowiązków „domowych”, między innymi również z opieką nad małym dzieckiem.
A oto charakterystyczne wypowiedzi niektórych badanych: „…gdy wracam do domu po pracy to mam niewiele czasu, żeby się tym dzieckiem zająć, trochę się pobawię, wykąpię i już, ale planuję następny dzień i mówię pozostałym czyli mojej mamie, niani co należy z dzieckiem robić i jak o nie zadbać…” – (mama 1,5 – rocznej
Weroniki); „…chciałabym wszystko robić przy dziecku, ale nie mogę, bo chodzę do
pracy i jak wracam to dziecko jest i najedzone i umyte, babcia o to dba, żeby tak
było…” – (mama 2 – letniej Anastazji); „…kiedyś robiłam więcej, ale odkąd wróciłam do pracy, to trochę obowiązków przejął ojciec dziecka, trochę ciocia na i dziecko jest tez w klubie malucha, więc kiedyś było więcej tych prac nad dzieckiem, a
teraz robię mniej, (…), ale to przez pracę…” – (mama 3 - letniej Marceliny).
Podejmując badania dotyczące czynności opiekuńczych podejmowanych przez
matki wobec małego dziecka chciałam dowiedzieć się jakie czynności kobiety wy54
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
konują najczęściej. Dane dotyczące rodzajów czynności opiekuńczych, które realizują matki, zaprezentowane zostały na wykresie nr 2.
Zabawa
Spacery
Dbanie o zdrowie
Pielęgnacja
Usypianie
Karmienie
0
20
40
60
80
100
120
Wykres 2. Rodzaj czynności opiekuńczych wykonywanych przez matki małych
dzieci
Źródło: badania własne
Z rozmów z matkami małych dzieci wynika, że wykonują szereg różnych czynności opiekuńczych w stosunku do swojego małego dziecka, a mianowicie: czynności pielęgnacyjne (98%), zabezpieczanie zdrowia dziecka (94%), karmienie (89%),
usypianie (55%), chodzenie na spacery (54%) oraz zabawa z dzieckiem i jej organizowanie (50%). A zatem najczęściej wykonywanym rodzajem czynności, jak wynika z przedstawionych danych, są czynności pielęgnacyjne, czyli dbanie o higienę
dziecka. Prawie wszystkie badane twierdziły, że to głównie one dbają o to, aby ich
dziecko było czyste i zadbane. Do obowiązków związanych z pielęgnacją dziecka
należą, zdaniem matek, następujące czynności: mycie ciała dziecka, dbanie o higienę jamy ustnej, czesanie, przewijanie, dbanie o czystość odzieży. Badane są zgodne
co do tego, że to one są tymi osobami, które zapewniają dziecku „schludny wygląd”
i „jasny uśmiech”. Bez ich udziału dziecko chodziłoby: „…brudne i na pewno nie
miałoby co godzinę zmienianej pieluchy…” – (mama rocznego Kamila); „…pewnie
brudne i nieprzyjemny zapach by się pojawiał…” – (mama 1 – rocznej Sandry).
Ponadto, matki podkreślały, że „inni” sprawujący opiekę nad dzieckiem – czyli
ojciec dziecka, dziadkowie lub niania, nie zwracają należytej uwagi na higienę ich
małego dziecka. A oto charakterystyczne wypowiedzi: „…mój mąż czasami wykąpie dziecko, ale niestety muszę po nim poprawiać, bo zębów już nie umyje, buzi też
nie domyje, a to trzeba przecież osobno myć specjalnym płynem, uszy to dla niego
w ogóle nie istnieją…” – (mama 2 – letniego Mateusza); „…przecież ubranka
dziecka prać trzeba, no nie, w proszku specjalnym takim, a moja mama zwykły dała
jakiś i potem dziecko całe w cętkach było…” – (mama 1,5 – rocznego Franka);
„…gdy zobaczyłam jak moje maleństwo takie brudne od kaszki leży, bo jadło rano a
w południe jak wróciłam do domu to jeszcze takie brudne było, to myślałam, że
55
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
mnie coś strzeli, teraz muszę jej (opiekunce) mówić kiedy ma umyć, kiedy przewinąć, żeby dobrze było, bo bez tego ani rusz…” – (mama rocznej Amelii).
Kolejną czynnością, jaką bardzo często podejmują matki jest dbanie o zdrowie
swojego małego dziecka. Kobiety przyznawały, że to one są tymi osobami, które
chodzą na szczepienia z dzieckiem, podają witaminy i pielęgnują je w chorobie.
Małe dziecko jest narażone na wiele niebezpieczeństw ze strony środowiska zewnętrznego, takich jak zakażenia bakteriami, wirusami, złamania, zatrucia, itp.
Zdrowie małego dziecka jest jednym z najważniejszych warunków jego dobrego
psychofizycznego rozwoju. Dlatego też tak ważne jest zapewnienie mu optymalnych
warunków sprzyjających dobremu samopoczuciu dziecka. Większość matek nigdy
nie bagatelizuje kłopotów ze zdrowiem dziecka i nie ryzykuje samodzielnych działań i możliwych błędów, ale zwraca się o pomoc, najczęściej do specjalisty – lekarza
pediatry.16 Badane tak mówią na ten temat: „…zawsze, gdy dziecko gorączkuje, ma
kaszel to idę do lekarza, boję się nie chcę ryzykować, że to będzie poważna choroba
a ja w porę nie zareaguje…” (matka rocznej Michaliny); „…uważam, że nie można
w przypadku choroby dziecka ryzykować, zawsze idę do mojego pediatry…” (matka 9 – miesięcznej Karoliny); „…dziecko jest zbyt kruche, żeby nie reagować, zawsze biegnę do lekarza…” (matka 1,5 – letniego Mateusza).
Poza tym zdecydowana większość matek (89%) wykonuje wszelkie czynności
związane z karmieniem dziecka. A mianowicie: robi odpowiednie zakupy, przygotowuje posiłki, podaje gotowe dania, karmi dziecko oraz sprząta po posiłku. Tylko
w niewielkim stopniu pomagają kobietom inni członkowie rodziny. Pomoc udzielana jest głównie tym matkom, które pracują zawodowo, ale nawet w tym przypadku,
jak twierdzą badane, i tak większość prac wykonują one. Matki tak mówią na ten
temat: „…w domu gotuję ja, wszystko przygotowuję, wkładam w pojemniki, a moja
mama albo mąż wyciągają z lodówki, podgrzewają i karmią dziecko, jak jestem w
pracy, jak wracam to ja karmię i wszystko robię…” – (mama 2 – letniej Gabrysi);
„…gotuję ja, niania podaje według moich wskazówek dziecku jedzenie, ja wszystko
przygotowuję…” – (mama 2,5 – letniej Wiktorii); „…raczej ja karmię dziecko, a jak
jestem w pracy to robi to babcia dziecka, albo ciocia – czasami one coś też ugotują,
ale ja nie jestem zadowolona, bo to jest wtedy za tłuste, za dużo cukru, na przykład,
ja wolę wszystkiego dopilnować sama…” – (mama 3 – letniego Tymoteusza).
Nieco ponad połowa badanych matek (55%) usypia swoje małe dzieci, ale także
wstaje do dzieci w nocy. Jest to czynność opiekuńcza, którą podejmują także inni
członkowie rodziny, zwłaszcza ojcowie dzieci. Matki przyznają, że zdarza się, że
dzieci „chętniej” i „łatwiej” zasypiają w ramionach, bądź w obecności taty. Badane
ponadto przyznawały, że kłopoty związane ze snem dziecka są najczęściej występującym rodzajem trudności w opiece nad małym dzieckiem. 17 Kłopoty te często wywołują same badane. Ponad połowa matek (58%) przyznała bowiem, że problemy ze
snem u ich dzieci powodują właśnie one same, tzn. są nadwrażliwe i nadopiekuńcze
por. Mac A. „Trudności w opiece nad małym dzieckiem” w: Zboina B. (red.), Zdrowie i dobrostan,
Wydawnictwo Naukowe Neurocentrum, Lublin 2013, s. 80
17
Tamże, s. 73
16
56
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
i zbyt intensywnie reagują nawet na nieistotne sygnały niezadowolenia u dziecka.
Jedna z kobiet tak mówi na ten temat: „Gdy słyszę nawet leciutki pisk dobiegający z
łóżeczka, od razu jestem przy synku i biorę go na ręce żeby wiedział, że jestem
blisko i czuł się bezpiecznie. Potrafię tak biegać do niego nawet kilkanaście razy w
ciągu nocy…”- (mama 6-miesięcznego Michała).
Kolejną czynnością opiekuńczą, którą podejmują respondentki jest chodzenie na
spacery (54%) oraz zabawa z dzieckiem (50%). Podobnie jak w przypadku usypiania, także w tych kategoriach czynności badane kobiety często korzystają z pomocy
innych osób z rodziny (ojca dziecka, dziadków oraz dalszych krewnych lub znajomych). Matki przyznają, że bardzo chętnie wychodzą na spacer z dzieckiem, bo jest
to dla nich chwila relaksu i możliwość spotkania innych ludzi, jednakże, gdy tylko
mają okazję to proszą o pomoc ojca dziecka, nianię lub dziadków. Matki tak mówią
na ten temat: „…lubię wychodzić na spacer z moim dzieckiem i często to robię, ale
jak mam możliwość, to wolę dać wózek mężowi, niech sobie pospaceruje, a ja w
tym czasie mogę porobić inne rzeczy, np. zrelaksować się przy sprzątaniu
(śmiech)…” – (mama rocznej Klaudii); „…na spacerek idziemy często, ale tu żadnej
filozofii nie ma, więc czasami mąż idzie albo mama moja przychodzi i bierze Zosię
na spacer…” – (mama 1,5 – rocznej Zosi); „…spacerek niania załatwia…” – (mama
2 – letniego Szymona). Ponadto, połowa matek przyznaje, że bawi się ze swoim
małym dzieckiem, organizuje zabawę i wymyśla różne sposoby, aby dziecko ciekawie spędziło z nią czas. Jednak niektóre z badanych twierdzą, że „na zabawę z
dzieckiem to ja często czasu nie mam, za dużo tego wszystkiego mam na głowie,
wyprać, ugotować, wyprasować, nakarmić, umyć i jeszcze bawić? Nie mam czasu,
ojciec się bawi jak wraca z roboty…” – (mama 2 – letniego Pawła); „…lubię się
bawić z dzieckiem, ale czasami jak wracam z pracy to nie wiem w co ręce włożyć,
więc na zabawę mam czas tylko czasami…” – (mama 3 – letniej Małgosi).
PODSUMOWANIE
Matki bardzo silnie angażują się w sprawowanie opieki nad dzieckiem, wykonując wszystkie, bądź prawie wszystkie czynności opiekuńcze. Zakres opieki zmienia
się wraz z wiekiem dziecka, ponieważ staje się ono coraz bardziej samodzielne i
mniej zależne od swojej matki. Również podejmowanie przez matkę pracy zawodowej diametralnie zmienia zakres działań opiekuńczych w stosunku do dziecka.
Każda matka wykonuje codziennie wiele różnorodnych czynności opiekuńczych,
aby zaspokoić potrzeby swojego małego dziecka. Czynności te związane są z zaspokajaniem podstawowych potrzeb dziecka, bez których jego życie, zdrowie i rozwój
byłby zagrożony, mianowicie: potrzeby fizjologiczne (karmienie, sen, pielęgnacja),
potrzeby kontaktu emocjonalnego (okazywanie uczuć, przytulanie), a także potrzeby
poznawcze (między innymi podejmowanie czynności zabawowych z dzieckiem).
Nie można też pominąć czynności ukierunkowanych na eliminowanie tego, co zagraża życiu, zdrowiu i bezpieczeństwu dziecka. Wszystkie wykonywane czynności
opiekuńcze mogą dawać mnóstwo radości, poczucia bezpieczeństwa i korzyści,
zarówno dzieciom, jak i rodzicom. Jednak wszelkie działania skierowane na małe
dziecko wymagają nakładu czasu i wysiłku ze strony opiekuna. Ciężar obowiązków
57
ZDROWIE I DOBROSTAN 3/2014
Dobrostan i rodzina
i trudu związanego z opieką nad dzieckiem, pomimo zmian, jakie zachodzą współcześnie w spostrzeganiu roli matki i ojca w rodzinie, ciągle ponosi głównie kobieta.
Co więcej same kobiety przyznają, że osobą która powinna sprawować opiekę nad
małym dzieckiem jest właśnie matka. Jednocześnie badane przyznały, że czasami
czują się zmęczone i sfrustrowane i pomimo pomocy i wsparcia ze strony najbliższych czują na sobie ciężar odpowiedzialności za los, zdrowie i życie dziecka.
Dlatego tak ważne jest przygotowanie młodych kobiet do roli matki, tak przecież
często przez nas idealizowanej, mówiąc nie tylko o blaskach macierzyństwa, ale
także o jego trudach. W ten sposób niektóre z przyszłych matek unikną wielu rozterek, niepokojów, ale także rozczarowań związanych z podjęciem roli matki. Należałoby, zatem „odczarować” macierzyństwo, mówić o nim bez ogródek i romantycznych banałów, tak aby młode kobiety miały pełen, prawdziwy obraz „bycia matką”.
PIŚMIENNICTWO
1. Badora S., „Opieka w wymiarze kulturowym”, w: Jundziłł E., Pawłowska R.,
(red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wydawnictw Harmonia, Gdańsk 2008
2. Dąbrowski Z., „Pedagogika opiekuńcza w zarysie”, cz.I, Wydawnictwo UWM,
Olsztyn 2006
3. Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz.II, Wydawnictwo UWM,
Olsztyn 2006
4. Dąbrowski Z., „Podstawowe elementy metodologii pedagogiki opiekuńczej
(pedagogiki opieki) jako dyscypliny naukowej”, w: Jundziłł E., Pawłowska R.,
(red.) „Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2008
5. Gajewska G., Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, PEKW Gaja, Zielona Góra
2004
6. Mac A., „Trudności w opiece nad małym dzieckiem” w: Zboina B. (red.), Zdrowie i dobrostan, Wydawnictwo Naukowe Neurocentrum, Lublin 2013
7. Muszyńska E., Opieka w perspektywie psychologicznej, [w:] Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, E. Jundziłł, R.Pawłowska, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2008
8. Muszyński H., „Moralne aspekty opieki”, w: Dąbrowski Z., Gajewska G., (red.)
„Metodologiczne problemy pedagogiki opiekuńczej”, Wydawnictwo WSP Zielona Góra 1995
9. Muszyński H., „Opieka w systemie pojęć”, w: Jundziłł E., Pawłowska R., (red.)
„Pedagogika opiekuńcza. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość”, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2008
58
Aneta Mac
Czynności opiekuńcze podejmowane przez matki wobec małego dziecka
STRESZCZENIE
W niniejszym artykule zaprezentowane zostały wyniki badań własnych dotyczące czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki małych dzieci. Celem
podjętych przez autorkę badań było ustalenie zakresu czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki wobec małego dziecka, a także zbadanie, na ile zakres
czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki zależy od wieku dziecka,
wieku matki i wykonywaniem pracy zawodowej przez matki oraz opisanie rodzaju
czynności opiekuńczych podejmowanych przez matki wobec małego dziecka. Opisano takie czynności jak: dbanie o higienę dziecka, karmienie małego dziecka, usypianie dziecka, dbanie o zdrowie dziecka, zapewnieniem bezpieczeństwa dziecku, a
także sposoby spędzania czasu z dzieckiem – zabawa, spacery.
ABSTRACT
The article presented the results of research on care activities undertaken by
mothers of small children. The aim of the author's study was to determine the scope
of activities undertaken by the nursing mother to a small child and how it depends
on the age of the child, age and occupation of the mother. Describes the type of care
activities undertaken by the mother to a small child. Discussed activities such as
taking care of the child hygiene, feeding a small child, system sleep and taking care
of the health of the child, taking care of your child's safety, as well as ways of
spending time with the child.
Artykuł zawiera 40753 znaki ze spacjami + grafika
59