biologia - Zespół Szkół Specjalnych nr 6

BIOLOGIA
Program nauczania w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem
umysłowym w stopniu lekkim
Realizowany w Gimnazjum Specjalnym nr 19
W Zespole Szkół nr 6 w Bytomiu
Wymiar godzin: 130
Opracowanie
mgr Marta Krawczyk
Zatwierdził
1
Spis treści
Wstęp
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Szczegółowe cele kształcenia i nauczania
Treści nauczania
Opis programu proponowany na poszczególne klasy
Procedury osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem
możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów
oraz warunków, w jakich program będzie realizowany.
Opis założonych osiągnięć ucznia
Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć ucznia
WSTĘP
Celem edukacji w gimnazjum jest przygotowanie uczniów do funkcjonowania w
warunkach współczesnego świata, wzbogacenie oraz ugruntowanie ich wiedzy i umiejętności
nabytych w trakcie wcześniejszej nauki w szkole podstawowej. Niezwykle ważne jest też
integrowanie zdobywanej wiedzy z zasadami zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej,
regionalnej i globalnej oraz przygotowanie uczniów do dalszych etapów kształcenia.
Założeniem tego programu jest, że uczeń pozna zasady funkcjonowania organizmów
roślinnych i zwierzęcych oraz zależności zachodzące pomiędzy nimi a środowiskiem ich
życia. W programie szczególny nacisk położono na zagadnienia związane z ekologią
i ochroną środowiska. Duży nacisk położono na funkcjonowanie organizmu ludzkiego oraz
zasady jego higieny.
Koncepcja programu opracowana została na podstawie programowej kształcenia
ogólnego zawartej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia
2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół.
W realizacji założeń programowych pomoże obudowa dydaktyczna programu, którą
stanowią:
• podręcznik – zawierające po każdej jednostce lekcyjnej pytania służące samoocenie
i samokontroli ucznia, a po każdym rozdziale zadania o różnym stopniu trudności (podręcznik
autorstawa M. Wiechowskiej – Biologia dla klas I,II i III gimnazjum specjalnego).
• karty pracy przygotowane przez nauczyciela do poszczególnych jednostek lekcyjnych oraz
karty pracy podczas zajęć terenowych
• materiały dodatkowe – m.in. foliogramy, atlas anatomiczny, plansze ścienne, prezentacje
multimedialne, które pomogą w realizacji programu i uzyskaniu przez uczniów założonych
osiągnięć szkolnych.
Program nauczania uwzględnia potrzeby i możliwości uczniów upośledzonych umysłowo w
stopniu lekkim. Realizowany w gimnazjum specjalnym.
2
I.
SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA
Cele ogólne
I.
Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych
Uczeń:
 Opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy
 Wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych
organizmach i środowisku
 Przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem
 Wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej
II.
Znajomość metodyki badań biologicznych
Uczeń:
 Planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia
biologiczne
 Określa warunki przeprowadzenia doświadczenia
 Rozróżnia próbę kontrolną i badawczą
 Formułuje wnioski
 Przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych
III.
Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji
Uczeń:
 Wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskania informacji w tym
technologię informacyjno-komunikacyjną
 Odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne i
liczbowe
 Rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne
 Zna podstawową terminologię biologiczną
IV.
Rozumowanie i argumentacja
Uczeń:
 Interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między
faktami
 Formułuje wnioski
 Formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami
biologicznymi
V.
Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka
Uczeń:
 Analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem
zdrowia (prawidłowa dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne)
 Rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej
 Rozumie znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów
3
Cele szczegółowe
1. W zakresie wiadomości
Uczeń powinien wykazać się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć
biologicznych, terminów, definicji, budowy i zasad funkcjonowania organizmów.
Dotyczy to poszczególnych zagadnień takich jak:
- budowa chemiczna organizmów
- wykorzystanie energii przez organizmy
- budowa i funkcjonowanie komórki roślinnej i zwierzęcej
- budowa wirusów, bakterii, grzybów, roślin, zwierząt oraz różnic pomiędzy
poszczególnymi organizmami, które pozwalają zaklasyfikować je do poszczególnych grup
systematycznych
- przystosowania w budowie i właściwościach organizmów do środowiska, w którym żyją
- znaczenie organizmów w przyrodzie i życiu człowieka
- budowa i funkcjonowanie komórek, tkanek, narządów i układów w organizmie
człowieka
- przebieg podstawowych procesów fizjologicznych w organizmie człowieka
- zasady prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości
- czynniki chorobotwórcze, które stanowią przyczynę chorób
- zasady profilaktyki i higieny chorób
-zależności pomiędzy organizmami oraz środowiskiem
- funkcjonowanie ekosystemów
- lokalne i globalne problemy ochrony środowiska
- wpływ zachowania człowieka na środowisko, w którym żyje
- podstawowe zasady dziedziczenia
- znaczenie badań biologicznych
- teoria ewolucji
2. W zakresie umiejętności
Uczniowie powinni zdobytą wiedzę teoretyczną umieć wykorzystywać w sytuacjach
typowych i problemowych. Powinni wykazać się następującymi umiejętnościami
- wyjaśnianiem czynności i procesów życiowych zachodzących w organizmach
- postrzeganiem funkcjonowania organizmu człowieka jako całości
- interpretowaniem zależności zachodzących w środowisku życia organizmów i jego
budową i funkcjonowaniem
- określaniem przyczyn chorób człowieka
- analizowaniem i przewidywaniem skutków własnych decyzji, co do swojego
postępowania
- przewidywaniem konsekwencji zdrowotnych wynikających z nieprzestrzegania zasad
profilaktyki zdrowotnej
- rozpoznawaniem stanu zdrowia, który wymaga konsultacji lekarskiej
- charakteryzowaniem objawów wybranych chorób człowieka
- porównywaniem cech charakterystycznych organizmów wirusów, bakterii, grzybów,
roślin i zwierząt
- charakteryzowaniem ekosystemów
- ocenianiem skutków działalności człowieka na środowisko
- wskazywaniem na przyczyny problemów środowiska
4
- wyjaśnianiem podstawowych zasad dziedziczenia cech
- wskazywaniem źródła różnorodności biologicznej
- określaniem warunków prostych doświadczeń biologicznych
- korzystaniem z różnych źródeł informacji
3. Cele wychowawcze
Uczniowie powinni
- szanować zdrowie swoje i innych
- troszczyć się o zachowanie zdrowia
- stosować w życiu zasady profilaktyki zdrowotnej
- wykazywać zachowania prozdrowotne
- rozwijać szacunek do przyrody i otaczającego środowiska
- wykazywać szacunek do każdej istoty żywej
- troszczyć się o stan środowiska lokalnego i globalnego
- rozwijać zainteresowania przyrodnicze
II.
TREŚCI NAUCZANIA
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I.
1)
2)
3)
4)
5)
II.
1)
2)
3)
III.
1)
2)
3)
4)
Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii.
Uczeń:
Wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową
rolę węgla dla istnienia życia
Przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów
Wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych
organizmach( węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole
mineralne) oraz przedstawia ich funkcje
Przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową
jako procesy dostarczające energii
Wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych,
ocenia czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny
Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń:
Dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na
schemacie, na zdjęciu lub opisie) podstawowe elementy budowy komórki ( błona
komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa)
Przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki
Porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające
ich rozróżnienie
Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności
organizmów. Uczeń:
Uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu
klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej
( system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne
nazewnictwo)
Posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów
Wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek
Podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i
wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce,
rozmnażania, wzrostu i rozwoju
5
5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na
przykładzie wybranego protista samożywnego(np. eugleny) i cudzożywnego (np.
pantofelka)
6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i
dla człowieka
7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz
identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności
tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów( w tym grzybów porostowych)
8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów,
widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy
umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz
identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności
tych cech
9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców,
płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów(skorupiaków, owadów, pajęczaków),
mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm
jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech
10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w
pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów
wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju
11) Przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla
człowieka
IV.
Ekologia. Uczeń:
1) przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
organizmów w środowisku lądowym i wodnym;
2) wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego
przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji
wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej;
3) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej roślinożernych ssaków, adaptacje
zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym; podaje przykłady przystosowań roślin
służących obronie przed zgryzaniem;
4) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje
drapieżników do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar;
5) przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, adaptacje do pasożytniczego trybu
życia;
6) wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność;
7) wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna
dla obu partnerów;
8) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane
różnorodnymi zależnościami;
9) opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia
producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii
i przepływie energii przez ekosystem.
V.
Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny
okrytonasiennej. Uczeń:
1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego
2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje
organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia
ich funkcje
3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych
funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca)
4) rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz
słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym
5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki
niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen)
6
6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w
tym procesie.
VI.
Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka
1. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń:
1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów);
2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i
kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji;
3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego,
oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego.
2. Układ ruchu. Uczeń:
1) wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym
funkcjonowaniu układu ruchu;
2) wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy
szkieletu osiowego, obręczy i kończyn;
3) przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające
ich pełnienie;
4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu
ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój
muskulatury ciała.
3. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń:
1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na
schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z
pełnioną funkcją;
2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze,
węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania
organizmu;
3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12,D, kwasu
foliowego), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w
organizmie
4) przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup
związków organicznych;
5) przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz
uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw;
6) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb
organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz
podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się;
7) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne
niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa).
4. Układ oddechowy. Uczeń:
1) podaje funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu,
rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją;
2) opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi w
transporcie gazów oddechowych;
3) przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu
oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie
papierosów czynnie i biernie).
5. Układ krążenia. Uczeń:
1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego;
2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym;
3) przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi,
osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh;
4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego
funkcjonowania układu krążenia;
5) przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa.
7
6. Układ odpornościowy. Uczeń:
1) opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły
chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała)
2) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną;
3) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych
i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie
4) opisuje konflikt serologiczny Rh
5) wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów i podaje przykłady narządów, które
można przeszczepiać
6) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację
narządów po śmierci.
7. Układ wydalniczy. Uczeń:
1) podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz wymienia
narządy biorące udział w wydalaniu
2) opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego (nerki, moczowody,
pęcherz moczowy, cewka moczowa).
8. Układ nerwowy. Uczeń:
1) opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego;
2) porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego;
3) opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów
warunkowych w uczeniu się
4) wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego
działania stresu
5) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem.
9. Narządy zmysłów. Uczeń:
1) przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania
2) przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu oraz wskazuje
lokalizację odpowiednich narządów i receptorów;
3) przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku
(krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm);
4) przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka;
5) przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu.
10. Układ dokrewny. Uczeń:
1) wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę w
regulacji procesów życiowych;
2) przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,
testosteronu, estrogenów;
3) przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu;
4) wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków
hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów).
11. Skóra. Uczeń:
1) podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku,
według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej,
zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej;
2) opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które
wymagają konsultacji lekarskiej.
12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:
1) przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet
w procesie zapłodnienia;
2) opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety;
3) przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój
zarodka i płodu;
4) przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania
człowieka;
8
5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową.
VII.
Stan zdrowia i choroby. Uczeń:
1) przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” (zdrowie, jako stan równowagi
środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba,
jako zaburzenie tego stanu);
2) przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji
psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz
nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę);
3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i
pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności
przedstawia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki
chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki
zakażenia;
4) przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa
dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady
takich chorób;
5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych;
6) uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (np.
badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar pulsu i ciśnienia
krwi);
7) analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej
potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki
należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i
długość kuracji);
8) przedstawia podstawowe zasady higieny;
9) analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem
organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz
odporność organizmu.
VIII. Genetyka. Uczeń:
1) Przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i
diploidalne, opisuje budowę chromosomu( chromatydy, centromer), rozróżnia autosomy i
chromosomy płci
2) Przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu
informacji genetycznej i powielaniu(replikacji) DNA
3) przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej(kolejność
nukleotydów w DNA, kod genetyczny) wyjaśnia różnicę między informacją genetyczną a
kodem genetycznym
IX.
Ewolucja życia. Uczeń:
1) Wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu
2) Wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz
podaje różnice między nimi
3) Przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik
procesów ewolucyjnych
X.
Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń:
1) Przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu
2) Uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz
konieczność specjalnego postepowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami,
przeterminowanymi lekami
3) Proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie
odpadów w gospodarstwach domowych
9
Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń:
1) Planuje i przeprowadza doświadczenie:
a) Wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla
b) Sprawdzające wpływ wybranego czynnika na kiełkowanie nasion
c) Wykazujące rolę składników chemicznych kości
d) Sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała
e) Sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych
2) Dokonuje obserwacji:
a) mikroskopowych preparatów trwałych(np.t kanki zwierzęce, organizmy
jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora,
liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki)
b) zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego
c) wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka
d) w terenie przedstawicieli pospolitych gatunków roślin i zwierząt
e) w terenie obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku
rośliny zielnej
III.
OPIS PROGRAMU PROPONOWANY NA POSZCZEGÓLNE
KLASY
Program nauczania jest przewidziany do realizacji w ramach 130 godzin, tj. 4 godzin
tygodniowo w całym cyklu kształcenia: 1 godzina tygodniowo w klasie pierwszej gimnazjum,
1 godzina tygodniowo w klasie drugiej i 2 godziny tygodniowo w klasie trzeciej.
Treści nauczania zawarte w programie są:
 zgodne z podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie nauczania biologii
w gimnazjum
 zgodne z aktualnym stanem wiedzy biologicznej oraz pozostałych przedmiotów
przyrodniczych,
 dostosowane do możliwości ucznia gimnazjum specjalnego
KLASA I
Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii
 Pierwiastki budujące ciała organizmów ze szczególnym uwzględnieniem
węgla jako pierwiastka ważnego dla istnienia życia
 Znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów
 Grupy związków chemicznych budujących żywe organizmy (węglowodany,
białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) i ich funkcje
 Procesy dostarczające energii - fotosynteza, oddychanie tlenowe, fermentacja
alkoholowa i mlekowa
 Czynniki niezbędne do życia – auto i heterotrofy
Budowa i funkcjonowanie komórki
 Podstawowe elementy budowy komórki roślinnej i zwierzęcej (błona
komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana
komórkowa, rybosomy)
 Podstawowe funkcje elementów komórki
10
 Porównanie budowy komórki bakterii, roślin i zwierząt
Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności
organizmów
 Czynności życiowe organizmu- cechy życia (odżywianie, oddychanie,
wydalanie, ruch, reakcja na bodźce, rozmnażanie, wzrost, rozwój)
 Podstawowe cechy wirusów
 Podstawowe cechy bakterii
 Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka
 Cechy charakterystyczne i miejsca występowania grzybów oraz ich znaczenie
dla człowieka ( drożdże, pleśniaki, porosty, podstawczaki)
 Cechy morfologiczne glonów
 Cechy morfologiczne mchów, paproci i widłaków
 Cechy morfologiczne roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych
Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej
 Czynności życiowe organizmu roślinnego (odżywianie, oddychanie,
wydalanie, reakcja na bodźce, rozmnażanie, wzrost i rozwój)
 Cechy budowy tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji
 Organy rośliny okrytonasiennej i ich funkcje (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat,
owoc
 Elementy budowy kwiatu i ich rola w rozmnażaniu płciowym (działki kielicha,
płatki korony, słupkowie, pręcikowie)
 Budowa nasienia(łupina nasienna, bielmo, zarodek)
 Warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen)
 Sposoby rozsiewania nasion
 Rola owoców w procesie rozsiewania nasion
 Znaczenie poznanych grzybów i roślin w środowisku i dla człowieka
KLASA II
Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności
organizmów
 Czynności życiowe organizmu jednokomórkowego samożywnego (euglena)
i cudzożywnego (pantofelek)
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia
parzydełkowców
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia płazińców
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia nicieni
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia pierścienic
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia
stawonogów (skorupiaków, owadów, pajęczaków)
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia mięczaków
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ryb
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia płazów
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia gadów
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ptaków
 Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ssaków
 Znaczenie poznanych zwierząt w środowisku i dla człowieka
Ekologia
11










Funkcjonowanie organizmów w środowisku lądowym i wodnym
Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa
Przystosowania zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym i
przystosowania roślin służące obronie przed zgryzaniem
Przystosowania zwierząt do drapieżnictwa i reakcje obronne ofiar
Przystosowanie do pasożytniczego trybu życia na przykładzie poznanych
pasożytów
Regulacja liczebności, symbioza
Zależności pomiędzy żywymi i nieożywionymi elementami ekosystemu
Zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie
Obieg materii i przepływ energii przez ekosystem
Populacja i stosunki w biocenozie
Globalne i lokalne problemy środowiska
 Przyczyny i skutki ocieplenia klimatu
 Segregacja odpadów (postępowanie z bateriami, świetlówkami,
przeterminowanymi lekami)
 Działania człowieka zmierzające do oszczędzania wody i energii elektrycznej
 Ochrona przyrody
KLASA III
Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka
1. Tkanki, narządy, układy narządów
 Budowa organizmu człowieka(tkanki, narządy, układy)
 Funkcje tkanek i ich podstawowe cechy budowy nabłonkowa, mięśniowa,
nerwowa, łączna ( tłuszczowa, chrzęstna, kostna, krew)
 Budowa, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów(ruchu,
pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego,
dokrewnego, rozrodczego)
2. Układ ruchu
 Prawidłowe funkcjonowanie układu ruchu – współdziałanie mięśni, ścięgien,
kości i stawów
 Budowa i funkcje kości
 Elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn
 Znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu
ruchu
3. Układ pokarmowy i odżywianie się
 Znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole
mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu
 Rola i skutki niedoboru witamin w organizmie człowieka(A, C, B6,B12, kwas
foliowy, D)
 Rola i skutki niedoboru składników mineralnych w organizmie człowieka(Mg,
Fe, Ca)
 Budowa i funkcje poszczególnych części układu pokarmowego
 Miejsce, produkty trawienia miejsce wchłaniania głównych grup związków
organicznych
12

4.
5.
6.
7.
8.
9.
Rola błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu
pokarmowego(konieczność systematycznego spożywania warzyw i owoców)
 Prawidłowe odżywianie się – stosowanie diety zróżnicowanej i dostosowanej
do potrzeb organizmu( wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna,
pora roku)
 Konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się (otyłość, niedowaga
i ich skutki, indeks masy ciała)
Układ oddechowy
 Budowa i funkcje części układu oddechowego
 Funkcje układu oddechowego
 Przebieg wymiany gazowej w tkankach i płucach, rola krwi w transporcie
gazów oddechowych
 Czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu
oddechowego(aktywność fizyczna, palenie bierne i czynne)
Układ krążenia
 Budowa i funkcje narządów układu krwionośnego i limfatycznego
 Krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym
 Rola głównych składników krwi (krwinki czerwone - erytrocyty, białe
-leukocyty, płytki krwi-trombocyty , osocze), grupy główne krwi (system
AB0 ) i czynnik Rh
 Znaczenie krwiodawstwa
Układ odpornościowy
 Elementy układy odpornościowego(narządy: śledziona, grasica, węzły
chłonne: komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki:
przeciwciała)
 Odporność swoista i nieswoista, naturalna i sztuczna, bierna i czynna
 Działanie surowicy i szczepionki- znaczenie szczepień obowiązkowych i
nieobowiązkowych
 Transplantacja narządów
 Znaczenie przeszczepów (rodzinnych, zgoda na transplantację po śmierci)
Układ wydalniczy
 Budowa i funkcjonowanie układu wydalniczego(nerki, moczowody, pęcherz
moczowy, cewka moczowa), produkcja moczu
 Narządy i substancje biorące udział w wydalaniu
 Higiena układu wydalniczego
Układ nerwowy
 Budowa i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
 Rola współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego
 Rodzaje i rola odruchów (łuk odruchowy)
 Stres – czynniki wywołujące stres, przykłady pozytywnego i negatywnego
działania stresu, sposoby radzenia sobie ze stresem
Narządy zmysłów
 Budowa i funkcjonowanie oka
 Podstawowe zasady higieny narządu wzroku
 Wady wzroku- ich przyczyny i korekcja wad wzroku (krótkowzroczność,
dalekowzroczność, astygmatyzm)
 Budowa i funkcjonowanie ucha
 Podstawowe zasady higieny narządu słuchu
13
 Wpływ hałasu na zdrowie człowieka
 Rola zmysłów i ich lokalizacja(równowagi, smaku, węchu)
10. Układ dokrewny
 Rola gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych
 Biologiczna rola hormonów(wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,
testosteron, estrogeny)
 Antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu
 Znaczenie przyjmowania środków hormonalnych
11. Skóra
 Budowa, cechy i funkcje skóry ( cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji
ochronnej, zmysłowej i termoregulacyjnej)
 Zdrowie skóry i zmiany na skórze
12. Rozmnażanie i rozwój
 Budowa i funkcje narządów płciowych męskich i żeńskich
 Rola gamet w procesie zapłodnienia
 Cykl miesiączkowy kobiety
 Przebieg ciąży i wpływ szkodliwych czynników na rozwój zarodka i płodu
 Cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania
człowieka
 Zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową
13. Stan zdrowia i choroby
 Pojęcie zdrowia i choroby
 Wpływ na zdrowie człowieka substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol,
narkotyki, środki dopingujące, kofeina, leki)
 Choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, pasożyty, zasady profilaktyki,
drogi zakażenia, indywidualne i społeczne skutki zakażenia (HIV, HBV, HCV,
HPV)
 Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (niewłaściwa dieta,
tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV)
 Zasady profilaktyki chorób nowotworowych
 Podstawowe badania kontrolne i ich znaczenie(stomatologiczne, badanie krwi
i moczu, tętno i ciśnienie krwi)
 Zasady stosowania leków i antybiotyków, środki ostrożności w ich stosowaniu
 Podstawowe zasady higieny
 Prawidłowe funkcjonowanie organizmu - prawidłowy rozkład dnia
14. Genetyka
 Budowa i rola DNA i RNA, zapis informacji genetycznej, kod genetyczny
 Dziedziczenie cech, grup krwi i płci (Prawa Mendla)
 Czynniki mutagenne i choroby człowieka warunkowane
mutacjami(mukowiscydoza, Zespół Downa)
15. Ewolucja życia
 Ewolucja organizmów i człowieka, źródła wiedzy o ewolucji, dobór naturalny
i sztuczny
 Pochodzenie człowieka (podobieństwa i różnice między człowiekiem i innymi
naczelnymi)
14
IV.
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA
I WYCHOWANIA Z UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWOŚCI
INDYWIDUALIZACJI PRACY W ZALEŻNOŚCI OD POTRZEB
I MOŻLIWOŚCI UCZNIÓW ORAZ WARUNKÓW ,
W
JKICH PROGRAM BĘDZIE REALIZOWANY
Program uwzględnia możliwości modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej i
indywidualnej pracy z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim.
Zakres wiadomości i formy pracy powinny być dostosowane do indywidualnych
możliwości poznawczych ucznia, należy indywidualizować pracę z uczniem na
obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych, odpowiednio do jego potrzeb
rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych.
Na podstawie opinii poradni psychologicznopedagogicznej, w tym poradni
specjalistycznej, jak również na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego
albo nauczania indywidualnego, należy dostosować wymagania edukacyjne, do
indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono
zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się,
uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom
Realizacja celów kształcenia i wychowania zależna jest od stosowania określonych
metod, wynikających ze specyfiki przedmiotu. Nauczyciel jest projektantem procesu
dydaktycznego w swojej szkole, zna warunki szkolne, środowiskowe, możliwości uczniów.
Ta wiedza pozwala na zaprojektowanie takich działań, które będą najbardziej skuteczne.
Aby uczniowie opanowali treści nauczania, proponuje się następujące procedury:
1. Opis sposobu realizacji celów kształcenia, z uwzględnieniem możliwości
indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów.
Dostosowanie będzie polegało na doborze odpowiednich metod i form pracy. Należy
zwrócić uwagę rodzaj trudności i zależnie od nich wprowadzić np. powiększony druk,
zwiększyć czytelność stosowanych schematów lub wykresów i diagramów, stosować pytania
naprowadzające i wspierające, umożliwić uczniowie wykonanie zadania w dłuższym czasie,
wydawać krótkie i precyzyjne polecenia, często korzystać z wizualizacji treści
(wykorzystywać okazy naturalne, modele, filmy, plansze, animacje, ilustracje), dłuższe
zadania dzielić na fragmenty, nie oczekiwać znajomości pojęć a sprawdzać ich rozumienie i
umiejętność stosowania w praktyce, odwoływać się podczas zajęć do doświadczenia uczniów
i przydatności informacji oraz umiejętności w życiu codziennym. Należy wprowadzić
wsparcie podczas samodzielnej pracy doświadczalnej w zakresie zrozumienia przez ucznia
instrukcji, wykonywania preparatów mikroskopowych wymagających znacznej sprawności
manualnej, wykonywania rysunków (możemy umożliwić uczniowi czasem odwzorowanie lub
wprowadzać korekty na bieżąco podczas wykonywania rysunków o dużej precyzji). Ważnym
elementem dostosowania będzie też stosowanie metod aktywizujących opartych na działaniu,
które ułatwiają zrozumienie poznawanych treści. Należy stosować wzmocnienia pozytywne
zwracając uwagę na każdy choćby drobny sukces ucznia i nagradzać go poprzez pochwały,
wprowadzanie dodatkowych punktów, ekspozycję osiągnięć uczniów na forum klasy, sygnały
pozawerbalne (uśmiech, skinięcie głową,). Szczególnie ważny powinien być wkład pracy
ucznia i samodzielność oraz zaangażowanie podczas zajęć.
Ogólne warunki edukacyjne dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi:
15
- jeżeli uczeń tego potrzebuje, należy wydłużyć czas pracy, np. na sprawdzianie, podczas
wykonywania ćwiczenia, w czasie odpowiedzi,
- zmiana form aktywności (stosowanie na przemian metod podających i metod
aktywizujących),
- dzielenie materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszenie liczby zadań do wykonania,
wielokrotne powtarzanie i utrwalanie materiału,
- częste odwoływanie się do konkretu (przykłady z życia),
- stosowanie zasady poglądowości,
- zróżnicowanie zadań do samodzielnego rozwiązania (zadania o różnym stopniu trudności),
powtarzanie reguł obowiązujących w klasie, jasne wyznaczanie granic i ich przestrzeganie.
Do najczęściej stosowanych strategii i metod nauczania z uczniem upośledzonym
umysłowo w stopniu lekkim należą:
 Aktywizujące metody nauczania
 Obserwacje makroskopowe i mikroskopowe
 Przeprowadzanie prostych doświadczeń
- wydzielanie dwutlenku węgla podczas fermentacji drożdży
- wpływ różnorodnych czynników na proces kiełkowania nasion
- budowa chemiczna kości
- sprawdzanie obecności skrobi w produktach spożywczych
- hodowla i warunki wzrostu pleśni
- rozmieszczenie receptorów czucia w skórze różnych części ciała człowieka
- zajęcia w terenie – określanie liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego
gatunku rośliny zielnej
 Dokonywanie prostych ćwiczeń i obserwacji
- obserwacja mikroskopowych preparatów trwałych i świeżych
- pomiar tętna ciśnienia krwi człowieka w spoczynki i po wysiłku fizycznym
- obserwacja pospolitych gatunków roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku
- obserwacja rozmieszczenia, zagęszczenia i liczebności gatunku rośliny zielnej
 Prowadzenie hodowli np. dżdżownic, kiełkowania nasion, nastie i ruchy roślin,
hodowla patyczaków
 Gry dydaktyczne- ze względu na swoją różnorodność ( krzyżówki, domino, gry
planszowe, dobieranie, puzzle) zwiększają atrakcyjność zajęć. Pozwalają kształcić
umiejętności interpersonalne oraz angażując emocje podczas rywalizacji
uczniowskiej, zwiększają trwałość wiedzy.
 Praca w grupach
 Metoda projektu
 Mapa mentalna
 Drzewo decyzyjne
 Bezpośrednia obserwacja organizmów żywych w ich naturalnym środowisku
 Karty pracy na zajęcia odbywające się w terenie
 Praca z materiałami źródłowymi
2. Opis celów kształcenia, z uwzględnieniem warunków, w jakich program będzie
realizowany.
Nowoczesne nauczanie biologii powinno opierać się głównie na organizowaniu
warunków niezbędnych do inspirowania ucznia do samodzielnego poszukiwania wiedzy i
pośrednim kierowaniu tym procesem. Niezbędnym elementem zapewniającym skuteczność
przebiegu procesu dydaktycznego jest dobrze zorganizowana pracownia biologiczna.
Samodzielne prowadzenie hodowli lub współpraca przy pielęgnacji roślin czy zwierząt uczy
16
odpowiedzialności i systematyczności oraz stymuluje rozwój ucznia, w harmonijny sposób
łącząc naukę z zainteresowaniami. Plansze, schematy przedstawiające zjawiska i procesy
zachodzące w przyrodzie ułatwią uczniom ich zrozumienie. Warto zachęcić uczniów do
samodzielnego wykonywania pomocy dydaktycznych czy do tworzenia własnych kolekcji,
np. wylinek owadów, kory drzew czy innych eksponatów znalezionych podczas wycieczek
terenowych.
Do dyspozycji ucznia i nauczyciela dostępne są:
- model szkieletu człowieka
- model kręgosłupa, oka, uzębienia człowieka, serca
- mikroskopy uczniowskie i nauczycielskie
- lupy
- sprzęt laboratoryjny
- plansze dydaktyczne
- schematy organów wewnętrznych człowieka
- okazy naturalne: muszle małży, ślimaków, skóra węża, wylinki pająków itp.
- gabloty owadów pożytecznych i szkodników
- okazy roślin zielnych
- okazy owoców i nasion
- kolekcje okazów naturalnych roślinnych i zwierzęcych
- kora drzew, w tym zaatakowana przez szkodniki
- fantomy do nauki udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej
- tkanki roślinne i zwierzęce, przekroje poprzeczne przez korzeń, łodygę
- filmy dydaktyczne- „Ekologia w gimnazjum”, „ Było sobie życie”
- rzutnik multimedialny, prezentacje multimedialne
3.Opis sposobu realizacji celów wychowania, z uwzględnieniem możliwości
indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów.
Pracując z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie nauczyciel powinien kierować się
zasadami, które będą pomocne w realizacji celów wychowania np.:
– praca w małych grupach,
– możliwość korzystania z zajęć dodatkowych o charakterze wyrównawczym,
– stosowanie indywidualnego programu dla ucznia, uwzględniającego jego deficyty
rozwojowe,
– powtarzanie reguł obowiązujących na zajęciach, jasne wyznaczanie granic i
egzekwowanie ich przestrzegania
– dostosowanie środków dydaktycznych,
– dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości ucznia,
–ustalenie systemu oceniania uczniów adekwatnego do ich dysfunkcji,
– wydłużanie czasu pracy w sytuacjach tego wymagających
Praca wychowawcza będzie ukierunkowana na;
- zachowanie bezpieczeństwa i rozwagi podczas samodzielnego wykonywania preparatów
mikroskopowych
- rozwijanie przekonań o znaczeniu skrupulatności i dociekliwości podczas obserwacji
- rozwijanie przekonania o konieczności zachowania różnorodności gatunkowej roślin
- kształtowanie postawy troski o precyzję wykonania preparatów i prowadzenia obserwacji
mikroskopowych
- kształtowanie poczucie obowiązku zapewnienia uprawianym roślinom właściwych
warunków rozwoju
17
- rozwijaniu przekonania o biologicznym i gospodarczym znaczeniu zwierząt bezkręgowych,
kręgowych oraz ich ochronie
- kształtowaniu postawy świadczącą o rozumieniu roli higieny w profilaktyce chorób
pasożytniczych
- kształtuje postawę świadczącą o dbałości o higienę skóry
- rozwija przekonanie o konieczności konsultacji z lekarzem wszystkich niepokojących zmian
na skórze
- rozwijaniu przekonania o konieczności dbania o aparat ruchu w celu zapewnienia jego
prawidłowego funkcjonowania
- kształtowaniu postawy świadczącą o rozumieniu konieczności stosowania diety
zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu
- rozwijaniu przekonania o znaczeniu prawidłowego odżywiania się dla zdrowia człowieka
- kształtowaniu nawyku przestrzegania higieny osobistej, higieny przygotowania i
spożywania posiłków
- kształtowaniu zachowań prozdrowotnych
- dostrzeganiu znaczenia krwiodawstwa
- kształtowaniu nawyku niepalenia papierosów i aktywnego spędzania czasu wolnego dla
zachowania prawidłowego stanu i funkcjonowania układu oddechowego i krwionośnego
- kształtowaniu postawy wyrażającą troskę o zdrowie własne i innych
- kształtowaniu nawyku dbałości o higienę narządów zmysłów
- kształtowaniu nawyków ułatwiających radzenie sobie ze stresem
- rozwijanie przekonania o konieczności konsultacji z lekarzem przyjmowania środków lub
leków hormonalnych
- rozwijaniu poczucia odpowiedzialności za zachowanie własnego zdrowia (przeciwdziałanie
zachorowalności na choroby cywilizacyjne i rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych) rozwija przekonanie o konieczności unikania uzależnień
- kształtowaniu przekonanie o konieczności ochrony różnorodności ekosystemów
- rozwijaniu przekonania o konieczności oszczędzania wody i energii elektrycznej
- kształtowaniu nawyku segregowania odpadów
- rozwija przekonanie o użyteczności wiedzy biologicznej w życiu codziennym
- kształtuje postawę dążenia do odpowiedzialności za wyniki pracy grupy
W wyniku kształtowania postaw uczniowie:
– wyjaśniają i stosują zasady higieny,
– analizują wpływ czynników środowiska na zdrowie człowieka,
– wskazują najczęstsze zagrożenia zdrowia i planują sposoby zapobiegania im,
– czytają i analizują dane na temat diet, zaburzeń łaknienia i ich wpływu na zdrowie,
– odczytują wyniki badań medycznych,
– przestrzegają terminów badań kontrolnych,
– opisują i wyjaśniają zmiany fizyczne, emocjonalne i psychiczne okresu dojrzewania,
– wyliczają swoje potrzeby psychiczne, umieją sobie radzić ze stresem, sanują potrzeby
innych ludzi
– dyskutują na tematy związane z rodzicielstwem mi wkraczaniem w dorosłe życie,
– wyliczają argumenty przeciw stosowaniu używek, alkoholu i narkotyków,
– racjonalnie planują swój czas wolny
– wskazują przykłady zależność człowieka od środowiska,
– oceniają oddziaływanie ludzi na środowisko w kategoriach etycznych, estetycznych i
ekonomicznych,
– oszczędzają zasoby przyrody i przekonują o takiej potrzebie inne osoby,
– są świadomymi konsumentami, przekonanymi, że ich wybory mają wpływ na rynek i
przyrodę,
18
– interesują się stanem najbliższej okolicy,
– reklamują walory przyrodnicze swojej okolicy
4. Opis sposobu realizacji celów wychowania, z uwzględnieniem warunków, w
jakich program będzie realizowany.
Sposoby osiągania celów przez uczniów ze SPE należy dostosować do indywidualnych
możliwości i potrzeb każdego z nich.
Stosowanie formy pracy w grupach umożliwia osiągnięcie wielu celów w zakresie
kształcenia i wychowania zarówno podczas zajęć w budynku szkolnym, jak i w terenie.
Podstawowe korzyści to: integrowanie zespołu klasowego, kształtowanie umiejętności
dochodzenia do wspólnego punktu widzenia i kulturalnej dyskusji, umiejętności prawidłowej
współpracy, rozbudzanie aktywności uczniów.
Biorąc pod uwagę warunki pracy i jej specyfikę placówki proponuje się także:
 Zajęcia terenowe, które są atrakcyjną formą poznawczą dla uczniów,
kształtują wrażliwość na piękno przyrody i szacunek do rodzimych gatunków flory i fauny.
Młodzież wynosi z wycieczki wiele wrażeń, nowe obserwacje i nową wiedzę.
Właściwie zorganizowane i prowadzone zajęcia terenowe są okazją do wzmożonego
oddziaływania na uczniów.
 Doświadczenia i obserwacje biologiczne są bardzo cenne w pracy z uczniem,
ponieważ rozwijają zainteresowania biologiczne i skłaniają do samodzielnego
poznawania świata żywego, ułatwiając zapamiętywanie.
 Wycieczki do muzeów, ogrodów botanicznych, parków, lasu
 Wycieczki do placówek służby zdrowia, stacji krwiodawstwa, laboratorium
 Zajęcia pozalekcyjne w formie np. działalności w kole biologicznym lub szkolnym
kole LOP
 Udział w projektach edukacyjnych o tematyce biologicznej
 Udział w akcji Sprzątanie Świata, Dnia Ziemi itp.
 Udział w akcjach ekologicznych organizowanych przez gminę
 Prowadzenie w placówce i udział uczniów w akcji zbierania makulatury, zużytego
elektrosprzętu czy zużytych baterii
Nauczyciel, dbając o dobry klimat pracy, powinien:
 – zadbać o niski poziom stresu na lekcji,
 – atrakcyjnie prowadzić lekcje,
 – stosować techniki motywacyjne, wzmacniające zwłaszcza motywację wewnętrzną,
 – zadbać, by wymagania przedmiotowe mieściły się w obszarze najbliższego rozwoju,
 – zagwarantować nawet najsłabszym uczniom odniesienie sukcesu,
 – doceniać wysiłek ucznia zmagającego się z postawionym przed nim zadaniem,
 – udzielać uczniowi wskazówek dotyczących skutecznych sposobów uczenia się,
 – włączać uczniów w decydowanie o tym, w jaki sposób i czego będą się uczyć (praca
metodą projektów).
19
V.
OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
Wymagania podstawowe obejmują treści przystępne, uniwersalne, pewne naukowo,
niezbędne na danym i wyższych etapach kształcenia, bezpośrednio użyteczne w pozaszkolnej
działalności ucznia.
Wymagania ponadpodstawowe obejmują treści złożone o charakterze problemowym,
hipotetyczne, przydatne, ale nie niezbędne na danym lub wyższym etapie kształcenia.
























Absolwent gimnazjum w wyniku realizacji programu powinien
Umieć dokonać prostych obserwacji makro i mikroskopowych organizmów żywych
Wymienić podstawowe cechy życiowe organizmów
Opisywać, porządkować i rozpoznawać pospolite gatunki organizmów
Wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach
Wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w środowisku
Wyjaśniać zależności między organizmem a środowiskiem
Wskazywać źródła różnorodności biologicznej
Planować, przeprowadzać i dokumentować obserwacje i proste doświadczenia
biologiczne
Określać warunki doświadczenia, formułować wnioski, przedstawiać i interpretować
wyniki
Przeprowadzać obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych
Wykorzystywać różnorodne źródła wiedzy naukowej oraz technologię informacyjną
Odczytywać, analizować i interpretować informacje tekstowe, graficzne, liczbowe
Rozumieć i interpretować pojęcia biologiczne
Znać podstawową terminologię biologiczną
Interpretować informacje naukowe
Wyjaśniać zależności przyczynowo- skutkowe
Formułować wnioski
Formułować opinie
Odróżniać fakty naukowe od pseudonaukowych
Przedstawiać opinie związane z zagadnieniami biologicznymi
Analizować związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia
Rozpoznawać sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej
Rozumieć znaczenie krwiodawstwa
Rozumieć znaczenie transplantacji narządów
VI.
KRYTERIA OCENY I METODY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ
UCZNIA
Kontrolowanie i ocenianie osiągnięć ucznia odgrywa szczególną rolę w procesie
dydaktycznym. Jego efekty są ważne dla ucznia, rodzica i nauczyciela. Dla ucznia wyniki
osiągane w szkole są informacją o wartościowaniu efektów jego nauki, dla nauczyciela
informacją o efektywności jego pracy. Dokonując oceny osiągnięć ucznia, nauczyciel bada
jego wiadomości, umiejętności i postawy.
Ocenianie powinno wspierać ucznia w osiąganiu celów, diagnozować jego osiągnięcia
Różnorodne uwarunkowania psychofizyczne dzieci upośledzonych umysłowo
powodują trudności w osiąganiu założonych celów edukacyjnych
20
Sprawdzanie osiągnięć uczniów i ocena ich postępów muszą być indywidualne.
Bieżąca ocena osiągnięć ucznia powinna polegać na odnotowywaniu postępów i
ocenianiu jego pracy biorąc pod uwagę:
- zainteresowanie przedmiotem
- indywidualne możliwości ucznia
- wcześniejsze osiągnięcia
- zakres wiadomości
- poziom umiejętności
- zaangażowanie i aktywność na lekcjach
- zainteresowanie wiedzą biologiczną i przyrodniczą
- nabyte umiejętności poznawcze dotyczące organizmów i środowiska
- wykorzystanie zdobytej wiedzy w szkole w praktyce
- zachowania świadczące o stosunku do świata istot żywych
- obserwacji aktywności uczniów, np. podczas pogadanki, dyskusji,
- prowadzonych doświadczeń oraz w czasie zajęć terenowych
- zauważalnej pozytywnej zmiany w zachowaniu ucznia, jego poglądach
- systemie wartości i działaniach codziennych
- sprawdzaniu i ocenianiu ćwiczeń wykonywanych na lekcji
- sprawdzaniu ćwiczeń zadawanych do wykonania w domu
- samodzielnie przygotowywanych opracowań w ramach wykonywanych projektów
Sprawdzanie osiągnięć ucznia może dotyczyć wiadomości, umiejętności lub wykorzystania
wiedzy w praktyce.
Sprawdzanie osiągnięć ucznia może odbywać się w formie pisemnej lub ustnej w zależności
od indywidualnych możliwości ucznia.
Sposoby rozpoznawania przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez
ucznia wiadomości i umiejętności z biologii







Obserwacja pracy uczniów na lekcji, ich zachowanie
Odpowiedzi ustne i prace pisemne
Wnioskowanie
Ćwiczenia praktyczne
Zadania problemowe
Staranność wykonania prac pisemnych: notatki, wykresy, rysunki, schematy
Umiejętność posługiwania się sprzętem np. mikroskopem, preparatami
Wymagania ogólne na poszczególne stopnie szkolne:
Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:
- opanował wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania,
będące efektem jego samodzielnej pracy,
- prezentuje swoje wiadomości posługując się terminologią biologiczną,
- potrafi stosować zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych,
- formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy,
- dokonuje analizy lub syntezy zjawisk i procesów biologicznych,
- wykorzystuje wiedzę zdobytą na innych przedmiotach,
- potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł informacji,
- bardzo aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym,
- wykonuje dodatkowe zadania i polecenia
21
-
wykonuje twórcze prace, pomoce naukowe i potrafi je prezentować na terenie szkoły
i poza nią,
w pracach pisemnych osiąga najczęściej 100% punktów możliwych do zdobycia i
odpowiada na dodatkowe pytania,
bierze udział w konkursach biologicznych na terenie szkoły i poza nią.
wzorowo prowadzi zeszyt przedmiotowy
Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:
- opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem
nauczania,
- wykazuje szczególne zainteresowania biologią,
- potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów w
nowych sytuacjach,
- bez pomocy nauczyciela korzysta z różnych źródeł informacji,
- potrafi planować i bezpiecznie przeprowadzać doświadczenia i hodowle przyrodnicze,
- sprawnie posługuje się mikroskopem i lupą oraz sprzętem laboratoryjnym,
- potrafi samodzielnie wykonać preparaty mikroskopowe i opisać je,
- wykonuje prace i zadania dodatkowe
- prezentuje swoją wiedzę posługując się poprawną terminologią biologiczną,
- aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym,
- w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 91% do 100% punktów
możliwych do zdobycia.
- zeszyt ucznia zasługuje na wyróżnienie,
Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:
- opanował wiadomości i umiejętności bardziej złożone i mniej przystępne, przydatne
i użyteczne w szkolnej i pozaszkolnej działalności,
- potrafi stosować zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiązywania problemów
typowych, w przypadku trudniejszych korzysta z pomocy nauczyciela,
- posługuje się mikroskopem i zna sprzęt laboratoryjny,
- wykonuje proste preparaty mikroskopowe,
- udziela poprawnych odpowiedzi na typowe pytania,
- jest aktywny na lekcji,
- w pracach pisemnych osiąga od 75% do 90% punktów.
- prowadzi prawidłowo zeszyt przedmiotowy.
Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:
- opanował wiadomości i umiejętności przystępne, niezbyt złożone, najważniejsze w
nauczaniu biologii, oraz takie które można wykorzystać w sytuacjach szkolnych i
pozaszkolnych,
- z pomocą nauczyciela rozwiązuje typowe problemy o małym stopniu trudności,
- z pomocą nauczyciela korzysta z takich źródeł wiedzy jak: słowniki, encyklopedie,
tablice, wykresy, itp.,
- wykazuje się aktywnością na lekcji w stopniu zadowalającym,
- w przypadku prac pisemnych osiąga od 51% do 74 % punktów.
- Posiada zeszyt przedmiotowy i prowadzi go systematycznie
22
Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:
- ma braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych programem, ale nie
przekreślają one możliwości dalszego kształcenia,
- wykonuje proste zadania i polecenia o bardzo małym stopniu trudności, pod kierunkiem
nauczyciela,
- z pomocą nauczyciela wykonuje proste doświadczenia biologiczne,
- wiadomości przekazuje w sposób nieporadny, nie używając terminologii biologicznej,
- jest mało aktywny na lekcji,
- w pisemnych sprawdzianach wiedzy i umiejętności osiąga od 31% do 50% punktów.
- prowadzi zeszyt przedmiotowy
Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:
- nie opanował wiadomości i umiejętności określanych podstawami programowymi,
koniecznymi do dalszego kształcenia,
- nie potrafi posługiwać się przyrządami biologicznymi,
- wykazuje się brakiem systematyczności w przyswajaniu wiedzy i wykonywaniu prac
domowych,
- nie podejmuje próby rozwiązania zadań o elementarnym stopniu trudności nawet przy
pomocy nauczyciela,
- wykazuje się bierną postawą na lekcji,
- w przypadku prac pisemnych osiąga od 0% do 30% punktów.
- nie prowadzi systematycznie zapisów w zeszycie przedmiotowym
Metody i narzędzia oraz szczegółowe zasady sprawdzania i oceniania osiągnięć
uczniów:
1. Zasady oceniania ucznia.
I. Założenia przedmiotowego systemu oceniania z biologii
1. Ocenie podlega praca ucznia i jego postępy a nie stan wiedzy.
2. Uczeń jest informowany na bieżąco o tym, co zrobił dobrze, ile potrafi a czego nie
umie.
3. Uwzględniany jest nawet najmniejszy wysiłek ucznia.
4. Uczeń jest stymulowany do systematycznej pracy i samokontroli
( zadania domowe, samodzielna praca w zeszycie ćwiczeń, zadania dodatkowe).
II. Szczegółowe zasady oceniania ucznia.
1. Oceny cząstkowe wyrażane są cyfrowo w skali 1-6. W ciągu semestru (przy jednej
godzinie tygodniowo) uczeń powinien uzyskać przynajmniej cztery oceny cząstkowe (w
tym co najmniej dwie z pracy pisemnej). Oceny te są uzupełnione w komentarz słowny
nauczyciela
2. Ocena klasyfikacyjna wyrażana jest słownie wg skali: celujący, bardzo dobry, dobry,
dostateczny, dopuszczający, niedostateczny.
3. Sposoby sprawdzania osiągnięć ucznia
a) Sprawdziany pisemne:
- praca klasowa (obejmuje jeden dział materiału, jednogodzinny)
- sprawdzian (obejmuje jedno zagadnienie, 20 minutowy)
23
- kartkówka (obejmuje materiał ostatniej lekcji)
b) odpowiedź ustna – obejmuje materiał omawiany na dwóch ostatnich
lekcjach
c) samodzielna praca ucznia w zeszytach ćwiczeń – oceniana po skończonym dziale
materiału
d) zadania domowe- systematyczne odrabianie zadań domowych i uzupełnianie braków
e) prace dodatkowe
f) zeszyt przedmiotowy- uczeń ma obowiązek starannie prowadzić zeszyt przedmiotowy,
który jest oceniany przynajmniej raz w semestrze
g) aktywność na lekcji – oceniana w postaci plusów, które może otrzymać uczeń
aktywnie uczestniczący w lekcji
4. Częstotliwość oceny pracy ucznia.
a) Sprawdziany pisemne
- Praca klasowa – około trzy razy w semestrze
- Sprawdzian, kartkówka - w zależności od potrzeb
b) Odpowiedź ustna – minimum dwa razy w semestrze
c) Praca w zeszytach ćwiczeń - w zależności od ilości działów materiału
d) Zadania domowe – systematycznie na bieżąco
e) Prace dodatkowe – na bieżąco
5. Zasady przeprowadzania oceny uczniów
a) Praca klasowa – z tygodniowym wyprzedzeniem
b) Sprawdzian – z jednodniowym wyprzedzeniem
c) Kartkówka – bez zapowiedzi
d) Odpowiedź ustna – bez zapowiedzi
6. Poprawa sprawdzianów pisemnych.
a) praca klasowa – w terminie dwóch tygodni od daty wystawienia oceny
b) Sprawdziany – w ciągu tygodnia
c) Kartkówki – nie podlegają poprawie
d) Odpowiedź ustna – następną odpowiedzią
Prace klasowe są obowiązkowe. Jeśli uczeń z przyczyn losowych, usprawiedliwionych nie
może jej napisać, ma obowiązek to uczynić w terminie dwóch tygodni od daty ustalonej
pierwotnie.
W odpowiedzi ustnej ocenie podlega:
- Poprawność odpowiedzi na dane pytanie
- Samodzielność odpowiedzi
7. Ocena aktywności ucznia.
Aktywność na lekcji oceniana jest w postaci plusów i minusów.
Plus może otrzymać uczeń, który:
- aktywnie uczestniczy w lekcji
- jest zaangażowany w tok lekcji
- bierze udział w dyskusji
- wypełnia karty pracy
- angażuje się w pracę w grupie
- korzysta z różnych źródeł informacji, wypowiedzi
- samodzielnie rozwiązuje problemy
24
Minus może otrzymać uczeń za:
- bierną postawę na lekcji (odmowa podejścia do tablicy)
- odmowę pracy w grupie
- brak zeszytu przedmiotowego
- brak zadania domowego
- przeszkadzanie w prowadzeniu zajęć (rozmowy, odrabianie innych lekcji)
Ocena aktywności ucznia na zajęciach
5plusów
- stopień bardzo dobry
4 plusy
- stopień dobry
5 minusów - stopień niedostateczny
8. W przypadku dodatkowych form aktywności przyjmuje się następujące ocenianie:
 udział w konkursach i olimpiadach biologicznych oraz aktywne uczęszczanie na kółko
przedmiotowe – ocena bardzo dobra
 wysokie osiągnięcia w konkursach i olimpiadach biologicznych – ocena celująca
9.W przypadku sprawdzianów pisemnych przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny
cyfrowe wg kryteriów :
celujący
bardzo dobry dobry
dostateczny dopuszczający niedostateczny -
100% plus zadanie dodatkowe
100% - 85%
84% - 70%
69% - 51%
50% - 31%
30% - 0%
Sposoby informowania o ocenach







Uczniowie są zapoznawani z Przedmiotowym systemem oceniania na pierwszej
godzinie lekcyjnej, natomiast rodzice (lub prawni opiekunowie) na pierwszym
zebraniu rodzicielskim.
Wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom
w klaso-pracowni szkolnej, u nauczyciela uczącego przedmiotu oraz w bibliotece
szkolnej i na stronie internetowej szkoły.
Oceny są jawne dla uczniów i rodziców (lub prawnych opiekunów).
Nauczyciel informuje uczniów o ocenach bezpośrednio po ich uzyskaniu, otrzymując
informację zwrotną co zrobił dobrze, co źle i w jaki sposób może się poprawić
Sprawdziany pisemne kończące dany dział materiału oprócz oceny opatrzone są
krótkim komentarzem pisemnym
Nauczyciel informuje rodziców (lub prawnych opiekunów) o ocenach cząstkowych i
klasyfikacyjnych na zebraniach rodzicielskich lub w czasie indywidualnych
konsultacji. Informacje o grożącej ocenie niedostatecznej klasyfikacyjnej jest
przekazywane zgodnie z procedurą WSO.
Prace pisemne są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego
i udostępniane do wglądu uczniom oraz rodzicom (lub prawnym opiekunom).
25
Zasady wystawiania oceny semestralnej i końcoworocznej:
Wystawianie oceny klasyfikacyjnej dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych, przy czym
większą wagę mają oceny ze sprawdzianów (prac klasowych), w drugiej kolejności są
kartkówki i aktywność ucznia. Pozostałe oceny są wspomagające. Bierze się również pod
uwagę indywidualne możliwości rozwojowe ucznia.
Ocena semestralna uwzględnia średnie z ocen cząstkowych ze wszystkich rodzajów
aktywności. Ocena roczna jest średnią arytmetyczną ocen semestralnych.
Ewaluacja programu
Częściowa ewaluacja programu była wykonana w trakcie jego tworzenia. Pełna jego
ewaluacja powinna odbyć się w warunkach szkolnych. Może ona być wewnętrzna, czyli
prowadzona przez nauczyciela realizującego program, lub zewnętrzna, czyli organizowana
przez osoby nie uczestniczące bezpośredni w procesie kształcenia. Wnioski z niej
wypływające powinny być wykorzystane do modyfikacji i ulepszenia programu – proces ten,
ze względu na bogatą strukturę programu jest stosunkowo łatwy do realizacji, choć w
zasadzie nigdy się nie kończy.
Opracowanie programu
mgr Marta Krawczyk
nauczyciel dyplomowany
26