MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA

MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA
I.
PROCESY
GLOBALIZACYJNE
WE
WSPÓŁCZESNEJ
GOSPODARCE.
WYMIARY I PRZYCZYNY PROCESÓW INTEGRACJI, KORZYŚCI I KOSZTY
GLOBALIZACJI.
Gospodarka globalna wykształciła się z gospodarki światowej. Istotnymi cechami tej
gospodarki (globalnej) są zarówno róŜnice podmiotowe jak i przedmiotowe.
Za podmioty gospodarki światowej uwaŜano przede wszystkim państwa,
a za podmioty gospodarki globalnej uwaŜa się przedsiębiorstwa. Jako przedmiot gospodarki
światowej uznawano wymianę towarów natomiast
przepływy finansowe.
podstawą gospodarki globalnej są
Gospodarka światowa była uwaŜana za układ mniej lub bardziej
izolowanych gospodarek narodowych natomiast gospodarka globalna to „system otwartych na
współpracę i przepływy gospodarek narodowych”. Cechy wspólne obu gospodarek dotyczą
nie tylko dóbr materialnych i środków pienięŜnych, ale równieŜ osób, usług, idei i informacji.
NaleŜy zwrócić uwagę na istotny fakt a mianowicie na to, Ŝe wzrasta intensywność i zasięg
międzynarodowej wymiany gospodarczej jak równieŜ konkurencyjności. „Dokonuje się to
poprzez stałe powiększanie rozmiarów rynków, prowadzące do powstania rynków
globalnych, funkcjonowanie, których jest coraz w większym stopniu niezaleŜne od wpływu
państw narodowych. Zjawisko to dotyczące zarówno rynku produktów przemysłowych,
surowców jak i usług, prowadzi do formowania się ponadnarodowej organizacji produkcji,
wymiany i konsumpcji zwanej gospodarka globalną” 1.
NaleŜy wspomnieć, czym dokładnie jest globalizacja. Według jednej z definicji
globalizacja to proces rozprzestrzeniania się określonego zjawiska lub grupy zjawisk na skalę
światową lub jako proces integrowania bądź nadawania cech kompleksowości czy
kompletności. Połączenie obu tych sposobów rozumienia pojęcia globalizacja ma miejsce
wówczas, gdy globalizacja staje się synonimem szerokiego (całościowego) spojrzenia na
sprawy współczesnego świata.
Proces formowania się globalizacji jest daleki od zakończenia zarówno w sensie
przedmiotowym jak równieŜ przestrzennym (geograficznym). Za zglobalizowane naleŜy
uwaŜać tylko niektóre rynki i sektory, np. przemysł komputerowy czy tez rynek dŜinsów.
Warto zauwaŜyć, Ŝe istnieje wiele krajów, które w niewielkim tylko stopniu uczestniczą
w gospodarce globalnej. Jest to wynikiem dość wczesnej fazy procesu globalizacji, niskiego
1
K. Kuciński, Gospodarka globalna, Poznań 2002, s. 150-151.
1
poziomu rozwoju gospodarczego tych krajów i infrastruktury (niezbędnej dla uczestniczenia
w gospodarce globalnej), ale takŜe wynikiem niekorzystnego połoŜenia geograficznego
w odnośni do źródeł kapitału i technologii, a w szczególności do rynków zbytu. Współczesny
proces globalizacji rynków i sektorów to nic innego jak kolejny etap postępującego od
wieków umiędzynaradawiania działalności gospodarczej.
„Rzeczywiste korzenie współczesnej globalizacji tkwią jednak w procesach
innowacyjnych, ekonomicznych, społecznych i politycznych, związanych z pierwszą i drugą
rewolucją techniczną, a więc w XVIII i XIX w., jak równieŜ tym, co działo się w całym XX
stuleciu. Industrializacja i związana z nią produkcja masowa stworzyła rynki masowe, a te
przekształciły się w globalne”2. Pojawiło się równieŜ hasło: „myśl globalnie, działaj
lokalnie”, które oznaczało konieczność uwzględniania globalnych uwarunkowań w lokalnych
działaniach, a nie na odwrót (działania w skali globalnej na miarę lokalnych uwarunkowań).
Globalizacja jest wynikiem wyraźnej konieczności a nie kwestią wyboru. „Jej przyczyny są
zarazem jej konsekwencjami. Zrodziły ją, bowiem bezpośrednie inwestycje zagraniczne
przedsiębiorstw, powstające korporacje transnarodowe […], przestrzenna mobilność
wszystkich czynników produkcji, rozwijające się dynamicznie transakcje finansowe
i prowadzona ponad granicami państw działalność kredytowa oraz ubezpieczeniowa, a więc
zjawiska, których rozwój jest związany z globalizacją”3.
Siły wspierające globalizację mają głównie charakter mikroekonomiczny, czyli
związany z takim sposobem zarządzania przedsiębiorstwem, który uwaŜa cały świat za
przestrzeń operacyjną firmy. Aby przedsiębiorstwa odniosły sukces i uzyskały przewagę
konkurencyjną muszą szukać najlepszych surowców, technologii, klientów itp. oraz
najwygodniejszych w danym momencie miejsc lokalizacji dla róŜnych form swojej
działalności.
Jednak, aby globalizacja przynosiła oczekiwane skutki i korzyści swoim
przedsiębiorstwom wielonarodowym, czyli korporacjom transnarodowym (jej głównym
uczestnikom) to muszą istnieć makroekonomiczne warunki jej uruchomienia są one jednak
uzaleŜnione od poziomu rozwoju i struktury gospodarki kraju, z którego pochodzi firma
realizująca strategie globalnego rozwoju oraz od polityki ekonomicznej prowadzonej przez
rząd tego kraju.
„Obserwowana współcześnie globalizacja stała się w znacznym stopniu moŜliwa dzięki
decyzjom politycznym. Zmiany w Europie Wschodniej, postępująca likwidacja ograniczeń
wolnego handlu międzynarodowego, swoboda przepływu kapitału, likwidacja lub znaczne
ograniczenie regulacyjnych funkcji państwa, prywatyzacja przedsiębiorstw i sektorów,
2
3
Ibidem, s. 152.
K. Kuciński, Gospodarka…, s. 154.
2
prowadzona zarówno w krajach kapitalistycznych, jak i byłych krajach socjalistycznych,
stworzyły przesłanki dla globalizacji i warunki jej rozwoju”4.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe szczególną rolę we współczesnym procesie globalizacji
odgrywają nowo uprzemysłowione kraje Azji Wschodniej i Ameryki Łacińskiej jak równieŜ
byłe kraje socjalistyczne Europy Wschodniej i byłe kraje ZSRR.
Słuszne jest równieŜ stwierdzenie, Ŝe rozpad tzw. bloku wschodniego (sowieckiego)
i powstanie państw nowo uprzemysłowionych jest następstwem globalizacji.
Tradycyjnie istniał podział na mikroekonomię analizującą funkcjonowanie przedsiębiorstw
i makroekonomię, zajmującą się mechanizmem gospodarki państw. W gospodarce globalnej
podział ten się zaciera. Firmy a dokładnie wielkie korporacje transnarodowe, zachowują się
typowo jak państwa, natomiast państwa kierują się w swojej polityce gospodarczej kryteriami
mikroekonomicznymi. „ Rodzi to szereg zagroŜeń dla realizacji celów społecznych państwa
i głównych celów gospodarowania”5.
Problem globalizacji polega na tym, Ŝe współczesny świat nie jest w stanie sprostać
wyzwaniom, jakie ona stwarza . Nie potrafi uporać się z zagroŜeniami ekologicznymi,
społecznymi i kulturowymi wynikającymi z globalizacji. W załoŜeniu miała ona być
korzystna dla wszystkich jednak w efekcie stworzyła „ bank działający na zasadzie piramidy
szczęścia, w której korzyści odnoszą organizatorzy i pierwsi uczestnicy a pozostali otrzymują
niewiele lub nic, a wielu ponosi same straty.
Globalizacja nie ogranicza się jedynie do rozwoju międzynarodowych przepływów
(dóbr) związanych z handlem, migracjami, pomocą zagraniczną, inwestycjami. Produktem
będącym
efektem
globalizacji
jest
chociaŜby
postęp
techniczny
w
transporcie
i telekomunikacji, a zwłaszcza technika cyfrowa wykorzystywana do przekazywania
informacji na odległość.
Wraz z pogłębianiem się procesów globalizacyjnych zmienia się rola i znaczenie
państw narodowych i ich rządów. Państwa narodowe starają się dostosować swoją pozycje do
rosnącej roli organizacji i instytucji międzynarodowych (takich jak np. Bank Światowy) oraz
korporacji transnarodowych. „ Współczesne państwa narodowe nie są juŜ w stanie zapewnić
swym
obywatelom
bezpieczeństwa
i
skutecznie
chronić
ich
przed
róŜnymi
międzynarodowymi zagroŜeniami (np. terroryzm). Wyraźnemu osłabieniu ulęgają takŜe
niektóre atrybuty narodowości, np. języki narodowe”6.
Korzyści i zagroŜenia wynikające z globalizacji.
Wśród korzyści naleŜy wymienić:
4
Ibidem, s. 156.
Ibidem, s. 157.
6
I. Michałków, Geografia ekonomiczna. Świat i Polska, Warszawa 2002,s. 44.
5
3
swobodny przepływ informacji i łatwy do niej dostęp,
tworzenie kosmopolitycznej osobowości,
rosnące poczucie wspólnoty,
wspólna waluta,
rosnąca moŜliwość zapewnienia pokoju,
łatwość przemieszczania się- bezproblemowe przekraczanie granic,
rozwój współpracy międzynarodowej,
łatwiejszy dostęp do rynków,
moŜliwość porównywania jakości Ŝycia róŜnych kultur.
Wśród zagroŜeń naleŜy wyróŜnić:
utrata części autonomii i niezaleŜności,
„zanieczyszczanie” języków narodowych,
zanik tradycji i kultury narodowej, zacieranie granic kulturowych,
nagromadzenie zbyt duŜego kapitału finansowego w światowych instytucjach,
osłabienie toŜsamości narodowej,
nagromadzenie zbędnych informacji, który w efekcie moŜe prowadzić do chaosu
informacyjnego,
rosnąca skala ubóstwa (wykorzystanie krajów Trzeciego Świata przez kraje bogate),
zwiększone tempo degradacji środowiska naturalnego,
rosnąca
władza
korporacji
transnarodowych
i
malejące
szanse
małych
przedsiębiorstw.
Gospodarka globalna jest kształtowana przez dwa napędzające się procesy a mianowicie
przez samą globalizacje jak równieŜ przez integracje regionalną.
„ Integracja regionalna polega na zacieśnianiu współpracy gospodarczej i politycznej
pomiędzy grupą leŜących blisko krajów o wspólnych cechach kulturowych, historycznych
i geograficznych. Zmierza ona do likwidacji ograniczeń przepływu towarów, ludzi, kapitałów
i informacji miedzy krajami członkowskimi, a jednocześnie do ustanowienia ochrony
przestrzeni gospodarczej, która te kraje tworzą”7. Proces integracji przejawia się
w rozbudowie trwałych międzynarodowych i wewnątrzkrajowych powiązań gospodarczych
zarówno na szczeblu przedsiębiorstw, jak teŜ całych gospodarek narodowych.
Coraz bardziej uwidacznia się, Ŝe granice miedzy państwami znaczą juŜ coraz mniej.
Wskazuje na to mobilność chociaŜby siły roboczej czy teŜ proces nieustannego łączenia się
7
K. Kuciński, Gospodarka globalna, Poznań 2002, s. 159.
4
firm oraz konsolidacje branŜ i usług. Mobilni pracownicy niejednokrotnie porzucają
dotychczasowe miejsca pracy w celu odnalezienia lepszych szans rozwoju w innych krajach.
Owe fakty maja istotny wpływ na zmianę znaczenia suwerenności. Suwerenność danego
kraju lub elementy tej suwerenności staja się powoli wspólne po to, aby osiągnąć
suwerenność na poziomie regionalnym lub tez globalnym. W dzisiejszych czasach za
kluczowy aspekt suwerenności uznaje się zdolność państwa do zapewnienia wolności
i dobrobytu swoim obywatelom- moŜliwości państwa w tym zakresie mogą się jednak
zrealizować w ramach róŜnych instytucji i organizacji o charakterze integracyjnym niŜ poza
ich strukturami.
NaleŜy zaznaczyć ze poszczególne kraje integrują się nie po to, aby stracić
niepodległość, ale po to, aby oprzeć ja na mocniejszych podstawach. „Procesy integracyjne
pomagają w rozwoju gospodarczym, neutralizują wzajemne urazy i spory, a zarazem uczą
niezamykania się w ciasnych granicach narodowych. Oznacza to, Ŝe sprzeciwianie się
zintegrowanej współpracy szkodzi niepodległości a poddanie się izolacji jest równoznaczne
ze zrzeczeniem się suwerenności”8. Teza o tym ze pogłębianie integracji zagraŜa narodowej
toŜsamości i suwerenności jest fałszywa. Przykład stanowią chociaŜby państwa Beneluksu
(Belgia, Holandia, Luksemburg), które trwają w swoich narodowych tradycjach, a umacnianie
wpływów uzaleŜniają od pogłębiania integracji.
Wyrazista kultura narodowa i silne państwo pozostają nadal waŜnymi warunkami odniesienia
sukcesu gospodarczego we współczesnym świecie.
„Głównym celem międzynarodowej integracji gospodarczej jest wzrost efektywności
gospodarowania”9. We współczesnym świecie tendencje integracyjne wyłaniają się m.in.
poprzez powstawanie i rozwój międzynarodowych organizacji, które coraz bardziej obejmują
swoim zasięgiem cały świat. Do głównych ugrupowań, które mają najwyŜszy stopień
zaawansowania procesów integracyjnych naleŜy zaliczyć te, które zostały utworzone przez
państwa wysoko rozwinięte gospodarczo. Są to chociaŜby: Unia Europejska czy teŜ
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. Oznacza to równocześnie, Ŝe integracja
odbywa się głównie tam, gdzie istnieje wzrost gospodarczy, tj. przede wszystkim w Europie
i Ameryce Północnej. MoŜna równocześnie stwierdzić Ŝe integracja krajów niezamoŜnych
jest zawsze mało efektywna. Warto zauwaŜyć Ŝe integracja w Afryce praktycznie nie ma
miejsca a np. w Ameryce Łacińskiej jest bardzo słaba.
RozróŜniamy dwa rodzaje integracji: negatywną i pozytywną. O negatywnej mówi się,
gdy dotyczy jedynie znoszenia barier ograniczających swobodę przepływu dóbr, usług
i czynników produkcji między krajami członkowskimi, natomiast integracja pozytywna
8
9
I. Michałków, Geografia…, s.44.
TamŜe, s. 46.
5
polega na tworzeniu wspólnych instytucji i regulacji prawnych, wspólnej polityki oraz
zintegrowanej struktury gospodarczej.
Międzynarodowa integracja gospodarcza moŜe przybierać róŜne formy. MoŜemy
wyróŜnić następujące etapy integracji:
strefa wolnego handlu- polega na likwidacji ceł oraz ograniczeń ilościowych i innych
barier pozataryfowych w obrotach handlowych między krajami członkowskimi
( w obrębie strefy obrót handlowy odbywa się swobodnie);
unia celna- jest to strefa wolnego handlu uzupełniona o wspólną zewnętrzną taryfę
celną w stosunku do krajów trzecich;
wspólny rynek- obejmuje dodatkowo swobodę przepływu kapitałów i siły roboczej
w obrębie ugrupowania integracyjnego. Utworzenie wspólnego rynku wymaga
ujednolicenia polityki cenowej;
unia gospodarcza i walutowa- umoŜliwia ona swobodne przemieszczanie kapitału
i koordynacje polityki walutowej. Dokładnie chodzi o wprowadzenie jednolitej waluty
międzynarodowej, ograniczenie wahań kursów walutowych, tworzenie wspólnych
rezerw walutowych i uruchamianie pomocy kredytowej;
unia polityczna- jej celem jest stworzenie jednolitego organizmu politycznego państw
członkowskich. Powstanie unii politycznej naleŜy wiązać z powstaniem instytucji
o kompetencjach ponadnarodowych.
Do najwaŜniejszych czynników warunkujących integracje gospodarcza zaliczamy:
- komplementarność struktur gospodarczych (wzajemne dopasowanie) krajów, które
zmierzają do integracji,
-
istnienie
odpowiedniej
infrastruktury-
istnienie
właściwej
sieci
powiązań
komunikacyjnych (kolejowych, drogowych, morskich),
- prowadzenie prointegracyjnej polityki gospodarczej państwa.
Do korzyści, jakie zamierza się osiągnąć poprzez integrację zaliczamy: przyspieszenie tempa
wzrostu dochodu narodowego i wzrostu poziomu dobrobytu, zmniejszenie jednostkowych
kosztów wytwarzania, przyspieszanie postępu technicznego i obniŜanie jego kosztów,
zwiększanie napływu kapitału zagranicznego, poprawy pozycji międzynarodowej kraju,
poprawy wydajności pracy i skuteczności działania poszczególnych firm, zmniejszenie stopy
bezrobocia i lepszego wykorzystania zasobów siły roboczej10.
Z procesem międzynarodowej integracji, obok korzyści, istnieją teŜ określone obawy.
Chodzi głównie o przepaść miedzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami świata.
10
Zob. Michałków I., Geografia ekonomiczna. Świat i Polska, Warszawa 2002,s. 47-48
6
Mówiąc o międzynarodowej integracji „naleŜy odróŜnić integracje starą i nową.
Celem integracji starego typu był wzrost efektywności gospodarowania, uzyskiwany dzięki
międzynarodowemu podziałowi pracy i specjalizacji produkcji oraz korzyścią skali
wynikającym z utworzenia wielkiego rynku. Integracja tego typu jest oparta na logice
prowadzenia działalności gospodarczej w ramach gospodarki narodowej. Integracja
międzynarodowa nowego typu wynika z dąŜenia do koncentracji siły ekonomicznej
i politycznej, by chronić wartości społeczne i demokrację oraz by sprostać wyzwaniom
konkurencyjnym w warunkach globalizacji gospodarki. W integracji międzynarodowej
nowego typu wzrasta rola celów politycznych co umoŜliwia takŜe integrację krajów o bardo
róŜnym poziomie rozwoju gospodarczego11.
II. MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA W OTOCZENIU GLOBALNYM.
Analizując kwestie małych i średnich przedsiębiorstw w otoczeniu globalnym naleŜy
wyjść od samej definicji otoczenia. Pojęcie to oznacza wszystko to, co znajduje się dookoła
czegoś, okrąŜa coś, otacza ze wszystkich stron12. Wielu autorów uŜywa zamiennie określeń:
otoczenie i środowisko, jednak nie jest to regułą. Niemniej samo pojęcie otoczenia pochodzi
z języka angielskiego – environment, gdzie przetłumaczone na język polski rozumiane jest
jako - otoczenie, środowisko, środowisko naturalne, okolica. W literaturze przedmiotu moŜna
odnaleźć wiele definicji otoczenia, np. M. Bednarczyk określa otoczenie organizacji jako
wszystko to, co: nie naleŜy do samej organizacji, a posiada wymiar czasoprzestrzenny;
wywiera lub moŜe wywierać na nią wpływ; to na co oddziałuje ona obecnie lub będzie
oddziaływać w przyszłości13. Ogólnie jako otoczenie przedsiębiorstwa przyjmuje się
zewnętrzne środowisko, a zatem wszystko to, co nie naleŜy do przedsiębiorstwa, a co14:
− ma charakter zarówno przedmiotowy, czyli obejmuje całokształt zjawisk i procesów, i/lub
ma charakter podmiotowy obejmujący wszelkie instytucje i grupy zorganizowane,
− wywiera lub moŜe wywierać w przyszłości wpływ na przedsiębiorstwo lub na elementy
składowe środowiska,
− oraz/lub na co przedsiębiorstwo oddziałuje, albo moŜe oddziaływa w przyszłości,
− tworzy
zespół
czynników
stwarzających
określone
warunki
funkcjonowania
przedsiębiorstwa..
11
K. Kuciński, Gospodarka…, s. 163-164
Słownik Języka Polskiego PWN, s. 158.
13
M. Bednarczyk, Otoczenie i przedsiębiorczość w zarządzaniu strategicznym organizacją gospodarczą,
„Zeszyty Naukowe” Nr 128, Seria specjalna: Monografie, Kraków 1993, s. 10.
14
K. Wach, Otoczenie małych średnich przedsiębiorstw w kontekście integracji z Unią
Europejską,[w]:Regionalne uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości, Wrocław 2003, s. 100.
12
7
Otoczenie wyznacza warunki w jakich funkcjonuje przedsiębiorstwo oraz kształtuje
jego obecną i/lub przyszłą pozycję konkurencyjną na rynku, zmuszając je tym samym do
działań adaptacyjnych czy konkurowania o lepszą pozycję.
Występuje wiele podziałów i klasyfikacji elementów otoczenia przedsiębiorstwa, gdyŜ
moŜna je róŜnie strukturalizować. Powszechnie uznawany jest podział otoczenia
przedsiębiorstwa ze względu na sposób oddziaływania na nie, uwzględniający otoczenie
ogólne (nazywane takŜe w literaturze makrootoczeniem lub otoczeniem pośrednim czy
dalszym) i otoczenie konkurencyjne (określane równieŜ jako mikrootoczenie, otoczenie
zadaniowe, celowe, operacyjne czy bliŜsze). Pierwsze określa się jako zespół ogólnych
warunków funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorstwa, wynikający z tego, Ŝe działa ono
w określonym kraju, regionie czy na całym świecie (otoczenie krajowe, subregionalne
i globalne) oraz w konkretnym systemie politycznym. Natomiast mikrootoczenie uwzględnia
rzeczywistą
sytuację
konkurencyjną
przedsiębiorstw
w
przekroju
sektorowym.
Mikrootoczenie moŜna podzielić na takie segmenty jak: dostawcy oraz nabywcy i ich siła
przetargowa; produkty i/lub ich substytuty; istniejąca konkurencja.
Firma, by mogła dobrze funkcjonować na rynku powinna ze szczególną uwagą śledzić
procesy zachodzące w otoczeniu globalnym, np. zmiany władzy politycznej w państwie,
wojny; światowe zmiany cen; zmiany demograficzne; postęp techniczny – wynalazki itd.
Wejście Polski do UE, ciągły przebieg rozszerzania Wspólnoty oraz nieustannie
postępujący proces globalizacji przyczynia się do zmiany parametrów otoczenia
współczesnych przedsiębiorstw. Zjawiska te moŜna zaobserwować zarówno pod kątem
zmiany zakresu otoczenia (traktowanie coraz większego obszaru jako rynku wewnętrznego
i/lub moŜliwość nowego definiowania dostawców, odbiorców czy zasobów), jak i gęstości
otoczenia (liczba i agresywność uczestników, wielość i intensywność zjawisk w nich
zachodzących – pojawienie się nowych zjawisk i procesów na rynkach dotychczas
izolowanych).
Przyczyny globalizacji działalności gospodarczej wynikają głównie z trzech
podstawowych zjawisk:
− postępu technologicznego,
− postępu telekomunikacyjnego,
− procesu integracji politycznej15.
Postęp technologiczny i telekomunikacyjny związany jest z rewolucją informatyczną,
doskonaleniem środków komunikacji i transportu. Koniecznym elementem procesów
15
Cz. Sikorski, Zachowania ludzi w organizacji, Warszawa 1999, s. 25.
8
globalizacji jest równieŜ swobodny przepływ informacji, ludzi i towarów. Zwiększa się tym
samym liczba parametrów współpracy, skraca czas potrzebny na ich poszukiwanie.
Natomiast poprzez proces integracji politycznej moŜliwe jest rozwiązywanie problemów
społecznych i politycznych w skali globalnej.
WaŜnym czynnikiem, sprzyjającym procesom globalizacji są równieŜ postawy ludzi
takie jak na przykład: ciekawość świata, traktowanie zjawisk w kategoriach ludzkich, a nie
narodowych, otwartość czy szerokie horyzonty.
WPŁYW RÓśNYCH CZYNNIKÓW NA PROCES GLOBALIZACJI
CZYNNIKI
TRENDY
WARUNKI I
CELE
SKUTEK
MOśLIWOŚCI
Postęp
elastyczność produkcji,
moŜliwości poszerzenia
wzrost
technologiczny
róŜnicowanie odmian
kręgu potencjalnych
sprzedaŜy
produktu, innowacje
klientów, wzrost
produktowe i
kosztów w sferze badań
technologiczne,
i rozwoju, konieczność
skracanie cyklu Ŝycia
szybkiego
produktów
wprowadzania
produktów na rynek
Postęp
łatwość dostępu do
poszerzenie kryteriów
mobilność
telekomunikacyjny
informacji, poszerzenie
decyzji strategicznych,
zasobów i
zbioru informacji,
przyśpieszenie
kontrahentów
skrócenie czasu
procesów decyzyjnych,
wymiany informacji,
zmniejszenie znaczenia
GLOBALIZACJA
skrócenie czasu i
lokalizacji źródeł
DZIAŁALNOŚCI
obniŜenie kosztów
zasobów
transportu
Proces integracji
redukcja barier
zmniejszenie kosztów
Poszerzenie
politycznej
międzynarodowej
wymiany handlowej,
terytorialnego
wymiany handlowej,
jednolite standardy
obszaru
standaryzacja
techniczne, jednolite
działania
techniczna,
normy prawne
standaryzacja prawa,
regulujące działalność,
instytucje
moŜliwość uczestnictwa
ponadnarodowe
w realizacji
ponadnarodowych
projektów
9
WyróŜnić moŜna następujące obszary globalizacji małych i średnich przedsiębiorstw16:
1. Globalizacja finansów i własności kapitału – główne elementy to: deregulacja rynków
finansowych, międzynarodowa mobilność kapitału, wzrost fuzji i akwizycji.
2. Globalizacja rynków i strategii – gdzie następuje integracja działalności gospodarczej na
skalę światową, ustanowienie zintegrowanych działań poza swoimi granicami (włączając
w to badania i rozwój oraz finansowanie), globalne poszukiwanie komponentów, alianse
strategiczne.
3. Globalizacja technologii i powiązanych z nią badań oraz wiedzy – tu technologia jest
podstawowym enzymem: rozwój technologii informacji i telekomunikacji umoŜliwia
rozwój globalnych sieci w ramach tej samej firmy i pomiędzy róŜnymi firmami.
4. Globalizacja stylów Ŝycia i modeli konsumpcji; globalizacja kultury - następuje transfer
i transplantacja dominujących stylów Ŝycia. Zrównanie modeli konsumpcji. Rola
mediów. Transformacja kultury w "kulturowe poŜywienie" i "produkty kulturowe".
5. Globalizacja rządzenia i regulacji prawnych - zmniejszona rola rządów narodowych
i parlamentów. Próby stworzenia nowej generacji przepisów i instytucji globalnych
rządów.
6. Globalizacja jako polityczne ujednolicenie świata - prowadzone przez państwa analizy
integracji społeczeństw świata w globalny polityczny i ekonomiczny system, któremu
będzie przewodzić wiodąca siła.
7. Globalizacja
postrzegania
i
świadomości
-
społeczno-kulturowe
procesy
skoncentrowania się na "Jednej Ziemi", Ruch "globalistyczny". Obywatele świata.
Globalizacja małych i średnich przedsiębiorstw występuje w trzech wymiarach:
− wymiar rynkowy (przestrzenny) to przestrzeń, w której następuje wymiana towarów
i usług. Zostaje zmniejszony dystans geograficzny i kulturowy, dzięki czemu moŜliwe
jest otwarcie dostępu do rynków dotychczas zbyt odległych,
− wymiar kompetencyjny (zasobowy) poprzez procesy globalizacji przedsiębiorstwa
mogą bazować, działać w oparciu o zasoby, które nie naleŜą do nich,
− wymiar poznawczy – oznacza zdolność do poruszania się w globalnym otoczeniu
gospodarczym, socjalnym i kulturowym (horyzonty myślowe, wartości czy zdolność
do refleksji).
16
T. Czapla, Zarządzanie strategiczne – podejście od podstaw, „Przegląd Organizacji” 1998 nr 7, s. 8.
10
MACIERZ WYMIARÓW GLOBALIZACJI MSP
przestrzeń kompetencji
światowa
lokalna
3 globalne
4 globalne
MSP na
lokalnym
rynku
MSP na
światowych
rynkach
1 lokalne
2 lokalne
MSP na
lokalnym
rynku
MSP na
światowych
rynkach
lokalna
światowa
lokalna
przestrzeń poznawcza
przestrzeń rynkowa
światowa
Przestrzenie te pozwalają wyróŜnić cztery typy zachowań małych i średnich
przedsiębiorstw w globalizacji otoczenia17:
l. Lokalne przedsiębiorstwo na lokalnym rynku to sytuacja najbardziej typowa dla
tradycyjnych małych i średnich przedsiębiorstw. Lokalizacja jest tu podstawowym
czynnikiem sukcesu, a zdolność postrzegania świata nie wykracza poza granice miasta np.
sklepikarz lub rzemieślnik. Teoretycznie w takiej sytuacji nie moŜe być mowy o globalizacji.
JeŜeli jednak weźmie się pod uwagę tereny przygraniczne i ruch przygraniczny to moŜna,
nawet ten rodzaj działalności naleŜy postrzegać na szerszym (międzynarodowym) tle.
2. Lokalne MSP na światowym rynku - ten typ obejmuje przede wszystkim przedsiębiorstwa
eksportujące towary i usługi. Do zwiększenia aktywności na tym polu przyczyniają się
zarówno procesy znoszenia barier wymiany międzynarodowej jak i polityka wspierania MSP.
Przedsiębiorstwa tego typu wykorzystują zasoby i potencjał lokalny, a swoje produkty
sprzedają na rynkach światowych. Podstawowymi warunkami takiego działania jest
kompetencja oraz odwaga do działania na rynkach międzynarodowych. Przykładami mogą
być tu zarówno polscy producenci pieczarek sprzedający je do Niemiec, jak i eksporterzy
kurek z polskich lasów. Do lokalnych MSP działających na światowym rynku zaliczamy
zarówno przedsiębiorstwa działające indywidualnie na rynkach międzynarodowych, jak
i firmy tworzące sieci.
3. Globalne MSP na lokalnych rynkach. W tej grupie obszar kompetencji (zasobów)
17
K. Safin, Zarządzanie małą firmą, Wrocław 2003, s. 210.
11
przedsiębiorstw jest szerszy niŜ ich przestrzeń rynkowa. Zaliczamy tu przedsiębiorstwa, które
korzystają z zasobów przestrzeni światowej, a zbywają swoje towary na rynku lokalnym
(sytuacja taka wygląda na paradoks, ale nie naleŜy dziś do rzadkości) np. producenci
"składaków" komputerowych. Istnieją bowiem znaczna pula zasobów (zwłaszcza technologie
wysokiego zaawansowania), które niezaleŜnie od przestrzeni zbytu muszą być pozyskane na
rynkach ich producentów. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy MSP są dostawcami dla
światowego koncernu (z lokalną siedzibą). Ich technologia i jakość muszą mieć tu równieŜ
poziom światowy.
4. Globalne MSP na światowych rynkach. W tym przypadku zarówno rynek zbytu,
przestrzeń poznawcza, jak i wykorzystywane zasoby mają wymiar światowy (globalny).
Przedsiębiorstwa działające na tym polu to światowi liderzy. Czynnik bliskości przyjmuje tu
inny wymiar - juŜ nie geograficzny, lecz organizatorski. Tę bliskość zapewniają dzisiaj
nowoczesne technologie komunikacyjne. MoŜna na tym tle wyróŜnić zarówno klasyczne
firmy działające w realnym wymiarze, jak i przedsiębiorstwa wirtualne. Wśród tych
pierwszych doskonałym przykładem mogą być tzw. tajemniczy mistrzowie (hidden
champions). Są to firmy bardzo często małe i średnie, realizujące specyficzne strategie.
Znaczna ilość tych przedsiębiorstw ma siedemdziesięcio czy dziewięćdziesięcioprocentowy
udział w rynku światowym, czemu mogą dorównać tylko nieliczne giganty ponadnarodowe.
Wiele spośród owych firm osiągnęło realny poziom globalny zanim jeszcze pojawiło się
pojęcie globalizacji. Zajmują się one często produkcją wyrobów skromnych lub
niedostrzeganych, uŜywanych w procesie produkcji lub produktach firmowych innych
wytwórców, np. aromaty do perfum, nalepki na butelki z napojami itp. Druga grupa to liczne
przedsiębiorstwa spod znaku e-biznesu, kojarzące za pomocą nowoczesnych sposobów
komunikacji zasoby, producentów i odbiorów (np. sklepy internetowe).
Małe i średnie przedsiębiorstwa wykorzystują róŜne instrumenty strategii globalnej,
a tym samym działając w otoczeniu globalnym mogą czerpać róŜne korzyści lub
niedogodności występujące na tym polu, m.in.: ograniczenie kosztów wynikających
z efektów skali; pojawienie się nowych szans rozwoju; poprawa jakości produktów dzięki
skupieniu się na małej liczbie produktów i programów; pozyskanie zaufania klientów;
poprawa wiarygodności przedsiębiorstwa, ale moŜe wystąpić teŜ zmniejszenie wraŜliwości
na potrzeby klientów czy konieczność poświęcenia swojej lokalnej pozycji18.
18
TamŜe, s. 207-208.
12
INSTRUMENTY STRATEGII GLOBALNEJ ORAZ ZWIĄZANE Z NIMI KORZYŚCI I NIEDOGODNOŚCI
Instrumenty
Korzyści
Główne
strategii
globalnej
niedogodności
obniŜka kosztów
poprawa jakości
wzmacnianie
wzrost
nadmierne koszty
preferencji
konkurencyjności
koordynacji
klientów
Uczestnictwo w
Wzrost wolumenu
Wymagający
Dostępność do
Korzyści
Zbyt wczesne lub
rynku
dający efekt
klienci i
globalnego
wczesnego wejścia.
zbyt silne
globalnym
korzyści skali
innowacyjni
serwisu i
Więcej miejsc do
przywiązanie się
konkurenci
globalne
prowadzenia
do rynku z uwagi
rozpoznawanie
ataków i
na jego odrębną
marki
kontrataków
wartość
Produkty
Ograniczenie
Koncentracja
UmoŜliwienie
MoŜliwość taniej
Zmniejszona
globalne
dublowania prac
zarówno na
klientom
inwazji na rynki.
wraŜliwość na
rozwojowych.
rozwijaniu
korzystania ze
Kompensowanie
potrzeby klientów
Zmniejszenie
zasobów, jak i na
znanego im
niedogodności
Kostów
zarządzaniu nimi
produktu równieŜ
małego udziału w
zaopatrzenia,
za granicą.
rynku
produkcji i
UmoŜliwienie
zapasów
organizacjom
uŜywania tego
samego produktu
w róŜnych
krajach
Globalna
Redukowanie
Koncentracja
MoŜliwość
Oddalenie
lokalizacja
dublowania
wysiłków.
utrzymywania
działalności
działalności
działalności.
Bardziej spójna
przewagi
klientów. WyŜsze
Ułatwiona
kontrola jakości
niezaleŜnie od
ryzyko wymiany
eksploatacja
warunków
walut.
korzyści skali.
lokalnych.
ryzyko
Kosztowne
Elastyczność w
wykreowania
wykorzystanie
umiejscowianiu
konkurentów.
róŜnic wymiany
przewagi
Trudniejsze
walut. Częściowa
konkurencyjnej
zarządzanie
od
WyŜsze
koncentracja
łańcuchem
umoŜliwiająca
wartości dodanej
większą
elastyczność
wobec zmian
kursów walut i
prowadzenia
negocjacji
Marketing
Zmniejszenie
Koncentracja na
Wzmocnienie
Słabsza adaptacja
globalny
kosztów tworzenia
talentach i
przekazów
do lokalnych
i produkcji
zasobach.
marketingowych
zachowań
programów
Wspomaganie
przez
konsumenckich i
marketingowych
dobrych i
dostarczanie
uwarunkowań
13
rzadkich
klientom w
rynkowych
pomysłów
róŜnych krajach
tych samych
elementów
mieszanki
marketingowej
Globalne
Większa
MoŜe zajść
posunięcia
dostępność
konieczność
konkurencyjne
zasobów dla
poświęcenia
kaŜdego kraju.
lokalnej pozycji
MoŜliwość
konkurencyjnej
stosowania
większej liczby
sposobów ataków i
obrony
Polski sektor MSP jest w bardzo trudnej sytuacji. Polska przyjęła juŜ wiele procedur
i struktur koniecznych do funkcjonowania na rynku globalnym (np. liberalizacja rynków
finansowych - 70% banków w Polsce jest własnością zagraniczną). Taka polityka
makroekonomiczna, po części, wynika z wejścia Polski do Unii Europejskiej. Te struktury,
z wyŜszego etapu rozwoju ekonomicznego, uniemoŜliwiają rozwój większości firm polskich.
Potrzebny jest specyficzny program rządowy uwzględniający trudności polskiego kapitału
Formy umiędzynarodowienia polskich MSP jeszcze przed akcesją polegały i w duŜej
mierze polegają dalej na 19:
− penetracji gorzej zorganizowanych i mniej konkurencyjnych rynkach o wyŜszym
poziomie ryzyka handlowego (rynki krajów postkomunistycznych),
− kreatywnym zaopatrzeniu, tzn. pochodzącym z mniej znanych i mniejszych rynków
(np. litewskiego, mołdawskiego),
− pracy dla wielkich międzynarodowych firm w fazie przerobu uszlachetniającego,
produkcji pod cudzą marką,
− wykorzystywaniu schyłkowych technologii i produktów,
− rzemieślniczej perfekcji w produkcji i sprzedaŜy na najbardziej wymagających rynkach
(np.
dmuchane
i
ręcznie
malowane
ozdoby
choinkowych
-
współpracy
z
międzynarodowymi sieciami dystrybucji),
− wykorzystywaniu kontaktów handlowych na rynku polskim,
− dystrybucji i serwisu produktów firm zagranicznych.
Pełna integracja z UE oznacza dla polskich przedsiębiorstw korzystanie z dobrodziejstw
czterech swobód(swobodny przepływ towarów, ludzi, usług, kapitałów) pod warunkiem prze19
A. K. Koźmiński, Zarządzanie międzynarodowe, Warszawa 1999, s 252.
14
łamania istniejących barier wewnętrznych, m.in. administracyjnych, tworzących ograniczenia
w ruchu pasaŜerskim (paszporty, kontrola) oraz transporcie towarów; barier technicznych
(konieczność harmonizacji; technicznej i wzajemnego uznania standardów UE); barier
fiskalnych
(restrykcje
w
zakresie
przepływu
kapitału,
brak
ujednolicenia
prawa
podatkowego).
Integracja Polski ze Wspólnotą Europejska oznacza zatem dla wielu przedsiębiorstw
wysiłki i koszty związane z koniecznością dostosowania się do wielu wymagań
wspólnotowych, np.:
− wysokie koszty związane z dostosowaniem polskich przedsiębiorstw do wspólnotowych
wymogów standaryzacyjnych i harmonizacyjnych,
− wysokie
koszty
normalizacji
związane
z
ostrymi
wymogami
dotyczącymi
bezpieczeństwa i zdrowia publicznego oraz wymaganiami dotyczącymi rodzaju
i kształtu opakowań,
− koszty związane z procesem dostosowania polskiego systemu podatkowego,
− straty związane z całkowitą liberalizacją zamówień publicznych i dopuszczenia do
przetargów wszystkich firm z UE,
− nakłady konieczne na dostosowanie polskich przedsiębiorstw do wymogów Wspólnoty
z zakresie ochrony środowiska,
− przestarzały park maszynowy,
− problemy związane z funkcjonowaniem rynków finansowych, małymi szansami na
zaciągniecie tańszych kredytów.
Natomiast do korzyści dla MSP wynikających ze wstąpienia Polski do UE moŜna
zaliczyć m.in.:
− obniŜenie kosztów transportu oraz zwiększenie moŜliwości dotarcia do większej liczby
konsumentów,
− szeroki dostęp do informacji ( sieci informatyczne, banki danych),
− wzrost inwestycji zagranicznych,
− obniŜenie kosztów przewozowych związanych z czasem postoju na granicach czy
eliminacją formularzy granicznych,
− harmonizacja podatków zmniejszająca koszty wynikające z róŜnorodnych systemów
podatkowych krajów członkowskich,
− liberalizacja rynku kapitałowego,
− wykorzystanie
wspólnotowych
programów
wspierania
małych
i
średnich
przedsiębiorstw poprzez dostęp do środków finansowych programów badawczorozwojowych czy źródeł finansowania.
15
III. MAŁA I ŚREDNIA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ- POJĘCIE I ISTOTA.
1. Definicje przedsiębiorczości.
Pojęcie przedsiębiorczości jest róŜnie definiowane. Najbardziej trafne wydaje się
pojmowanie jej w następujący sposób: przedsiębiorczość jest cechą przedsiębiorcy
i przedsiębiorstwa, przez którą rozumie się gotowość i zdolność do podejmowania oraz
rozwiązywania w sposób twórczy i nowatorski nowych problemów, przy świadomości
związanego z tym ryzyka, umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji
oraz elastycznego przystosowania się do zmieniających się warunków.
Przedsiębiorczość moŜe zostać wyraŜona we wszystkich dziedzinach działalności
przedsiębiorstwa. Cechy, które są uznawane za przedsiębiorcze, korzystnie wpływają na jego
działalność, dynamizując je i korzystnie wpływając na osiągnięcie jego celów.
Przedsiębiorczym moŜna być w kaŜdej sytuacji i w kaŜdym aspekcie Ŝycia, a więc nie tylko
w małym i duŜym przedsiębiorstwie, ale takŜe np.: w szkole, urzędzie, a nawet we własnym
gospodarstwie domowym.
2. ZróŜnicowanie definicji przedsiębiorstwa.
Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednolicie definiowane i interpretowane. Przyczyn
takiej róŜnorodności jest kilka. Pierwszą z nich stanowi odmienne podejście do tego pojęcia
róŜnych dyscyplin naukowych. Problemem tym zajmują się przede wszystkim następujące
nauki: teoria ekonomii, nauki o zarządzaniu, cybernetyka, socjologia, prawo. Drugą jest jego
inne usytuowanie w gospodarce naukowej oraz róŜny zakres jego samodzielności decyzyjnej
w zaleŜności od ustroju polityczno-gospodarczego. Chodzi tu w szczególności o odmienny
stan w gospodarce nakazowo-rozdzielczej i w gospodarce rynkowej, która wykazuje
zróŜnicowanie co do kraju czy kontynentu. Mają one określony wpływ na zadania jakie są
stawiane przedsiębiorstwom oraz warunki ich działania, a takŜe w sposób pośredni na samo
definiowanie tego pojęcia. Kolejną przyczyną zróŜnicowania pojęcia przedsiębiorstwo
upatruje się w duŜym ich zróŜnicowaniu w zaleŜności od: wielkości, formy własności, statusu
prawnego,
typu,
rodzaju
działalności.
Natomiast
czwartą
są
duŜe
przemiany
w przedsiębiorstwach, które dokonują się stosownie do potrzeb rozwoju gospodarczego.
Przedstawiając istotę przedsiębiorstwa naleŜy równieŜ zwrócić uwagę na dwa ujęcia
przedsiębiorstwa: podmiotowe i przedmiotowe. W pierwszym postrzegane jest jako podmiot
prawa i obowiązków, jakie powstają z racji prowadzenia działalności gospodarczej. Stanowi
ono jednostkę gospodarczą wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, organizacyjnym
i prawnym. Przez co jest organizacją, która wykonuje funkcje gospodarowania, prowadzi
działalność gospodarczą rozumianą jako działalność wytwórcza, budowlana, handlowa
i usługowa wykonywana w celach zarobkowych oraz na własny rachunek podmiotu.
16
Natomiast w drugim znaczeniu przedsiębiorstwo to ogół składników majątkowych, jakie
tworzą jego gospodarczą bazę. Składa ono się w tym przypadku z elementów majątkowych
o charakterze materialnym oraz firmy, która jest rozumiana jako nazwa przedsiębiorstwa.
Składnik stanowi takŜe struktura organizacyjna, czyli sposób powiązania ze sobą wszelkich
elementów przedsiębiorstwa w jedną, spójną całość i związane z tym koszty organizacji.
Najwłaściwsza definicja przedsiębiorstwa brzmi następująco: Jest to jednostka
(podmiot) prowadząca działalność gospodarczą, dąŜąca do zaspokojenia potrzeb innych
podmiotów Ŝycia społecznego (osób i/lub instytucji) przez wytwarzanie produktów i/lub
świadczenia usług, przy czym działalność ta jest motywowana chęcią uzyskania korzyści
majątkowych i prowadzona samodzielnie na ryzyko właściciela czy właścicieli.
3. Definicje małej i średniej przedsiębiorczości.
WyróŜnia się dwa sposoby zaznaczania wielkości. Są to kryterium ilościowe, które
wykorzystuje bezwzględne miary wielkości, taki jak np. liczbę zatrudnienia, wartość majątku
trwałego, wartość obrotów itd., oraz pewne względne miary wielkości np. udział sprzedaŜy
firmy na danym rynku. Stosowane jest takŜe kryterium jakościowe, opisujące stan lub miejsce
przedsiębiorstwa wśród innych zaliczanych do innej kategorii np. do firm duŜych. Rzadko
wyróŜnia się kategorię małych i średnich przedsiębiorstw wyłącznie na podstawie jednego
z tych kryteriów. Najczęściej przyjmuje się kilka z nich na raz.
3.1. Kryterium jakościowe.
Szczególnie interesujące są kryteria uwzględniające strukturę zarządzania lub cechy
klasy społecznej, do której zalicza się właściciela przedsiębiorstwa. Autor pierwszej
koncepcji Peter Druker stwierdził, Ŝe wszystkie czynniki, które decydują czy jest ono duŜe,
czy małe, są skupione na strukturze zarządzania, a takŜe zachowaniach wymaganych od
róŜnych organów kierowniczych oraz zasięgu, w jakim zarząd organizuje przedsiębiorstwo
poprzez planowanie i myślenie. Z tego wynika, iŜ struktura zarządzania stanowi jedyne
wiarygodne kryterium jego rozmiaru. Przedsiębiorstwo jest tak duŜe jak struktura kierownicza
wymagana w nim.
Druga koncepcja za punkt wyjścia przyjmuje tezę o wyodrębnieniu ze struktury
społecznej klasy średniej, której część tzw. ekonomicznie samodzielna klasa średnia
wykształciła typowy dla niej, odrębny rodzaj przedsiębiorstw, gdzie leŜy ekonomiczna
i prawna samodzielność właściciela. Takie przedsiębiorstwa charakteryzują się następującymi
cechami jakościowymi:
a) nacechowaniem jego społecznej struktury przez osobę właściciela,
b) szczególnym
charakterem
jego
gospodarki
finansowej,
w
tym
zwłaszcza
finansowaniem jego tworzenia najczęściej oszczędnościami przedsiębiorcy, a rozwoju
ze środków własnego przedsiębiorstwa,
17
c) szczególną strukturę organizacyjną, której cechą jest jedno centrum decyzyjne, czyli
właściciel.
Listę cech jaką stosuje się w róŜnych definicjach moŜna dowolnie wydłuŜać, oczywiście
w zaleŜności od celu i osoby, która definiuje to pojęcie.
RóŜne względy przemawiają za tym, aby kryteria jakościowe zostały uzupełnione
kryterium ilościowym. Ta zasada została zastosowana w Raporcie Boltona, który zalicza do
małych przedsiębiorstw te podmioty, które:
- w przypadku przemysłu przetwórczego zatrudniają poniŜej 200 pracowników,
- w przypadku budownictwa zatrudniają do 25 osób,
- w przypadku handlu detalicznego mają roczny obrót nie przekraczający 50 tys. funtów,
- w przypadku transportu drogowego posiadają nie więcej niŜ sześć pojazdów.
Obok tego raport zawiera trzy dodatkowe cechy, jakie decydują, czy dane przedsiębiorstwo
jest małe i średnie:
- cecha o charakterze ekonomicznym, która wyraŜa się małym udziałem w rynku,
- cecha dotycząca zarządzania, gdzie przedsiębiorstwem kieruje osobiście właściciel,
-cecha o charakterze właścicielskim, która oznacza niezaleŜność przedsiębiorstwa.
Biorąc pod uwagę potrzeby procesu transformacji naleŜy przyjąć, Ŝe główny wysiłek
powinien zmierzać w kierunku takiego operowania pojęciem sektora MSP, które będzie miało
największy walor uŜytkowy przy wytaczaniu i wdraŜaniu polityki wsparcia rozwoju tego
sektora. W wyniku tego wśród kryteriów jakościowych definicja małego i średniego
przedsiębiorstwa powinna zawierać takie oto czynniki:
- niezaleŜność decyzyjną,
- niezaleŜność finansową od duŜych przedsiębiorstw,
- brak moŜliwości zatrudnienia na stałe specjalistów odpowiedzialnych za poszczególne sfery
działalności przedsiębiorstwa,
- brak dostępu do źródeł finansowania oferowanych przez rynek kapitałowy.
3.2. Kryterium ilościowe.
W tym przypadku moŜna podzielić przedsiębiorstwa wg liczby zatrudnionych osób:
- mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające od 1 do 9 osób,
- małe przedsiębiorstwa zatrudniające od 10 do 49 osób,
- średnie przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 osób,
- duŜe przedsiębiorstwa zatrudniające powyŜej 250 osób.
Klasyfikacja ta jednak nie jest ściśle obowiązująca dla kaŜdego kraju. Na przykład
amerykańska Small Business Administration (SBA) przyjęła następujące kryteria podziału
małego biznesu:
- dla firm produkcyjnych: zakres zatrudnienia nie przekracza 1500 osób,
18
- dla handlu hurtowego: zatrudnienie nie przekracza 500 osób,
- dla firm usługowych: zakres rocznej sprzedaŜy waha się między 3,5 a 14,5 mln $,
- dla handlu detalicznego: zakres rocznej sprzedaŜy wynosi od 3,5 do 14,5 mln $,
- dla firm budowlanych wpływy w ciągu ostatnich 3 lat nie przekraczają 17 mln $.
Kraje opracowują okresowe raporty dotyczące stanu sektora MSP, do celów tych
analiz przyjmuje się kryterium liczby zatrudnionych i dodatkowo dzieli się je na:
- bardzo małe, które następnie moŜna podzielić na przedsiębiorstwa samozatrudniające
i mikroprzedsiębiorstwa z zatrudnieniem 1-9 osób,
- małe zatrudniające 10-49 osób, w ramach tej grupy moŜna wyodrębnić przedsiębiorstwa
o zatrudnieniu 10-19 i 20-49,
- średnie przedsiębiorstwo zatrudniające w granicach 50-249, a w ich ramach o zatrudnieniu:
50-99, 100-199 i 200-249 osób.
Polskie ustawodawstwo długo nie zawierało jednolitej definicji MSP. Dopiero wymóg
przystosowania naszego prawa do unijnego spowodował wprowadzenie tych pojęć. Za
małego przedsiębiorcę uwaŜa się, przedsiębiorcę, który w poprzednim roku obrotowym:
- zatrudniał średnio mniej niŜ 50 pracowników oraz
- osiągnął przychód netto ze sprzedaŜy towarów, wyrobów, usług oraz operacji finansowych
nie przekraczających równowartości w złotych 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu
sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekraczała równowartości
w złotych 5 mln euro.
Natomiast za średniego uwaŜa się przedsiębiorcę, nie będącego małym przedsiębiorcą, który
w poprzednim roku obrotowym:
- zatrudniał średnio mniej niŜ 250 osób oraz
- osiągnął przychód netto ze sprzedaŜy towarów, usług i wyrobów oraz operacji finansowych
nie przekraczający równowartość w złotych 40 mln euro lub suma aktywów jego bilansu
sporządzonego na koniec poprzedniego roku nie przekroczyła równowartości w złotych 27
mln euro.
Ustawodawca nie przewidział kategorii mikroprzedsiębiorstw.
Praktyczną uŜyteczność mają te definicje i systemy klasyfikacji, które odpowiadają
konkretnym potrzebom definiującego oraz mogą:
- stanowić punkt wyjścia sformułowania i wdroŜenia efektywnej polityki promowania oraz
wspierania rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw,
- być podstawą tworzenia czytelnych i porównanych zbiorów statystycznych,
- stać się podstawą do budowania efektywnego systemu finansowania rozwoju małej/średniej
przedsiębiorczości, obejmującego, z jednej strony, system podatkowy, z drugiej system
zewnętrznego zasilania finansowego.
19
4. Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw.
Schumpeter sformułował tezę o „kreatywnej destrukcji”, która wyjaśnia sens istnienia
sektora MSP. Według niej, kapitalizm nie mógłby istnieć bez powstawania nowych
przedsiębiorstw na gruzach upadłych. W wyniku czego gospodarka podlega wciąŜ
reinkarnacji, która prowadzi ją na wyŜsze poziomy. Jednak proces powstawania sektora MSP
nie przebiega wszędzie jednakowo. Funkcje gospodarcze oraz społeczne jakie pełnią małe
i średnie przedsiębiorstwa zaleŜą zarówno od osiągniętego juŜ poziomu rozwoju
gospodarczego, jak i ustroju społeczno-gospodarczego.
Jest wiele przyczyn stopniowego wzrostu małej i średniej przedsiębiorczości.
NajwaŜniejsze z nich:
- zmiany techniki wytwarzania i usług; sądzić moŜna, Ŝe prawdopodobnie rewolucja
technologiczna i związana z nią: miniaturyzacja i specjalizacja oraz zrutynizowanie procedur
i reŜimów technologicznych spowodowały dekoncentrację produkcji i usług,
- rozwój sektora usług; zapotrzebowanie na usługi rośnie w ostatnich latach gwałtownie,
- wzrost konkurencji Trzeciego Świata i spadek międzynarodowej konkurencyjności duŜych
przedsiębiorstw,
- zmiany na rynkach czynników produkcji, zwiększający się dostęp małych i średnich
przedsiębiorstw zarówno do rynku pracy, jak i kapitału,
- wzrost cen energii i spadek świtowego popytu; wzrost cen energii ma większy wpływ na
duŜe przedsiębiorstwa, przez co wzrastają ceny ich produktów,
- fakt makroekonomiczny, którego źródłem są zmiany wywołane okresem gospodarczej
recesji lub prosperity,
- czynniki polityczne, promocja kultury przedsiębiorczej i antyrządowe uprzedzenia,
- moda i zmiana gustów; wzrost popytu na wyroby i usługi coraz bardziej zróŜnicowane
i coraz lepiej dostosowane do indywidualnych gustów klientów powiększa nisze rynkowe
dostępne dla małych i średnich przedsiębiorstw,
- zmiany w strategii duŜych przedsiębiorstw, przejawiające się przede wszystkim w mniej
agresywnym inwestowaniu i procesach ich restrukturyzacji.
Obok wielu funkcji pełnionych przez sektor MSP w gospodarce rynkowej szczególnie
znaczenie ma stymulowanie wzrostu gospodarczego. Odgrywa teŜ on waŜną rolę społeczną
i polityczną, która polega nie tylko na uformowaniu klasy drobnych właścicieli, lecz takŜe
w duŜym stopniu na łagodzeniu napięć społecznych i redukcji wysokich społecznych kosztów
procesu transformacji, mogących zagrozić kontynuowaniu rozpoczętych przemian. Walory te
w pełni uzasadniają wspieranie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w interesie całej
gospodarki narodowej.
WaŜne są teŜ funkcje gospodarcze sektora MSP, do których moŜna zaliczyć:
20
-aktywny udział w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju,
-odgrywanie waŜnej roli w formowaniu się prywatnej własności środków produkcji,
-wchłonięcie i zagospodarowanie znacznych zasobów siły roboczej, uwolnionej w wyniku
racjonalizacji funkcjonowania sektora publicznego,
-zbudowanie koniecznej dla efektywnego funkcjonowania całego systemu gospodarczego
ekonomicznej infrastruktury,
-wymuszanie zmian w prawnych uregulowaniach sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości
i efektywności funkcjonowania małych podmiotów gospodarczych.
M.H. Grabowski określa walory małych i średnich przedsiębiorstw następująco:
-tworzenie nowych miejsc pracy przez małe firmy,
-innowacyjność – małe przedsiębiorstwa generują więcej innowacji na 1 zatrudnionego, niŜ
wielkie przedsiębiorstwa,
-wyŜsze
stopy
wzrostu
–
młode
firmy
rozwijają
się
szybciej,
niŜ
stare,
-ograniczenia ekonomii skali – korzyści z ekonomii skali nie występują we wszystkich
dziedzinach,
-elastyczność małych firm w odkrywaniu i zdobywaniu swoistych nisz rynkowych.
Natomiast Mugler podkreśla następujące zalety małych i średnich przedsiębiorstw
w stosunku do duŜych:
-w zakresie najwaŜniejszych wskaźników efektywnościowych mogą być lepsze od duŜych,
-są czynnikiem stabilizacji społecznej kraju,
-przeciwdziałają tendencją monopolistycznym w gospodarce, oŜywiając konkurencje między
przedsiębiorstwami,
-mogą zaspokoić zindywidualizowane potrzeby i wypełniają nisze rynkową,
-przyczyniają się do rozwoju postępu technicznego przez wykorzystanie wyników badań
podstawowych do licznych zastosowań,
-zapobiegają kryzysom w gospodarce regionalnej,
-jest w nich lepsza motywacja do pracy zatrudnionych i większe zadowolenie z pracy,
-podnoszą jakość Ŝycia konsumentów, pracowników i sąsiadów,
-stwarzają liczne miejsca do nauki zawodu,
-mają elastyczny aparat produkcyjny, są w małym stopniu zaleŜne od zmian koniunktury
w duŜych przedsiębiorstwach,
-są mało uciąŜliwe dla środowiska przyrodniczego i zuŜywają mało energii.
Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią podstawę wszystkich współczesnych
gospodarek europejskich. To głównie dzięki nim gospodarka zawdzięcza swój wzrost.
W Polsce jest ich zarejestrowanych ponad 3,5 miliona, co stanowi 99,5% wszystkich
zarejestrowanych firm. Zapewniają one około 67% miejsc pracy oraz tworzą około 48,6%
21
PKB. Ich wpływ na gospodarkę, w tym w szczególności na rynek pracy, zmusza władze
publiczne do stałego rozwijania i doskonalenia infrastruktury oraz warunków ich działania.
Jednak małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP) napotykają najczęściej trzy
podstawowe bariery rozwojowe:
-bariery rynkowe i otoczenia, wiąŜące się z problemami wynikającymi zarówno z ogólnej
sytuacji gospodarczej (wahania koniunktury) jak i zmian natęŜenia konkurencji,
-problemy
zarządzania,
wynikające
z
niewystarczającej
wiedzy
i umiejętności
przedsiębiorców oraz kadry zarządzającej; w większości przypadków problemy te są
umniejszane przez przedsiębiorców, ale faktycznie istnieją i stanowią istotną przeszkodę
w rozwoju,
-bariery finansowe.
Występowanie małych średnich przedsiębiorstw wcale nie musi być wyrazem
zacofania gospodarczego, jeŜeli są one właściwie wyposaŜone w czynniki produkcji
i
racjonalnie
zarządzane.
Muszą
wytwarzać
atrakcyjne
wyroby
albo
świadczyć
niestandardowe usługi oraz w swoim zakresie muszą być konkurencyjne.
IV. EUROPEJSKA KARTA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW.
Europejska Karta Małych i Średnich Przedsiębiorstw została przyjęta podczas szczytu
Rady Europejskiej w Santa Maria da Feira w czerwcu 2000 r. Określa ona ramy
funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej. Stanowi równieŜ
podstawy dokument wytyczający politykę Unii wobec MSP. Celem Karty jest takŜe
stworzenie jak najlepszego obszaru dla funkcjonowania MSP.
W Lizbonie Unia Europejska wytyczyła cel zgodnie z którym ma się ona stać
najbardziej konkurencyjnym oraz dynamicznym i opartym na wiedzy organizmem
gospodarczym na świecie, zdolnym do utrzymania zrównowaŜonego wzrostu gospodarczego,
zapewnienia nowych, lepszych miejsc pracy oraz poprawy spójności społecznej. Dlatego
określone w Karcie postanowienia mają doprowadzić do urzeczywistnienia jej celów.
Europejska Karta Małych i Średnich Przedsiębiorstw jest częścią „ Programu działań
na rzecz polityki wobec przedsiębiorstw w latach 2000 – 2005”, jak równieŜ „Wieloletniego
programu na rzecz przedsiębiorstw i przedsiębiorczości na lata 2001 – 2005”.
Zasady określone w Karcie przedstawiają:
■ dynamiczne zdolności MSP do reagowania na nowe potrzeby rynku i zapewnienia miejsc
pracy,
■ znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw przy wspieraniu rozwoju społecznego
i regionalnego, gdzie te przedsiębiorstwa stanowią przykład inicjatywy i zaangaŜowania,
22
■ uznanie przedsiębiorczości za wartościową i poŜyteczną umiejętność Ŝyciową na
wszystkich szczeblach odpowiedzialności,
■ uznanie dla dobrze prosperującej przedsiębiorczości, która zasługuje na sprawiedliwe
nagradzanie,
■ uznanie, Ŝe odpowiedzialnym inicjatywom i podejmowaniu ryzyka czasem towarzyszą
niepowodzenia i naleŜy je traktować głównie jako moŜliwość uczenia się,
■ uznanie wartości wiedzy, zaangaŜowania i elastyczności w nowej gospodarce.
Według załoŜeń Karty sytuację małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej
moŜna poprawić poprzez działania mające na celu pobudzenie przedsiębiorczości, dlatego
naleŜy:
a) umacniać ducha innowacji i przedsiębiorczości, który umoŜliwia gospodarce
europejskiej dostosowanie się do czekających wyzwań,
b) ukształtować struktury regulacyjne, podatkowe i administracyjne sprzyjające
działalności przedsiębiorczości i poprawiające status przedsiębiorców,
c) zapewnić dostęp do rynków przy jak najmniej uciąŜliwych wymaganiach, spójnych
z nadrzędnymi celami polityki w sferze publicznej,
d) ułatwić dostęp do najlepszych badań i technologii,
e) poprawić dostęp do środków finansowych przez cały okres funkcjonowania
przedsiębiorstwa,
f) usprawnić działalność państw członkowskich, aby UE oferowała najlepsze w świecie
środowisko dla MSP,
g) wysłuchiwać głos małych i średnich przedsiębiorstw,
h) wspierać promocję małych i średnich przedsiębiorstw na najwyŜszym poziomie20.
Karta wzywa Komisję i państwa członkowskie do podjęcia działań, mających wspomóc
i zachęcić małe przedsiębiorstwa zgodnie z następującymi kierunkami działań:
1. Kształcenie i szkolenia z zakresu przedsiębiorczości.
Głównym zadaniem państw członkowskich jest przekazywanie wiedzy ogólnej na temat
działalności gospodarczej oraz przedsiębiorczości na wszystkich poziomach kształcenia.
NaleŜy takŜe pobudzać i promować dąŜenia młodzieŜy w zakresie przedsiębiorczości
i rozwijać odpowiedni system szkoleń dla menedŜerów w małych i średnich
przedsiębiorstwach.
20
http://www.twoja-firma.pl/poradnik-unia-europejska.html
23
2. Mniejsze koszty i szybsze rozpoczęcie działalności.
NaleŜy zachęcać kraje, w których procedury do załoŜenie nowej firmy są najbardziej
uciąŜliwe, aby dołączyły do krajów najlepszych w tym zakresie. Koszty rozpoczęcia
działalności przedsiębiorstw powinny stawać się najbardziej konkurencyjne na świecie.
3. Lepsze ustawodawstwo i regulacje.
We
wszystkich
moŜliwych
przypadkach
naleŜy
uprościć
przepisy
obowiązujące
w poszczególnych państwach i we Wspólnocie Europejskiej, dotyczących małych i średnich
przedsiębiorstw. MSP mogłyby zostać zwolnione z niektórych zobowiązań regulacyjnych.
W związku z tym Komisja mogłaby uprościć ustawodawstwo dotyczące konkurencji w celu
zmniejszenia uciąŜliwości osiągania zgodności z przepisami w przypadku MSP. WaŜnym
równieŜ elementem jest zlikwidowanie biurokracji, która dość skutecznie uniemoŜliwia
prawidłowe funkcjonowanie i rozwijanie małych i średnich przedsiębiorstw.
4. Dostęp do kwalifikacji. Instytucje szkoleniowe wspierane przez programy szkoleń
w przedsiębiorstwach mają zapewnić dostęp do zdobywania umiejętności zawodowych
dostosowanych do potrzeb MSP, jak równieŜ szkolenia i doradztwo przez całe Ŝycie.
5. Polepszenie dostępu przez Internet.
Władze publiczne powinny rozszerzyć komunikację elektroniczną z sektorem MSP. Dzięki
temu firmy będą mogły otrzymywać porady, proste informacje przez Internet oraz składać
wnioski i zeznania podatkowe szybciej i taniej.
6. Uzyskanie większych korzyści z Jednolitego Rynku.
Państwa członkowskie muszą kontynuować reformy, mając na celu tworzenie rynku
przyjaznego dla MSP, w obszarach istotnych dla rozwoju takich przedsiębiorstw, w tym
dziedzinie handlu elektronicznego, telekomunikacji, przedsiębiorstw uŜyteczności publicznej,
zamówień publicznych i trans granicznych systemów rozliczeniowych. NaleŜy równieŜ
zapewnić MSP moŜliwość wchodzenia na nowe rynki i konkurować zgodnie z uczciwymi
zasadami.
7. Kwestie podatkowe i finansowe.
Systemy podatkowe naleŜy tak dostosować, aby zachęcać do rozpoczynania działalności,
wspierać ekspansję MSP i tworzenie nowych miejsc pracy. Państwa członkowskie powinny
stosować najlepsze rozwiązania w zakresie podatków.
Przedsiębiorcy potrzebują środków finansowych, aby urzeczywistnić swoje aspiracje. Aby
usprawnić dostęp MSP do usług finansowych naleŜy identyfikować i usuwać bariery w
tworzeniu rynku kapitałowego oraz poprawić stosunki pomiędzy systemem bankowym i MSP
przez tworzenie odpowiednich warunków dostępu do kredytów i kapitału wysokiego ryzyka.
NaleŜy równieŜ zachęcać Europejski Bank Inwestycyjny do inicjatyw, aby zwiększyć
24
fundusze dostępne dla przedsiębiorstw włączając instrumenty kapitałowe oraz moŜliwość
dostępu do funduszy strukturalnych.
8. Zwiększenie moŜliwości technologicznych MSP.
Państwa członkowskie mają za zadanie popularyzowanie technologii MSP, poprawić ich
zdolność do identyfikacji, wyboru oraz wdraŜania technologii. Istotne jest zapewnienie
i ułatwienie MSP dostępu do patentów wspólnotowych. NaleŜy równieŜ wspierać działania na
szczeblu poszczególnych państw i regionów, mające na celu tworzenie współpracy między
MPS z wykorzystaniem technologii informacyjnych. TakŜe waŜnym aspektem jest wspieranie
małych i średnich przedsiębiorstw z firmami na szczeblu lokalnym, krajowym, europejskim
i międzynarodowym.
9. Skuteczne modele handlu elektronicznego i najlepsze wsparcie dla MSP.
Państwa członkowskie powinny koordynować działania zmierzające do tworzenia systemów
informacyjnych i systemów wspomagania działalności gospodarczej, tworzenia sieci oraz
usług łatwych pod względem dostępu i zrozumienia, dostosowanych do potrzeb w zakresie
działalności gospodarczej. Państwa członkowskie powinny zachęcać przedsiębiorstwa do
stosowania najlepszych rozwiązań i przyjmowania modeli skutecznego prowadzenia
działalności gospodarczej, które umoŜliwiają rozkwit
gospodarczy. WaŜne jest równieŜ
włączenie MSP do otrzymywania informacji za pośrednictwem witryn internetowych, jak
równieŜ dostęp do Europejskiego Obserwatorium Małych i Średnich Przedsiębiorstw.
10. Rozwijanie silniejszej i skuteczniejszej reprezentacji interesów MSP na szczeblu Unii
Europejskiej i państw członkowskich.
Do istotnych kwestii naleŜy zaliczyć dialog społeczny21.
Państwa członkowskie powinny dąŜyć do osiągnięcia powyŜszych celów przy uŜyciu
otwartej metody koordynacji krajowego ustawodawstwa dotyczącego przedsiębiorstw.
KaŜdego roku opracowywane są raporty odnośnie realizacji postanowień Europejskiej
Karty Małych i Średnich Przedsiębiorstw. RównieŜ corocznie odbywają się konferencje
dotyczące Karty.
JuŜ w roku 2001 rozpoczął się proces włączania państw kandydujących w działania
wynikające ze strategii lizbońskiej, kiedy to Komisja ściśle współpracując z krajami
kandydującymi przygotowała raport dotyczący działań na rzecz wspierania przedsiębiorczości
i konkurencyjności.
Kolejna konferencja odbyła się w Mariborze (Słowenia) w kwietniu 2002 roku, była
punktem zwrotnym, poniewaŜ państwa kandydujące do Unii Europejskiej zobowiązały się
21
http://www.fundusze-europejskie.pl/content.php?tr=cl&cms_id=272&lang=pl
25
podjąć działania, aby poprawić otoczenie biznesu w obrębie wszystkich 10 obszarów
przedstawionych w Karcie22.
Raporty dotyczące realizacji zapisów zawartych w Karcie, były przygotowywane
corocznie. Jednym z nich jest raport z 2003 r., który wymienił obszary, w których nastąpiła
poprawa (edukacja i szkolenia dla przedsiębiorców, uproszczenie procedur i lepsze
ustawodawstwo), ale tez takie obszary, w których naleŜy wprowadzić poprawki (dostęp do
środków finansowych, innowacje i reprezentacja interesów MSP). Raport został wzbogacony
szczegółowymi raportami krajowymi przygotowywanymi przez państwa kandydujące, które
zawierały informacje na temat podjętych inicjatyw na rzecz wdraŜania postanowień Karty.
Kolejny raport, juŜ piąty, opublikowała Komisja 8 lutego 2005 r. raport o realizacji
zaleceń zawartych w Europejskiej Karcie Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Jest on równieŜ
oparty na sprawozdaniach sporządzonych przez poszczególne kraje i przedstawia główne
kierunki rozwoju od jesieni 2003 do jesieni 2004 roku. Raport określa słabe i mocne strony
poszczególnych państw i proponuje działania w zakresie polityki dotyczącej małych
i średnich przedsiębiorstw.
Odnosząc się do Polski, 7 lutego 2002 r. Ministerstwo Gospodarki zostało zaproszone do
przyjęcia Europejskiej Karty Małych i Średnich Przedsiębiorstw, a 10 kwietnia 2002 r.
Komitet Integracji Europejskiej, na wniosek Ministerstwa Gospodarki zaakceptował te
wytyczne. Polska uczestniczy równieŜ w innych inicjatywach wspólnotowych.
Standardy UE w zakresie kryterium klasyfikacji MSP.
Niemal w kaŜdej publikacji na temat sektora MSP moŜna znaleźć mniej lub bardziej
obszerne, ale bardzo podobne do siebie, fragmenty definicyjno – klasyfikacyjne. Zarówno
w Unii Europejskiej jaki i w Polsce są stosowane ustalenia Komisji Europejskiej z 1996 roku.
Za najwaŜniejsze kryteria wyodrębnienia przedsiębiorstw mikro, małych i średnich przyjęto:
liczbę zatrudnionych osób, przychody netto lub sumę bilansową.
Stosując te kryteria, do grupy mikro zaliczamy te przedsiębiorstwa, gdzie liczba
pracujących sięga do 10 osób, do grupy małych przedsiębiorstw te gdzie zatrudnienie sięga od
10 do 49 osób, a do przedsiębiorstw średnich takie gdzie zatrudnienie sięga od 50 do 249
osób. W stosunku do mikroprzedsiębiorstw nie ustalono nieprzekraczalnego poziomu
przychodu netto ( sumy bilansowej ), a dla małych i średnich firm wynoszą one 7 ( 5 ) mln
euro oraz 40 ( 27 ) mln euro. Ponadto dla małych i średnich przedsiębiorstw wniesiono
dodatkowe kryteria niezaleŜności. Według tego kryterium inne przedsiębiorstwo nie będące
22
http://www.exporter.pl/bazy/Informacje/23.php
26
ani małym, ani średnim, nie moŜe mieć w nim więcej niŜ 25 % udziału w kapitale lub
w prawie głosu.
W 2005 roku weszła w Ŝycie nieco zmodyfikowana typologia dotycząca tego
zagadnienia. Zachowuje ona dotychczasowe kryteria, a zmiany polegają na :
- określeniu poziomu przychodów ( sumy bilansowej ) dla mikrofirm do 2 mln euro
- podniesieniu poziomu przychodów ( sumy bilansowej ) w odniesieniu do małych i średnich
przedsiębiorstw odpowiednio od 10 mln euro i 50 ( 43 ) mln euro.
- złagodzeniu kryterium niezaleŜności, co pozwala mieć innym przedsiębiorstwom znacznie
większe udziały23.
Uznanie liczby osób pracujących i wysokość osiąganych przychodów za główne miary są uzasadnione. Pierwsze uznanie
odwołuję się do kluczowego zasobu, którego znaczenie w gospodarce opartej na wiedzy nabiera bardzo waŜnego znaczenia. Z kolei poziom
osiąganych przychodów decyduje o rozmiarach środków, które są przekazywane na bieŜącą działalność i rozwój przedsiębiorstwa.
Natomiast jak w kaŜdym podziale dokonywanym m.in. do celów statystycznych i porównań międzynarodowych, a takŜe róŜnicowania
warunków dostępu do pomocy publicznej, wartości przyjmowanych kryteriów są umowne. I tak, np. z punktu widzenia liczby pracujących,
przedsiębiorstwa znajdujące się na granicy dwóch przedziałów ( np. 9 i 10 osób ) są bardziej podobne do siebie niŜ te, które znajdują się na
początku i na końcu tego samego przedziału ( 10 – 49 osób ).
Biorąc pod uwagę wpływ pomocy publicznej szczególnego podkreślenia wymaga fakt,
iŜ kategoria MSP, stosowana powszechnie przez polityków i badaczy, jest bardzo
zróŜnicowana równieŜ pod względem kryteriów wyodrębnienia jej trzech elementów.
RóŜnice takie występują szczególnie w odniesieniu do najliczniejszego elementu, jakim są
mikroprzedsiębiorstwa. W 2000 roku przeciętne zatrudnienie w mikroprzedsiębiorstwach
w UE było 10 – krotnie mniejsze niŜ w przedsiębiorstwach małych i 47 – krotnie mniejsze niŜ
w przedsiębiorstwach średnich. Rozpiętość pomiędzy firmami małymi a średnimi była
znacznie mniejsza bo 4,5- krotna. Największe róŜnice występują pod względem osiąganych
przychodów, w 2001 roku polskie
mikroprzedsiębiorstwa osiągnęły przeciętny roczny
przychód w wysokości 282 tys. zł. Przychód ten był odpowiednio 24 i 95 razy niŜszy niŜ
w przedsiębiorstwach małych i średnich.
Przeprowadzając jakościową charakterystykę sektora MSP, przedstawia się na ogół
jego pozytywne cechy, takie jak: przedsiębiorczość, elastyczność, zorientowanie na
konkretnych odbiorców i wiele innych. Cechy te, skadinąd istotne, są jednak mało uŜyteczne
przy badaniu wpływu pomocy publicznej na warunki funkcjonowania sektora MSP. Taką rolę
mogą spełniać wyłącznie te cechy, które:
- w kontaktach z MSP z róŜnymi elementami otoczenia tworzą dla nich sytuacje niekorzystne,
a nawet krytyczne.
- róŜnicują ich moŜliwości dostępu do pomocy publicznej oraz innych źródeł wsparcia24.
23
F. Misiąg (red.), Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw. Mity i rzeczywistość, Warszawa
2005, s. 18.
24
TamŜe, s. 19.
27
Mikroprzedsiębiorstwa.
W pierwszej kolejności powinniśmy uwzględnić te cechy w odniesieniu do
najliczniejszej grupy sektora MSP, jaką są mikroprzedsiębiorstwa. Do grupy tych cech
moŜemy zaliczyć przede wszystkim: deficyt odpowiednich kompetencji potrzebnych do
funkcjonowania w szybko zmieniającym się otoczeniu, nadmierna zaleŜność od otoczenia,
ryzykowny sposób z jakim przedsiębiorstwo wchodzi na rynek, zachowawczość oraz małą
atrakcyjność mikroprzedsiębiorstwa dla otoczenia.
Do kompetencji takiego przedsiębiorstwa naleŜy zarówno umiejętności potrzebne do
wytworzenia produktu, jaki i umiejętności niezbędne do utrzymania odpowiednich kontaktów
z otoczeniem. Takie przedsiębiorstwa mogą mieć dostateczne kompetencje produktowe,
natomiast te drugie są dla nich praktycznie nieosiągalne, jeśli są juŜ dostępne to na bardzo
niskim poziomie lub w zakresie bardzo ograniczonym. Spowodowane jest to duŜymi
dysproporcjami między poŜądanym zakresem tych umiejętności a moŜliwościami ich
uzyskania.
Funkcjonowanie
przedsiębiorstwa
w
danym
otoczeniu
wymaga
od
niego
róŜnorodnych czynności związanych z obserwacją tego otoczenia jak i utrzymania
odpowiednich kontaktów. Zakres tych czynności w znacznym stopniu nie zaleŜy od wielkości
przedsiębiorstwa. W duŜych firmach istnieją odpowiednie działy, lub zatrudniani są
wykwalifikowani specjaliści, albo korzysta się z usług wyspecjalizowanych agencji.
Mikrofirmy ze względu na niewielki rozmiar nie mają struktury organizacyjnej w klasycznym
jej rozumieniu. Dlatego czynności, które w większych przedsiębiorstwach wykonuje
wyspecjalizowany aparat, w mikrofilmie wykonuje jej właściciel. Ponadto ze względu na to,
Ŝe mała firma posiada ograniczone zasoby finansowe, nie moŜna tych czynności przekazać
wykonawcom zewnętrznym.
Tak mocno podkreślona elastyczność, którą charakteryzuje się mikroprzedsiębiorstwo,
wynika nie tyle z posiadania przez nie szczególnych predyspozycji, ile z braku siły rynkowej,
dzięki której duŜe firmy a przede wszystkim firmy globalne, próbują oddziaływać na
otoczenie. Natomiast mikroprzedsiębiorstwa muszę się do niego dostosować. Jednoczenie nie
unikają one konfrontacji z silniejszymi elementami tego otoczenia, do takich elementów
naleŜą: pośrednicy handlowi, konkurenci oraz instytucje regulacyjne. Dlatego bardzo
niekorzystne dla mikrofirm są te zmiany w otoczeniu, które powodują: spadek popytu, wzrost
łącznych obciąŜeń czy natęŜenie konkurencji.
Mikroprzedsiębiorstwo stanowi przewaŜnie formę rozpoczynania działalności
i wejścia na rynek. Od takiej formy zaczynały nawet największe światowe giganty. Forma ta
jest takŜe bardzo ryzykowna a wynika to z tego, Ŝe rozpoczynana działalność jest zarazem
28
pierwotną alokacją, co oznacza, Ŝe wchodzący na rynek podejmują rolę przedsiębiorcy na
ogół po raz pierwszy, nie posiadając ani odpowiedniego doświadczenia ani potrzebnych
zasobów, które przewaŜnie są zasobami własnymi lub najbliŜszej rodziny. W Polsce
mikroprzedsiębiorstw jest około 94 % w skali wszystkich przedsiębiorstw.
DuŜa część mikrofirm wchodzi na rynek nie tylko bez odpowiedniego przygotowania,
ale takŜe bez niezbędnego rozpoznania szansa powodzenie przedsięwzięcia. Osoby tworzące
takie firmy, nie dokonują analizy otoczenia, wyszukania swoich potencjalnych odbiorców i
konkurentów. Jest to bardzo powszechna praktyka szczególnie w tych dziedzinach gdzie nie
są wymagane zbyt duŜe zasoby czy wyspecjalizowane umiejętności, taką dziedziną dla
przykładu jest handel.
Obecnie istnieje przekonanie, iŜ dla najmniejszych przedsiębiorców najlepszym
sposobem wejścia na rynek i utrzymania się jest odkrycie i zajęcie określonej niszy,
szczególnie wtedy gdy nie jest ona atrakcyjna dla większych firm. Kiedy jednak na rynku
istnieje odpowiednio duŜa liczba firm, nowo wchodzące przedsiębiorstwa mają ograniczone
moŜliwości znalezienia obiecujących a zarazem w miarę bezpiecznych nisz. Taka sytuacja
powoduje, Ŝe znaczna część zarówno tych firm, które juŜ istnieją, jak i nowych
mikroprzedsiębiorstw albo świadomie wybiera, albo jest skazana na funkcjonowanie
w rejonach o duŜej konkurencyjności popytu. Rejony te przewaŜnie w znacznym stopniu
opanowane są przez większe przedsiębiorstwa. Wtedy mikroprzedsiębiorstwa mają za zadanie
stworzenie popytu na oferowany przez nie produkt, a to wymaga określonych kompetencji,
zasobów i oczekiwania na efekty. Wtedy to małe firmy znajdują się w odmiennej sytuacji niŜ
firmy duŜe, które wchodzą na nowe rynki poprzez tworzenie filii równieŜ poza granicami ich
krajów macierzystych, opierając się na wcześniej wypróbowanej strategii, a dzięki duŜym
zasobom przejmują znaczną cześć popytu lub czekają na rezultaty.
Ryzykowane wchodzenie na rynki przez mikrofirmy ma swoje odzwierciedlenie
w wysokiej stopie „śmiertelności” nowo wchodzących przedsiębiorstw. Ponad połowa firm
w UE kończy swoją działalność przed upływem pięciu lat od ich załoŜenia. W Polsce procent
firm, którym nie udaję się przetrwać roku działalności wynosi ok. 40 %. Najczęściej upadają
mikroprzedsiębiorstwa handlowe, a więc te, które wchodzą na rynek z przekonaniem, iŜ
działalność rynkową moŜe prowadzić kaŜdy.
Właściciele mikorprzedsiebiorstw zakładając swoje firmy nie mają zbyt wielkich
ambicji. Ale pomimo tego w teorii i praktyce moŜemy znaleźć szereg przykładów na to, Ŝe
z mikrofirm rodziły się wielkie przedsiębiorstwa mające skale zarówno ogólnokrajową jak
i globalną. PrzewaŜnie jednak poziom ambicji takich przedsiębiorców odzwierciedla się
w dąŜeniu do utrzymania biznesu w granicach zapewniających zakładany poziom dochodu.
Niektórzy autorzy zakładają takŜe , Ŝe przedsiębiorcy boją się wzrostu swoich firm.
29
Mała skala działalności i wynikające z niej cechy mikroprzedsiębiorstwa czynią
z niego najmniej atrakcyjnego partnera rynkowego z punktu widzenia duŜych konkurentów.
Nie ma róŜnicy czy taka mikrofirma występuje w roli dostawcy czy pośrednika handlowego,
jej uŜyteczność jest niewielka, a współpraca z duŜym przedsiębiorstwem uciąŜliwa. Instytucje
finansowe kierują się niechęcią do mikroprzedsiębiorstw ze względu na ich małą atrakcyjność
i duŜą skalę upadłości, dlatego teŜ takim firmom cięŜko się jest ubiegać o kredyty czy
poŜyczki.
Pomimo jednak duŜej słabości, licznych zagroŜeń i wysokiej „śmiertelności”
mikroprzedsiębiorstwa, nadal stanowią dominującą formę prowadzenia działalności
gospodarczej we wszystkich krajach gospodarki rynkowej. RównieŜ ich liczba maleje
znacznie wolniej. Firmy takie mają swoje czynniki, którymi są: duŜa liczebność, swoboda
wejścia
na
rynek,
oraz
stały
dopływ
kandydatów,
którzy
chcą
zakładać
mikroprzedsiebiorstwa, nawet jeśli nie chcą ich rozwijać. Okazuję się, Ŝe w obecnych realiach
tych kandydatów jest bardzo duŜo, pomimo wysokiej stopy niepowodzeń.
Przedsiębiorstwa średnie.
Drugim biegunem sektora MSP są przedsiębiorstwa średnie. Między nimi
a mikroprzedsiębiorstwami występuje znacznie więcej róŜnic niŜ podobieństw. RóŜnice te
dotyczą: posiadanych zasobów i kompetencji, stanu organizacji i zarządzania, poziomu
specjalizacji, staŜu rynkowego, poziomu aspiracji rozwojowych, skłonności do korzystania ze
źródeł finansowych oraz atrakcyjności rynkowej. RóŜnice te wynikające z rozmiarów
dotyczących liczby pracujących osób, czy osiąganych przychodów są tutaj oczywiste25.
NajwaŜniejszą sprawą jest jednak wyŜszy poziom aspiracji rozwojowych oraz usytuowanie
w podmiotowej strukturze rynku. W tej grupie udział przedsiębiorstw, które weszły na rynek
juŜ jako średnie nie wydaje się być znaczący. Większość z nich, osiągając statut średniego
przedsiębiorstwa,
rozpoczynała
swoją
działalność
jako
mikroprzedsiębiorstwo
lub
przedsiębiorstwo małe. Mają więc odpowiednie doświadczenie rozwojowe, nawet wówczas
jeśli nie maja zamiaru rozwijać się dalej.
Znaczącym faktem jest takŜe miejsce jakie zajmują średnie przedsiębiorstwa , stanowi
to dla nich źródło stałej mobilizacji. Ze względu na dość duŜe rozmiary nie mogą znaleźć
odpowiedniej liczby dostatecznie pojemnych nisz rynkowych, dotyczy to szczególnie górnej
warstwy tych przedsiębiorstw. Muszą więc konkurować z duŜymi przedsiębiorstwami,
a zarazem być dla nich atrakcyjnymi obiektami ewentualnych przejęć. Z kolei na średnie
przedsiębiorstwa
25
z
warstwy
najniŜszych
naciskają
najbardziej
dynamiczne
małe
TamŜe, s. 21.
30
przedsiębiorstwa, szczególnie te, które chcą przejść do grupy przedsiębiorstw średnich.
Przedsiębiorstwa małe.
Pośrednia grupa tj. przedsiębiorstwa małe, pomimo znaczących róŜnic w poziomie
zatrudnienia i osiąganych przychodów, wydają się mieć właściwości bardziej zbliŜone do
mikroprzedsiębiorstw niŜ przedsiębiorstw średnich. W tej części rozwaŜań kluczową sprawą
jest róŜnicujący dla przedsiębiorstw z sektora MSP dostęp do środków pomocy publicznej. Na
uwagę zasługuje fakt, Ŝe największy problem z dostępem do tych źródeł mają
mikroprzedsiębiorstwa, natomiast mniejsze trudności napotykają firmy średnie, które mają
relatywnie lepszą sytuacje w pozyskiwaniu tych środków. Jest to spowodowane róŜnicami
jakie występują pomiędzy poszczególnymi sektorami przedsiębiorstw. Jednym z utrudnień
w pozyskaniu środków pomocy społecznej przez mikroprzedsiębiorstwa jest fakt, ze jest ich
bardzo duŜo w odróŜnieniu od firm średnich bądź małych. Bardzo waŜne przy ubieganiu się
przez przedsiębiorstwo o pomoc publiczna jest zarówno jego wielkość jaki i sytuacja
finansowa firmy, pozycja rynkowa, intensywność ubiegania się o pomoc publiczną jak i inne
formy finansowania zewnętrznego. Dla przykładu spośród 1000 badanych przedsiębiorstw
tylko 13,4% starało się o róŜne formy wsparcie. W przypadku firm o charakterze średnim
intensywność starań była 5 – krotnie wyŜsza. Takie zróŜnicowanie dostępu do środków
pomocy publicznej powoduje, Ŝe duŜa pula tych środków kierowana jest do duŜych
przedsiębiorstw lub sektorów gdzie takie przedsiębiorstwa dominują. Dzieje się to dlatego, Ŝe
takie właśnie sektory i przedsiębiorstwa stwarzają największe problemy. Natomiast efekt
„wymierania” szczególnie mikroprzedsiębiorstw, nie tylko nie robi duŜego znaczenia, lecz
jest postrzegane jako normalne zjawisko w gospodarce rynkowej. Z reguły ma miejsce fakt,
Ŝe stopa nowych wejść przekracza wysoką stopę „śmiertelności”.
Ewentualny upadek nawet jednego duŜego przedsiębiorstwa ma nie tylko
spektakularny charakter, lecz moŜe wywołać negatywne skutki zarówno ekonomiczne, jak
i społeczne. Jedną z nich jest prawdopodobny upadek lub tylko pogorszenie sytuacji małych
i średnich przedsiębiorstw, będących dostawcami firmy duŜej lub uczestnikami stworzonej
przez nią sieci. MoŜe się więc okazać, choć nie zawsze tak być musi, iŜ przeznaczenie
środków pomocy publicznej na wsparcie duŜego przedsiębiorstwa będzie znacznie bardziej
skutecznym sposobem wspomagania MSP niŜ bezpośrednia dla nich pomoc26.
Skłonność do koncentracji środków pomocy publicznej w duŜych firmach bywa
uzasadniona koniecznością ich dostosowania do radykalnie zamierzonych warunków. Te
radykalne zmiany wynikają zarówno z dokonującej się transformacji systemowej jak
i równieŜ przygotowania się do funkcjonowania na Jednolitym Rynku Wewnętrznym Unii
26
TamŜe, s. 24.
31
Europejskiej. W 2002 roku Polska przeznaczała dla duŜych przedsiębiorstw 50% całej
pomocy publicznej kierowanej głównie do sektora węglowego i kolejowego. Natomiast
w Hiszpanii w czasach, kiedy to kraj ten wchodził w struktury unijne, ponad 70 % pomocy
publicznej miało charakter sektorowy. Wsparcie dla MSP było tylko symboliczne. Rząd
Hiszpanii wyszedł z załoŜenia, iŜ małe przedsiębiorstwa, aby przetrwać, muszą albo
przekształcić się w duŜe, albo w inny sposób dąŜyć do uczestnictwa w skali. Zachęcano więc
małe przedsiębiorstwa do łączenia się w konsorcja, co miałoby im równieŜ ułatwić moŜliwość
skorzystania ze środków pomocy publicznej.
MiŚP w polskim prawie gospodarczym
Z ekonomicznego punktu widzenia przedsiębiorstwo jest to jednostka gospodarcza
wyodrębniona pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym26. Według art. 55
k.c.
przedsiębiorstwo
jest
zespołem
składników
materialnych
i
niematerialnych
przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych27. Jest to ogólny zarys istoty
przedsiębiorstwa, który szczególnie dobrze odzwierciedla przedsiębiorstwo państwowe.
Natomiast w obecnych warunkach krajowych przewaŜająca część przedsiębiorstw to
przedsiębiorstwa prywatne o określonej wielkości.
Problematykę MSP w polskim prawie uwzględnia ustawa Prawo działalności gospodarczej
z dnia 19 listopada 1999r., a takŜe przyjęty przez Rząd 11 maja 1999r. dokument „Kierunki
działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002r”.
Małe i średnie przedsiębiorstwa powinny zdominować większą część rynku z uwagi na
istotną rolę jaką odgrywają w gospodarce Europy: 65% obrotów w sektorze prywatnym na
rynku Unii Europejskiej jest udziałem tych firm. DuŜe zaangaŜowanie tych firm w obszarze
zamówień publicznych doprowadziło do stworzenia tzw. „rdzenia małych i średnich
przedsiębiorstw”, który jest zdolny do korzystania z moŜliwości jakie stwarza otwarty rynek
zamówień publicznych i to nie tylko w Unii Europejskiej, ale równieŜ w państwach objętych
umową o Zamówieniach Rządowych. Polska z uwagi na duŜą rolę jaką odgrywają małe
i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej powinna wzmóc działania, które pomogły
by wzmocnić ich konkurencyjność. Aby poprawić tę sytuację w 2000r. realizowano działania
ku wspieraniu uczestnictwa Polskich MSP w programach wspólnotowych. Natomiast Rząd
polski wychodząc naprzeciw inicjatywom przyjął w 2000r. dwa waŜne dla MSP postulaty
a mianowicie zwiększenie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006r. oraz program prac
legislacyjnych Rządu w zakresie handlu metodami elektronicznymi.
27
Kodeks cywilny, Bielsko-Biała 1999, s.19.
32
W lutym br. Rada Ministrów skierowała do Sejmu nowelizację ustawy o utworzeniu Polskiej
Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Zmiany w ustawie głównie dotyczyć będą zapisania
w systemie prawnym zadań PARP wynikających z sektora programu operacyjnego. Istotną
zmianą jaka będzie w ofercie PARP dla przedsiębiorców oraz innych grup beneficjentów
pomocy będzie dotyczyła źródeł finansowania poszczególnych programów oraz zmniejszenia
liczby programów, wniosków, wzorów i wytycznych. Nowe zapisy ustawy określają jakim
podmiotom oraz w jaki sposób PARP moŜe udzielić wsparcia. W ustawie równieŜ będzie
widniał zapis dający moŜliwość udzielania przez PARP wsparcia finansowego dla inwestycji
realizowanych przez małych i średnich przedsiębiorców oraz dla instytucji finansowych
zapewniających MSP dogodny dostęp do finansowania zewnętrznego. W poprzednim okresie
PARP, dysponując stosunkowo niewielkimi środkami finansowymi, wspierała rozwój MSP
przede wszystkim przy uŜyciu instrumentów "miękkich" (doradztwo, szkolenia). Natomiast
dzisiaj, dzięki dostępności znacznie większych środków finansowych pochodzących
z pomocy przedakcesyjnej UE oraz funduszy strukturalnych, podstawowym obszarem
wsparcia przez PARP rozwoju sektora MSP staje się wspieranie inwestycji w tych
przedsiębiorstwach. Nowa ustawa zawierać będzie system akredytacji w programach
doradczych. Jednak usługi doradcze mają tę cechę, Ŝe ich realna wartość jest trudno
wymierna. Dlatego teŜ podczas realizacji programów dotowania takich usług mogą pojawić
się przypadki naduŜyć, które polegają na świadczeniu usług mało wartościowych, które są
realizowane przez wykonawców nie posiadających naleŜytych kwalifikacji, umiejętności.
Natomiast akredytacja usługodawców przez PARP polega na ocenie czy potencjalny
wykonawca dotowanych usług posiada niezbędny potencjał do rzetelnego ich świadczenia.
Do tej pory akredytacja istniała tylko w procedurach Phare, docelowo wszystkie usługi
doradcze dofinansowywane przez PARP będą realizowane przez akredytowanych
wykonawców. Ustawa oprócz w/w postanowień określa równieŜ przyczyny wykluczenia
wsparcia (np. podmiotowi pozostającemu w stanie likwidacji, upadłości, pod zarządem
komisarycznym, bądź nie wywiązującemu się naleŜycie z wcześniej zawartych umów
z Agencją lub przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną, jeŜeli została skazana prawomocnym
wyrokiem za przestępstwo gospodarcze). Rozwiązania takie juŜ pojawiły się na mocy
przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 20 lutego 2003r. w sprawie działań
podjętych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości.
Sektor MSP napotyka na swej drodze wiele utrudnień. Jednym z nich są wysokie podatki.
Podatki od prowadzenia działalności gospodarczej mimo obniŜenia ich w 2004r. do 19%, są
barierą utrudniająco rozwijanie się przedsiębiorstwom (83,7% MSP mówi, iŜ podatki są
najpowaŜniejszą barierą w rozkwicie przedsiębiorstwa). MoŜna by rzec, Ŝe podatki są
traktowane jako pewnego rodzaju danina, czyli powszechne, przymusowe obciąŜenie na rzecz
33
państwa. Oprócz problemów podatkowych istnieje jeszcze bariera braku jednoznaczności
przepisów podatkowych a takŜe ciągła ich zmienność oraz brak przewidywania zmian.
Kolejnym elementem spędzającym sen z powiek przedsiębiorcom są uciąŜliwe procedury
administracyjne. Te procedury zajmują kierownictwu MSP ok. 1 godz. i 20 min., a to
wszystko na dopełnienie róŜnych formalności urzędniczych (uzyskiwanie zgód, zezwoleń
oraz kontakt z urzędami). Jest to szczególne ciąŜenie dla firm małych i mikro. Jest tak,
poniewaŜ zatrudniają one niewielką liczbę pracowników a dodatkowe obowiązki związane ze
zbyt rozbudowanymi formalnościami urzędniczymi, nieprofesjonalną obsługę w urzędach,
powoduje odciągnięcie kierowników ów firm od ich podstawowych obowiązków. W ogóle
urzędy państwowe, które mają współpracować z firmami są zbyt zbiurokratyzowane oraz
mało elastyczne. Natomiast jeśli chodzi o współpracę MSP z ZUS-em to występuje tu brak
reakcji tej instytucji na sygnały, które płynął z przedsiębiorstwa o niskiej jakości obsługi
przez pracowników ZUS. Współpraca z Urzędami Skarbowymi ma trochę niŜszy odsetek
ocen złych i bardzo złych niŜ ZUS. Następuje poprawa współpracy między nimi. Barierą ku
rozwojowi firmy są tzw. zatory płatnicze. Stanowią one dla 66,1% firm małych i średnich
istotne utrudnienie. Oznacza to, Ŝe taki odsetek MSP ma problemy z płynnością finansową,
które są wynikiem działania ich partnerów handlowych.
MSP od wielu lat mówią o swoich utrudnieniach. Teraz moŜe się okazać, Ŝe przestaną mówić
a zaczną działać-poszukując dla siebie miejsca w krajach UE. I powstaje tu pytanie, kto
będzie tworzył miejsca pracy, płacił podatki finansujące wydatki socjalne państwa, kto będzie
zwiększał dobrobyt społeczeństwa RP tworząc 50% PKB.
34