Poczucie koherencji a style radzenia sobie chorych z przebytym

Poczucie koherencji a style radzenia sobie chorych z przebytym

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009;6(4):181-188
artykuł oryginalny orginal article
Poczucie koherencji a style radzenia
sobie chorych z przebytym zawałem
mięśnia sercowego
Sense of coherence and patients’ ways of coping
with heart attack
Krystyna Kurowska, Mariola Wierzkowska,
Mariola Głowacka, Leokadia Rezmerska
1
2
Wojewódzki Samodzielny Psychiatryczny Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej w Pruszkowie
Klinika Geriatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Słowa kluczowe: zawał serca, stres, poczucie koherencji (SOC)
Key words: heart attack, stress, sense of coherence (SOC)
Streszczenie
Wstęp. Poczucie koherencji (SOC) jest czynnikiem wpływającym na umiejętność radzenia sobie ze
stresem. W sytuacji zagrożeń mobilizuje człowieka do aktywnego poszukiwania rozwiązań. Osoby z
wysokim SOC wykazują większą gotowość do korzystania z zasobów odpornościowych i co się z tym
wiąże mają silniejszą tendencję do przesuwania się na continuum zdrowie-choroba w kierunku bieguna
„zdrowie”. Celem pracy było ukazanie związków pomiędzy poziomem SOC, a stylami radzenia sobie
chorych z przebytym zawałem mięśnia sercowego.
Materiał i metoda badawcza. Przebadano grupę 74 osób przebywających na Oddziale Kardiologii
Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu w miesiącach styczeń – grudzień 2006 roku, które
miały udokumentowany przebyty po raz pierwszy zawał mięśnia sercowego i przebywały w szpitalu
celem wykonania planowej koronarografii. Badania przeprowadzono za pomocą kwestionariusza SOC-29, kwestionariusza Endlera i Parkera CISS.
Wyniki badań. Ustalono, że SOC nie zależy od metody, która została zastosowana w leczeniu zawału
mięśnia sercowego. Na jego poziom wpływa przede wszystkim płeć, wykształcenie i stosunek do wiary.
Stwierdzono zależność między poziomem SOC i jego składowymi, a stylami radzenia sobie w sytuacji
trudnej jaką jest zawał mięśnia sercowego.
PGP 127
Wyniki. Osoby charakteryzujące się wysokim poziomem SOC preferowały styl radzenia skoncentrowany
na zadaniu, rzadziej emocjonalnie podchodziły do zaistniałego problemu.
Adres do korespondencji:
Krystyna Kurowska
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej, Wydział Nauk o Zdrowiu UMK CM w Bydgoszczy
85-801 Bydgoszcz; ul Techników 3; tel. +48 (52) 585 21 94
e-mail: [email protected]
Copyright © 2009 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
182
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Summary
Introduction. The sense of coherence (SOC) influences one’s ability to cope with stress. In face of
danger it makes people look for solutions. People with high SOC level are eager to use the immune
resources and therefore on the continuum health-disease they tend to move towards the ‘health’ pole.
The aim of the study was to show the relationship between the SOC level and patients’ ways of coping
with heart attack.
Material and method. The study was conducted between January and December 2006 and involved
74 patients of the Cardiological ward in the Provincial Hospital in Toruń. All patients had experienced
one heart attack and were scheduled for coronarography. SOC-29 and Endler and Parker’s CISS were
used in the study.
Results. The SOC level was not influenced by the method used for the treatment of heart attack.
Among factors which influenced the SOC level were: gender, education and religious attitude. A relationship was observed between the level of SOC (and its components) and ways of coping with a
difficult situation such as heart attack
Patients with high SOC tended to concentrate on the task and did not show strong emotional attitude
towards the problem.
Wstęp
Zawał serca jest jedną z głównych przyczyn hospitalizacji w krajach wysoko rozwiniętych, a także w
Polsce. Ze względu na częstość występowania stanowi on istotny problem medyczny, społeczny jak i
psychologiczny.
Z psychologicznej perspektywy zawał serca i towarzyszące mu okoliczności są sytuacjami bardzo stresującymi, wyzwalającymi negatywne emocje. Pacjent po zawale serca musi dokonać wielu zmian związanych
z jego dotychczasowym trybem życia. U części pacjentów to właśnie stres, a nie kondycja fizyczna jest
czynnikiem silnie ograniczającym, prowadzącym do rezygnacji z wielu obszarów aktywności życiowej.
Istnieją jednak pewne cechy osobowościowe, które prowadzą do obniżenia odczuwanego stresu, a co
z tym związane efektywniejszego radzenia w sytuacji trudnej. W licznych badaniach zwraca się coraz
częściej uwagę na zaproponowaną przez Antonovsky’ego koncepcję poczucia koherencji uważanej za
interesujący psychologiczny determinant zdrowia. Zdaniem autora SOC jest głównym czynnikiem psychologicznym sprzyjającym zdrowiu i skutecznemu radzeniu sobie ze stresem. Osoby odznaczające się
silnym SOC częściej traktują stresory jako wyzwanie, któremu starają się sprostać, częściej wykazują
instrumentalne podejście do zaistniałej sytuacji, łatwiej mobilizują zasoby odpornościowe i dobierają
sobie sposoby radzenia ze stresem odpowiednie do aktualnej sytuacji [1].
Problematyka stresu i radzenia sobie z nim już od wielu lat jest jednym z ważnych obszarów zainteresowania przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Mimo nagromadzenia dużej ilości badań
stres i radzenie sobie z nim są nadał zjawiskami budzącymi duże zainteresowanie. Proces radzenia
sobie najczęściej ma złożoną strukturę. W literaturze przedmiotu można spotkać trzy pojęcia związane z radzeniem sobie, tj. styl, strategię i proces. Ma to za zadanie ułatwić badanie zjawiska radzenia
sobie. Według Endlera i Parkera [2] styl radzenia sobie ze stresem rozumiany jest jako typowy dla
danej jednostki sposób zachowania w różnych sytuacjach stresowych. Autorzy ci wyróżniają trzy style
radzenia sobie ze stresem: styl skoncentrowany na zadaniu, emocjach i unikaniu. Celem niniejszej
pracy jest zbadanie poziomu SOC, stylów radzenia sobie w sytuacji trudnej, jaką jest zawał mięśnia
sercowego, oraz ustalenie ewentualnych zależności między stopniem SOC, a rodzajem stylu radzenia
sobie w chorobie.
183
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Materiał i metoda badawcza
Badaniem objęto 74 pacjentów przebywających na Oddziale Kardiologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Toruniu w miesiącach styczeń – grudzień 2006 roku po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej
UMK w Toruniu przy CM w Bydgoszczy (KB/618/2005). Grupa badawcza składała się z osób, które miały
udokumentowany przebyty po raz pierwszy zawał mięśnia sercowego i przebywali w szpitalu celem
wykonania planowej koronarografii. Badania przeprowadzono za pomocą kwestionariusza SOC-29, kwestionariusza Endlera i Parkera CISS oraz ankiety zbierającej dane socjodemograficzne. Do opisu zmiennych zastosowano statystyki opisowe, do badania różnic między grupami zastosowano testy istotności
różnic (t-Studenta, F-Fischera), wykorzystano korelacje nieparametryczne R-Spearmana (współczynnik
korelacji rangowej). Za istotne statystycznie uznano wskaźniki spełniające warunek p<0,05.
Wyniki badań
Badana próba była wewnętrznie zróżnicowana ze względu na wiek, płeć, wykształcenie, stan cywilny,
miejsce zamieszkania, aktywność zawodową, wiarę, zasoby finansowe, wsparcie osób bliskich. Średni
wiek badanych wynosił 57,18 lat.. Najmłodsza osoba miała 42 lata, najstarsza 72 lata. Odchylenie
standardowe wynosi 6,79 - co mówi nam o tym, że przeciętny pacjent był między 51 a 64 rokiem życia.
Kobiet było 32 (43%), mężczyzn 42 (56%). Niespełna 15% miało wykształcenie podstawowe, większość
średnie bądź zawodowe. Tak samo rzadkie jak wykształcenie podstawowe było wyższe. Posiadało je tylko
13, 51% ogółu badanych. Osoby objęte badaniem najczęściej pozostawały w związkach małżeńskich,
ponad 82% badanych, 10% stanowiły osoby, które owdowiały. Samotni lub też rozwiedzieni - oni łącznie
stanowili niespełna 7% , więc niewiele z całej populacji. Respondenci zazwyczaj zamieszkiwali w dużych
miastach. Stosunkowo często zdarzały się również osoby ze wsi. Z dużych miast było 48% badanej populacji, ze wsi 35%. Miasta średnie i miasteczka małe zamieszkiwało ok. 17% ankietowanych. Większa
część badanych osób pracowała zawodowo, ale gdyby zliczyć razem osoby, które są na emeryturze bądź
rencie to one będą liczniejszą grupą, pomimo tego, że pracowników pracujących zawodowo było 41%.
Natomiast mających jakieś źródło utrzymania na zasadzie świadczeń jest łącznie 45%, zajmujących
się domem, czyli nie mających własnego źródła utrzymania kolejne 12%. Można więc tutaj powiedzieć,
że prawie 60% badanych nie pracuje. Wśród badanych nie było zadeklarowanych osób bezrobotnych.
Znaczna większość pracujących, czyli 43% wskazywała na fakt pracy fizycznej, duża część wykonuje
pracę fizyczną i umysłową łącznie. Praca umysłowa dotyczyła tylko co czwartego badanego. Nie było
uczących się. Z rozkładu stosunku do wiary wynika, że właściwe nie było osób, które były obojętne
bądź też były niewierzące. Nawet, jeżeli były niezdecydowane, ale przywiązane do tradycji - 5,5%.
Najczęściej były to osoby deklarujące siebie jako osoby wierzące - 83% badanej grupy, oraz głęboko
wierzące - 11%. Jeśli chodzi o sytuację materialną to 3% stwierdza, że żyje w ubóstwie, ponieważ
nie stać ich na zaspokajanie podstawowych potrzeb. Ponad 62% stwierdza, że żyje na podstawowym
poziomie, czyli ma zapewnione codzienne utrzymanie, natomiast 21% uważa, że może sobie pozwolić
na większe wydatki. 13% respondentów uważa swoją sytuację materialną za naprawdę dobrą.
Analizie materiału badawczego przedstawiono istotność różnic między średnimi SOC ze względu na
to, jaka metoda leczenia została zastosowana. Z danych wynika, iż stopień zrozumienia (45.77pkt.) i
zaradności (47.74pkt.) w przypadku angioplastyki jest nieco wyższy niż w farmakoterapii. Taka sama
sytuacja przedstawia się w przypadku sensowności (44.37pkt.) i SOC globalnym (137.88pkt.). Ta
różnica na korzyść angioplastyki nie jest jednak różnicą istotną statystycznie w przypadku żadnej ze
składowych SOC, ani w globalnym SOC. Poziom SOC nie zależy od metody, która została zastosowana
w leczeniu zawału mięśnia sercowego.
Z związku SOC i radzenia sobie u chorych po zawale wynika, że im wyższy był stopień zrozumienia, tym
istotnie statystycznie rzadziej występował styl emocjonalny (r=-0.35). Dotyczy to zarówno zaradności
(r=-0.35), sensowności (r=-0.39) i SOC globalnego (r=-0.45). We wszystkich tych przypadkach jest
istotna statystycznie korelacja, która ma siłę przeciętną. Jeśli chodzi o styl zadaniowy, to im większy
był stopień zaradności tym częściej stosowano styl zadaniowy (r=0.35). Podobnie w przypadku SOC
globalnego (r=0.29), czyli im wyższe SOC globalne tym częściej stosowany był styl zadaniowy. Natomiast
w przypadku stylu unikowego, nie można powiedzieć, iż korelacje były istotne statystycznie.
184
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Na podstawie średniej poczucia koherencji (M=135,78) podzielono badanych na 2 grupy - osoby o niskim
SOC (w zakresie od 99 do 135 pkt) oraz w zakresie wysokim (od 136 do 178 pkt). Na tej podstawie
sprawdzano, czy badani różnią się ze względu na CISS. Z analizy wynika, że osoby, które miały niski
poziom SOC miały zdecydowanie niższe wyniki w stylu zadaniowym - 53.82, natomiast z wysokim SOC
miały wyższy wynik – 57.65. Ta różnica była istotna statystycznie (p>0.0472). W związku z tym można
przyjąć, iż osoby, które miały wysokie SOC częściej stosowały styl zadaniowy i jednocześnie rzadziej
stosowały styl emocjonalny co jest zjawiskiem prawidłowym.
W kolejnym kroku zbadano różnice pomiędzy stopniem poczucia zrozumienia, zaradności, sensowności,
SOC globalnym u kobiet oraz u mężczyzn. Stwierdzono, że nie było istotnych różnic w poziomie dotyczących zrozumienia, sensowności i SOC globalnego. Były to wyniki bardzo zbliżone. Jedyna różnica
istotna statystycznie pojawiła się w zaradności (p>0.0144). Kobiety (43.93 pkt.) prezentują niższy
poziom zaradności niż mężczyźni (48.73 pkt.) Badając wpływ wieku na poziom SOC na podstawie takiej
samej jednoczynnikowej analizy wariancji nie zauważono, aby wiek był taką zmienną, która różnicuje
istotnie statystycznie badanych. Wykształcenie wpływa na SOC globalne (p>0.033), natomiast nie
wpływa na poziom zrozumienia i sensowności. W przypadku zaradności można powiedzieć, że mamy
do czynienia z trendem statystycznym (p>0.057). Poziom wykształcenia był wprost proporcjonalny do
poziomu zaradności, czyli osoby z wyższym poziomem wykształcenia reprezentowały wyższy poziom
zaradności. Nie stwierdzono wpływu stanu cywilnego na poziom SOC. Wynik ten może wynikać z faktu,
iż większość badanych pozostawała w związkach małżeńskich. Nie wykazano, aby miejsce zamieszkania,
rodzaj wykonywanego zajęcia wpływał na poziom SOC. W przypadku zaradności (p>0.014) istnieją
istotne statystycznie różnice w stosunku do wiary, natomiast w przypadku SOC globalnego można mówić o swoistym trendzie statystycznym (p>0.061). W przypadku poziomu zrozumienia nie zanotowano
istotnych statystycznie różnic, natomiast stwierdzono je w przypadku poziomu zaradności. Osoby,
które głęboko wierzyły średnia zaradności (39.62), natomiast te, które zdeklarowały się jako wierzące
(47.14), niezdecydowane ale przywiązane do tradycji (53.25). Na podstawie otrzymanych wyników
badanej grupy można wnioskować, iż osoby, które mniej koncentrowały się na swerze duchowej lepiej
radziły sobie z zaistniałą sytuacją. Taka sama sytuacja dotyczyła globalnego SOC. Być może zwracanie
się ku pierwiastkowi niewytłumaczalnemu powoduje, że ludzie mniej realnie określają swoją sytuację.
Sytuacja materialna, wsparcie rodziny istotnie nie wpływało na SOC.
W badaniach nie stwierdzono istotnej statystycznie różnicy wpływu płci, wieku na wybór stylu radzenia
sobie. Wykształcenie wpływa jedynie na wybór stylu zadaniowego, im wyższe wykształcenie tym częściej
badani prezentowali styl zadaniowy. Osoby z wykształceniem podstawowym uzyskały średnią stylu zadaniowego – 51.18, a osoby z wykształceniem wyższym - 66.10. Stan cywilny, miejsce zamieszkania nie
okazało się istotne statystycznie na wybór stylu radzenia sobie. Z analizy danych wynika, że aktywność
zawodowa wpływa na wybór stylu zadaniowego (p>0.0086) i na wybór stylu unikowego – kontakty towarzyskie (p>0.0456). Analizując średnie stylu zadaniowego można stwierdzić, że osoby, które pracują
zawodowo mają stosunkowo wysoki poziom stylu zadaniowego (58 pkt), ale taki sam wysoki poziom
mają również osoby otrzymujące świadczenia rentowe (59 pkt). Może to świadczyć m. in. o zaradności w uzyskiwaniu świadczeń, których otrzymanie niejednokrotnie wymaga pewnego zaangażowania
i wysiłku. Wykazano istotny statystycznie wpływ w przypadku stylu zadaniowego (p>0.0079), który
jest najwyższy tam, gdzie połączona jest praca fizyczna z umysłową, lub też wykonywana jest tylko
praca umysłowa. Osoby pracujące fizycznie, co zazwyczaj połączone było z niższym wykształceniem
stosowały inne style. Wiara nie wpływała istotnie statystycznie na wybór stylu radzenia sobie, jedynie
różnicowała w przypadku stylu zadaniowego, gdzie można było jednak stwierdzić jednoznacznej tendencji. Sytuacja materialna wpływała istotnie statystycznie na wybór stylu zadaniowego (p>0.00006).
Na pozostałe style nie zanotowano istotnej statystycznie różnicy. Ewidentnie można powiedzieć, że
średnie stylu zadaniowego wzrastają wraz ze wzrostem sytuacji materialnej. Pomiędzy osobami, które
mają zaspokojone tylko podstawowe potrzeby (52,58 pkt), a tymi osobami, które stać na odłożenie,
istnieje duża różnica (62,80 pkt). Nie stwierdzono istotnie statystyczne wpływu wsparcia rodziny na
CISS, czyli wybór stylu radzenia sobie nie zależy od czynnika jakim jest wsparcie rodziny.
Analizując poziom SOC i style radzenia badanych osób (Tabela 1) wykazano, że w przypadku zrozumienia
średnia wynosi 45,13, minimalny wynik- 25, maksymalny - 66. Natomiast globalnie w całym narzędziu,
185
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Tab. 1. Przeciętne poczucia koherencji oraz stylów radzenia sobie u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Tab. 1. Average of SOC and patient’s ways of coping with heart attack
N ważnych
N important
Średnia
Mean
Minimum
Minimum
Maksimum
Maximum
Odchylenie
Standard.
Standard
aberration
Zrozumienie
Comprehensibility
74
45.1351
25.00000
66.0000
9.77602
Zaradność
Manageability
74
46.6622
27.00000
67.0000
8.45176
Sensowność
Meaningfulness
74
43.9865
29.00000
54.0000
6.10074
SOC globalne
Global SOC
74
135.7838
99.00000
178.0000
19.45931
Zadaniowy
Task-oriented coping
74
55.6351
36.00000
77.0000
8.33309
Emocjonalny
Emotionoriented coping
74
44.9459
20.00000
65.0000
8.47056
Unikowy czynności
zastępcze
Avoidance
– ssubstitute activities
73
27.7123
13.00000
39.0000
6.41500
Unikowy kontakty
towarzyskie
Avoidancesocial contacts
74
16.4324
12.00000
22.0000
2.58595
Unikowy
Avoidance oriented
coping
73
44.1370
26.00000
60.0000
7.77159
gdyby liczyć wynik min. wynosi 11, max 77. Ten wynik 25 i 66 wynika z faktycznych wyników jakie badani
osiągnęli. Odchylenie standardowe - 9.77. Jeśli chodzi o zaradność ona jest niewiele wyższa. Wynosi
ona 46.66. Minimalny wynik wynosi 27, maksymalny 67, odchylenie standardowe - 8.45. Ale nie można
zapominać, że na zrozumienie składało się 11 punktów natomiast na zaradność w tym przypadku już
tylko 10. W związku z tym trzeba przyjąć, że nasi badani mieli wysoki poziom zaradności. Sensowność
jest na niższym poziomie i zazwyczaj na takim pozostaje m.in. z tego powodu, iż jest mniej itemów
(8), które je opisują. Sensowność pozostawała na poziomie 43.98, minimalny wynik – 29, maksymalny
– 54, odchylenie standardowe – 6.10. SOC globalne - wartość średnia wynosi 135.78. W tym miejscu
należy zaznaczyć, iż kwestionariusz do badania poczucia koherencji nie posiada norm. Analiza oparta
została na porównaniu wyników średnich uzyskanych przez badaną grupę z wynikami innych autorów
[3, 4]. Można więc przyjąć, że badana grupa ma przeciętny poziom SOC. Jeśli chodzi o style radzenia
sobie to najczęstszym stylem jest styl zadaniowy. Wartość średnia 55.63, wartość min. - 36.0, maksymalna – 77. Natomiast styl emocjonalny i unikowy mają niemalże identyczne wyniki. Średnia stylu
emocjonalnego wynosi 44.94, natomiast stylu unikowego łącznie – 44.13.
186
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Dyskusja
Przeprowadzone badania nie wykazały, że pacjenci u których zastosowano metodę przezskórnej angioplastyki wieńcowej charakteryzują się wyższym poziomem SOC niż osoby, u których zastosowano
farmakologiczną metodę leczenia zawału mięśnia sercowego. Uzyskane wyniki badań można tłumaczyć
tym, iż zawał serca u każdego człowieka wywołuje bardzo silne emocje w których dominuje lęk. Pacjenci,
którzy mają być poddani terapii farmakologicznej lub inwazyjnej w trybie pilnym, na ogół wcześniej
nie wiedzą, że chorują na chorobę niedokrwienną serca. Są oni zazwyczaj przerażeni, zaskoczeni i nie
koncentrują się na metodzie leczenia ale na jej efektach, ponieważ zdają sobie sprawę, że zagrożenie
życia jest poważne i realne.
W badaniach zaobserwowano znaczną zależność między poziomem SOC i jego składowymi, a stylami radzenia sobie w sytuacji trudnej jaką jest zawał mięśnia sercowego. W przypadku, gdy był wyższy stopień
zrozumienia, zaradności, sensowności i SOC globalnego tym istotnie statystycznie rzadziej występował
styl emocjonalny. Osoby, u których był wyższy stopień zaradności częściej stosowały styl zadaniowy. Taka
sytuacja wystąpiła również w przypadku SOC globalnego. Tezę tą potwierdzają wyniki badań uzyskane
przez innych badaczy: Słowika, Wysocką – Pleczyk [5], które mówią iż osoby o wysokim SOC w sytuacji
trudnej nastawione były częściej na koncentrację na zadaniu, rzadziej emocjonalnie podchodziły do zaistniałego problemu. Wysokie globalne SOC wpływa również na funkcjonowanie w innych obszarach. Warto
w tym miejscu przytoczyć wyniki badań uzyskane przez Andruszkiewicz, Wrońską [4]. Prowadzone przez
autorki badania wśród pielęgniarek potwierdziły wpływ SOC na typy zachowania związane z pracą. Pielęgniarki, które posiadały wyższe globalne SOC wykazywały predyspozycje do stosowania konstruktywnych
strategii radzenia sobie z problemami zawodowymi, natomiast u tych osób, które cechowało niskie SOC
częściej występowała zmniejszona odporność na stres związany z pracą. Należy tutaj wspomnieć, że
wyniki badań własnych i wymienionych badaczy pokrywają się z założeniami teorii A. Antonovsky’ego,
która głosi, że wysokie SOC odpowiada za przekonanie jednostki, że życie ma sens. że część problemów
i wymagań, jakie niesie życie, warta jest wysiłku, poświęcenia i zaangażowania. Ludzie o silnym SOC
częściej traktują stresory jako wyzwanie, lepiej radzą sobie w sytuacjach trudnych, lepiej mobilizują i
wykorzystują posiadane zasoby oraz wierzą w sens swoich działań. Uzyskane wyniki badań potwierdzają,
iż osoby charakteryzujące się wysokim SOC preferują styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu,
podejmują w sytuacji stresowej planowe działania zmierzające do rozwiązania sytuacji lub dokonania
jej zmiany. Osoby, które miały niski poziom SOC miały zdecydowanie niższe wyniki w poziomie stylu
zadaniowego, natomiast z wysokim SOC miały wynik wyższy. Ta różnica była istotna statystycznie.
Reguła ta potwierdza uzyskane wyniki badań, które przeprowadzone były na grupie kobiet po histerektommi w Klinice Psychiatrii Szpitala Uniwersyteckiego CM UJ we współpracy z Oddziałem Ginekologii
i Endoskopii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Przeprowadzający badania: Jawor, Szprych i in. [6]
stwierdzili również, że wyższy poziom SOC związany był z rzadszym stosowaniem stylu emocjonalnego,
oraz że osoby z wyższym poziomem SOC częściej stosowały styl zadaniowy.
Analiza statystyczna wyników badań częściowo potwierdziła, iż istnieją zmienne pośredniczące (wiek,
płeć, stan cywilny, wykształcenie, miejsce zamieszkania, zasoby finansowe, wsparcie osób bliskich)
wpływające na poziom SOC. W populacji objętej badaniem na poziom SOC i jego składowe wpływała
przede wszystkim płeć, wykształcenie i stosunek do wiary. Kobiety prezentują niższy poziom zaradności
niż mężczyźni. Taki sam wynik uzyskali inni autorzy: Słowik, Wysocka – Pleczyk [7] zajmujący się tym
problemem. Opierając się na wynikach swoich badań stwierdzili, że kobiety różnią się od mężczyzn w
zakresie stopnia poczucia zrozumiałości i zaradności, który jest wyższy w grupie badanych mężczyzn,
przy równoczesnym braku różnic w zakresie stopnia poczucia sensowności. Z danych własnych wynika,
że poziom wykształcenia wpływał na stopień zaradności i SOC globalne. Był on wprost proporcjonalny
do poziomu zaradności i SOC, czyli osoby z wyższym wykształceniem reprezentowały wyższy stopień
zaradności i wyższy stopień SOC globalnego. Zapewne związane jest to z zasobami posiadanej wiedzy
dotyczącej nie tylko istoty choroby, ale i możliwości rozwiązywania wielu problemów, które pojawiają
się w momencie zachorowania. Zaskakujący jest uzyskany wynik dotyczący wpływu wiary na poziom
SOC, a dokładnie na jedną z jego składowych – poziom zaradności. Osoby, które głęboko wierzyły,
średnia zaradności wynosiła 39.62, wierzące, średnia wynosiła 47.14, natomiast niezdecydowane ale
przywiązane do tradycji miały średnią aż 53.25. Na podstawie otrzymanych wyników badanej grupy
187
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
można wnioskować, iż osoby, które mniej koncentrowały się duchowo lepiej radziły sobie z zaistniałą
sytuacją. Taka sama sytuacja, choć w mniejszym stopniu dotyczyła również SOC globalnego. Może to
być spowodowane wiarą, iż życie człowieka zależy tylko od Boga, czego konsekwencją jest to, że ludzie
mniej realnie określają swoją sytuację.
Uzyskane wyniki badań wskazały, że na CISS wpływały nieco inne czynniki niż na poziom SOC. Ponownie pojawił się jedynie poziom wykształcenia, który wpływał na styl zadaniowy. Nie bez znaczenia była
aktywność zawodowa. Osoby, które pracowały zawodowo lub pozostawały na rencie miały stosunkowo
wysoki poziom stylu zadaniowego. Zastanawiać mogłoby dlaczego taki wynik pojawił się w grupie
osób pobierających świadczenia rentowe, a nie emerytalne. Jedną z hipotez może być stwierdzenie, iż
emerytura jest rzeczą naturalną, przechodzi się na nią po osiągnięciu określonego wieku, natomiast
świadczenia rentowe uzyskuje w przypadku niezdolności do pracy, których otrzymanie niejednokrotnie
wymaga pewnego zaangażowania i wysiłku. Styl zadaniowy był najwyższy również tam, gdzie połączona była praca fizyczna z umysłową, lub też wykonywana była tylko praca umysłowa. Warto także
zaznaczyć, że średnie stylu zadaniowego wzrastały wraz ze wzrostem sytuacji materialnej. Nie jest to
jednak wynik zaskakujący. Wiadomo, iż zasoby materialne umożliwiają podjęcie wielu dodatkowych
działań służących poprawie zdrowia.
Wnioski
1. W przypadku wyższego stopnia zrozumienia, zaradności, sensowności i SOC globalnego rzadziej występował styl emocjonalny. Osoby, u których był wyższy stopień zaradności częściej
stosowały styl zadaniowy. Taka sytuacja wystąpiła również w przypadku SOC globalnego.
2. Osoby charakteryzujące się wysokim poziomem SOC preferowały styl radzenia sobie skoncentrowany na zadaniu, rzadziej emocjonalnie podchodziły do zaistniałego problemu. Badani
o niskim SOC mieli zdecydowanie niższe wyniki w poziomie stylu zadaniowego, natomiast
z wysokim SOC mieli wynik wyższy. Osoby, które miały wysoki SOC częściej stosowały styl
zadaniowy i jednocześnie rzadziej stosowały styl emocjonalny.
3. Na poziom poczucia koherencji i jego składowe wpływała przede wszystkim płeć, wykształcenie i stosunek do wiary. Kobiety prezentują niższy poziom zaradności niż mężczyźni. Poziom
wykształcenia wpływa na stopień zaradności i SOC globalne, jest on wprost proporcjonalny
do poziomu zaradności i SOC, czyli osoby z wyższym wykształceniem reprezentowały wyższy
stopień zaradności i wyższy stopień SOC globalnego. Wiara wpływała istotnie statystycznie
na poziom zaradności. Osoby które głęboko wierzyły średnia zaradności (39.62), osoby
które zdeklarowały się jako wierzące (47.14), natomiast niezdecydowane ale przywiązane
do tradycji (53.25).
4. Na CISS najbardziej wpływa poziom wykształcenia, a dokładniej na styl zadaniowy. Im wyższe wykształcenie tym częściej badani prezentowali styl zadaniowy. Osoby, które pracowały
zawodowo lub pozostawały na rencie miały stosunkowo wysoki poziom stylu zadaniowego.
Styl zadaniowy był najwyższy tam, gdzie połączona była praca fizyczna z umysłową, lub
też wykonywana była tylko praca umysłowa. Średnie stylu zadaniowego wzrastają wraz ze
wzrostem sytuacji materialnej.
5. Poczucie koherencji nie zależy od metody, która została zastosowana w leczeniu zawału mięśnia sercowego. Stopień zrozumienia, zaradności, sensowności i SOC globalnego w przypadku
angioplastyki był nieco wyższy niż w farmakoterapii. Styl zadaniowy jest częstszy u osób z
wysokim SOC oraz styl emocjonalny, który jest rzadszy przy wysokim SOC. Badana grupa
prezentowała przeciętny poziom SOC, w której dominował styl zadaniowy.
188
Krystyna Kurowska i wsp.: Poczucie koherencji u osób z przebytym zawałem mięśnia sercowego
Piśmiennictwo
[1] Antonovsky A. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować.
Warszawa: Fundacja IPN; 1995; s. 34.
[2] Szczepanik P, Strelau J, Wrześniewski K. Diagnoza stylów radzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestionariusza CISS Endlera i Parkera. Przegląd Psychologiczny. 1/1996;
39: s. 187 – 210.
[3] Worsztynowicz A. Doświadczenie wsparcia społecznego a poczucie koherencji. W: Sęk H.,
Pasikowski T. (red.). Zdrowie – stres - zasoby. Poznań: Wyd. Fundacji Humaniora, 2001; s.151
– 164.
[4] Andruszkiewicz A, Wrońska I. Poczucie koherencji pielęgniarek a typ zachowań związanych z
pracą. Pielęgniarstwo XXI wieku. 5/2003; s. 47 – 51.
[5] Słowik P, Wysocka-Pleczyk M. Poczucie koherencji a style i sposoby radzenia sobie. Sztuka
Leczenia; 1/1998; s. 43 – 48.
[6] Jawor M, Szprych A, Dimter A, Kuleta M, Dudek D. Poczucie koherencji, style radzenia sobie
a adaptacja po zabiegu histerektomii. Psychiatria Polska. 5/2002; s.759 – 770.
[7] Słowik P, Wysocka-Pleczyk M. Wpływ poczucia koherencji na radzenie sobie w zależności od
płci.: Sztuka Leczenia. 3/1999; s. 83-88.
Zrecenzowano/Reviewed 19.11.2009
Zatwierdzono do druku/Accepted 23.11.2009