Polodowcowa perełka domem wielu rzadkich roślin

„WYCIECZKA Z KLASĄ”
SCENARIUSZ WYCIECZKI SZKOLNEJ
TEMAT: POLODOWCOWA „PEREŁKA” DOMEM WIELU RZADKICH
ROŚLIN
OPRACOWAŁA:
mgr Marta Teresa Kędzierska
nauczyciel przyrody
Szkoła Podstawowa
w Kaliszu Pomorskim
CZAS: maj-czerwiec – 6 godzin
KLASA: VI
MIEJSCE: Ścieżka edukacyjna - jeziorko śródleśne „Perełka” (koło Kalisza
Pomorskiego)
RODZAJ WYCIECZKI: wycieczka piesza
CELE GŁÓWNE WYCIECZKI:
-
wykorzystywanie
naturalnego
piękna
jeziorek
śródleśnych
do
rozbudzania oraz rozwijania wrażliwości estetycznej i moralnej,
- rozbudzanie i rozwijanie indywidualnej aktywności twórczej,
- kształtowanie pozytywnych postaw wobec tego, co stworzyła natura,
-
kształtowanie
właściwych
zachowań
młodzieży
dotyczących
poszanowania każdej formy życia,
- zapoznanie z genezą powstania jeziorka „Perełka”,
- wzbogacanie swojej wiedzy o najbliższej okolicy i jej bogactwach„patriotyzm lokalny”.
CELE OPERACYJNE (UCZEŃ):
- stosuje poznane zasady zachowania się w lesie,
- czyta mapę topograficzną,
- orientuje mapę i określa kierunek świata, w jakim należy się udać, by
dojść do jeziorka,
- maszeruje „na azymut”,
- wyszukuje i dobiera fakty, dane potrzebne do opisu wybranej rośliny,
- skutecznie rozwiązuje zagadki,
- skutecznie wykorzystuje dane zawarte w broszurce,
- wskazuje gatunki roślin,
- opowiada o wybranym gatunku rośliny, będącym przedmiotem zagadki,
2
- wyjaśnia potrzebę ochrony lasu, oczek śródleśnych jako domu roślin i
zwierząt,
- określa, co jest zagrożeniem dla oczek śródleśnych,
- kulturalnie prowadzi dyskusję,
- szkicuje roślinę, która była przedmiotem jego poszukiwań,
- planuje, w jaki sposób wykorzystać wypracowane na wycieczce
materiały,
- prowadzi obserwacje bezpośrednie z wykorzystaniem lornetki,
- występuje przed grupą, wypowiada się stosując wszelkie prawidła
polskiej mowy.
POMOCE:
- kontrakt z „Prawem lasu” (fragmenty),
- lornetki,
- kompasy,
- mapa terenu (z Nadleśnictwa Kalisz Pomorski),
- lupy (przynajmniej 2 sztuki)
- kartki z bloku rysunkowego (format A4),
- ołówki,
- teczka na wypracowane materiały,
- opracowania wykonane na podstawie literatury fachowej spięte w
broszurę (10 sztuk),
- zadania - zagadki dla zespołów (10 sztuk),
- „Zielony liść” - przypinka w formie broszki dla najaktywniejszych
uczestników wycieczki.
PRZEBIEG WYCIECZKI:
I. Prace porządkowe:
- zbiórka przy szkole,
- sprawdzenie obecności,
- podane celu i zadań wycieczki,
3
- przedstawienie leśnika- osoby wspierającej opiekuńczo i merytorycznie
wycieczkę,
- sprawdzenie przygotowania się do wycieczki pieszej (ubiór, drugie
śniadanie, środki do szkicowania i obserwacji),
- przydzielenie kompasów,
- krótkie przypomnienie o zachowaniu zasad bezpieczeństwa podczas
marszu ulicą i w terenie,
- wymarsz zorganizowaną grupą (parami).
II. Wycieczka na obrzeżach lasu:
1. Odczytanie przez leśnika kontraktu z „Prawami lasu”:
- krótka dyskusja nad zakazami i nakazami w prawie leśnym, tłumaczenie
ich potrzeby,
- złożenie pieczęci palcem maczanym w glebie ścieżki na znak przyjęcia
kontraktu.
2. Czytanie mapy - odnalezienie miejsca, gdzie leży „Perełka”.
3.
Orientowanie
mapy
przez
chętnego
uczestnika
wycieczki
-
przypomnienie, jak należy zorientować mapę.
4. Ustalenie, w jakim kierunku w terenie należy maszerować (SW):
- odblokowanie kompasów - kontrolowanie na kompasie trasy wycieczki.
5. Przejście nad oczko śródleśne „Perełka”.
6. Odczytanie przez ucznia z tablicy informacyjnej opracowanej przez
Nadleśnictwo Kalisz Pomorski informacji o genezie jeziorka (oczko
polodowcowe) - dyskusja, zapytania uczniów, wymiana informacji.
III. Poszukujemy skarbów flory jeziorka „Perełka”:
1. Podział klasy na 10 trzyosobowych zespołów.
2. Przydział broszur i losowo wybranych zagadek - zadań dla grup.
3. Praca w grupach
Nazwa jakiej rośliny jest rozwiązaniem zagadki? Znajdź ją i przygotuj się
do zdania krótkiej relacji o niej przed całą grupą.
4
IV. Prezentacja najcenniejszych gatunków roślin otoczenia i toni
jeziorka „Perełka”
Prowadzący czuwają nad prawidłowością i formą przekazu-odbioru.
V. Podsumowanie wyników obserwacji i poszukiwań:
- wymienianie gatunków poznanych roślin (o pięknych kwiatach, o
ciekawie wykształconych liściach, trujących…),
- podawanie miejsc, gdzie w okolicy Kalisza Pomorskiego można oglądać
poznane gatunki roślin,
- wymiana poglądów na temat realnych zagrożeń mogących doprowadzić
do unicestwienia tego miejsca.
VI. Relaks i planowanie:
1. Posiłek w terenie
2. Obserwacje z użyciem lupy (zapytania do prowadzących)
3. Obserwacje przez lornetkę niedostępnej w okresie lata wysepki opowiadanie
leśnika
o
gatunkach
roślin
tam
występujących
i
ich
przystosowaniach.
4. Wykonanie szkicu opisywanej wcześniej rośliny z zachowaniem zasad
szkicowania.
5. Zebranie szkiców jako pamiątki - dokumentu z wycieczki.
6. Podawanie pomysłów na wykorzystanie szkiców, broszury i zagadek:
- sporządzenie albumu flory „Perełki” - zatrzymanie go w gabinecie
przyrodniczym, oddanie do biblioteki szkolnej i miejskiej,
- skanowanie szkiców na lekcjach informatyki - stworzenie bazy danych o
jeziorku „Perełka” na potrzeby szkoły, miasta - w formie reklamy,
-
stworzenie
prezentacji
multimedialnej
tego
miejsca
i
szersze
rozreklamowanie „Perełki”, np. przesyłając ją do innych szkół, gmin,
drużyn harcerskich, przyrodników.
VI.
Podsumowanie pracy zespołowej i indywidualnej na zajęciach
w terenie - wyróżnienie najaktywniejszych „Zielonym liściem”.
5
VII. Uporządkowanie terenu ścieżki edukacyjnej wokół jeziorka
„Perełka”. Zbiórka i powrót.
ANEKS
I. ZAGADKI DLA GRUP:
1. Liście moje okrągławe pływają po wodzie, a wśród nich niby gwiazdy
uśmiechają się kwiaty…
(Grążel żółty)
2. Liście moje, jak dłonie wystają z brzegów „Perełki”, lecz ja mam siedem
palców, a ty pięć u jednej ręki…
(Siedmiopalecznik błotny)
3. Liście moje, jak serca u brzegów „Perełki”. Przyjrzyj się uważnie, bo
jestem niewielki… Patrzę na Cię kwiatem bladofioletowym, z pięciu
płatków złożonym…
(Fiołek błotny)
4. Liście moje niczym koniczyna, z trzech serc złożone, blisko do „Perełki”
seledynowo przytulone. Zakwitłem w kwietniu, maju, jestem częstym
mieszkańcem cienistych i wilgotnych gajów…
(Szczawik zajęczy)
5. Liście moje pierzaste i duże trzymają się mocno kłącza. Nie bierz mnie
przypadkiem do ręki, bo jestem silnie trujący…
(Szalej jadowity)
6. Liście moje jak trzy palce, na tęgiej, zielonej łodydze, a wśród nich
ujrzysz kwiaty z białymi rzęskami. Nie chwalę się wcale, ale tylko z nazwy
6
mama coś wspólnego z bobrami…
(Bobrek trójlistkowy)
7. Liście moje jak serca błyszczą na długiej, mięsistej łodydze. Wśród nich
ujrzysz biały kwiat, jak dłoń Twoja, gdy przeglądasz się w lusterku. Zmień
trochę czerwień, a otrzymasz…
(Czerwień błotna)
8. Łodyga ma ozdobiona liśćmi niebieskozielonymi, szable trochę
przypominającymi. Ostrożnie dotykaj ich krawędzi, bo krew z palca
poleci…
(Pałka szerokolistna)
9. Nie szukaj olbrzymiej rośliny, lecz zielonej drobiny. Wokół „Perełki”
poduchą rozłożony czekam na człowieka, który doceni me walory w
zakresie gromadzenia wody. Jeśli jesteś ogrodnikiem, jest u Ciebie w
domu coś, czym będę…
(Torfowiec)
10. Jestem turzycą, nie trawą, w biały puszek, niczym kozie futerko
ubraną…
(Wełnianka)
II. Broszura
Zawiera opisy roślin, które są przedmiotem poszukiwań i pracy młodzieży
na wycieczce. Zamieściłam w niej również nazwy łacińskie, być może
niektóre z nich zostaną zapamiętane.
Pałka szerokolistna (Typha latifolia)
Wygląd: Roślina 100-250 cm wysokości. Niebieskozielone liście 1-2 cm
szerokie (nazwa!), równowąskie. Bardzo małe męskie i żeńskie kwiatki w
7
długich, walcowatych kolbach. Cieńsza i jaśniejsza kolba męska znajduje
się bezpośrednio na grubszą, później czarno-brązową kolbą żeńską.
Siedlisko: Przede wszystkim na bagnistym dnie w strefie zarastania
stojących wód. Lubi żyzne podłoże.
Czermień błotna (Calla Palustris)
Wygląd: Wieloletnia roślina 15-30 cm wysokości. Liście o błyszczącej
powierzchni, prawie skórzaste, sercowatookrągławe, wyrastające wraz z
łodygą z płożącego się, nadziemnego lub podziemnego kłącza. Gruba
kolba kwiatowa 2-4 cm długości, u nasady z kwiatami obupłciowymi, u
góry z męskimi. Kolba podparta białą podsadką.
Siedlisko: Olsy, bagna leśne, torfowiska, rowy.
Wełnianka delikatna (Eriophorum gracie)
Wygląd: Roślina trwała. Wysokość od 10-50 cm, luźno-darniowa, z
rozłogami. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, tępo trójkanciasta.
Pochwy nie rozdęte. Blaszki liściowe wydłużone, dolne płaskie, górne
prawie od podstawy trójkanciaste. Liściowate podsadki nie przewyższają
kwiatostanu. Kwiatostan z 2-4 (do 5) kłoskami siedzącymi lub na
szypułkach, często prawie wzniesionych. Kłoski o długości od 5-10 mm,
12-30-kwiatowe, z szorstko owłosioną szypułą. Nitki okrywy kwiatowej do
2,5 cm. Okres kwitnienia od maja do czerwca.
Siedlisko:
Torfowiska
niskie,
przejściowe
i
wysokie;
na
glebach
torfowych, mokrych, umiarkowanie kwaśnych.
Szalej jadowity (Cicuta virosa)
Wygląd: Roślina wieloletnia, wysokości od 60-120 cm, naga. Ważną
cechę rozpoznawczą stanowi zgrubiałe bulwiaste kłącze, wewnątrz puste z
poprzecznymi przegrodami. Bardzo durze 2- lub 3-krotnie pierzaste liście
o wąsko lancetowatych, ostro piłkowanych odcinkach do 8 cm długich.
Szczytowe baldachy z licznymi białymi kwiatami od 7-13 cm.
Siedlisko: Rowy, sadzawki, starorzecza, bagna.
8
Uwagi: Szalej jadowity i szczywół plamisty są najbardziej trującymi
roślinami
baldaszkowymi.
Zwłaszcza
korzeń
zawiera
tyle
substancji
trujących, że mogą one zabić człowieka w ciągu jednej godziny.
Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella)
Wygląd: Delikatna, niska roślina nie przekraczająca 15 cm wysokości.
Liście przypominające koniczynę, odziomkowe, na długich ogonkach,
odwrotnie sercowate o kwaskowatym smaku. Kwiaty białe rzadko różowe,
z czerwonymi żyłkami, składające się z 5 płatków korony, 5 działek
kielicha i 10 pręcików oraz zarodni o 5 szyjkach. Wieloletnia roślina o
pełzającym kłączu.
Siedlisko: Lasy iglaste i liściaste z bogatym podszyciem, na glebie
próchniczej; w miejscach cienistych i nieco wilgotnych. Okres kwitnienia
od kwietnia do maja.
Fiołek błotny (Viola palustris)
Wygląd:
Roślina
wieloletnia
do
15
cm
wysokości
o
białawych,
podziemnych rozłogach. Rozetka liści odziomkowych składa się od 2-6, a
przeważnie z 4 błyszczących żółtozielonych, nagich liści; blaszki liściowe
okrągławe, szeroko sercowate lub nerkowate, przeważnie szersze niż
dłuższe, od 2-6 cm. Szypułki kwiatowe wyrastają z kłącza pojedynczo,
nieco powyżej połowy ich długości znajdują się dwa podkwiatki. Kwiaty do
1,5 cm szerokie, czerwonawolila, bladofioletowe lub białe; dolny płatek
korony fioletowo żyłkowany.
Siedlisko: Bagna, torfowiska wysokie i niskie, turzycowiska, olsy.
Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre)
Wygląd: Roślina wieloletnia o pełzającym kłączu i leżącej lub łukowato
podnoszącej się łodydze, do 60 cm długiej, z grubo piłkowanymi, prawie
dłoniastodzielnymi
liśćmi.
Wierzchnia
strona
liścia
ciemnozielona
i
błyszcząca, spodnia srebrzyście owłosiona, szarozielona lub niebieskawozielona. Ciemnopurpurowe kwiaty od 2-3 cm średnicy, w luźnych
9
kwiatostanach,
działki
kielicha
jajowate,
zaostrzone,
gwiaździsto
rozpostarte, przypominające płatki korony, które są znacznie mniejsze.
Siedlisko: Mokradła, torfowiska, brzegi rowów, na glebach kwaśnych,
unika wapnia.
Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata)
Wygląd: Roślina wieloletnia, od 10-30 cm wysokości. Tęga łodyga
wyrasta
z
płożącego
się
i
rozgałęzionego
kłącza,
podobnie
jak
i
długoogonkowe liście, z pochwą u nasady. Liście trójpalczaste (nazwa!) i
nieco podobne do koniczyny, ale dużo większe i mięsiste. Kwiaty białe,
rzadko różowe, w stożkowatym wzniesionym gronie. Pięć odgiętych łatek
korony z białymi włoskami na powierzchni i rzęskami po bokach.
Siedlisko: Strefy lądowienia stojących wód, bagna, torfowiska, rowy,
stawy.
Grążel żółty (Nuphar lutea)
Wygląd: Poza okresem kwitnienia można go pomylić z grzybieniem
białym, ponieważ liście obu tych gatunków są bardzo podobne, różnią się
jednak nerwacją. U grążela żółtego nerwy rozgałęziają się widlasto trzy
razy i promieniście biegną ku brzegowi, gdzie się nieco łączą. Kwiaty do 5
cm średnicy, żółtej barwy. Kwiaty i liście pływające.
Siedlisko: W uboższych wodach, przeważnie w wodach stojących, lecz
również w wolno płynących zakolach rzek.
Mech torfowiec (Sphagnum squarrosum)
Wygląd: Rośliny duże, do 20 cm długie; liście łodygowate, szerokie,
języczkowate, liście gałązkowe z szerokojajowatej nasady nagle zwężają
się w kończyk odgięty ku tyłowi, zielone lub brązowawe;
Siedlisko: Na mokrych łąkach i w lasach (olszyny), na torfowiskach
zasobnych w sole mineralne, także w wykopach.
Opracowała: mgr Marta Kędzierska
10