Typografia - Republika WWW

Typografia
Podstawy
typografii
Pojęcie pisma
Pismo to zespół znaków przyjęty przez
określoną grupę ludzi umożliwiający
widzialne i (lub) trwałe przedstawienie
myśli i mający to samo znaczenie dla
wszystkich jej członków
Pismem jest też potocznie nazywany
krój pisma i odmiana kroju pisma
Odmiana kroju pisma
Odmiana kroju pisma różnicuje
pisma jednego kroju ze względu
na grubość, szerokość i pochylenie
Dziedzina zajmująca się
przygotowaniem publikacji do druku od
strony graficznej w celu nadania jej
optymalnych walorów estetycznych
Ustala podstawowe zasady tworzenia
dokumentów w programach DTP
(DeskTop Publishing – Do Tworzenia
Publikacji)
Krój pisma
Krój pisma to charakterystyczny obraz pisma
drukarskiego o jednolitych cechach
graficznych: rytmie, proporcji, dukcie,
właściwościach optycznych itp., niezależnych
od stopnia i odmiany pisma
Każdy krój pisma posiada swoją nazwę (na
przykład Helvetica, Univers czy Garamond),
podlegającą wraz z samym krojem ochronie
prawnej
Cechy krojów pisma
jasność
„
jasność kroju (odmiany kroju) pisma jest
zależna od grubości kresek tworzących
litery, wielkości i kształtu szeryfów,
stosunku wysokości tekstu do wysokości
wersalików, odległości międzyliterowych itp.
ekonomiczność
„
„
dla danego kroju (odmiany kroju) pisma i
stopnia pisma w wierszu mieści się
określona liczba znaków
im znaków tych jest więcej, tym tekst
złożony tym krojem zajmuje mniej miejsca i
tym bardziej ekonomiczny jest dany krój
1
Stopień pisma
Stopień pisma jest to odległość pomiędzy
najwyższym a najniższym elementem znaków
pisma w danym kroju pisma. W szczególności
może to być odległość pomiędzy dolną linią
pisma a linią akcentów wersalikowych
Pojęcie znaku pisma i glifu
Zespół znaków nazywany jest
znakami pisma
Glif jest to kształt realizujący dany
znak pisma
Glif może zostać zakodowany w
foncie (w postaci definicji zestawu
krzywych matematycznych)
Elementy budowy liter
Tradycyjne nazwy stopni
pisma
stopień
nazwa
stopień
nazwa
3 p.
brylant
14 p.
średnian
4 p.
diament
16 p.
tercja
5 p.
perl
20 p.
dwugarmond
6 p.
nonparel
24 p.
półkwadrat
7 p.
kolonel
28 p.
dwuśrednian
8 p.
petit
32 p.
dwutercja
9 p.
borgis
36 p.
konkordans
10 p.
garmond
48 p.
kwadrans
12 p.
cycero
Podział znaków pisma
Litery
a. podrzędne
b. wersalikowe
c. kapitalikowe
Cyfry
a. zwykłe
b. mediewalowe (nautyczne)
Znaki
a. interpunkcyjne
b. matematyczne i logiczne
c. chemiczne
d. akcentowe (diakrytyczne)
e. inne
Szeryfy
poprzeczne lub ukośne zakończenia kresek liter
niektórych krojów pism (jednolite w swej formie
graficznej w danym kroju pisma)
2
Rodzaje liter
Litery podrzędne zwane są
tekstowymi lub minuskułami
Przedstawiają obrazy małych liter
alfabetu
Rodzaje liter
Litery kapitalikowe, zwane także
mediuskułami to litery o kształcie
werslików i wielkości liter tekstowych
danego kroju i stopnia pisma
Rodzaje liter
Litery wersalikowe zwane są także
majuskułami
Przedstawiają one obraz wielkich liter
alfabetu
Cyfry zwykłe
Cyfry zwykłe mają jednakową wysokość (najczęściej
zbliżoną do wysokości wersalików danego kroju,
czasami mniejszą)
Zaleca się stosowanie cyfr zwykłych w następujących
sytuacjach:
„
„
„
„
„
gdy są użyte we frakcji dolnej
gdy są użyte we frakcji górnej (na przykład odsyłacze
przypisów)
w tabelach (choć od tej zasady dość często się odchodzi,
część typografów uważa, że tabele są estetyczniejsze, gdy
używa się cyfr nautycznych)
we wzorach i formułach matematycznych
w otoczeniu majuskuł
Cyfry nautyczne
zwane też mediewalowymi, mają różną wysokość i
niejednolitą linię pisma
„
„
„
dla cyfr 1, 2 i 0 górna krawędź opiera się na środkowej linii
pisma, dolna krawędź opiera się na podstawowej linii pisma
dla cyfr: 3, 4, 5, 7 i 9 górna krawędź opiera się na środkowej
linii pisma, dolna krawędź opiera się na linii wydłużeń
dolnych
dla cyfr 6 i 8 górna krawędź opiera się na linii wydłużeń
górnych, dolna krawędź opiera się na podstawowej linii
pisma
Znaki
interpunkcyjne
zaleca się stosowanie cyfr nautycznych, gdy znajdują się
w otoczeniu minuskuł (na przykład w tekście ciągłym) lub
kapitalików.
3
poziome kreski
Pauza - kreska o długości jednego firetu
Półpauza - kreska o długości połowy
firetu
Dywiz - kreska o długości około 1/3
firetu
Najczęściej spotykane
rodzaje nawiasów
okrągłe ( )
kwadratowe [ ]
Zastosowanie nawiasów
kwadratowych
noty edytorskie:
„
„
„
„
„
wstawki
poprawki
wyjaśnienia
tłumaczenia
komentarze
do oznaczania skrótów, objaśnień i
wstawek odautorskich w cytatach
(przytoczeniach)
do oznaczania zapisu fonetycznego
Pauza (półpauza) czy
dywiz
pauza (półpauza) jest znakiem
międzywyrazowym. Należy ją stosować,
gdy występuje między członami
samodzielnymi pod względem
leksykalnym i składniowym
dywiz jest znakiem
wewnątrzwyrazowym, stosowanym
(między innymi) w wyrazach złożonych
konsekwentne stosowanie odstępów
pomiędzy pauzą (półpauzą) a innymi
elementami tekstu sprzyja jej
odróżnianiu od dywizu
Zastosowanie nawiasów
okrągłych
używane są przez autora danego tekstu
do oznaczania uzupełnień i objaśnień
tekstu głównego
używane są przez autora danego tekstu
do oznaczania alternatywnych
sformułowań tekstu głównego
używane są przez autora danego tekstu
do oznaczania przykładów odnoszących
się do tekstu głównego
używane przy w pewnych elementach
wyliczeń
Inne nawiasy w tekście
ciągłym
nawiasy klamrowe używane są do
oznaczania skrótów (wykasowań)
edytorskich
nawiasy ostrokątne do oznaczania
wstawek edytorskich
4
Najczęściej spotykane rodzaje
cudzysłowów
Pojęcie akapitu
Akapit to część tekstu rozpoczynająca
się wierszem akapitowym i kończąca się
wierszem końcowym
Wcięcie akapitowe i wiersz
końcowy
Zgodność wcięć akapitowych
leading/interlinia
Typografia
podstawowa terminologia
odstęp międzywierszowy (tzw.
interlinia) to odległość pomiędzy linią
dolną jednego wiersza a linią akcentów
wiersza następnego,
leading to odległość pomiędzy liniami
pisma kolejnych wierszy
5
kerning/tracking
Kerning
określają sposoby regulacji tzw. świateł
międzyliterowych
kerning ujemny (podcinanie) - dosuwanie do
siebie par liter, które wyglądają na nazbyt od
siebie odsunięte
kerning dodatni - odsuwanie od siebie liter
znajdujących się nazbyt blisko siebie
tracking - zmniejszanie odstępu
międzyliterowego wraz ze wzrostem stopnia
pisma
Tracking
Pierwszy i drugi wiersz:
zarówno A jak i V
wyglądają dobrze w
zestawieniu z literami z
pionowym brzegiem.
Trzeci wiersz:
występując jednak obok
siebie światło między
nimi jest zbyt duże.
Czwarty wiersz:
właściwy kerning.
Krój pisma
oryginalne odstępy
międzyznakowe są
zbyt ścisłe (u góry)
uaktywnienie
trackingu (zmiany
odstępów) może
wnieść dużą
poprawę w
czytelności tekstu
(na dole).
Krój pisma (ang. typeface) - jest to obraz pisma
drukarskiego o wspólnych cechach graficznostrukturalnych, np. Times, Helvetica, Univers,
Palatino.
Odmiana kroju pisma (ang. typestyle) - pismo
danego kroju o określonych cechach:
„
„
„
grubość (bardzo cienkie - extra light, cienkie - light, zwykłe
- regular, normal, book, półgrube - semibold lub demi, grube
- bold i bardzo grube - extra bold lub heavy);
szerokość (bardzo wąskie - extra condensed, wąskie condensed, normalne, szerokie - extended, bardzo szerokie);
nachylenie (proste; pochyłe w prawo - italic, oblique;
pochyłe w lewo - backslant).
Wszystkie odmiany danego kroju pisma zwane są
rodziną pism.
Czcionka/Font
Czcionka - prostopadłościan wykonany np. z
ołowiu, na którym odlany jest wizerunek litery
(i tylko to - nie używajmy terminu czcionka w
odniesieniu do cyfrowej definicji kroju pisma tu właściwszy będzie neologizm font).
Font - zbiór, plik komputerowy, w którym
zakodowana jest informacja o danym kroju
pisma.
Font/Krój pisma
Font może opisywać krój pisma w postaci:
„
„
„
rastrowej (bitmap font) - o ustalonym stopniu (wysokości)
pisma, gdzie każdy znak przedstawiony jest jako mozaika
kropek;
wektorowej (skalowalnej, vector font) - gdzie przedstawiony
jest obrys każdego znaku (w postaci figury opisanej przez
krzywe, łamane i odcinki prostych);
postać ta występuje w formatach:
Š Type 1 (opracowanym przez firmę Adobe - pliki PFB, PFM i
AFM)
Š TrueType (autorstwa Apple i Microsoft - pliki TTF)
Š OpenType - łączy w sobie Type 1 i TrueType;
„
wektorowej polimorficznej - przedstawione są obrysy
najbardziej ekstremalnych odmian danego kroju, odpowiedni
program tworzy automatycznie wersje pośrednie.
6
Miary
Systemie Pica (USA i WB) podstawową
jednostką jest tzw. "punkt pica" (ang. point)
1pt = 0,351 mm =1/72 cala
1pica =12 pt =1/6 cala
W Europie (a także w Polsce) przyjął się
system, gdzie podstawową jednostką miary
jest „punkt typograficzny”
1pt = 0,376065 mm
Większość programów DTP używa systemu
pica - jeżeli istnieje możliwość przełączenia (z
tzw. "picas, points" na "points"), należy zrobić
to jak najszybciej!
Chorągiewki - przykład
Zła chorągiewka (z lewej) tworzy rozpraszające czytelnika pola
pustego miejsca przy marginesie. Wersja skorygowana (po
prawej) poprzez ręczne wstawienie znaków końca linii.
Wdowy - przykład
Słowo "all" (z lewej) strony jest wdową. Błąd ten
może być łatwo skorygowany przez niewielką
zmianę długości linii (z prawej).
Chorągiewki
Chorągiewka - kształt obrysu jaki
tworzą nieregularne zakończenia linii.
Dobra chorągiewka - linie tekstu są
przeważnie na przemian krótsze i
dłuższe a różnica długości jest
niewielka.
Zła chorągiewka tworzy niepożądane
obszary pustego miejsca przy
marginesie.
Wdowy
Wdowa to określenie na bardzo krótką linię zwykle składającą się z jednego słowa lub
końcówki przenoszonego słowa - na końcu
akapitu bądź szpalty.
Wdowa postrzegana jest jako błąd
typograficzny z uwagi na to, że pozostawia
zbyt wiele pustego miejsca między akapitami
lub na końcu strony.
Błąd ten można skorygować poprzez
ponowne opracowanie chorągiewki lub edycję
tekstu
Bękarty
Jest to pojedyncze słowo lub część
słowa lecz występuje nie na końcu, ale
na początku szpalty bądź strony.
Rezultatem jest nierówny górny brzeg
bloku tekstu. Termin bękart nie jest tak
powszechnie używany jak wdowa ale
problem jest zbliżony.
7
Cudzysłowy proste,
typograficzne i apostrofy
Cudzysłowy typograficzne są zwykle
zakrzywione i mają różną wersję otwierającą i
zamykającą w zależności od tego, czy znajdują
się na początku czy też na końcu cytatu
"Proste" cudzysłowy mają zwykle prosty,
zwężający się ku dołowi pionowy lub ukośny
kształt
Najprostszą metodą uzyskania właściwych
cudzysłowów jest przejście do menu
preferowanych ustawień w edytorze lub
programie graficznym i włączenie opcji
"cudzysłowy typograficzne"
Pod względem typograficznym apostrof jest
niczym innym jak pojedynczym cudzysłowem
"typograficznym". Trzeba pamiętać o zastąpieniu
prostego apostrofu jego wygiętym
odpowiednikiem.
Czcionki kursywiane i pochyłe
Prawdziwa kursywa (italic) jest odmianą ukośną,
zwykle utworzoną jako uzupełnienie odmiany
prostej (tekstowej). Kursywa w znacznym
stopniu różni się od czcionki prostej (odmienny
projekt kształtów, odmienne szerokości; często
jej styl jest bardziej kaligraficzny)
Prawdziwa czcionka pochyła (oblique) jest
ukośną wersją czcionki prostej ale z niewielką
ilością zmian stylistycznych
Zarówno odmiany kursywiane jak i pochyłe są
używane dla wyróżnień w tekście napisanym
odmianą prostą, z tym że czcionki pochyłe są
znacznie mniej kontrastowe
Pogrubienie i kursywa
UWAGA !!!
Nie należy stosować pogrubienia w
połączeniu z kursywą
Nie rób tego nigdy tak, jak tu widzisz
Stosowanie wyróżnień
Bold i Italic
Pogrubienie
Czcionka pogrubiona kreuje wyróżnienie poprzez
kontrast pomiędzy jaśniejszym i ciemniejszym stylem
z tej samej rodziny
Pogrubienie jest często stosowane przy podpisach,
podtytułach i pojedynczych wolno stojących słowach
Pogrubienie należy stosować wewnątrz tekstu bardzo
oszczędnie (tylko wtedy, gdy potrzebne jest mocne
uwypuklenie) ponieważ jest ostrym akcentem
wizualnym
Używając czcionek pogrubionych z rodziny czcionek
mającej pełną gamę styli grubościowych należy
stosować style różniące się co najmniej o dwie
grubości aby zagwarantować wystarczający kontrast
Justowanie (wyrównywanie)
tekstu
Prawidłowo wyjustowany
tekst daje wrażenie
harmonii i porządku
Niestarannie wykonane
justowanie może
sprawić, że tekst będzie
zniekształcony i trudny
do przeczytania
8
Justowanie (wyrównywanie)
tekstu
justowanie polega na zwiększaniu odstępów
między wyrazami i literami tak aby krótsze
wiersze wypełniły całą linijkę
przy dłuższych wierszach, polega na
zmniejszaniu odstępów aby zmieścić się w
zadanej szerokości
część komputerowych programów ma
ustawienia, które umożliwiają przeskalowanie
w poziomie liter - tej techniki nie wolno
wykorzystywać do justowania - jedna z
głównych zasad typografii
Justowanie - porady
im więcej słów mieści się w jednym wierszu tym jest
mniej kłopotów. Można to osiągnąć zwiększając
długość linii albo zmniejszając (nawet o ułamek)
rozmiar czcionki
można przeredagować sam tekst aby naprawić
wiersze, które są zbyt puste lub zbyt ściśnięte. Należy
zredukować liczbę wierszy z przenoszonymi wyrazami
szczególnie jeśli jest ich więcej niż dwa po kolei.
Często jest możliwe zastąpienie krótkich słów
dłuższymi lub skrócenie rozwlekłych zdań
trzeba szczególnie dokładnie zrozumieć i opanować
parametry oprogramowania związane z
przenoszeniem wyrazów i justowaniem. Zwykle daje
się ustalać długość odstępu międzyliterowego i
międzywyrazowego, a także preferencje dotyczące
przenoszenia wyrazów
Czy konieczne jest
justowanie?
poszerzenie szpalty pozwala
poprawić justowanie
ten sam tekst z
wyrównaniem tylko do
lewego marginesu. Tu
przerwy międzyliterowe i
międzywyrazowe są
jednakowe co powoduje
jednolitą kolorystykę i
teksturę
zawsze trzeba sobie zadać
pytanie, czy wyrównywanie
do obu marginesów jest
absolutnie konieczne
9