Ściągnij PDF. - Wydawnictwo WSEI

dr Mariola Janiszewska1, Kamila Zabłocka2, mgr Ewelina Firlej1 , Aneta
Kryk2, Katarzyna Pawlikowska-Łagód2
1
2
Katedra Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Matematyki i Biostatystyki
Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Wsparcie społeczne osób starszych
Streszczenie
Problematyka wsparcia społecznego cieszy się dużą popularnością wśród wielu
dyscyplin naukowych takich jak psychologia, pedagogika, socjologia. Wsparcie społeczne należy
też do kluczowych terminów z zakresu
promocji i
ochrony zdrowia oraz działalności
terapeutycznej. Badania nad jakością życia osób starszych dowodzą, że więzi społeczne, cała
sieć relacji społecznych – wsparcie społeczne warunkują lepsze subiektywne poczucie
zdrowia, samopoczucie psychiczne, samoocenę i mniejsze ryzyko zgonu. Pierwszą i
podstawową instytucją społeczną zapewniająca wsparcie osobom starszym jest rodzina. Jedną
z podstawowych instytucji służącą osobom starszym jest Ośrodek Pomocy Społecznej.
Innymi ważnymi placówkami wspomagającymi osoby starsze są Domy Pomocy Społecznej,
Kluby Seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku. Szczególnymi placówkami niosącymi
wsparcie osobom starszym są hospicja a fundamentalną rolę we wspomaganiu ludzi starszych
odgrywa wolontariat.
Słowa kluczowe: wsparcie społeczne, osoby starsze, polityka społeczna
Wstęp
Pojęcie ,,wsparcie społeczne” wciąż jest wieloznaczne i niejasne zarówno pod
względem treściowym jak i zakresowym. Od dawna stosowane w kontekście sytuacji
trudnych i problemowych, kryzysowych oraz tzw. zdarzeń traumatycznych, pozyskiwania
pomocy oraz mechanizmów zdrowia i choroby. Jak podaje J. Kirenko (Kirenko, Byra 2008)
to w ostatnich dziesięcioleciach zyskało ogromną popularność, a owa popularność wynika
głównie z analizy istoty i roli samego zjawiska w problematyce stresu i radzenia sobie z nim.
Niestety coraz obszerniejsza literatura na temat wsparcia ma w większości charakter
empiryczny i nie prowadzi do tworzenia spójnych teorii, kategorii i pojęć. Pierwsze próby
zainteresowania się wsparciem z teoretycznego punku widzenia skierowane były ku
poszukiwaniu mechanizmów odpowiedzialnych za rozwój i kształtowanie się społecznych
1
relacji w celu zaspokojenia potrzeby bycia wspieranym przez innych, a ostatecznie poprzez
wieloaspektowe analizy poszukujące istoty wsparcia poszerzył się zakres problematyki w
jakim rozpatruje się wsparcie społeczne na wszystkie etapy życia człowieka.
Problematyka wsparcia społecznego cieszy się dużą popularnością wśród wielu
dyscyplin naukowych psychologii, pedagogiki, socjologii. Wsparcie społeczne należy też do
kluczowych terminów z zakresu
promocji i
terapeutycznej. Początkowo traktowany
ochrony zdrowia oraz działalności
było jako pojęcie posiłkowe do
definicji
,,opieki” i ,, pomocy” (Kirenko 2002).
Słowo wsparcie kojarzone z dawaniem podpory, wspierać –,, podtrzymywać
coś
czymś z dołu lub z boku, opierać się na czymś lub o coś , dawać podporę, oparcie komuś lub
czemuś”. Wspierać można w różny sposób , w rozumieniu potocznym ,, wsparcie to,, pomoc
‘’ ukazana komuś” (Dunaj 2000). Zawarte w definiensie wsparcia słowo ,, pomoc’’ znaczy
tyle co ,, wysiłek, praca albo jakieś działanie podjęte dla innej osoby, pomaganie komuś
(Szymczak 1979, s. 14). Zatem pomoc będąca elementem definicyjnym wspierania, sama w
swoim definiensie odsyła z powrotem do pojęcia ,, wsparcia” – jako określenia
bliskoznacznego ,, udzielaniu pomocy”. Pojęcia te nie są jednak tożsame. Jak podaje A.
Kacperczyk pojęcie ,,wsparcia społecznego” zawęża te zakresy znaczeń i łączy je
jednoznacznie z tkaną społecznych interakcji . Wspieranie jako synonim,, pomagania’’ czy
,,niesienia pomocy ‘’ odnosi się do budowania relacji międzyludzkich (Kacperczyk 2006).
Wsparcie społeczne- analiza pojęcia
Zdaniem A. Oblubińskiego wsparcie jest postawą pomagania ludziom poprzez
włączanie ich w proces rozwiązywania problemu, co w efekcie ukształtować ma
w nich
postawę samodzielności, aktywności a osoba wspierana nabędzie umiejętności pokonywania
określonych trudności. Dla S. Cobba wsparcie informacje napływające do jednostki i
sprawiające, że czuje się ona szanowana, podlega opiece, funkcjonuje w sieci wzajemnych
zobowiązań. Na tak pojmowane wsparcie społeczne, zdaniem autora składają się :
podtrzymywanie emocjonalne; podtrzymywanie samooceny oraz podtrzymywanie społeczne
(Sęk 1986). Socjologiczną definicję formułuje
Z. Kawczyńska - Butryn, która określa
wsparcie jako pewien szczególny sposób i rodzaj pomocy udzielanej poszczególnym osobom
i grupom, w celu zmobilizowania ich samych do poradzenia sobie z problemami (Oblubiński
1997). D. Włodarczyk wsparcie ujmuje z perspektywy zasobu indywidualnego,, potencjalnie
wspierającego zabezpieczenia, pochodzącego ze specyficznych relacji w obrębie
indywidualnych sieci społecznych (Kirenko 2008).
Dla W. Badury – Madej wsparcie, to otrzymywanie pomocy ze stron bliskich osób jak
też instytucji, w formie praktycznej pomocy ,emocjonalnego wsparcia bądź rady i informacji
2
(Kawczyńska-Butrym 1992). Natomiast A. Mroczek uważa, że wsparcia nie można łączyć z
sytuacją trudną, ma ono charakter dynamiczny i odbywa się przez całe życie jednostki w
czasie różnych interakcji społecznych. Wsparcie znajduje się w różnych perspektywach, jako
cel działania socjopedagogicznego, jako forma pracy edukacyjnej, a także jako zasób
wychowania.
Wielu badaczy zakłada ścisły związek pomiędzy siecią społeczną jednostki, a
możliwym do uzyskania przez nią wsparciem, czasami już samo posiadanie, istnienie w danej
sieci uważają za wystarczający dowód na otrzymywanie wsparcia. MC Dowell, Newell
wsparcie społeczne rozumieją jako dostarczanie jednostce w chwili trudności, zasobów
emocjonalnych, informacyjnych albo rzeczowych przez inną sieć (innych ludzi). Tak
zdefiniowane wsparcie dla J.S House to interpersonalna transakcja, wymiana obejmująca
wymianę emocjonalną (emocji, życzliwości), instrumentalną (w postaci konkretnej pomocy),
informacyjną (dzielenie się ważnymi informacjami) oraz oceniającą (przekazywanie danej
osobie naszego sądu na dany temat), a wszystkie powyższe elementy spełniają warunki
definicyjne wsparcia społecznego. P.A. Thoits definiuje wsparcie społeczne jako pewien
stopień w jakim społeczne potrzeby jednostki (bezpieczeństwa, przynależności) są
nagradzane poprzez kontakt z innymi (Kacperczyk 2006).
Bardziej współczesne rozumienie wsparcia społecznego, ukształtowane w obrębie
problematyki radzenia sobie ze stresem jest rozumienie H. Sęk. Wsparcie społeczne
traktowane
jako pewnego rodzaju interakcja społeczna, która cechuje się tym, że zostaje
podjęta przez jedną lub obie strony
(uczestników) w sytuacji problemowej. W toku tej
interakcji dochodzi do wymiany informacji, wymiany emocjonalnej, wymiany instrumentów
działania lub dóbr materialnych. Owa wymiana może być jednostronna lub dwustronna, a w
tym dynamicznym układzie wyróżniamy osobę wspierająca i wspierana. Dla skuteczności tej
społecznej wymiany istotna jest korelacja między rodzajem udzielanego wsparcia a
potrzebami odbiorcy wsparcia, celem tej wymian jest zbliżenie uczestników do rozwiązania
problemu (Nowakowski 2007).
Zdaniem S. Kawuli wsparcie posiada dwojakie znaczenie, w pierwszym ujęciu jako ,,
pomoc dostępna jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych,
których bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć; w drugim znaczeniu ,, jako
rodzaj interakcji społecznej, podjętej przez jedną lub dwie strony w sytuacji problemowej, w
której dochodzi do wymiany informacji emocjonalnej lub instrumentalnej . Wymiana ta może
być jednostronna lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się”, ale aby taka wymiana
była skuteczna, potrzebna jest spójność między potrzebami biorcy, a rodzajem udzielanego
wsparcia. Celem takiej interakcji jest dążenie do rozwiązania problemu, autor jednak
3
przestrzega, że jeżeli wsparcie społeczne zastępuje człowiekowi inne sposoby rozwiązania
problemów, a zwłaszcza gdy występuje bez przerwy, może nastąpić utrata zdolności jednostki
do samodzielnego radzenia sobie
w sytuacjach trudnych i uzależnienie od wsparcia
i
pomocy otoczenia. Stały i wysoki poziom wsparcia otrzymywany przez człowieka od
środowiska z którym jest związany, może zakłócić zdolności adaptacyjne jednostki, a osoba
wspierana może interpretować tę sytuację jako doświadczenie nadmiernej kontroli społecznej
(Kawula 1999).
Odnosząc się do powyższych definicji proponowanych przez różnych autorów można
stwierdzić, że pojęcie wsparcia społecznego to cały szereg dalszych lub bliższych jednostce,
interakcji społecznych, zachodzących między osobami potrzebującymi pomocy a dającymi
owe wsparcie. Rola wsparcia społecznego może zachodzić w różnych układach życia
ludzkiego, S. Kawula podaje cztery podstawowe układy życia ludzkiego:
1. Człowiek – człowiek- relacje rodzinne, przyjacielskie, rówieśnicze, sąsiedzkie, są
to relacje typu ,, Ja” i ,,Ty”;
2. Człowiek – grupa – rodzina własna, stowarzyszenia społeczne i polityczne,
środowisko sąsiedzkie i lokalne, grupy podkulturowe, przestępcze, grupy wsparcia
o charakterze rozwojowym, grupy wsparcia małżeńskiego, rodzinnego,
rówieśniczego, osób starszych;
3. Człowiek – instytucje – instytucje pomocy społecznej, porady prawnej,
medycznej, socjalnej, instytucje służb porządkowych, ubezpieczeniowych,
socjalnych, edukacyjnych, gospodarczych, politycznych, społecznych itp.;
4. Człowiek – szersze układy obejmujące relacje w wymiarze środowiska
okolicznego, gminy, miasta, dzielnicy, regionu zamieszkania, organizacji
i
stowarzyszeń regionalnych itp.
S. Kawula umieścił w swojej teorii wsparcia społecznego tzw. spiralę życzliwości,
zakłada ona, iż aby
człowiek mógł
znaleźć się w niej, musi być spełniona zasada
korzystności w zachodzących w niej relacjach międzyludzkich. Relacje te powinny być
nacechowane wrażliwością na potrzeby człowieka, nastawione na pozytywne rozwiązanie
jego problemów i przekazując mu impulsy do podjęcia działania. Czyli relacja ta nastawiona
jest na samodzielność jednostki, na jej samorozwój (Kawula 1996). Czyli skuteczne wsparcie
to wspieranie człowieka w rozwiązaniu jego problemów, poprzez uruchomienie jego
wewnętrznych sił, aby sam dał sobie radę ze swoimi problemami. Idealnym
odzwierciedleniem tego są słowa A. Brzezińskiej, pomagam tobie tak, abyś umiał sobie sam
poradzić”(Brzezicka 1992, s. 75).
Podstawowym i niezbędnym warunkiem wystąpienia reakcji wsparcia, są istniejące
grup odniesienia, sieci społeczne z którymi powiązana jest osoba potrzebująca lub które są dla
4
niej dostępne. W ramach sieci społecznych można wyróżnić trzy kręgi społecznego
zabezpieczenia, wskazane przez R. Kalma i A. Antonucciego. Pierwszy z nich tworzą
małżonkowie, bliska rodzina i najbliżsi przyjaciele. Związki między ludźmi są tu wyjątkowo
bliskie, trwałe i niezależne od zmieniających się ról społecznych i przeobrażeń w otoczeniu.
Z tego właśnie kręgu człowiek otrzymuje największe wsparcie, potwierdzają to też badania
prowadzone w ciągu ostatnich lat. Drugi krąg tworzy dalsza rodzina i koledzy z różnych
środowisk miejsca pracy różnych środowisk. Wsparcie otrzymywane z tego kręgu też jest
znaczne, ale już nie tak niezawodne jak w pierwszym kręgu, zaś osoby z tego kręgu mogą się
częściej zmieniać. Trzeci krąg tworzą sąsiedzi, znajomi i dalecy krewni, specjaliści z różnych
instytucji etc. W tym środowisku więzi społeczne są słabe, następuje częsta rotacja osób
wchodzących w jego skład a co za tym idzie, wsparcie z tej strony jest najmniejsze (Sowa
2004).
Analizując wpływ wsparcia na stan zdrowia wyróżniamy podejście strukturalne i
ilościowe oraz jakościowe i funkcjonalne. W podejściu pierwszym bierze się pod uwagę
obiektywne miary i analizuje się sieci społeczne, wg P.S. Berkman, analizuje się następujące
wymiary sieci:
 gęstość- obszar w jakim członkowie sieci wchodzą ze sobą w interakcje;
 rozmiar- liczba osób w sieci
 symetryczność – wzajemność interakcji;
 geograficzna bliskość – dotyczy obszaru w jakim członkowie sieci mieszkają;
 homogeniczność- wymiary na jakich członkowie sieci są do siebie podobni (wiek,

płeć, klasa społeczna, wyznanie);
dostępność- łatwość kontaktowania się członków ze sobą (Włodarczyk 1999, Sęk
1997).
W podejściu funkcjonalnym i jakościowym następuje czyli spostrzeganej przez
jednostkę dostępności powołujemy się na subiektywne miary np.: poczucie wsparcia,
postrzegana dostępność, wartość i adekwatność. Wsparcie może być tutaj traktowane jako:
zasób osobisty (zabezpieczenie pochodzące z relacji w obrębie sieci społecznych) oraz
wsparcie jako reakcja zaradcza (Kirenko 2002).
Badania nad wsparciem posługują się wieloma pojęciami wsparcia społecznego, a w
zależności od przeżywanych trudności potrzebujemy różnego rodzaju wsparcia. Ze względu
na ich zawartość, czyli to co w istocie jest przekazywane rozróżniamy wiele rodzajów i form
wsparcia:
 wsparcie emocjonalne, oparte jest ono na przekazie emocji podtrzymujących,
uspokajających, wyrażających zrozumienie, współczucie i troskę o osobę wspieraną.
Można się dzięki temu pozbyć napięć i negatywnych uczuć, wpływa na pozytywną
samoocenę i daje poczucie nadziei;
5

wsparcie informacje (poznawcze), w toku wsparcia następuje wymiana informacji,
które umożliwiają zrozumienie problemu

dzielenie się przez osoby własnymi
doświadczeniami o podobnym kontekście sytuacyjnym;
wsparcie duchowe to pomoc w sytuacjach wymagających odniesienia
się do sfery
sensu życia i ducha, często świadczona w sytuacji kryzysu egzystencjonalnego i w

sytuacjach związanych z lękiem przed śmiercią i cierpieniem duchowym;
wsparcie instrumentalne, to rodzaj i instruktażu o możliwościach i sposobach
postępowania w danej sytuacji problemowej, może przyjąć formę wymiany sposobów
postępowania, zdobywania informacji i dóbr materialnych. Wsparcie to, zbliżone jest
do wsparcia informacyjnego, jednak pełni inną rolę – przyjmuję rodzaj formowania
zachowań i zastępowania osoby wspieranej, co może ograniczaj rozwój zasobów

jednostki;
wsparcie rzeczowe (materialne), sprowadza się do świadczenia pomocy materialnej,
udzielania bezpośredniej pomocy w formie pożyczek, darów, usług, jak również do
fizycznego działania na rzecz potrzebujących- karmienie, udostępnienie schronienia,

pomoc finansowa, przekazywanie lekarstw;
wsparcie wartościujące- polega na okazywaniu akceptacji, szacunku, potwierdzeniu
wartości osoby (Kirenko, Byra 2008).
Obok zaproponowanych rodzajów wsparcia społecznego, wymienić należy
następujące formy ;
 wszelkie zachowania zmierzające do rozwiązania problemu i przeciwdziałające

skutkom stresu
zachowania nastawione na udzielanie pomocy bez wartościowania osoby

wspomaganej, prowadzące nawet do wyraźnych niekorzyści biorcy wsparcia;
wsparcie duchowe, niezbędne w utrzymaniu się sytuacji trudnej mimo udzielania

innych form pomocy;
pomocne w rozwoju, dotyczy wyrównywania szans na różnych
płaszczyznach
głównie edukacji (Kirenko 2002).
Istota wsparcia w życiu człowieka
Na podstawie wszystkich przytoczonych interpretacji modeli, rodzajów czy funkcji
wsparcia społecznego rzeczą jasną jest, iż zaistnienie tego zjawiska możliwe jest tylko wtedy
kiedy: istnieje osoba lub grupa potrzebująca wsparcia oraz druga osoba lub grupa go
udzielająca, a jako brakujące ogniwo potrzebna jest jeszcze sytuacja trudna, stresowa
(wymagająca udzielenia owego wsparcia).
Niewątpliwie każdy człowiek otrzymuje wsparcie w codziennym życiu, w sytuacji
ciągłych relacji i interakcji z innymi ludźmi, ale jest ono szczególnie istotne w sytuacji osób
6
starszych, niedołężnych, schorowanych. Ludzie starsi wymagają różnorodnych form wsparcia
społecznego. W tym celu wsparcie powinno się rozpocząć od
przeprowadzenia pełnej
diagnozy ich sytuacji, a zwłaszcza stanu ich zdrowia i sprawności, warunków życia, statusu
społecznego, organizacji czasu wolnego, kondycji psychicznej, samotności i osamotnienia.
Owa
diagnoza dotyczyć powinna zakresu dotychczasowej opieki, pomocy, a zwłaszcza
ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej realizowanych w
konkretnych formach pracy socjalnej. Kolejny obszar diagnozy uwzględniać powinien
zagadnienia związane z rolą środowiska lokalnego w kompensowaniu potrzeb ludzi starszych
(Skałbania 2009).
Bardzo istotnym elementem wsparcia społecznego jest subiektywne przekonanie
człowieka, że podlega on opiece własnej sieci, jest szanowany, a komunikacja w sieci opiera
się na zasadzie wzajemnych zobowiązań. W takich okolicznościach wsparcie odgrywać może
ważną
rolę w utrzymaniu zdrowia człowieka starszego, chronić go przed chorobą i
wspomagać procesy zdrowienia (Głębocka 2005). Dla
stanu zdrowia
osób starszych
bezcenne są wszelkie relacje i więzy społeczne, spojrzenie na osobę starszą poprzez pryzmat
jej uczestnictwa w sieci interakcji społecznych, to szansa do wskazania relacji między
zdrowiem fizycznym, psychicznym, i społecznym, Zaspokojenie potrzeb osób starszych,
niejednokrotnie realizowane jest przy współudziale lub za pomocą różnych form wsparcia
społecznego (Brzyski 2005).
Zarówno zakres jak i jakość udzielanego wsparcia osobie starszej lub przez nią samą
innym, zależny jest jak podkreśla L. Berkman od sieci wspierającej jaką posiada osoba starsza
( rodzina, znajomi, przynależność do wspólnot), ale też od zasobów, możliwości tej sieci
wspierającej. Zasoby te uruchamiane są dla osoby starszej w sytuacji problemowej lub w
zależności od potrzeb i oczekiwań. Według Berkmana szczególnego znaczenia w wieku
starszym nabiera wsparcie oceniające, w widoczny sposób przyczyniając się do podniesienia
poczucia własnej wartości (Fusgen 1998). Częstym zjawiskiem wśród osób starszych jest
poczucie osamotnienia oraz wymuszona nieraz przez choroby rezygnacja z życia
społecznego, co w konsekwencji prowadzi do braku satysfakcji z życia i braku wsparcia
głównie emocjonalnego.
Badania nad jakością życia osób starszych dowodzą, że więzi społeczne, cała sieć
relacji społecznych – wsparcie społeczne warunkują lepsze subiektywne poczucie zdrowia,
samopoczucie psychiczne, samoocenę i mniejsze ryzyko zgonu. Badania nad predykatorami
umieralności, jednoznacznie dowodzą, że brak więzi społecznych, samotne zamieszkiwanie,
7
brak rodziny istotnie zwiększa ryzyko zgonu wskazując bezpośredni czy pośrednio na brak
wsparcia społecznego (Blazer 1982).
Wsparcie społeczne osób starszych jako zadanie polityki społecznej
Można wnioskować, że system wsparcia społecznego ludzi starszych realizowany jest
na całym świecie, w różnym stopniu na różnych poziomach i z różnymi efektami przez wiele
podmiotów polityki społecznej Na szczeblu światowym, wymienić należy struktury ONZ;
UNESCO (Organizacje ds. Nauki i Kultury, WHO (Światowa Organizacja Zdrowia),FAO
(Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa), jak również Międzynarodowe Stowarzyszenie
Wolontariatu i znaczny jego udział w odniesieniu do ludzi starszych.
Do ważniejszych europejskich podmiotów zajmujących się miedzy innymi sprawami
osób starszych należą: Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej, Trybunał
Sprawiedliwości, Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka, Europejski Fundusz
Socjalny oraz Zielona i Biała Księga europejskiej polityki społecznej. Celem tych organizacji
jest ogólnie rzecz ujmując poprawa życia najsłabszych grup społecznych, poprzez ochronę
zdrowia, pilnowanie sprawiedliwości socjalnej czyli ochronę interesów grup najsłabszych do
których zaliczają się rzecz jasna osoby starsze (Rabczuk 2005).
W Polsce o czy pisałam we wcześniejszych podrozdziałach, zapewnienie najstarszym
obywatelom swoim praw i obietnica ,, szczególnej’’ opieki zapisana jest w Konstytucji RP.
Wsparcia osoby starsze mogą oczekiwać od resortu zdrowia, pracy i polityki społecznej.
Jakość udzielanego w tym zakresie wsparcia pozostaje do dyskusji, niemniej
organizacje, ustawy i zapewnienia w tym zakresie istnieją,
jednak
a realizacja to często kwestia
sporna.
Wszelkie działania podejmowane na rzecz wspomagania ludzi starszych powinny
opierać się na interdyscyplinarnej wiedzy z zakresu gerontologii oraz geragogiki. Powinny
być zróżnicowane gdyż osoby starsze, nie stanowią jednolitej grupy. Z tego właśnie powodu
należy zacząć od przeprowadzenia diagnozy społecznej, pamiętając że człowiek starszy nie
jest tabula rasa, przy projektowaniu działań wspomagających niezbędne jest posługiwanie się
retrospekcją, na przykład w formie wywiadów biograficznych. Należy również pamiętać, że
starzenie się jest procesem wielopłaszczyznowym, zachodzącym w trzech wymiarach:
biologicznym, psychologicznym i społecznym, zatem działania wspomagające osobę starszą
powinny być wieloaspektowe.
Człowieka starszego należy spostrzegać jako podmiot, a nie przedmiot oddziaływań,
zgodnie z ideami pedagogiki humanistycznej, odwołującej się do założeń filozofii
personalizmu. Pamiętając, że osoby starsze, tak jak inni ludzie mają swoje potrzeby i
pragnienia, należy im stworzyć możliwość wyboru stylu i jakości życia, pozwolić przejawiać
8
inicjatywę i wspomagać w
działaniach. Bez stosowania przymusu i presji, narzuconych
schematów zachowań czy rozwiązań, należy natomiast doradzać, zachęcać, informować i
wspierać w realizacji zadań rozwojowych starości. Szczególnie istotne jest nauczenie ludzi
starszych odpowiedniego wykorzystania specyficznego potencjału, który w nich tkwi, a który
wynika z ich życiowego doświadczenia. Działania te powinny zapobiegać bierności i
bezradności społecznej poprzez aktywizowanie osób starszych i kształtowania sieci wsparcia
społecznego. Niezbędna też jest ścisła współpraca osób i instytucji działających na rzecz
najstarszej grupy wiekowej.
Pierwszą i podstawową instytucją społeczną zapewniająca wsparcie osobom starszym
jest rodzina, jednak często zdarza się, iż mimo szczerych chęci nie jest w stanie zapewnić
odpowiedniej opieki ludziom starszym, dlatego ważne jest wspieranie rodziny w wypełnianiu
jej funkcji opiekuńczych. O prawie osoby w podeszłym wieku do opieki instytucjonalnej i o
obowiązkach instytucji świadczących tę formę pomocy stanowi Europejska Karta Społeczna.
Jedną z podstawowych instytucji służącą osobom starszym jest Ośrodek Pomocy Społecznej.
Głównym celem takiego ośrodka jest dążenie do jak największej samodzielności jej
podopiecznych i do poprawy jakości ich życia.
Innymi ważnymi placówkami wspomagającymi osoby starsze są Domy Pomocy
Społecznej, niestety posiadają one jednakowy program wspomagania ludzi starszych, ale są
ważne ponieważ zapewniają całodobową ochronę, opiekę medyczną i pielęgniarską osobom
tego potrzebującym. Miejscami systematycznych spotkań i nawiązania interakcji
międzyludzkich również są: Klub Seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku. Szczególnymi
placówkami niosącymi wsparcie osobom starszym są hospicja, realizujące ideę opieki nad
ludźmi umierającymi. Fundamentalną rolę we wspomaganiu ludzi starszych odgrywa
wolontariat. Jest on dostrzeganiem innych ludzi obok siebie, wolontariusze poświęcają swój
czas niejednokrotnie sprawiają, że sytuacja wielu starszych ludzi ulega poprawie, okazując
swoim podopiecznym wsparcie emocjonalne przerywają krąg ich odosobnienia społecznego.
Jednocześnie człowiek w podeszłym wieku otoczony zainteresowaniem i szacunkiem
niejednokrotnie sam otwiera się na potrzeby innych. Praca z wolontariuszami niejednokrotnie
pozytywnie wpływa na stan zdrowia seniorów, ponieważ co potwierdzają liczne badania
ludzie nieutrzymujący kontaktów społecznych częściej chorują, a obniżona odporność na stres
powoduje występowanie wielu chorób psychosomatycznych.
Niestety sektor państwowy obciążony koniecznością wspierania osób znajdujących
się w trudnej sytuacji życiowej, nie jest w stanie zapewnić pomoc i wsparcie wszystkim
osobom starszym, dlatego ciągle wzrasta w tym względzie rola organizacji pozarządowych.
W Polsce sektor non – profit oferuje najstarszej grupie wiekowej spory zakres pomocy
9
udzielanej w różnych formach pomocy
finansowej, rzeczowej, działalności rekreacyjnej,
kulturalnej i edukacyjnej. W Polsce istnieje też wiele stowarzyszeń i fundacji które
nieodpłatnie wspomagają osoby starsze np. Caritas, Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet
Pomoc Społecznej, oferując obok pomocy finansowej i rzeczowej porady prawne, pomagają
w załatwianiu spraw urzędowych, zapewniają opiekę medyczną w domu, zajmują się ofiarami
przemocy, organizują wczasy dla seniorów będące forma wypoczynku letniego podczas
którego najubożsi i samotni seniorzy otoczeni opieka medyczną i pielęgnacyjną aktywnie
spędzają czas. Organizacje te prowadzą wiele działań wspomagających osoby starsze w ich
codziennym życiu.
Rozważając kwestie wsparcia społecznego dla osób starszych należy również
wspomnieć o pomocy sąsiedzkiej udzielanej seniorom przez osoby z ich bezpośredniego
otoczenia. Działania takie nie tylko zaspokajają potrzebę bliskości i kontaktu z otoczeniem
często bardzo odczuwaną w okresie starości, ale też mogą przybierać formę wsparcia
finansowego, opieki w chorobie i pokonaniu barier wynikających ze starości. Osoby prywatne
(sąsiedzi), mogą wnieść ważny wkład we wsparcie społeczne
wykonując proste nie
wymagające większego wysiłku czynności jak na przykład: okazanie zainteresowania osobie
starszej, wezwanie pogotowia, organizacja transportu do placówki służby zdrowia czy
zrobienie zakupów.
Reasumując, troska o starsze pokolenie powinna być istotnym działaniem nas
wszystkich, całego społeczeństwa, gdyż jak twierdzi Georges Minois (Sybilska 2008) ,, (…)
społeczeństwo ma takich starców, na jakich zasługuje”.
Literatura:
Blazer D.G.: Social support and mortality in an elderly community population. American
Journal of Epidemiology. 1982. 115/5.
Brzezińska A.: Wspomaganie rozwoju. Młodzież – Kultura – Wieś. 1992, nr 18.
Brzyski P, Knurowski T, Tobiasz- Adamczyk B.: Trafność i rzetelność skali wsparcia
społecznego SSL12-I w populacji osób starszych wiekiem w Polsce. Przegląd
Epidemiologiczny. 2005, 59.
Butrym Z ( red).: Pielęgnowanie a systemy społecznego wsparcia. Lublin 1992.
Dunaj B (red).: Popularny słownik języka polskiego. Wyd. Wilga. Warszawa 2000.
Fusgen I.: Starość pod opieką. Tłm. Gołka D. Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 1998.
Głębocka A; Szarzyńska M.: Wsparcie społeczne a jakość życia ludzi starszych. Gerontologia
Polska.2005T.13/4, 255-259.
Górajek – Jóźwik J.: Pojęcie wsparcia w pielęgniarstwie i pielęgnowaniu. [W:] Kawczyńska –
Kacperczyk A.: Wsparcie społeczne w instytucjach opieki paliatywnej i hospicyjnej.
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 2006.
10
Kawula S.: Wsparcie społeczne. W: Lalak D; Plich T ( red).: Elementarne pojęcia pedagogiki
społecznej i prac socjalnej. Wydaw. Akademickie Żak.Warszawa 1999.
Kawula S.: Wsparcie społeczne – kluczowy wymiar pedagogiki społecznej. Problemy
opiekuńczo – wychowawcze. 1996 nr 1 s.6-7.
Kirenko J ; Byra S.: Zasoby osobiste w chorobach psychosomatycznych. Wydawnictwo
UMCS. Lublin 2008.
Kirenko J.: Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością. Ryki 2002.
Nowakowski M.: Sieć wsparcia społecznego osób starszych. W: Kromolicka i inni ( red).:
Pomoc i opieka w starości. Szczecin 2007.
Oblubiński A.: Wsparcie społeczne w pracy socjalno wychowawczej (zarys problematyki).
[W:] Kantowicz E ( red.): Wsparcie społeczne w układach ludzkiego życia. Olsztyn 1997.
Rabczuk W.: Polityka unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych i starszych. [W:]
Wyczesany J, Gajdzica Z (red).: Edukacja i wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością w
wybranych krajach europejskich. Impuls. Kraków 2005.
Sęk H.: Wsparcie społeczne, co zrobić, ab stało się pojęciem naukowym.
Przegląd
Psychologiczny. 1986 nr 3.
Sęk H.: Rola wsparcia społecznego w sytuacji kryzysu. W: Kubacka – Jasiecka D, Lipowska
– Teutsch A( red.): Oblicza kryzysu psychologicznego i pracy interwencyjnej. Kraków 1997.
Skałbania B, Poradnictwo pedagogiczne. Przegląd wybranych zagadnień, Impuls, Kraków
2009.
Sowa J.: Relacje interpersonalne w procesie wsparcia społecznego osób niepełnosprawnych.
[W:] Palak Z; Bartkowicza Z (red).: Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjalizacji.
UMCS. Lublin 2004.
Sybilska M.: Oczekiwania i możliwości realizacji wsparcia psychicznego podopiecznych
Zakładu Opiekuńczo- Leczniczego w Opolu. W: ( red). Rogala S.:Wybrane problemy
wspierania ludzi starszych .Wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji. Opole 2008.
Szymczak M.: Słownik języka polskiego, Wyd. PWN, Warszawa 1979.
Włodarczyk D.: Wsparcie społeczne a radzenie sobie ze stresem u chorych po zawale serca.
Przegląd Psychologiczny. 1999, nr 4.
11