blog ekonomiczny: www.rybinski.eu

dr Krzysztof Rybiński
email: [email protected]
blog ekonomiczny: www.rybinski.eu
Dekonwergencja krajów EŚiW w obszarze kapitału intelektualnego
Wystąpienie panelowe
Podczas spotkania organizowanego przez
Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie
nt.
„Jak tworzyć kulturę inwestowania która rozumie procesy innowacyjne?”
Warszawa, 12 luty 2008
Szanowni Państwo,
PoniewaŜ mam tylko pięć minut, a temat jest niesłychanie waŜny pominę zwyczajowy dowcip
na początku i przejdę od razu do rzeczy. W dzisiejszym wystąpieniu uzasadnię tezę, Ŝe od
piętnastu lat w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, a Polsce w szczególności, postępuje
przeraŜająca dekonwergencja w obszarze kapitału intelektualnego.
Kapitał intelektualny1 definiuję jako zbiór nietrwałych aktywów, składających się z
kapitału wiedzy (wiedzy formalnej, zdobytej w szkole, na uczelni, w pracy podczas szkoleń
oraz wiedzy Ŝyciowej, zwanej teŜ często mądrością2, relacji z innymi pracownikami, kapitał
wiedzy moŜe być rzeczywiście wykorzystywany lub tylko potencjalny), kapitału relacji (z
innymi przedsiębiorstwami, z dostawcami i klientami, obejmuje zarówno bazę klientów jak i
ich potencjał) i z kapitału strukturalnego lub organizacyjnego (kapitał procesów, kultura
organizacyjna, kapitał innowacji). Dziedzina wiedzy zajmująca się kapitałem intelektualnym
bada kapitał intelektualny przedsiębiorstw, miast, regionów, uczelni wyŜszych czy całych
krajów3.
1
Podaję za Rybinski (2007)
Po angielsku ten rodzaj wiedzy jest określany jako tacit knowledge, opisuje wiedzę której nie moŜna nauczyć
się z podręczników. Na przykład doświadczony mechanik, wiele lat pracujący w zawodzie posłucha silnika i
moŜe od razu powiedzieć co jest zepsute, profesor rzuci okiem na pracę dyplomową studenta i od razu wie, które
fragmenty zostały skopiowane, a które nie.
3
Powstały na przykład raporty o kapitale intelektualnym Danii, Szwecji, Izraela czy Chorwacji. Przykładem
inteligentnego miasta jest Putrajaya w Malezji. Zagadnienie kapitału intelektualnego ma pewne wspólne wątki z
2
1
Dlaczego kapitał intelektualny jest tak waŜny? W globalnej gospodarce XXI wieku opartej na
wiedzy tylko te firmy, uczelnie, regiony czy całe kraje odniosą sukces, które będą w stanie
zwiększać innowacyjność swojej produkcji i usług. Ci którzy staną w miejscu zostaną poŜarci
przez szybko rosnące firmy azjatyckie, które juŜ uzyskały dominująca pozycję na wielu
rynkach. Natomiast kluczowym „składnikiem” innowacji jest właśnie kapitał intelektualny.
Warto teŜ pamiętać, Ŝe w globalnej gospodarce XXI wieku pojawili się nowi, potęŜni gracze,
którzy szybko budują swój kapitał intelektualny. Na przykład w Chinach więcej dzieci kończy
szkoły z samymi piątkami i szóstkami niŜ wynosi liczba wszystkich dzieci w USA. Gdyby
wysłać wszystkie, co do jednego, miejsca pracy z USA do Chin, to i tak w Chinach ciągle
byłaby nadwyŜka podaŜy pracy nad popytem.
Ponadto, zmiany dokonują się w zawrotnym tempie. Według Richarda Riley, sekretarza ds.
edukacji USA, najprawdopodobniej dziesięć zawodów które będą najbardziej poszukiwane w
2010 roku w ogóle nie istniało przed 2004 rokiem. Zatem dzisiaj przygotowujemy dzieci do
pracy w zawodach które jeszcze nie istnieją, które będą wykorzystywały jeszcze nie istniejące
technologie i rozwiązywały problemy o których jeszcze nie wiemy, Ŝe istnieją. W ciągu
tygodnia jest więcej informacji w wydaniach New York Times niŜ człowiek napotykał przez
całe swoje Ŝycie w XVIII wieku. Liczba informacji technologicznych podwaja się co roku.
Dla studentów pierwszego roku studiów technicznych to oznacza, Ŝe połowa wiedzy której
się uczą ulegnie dezaktualizacji gdy dotrą do trzeciego roku.
Niech Państwo zgadną co to za kraj? Najbogatszy na świecie, najsilniejsza armia, centrum
finansowe świata, najlepszy system edukacyjny, światowe centrum innowacji, emituje
rezerwową walutę świata, najwyŜszy standard Ŝycia. ….
To Wielka Brytania w 1900 roku. Co z tego pozostało dzisiaj? Skoro globalna gospodarka
oparta na wiedzy tak bardzo przyspieszyła, to jaki kraj będzie globalnym liderem wiedzy i
innowacji w 2030 roku?
Zatem jak na tym tle prezentuje się nasz region. Jak pokazaliśmy w artykule Radzikowski,
Rybinski (2007) zdecydowana większość wskaźników kapitału intelektualnego wskazuje na
poraŜającą dekonwergencję w tym obszarze w czterech krajach EŚiW: Czechy, Polska,
Słowacja i Węgry. Zaprezentujmy niektóre z tych wskaźników:
pojęciem kapitału społecznego, ale jest koncepcją rozwijaną bardziej przez ekonomistów i praktyków
zarządzania, podczas gdy kapitał społeczny jest dziedziną, w której największy wkład wnieśli socjologowie.
Obszerna dyskusja zagadnień kapitału społecznego oraz stanu badań w tej dziedzinie w Polsce znajduje się na
przykład w pracy Kostro (2006).
2
Jednym optymistycznym sygnałem jest fakt, Ŝe na początku transformacji udział osób w
wieku uczelnianym decydujący się na podjęcie studiów wyŜszych wynosił poniŜej 20%,
obecnie udział ten wzrósł do 50%. Niemniej utrzymuje się duŜa luka między krajami naszego
regionu a krajami piętnastki, nie wspominając nawet o przepaści dzielącej nas od USA czy
tygrysów azjatyckich, gdzie te wskaźniki przekraczają 80%.
Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (2007)
Figure 20. School enrollment, tertiary (% gross)
90
80
70
60
50
40
30
20
10
USA
20
04
20
03
20
02
CEE-4
20
01
19
99
EU-15
20
00
19
91
0
Latin America & Caribbean
Korea
China
Source: World Development Indicators 2007.
Figure 21. Higher education students (incl. universities)
in thousands
Figure 22. University students in thousands
30000
14000
25000
12000
10000
20000
8000
15000
6000
10000
4000
0
EU-15*
CEE-4*
USA
Latin America & Caribbean
NIE's
China
* Data for Germany are available from 1992 and for the
Czech Republic and Slovakia from 1993.
Source: Euromonitor International from national
statistics/UNESCO
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
2000
0
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
5000
EU-15*
CEE-4*
USA
Latin America & Caribbean
NIE's
China
* Data for Germany are available from 1992, for
Luxembourg from 1999 and for the Czech Republic and
Slovakia from 1993.
Source: Euromonitor International from national
statistics/UNESCO
O ile liczba studentów moŜe wskazywać na potencjał intelektualny kraju w przyszłości,
bieŜącą zdolność do innowacji określają wskaźniki liczby naukowców zatrudnionych w
laboratoriach naukowo-badawczych na milion mieszkańców. PoniewaŜ tworzenie wiedzy
3
charakteryzuje się rosnącymi korzyściami względem skali4, warto analizować równieŜ
całkowitą liczbę naukowców. Wykresy poniŜej pokazują, jak wielka i rosnąca przepaść dzieli
kraje naszego regionu od rozwiniętych krajów UE. W 1996 roku w czterech krajach EŚiW
przypadało nieco poniŜej 1500 naukowców na milion mieszkańców, w 2004 roku wskaźnik
ten nieco wzrósł. W tym samym czasie w krajach piętnastki wskaźnik ten podwoił się z 2100
do prawie 4000.
Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (2007)
Figure 23. Researchers in R&D (per million people)
Figure 24. Researchers in R&D in thousands
5000
1600
4500
1400
4000
1200
3500
3000
1000
2500
800
2000
600
1500
EU-15
CEE-4
USA
Latin America & Caribbean
NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong)
Source: World Development Indicators 2007.
China
EU-15
CEE-4
USA
Latin America & Caribbean
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
19
99
19
98
19
96
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
19
99
19
98
0
19
97
200
0
19
96
500
19
97
400
1000
NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong)
China
Source: World Development Indicators 2007.
Zdolność kraju do tworzenia innowacyjnych produktów i zaleŜy w duŜym stopniu od
nakładów ponoszonych na badania i rozwój. Jak pokazano w pracy CiŜkowicz, Rybiński
(2007) decydujące są nakłady na B+R sektora prywatnego. W tym obszarze w krajach
naszego regionu postępuje potworna dekonwergencja. Na B+R wydajemy niezmiennie od 10
lat około 0.8% PKB, podczas gdy Chiny w tym czasie zwiększyły wydatki na B+R z 0.5%
PKB do 1.5% PKB, kraje UE-15 wydają prawie 2.5% PKB a tygrysy azjatyckie prawie 3%
PKB na badania i rozwój.
4
Zob. Rybinski (2007)
4
Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (2007)
Figure 25. Research and development expenditure (%
of GDP)
Figure 26. Information and communication technology
expenditure (% of GDP)
3.0
10
2.5
9
8
2.0
7
1.5
6
1.0
5
0.5
4
0.0
EU-15
CEE-4
USA
Latin America & Caribbean
NIE's (excl. Taiwan & Hong Kong)
Source: World Development Indicators 2007.
China
EU-15
C EE-4
U SA
Latin America & C aribbean
05
20
04
20
03
20
02
20
01
20
20
00
20
04
20
03
20
02
20
01
20
00
19
99
19
98
19
97
19
96
3
N IE's (excl. Taiwan)*
China
Source: World Development Indicators 2007.
Przy tak niskim poziomie kapitału intelektualnego nie naleŜy oczekiwać, Ŝe kraje naszego
regionu będą w stanie konkurować w obszarze innowacyjnych usług i produkcji. Potwierdzają
to statystyki liczby publikacji naukowych i liczby zgłoszonych patentów. O ile piętnaście lat
temu naukowcy z naszego regionu publikowali w międzynarodowych recenzowanych pisma
dwukrotnie więcej niŜ naukowcy z krajów tygrysów azjatyckich (na milion mieszkańców), o
tyle obecnie proporcje się odwróciły. W krajach naszego regionu publikujemy 200 artykułów
ma milion mieszkańców, podczas gdy tygrysy azjatyckie prawie 350, a kraje UE-15 prawie
600. Inna miara innowacyjności – liczba wniosków patentowych – pokazuje prawdziwą
mizerię w obszarze innowacyjności. Zwyczajnie nie istniejemy na patentowej mapie świata.
5
Wykresy z artykułu Radzikowski, Rybiński (2007)
Figure 29. Scientific and technical journal articles per
million people
Figure 30. Patent filings by office in 2005 in thousands
800
400
700
350
600
300
500
250
400
200
300
150
381.5
359.4
352.4
202.8
200
100
100
50
179.0
133.2
122.5
93.2
40.0
27.9
24.0
3.5
0
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
0
EU-15
CEE-4
USA
Latin America & Caribbean
NIE's (excl. Taiwan)*
* From 2000 data exclude Hong Kong
Source: World Development Indicators 2007.
China
150.4
149.7
94.2
EU-15*
0.4
4.4
3.9
CEE-4
USA
4.1
Latin
Am erica-6*
residents
22.1
8.4
NIE's (excl.
Taiwan)
non-residents
China
Japan
total
Source: World Intellectual Property Organization
* Data for EU-15 are the sum of patent filings from
national patent offices and the European Patent Office.
According to WIPO EPO patent filings in 2005
amounted to 60.8 thousands. The total number of patent
filings may be overstated as the EPO grants patents on
behalf of the member States of the European Patent
Convention (EPC), the membership of which is larger
than that of the European Union as some EPC member
States are not members of the European Union.
Furthermore many European patent applicants seek
patent protection in multiple EPC member States,
therefore, non-resident patent filings by Europeans in
other EPC member State offices and at the EPO have
become common. Data for Italy are not available. Latin
America-6 includes: Brazil, Chile, Colombia, Cuba,
Ecuador and Peru.
Wskaźników pokazujących innowacyjną mizerię naszego regionu moŜna przytoczyć bardzo
wiele. Syntetyczną miarę innowacyjności pokazuje raport European Innovation Scoreboard
2006, według którego Polska była w ogonie innowacyjności analizowanych krajów, po
sąsiedzku z Grecją, Bułgarią i Rumunią. Jesteśmy znacznie mniej innowacyjni niŜ Węgrzy i
Czesi.
6
Wykres z raportu European Innovation Scoreboard 2006
Wnioski
Wskaźniki przedstawione w moim krótkim wystąpieniu pokazują, Ŝe kraje EŚiW, a Polska w
szczególności, charakteryzują się bardzo niskim poziomem kapitału intelektualnego i
wynikającym z tego niskim poziomem innowacyjności.
JeŜeli od jutra nie zaczniemy
radykalnie zwiększać inwestycji w kapitał ludzki, strukturalny i relacji, to w ciągu kilku lat,
po
wyczerpaniu
się
rezerw
wzrostu
wydajności
wynikających
z
przesunięć
międzysektorowych i po wygaśnięciu pozytywnego szoku popytowego po wejściu do UE,
czeka nas stagnacja gospodarcza. Jeszcze nie jest za późno, Ŝeby uniknąć tego scenariusza.
***
CiŜkowicz P., Rybinski K. (2007) „The Role of Banking and Financial Policies in Promoting
Micro, Small and Medium Enterprises“, artykuł zaprezentowany na międzynarodowej
konferencji Banku Indonezji, Bali, Indonezja, 7 grudnia 2007
European Innovation Scoreboard 2006 raport przygotowany przez Maastricht Economic
Research Institute on Innovation and Technology (MERIT) oraz the Joint Research Centre
(Institute for the Protection and Security of the Citizen) of the European Commission, 2007.
7
Kostro K. (2006) “Aktualny stan badań nad kapitałem społecznym w Polsce”, Studia
ekonomiczne nr 1-2 (XLVIII-XLIX), Instytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk,
2006.
Radzikowski M., Rybinski K. (2007) „Achieving Sustainable Growth: Will New Europe Fly
or Crawl in the 21st Century Global Knowledge Economy?”, rozdział w pracy zbiorowej pod
edycją Nadolny A., Schauer T. „The Future of Europe. Sustainable Development and
Economic Growth?”, proceedings of the International Symposium, September 12-13, 2007 .
Rybiński K. (2007) „Globalizacja w trzech odsłonach. Offshoring, globalne nierównowagi,
polityka pienięŜna”, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007.
8